Meditatie & Kinderyoga
Artikel Eindopdracht Opleiding Holistische Kinderyoga Arterre Nijmegen
Karin Manders Januari 2015
But just as He who called you is Holy, so be holy in all you do; for it is written: “Be holy, because I am Holy”. ~Petrus 1:15-16
Let that call be our motivation and our strength Let that call mark our standard and our path1
Steeds meer mensen zijn op zoek; naar ware vervulling. Meestal zoekt men echter de vervulling in de dingen die men onderneemt, koopt of ervaart. Uiteindelijk geeft het de meesten niet het genoegen waar ze naar op zoek waren. Maar men heeft het ook druk. We stoppen ons leven zo vol dat we geen tijd maken om stil te staan bij dit verlangen naar waarachtigheid. Zodra we enige leegte voelen, vullen we dit zo snel mogelijk weer op. Vaak goedbedoeld en legitiem. Degenen die geroepen worden, kúnnen bijna niet ontsnappen aan deze roep. Zij zijn degenen die blijven zoeken, antwoorden willen en tot besef komen waar onze werkelijk voeding vandaan kan komen. Zij proberen te luisteren …......
Kinderyoga is in opkomst. Het is bijna hip. De meeste mensen geven ook als reden aan dat het kind rust kan gebruiken. Dus er is ergens een besef dat in die rust, in de stilte íets is wat blijkbaar goed voor ons is. Dit artikel gaat over precies deze vraag, over wat die rust en stilte waarschijnlijk inhoudt, oftewel wat is meditatie en waarom zou dit goed voor kinderen zijn. 'Lief kind, kan je de roep horen...........'?
Wat is meditatie Een bedelaar zat al dertig jaar aan de kant van een weg. Op een dag kwam er een vreemdeling voorbij. 'Hebt u wat geld voor me?' vroeg de bedelaar, terwijl hij mechanisch zijn oude honkbalpet ophield. 'Ik kan je niets geven', zei de vreemdeling. Toen vroeg hij: 'waar zit je eigenlijk op?' 'Niets bijzonders', zei de bedelaar, 'het is gewoon een oude kist. Ik zit er al op zolang ik me kan herinneren.' 'Heb je er wel eens in gekeken?' vroeg de vreemdeling. 'Nee', zei de bedelaar, 'waarom zou ik? Er zit niets in'. 'Neem eens een kijkje', zie de vreemdeling met enige nadruk. De bedelaar slaagde erin het deksel open te wrikken. Hij was stomverbaasd, vol ongeloof en heel opgetogen toen hij zag dat de doos vol zat met goud.2
Meditatie is een vorm van spirituele oefening. Vele religies en geloofsstromingen kennen de meditatie in een of andere vorm. In de 20e eeuw ontstond in het Westen hernieuwde belangstelling voor meditatie en bewustzijnsverruiming. Meditatie is nu vooral bekend uit het Hindoeïsme en het Boeddhisme, waarin meditatie een essentiële methode is om de doeleinden die ze beschrijven te bereiken.3 Leeg van binnen, leeg van buiten leeg als de beker in de ruimte. Vol van binnen, vol van buiten vol als de beker in de oceaan. Zo is de meditatieve staat van de yogi. ~Hathayogapradipika
Meditatie wordt ook wel beschreven als een mystieke ervaring van Eenheid. Het herinneren van je ware aard. Het niet herkennen van je eigen aard wordt 'de sluier van onwetendheid' genoemd. Deze onwetendheid wordt beschouwd als de oorzaak van alle lijden. De oorsprong van deze onwetendheid is de neiging van de geest om afgeleid te zijn van wie we werkelijk zijn. In de meditatieve staat is de aandacht niet langer afgeleid.
Net zoals een asana (yogahouding) een opbouw kent, heeft de meditatie die ook: •
Een ritueel begin De overgang van de afgeleide geest naar de meditatieve staat vraagt enige tijd. Het is goed om voor deze overgang een ritueel te ontwikkelen. Het ritueel roept de herinnering aan je ware aard op.
•
De meditatiehouding De yoga-oefeningen zijn een perfecte voorbereiding op de juiste meditatiehouding. In een goede zithouding (een moeiteloos rechte rug) kun je werkelijk roerloos worden. En als het lichaam roerloos is dan wordt de geest ook stiller en stiller.
•
Healing Onrust in de energie van ons lichaam (pranalichaam) geeft onrust in het denken. Daarom is het oefenen van asana's zo'n fijne voorbereiding op de meditatie: de energiestroom wordt geharmoniseerd, blokkades worden losgeweekt en het gevoel voor de ongeziene wereld opent zich.
•
Concentratiebeoefening Concentratie is het tot rust brengen van de aandacht door de aandacht te beperken tot één onderwerp. Als er eenmaal moeiteloze aandacht is, dan zijn er nog wel afleidingen maar deze verstoren je rust niet. Ze komen en gaan zonder dat je aandacht zich eraan hecht. Je aandacht grijpt er niet naar. Dan ben je in een meditatieve staat. In de Hatha-yoga wordt veel belang gehecht aan de ademconcentratie waarbij de aandacht zich richt op de adem.
•
Verwijlen Het is een gelukzalig moment als je ervaart dat het denken verstilt. Het vraagt de nodige ervaring om in die staat te verblijven. Als de stilte er is, kun je de techniek loslaten of losser laten. Dan is er alleen maar 'nu'. Dan is er puur Zijn.
•
een rustige, niet abrupte afsluiting 4 Om weer terug te komen in ons dagelijks bewustzijn kun je rustige bewegingen maken, je ademhaling verdiepen en/of alle spieren van het lichaam even aanspannen en op een uitademing weer ontspannen.
“Er was een eenzame monnik die op een dag bezoek kreeg van enkele mensen. Nieuwsgierig vroegen ze hem wat voor nut het leven in stilte en meditatie had. De monnik, die net een emmer water haalde uit een diepe bron, stopte zijn werkzaamheden en zei: 'Kijk eens in de bron. Wat zien jullie?' De mensen tuurden naar het water en zeiden: 'We zien helemaal niets'. Enige tijd later herhaalde de monnik zijn vraag. 'Kijk weer in de bron. Wat zien jullie nu?'
De mensen keken weer en zeiden opgetogen: 'We kunnen in de weerspiegeling onszelf zien!' 'Dat is de kracht van de stilte,' legde de monnik uit. 'Ik was water aan het putten en daarom was het water onrustig. Nu is het rustig en kunnen jullie jezelf zien. Maar blijf nog even hier wachten.' Enige tijd later zei de monnik weer: 'Kijk nu nog een keertje in de bron. Wat zien jullie nu?' De bezoekers tuurden naar de bron en riepen uit: 'Nu zien we de stenen op de bodem van de bron!' 'Juist,' beaamde de monnik, 'als je maar lang genoeg wacht en opgaat in stilte en meditatie, kun je de grond van alles aanschouwen'.“
5
Meditatie voor kinderen? Kinderen worden tegenwoordig voortdurend door van alles en nog wat geprikkeld. Deze hoeveelheid aan prikkels zorgt voor een enorme belasting bij kinderen. Naast een overvloed aan prikkels zijn kinderen ook blootgesteld aan prestatiedruk en stress. Enkele gevolgen hiervan kunnen zijn: onrust, agressiviteit en onevenwichtigheid, concentratieproblemen, slaapstoornissen, angsten en tal van lichamelijke klachten, bijvoorbeeld hoofdpijn, bedplassen, etcetera. 6 Ontspanningsoefeningen kunnen voorkomen dat het kind last krijgt van deze negatieve gevolgen. Diverse onderzoeken laten zien dat meditatie bij kinderen op drie niveaus een positieve invloed met zich meebrengt. Door meditatie worden op het mentale niveau, intelligentie, creativiteit, leerprestaties, geheugen en concentratie verhoogd. Op het gebied van gezondheid wordt afname van stress en angst gesignaleerd, frequentie van ziekte verlaagd en verbetering van hart- en bloedvaten geconstateerd. Tot slot worden verbeteringen op het niveau van sociaal gedrag waargenomen. Voorbeelden hiervan zijn vergroting van zelfvertrouwen, betere relaties met anderen en tevredenheid.7,8 Als je als kind de voordelen en de mogelijkheden van ontspanningstechnieken leert kennen, zul je daar later als volwassene op terug kunnen vallen en beter en meer vastberaden met problemen zoals prestatiedruk, deadlines of angsten kunnen omgaan.6 Persoonlijk ben ik van mening dat een kind dat al vroeg leert mediteren, die staat van zijn toenemend zal herkennen en kan verdiepen. Wat je aandacht geeft groeit. En als het zaadje – hoe klein ook in het begin – al op jonge leeftijd geplant wordt dan heb je daar de rest van je leven voordeel van. Je kan altijd terug naar binnen, er is dan herkenning, een opnieuw Thuiskomen.
Meditatie en kinderyoga Waar moet je rekening mee houden? Bij het aanbieden van meditatietechnieken aan kinderen, is het van belang rekening te houden met de leeftijd van het kind. Peuters kunnen nog niet de aandacht opbrengen om yoga te doen zoals volwassenen dat gewend zijn en hebben nog niet het fysieke vermogen van volwassenen. Een tijdlang in dezelfde houding zitten (in combinatie met de juiste ademhaling of met de ogen dicht) is nog wat veel gevraagd. In plaats van een houding vast te houden en stil te blijven zitten, is het beter om oefeningen een paar keer te herhalen.9 Zoals in het verhaal van 'De schelp en de vis' naar voren komt, vindt de vis stil en rustig zijn maar vervelend en saai. De vis houdt van bewegen. De schelp daarentegen ligt diep onder het wateroppervlakte op de bodem van de zee. In alle stilte en rust had zij geluisterd, gezien en al het moois van de zee in haar hart opgenomen. En zo was het een schat geworden, een edele parel. 10 Bij jonge kinderen blijkt de combinatie het beste te werken; dus zowel momenten van rust als beweging aanbieden, zodat ze hun fantasie, hun creativiteit en hun persoonlijkheid kunnen ontwikkelen en ontplooien.6 Het vraagt creativiteit van de yogadocent om jonge kinderen tot rust te krijgen. Naast ontspannende oefeningen worden er vaak op speelse wijze ontspannende momenten gecreëerd: “nadat de beer een hele zomer lang heeft rondgelopen en gegeten, gaat hij nu in zijn berehol zijn winterslaap doen”; “nadat het muisje een stukje kaas van de ontbijttafel heeft gepakt, rent hij snel terug naar zijn holletje om daar heerlijk rustig de kaas op te eten en uit te rusten”. Uit eigen ervaring heb ik gemerkt dat naar mate het kind ouder wordt of meer ervaring heeft met ontspannen, het mogelijk is om de ontspanningsoefeningen wat langer aan te houden of uit te breiden. Ook het speelse aspect vermindert; je spreekt een kind aan op zijn of haar niveau. Het is belangrijk om een kind serieus te nemen en respectvol te behandelen. Ervaring, zelfbewustzijn en het goed aanvoelen van kinderen zijn onmisbaar voor een kinderyogadocent. Als een docent zelf ontspannen is en in staat is tot meditatie, is dit een uitnodiging voor de kinderen. Je energie is voelbaar, vooral door kinderen, die vaak nog erg open staan voor de energie om hen heen. Kinderen voelen zich dan ook veilig, wat een voorwaarde is tot overgave in meditatie. Als je zelf als docent niet goed 'geaard bent' of je bent 'druk in je hoofd', dan kun je de kinderen niet meenemen naar die plek van Zijn. Een docent dient de bedding te verzorgen en het pad te wijzen. Naast het rekening houden met de leeftijd, de afwisseling tussen spanning en ontspanning en de vaardigheden van de docent zelf, is de omgeving en sfeer waarin meditatie plaatsvindt ook van invloed. Zoals eerder beschreven zorgt een ritueel voor een goede voorbereiding tot meditatie. Vooral voor kinderen geeft herhaling duidelijkheid en veiligheid. Het dimmen van het licht, een warm dekentje, sfeervolle zachte muziek, een rustige en liefdevolle stem bieden een uitnodiging en herinnering tot inkeer.
Omhuld door het kleed van stilte Even los van ruimte en tijd Keer ik diep naar binnen Weer gewaar van Uw aanwezigheid
5
Methoden van meditatie bij kinderen Er zijn veel verschillende rustgevende oefeningen beschreven in de literatuur.9,11,17,18,19 In het boek Yoga voor peuters en kleuters van Marjolein Tiemstra, staat duidelijk weergegeven hoe diverse oefeningen uitgevoerd kunnen worden. Zo staat bijvoorbeeld bij de Gebedshouding beschreven hoe de kinderen dit kunnen doen: ze gaan in een kleermakerszit zitten, vervolgens vraag je ze de handpalmen voor de borst tegen elkaar te plaatsen (een beetje in de richting van het hart) en je vraagt de kinderen om de ogen te sluiten. Er staat beschreven dat deze houding innerlijke rust geeft en het gevoelens van vrede en respect stimuleert. Naast deze gebedshouding komen diverse andere rustgevende oefeningen aan bod zoals bijvoorbeeld het reciteren van de OM klank, de lotushouding, de Muishouding (Yogamudra) en de eindontspanning waarbij kinderen op de grond liggen en zo meegevoerd worden naar de stilte in zichzelf.9 Andrea Erkert beschrijft in haar boek Rust en Ontspanning met spelletjes, ontspanningsspelletjes waarbij veel gebruik wordt gemaakt van materialen zoals verf, etherische oliën, ballonnen, etc. Hiermee wordt een beroep gedaan op onze zintuigen.6 Een andere manier om kinderen tot meditatie te brengen is het gebruik van visualisaties. Er bestaan sprookjesmeditaties voor kinderen waarbij oude, vertrouwde sprookjes omgezet zijn in eenvoudige visualisaties. Kinderen kunnen de betoverende kracht en het magische karakter van sprookjes ondergaan, en op deze manier contact maken met zuivere en positieve gevoelens in hun eigen binnenste.12 Naast sprookjes is elk onderwerp denkbaar voor een visualisatie. De verteller zorgt ervoor dat het kind meegenomen wordt in het verhaal en de uiteindelijke boodschap is altijd positief. Uit eigen ervaring blijkt dat het gebruik maken van metaforen om belastende dingen weg te werken of af te voeren, krachtig kunnen werken. Je kan bijvoorbeeld een kind vragen denkbeeldig een ballon voor zich te zien, en in de ballon zoveel mogelijk dingen te stoppen die het kind niet leuk of moeilijk vindt. De ballon knoop je daarna dicht en laat je dan in het verhaal opstijgen hoog in de lucht. De ballon vliegt weg en verdwijnt in de verte totdat deze niet meer zichtbaar is. Naast deze helende werking zijn de verhalende meditaties bedoeld om de fantasie en de creativiteit van kinderen te prikkelen. Ook is het doel om kinderen tot een verstilde en vredige stemming te brengen. Het gebruik van mandala's kan een manier zijn om kinderen naar de stilte in zichzelf te brengen. De cirkel biedt een beschermende en begrensde ruimte. Hierin kun je spelen met kleuren en vormen en kunnen er verhaaltjes ontstaan. De rand van de cirkel is een grens waar je binnen kunt blijven, uit kunt breken, buiten kunt blijven en door naar binnen kunt gaan.13 Kinderen komen bij het maken van een mandala als het ware weer in hun eigen centrum en het logisch denken van de linkerhersenhelft komt in evenwicht met de meer creatieve en spirituele rechterhersenhelft. Een mandala kan van buiten naar binnen (bundelen van verstrooide energie) en van binnen naar buiten (tonen wat innerlijk verborgen is) worden ingekleurd. 14 Een mantra bestaat uit een combinatie van woorden en klanken. Mantra's worden gereciteerd om de eenwording met het Godsbewustzijn te bewerkstelligen. De klank die wordt voortgebracht, veroorzaakt een trilling in ons lichaam. Deze vibratie draagt ertoe bij dat blokkades oplossen, zodat heling kan plaatsvinden.15 Kinderen kunnen het als plezierig ervaren om door middel van zang tot innerlijke stilte te komen. Een ander hulpmiddel bij meditatie is het gebruik maken van yantra's. Een yantra is de verschijningsvorm van een mantra. Ook bij het construeren van een yantra wordt de eenheid met het Godsbewustzijn gezocht. Worden bij het mantrazingen de stem en het gehoor ingeschakeld, zo gaat het bij het maken van een yantra meer om de oog-hand combinatie.
Wanneer je een yantra gebruikt bij kinderyoga, kun je werken met potloden, verf of kleur-zand. Kinderen houden van kleuren en ook hebben alle kleuren een specifieke doorwerking op het kind. Er ontstaat een energiestroom tussen het kind en de yantra. Daardoor komt een verandering tot stand. Beide hersenhelften komen in balans bij het inkleuren van de yantra. Zodra het evenwicht hersteld is, kan er op een andere manier tegen een situatie aangekeken worden. Er is een stabiele toestand ontstaan. Elk figuur dat in een voorgeschreven yantra gebruik wordt, is symmetrisch van opbouw. Door de rust die de symmetrie teweegbrengt, wordt alle aandacht naar het middelpunt getrokken.15 Door bewust te ademen, kun je van spanning naar ontspanning komen. Er zijn veel boeken te vinden met verschillende ademhalingsoefeningen die toepasbaar zijn tijdens de yogales. 11,17,18 Bij jonge kinderen biedt je de ademhalingsoefeningen op een speelse manier aan, bijvoorbeeld bellenblazen, een bootje op je buik leggen, door middel van een rietje watjes wegblazen, etc. Als kinderen ouder worden, kun je gebruik maken van meer gestructureerde ademhalingsoefeningen. Massage zorgt -naast allerlei andere positieve neveneffecten- voor ontspanning en de aandacht en concentratie gaat uit het hoofd naar het lichaam dat aangeraakt wordt.20 Mudra's zijn symbolische yoga-oefeningen voor vingers en hand. Volgens Boeddhisten kunnen mudra's gebruikt worden als hulpmiddel bij meditatie. Volgens de Hindoeïstische traditie gaat er bovendien een helende werking vanuit en verhogen mudra's ons gevoel van welbevinden. 21 Yoga Nidra (yogaslaap) is geschikt voor alle leeftijden en geeft kinderen een diep 'ontspanningsbad'.17 Bij yoga nidra neem je kinderen als het ware mee op reis door hun lichaam. Je vraagt naar elk lichaamsdeel afzonderlijk te ademen en met je aandacht naar toe te gaan. Goed is om kinderen hierbij te leren het verschil te voelen in bijvoorbeeld het been dat al 'behandeld' is, en het been wat nog geen aandacht en adem heeft gekregen. Bovenstaande methoden kunnen ingezet worden om kinderen tot ontspanning en meditatie te brengen. Welke methoden gebruikt worden tijdens een yogales is afhankelijk van de leeftijd van de kinderen, de ervaring van de kinderen met meditatie en de ervaring en voorkeur van de yogadocent zelf. Het blijft van belang om je als yogadocent af te stemmen op de groep; soms heb je een rustige meditatie voor ogen maar blijkt dat de kinderen veel energie hebben en om een meer dynamische vorm vragen. Flexibiliteit in deze is dan een voorwaarde voor succes. Conclusies Met dit artikel heb ik het belang van meditatie in het algemeen en specifiek voor kinderen willen onderschrijven. Het is niet eenvoudig kinderen te leren mediteren. De meeste kinderen leren dit niet via hun ouders en zijn het niet van huis uit gewend. Om als yogadocent meditatie aan te bieden vraagt dan veel: zelfvertrouwen, vaardigheden, meditatieve vermogens en veel geduld. Je mag ervan uitgaan dat een kind niet zomaar op je pad komt. Als yogadocent kun je van een kind leren en een kind kan van jou leren. In het begin is het eerst aftasten en aanvoelen in hoeverre het kind in staat is tot meditatie. Meestal begin je in spelvorm. Uiteindelijk is het doel te komen tot zittende of liggende meditatie. Onspanningsspelletjes, mandala's, massages en dergelijke brengen de aandacht naar binnen, maar de kans is aanwezig dat het kind meer bezig is met de methode zelf dan met zijn of haar eigen innerlijke stilte. Waar je naar streeft, is een meditatieve staat waarin afleidingen de innerlijke rust niet verstoren. Wanneer je als yogadocent zelf met innerlijke overtuiging en overgave iets neerzet dan neem je de kinderen daar in mee. Je kan in de energie voelen wanneer kinderen werkelijk geraakt worden. Veelal voel je de verbazing bij een kind die weer contact maakt met het ware Zijn. En al is het maar voor heel even: het zaadje is geplant en de weg ligt open.......
Voor het kennen van de Weg, Moeten we gewoon op Weg. Je dingen doen, Liefst met plezier, (dat hoeft niet dáár, je kan 't ook Hier) Heel simpel op de Poeh-Manier. Maar ga niet Zoeken naar de Weg, Want je zal zien, dan is hij weg! Ik ben ik En jij bent jij, Dat weten we allebei; Maar als je nu de dingen doet, De dingen die jij kan, Dan vind je heus de Weg vanzelf, En de Weg komt achter je an!
16
Literatuur 1. The Path to Holiness – Andrew Murray 2. De kracht van het NU – Eckhart Tolle 3. Wikipedia – De vrije encyclopedie (internet) 4. Yoga & Chakra's – Klaas-Jan van Velzen 5. De Leonardushoeve – Jan Visscher, Maria Riesebos 6. Rust en Ontspanning met spelletjes – Andrea Erkert 7. Effecten van Yogatherapie bij kinderen – Iveta Hanusova 8. Brief Summary of Mindfulness Research – Greg Flaxman and Lisa Flook, UCLA 9. Yoga voor peuters en kleuters – Marjolein Tiemstra 10. Leven met het jaar – Christiane Kutik, Eva-Maria Ott-Heidmann 11. Spelen met Yoga – Daniëlle Bersma en Marjoke Visscher 12. Relax Kids – Marneta Viegas 13. Kindermandala's – Corine de Jong 14. Arterre opleiding Holistische kinderyoga – Simone de Groot, Philip Bouvi 15. Werken met Yantra's – Marga Walburg, Hermien Elings 16. Tao van Poeh – Benjamin Hoff 17. Yoga voor kinderen – Liz Lark 18. Het Yoga avontuur voor kinderen – Helen Purperhart 19. Het kinderyoga dierentuin avontuur – Helen Purperhart 20. Aanraken een levensbehoefte – Marijke Sluijter 21. Mudra Werkboek – Geertrud Hirschl
Persoonlijke noot Als jong kind was ik altijd al op zoek naar de Waarheid. Ik zocht die vooral buiten mezelf en achteraf gezien op de verkeerde plaatsen. Maar als kind kwam ik ook niet in contact met enige vorm van bewustzijnsverruiming of meditatie. Pas op de leeftijd van 30 jaar, toen ik -ogenschijnlijksuccesvol was en werkzaam op de Universiteit van Maastricht, kwam er 'een kering in de weg en werd ik geroepen'. In plaats van leven vanuit gedachtes uit mijn hoofd, leerde ik mediteren. Tijdens mijn verblijf op Spiritueel Centrum de Leonardushoeve, kwam ik in aanraking met meditatie. Daar leerde ik tevens problemen te zien als groeistappen. Meditatie heb ik mogen verdiepen tijdens een pelgimmage te voet naar Rome. Andere reizen naar het buitenland, zoals naar Israël en India hebben ook bijgedragen tot mijn innerlijke reis. Meditatie heeft mij veel gebracht: rust, vertrouwen en een innerlijk diep weten van Waarachtigheid, Genade en Zijn. Door meditatie ben ik een hele andere weg ingeslagen. Inmiddels heb ik een gezin, geef ik yogales aan volwassenen en kinderen, en consulten aan mensen die begeleiding vragen op hún pad. Ik streef ernaar zoveel mogelijk alles wat ik doe, alle handelingen in meditatie te doen. Zoals in de Bhagavad Gita staat geschreven: Hij die niet-handeling ziet in handeling en handeling in niet-handeling is een wijze onder de mensen; hij is evenwichtig zelfs wanneer hij alle handelingen verricht Ik wens een ieder het pad van meditatie toe: In deze wereld is er niets dat zo reinigt als inzicht; hij die volmaakt is in yoga vindt mettertijd dit inzicht in het Zelf. ~Bhagavad Gita
~Dochter Ella (8 jaar)
~Dochter Vera (6 jaar)
