Master in de muziek: wegwijs in de professionele muzieksector?

Academiejaar 2012–2013

UNIVERSITEIT ANTWERPEN FACULTEIT TOEGEPASTE ECONOMISCHE WETENSCHAPPEN

Master in de muziek: wegwijs in de professionele muzieksector? Analyse van de mate waarin studenten hoger muziekonderwijs voorbereid zijn op de professionele muzieksector Delphine Dumon

Masterscriptie voorgedragen tot het bekomen van de graad van:

Promotor: Prof. dr. Annick Schramme

Master in het Cultuurmanagement – Creatieve en culturele industrieën

Bedrijfsbegeleider: Martijn Dentant

“We had the best jazz band in the planet, and yet we were literally starving. That's when I discovered that there was music, and there was the music business. If I were to survive, I would have to learn the difference between the two.” (Quincy Jones in Musician magazine, 1984)

2

Abstract Niet alle professioneel opgeleide muzikanten lijken hun weg te vinden naar de professionele muzieksector. Enige kennis van het professionele muziekveld, de zakelijke aspecten die daarmee gepaard gaan en een ondernemersattitude zijn onmisbaar voor muzikanten om zich te kunnen ontplooien op de professionele muziekmarkt. In deze scriptie zijn we via een kwantitatieve survey van 229 muzikanten en een 20-tal interviews van derden nagegaan of laatstejaarsstudenten hoger muziekonderwijs op dit vlak voldoende voorbereid zijn op de professionele muzieksector. Dit onderzoek wijst uit dat, ondanks de positieve evolutie op vlak van zakelijke vorming in het hoger muziekonderwijs, de kennis van het professionele muziekveld en de zakelijke aspecten die daarmee gepaard gaan, nog steeds relatief laag ingeschat worden. Er blijkt echter een belangrijk verschil te zijn tussen klassieke en pop/rockmuzikanten. Pop-/rockmuzikanten blijken zich beter voorbereid te voelen op de professionele muzieksector dan klassieke muzikanten door een grondigere kennis van het professionele muziekveld, het sneller op poten zetten van kleine zelfstandige projecten en het vaker in contact komen met ondersteunende organisaties zoals Poppunt en het Kunstenloket. Het is aan de muzikanten, het hoger muziekonderwijs, de Vlaamse overheid en de ondersteunende organisaties om zich bewust te zijn van dit verschil en zo goed mogelijk hierop proberen in te spelen zodat alle muzikanten, ongeacht hun studierichting of muziekgenre, hun weg naar de professionele muzieksector vinden met de juiste begeleiding.

3

Executive summary Professionally trained musicians are, like all other graduates, supposed to be employed based on their qualifications. However, a degree in music does not always appear to guarantee a fulltime job as a professional musician. For Flemish musicians in particular, it is also difficult to grow because of the small scale of Flanders and the lack of international competitiveness, leaving the Flemish music market almost saturated. The role of higher music education therefore includes making students aware of the problems and characteristics of the music sector, and preparing them for the transition towards the professional music sector. This includes imparting knowledge of the professional music field and the business aspects that are associated with it, such as financial, legal, social and practical knowledge. Stimulating entrepreneurship in music education is also important, because it allows musicians to set up their own projects and to flourish on the professional music market once they have graduated. In this dissertation we examine whether musicians are sufficiently prepared for the professional music sector. We studied this by analysing the curricula of the Flemish music colleges, by examining how musicians gauge their own knowledge of the professional music field and by estimating the sense of entrepreneurship among students and graduate musicians. We also looked at the transition from higher music education to the professional job market. Finally, we looked at the role of the various supporting organizations for professional and amateur musicians of the Flemish music sector (such as het Kunstenloket, Poppunt, Muziekcentrum Vlaanderen, Muziekmozaïek, Koor & Stem en Vlamo). We analysed to what extent musicians find their way to these support centres. We tried to answer these questions through a quantitative survey of both final year students of the Flemish higher music education (N = 109) and graduate musicians (N = 121) and approximately 20 interviews with musicians and key players in higher music education, the supporting organizations and the Flemish government. In this thesis, we found that - despite the positive development in the field of business aspects in the Flemish higher music education - musicians are still insufficiently prepared for the professional music sector. Both students and graduate musicians seem to rate their knowledge of business aspects relatively low. There also appears to be an important difference between the various music disciplines: classical musicians estimate their knowledge of business aspects lower than pop/rock musicians. Classical musicians seem less likely than jazz and pop/rock musicians to get in contact with the professional music industry as well, seeing they are less likely to set up individual and independent projects. Consequently they get less confronted with business and practical questions of the music industry. Apparently this is reflected in the demand for business aspects in the music education; classical musicians seem to express their need of business aspects not until the master program, whereas other disciplines, like pop/rock and composition, experience this need much quicker. However, in the Flemish higher music education, there is no distinction between different music genres in terms of related

4

course subjects. Only the Ghent Conservatory explicitly states to adjust the business formation in the curriculum depending on the study from the next academic year (2013-2014) on. Entrepreneurship also seems to be more and more encouraged in Flemish higher music education. The musicians themselves as well as the higher music education, the Flemish governmental agency for education and the supporting organizations believe that entrepreneurship is an added value for the development of a professional music career, especially in the context of democratization and the ‘oversupply’ in the music industry brought about by recent changes in technology and digital communication. It is therefore very relevant for higher music education to incorporate entrepreneurship in the curricula. However, according to some musicians, this could still be stimulated more. In our research, the employment difficulties of Flemish musicians became apparent as well. Only about a quarter of the graduate musicians from our survey appeared to have worked fulltime on the artistic labour market. This means that three quarters of the musicians who have a degree in higher music education, is either only partially employed on the artistic labour market, or does something completely different than what they are trained for. To lower the threshold to the professional music industry there are many support organizations in Flanders. The majority of our respondents seems to have come in contact with at least one of these organizations and indicates to be open towards their workshops and lectures. The supporting organization, het Kunstenloket (the Arts Counter) appears to be the most popular organization, and Muziekmozaïek the least popular. However, there is a striking difference between the different music genres in this matter as well. Classical musicians prove to get in touch the least with any of the supporting organizations. The major barriers to attend a workshop or a lecture of one of these organizations are a lack of awareness and time. In addition, the musicians more often seem to ask other musicians with experience or people in their surroundings, before they go to a professional support centre. Based on our analysis, we can conclude that the preparation for the professional music sector can be more thorough in various areas. We have therefore formulated some recommendations to the Flemish government, the higher music colleges and the supporting organizations. In our study we first mention that musicians expect focus on quality in the higher music education, rather than on quantity. This would entail that the Flemish government could reconsider the funding of the Flemish higher music education. A funding model based on quality assurance, rather than on the number of students, would make it possible to set higher music qualifications and consequently influence the artistic labour market in a positive way. The Flemish music colleges can stimulate the students even more in terms of business knowledge and cultural entrepreneurship. This is possible by triggering the students with more applied and practical course contents, adjusted to the various music disciplines. These courses 5

could be filled in by lectures that give an introduction to the professional music industry and its associated business aspects, so that students can immediately apply their gained knowledge to their own artistic activity. Besides stimulating entrepreneurship and teaching business knowledge, it is also important that higher music education takes time for self-reflection and self-knowledge for students. A profitable and sustainable music career namely begins with a thorough reflection by the musicians about themselves and their position in the professional music industry. This allows musicians to find their unique position in the music industry during their education and to be aware of the problems and opportunities the music industry offers. In this respect it is important that the higher music colleges make time for their own self-reflection as well, try to expand their view, both to the different music colleges as to other art disciplines, and that they take account of the society and its influence on the artistic labour market. Regarding the supporting organizations, we can say that they can play an even more important role in guiding musicians to the professional music industry. To lower the barriers for musicians to come in contact with these organizations, they could adopt a more direct approach to the musicians themselves, and be more present in the Flemish higher music colleges – for example through guest lectures. In this way, the musicians know where the different organizations stand for and where they can go with their questions. Concluding we can state that it is up to the musicians themselves, the higher music education, the Flemish government and the supporting organizations to anticipate as much as possible to the preparation of musicians for the professional music industry, so that all musicians, whatever their discipline or genre, successfully find their way to the professional music sector.

6

Lijst van figuren

Fig. 1 Traditionele gatekeepers in de creatieve productieketen.'..........................................................'16' Fig. 2 Belgische muziekverkoop 2012'...........................................................................................................'18' Fig. 3: Productie- en live circuit muziekindustrie'......................................................................................'19' Fig. 4: Drivers en drempels van de Vlaamse muziekindustrieën'..........................................................'20' Fig. 5: Aantal inschrijvingen hoger muziekonderwijs in professionele bachelor per studiegebied en opleiding 2011-2012'.....................................................................................................................................'28' Fig. 6: Aantal inschrijvingen hoger muziekonderwijs in academische bachelor per studiegebied en opleiding 2011-2012'.....................................................................................................................................'28' Fig. 7: Aantal inschrijvingen hoger muziekonderwijs in master per studiegebied en opleiding 2011-2012'..............................................................................................................................................................'29'

Lijst van tabellen Tabel 1 overzicht Vlaams hoger muziekonderwijs en het theoretisch aanbod van zakelijke vorming en cultureel ondernemerschap in de curricula'.........................................................................'42' Tabel 2: Kennis zakelijke aspecten'...............................................................................................................'63' Tabel 3: zakelijke kennis- onderscheid domeinen'....................................................................................'65' Tabel 4: Kennis zakelijke aspecten en studierichting'..............................................................................'68' Tabel 5: ANOVA kennis zakelijke aspecten en studierichting'...............................................................'68' Tabel 6: Post Hoc Tests ANOVA'.....................................................................................................................'69' Tabel 7: Belangrijkheid zakelijke aspecten'.................................................................................................'71' Tabel 8: Drempels en drivers ondersteunende organisaties'................................................................'90' Tabel 9: Informatie van ondersteunende organisaties waar muzikanten naar op zoek zijn'.......'92'

Lijst van grafieken Graf. 1: Aantal inschrijvingen bachelor/ eerste studiefase muziekhogescholen 2011-2012'.........'27' Graf. 2: Inschrijvingen master/laatste studiefase muziekhogescholen 2011-2012'.........................'28' Graf. 3: Respons laatstejaarsstudenten Vlaams hoger muziekonderwijs'.........................................'58' Graf. 4: Respons afgestudeerde muzikanten'.............................................................................................'59' Graf. 5: Studenten en alumni afgestudeerd in het KSO'.........................................................................'59' Graf. 6: Studenten en alumni afgestudeerd in het DKO'........................................................................'60' Graf. 7: Muzikanten met (g)een bijkomende opleiding'...........................................................................'61' Graf. 8: Leeftijd steekproef studenten hoger muziekonderwijs'...........................................................'62' Graf. 9: Leeftijd steekproef afgestudeerde muzikanten'.........................................................................'62' Graf. 10: Verwachtingen omtrent de artistieke arbeidsmarkt'..............................................................'80' Graf. 11: Tewerkstelling op de artistieke arbeidsmarkt 2011-2012'.......................................................'82' Graf. 12: Aanwending ondersteunende organisaties'...............................................................................'86' Graf. 13: Afstudeerrichtingen en aanwending ondersteunende organisaties'..................................'87'

7

Inhoudstafel Abstract!.............................................................................................................................................!3' Executive summary!.......................................................................................................................!4' Lijst van figuren!............................................................................................................................!7' Lijst van tabellen!..........................................................................................................................!7' Lijst van grafieken!........................................................................................................................!7' Inhoudstafel!....................................................................................................................................!8' Voorwoord!......................................................................................................................................!10' Inleiding!..........................................................................................................................................!11' 1. Kaderomschrijving!.................................................................................................................!14' 1.1 Het Vlaamse muzieklandschap en knelpunten'...............................................................................................'14' 1.2 Situering hoger muziekonderwijs'.......................................................................................................................'24' 1.2.1 Zakelijke vorming en cultureel ondernemerschap in het hoger kunstonderwijs'........................'33' 1.2.2 Analyse van het aanbod van cultureel ondernemerschap en zakelijke aspecten in de curricula van het Vlaams hoger muziekonderwijs'............................................................................................................'40' 1.3 De professionele muzieksector als arbeidsmarkt'..........................................................................................'43' 1.3.1 De overgang van het hoger muziekonderwijs naar de arbeidsmarkt'..............................................'44' 1.3.2 Ondersteunende organisaties voor professionele en amateurmuzikanten in Vlaanderen'......'45'

2. Verfijning onderzoeksvragen!.............................................................................................!47' 3. Methode!.....................................................................................................................................!50' 3.1 Onderzoekseenheden'............................................................................................................................................'50' 3.2 Kwantitatieve analyse: survey'............................................................................................................................'51' 3.2.1 Gestructureerde vragenlijst'.........................................................................................................................'52' 3.3 Kwalitatieve analyse'..............................................................................................................................................'55'

4. Resultaten en analyse!..........................................................................................................!57' 4.1 Personalia'..................................................................................................................................................................'57' 4.2 Veldkennis en zakelijke vorming van muzikanten'........................................................................................'63' 4.3 Cultureel ondernemerschap in het hoger muziekonderwijs'......................................................................'74'

8

4.4 De overgang van het hoger muziekonderwijs naar de professionele muzieksector'...........................'77' 4.5 Ondersteuningspunten'.........................................................................................................................................'85'

5. Discussie en conclusie!.........................................................................................................!94' 5.1 Terugkoppeling voorgaand onderzoek'.............................................................................................................'99' 5.2 Aanbevelingen'......................................................................................................................................................'101' 5.2.1 Beleid: onderwijs & cultuur'......................................................................................................................'101' 5.2.2 Hoger muziekonderwijs'.............................................................................................................................'101' 5.2.3 Ondersteuningspunten'.............................................................................................................................'102' 5.3 Tekortkomingen en verder onderzoek'...........................................................................................................'103' 5.4 Algemeen besluit'.................................................................................................................................................'104'

6. Bibliografie!............................................................................................................................!105' 7. Bijlagen!....................................................................................................................................!110' Bijlage 1 – KZ – HKO – Muziek – Vlaamse Kwalificatiestructuur'.................................................................'110' Bijlage 2: Cultureel ondernemerschap en zakelijke aspecten in de curricula van het Vlaams hoger muziekonderwijs'.........................................................................................................................................................'114' Bijlage 3: Ondersteunende organisaties voor professionele en amateurmuzikanten in Vlaanderen'118' Bijlage 4: gestructureerde vragenlijst studenten'..............................................................................................'123' Bijlage 5: gestructureerde vragenlijst alumni'.....................................................................................................'131' Bijlage 6: Engelstalige gestructureerde vragenlijst studenten'......................................................................'140' Bijlage 7: Engelstalige gestructureerde vragenlijst alumni'.............................................................................'148' Bijlage 8: Vragenprotocol interview studenten'..................................................................................................'157' Bijlage 9: Vragenprotocol interview afgestudeerde muzikanten'..................................................................'159' Bijlage 10: Vragenprotocol interview departementshoofden'........................................................................'161' Bijlage 11: Vragenprotocol interview ondersteunende organisaties'............................................................'162' Bijlage 12: Vragenprotocol interview overheidsinstellingen'...........................................................................'164'

!

9

Voorwoord Juli 2013. In dezelfde periode vorig jaar besloot ik om naast mijn master Bedrijfscommunicatie voor een bijkomende master te kiezen. Ik was op zoek naar een manier om mijn passie voor muziek met een complementaire studie te combineren. De master Cultuurmanagement aan de Universiteit Antwerpen was daarom de geknipte keuze voor mij: ik leerde verschillende creatieve en culturele industrieën kennen waarbij de theoretische managementvakken mij inzicht gaven in het strategisch, financieel, Human Resources en communicatiemanagement van culturele organisaties, en de praktische toepassingen mij voeling gaven met de realiteit van de culturele sector. De masterproef gekoppeld aan mijn praktijkproject bij Muziekcentrum Vlaanderen was dan ook de kers op de taart van deze master, en wou ik met het oog op een toekomst in de culturele sector dan ook zo goed mogelijk volbrengen. Via deze scriptie hoop ik bij te dragen tot een groeiende Vlaamse muziekindustrie waarbij zowel de muzikanten, het hoger muziekonderwijs, de Vlaamse overheid als de ondersteunende organisaties baat bij hebben. Zonder de hulp van mijn promotor – prof. dr. Annick Schramme en Muziekcentrum Vlaanderen - en voornamelijk mijn praktijkbegeleider Martijn Dentant- was deze scriptie echter niet mogelijk geweest. Daarom wil ik in de eerste plaats hen bedanken om mij de kans te geven dit onderzoek te kunnen realiseren, mij richtlijnen en inspiratie voor deze scriptie te geven, mijn ingeleverde stukken aan een sneltempo na te lezen, evenals mij te voorzien van uitgebreide feedback. Daarnaast wil ik ook alle mensen bedanken die bereid waren mee te werken aan dit onderzoek, via het invullen van mijn enquête of via het geven van interviews. Evenzeer zou ik ook graag Sanne Van Daele willen bedanken die mij de weg wees door het doolhof van SPSS, en mijn studiegenoten, mijn ouders, mijn zus en mijn vriend die er altijd voor mij waren en mij de nodige steun boden tijdens de zwaardere dagen. Zonder de hulp van al deze mensen zou dit werkstuk niet tot stand zijn kunnen komen. Ik hoop er dan ook in geslaagd te zijn deze masterproef te hebben omgevormd tot het pronkstuk van mijn academische opleiding. Veel leesgenot.

10

Inleiding Niet alle professioneel opgeleide muzikanten lijken hun weg te vinden naar de professionele muzieksector. Enige basiskennis van het professionele muziekveld, de zakelijke aspecten die daarmee gepaard gaan (financiële, juridische, sociale en praktische kennis) en een ondernemersattitude blijken vandaag onmisbaar te zijn voor muzikanten om zich te kunnen ontplooien op de professionele muziekmarkt. Toch blijkt dit nog voor veel muzikanten allerminst de topprioriteit. De zakelijke aspecten van het muzikant zijn vragen immers veel tijd en energie, en kunnen het muziek maken zelf in het gedrang brengen. Naast persoonlijke motivaties kan ook de opleiding van de muzikanten in dit verhaal een cruciale rol spelen. Deze heeft namelijk de taak de studenten zowel op het artistieke als op het zakelijke aspect voor te bereiden op de professionele muzieksector. Inzicht bieden in de werking van de professionele muzieksector en het stimuleren van ondernemerschap lijkt dan ook onontbeerlijk voor de vorming van de professionele muzikanten in spe. Op die manier weet een professioneel opgeleide muzikant hoe de professionele muzieksector eruit ziet, waar de knelpunten zich bevinden en hoe men hier kan op inspelen om van zijn muziek te kunnen leven. Eerder onderzoek van het officiële steunpunt van de Vlaamse muzieksector, Muziekcentrum Vlaanderen, in samenwerking met BAM1, het departement CJSM2 van de Vlaamse Overheid en Cera 3 (2012), beaamt dat er een ‘discrepantie’ zou bestaan tussen de zakelijke kennis en managementvaardigheden van studenten hoger kunstonderwijs en de dagdagelijkse professionele realiteit in de muzieksector. Veel laatstejaarsstudenten uitvoerende muziek van de Vlaamse conservatoria zouden niet beschikken over een noodzakelijke kennis van het professionele muziekveld of de economische en sociale positie van de muzikant op de arbeidsmarkt om aan de slag te kunnen gaan op de arbeidsmarkt. Daarenboven zouden ze ook de weg niet vinden naar de professionele instanties die hen daarbij kunnen bijstaan, zoals Muziekcentrum Vlaanderen of het Kunstenloket. Er wijzen ook enkele voorgaande scripties op de nood aan zakelijke vorming en een grondige voorbereiding op de professionele muzieksector in het hoger kunstonderwijs. Zo gaan we '''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''' 1

Instituut voor Beeldende, Audiovisuele en Mediakunst, het officieel steunpunt voor de beeldendekunstsector Cultuur, Jeugd, Sport en Media 3 Coöperatieve vennootschap voor welzijn en welvaart

2

11

onder andere verder op het onderzoek van Raf Valgaeren (2004), die meent dat de moeilijke doorstroming van studenten uit de conservatoria naar professionele symfonische orkesten onder meer te wijten is doordat ze niet voldoende voorbereid worden op een auditie. Daarnaast bouwen we ook voort op de scripties van Yoko Van Praet (2007) en Kathleen Vogelaers (2011), waarin duidelijk wordt dat het hoger kunstonderwijs meer aandacht moeten besteden aan zakelijke vorming en ondernemerschap. In dit onderzoek toetsen we de bevindingen uit voorgaand onderzoek aan de veranderde context van vandaag. In tegenstelling tot voorgaande scripties, focust deze studie specifiek op het Vlaams hoger muziekonderwijs. Hierbij maken we een onderscheid tussen uitvoerende klassieke, jazzen pop-/rockmuzikanten en niet tussen de verschillende muziekhogescholen. Ons doel is namelijk niet de accreditatie van de verschillende muziekhogescholen in vraag te stellen, maar andere doorslaggevende factoren, zoals de verschillende muziekgenres, in beeld te brengen. Om na te gaan of muzikanten tegenwoordig beter voorbereid worden op de professionele muzieksector dan in voorgaande studies, kijken we hoe het gesteld is met de zakelijke kennis en de zin voor ondernemerschap bij laatstejaarsstudenten van het hoger muziekonderwijs en bij reeds afgestudeerde muzikanten. Bovendien bekijken we hoe de overgang van het hoger muziekonderwijs naar de professionele arbeidsmarkt verloopt en hoezeer de curricula van de verschillende muziekhogescholen de studenten voorbereiden op de overstap

aan

de

hand

van

zakelijke

kennis

en

het

stimuleren

van

een

ondernemerschapsattitude. Tot slot proberen we de rol van de ondersteunende organisaties van de Vlaamse muzieksector in deze kwestie te plaatsen en gaan we na in welke mate de muzikanten hun weg naar deze ondersteuningspunten vinden voor informatie en professionele begeleiding. Om een antwoord te bieden op deze vragen, werkten we met een kwantitatieve vragenlijst onder laatstejaarsstudenten en afgestudeerden van de Vlaamse muziekhogescholen. De resultaten daarvan proberen we vervolgens zo goed mogelijk in zijn context te plaatsen en aan te vullen aan de hand van kwalitatieve diepte-interviews met studenten, afgestudeerde muzikanten en belangrijke actoren uit het hoger muziekonderwijs, de ondersteunende organisaties en de Vlaamse overheid. We zullen echter eerst stilstaan bij een omschrijving van het Vlaamse muzieklandschap en de knelpunten waardoor het voor muzikanten moeilijk is om 12

van hun artistieke activiteit hun hoofdberoep te maken. Daarna situeren we het hoger muziekonderwijs in Vlaanderen, en besteden we aandacht aan de mate van cultureel ondernemerschap

en

zakelijke

vorming

in

de

curricula

van

de

verschillende

muziekhogescholen. Ten slotte bekijken we de overgang van het hoger muziekonderwijs naar de professionele muzieksector en beschrijven we de verschillende ondersteunende organisaties van de Vlaamse muzieksector waar de muzikanten terecht kunnen, waaronder Muziekcentrum Vlaanderen, het Kunstenloket en de steunpunten voor de Vlaamse amateurmuzikanten.

13

1. Kaderomschrijving

1.1 Het Vlaamse muzieklandschap en knelpunten Studenten van het hoger muziekonderwijs worden verondersteld klaargestoomd te worden voor de professionele muzieksector. Hiermee wordt niet enkel de Vlaamse professionele muzieksector voor ogen gehouden; men hanteert een ruimere internationale blik, aangezien de Vlaamse professionele muzieksector op zich al een zeer kleine afzetmarkt biedt en ze bovendien veel internationale muzikanten over de vloer krijgen - waaronder veel OostEuropese muzikanten die in het Westen hun kans wagen. Tegen de achtergrond van deze ‘overbevolkte’ professionele muzieksector kan men zich de vraag stellen of de kleine omvang van de Vlaamse markt wel evenredig is met het grote aanbod aan muziekhogescholen (Conservatorium Brussel, Antwerpen, Gent en Leuven, de Jazzstudio in Antwerpen en de popen rockschool van de Provinciale Hogeschool Limburg), rekening houdend met het groot aantal amateurmuzikanten en internationale muzikanten die ook hun kans proberen grijpen in de Vlaamse professionele muzieksector (Muziekplatform, 2010). De Corte haalt in dit verband het begrip creatieve destructie aan van de Oostenrijkse econoom Joseph Schumpeter (SMartBe, 2011, p. 118). In de economie is het zo dat er voortdurend nieuwe ondernemingen worden gecreëerd, waar de oude structuren plaats voor maken, stelt Schumpeter. Er is dus sprake van een soort ‘zelfhygiëne’ in de kapitalistische economie. Dit ontbreekt volgens De Corte in de kunstensector. In deze sector kan men volgens hem eerder spreken van destructieve creativiteit, waarbij het aantal creatieve ondernemingen blijft toenemen wegens een gebrek aan een kritische houding tegenover de sector. Elke creatie wordt als het ware als waardevol en artistiek relevant beschouwd. Er is dus duidelijk een verzadiging van de kunstmarkt, en in de muzieksector in het bijzonder. Muziekgroepen, voornamelijk popgroepen, schieten als paddenstoelen uit de grond en proberen allemaal een positie in te nemen op de muziekmarkt (De Corte in SMartBe, 2011, pp. 118-123). In klassieke muziek en jazz is dit doorgaans anders doordat men voor deze muziek vaak wel artistieke scholing nodig heeft. In elk geval raakt uit het grote aanbod van artiesten slechts een elite groepje artiesten bij de consument terecht (De Meyer & Trappeniers, 2007, pp. 7-20).

14

Gatekeepers in de waardeketen van de muziekindustrie De meeste muzikanten moeten een groot aantal sluizen passeren voor men tot een publiek kan komen (De Meyer & Trappeniers, 2007, pp. 7-20). De muziekindustrie, of muziekindustrieën zoals Guiette, Jacobs, Schramme en Vandenbempt (2011)4 er naar verwijzen, bestaat de dag van vandaag uit een divers aantal kleine opkomende actoren en wordt niet enkel overheerst door enkele grote platenmaatschappijen. De traditionele functies in de waardeketen, met name creatie, productie, distributie, exploitatie, consumptie en de ondersteunende activiteiten, worden herleid tot drie grote groepen: content providers, service providers en de consumenten (Guiette, e.a., 2011, p. 48). De waardeketen begint bij de content providers, namelijk de auteur/componist en de artiest/muzikant (De Voldere & Maenhout 2007, p. 70). Deze scheppers zorgen voor de creatieve input die eventueel opgepikt kan worden door de service providers, zoals een manager, producer of boekingskantoor (Guiette e.a., 2011, pp. 48-49). De consument is ten slotte de eindgebruiker van het creatief resultaat en staat centraal in de waardeketen; hij beslist waar en wanneer hij de toegang tot de muziek wenst (De Voldere e.a. 2007, p. 70). In deze laatste schakel van de waardeketen bevinden zich echter de meest beslissende obstakels die men moet passeren, de psychologische en sociologische sluizen van het publiek zelf. Hier heeft de industrie geen vat op, maar spelen opinion leaders wel een belangrijke rol. De muzieksector is dus een ‘risky business’, waarbij men niet zeker is of men de investering die men heeft gedaan, kan terugverdienen (Hesmondhalgh, 2007). Dit heeft onder meer te maken met de onvoorspelbare smaak van het publiek (Hesmondhalgh, 2007).

'''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''' 4

Deze studie benadert in eerste instantie een onderdeel van de artistieke sector, namelijk de creatieve industrieën.

15

Fig. 1 Traditionele gatekeepers in de creatieve productieketen

Bron: Vogelaers, 2011; Moons, 2007; De Meyer & Trappeniers, 2007.

Deze traditionele gatekeepers in de muziekindustrie ondergaan door de opkomst van het internet en de snel veranderende technologieën echter grote veranderingen (De Meyer & Trappeniers, 2007, pp. 7-20). De invloed van platenmaatschappijen slinkt aanzienlijk door de gemakkelijke toegankelijkheid en verspreiding van muziek die de digitalisering met zich meebrengt.

Er

is

een

(gedeeltelijke)

machtsverschuiving

zichtbaar

van

de

platenmaatschappijen naar enerzijds de uitgeverijen en anderzijds de traditionele en nieuwe media (Guiette, e.a., 2011, p. 47). Uitgeverijen vervullen sinds de opkomst van het internet een grotere rol in de muziekindustrie. Ze optimaliseren namelijk de inkomsten uit de exploitatie van auteursrechten (Guiette e.a., 2011, p. 47). Ook perserijen zien hun marktaandeel krimpen en de rol van verdelers en traditionele groot- en kleinhandel is veel kleiner geworden (Guiette, e.a. 2011, p. 48). De waardeketen lijkt dus ingekort te zijn door meer rechtstreeks contact tussen de muzikant en de consument via online distributie (Guiette, e.a., 2011, p. 47). Daarvoor hadden platenfirma’s een monopolie op het uitgeven en verspreiden van muziek, maar vandaag hebben muzikanten echter in veel mindere mate een platenfirma nodig om hun muziek aan de man te brengen (Guiette, e.a., 2011, p. 47).

16

De keerzijde van de medaille is weliswaar dat deze democratisering een overaanbod van muziek en artiesten met zich meebrengt. Zo is het moeilijker geworden om zich te onderscheiden van het grote aanbod aan muziekgroepen (Muziekplatform, 2010; Vogelaers, 2011; Guiette e.a., 2011). Bovendien heeft de mogelijkheid van illegaal downloaden en kopiëren van muziek de foute perceptie opgewekt bij de consumenten dat muziek gratis kan zijn, waardoor de omzet van de verkochte muziek daalt en het traditionele businessmodel in de muziekindustrie aan belang verliest (Guiette, e.a., 2011, p. 64). Zo daalde de omzet van de muziekindustrie in Europa en de Verenigde Staten met 58% in de afgelopen tien jaar (Mulligan, 2010; Guiette, e.a., 2011). Hoewel de inkomsten uit de digitale verspreiding weliswaar stijgen, kan deze stijging de daling van de fysieke verkoop echter niet compenseren (Informa telecoms & media, 2012). Daarnaast blijken ook royalty inzamelingen en de live sector vanaf 2011 een grote druk te voelen van de grootschalige economische problemen en lijkt dit aan te houden in 2013 door de blijvende economische onzekerheid (Informa telecoms & media, 2012). Volgens de globale handelsassociatie voor geluidsdragers, IFPI, stond België in 2011 weliswaar op de 17de plaats in de ranglijst van de grootste muziekmarkt in de wereld (Informa telecoms & media, 2012). De muziekverkoop in België bleek in 2011 wel nog altijd grotendeels een fysieke aangelegenheid te zijn op basis van cd-dragers. Hoewel België dus tot de top 10 van de Europese markten behoort en over een ontwikkelde digitale infrastructuur beschikt, blijkt ons land echter achter te liggen op vlak van digitale adaptatie (Informa telecoms & media, 2012) (cf. Fig. 2).

17

Fig. 2 Belgische muziekverkoop 2012

Bron: IFPI, Informa telecoms & media, 2012.

Men moet ten slotte ook nog rekening houden met de maatschappelijke context waarin de muziekindustrie zich bevindt. Zo hebben onder meer enkele maatschappelijke tendensen, zoals de vergrijzing en de snel veranderende technologie een belangrijke invloed op de muzieksector - denk aan de opkomst en het succes van streamingdiensten zoals Deezer en Spotify die sinds eind 2011 in België beschikbaar zijn (BEA, 2013). Vervolgens moet men in de muziekindustrie ook rekening houden met enkele culturele en politieke factoren, zoals bijvoorbeeld het hoge btw-tarief

voor

geluidsdragers,

en

de

jeugdwerkloosheid

en

beperking

van

de

vrijetijdsbudgetten die de economische crisis met zich meebrengt (De Meyer e.a., 2007, pp. 720).

Drivers en drempels van de Vlaamse muziekindustrieën Guiette e.a. (2011) beschrijven in hun onderzoeksrapport over de creatieve industrieën in Vlaanderen enkele drivers en drempels voor de groei en professionalisering van de Vlaamse muziekindustrieën (cf. fig. 4). Ze menen ten eerste dat de Vlaamse muziekindustrieën kunnen groeien door de grote aanwezigheid van talent in Vlaanderen, dit zou echter meer gestimuleerd moeten worden op de internationale muziekmarkt. Zij zien in internationalisering namelijk een hefboomeffect waarbij muzikanten kansen kunnen grijpen op een nieuwe afzetmarkt. Guiette

18

e.a. menen dat België wel degelijk een goede locatie is voor internationale artiesten doordat het over een goede infrastructuur beschikt, correct uitbetaalt en een compact grondgebied is, wat ook ten goede kan komen aan de Belgische muzieksector. Daarnaast wijzen ze ook op de sterke festival- en concertcultuur in Vlaanderen door het toenemend aantal internationale festivals en de populariteit van de vele concertzalen. Vlaanderen biedt namelijk tal van speelgelegenheden aan voor muzikanten via de vele festivalweides - 228 om precies te zijn - en de 226 concertzalen (Muziekcentrum Vlaanderen, 2013). Dit heeft een zeer positieve invloed op de Vlaamse muziekindustrieën doordat de focus van inkomstenbronnen voornamelijk verschoven is van het opname- en verkoopcircuit naar het live circuit door de opkomst van online distributie en het groot aanbod van opnamesoftware (Ijdens, Von der Fuhr & Rooij, 2009, p. 15) (cf. fig. 3). Het live circuit wordt echter gekenmerkt door een specifieke kostenstructuur. De toeschouwer moet namelijk op een bepaalde plaats en op een bepaald tijdstip aanwezig zijn om de uitvoering te zien. Elke uitvoering is uniek, ze is niet exact reproduceerbaar waardoor het niet via een éénmalige hoge kost door de reproductie terugverdiend kan worden (De Voldere e.a., 2007, p. 71). De Amerikaanse economen Bowen en Baumol stelden reeds in de jaren 60 dat de kosten van een voorstelling stijgen naarmate de productie meer wordt uitgevoerd (Bowen en Baumol, 1966). Op basis hiervan worden de toegangsprijzen van de concerten bepaald. Fig. 3: Productie- en live circuit muziekindustrie

Bron: De Voldere & Maenhout, 2007.

19

Tot slot halen Guiette e.a. (2011) ook nog de kansen aan die nieuwe media kunnen bieden voor artiesten. Deze kanalen bieden hen, zoals we al eerder vermeld hebben, de kans om hun muziek gratis te verspreiden en te promoten. Het is echter aan de muzikant om creatief om te gaan met deze nieuwe media om opgemerkt te worden uit de veelheid van het aanbod (Guiette e.a., 2011). Daarnaast halen Guiette e.a. (2011) enkele drempels voor de groei en professionalisering van de Vlaamse muziekindustrieën aan, waaronder de beperkte afzetmarkt van Vlaanderen en een gebrek aan internationale competitiviteit in Vlaanderen. Deze drempels maken het moeilijker voor muzikanten om hun hoofdberoep van muziek te maken in Vlaanderen. Bovendien blijkt de Vlaamse muziekmarkt gesatureerd te zijn waardoor internationalisering steeds meer een prioriteit wordt (Guiette, e.a. 2011). Daarnaast halen ze de drempel van online betalende muziek aan door de heersende perceptie bij jongeren dat muziek gratis zou moeten zijn. Deze drempel gaat hand in hand met de hoge mate van piraterij en illegaal downloaden wat een enorme invloed heeft op de inkomsten van artiesten. Zoals we al eerder vermeld hebben, wordt wegens het verschuiven van de machtsposities in de muziekindustrie volop gezocht naar andere businessmodellen. Een andere drempel zou het tekort aan repetitieruimten zijn. Dit zou kunnen wijzen op de nood aan een beter uitgebouwde muziekinfrastructuur in Vlaanderen. Door het tijdelijke karakter van de politiek heeft de muziekindustrie ten slotte ook behoefte aan meer continuïteit van middelen, talent en ontwikkeling van de markt.

Fig. 4: Drivers en drempels van de Vlaamse muziekindustrieën

Drivers

Drempels

Talent

Schaalgrootte

Internationalisering als hefboom

Financiering

België als goede locatie

Gesatureerde markt

Lage toetredingsbarrières

Piraterij

Sterke festival- en concertcultuur

Businessmodel

Nieuwe media

Infrastructuur Continuïteit

Bron: Guiette, Jacobs, Schramme en Vandenbempt, 2011, p. 50.

20

Verschillende muziekgenres, verschillende markt? Het commercieel succes van Vlaamse artiesten lijkt voornamelijk bij de popmuzikanten te liggen. Zo bleek de top 10 van de Ultratop Albumtop in 2012 bezet te zijn door zes Vlaamse popartiesten (Belgian Entertainment Association, 2013). Artiesten uit de popen commerciële sector lijken dus vaker met het grote geld te gaan lopen terwijl andere niet-commerciële genres zoals klassiek, jazz en wereldmuziek het kleinste deel van de koek krijgen. Hans Abbing (2009) gaat nog verder en meent zelfs dat klassieke muziek weldra zal uitsterven, als men zich niet aanpast aan de tendensen die zich op de huidige professionele muziekmarkt afspelen. Abbing meent in eerder onderzoek (1993) dat klassieke musici op zich al meer nadelen ondervinden dan jazzen popmuziek, wat hij wijt aan een verschil in technische reproductie. Het klassieke concert wijkt volgens Abbing minder af van de plaatopname dan een jazz- of popconcert, waardoor het publiek minder ‘getriggerd’ wordt om naar een klassiek concert te gaan kijken. De klassieke muzieksector lijkt hier echter op in te spelen door crossovers met andere kunstdisciplines zoals dans, beeldende kunst en videokunst aan te gaan om concerten aantrekkelijker te maken voor het publiek. Abbing (1993) haalt als argument ook aan dat het bij klassieke muziek ook om vervangbare arbeid gaat, waardoor de meeste musici bij plaatopnamen geen auteursrechtvergoeding als percentage van de verkoopprijs kunnen krijgen, maar een eenmalige vergoeding die verband houdt met de arbeidstijd. Daarbovenop komt ook nog het feit dat eens men een plaat heeft gekocht, men deze niet snel moet gaan vervangen. De noodzaak voor nieuwe opnamen zou dus gering zijn. Dit probleem rond duurzaamheid speelt ook voor andere muziekgenres, maar in veel mindere mate. Klassieke repertoires brengen, volgens Abbing, vaak geen culturele innovatie, maar reprises van bekende (of minder bekende) componisten. Men ziet deze problemen ook aan de hand van de bezoekersaantallen die, ondanks de kunstmatig laag gehouden prijzen met behulp van subsidies, gestaag afnemen (Abbing, 1993). Fischer ging in haar studie (2009) dieper in op de stelling van Abbing en onderzocht in welke mate Nederlanders bereid zijn te betalen voor een opera en voor een popconcert. Zij concludeert in haar studie dat operabezoekers minder willen betalen voor een opera dan

21

popconcertbezoekers voor een popconcert. Met 70% van de operabezoekers die ouder zijn dan 40 jaar en een gebrek aan informatie en kennis over opera bij popconcertbezoekers, beaamt Fischer (2009) dus de stelling van Abbing dat klassieke muziek weldra zal uitsterven als er niets verandert. Bewustzijn rond deze pijnpunten is voor klassieke muzikanten dan ook essentieel. Tegelijkertijd is er ook meer nood aan creatieve manieren van communicatie om nieuwe publieken aan te trekken. Deze communicatievaardigheden lijken overigens steeds belangrijk te worden voor muzikanten van alle genres. Jazz en popmuzikanten lijken zich hiervan reeds bewuster, omdat ze vaker zelfstandig kleine projecten op touw te zetten en in tegenstelling tot klassieke muzikanten minder vaak kunnen aansluiten bij een groot ensemble (M. Weyler, persoonlijke mededeling, 11 mei, 2013).

Overheidssteun voor de Vlaamse muzieksector Overheidssteun speelt in dit moeilijk doorloopbaar traject een belangrijke rol voor de Vlaamse muzikant. Het Kunstendecreet dat in 2004 werd goedgekeurd, is een van de belangrijkste instrumenten van de Vlaamse regering om muzikanten te ondersteunen (Kunsten & Erfgoed, 2013). Op basis van dit decreet kunnen professionele muzikanten, muziekensembles, concertorganisaties, educatieve muziekorganisaties, festivals en muziekclubs financiële ondersteuning aanvragen. Het Kunstendecreet maakt een onderscheid tussen verschillende soorten subsidies. Muzikanten kunnen financiële ondersteuning krijgen via (Muziekcentrum Vlaanderen, 2013)5:

•

Structurele subsidies voor het geheel van de werking in de vorm van twee of vier jaar

•

Projectmatige subsidies voor één project, afgebakend in tijd en doelstelling

•

Subsidiëring aan kunstenaars via beurzen: o Ontwikkelingsgerichte beurzen die beloftevolle kunstenaars steunen zonder concreet eindresultaat als doel o Projectbeurzen met een concreet eindresultaat als doel

'''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''' 5

Vanaf 2014 zal het Kunstendecreet en het beleidskader van de kunsten vernieuwd worden.

22

o Subsidies voor personen die individuele kunstenaars de opdracht geven een werk te realiseren en binnen een bepaalde termijn aan het publiek voor te stellen •

Subsidiëring van internationale initiatieven (internationale projecten, werkverblijven, internationale netwerkorganisaties, tegemoetkomingen in reis- en verblijfkosten)

•

Subsidiëring van opnameprojecten

•

Minitoelagen als tijdelijke financiële overbrugging, een soort lening die men moet terugbetalen over een periode van maximaal vier jaar.

Daarnaast kunnen muzikanten ook Europese subsidies, Provinciale en Gemeentelijke subsidies aanvragen. Deze hoeven niet enkel financieel te zijn, maar bestaan bijvoorbeeld ook uit het verlenen van materiële ondersteuning, zoals het aanbieden van repetitielokalen. Beide vormen van subsidiering doen echter een aantal vragen rijzen: wie ontvangt subsidies, wie niet, en hoe hoog of laag moeten de subsidies liggen. Het is namelijk eigen aan het Europese model of het Rijnlandmodel dat de overheden via het subsidiariteitsbeginsel een belangrijke rol spelen in het cultuurbeleid. Dit in tegenstelling tot het Angelsaksische model van de Verenigde Staten (SMartBE, 2011, p. 31). In dit laatstgenoemde model worden culturele instellingen veel meer als ondernemingen beschouwd met als gevolg dat deze organisaties minder gesubsidieerd worden. Hierdoor zijn deze instellingen sterker gecommercialiseerd, en meer afhankelijk van het generen van inkomsten aan de hand van entreegeld, merchandising, sponsoring, mecenaat en fondsen. Het Europese model lijkt echter op zijn grenzen te stuiten door de vele besparingen waardoor het subsidiemodel meer en meer in vraag wordt gesteld en het Angelsaksische model meer aan belang wint (SMartBE, 2011, p.31). Hier schuilt ook een maatschappelijk debat achter. Waarom zou men namelijk bepaalde culturele instellingen subsidiëren waar enkel de ‘gegoeden’ van de samenleving naar toe gaan (SMartBE, 2011, p. 31)? Ten opzichte van elders in Europa blijft de Vlaamse overheid echter investeren in cultuur. Zo blijken de totale subsidies voor muziek in 2012 met bijna 68.000 euro te zijn gestegen ten opzichte van 2010 (Kunsten & Erfgoed, 2013). Daarnaast zou het cultuurbeleid in Vlaanderen ook voordelen moeten ondervinden van het plan ‘Creatief Europa’. ‘Creatief Europa’ zal het huidige cultuurprogramma van de Europese

23

commissie in 2014 vervangen en zou een zevenjarig plan zijn met een geschat budget van 1.8 biljoen euro (Informa telecoms & media, 2012). Ondanks de overheidssteun is de muzieksector duidelijk niet de meest gunstige arbeidsmarkt voor pas afgestudeerde muzikanten. Men moet namelijk rekening houden met verschillende pijnpunten zoals de grootte van de Vlaamse afzetmarkt, de gatekeepers in de waardeketen, de gesatureerde Vlaamse muziekmarkt, piraterij, de veranderende businessmodellen, de maatschappelijke context enzovoort. Het is dan ook de taak van het hoger muziekonderwijs om de professionele muzikanten in spe hier bewust van te maken en hen zo goed mogelijk voor te bereiden op de overgang naar deze professionele muziekmarkt.

1.2 Situering hoger muziekonderwijs Het hoger muziekonderwijs speelt een belangrijke rol in het bewustwordingsproces van muzikanten over de economische realiteit die hen te wachten staat in de professionele muzieksector (Van Praet, 2007). Door het aanreiken van de juiste informatie over de professionele muzieksector kunnen muziekhogescholen beginnende professionele muzikanten ondersteunen in het uitbouwen van hun carrière (Zwaan, 2009, p. 112). Muziekhogescholen vormen met andere woorden een eerste aanzet in het opbouwen van een succesvolle professionele muziekcarrière. Oorspronkelijk was het hoger muziekonderwijs echter enkel gericht op klassieke muziek, maar daar kwam verandering in toen in 1990-1994 de afstudeerrichtingen Jazz en Lichte Muziek in de vier conservatoria werden opgericht (VLHORA, 2003). In 2008 werd het Vlaams hoger muziekonderwijs ook uitgebreid met de professionele bacheloropleiding pop/rock van de Provinciale Hogeschool Limburg (PHL). De uitbreiding van het opleidingsprogramma lag volgens Menger (1999, p.567) mee aan de oorzaak van het overaanbod van professionele muzikanten. De opleidingen verlagen namelijk de drempel voor mensen om professioneel muzikant te worden, en laten naar de buitenwereld toe uitschijnen dat het ‘veilig’ is om de sprong te wagen, aangezien het gaat over een door een overheid erkende instelling (Vogelaers, 2011, p. 14).

24

Het hoger onderwijs in Vlaanderen onderging het laatste decennium een grondige formalisering door de invoering van het Bologna-akkoord van 1999. Via dit akkoord werd de BaMa-structuur in 2004 ingevoerd in Vlaanderen, waardoor een diploma van hoger onderwijs in heel Europa erkend werd en studenten hun grenzen kunnen verleggen door in het buitenland te gaan studeren (Provinciale Hogeschool Limburg, 2012). Op die manier kunnen studenten ook hun arbeidskansen uitbreiden naar de volledige Europese markt (Provinciale Hogeschool Limburg, 2012). Het hoger muziekonderwijs werd vanaf toen gelijkgesteld aan andere BaMa-opleidingen, en de traditionele graden werden vervangen door academische en professionele bachelors. Het verschil tussen deze academische en professionele opleidingen is dat de academische opleidingen bedoeld zijn nauwer samen te werken met universitaire opleidingen en meer betrokken zijn bij academisch onderzoek, terwijl de professionele bachelors beroepsgerichte en -specifieke competenties aanbrengen. Binnen het hoger muziekonderwijs heeft er bovendien een verschuiving plaats gevonden van kennisoverdracht naar het aanleren van competenties. Dit competentiedenken werd omkaderd in het Vlaams kwalificatiedecreet van 2009 (Vogelaers, 2011; Vlaamse overheid, 2013). De academische opleidingen in het hoger muziekonderwijs moeten sinds dit decreet meer focussen op de wetenschappelijke competenties dan op de beroepsgerichte competenties, waardoor ze dus, onder meer aan de hand van een scriptie, meewerken aan academisch onderzoek. Dit kwalificatieraamwerk is algemeen geformuleerd voor alle bachelor- en masteropleidingen. De privéschool Jazzstudio valt hier met andere woorden niet onder. De invulling ervan wordt overgelaten aan de verschillende opleidingsinstellingen. Het kwalificatieraamwerk van het hoger muziekonderwijs beperkt zich echter tot de ‘gewone’ muziekopleidingen - voor de afstudeerrichtingen Muziekpedagogie en Muziektherapie moet nog een competentiekader worden uitgewerkt (Vlaamse overheid, 2013). Het kwalificatieraamwerk heeft betrekking op het overdragen van kennis, vaardigheden en attitudes (zie bijlage 1 voor het kwalificatieraamwerk voor muziekopleidingen in Vlaanderen, specifiek vertaald naar het Conservatorium Gent). Het verwacht dat de student in de eerste cyclus van zijn opleiding (bachelor) voornamelijk artistieke competenties en kennis aanleert, zoals

vakkundigheid,

repertoirekennis,

improvisatievaardigheden,

artistieke

présence,

musiceren in ensembles, repetitievaardigheden, leesvaardigheden en gehoor- en creatieve 25

vaardigheden. Daarnaast zou de student ook kennis en begrip van de context moeten hebben waaronder ook de basiskennis van financiële, commerciële en wettelijke aspecten van het artistieke beroep. Tot slot wordt er van een bachelor student verwacht dat hij of zij over elementaire onderzoeksvaardigheden beschikt om data te verzamelen en te verwerken. Dat wordt regelmatig ‘de academisering van het hoger muziekonderwijs’ genoemd. De tweede cyclus (master) zou deze artistieke competenties en kennis verder moeten uitdiepen en verder bouwen aan de individuele artistieke profilering van de muzikant. Er zijn dus wel degelijk richtlijnen omtrent kwaliteitsborging in het hoger muziekonderwijs, waar de basiskennis van zakelijke aspecten in vervat zit. Deze richtlijnen zijn ingebed in een Europese context van internationale kwaliteitszorg. In het algemeen kwalificatieraamwerk zien we dat de kennis van de context met onder andere thema’s zoals financiële, commerciële en wettelijke aspecten reeds in de eerste cyclus aan studenten wordt meegegeven, en niet alleen gegroepeerd is in de tweede cyclus van de opleiding. Aangezien de specifieke invulling van deze richtlijnen wordt overgelaten aan de muziekopleidingen, kunnen de curricula van de verschillende muziekhogescholen echter grondig van elkaar verschillen.

Vlaamse muziekhogescholen Het hoger muziekonderwijs in Vlaanderen telt zes opleidingsinstituten, waaronder vijf gesubsidieerde instellingen: het Koninklijk Conservatorium Antwerpen (Artesis Hogeschool), het Koninklijk Conservatorium Brussel (Erasmushogeschool), het Conservatorium van Gent (Hogeschool Gent), het Lemmensinstituut (LUCA) in Leuven en de afdeling Muziek aan de Provinciale Hogeschool Limburg. Deze opleidingsinstituten worden gesubsidieerd door de overheid volgens een financieringsmodel gekoppeld aan een bepaald aantal studenten. Naast deze erkende publieke instellingen nemen we ook de privéschool Jazz- en Pop-Soulstudio te Antwerpen mee. In relatie tot de beperkte grootte van Vlaanderen kunnen we dus spreken over een groot aanbod aan muziekhogescholen. Uit cijfers van het departement Onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap (2012) bleek dat in het academiejaar 2011-2012 1281 studenten zich hebben ingeschreven voor een opleiding in het hoger muziekonderwijs. Hiervan zijn 40 studenten ingeschreven voor de professionele

26

bachelor Musical aan het Koninklijk Conservatorium van Brussel, 170 aan de Provinciale Hogeschool Limburg voor de professionele bacheloropleiding pop-/rockmuzikant (cf. Fig. 5), en 1071 studenten kozen voor een academische bachelor Muziek aan de conservatoria van Brussel, Antwerpen en Gent en het Lemmensinstituut (cf. Fig. 6). Naast de 1281 bachelorstudenten studeert een 35-tal studenten aan de Jazz- en Pop-Soulstudio van Antwerpen. De bachelorstudenten van 2011 blijken evenredig verdeeld te zijn over de vier conservatoria en PHL, met een iets groter aandeel van studenten in het Conservatorium Brussel (cf. Graf.1, Departement Onderwijs, 2012). Graf. 1: Aantal inschrijvingen bachelor/ eerste studiefase muziekhogescholen 2011-2012*

Eerstejaarsstudenten Vlaamse muziekhogescholen 3% Conservatorium Brussel 13%

Conservatorium Antwerpen

27%

Conservatorium Gent 18%

Lemmensinstituut Leuven PHL-Music 19%

Jazzstudio

20%

Bron: Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, 2012 *Inclusief de professionele bachelor Musical van eerstejaarsstudenten van de Jazz- en Pop-Soulstudio.

het

Conservatorium

Brussel

en

de

Naar de masterjaren toe blijkt het aantal studenten hoger muziekonderwijs flink te zijn uitgedund. Zo schreven in totaal 726 studenten zich in 2011-2012 in voor een tweejarige master Muziek (uitgezonderd Jazzstudio en de pop-/rockopleiding van PHL aangezien dit geen masteropleidingen zijn) (cf. Fig. 7). Met daarenboven nog een zestal laatstejaarsstudenten van de Jazz- en Pop-Soulstudio en een tiental laatstejaarsstudenten van de popen rockafdeling van PHL, gaat het hier over zo’n 742 studenten in de laatste fase van het hoger muziekonderwijs, en dit enkel in Vlaanderen (cf. Graf. 2). Ook de masterstudenten zijn in het

27

Conservatorium Brussel talrijker aanwezig dan in andere conservatoria, met bijna de helft meer masterstudenten dan het Conservatorium Gent (Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, Departement Onderwijs, 2012). Hoeveel laatstejaarsstudenten hier nu werkelijk van afstuderen is wegens ontbrekend cijfermateriaal niet helemaal duidelijk. Graf. 2: Inschrijvingen master/laatste studiefase muziekhogescholen 2011-2012

Laatstejaarsstudenten Vlaamse muziekhogescholen 1%

1%

Conservatorium Brussel Conservatorium Antwerpen

21% 35%

Conservatorium Gent Lemmensinstituut Leuven PHL-Music

20%

Jazzstudio 22%

Bron: Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, Departement Onderwijs, 2012

Fig. 5: Aantal inschrijvingen hoger muziekonderwijs in professionele bachelor per studiegebied en opleiding 2011-2012

Bron: Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap. Departement Onderwijs (2012) Fig. 6: Aantal inschrijvingen hoger muziekonderwijs in academische bachelor per studiegebied en opleiding 2011-2012

Bron: Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap. Departement Onderwijs (2012)

28

Fig. 7: Aantal inschrijvingen hoger muziekonderwijs in master per studiegebied en opleiding 2011-2012

Bron: Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap. Departement Onderwijs (2012)

Afstudeerrichtingen Vlaamse muziekhogescholen Als student uitvoerende muziek moet men de keuze maken tussen een klassieke muziekopleiding of een opleiding in de jazz en lichte muziek of pop. Het aanbod van de muziekhogescholen is relatief overeenstemmend. In de vier conservatoria heeft men de keuze tussen de afstudeerrichtingen uitvoerende muziek (klassiek of jazz/ lichte muziek), Compositie en Directie. In het Koninklijk Conservatorium van Antwerpen en Gent en het Lemmensinstituut in Leuven wordt daarbovenop de afstudeerrichting Muziekpedagogie aangeboden en in het Conservatorium van Brussel en Gent kan men ook afstuderen in de Muziektheorie/-schriftuur. Het Conservatorium van Gent biedt als enige muziekhogeschool ook nog de afstudeerrichting Instrumentenbouw aan terwijl het Conservatorium Brussel als enige van Vlaanderen ook een professionele bachelor Musical aanbiedt. Aan het Lemmensinstituut kan men daarnaast ook als enige school in Vlaanderen afstuderen in de Muziektherapie. Naast dit traditioneel hoger muziekonderwijs pakt de Provinciale Hogeschool Limburg sinds 2008 met zijn departement Music, Muziekmanagement en Muziektechniek met een heel ander programma uit waarbij de focus ligt op popen rockmuziek. PHL-Music past een opdrachtgestuurd en projectmatig onderwijs toe, waarin innovatieve, creatieve en ondernemende projecten centraal staan (Provinciale Hogeschool Limburg, 2013). Ook de Jazzstudio en de recent opgestarte Pop-Soulstudio in Antwerpen bieden een andere kijk op muziekonderwijs. Als privé-initiatief valt deze school niet onder de decreten van de publieke overheidsinstellingen, waardoor ze hun opleidingsprogramma op basis van de actuele noden vrij kunnen invullen en zeer vraaggericht kunnen werken (Vogelaers, 2011, p. 24). Bijgevolg studeren de studenten ook niet af in de BaMa-structuur, maar met een certificaat van de onderwijsinstelling. De studenten kunnen wel een ‘European Professional Music Qualification’ bemachtigen dat uitgereikt wordt door het Europees netwerk van private

29

instituties, EMMEN (of het European Modern Music Education Network), toegewijd aan de educatie van pop/rock en jazzmuziek (Vogelaers, 2011, p.22). Aangezien Jazzstudio niet financieel gesteund wordt door de overheid, en bijgevolg om financiële redenen zo veel mogelijk studenten wil aantrekken, vereist het toetreden tot de school in tegenstelling tot het traditioneel muziekonderwijs geen toelatingsproef. De opleidingen tot professioneel musicus, waar we in dit onderzoek de focus op leggen, hebben een algemene doorlooptijd van vijf jaar: een academische bachelor van drie jaar en een academische master van twee jaar. Bij de popen rockschool van de Provinciale Hogeschool Limburg gaat het echter over een professionele bachelor van drie jaar. De Jazz- en PopSoulstudio daarentegen biedt een vierjarige opleiding, met een optioneel voorbereidend jaar voor wie vanaf nul begint. In deze drie tot vijf jaar is het de bedoeling de studenten te vormen tot professionele muzikanten met hoogstaande technische en theoretische vaardigheden en kennis van het professionele werkveld. Gezien de verschillende kwaliteitseisen van de muziekhogescholen, kunnen de studenten overschakelen van het ene conservatorium naar het andere als ze niet geslaagd zouden zijn en het daar opnieuw proberen en eventueel wel slagen. Segers, Buekers, Peeters, De Meyer en Coenen e.a. (2000) ijveren daarom voor een algemeen en overkoepelend niveau van kwaliteitseisen, zodat het hoger muziekonderwijs op die manier reeds een schifting kan doorvoeren en zich kan aanpassen aan de eisen van de professionele muziekmarkt om zo de vraag en het aanbod van professionele muzikanten in balans te brengen.

Bijkomende opleidingen Na deze opleiding kunnen muzikanten er ook voor kiezen verder te studeren en eventueel een tweede master of bijkomend diploma te behalen om zich verder te specialiseren. Zo biedt het Conservatorium van Gent bijvoorbeeld een tweejarige master na master Solist Hedendaagse Muziek aan (Hogeschool Gent, 2009). Ook in het Conservatorium Antwerpen kan men na zijn studies een postgraduaat volgen om zich verder te verdiepen in een bepaald aspect van de muziekpraktijk, zoals een bepaald orkestinstrument of de praktijk als concertsolist (Artesis, 2013). Het Conservatorium Brussel biedt daarnaast ook een postgraduaat Muziek aan waarbij

30

een muzikaal project wordt gerealiseerd, zoals een solistisch programma met het oog op wedstrijden of een voorbereiding op een orkestloopbaan. Men kan ook kiezen voor een postgraduaat Begeleiding, waarin de student zich specialiseert in het begeleiden van orkestinstrumenten, zangers en ensembles (Erasmushogeschool Brussel, 2013). Het Lemmensinstituut biedt tenslotte een tweejarige master na master in de Muziek aan, waarin men zich kan specialiseren als solist in de Kamermuziek voor reeds gevormde ensembles of als Solist voor Hedendaagse Muziek (LUCA, 2012). Naast deze manama’s die de erkende Vlaamse muziekhogescholen aanbieden, zijn er ook externe opleidingen waar jonge muzikanten zich na hun opleiding kunnen voorbereiden op de professionele muzieksector. Een van de belangrijkste voorbeelden is de Opera Studio, een topopleiding van één tot twee jaar die aangeboden wordt door De Munt en de Muziekkapel Koningin Elisabeth in Brussel, en als doel heeft de beste talenten voor te bereiden voor een carrière als operazanger (De Munt, 2013). Met deze master-na-masterprogramma’s proberen de muziekhogescholen de podiumkansen van hun studenten te vergroten, door bijvoorbeeld recitalprogramma’s voor te bereiden die nuttig kunnen zijn voor wedstrijden en audities. Een belangrijk verschil tussen de master-na masterprogramma’s en de postgraduaten is dat bij de master na master de onderzoekscomponent heel belangrijk aanwezig is, terwijl de postgraduaten in hoofdzaak focussen op de uitvoeringspraktijk. Afgestudeerde muzikanten kunnen er uiteraard ook voor kiezen na hun opleiding tot uitvoerend musicus een volledig andere richting uit te gaan of om zich bij te scholen in zakelijke- en managementvaardigheden door bijvoorbeeld een bijkomende opleiding Cultuur- of Muziekmanagement te volgen.

Kwaliteit Vlaams hoger muziekonderwijs De Vlaamse muzikanten hebben niet enkel de keuze tussen een groot aanbod van verschillende muziekhogescholen en opleidingen, de opleidingen blijken volgens de Vlaamse Hogescholenraad (VLHORA, 2003; 2011) ook zeer kwaliteitsvol te zijn. Uit de opvolging van pas afgestudeerden blijkt namelijk dat de conservatoria een groot aantal bekwame, technisch goed geschoolde, innovatieve en creatieve musici afleverden die bovendien werk vonden op basis van hun diploma en in het verlengde van hun opleiding. De programma’s (met uitzondering van

31

PHL-Music en de Jazz- en Pop-Soulstudio, die niet geanalyseerd werden door VLHORA) zijn volgens de Raad over het algemeen goed gericht op het professionele muziekveld. Er zou een goede traditie heersen in het muziekonderwijs om bij het beroepenveld aan te sluiten. Zo hebben alle conservatoria bijvoorbeeld formele contacten met het professionele muziekveld uitgebouwd. Een positief punt is ook dat veel docenten slechts deeltijds lesgeven en daarnaast zelf actief zijn in het veld, zodat de knowhow en de praktische kennis meegenomen wordt naar het onderwijs. De Vlaamse Hogescholenraad (2011) meent echter dat het hoger muziekonderwijs niet alle kansen grijpt in het introduceren van het werkveld naar de studenten toe. Zo vindt hij dat vooral de structurele betrokkenheid van de alumni en het werkveld moet worden opgedreven, en dat de voorbereiding op bepaalde professionele taken beter zou kunnen (VLHORA, 2011, p. 34). Uit een ander onderzoek naar alternatieve kunstopleidingen (Elias, Verté, Van Leeuw, & Van Moer, 2002, p.64) blijkt dat het reguliere kunstonderwijs trager evolueert dan de maatschappij, die het mee moet vormen. Gevolg hiervan is volgens Elias e.a. (2002, p.64) dat bepaalde facetten en tendensen die onze hedendaagse maatschappij typeren, niet of nauwelijks aan bod komen in het huidige kunstonderwijs. Het Vlaamse onderwijssysteem blijkt daarbovenop minder flexibel te zijn dan het Nederlandse onderwijssysteem. In Nederland was het namelijk sneller mogelijk voor de studenten om hun eigen programma samen te stellen. Wanneer ze dan bijvoorbeeld merkten dat het creëren van kunst op zich toch niets voor hen is, konden ze gemakkelijker veranderen naar een andere, eventueel toegepaste kunstrichting. In Vlaanderen zijn deze onderwijsvernieuwingen trager doorgevoerd, waardoor de opleidingsprogramma’s minder flexibel in te vullen waren en studenten vaker tot het einde van de rit binnen de autonome kunstopleidingen bleven, ook als ze al wisten dat ze hier niet hun beroep van zouden maken (Gielen, e.a. 2012).

32

1.2.1 Zakelijke vorming en cultureel ondernemerschap in het hoger kunstonderwijs In welke mate bereidt het hoger muziekonderwijs de studenten nu voor op het professionele muziekveld? De studenten worden op artistiek vlak opgeleid tot veelzijdige musici van topniveau. Maar in welke mate leren ze hoe ze van hun muziek hun broodwinning kunnen maken, of hoe ze in het professionele muziekveld aan de slag kunnen? Het is duidelijk dat van een afgestudeerde master in de muziek vandaag veel meer verwacht wordt dan het ‘louter’ beheersen van een instrument. Tot een tiental jaar geleden bleek het niet zo’n probleem te zijn dat het artistieke doel centraal stond bij artiesten, en het financiële op de tweede plaats kwam te staan (Abbing, 2002). Kunstenaars konden volgens Abbing (2002) creëren naar believen onder de bescherming van de overheid6. Vroeger kon een elite groepje artiesten in Nederland bijvoorbeeld doorstromen naar ‘gespreide bedjes’ als symfonieorkesten (Hagoort in SMartBe, 2011, p. 217). Hierin komt door de verminderde subsidies bij erkende orkesten in Nederland echter geleidelijk verandering, waardoor velen op zoek moeten gaan naar andere beroepsmogelijkheden. Hoewel dit nog niet geheel het geval is voor Vlaanderen aangezien de Vlaamse overheid blijft investeren in cultuur (Kunsten & Erfgoed, 2013) blijken Vlaamse muzikanten toch meer en meer op zichzelf aangewezen te zijn om een positie in de professionele muzieksector te verkrijgen (Taelman, 2007).

Het concept ‘cultureel ondernemerschap’ Artiesten moeten dus hun eigen verantwoordelijkheid kunnen opnemen om brood op de plank te krijgen. Meer dan ooit is het voor muzikanten belangrijk om inzicht te hebben in de muziekindustrie en te beschikken over de juiste connecties en marketingcapaciteiten om zichzelf te kunnen verkopen (Zwaan, 2009, p.112). Hoewel deze stelling weer enkel van toepassing is op de Nederlandse muzieksector gaan we er toch van uit dat dit ook meer en meer geldt voor de Vlaamse muzieksector door de macro factoren die een invloed uitoefenen op de verschillende muziekindustrieën, zoals de digitalisering en de economische onzekerheid.

'''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''' 6

De studie van Abbing (2002) betreft een Nederlandse studie en moet dus met een korrel zout genomen worden als we het over Vlaamse kunstenaars hebben.

33

Hierbij doet het concept ‘cultureel ondernemerschap’ zijn intrede. Hoewel de term misschien een relatief recente ‘hype’ is in de artistieke sector, is het allerminst een nieuw fenomeen. Zo gaan creëren van kunst en ondernemerschap al eeuwen hand in hand: Shakespeare, Rubens en Rembrandt ontpopten zich tot ware bedrijfsleiders, diplomaten en handelaars (Hagoort in SmartBe, 2011, p. 218). Zelfstandigheid staat hierbij centraal. Immers als een muzikant zelfstandig een positie in de professionele muzieksector weet aan te nemen, dan wordt hij beschouwd als een ondernemend muzikant (Maenhout, Onkelinx, & Crijns, 2006). De ideale ondernemer bezit volgens Unizo (de Unie van Zelfstandige Ondernemers) de

volgende

competenties (Vogelaers, 2011, p.18):

•

Vak- en beroepsbekwaamheid

•

Zin voor observatie, kunnen informeren, op de hoogte zijn

•

Kritisch en creatief denken

•

Leervermogen

•

Realistische instelling

•

Stressbestendigheid

•

Flexibiliteit

•

Kunnen omgaan met risico’s

•

Durven nemen van beslissingen en verantwoordelijkheid

•

Communicatief sterk, kunnen professioneel netwerken

•

Inspireren en motiveren

•

Kunnen plannen en organiseren

•

Doorzetten en dynamisch zijn

Vogelaers (2011, p.18) maakt wel duidelijk dat er niet zo iets als een ‘ideale’ ondernemer bestaat, maar duidt er wel op dat een muzikant, ondanks het romantische en meestal nonprofitkarakter van zijn beroep, evenzeer als een succesvolle ondernemer beschouwd kan worden. Een artiest blijkt voornamelijk wel een sociale ondernemer te zijn, waarbij hij dient rekening te houden met de participatie van medewerkers, ethische selectie van de leveranciers, respect voor het milieu en een kwaliteitsvolle relatie met het publiek probeert op te bouwen (SMartBE, 2011, pp. 37-55).

34

De Hogeschool voor de Kunsten Utrecht beschrijft in zijn Europese studie van 2010 naar de

Entrepreneurial dimension of cultural and creative industries vijf centrale competenties specifiek voor culturele en creatieve organisaties of personen om duurzaam te kunnen ondernemen (Hagoort in SMartBe, 2011, p. 226):

•

Visieontwikkeling: wat is de toekomstige plaats van de beroepspraktijk in het perspectief van de culturele en creatieve industrie?

•

Marktoriëntatie: wat zijn de trends en behoeften in de samenleving en op welke wijze kan ik daarop inspelen?

•

Return on Creativity: hoe kan de creativiteit worden omgezet in inkomensvormende activiteiten?

•

Communicatievaardigheden: Hoe effectief communiceren binnen en buiten de creatieve industrie?

•

Teamwerk/netwerken: hoe effectief functioneren binnen teams en netwerken?

Culturele ondernemers lijken in de eerste plaats gericht op kwaliteit in plaats van kwantiteit waarbij sociale en culturele waarden op de eerste plaats komen te staan. Men kan culturele ondernemers echter onderscheiden van managers omdat ze iets nieuw op poten zetten, ze zijn creatief, veranderen de routines en staan open voor kansen (Klamer in SMartBe, 2011, pp. 8594). Dirk De Corte vat de visie van Klamer en Hagoort over cultureel ondernemen samen in de volgende definitie (SMartBe, 2011, p.118): “Met cultureel ondernemen wordt het streven en handelen aangeduid van organisaties, ondernemingen en individuen die zich inzetten voor het realiseren van doelstellingen op het gebied van kunst en cultuur, op een financieel duurzame wijze.” Enige notie van de professionele muzieksector en de zakelijke aspecten die daarmee gepaard gaan, zoals de verschillende statuten, organisatievormen, auteursrechten, contracten en gages, helpt dus om doelstellingen op een financieel en duurzame wijze te bereiken en beschouwen we daarom als een onderdeel van cultureel ondernemerschap. Het beschikken over zakelijke kennis mag echter niet verward worden met het beschikken over ondernemerschapszin. Deze

35

twee zijn nauw met elkaar verbonden maar men kan bijvoorbeeld een grondige kennis hebben van de zakelijke omkadering van de professionele muzieksector, terwijl men geen ondernemer is. Omgekeerd is dit ook van toepassing. Als een muzikant namelijk zelf iets op poten wil zetten, zal hij toch enige notie moeten hebben van de zakelijke aspecten om een duurzame renderende artistieke activiteit uit te kunnen bouwen, maar het is geen voorwaarde voor een geslaagde onderneming. In deze studie beschouwen we zakelijke kennis dus als een onderdeel van cultureel ondernemerschap.

Voorgaand onderzoek omtrent zakelijke vorming en cultureel ondernemerschap in het hoger kunstonderwijs Yoko Van Praet (2007) concludeert in haar onderzoek dat het hoger kunstonderwijs in het algemeen weinig aandacht besteedt aan zakelijke vorming binnen hun curricula. Conservatoria zien hun taak voornamelijk weggelegd in het creëren van echte kunstenaars en leggen een sterke klemtoon op de artistieke component. De zakelijke kant wordt dikwijls als bijkomstig beschouwd (Van Praet, 2007). Hoewel er volgens Schramme (SMartBe, 2011, p. 389) in het Vlaams hoger kunstonderwijs wel bestaande modules bedrijfsbeheer zijn, die tot doel hebben de studenten vertrouwd te maken met de beginselen van het burgerlijk en het commercieel recht en ook kort ingaan op het fiscaal recht, het auteursrecht, de btw- wetgeving en het kunstenaarsstatuut blijkt toch uit onderzoek (SMartBe, 2011, p. 389) dat deze cursussen in de praktijk echter ontoereikend zijn. Enkel in zeldzame gevallen blijken de leerkrachten ook aandacht te geven aan de moeilijke ontwikkeling van de individuele carrière (SMartBe, 2011, p. 389). Vakken omtrent zakelijke vorming of cultureel ondernemerschap blijken echter wel gestaag hun intrede te doen in de Vlaamse curricula. Ook andere scripties stellen de nood vast aan een grondigere zakelijke vorming in het hoger kunstonderwijs. Zo concludeert Valgaeren (2004, p. 127) in zijn onderzoek naar de doorstroming van klassiek opgeleide muzikanten naar professionele orkesten dat de doorstroming van studenten moeilijk verloopt, onder meer doordat de studenten niet voldoende voorbereid zouden worden voor de audities. Vogelaers (2011), die in tegenstelling tot Valgaeren de hogere opleidingen in de popmuziek onder de loep neemt, stelt vast dat de hogere popopleidingen zich meer en meer bewust zijn van het belang van zakelijk

36

ondernemerschap maar dat het nog altijd als bijkomstig beschouwd wordt. In haar studie blijkt dat er een zekere onwetendheid bestaat over hoe men zakelijke vorming functioneel moet implementeren in de opleiding. In deze scriptie gaan we verder op deze bevindingen en kijken we of deze zakelijke vorming en voorbereiding op het professionele muziekveld de dag van vandaag beter geïmplementeerd zijn in het gehele hoger muziekonderwijs. Schramme (SMartBe, 2011, pp. 80-81) raadt voor de integratie van zakelijke vorming in de Vlaamse kunsthogescholen een leerlijn ‘ondernemerschap’ over het hele curriculum aan, die met de hulp van de professionele muzieksector zelf (door gastlezingen van actoren uit het veld) georganiseerd kunnen worden. Ze meent dat het niet enkel gaat over het aanbieden van managementvakken in de opleiding maar over het procesmatig aanleren van zakelijke competenties over het professionele muziekveld in de loop van de volledige studieloopbaan. Daarnaast zou het ook nuttig zijn om een coherent aanbod van voortgezette opleidingen op poten te zetten, toegankelijk voor beoefenaars van creatieve beroepen tijdens de verschillende fases van hun carrière. Niet alle kunstenaars blijken namelijk te beschikken over de nodige

knowhow om zich als ondernemer te profileren (SMartBe, 2011). Giep Hagoort (in SMartBe, 2011, pp. 217-228) is ook van mening dat ondernemerschap over het algemeen te weinig aanwezig is in het hoger kustonderwijs. Hij meent dat niet ondernemerschap maar de creatieve, vaktechnische en ambachtelijke capaciteiten centraal staan in het gevestigd hoger kunstonderwijs. Bij de selectie van de studenten wordt volgens Hagoort (in SMartBe, 2011, pp. 217-228) gekeken naar de artistieke prestatie maar wordt er geen rekening gehouden met de aanleg tot ondernemerschap. Wanneer studenten zonder enige kennismaking met ondernemerschap afstuderen en ze op zoek gaan naar een inkomen, vallen ze volgens Hagoort dus snel in een zwart gat (2011, pp. 217-228). Hagoort (2011, pp. 217-228) is dus van mening dat de meeste kunstopleidingen niet thuis zijn in de ondernemerscapaciteiten die we hierboven beschreven hebben en meent dat, als het in de opleiding aan bod komt, het onderwerp hoofdzakelijk in de marge wordt geduwd, of behandeld wordt door gastdocenten. In de kunsthogescholen blijken ook de kunstdocenten voornamelijk de focus te leggen op de creatie van kunst en blijkt er in de curricula weinig tijd te zijn voor niet-artistieke activiteiten. Desondanks duidt hij toch op de aanwezigheid van 37

ondernemerschap in de programma’s van de Europese kunsthogescholen (2011, pp. 217-228). Een onderzoek van Hagoort bij acht Europese kunstscholen wees immers uit dat alle opleidingen aandacht besteden aan ondernemerschap, en er bleek ook meer en meer te worden samen gewerkt met managementopleidingen. De opleidingen bleken over het algemeen echter wel te weinig toekomstgericht te zijn. Gielen e.a. (2012) sluiten zich in hun studie aan bij Hagoort en menen dat de Nederlandse kunsthogescholen de meer zakelijke en beroepsmatige aspecten van de kunstpraktijk niet voldoende behandelen. Sommige waarden die men in de kunstwereld belangrijk acht, zijn volgens hem niet terug te vinden in het onderwijs. Naast het zich maatschappelijk engageren en het algemeen belang, blijken professionalisme, doelgericht werken, efficiëntie, financieel succes en waarden die met publieke aandacht te maken hebben, zoals zichtbaarheid, bekendheid en erkenning, niet aan bod te komen in de opleiding (Gielen e.a., 2012, p.55). Dit verklaart dat ongeveer de helft van de alumni in hun onderzoek na de opleiding nog aanvullende cursussen heeft moeten volgen. Uit hun enquête blijkt namelijk dat de respondenten in het algemeen vinden dat zij te weinig competenties in huis hebben om hun artistieke activiteiten voldoende uit te voeren. De competenties waarin zij zichzelf relatief laag inschatten zijn: ondernemerschap, stressbestendigheid, besluitvaardigheid, het vermogen om samen te werken, en het vermogen om te netwerken. Daarnaast duiden de respondenten ook op een tekort aan communicatieve vaardigheden, vermogen tot groei en vernieuwing, organiserend vermogen en het vermogen om werk en privéleven te combineren. Of de Vlaamse muzikanten ook vinden dat zij over te weinig competenties beschikken om hun artistieke activiteit op een financieel duurzame te kunnen uitvoeren zal later in deze studie uitgewezen worden. De vraag is en blijft of het onderwijzen van ondernemerscapaciteiten en zakelijke aspecten de rol is van de artistieke onderwijsinstellingen zelf of dat deze taak het best wordt toevertrouwd aan professionele instanties die meer voeling hebben met de sociaaleconomische realiteit. Gielen e.a. (2012, p. 77) menen echter dat als men in de opleiding een te zwaar accent legt op ondernemerschap en de zakelijke kanten van het vak, men wel het risico loopt dat de kern van het kunstenaarschap verder uit het zicht raakt. In plaats daarvan zou de opleiding volgens Gielen e.a. (2012, p. 77) reflectie en zelfreflectie centraal moeten stellen. Hoe beter artiesten 38

namelijk in staat zijn een kritische visie te ontwikkelen om hun eigen positie in het sociale en culturele veld te analyseren, hoe beter ze strategisch kunnen handelen en hoe meer kans zij maken om een blijvend succesvolle beroepspraktijk op te zetten (Gielen e.a. 2012 p.77).

Kunstenaars t.o.v. zakelijke vorming en cultureel ondernemerschap Hoe staan muzikanten en studenten hoger muziekonderwijs hier nu tegenover? Uit eerder onderzoek van het Kunstenloket, Cultuurinvest en het Agentschap Kunsten en Erfgoed (2008) ter voorbereiding van een studiedag over zakelijkheid binnen de culturele sector bleek dat de meeste cultuurwerkers positief staan tegenover cultureel ondernemerschap, zolang het artistieke daarin niet ten koste gaat van het zakelijke (SMartBe, 2011, p.78). 84% van de respondenten vond echter dat de kwaliteit van de bedrijfskundige opleiding van cultuurmakers niet goed genoeg was (SMartBe, 2011, p. 78). Ander voorgaand onderzoek toont dezelfde positieve houding naar zakelijke aspecten en cultureel ondernemerschap in de opleidingen toe. Zo wijst Van Praet (2007) in haar masterproef naar een onderzoek omtrent de zakelijke vorming in kunsthogescholen en de zakelijke interesse van beginnende kunstenaars. Hieruit blijkt dat 88% van de bevraagde respondenten die in 2004-2005 afgestudeerd zijn aan de Vlaamse kunsthogescholen zakelijke vorming in zijn opleiding wenst te krijgen (Van Praet, 2007, p.103). 72% vindt dat zakelijke vorming ook na de opleiding zou aangeboden moeten worden. Studenten blijken dus zelf vragende partij te zijn voor zakelijke vorming in hun opleiding. Dit wordt echter tegengesproken door de docenten van het hoger kunstonderwijs (Van Praet, 2007). Zij menen dat de studenten te weinig interesse vertonen en dat de duur van de opleiding te kort is om zakelijke vorming in de curricula op te nemen. Zo bestaat volgens hen ook de kans dat ze de studenten gaan overbelasten (Van Praet, 2007, pp. 41-42). De studenten bleken in het onderzoek van Van Praet inderdaad aan te geven dat ze in het laatste jaar nauwelijks tijd hebben om een vak te volgen in verband met zakelijke vorming, aangezien hun eindwerk op dat moment een grote hoeveelheid tijd opslorpt. Naast deze nood aan zakelijke vorming om te kunnen overleven op de artistieke arbeidsmarkt blijken ook de conservatoria hun studenten niet genoeg voorbereiden op de niet-artistieke arbeidsmarkt, in de

39

veronderstelling dat zij hier niet terecht in zullen komen. Niets is echter minder waar. Uit de studie van Van Praet (2007, pp. 101-108) blijkt namelijk dat 76% van de respondenten reeds niet-artistiek werk heeft uitgevoerd, en dat 63% zelfs een tijd werkloos is geweest. Bij deze studie moeten we echter in het achterhoofd houden dat het niet enkel over het hoger muziekonderwijs gaat, maar over het hoger kunstonderwijs in het algemeen. De cijfers uit het onderzoek van Van Praet (2007) kunnen dus wel verschillen als men enkel rekening houdt met muzikanten en het hoger muziekonderwijs. Bovendien is in vijf jaar tijd (2007-2012) ook al heel wat veranderd. De muziekhogescholen proberen zo goed mogelijk in te spelen op de noden van de professionele muzieksector waardoor er meer en meer zakelijke vorming in de muziekhogescholen aan bod komt en ze zich bewust lijken te zijn van de nood aan cultureel ondernemerschap.

1.2.2 Analyse van het aanbod van cultureel ondernemerschap en zakelijke aspecten in de curricula van het Vlaams hoger muziekonderwijs

In welke mate is zakelijke vorming en het stimuleren van cultureel ondernemerschap nu te vinden in de curricula van het Vlaams hoger muziekonderwijs? In tabel 1 hieronder (p. 42) zien we welke vakken de Vlaamse muziekhogescholen in hun opleidingen aanbieden ter voorbereiding van het professionele muziekveld (Zie bijlage 2 voor de beschrijving van de vakinhouden). Hoewel artistieke praktijkprojecten wel degelijk een voorbereiding zijn op het professionele muziekveld, leggen we ons in deze scriptie voornamelijk toe op de theoretische vakken die kennis bijbrengen over het professionele muziekveld, cultureel ondernemerschap en de zakelijke aspecten die hiermee gepaard gaan. Wat ons opvalt in onderstaande tabel is dat de meeste vakken omtrent zakelijke vorming keuzevakken betreffen in het laatste masterjaar, en dus afhankelijk van de motivatie en de tijd van de student worden opgenomen in het lessenpakket. Gezien de druk van het eindwerk in het laatste masterjaar zijn deze vakken dan ook niet de meest logische keuze en worden zij misschien sneller aan de kant geschoven. De motivatie van de student speelt met andere

40

woorden mee in zijn kennis van het professionele muziekveld en de bijbehorende zakelijke aspecten. Ten tweede zijn de meeste keuzevakken ook ‘kleine’ opleidingsonderdelen van slechts drie studiepunten. Het is bovendien opmerkelijk dat hoewel de verschillende conservatoria en muziekhogescholen op artistiek vlak vrij nauw met elkaar overeenstemmen, ze op vlak van zakelijke vorming toch wel degelijk van elkaar lijken te verschillen. De popen rockschool van de Provinciale Hogeschool Limburg verschilt opvallend van de andere muziekhogescholen door het groot aanbod van zakelijke aspecten in zijn opleiding. In deze studie bekijken we daarom verder of de pop-/rockmuzikanten van PHL beter voorbereid zijn op de professionele muzieksector dan klassieke en jazzmuzikanten.

41

• Jazz/lichte muziek • Instrument/zang • Compositie • Directie (hafabra of koor of orkest) • Muziekpedagogie

• Keuzevakken master: - Inleiding in het cultuurmanagemen t (3stp) - Marketing (3stp) - Regelgeving (3stp) • Verplicht 3e bachelor: Inleiding tot de muziekpraktijk (3stp)

Aanbod master (2-jarige masters met uitzondering van 3jarige bacheloropleiding van PHL en 4-jarige opleiding Jazzstudio Antwerpen)

Theoretische vakken omtrent zakelijke vorming en cultureel ondernemerschap

Conservatorium Antwerpen (Artesis Hogeschool)

• Keuzevakken master: - Muziekmanagement (3stp)

Conservatorium Brussel (Erasmushogeschool Brussel) • Jazz/ lichte muziek • Instrument/ zang • Muziektheorie/schriftuur • Compositie • Directie (hafabra of orkest)

• Keuzevakken: - Muziek en management (3stp) master 1 - Muziek en recht (3stp) master 1 - Juridische en economische aspecten van de muziekindustrie (3stp) master 2

• Uitvoerende muziek: - Klassiek - Jazz/pop • Scheppende muziek: - Compositie - Muziekproductie • Muziektheorie/schriftuur • Instrumentenbouw • Muziekpedagogie

Conservatorium Gent (Hogeschool Gent)

• Verplicht: - Organisatie muziekleven jazz bachelor 3/ master 1 - Bijkomende solistische vorming master 1 en 2 • Keuzevakken : - Podium- en zakelijke training (3stp)

• Jazz • Instrument/zang • Compositie • Directie • Muziekpedagogie • Muziektherapie

LUCA Lemmensinstituut Leuven

• Verplicht: - Communicatievaardi gheden (3stp) - Werkveldverkenning bachelor 1(4 stp) - Oriëntatie beroepspraktijk 1 (3 stp.) - Oriëntatie beroepsprakijk 2 (3 stp) • Keuzevakken uit Muziekmanagement - Algemeen Boekhouden (6stp) - Communicatievaardi gheden webtechnologie (3stp)

• Muzikant (pop/rock) • Muziekmanagement • Muziektechniek

Provinciale Hogeschool Limburg- M usic

Tabel 1: Overzicht Vlaams hoger muziekonderwijs en het theoretisch aanbod van zakelijke vorming en cultureel ondernemerschap in de curricula

42

Pop-soulstudio verplicht: - 3e en 4e jaar: music business/ management

• Jazz • Pop-soul

Jazzstudio Antwerpen

1.3 De professionele muzieksector als arbeidsmarkt Eens de muzikanten afgestudeerd zijn worden ze verwacht terecht te komen in de professionele muzieksector. Zoals we echter al besproken hebben is de vraag naar geschoolde muzikanten in de professionele muzieksector geringer dan het aanbod van afgestudeerde muzikanten. Zo blijkt bijvoorbeeld dat de doorstroming van studenten naar professionele orkesten zeer klein is onder andere doordat er gewoonweg te weinig plaats is in de professionele orkesten (Valgaeren, 2004). Er blijkt maar 0.03% van de Vlaamse studenten in een professioneel orkest te worden aangenomen (Valgaeren, 2004). Bovendien kenmerkt de kunstensector zich door een erg scheve inkomensverdeling (Abbing, 1993). Er blijkt namelijk enerzijds een relatief grote groep minder te verdienen dan het gemiddelde inkomen en anderzijds een relatief kleine groep meer te verdienen dan het gemiddelde inkomen. De hoge inkomens, die grotendeels uit de rechten en de royalty’s komen, worden ook meestal verdiend in de amusementssector en niet zozeer in de kunsten (Van Klink, 2005, p. 35). Het al dan niet volgen van een kunstopleiding blijkt in deze sector veel minder van invloed te zijn op het inkomen dan bij overige beroepen (Throsby, 1994; Van Klink, 2005). Van Klink verwijst vervolgens ook naar Hans Abbing, die meent dat de arbeidsmarkt niet transparant genoeg is, waardoor velen een onjuist beeld hebben van hun kansen en daardoor verkeerde keuzes maken. Ook de media spelen daarin een belangrijke rol in. Muzikanten krijgen bijvoorbeeld enkel de succesvolle muzikanten te zien via de media. De media creëren hierdoor een soort mythisch beeld van het muzikantenberoep, zeker bij popmuzikanten, waarbij het leven van een muzikant te romantisch wordt voorgesteld (Vanherwegen, 2008; Hesmondhalgh, 2007; Vogelaers, 2011). Muzikanten moeten zich dus van bij het begin van hun studie bewust zijn van het precaire karakter van deze markt. Daarom vragen we ons in deze studie af in welke mate studerende muzikanten voorbereid zijn op de overgang naar de professionele muzieksector en welke rol het hoger muziekonderwijs en de verschillende ondersteunende organisaties spelen in dit verhaal. Hier gaan we verder op in in het volgende deel.

43

1.3.1 De overgang van het hoger muziekonderwijs naar de arbeidsmarkt De literatuur onderscheidt drie competenties die doorslaggevend zouden zijn voor de loopbaan van een kunstenaar (Schramme in SMartBE, 2011, p. 77):

•

Knowing how: De artiest moet over verschillende vaardigheden, kennis en expertise beschikken over verschillende domeinen heen. Ook de vraag naar de zakelijke aspecten binnen de opleiding blijkt groter te worden.

•

Knowing whom: Een uitgebreid sociaal netwerk is belangrijk om de kansen op werk te verhogen. De tewerkstelling bij kunstenaars blijkt volgens Van Steendam (2010) voornamelijk af te hangen van het netwerk waar ze in zitten.

•

Knowing why: duidelijkheid van de loopbaanverwachtingen. Kunstenaars moeten meer en meer kiezen welke richting ze willen uitgaan, ze kunnen ook tegelijkertijd verschillende soorten jobs uitvoeren. Een kunstenaar kan bijvoorbeeld tegelijkertijd auteur, acteur, zanger of regisseur zijn.

De opleiding tot uitvoerend muzikant biedt een eerste aanzet om over deze competenties te kunnen beschikken en een carrière te kunnen uitbouwen. De focus van de muziekhogescholen ligt voornamelijk op de vaardigheid knowhow waarbij de technische competenties van de artiest en de kennis van de muziek en het instrument op de eerste plaats komen te staan (Hagoort, 2011). Door de opleiding komen de muzikanten ook in contact met andere muzikanten en (gast)docenten, die later eventueel werkgevers kunnen worden of waar samenwerkingsverbanden mee kunnen ontstaan. Ook de stage die de muzikanten in hun opleiding aangeboden krijgen is een eerste stap in de richting van de professionele muzieksector. Hierbij blijkt de reputatie van de school binnen de sector een zeer belangrijk aspect te zijn om een succesvolle stage te kunnen lopen (Van Praet, 2007, p.21). Knowing

whom komt dus ook aan bod in de opleiding, hoewel de opleiding hier zelf niet nadrukkelijk de focus op legt. De vraag of de muziekhogescholen het aspect knowing why voldoende aanreiken, kan echter betwist worden. Geven de muziekhogescholen de juiste verwachtingen van de realiteit omtrent de loopbaan van artiesten en volgen ze hierbij de maatschappelijke veranderingen? Hier proberen we later in deze scriptie een antwoord op te bieden.

44

Ondanks de pogingen van het hoger muziekonderwijs om hun studenten voor te bereiden op de professionele muzieksector blijkt uit een onderzoek van de European League of Institutes of the Arts enkele jaren geleden dat veel afgestudeerden zich onvoorbereid voelen ten opzichte van de arbeidsmarkt (Janssen, Van Hamersveld, Smithuijsen & Weijermars 2004, p. 5-6; Van Praet, 2007). Scholen hebben weliswaar een springplankfunctie, maar zouden de studenten meer moeten opvolgen en hen tijdens de opleiding in contact laten komen met de verschillende aspecten en knelpunten van het beroepsleven (Van Praet, 2007, p.21). Hoewel meer en meer kunsthogescholen deze verantwoordelijkheid erkennen en op zich proberen nemen, blijken veel van de initiatieven om de kloof tussen de opleiding en de professionele muzieksector te overbruggen, toch in de eerste plaats door de studenten zelf ondernomen te worden en in mindere mate door de docenten of de school zelf (Van Praet, 2007, p. 21). Aangezien beide onderzoeken echter al van enkele jaren terug zijn, moeten we in acht houden dat deze bevindingen intussen veranderd kunnen zijn. Het hoger muziekonderwijs probeert de dag van vandaag namelijk zijn studenten zo goed mogelijk voor te bereiden op de professionele muzieksector aan de hand van enkele theoretische vakken in de curricula, die we hierboven hebben besproken.

1.3.2 Ondersteunende organisaties voor professionele en amateurmuzikanten in Vlaanderen Om zowel professionele als amateurmuzikanten te begeleiden in hun loopbaan en de overgang van het hoger muziekonderwijs naar de professionele muzieksector vlot te laten verlopen, telt Vlaanderen enkele ondersteunende organisaties. Hier kunnen muzikanten terecht met vragen; kunnen ze informatie vergaren over de sector, wedstrijden en vacatures; en kunnen ze workshops, infosessies, opleidingen en zeer veel andere activiteiten bijwonen. Op die manier proberen deze organisaties de Vlaamse muzieksector te onderstutten en te stimuleren. Muziekcentrum Vlaanderen is door de overheid aangeduid als het officiële steunpunt van de Vlaamse muzieksector. Door de groeiende vraag naar zakelijk advies voor professionele

45

artiesten hebben de steunpunten7 in samenspraak met de overheid beslist een orgaan op te stellen, het Kunstenloket, specifiek voor zakelijk advies voor alle kunstdisciplines. De Vlaamse muzieksector telt ook enkele specifieke aanspreekpunten voor amateurmuzikanten, opgedeeld per muziekgenre. Zo kunnen popmuzikanten en dj’s terecht bij Poppunt, de koorwereld bij Koor & Stem, alle instrumentale muziekgroepen en muzikanten - met uitzondering van het genre pop, rock, jazz en folk - bij Vlamo en ten slotte de folk- en jazzmuzikanten bij Muziekmozaïek (Zie bijlage 3 voor meer informatie over de taken en het bereik van deze ondersteunende organisaties). Naast de professionele muziekopleiding en steun van de overheid beschikken dus ook deze zes organisaties over een groot instrumentarium om de muzikanten te begeleiden in hun traject en de Vlaamse muzieksector te stimuleren. Maar komen de muzikanten wel met hun vragen terecht bij deze ondersteuningspunten? Gebruiken ze het advies en de informatie die ze meekrijgen van deze organisaties via de opleidingen of consultaties? Of bieden deze organisaties niet die informatie waar muzikanten naar op zoek zijn? Het kan ten slotte ook zijn dat muzikanten hun weg kwijt raken in het doolhof van informatie van deze ondersteunende organisaties. In deze scriptie proberen we ook op deze vragen een antwoord te vinden.

'''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''' 7

Muziekcentrum Vlaanderen (MCV), het Vlaams Theaterinstituut (VTI), het Instituut voor Beeldende, Audiovisuele en Mediakunst (BAM) en het Vlaams Architectuurinstituut (VAI)

46

2. Verfijning onderzoeksvragen De professionele muzieksector in Vlaanderen is met andere woorden een precaire arbeidsmarkt waarin niet elke muzikant een gunstige positie kan verwerven. Zelfs een diploma van een erkende muziekhogeschool biedt geen zekerheid om als professioneel muzikant je brood te kunnen verdienen. De overkoepelende onderzoeksvraag van deze scriptie luidt daarom als volgt: OV: Zijn laatstejaarsstudenten hoger muziekonderwijs voldoende voorbereid op de overgang naar de professionele muzieksector? Aan de hand van voorgaand onderzoek (Van Praet, 2007; Vogelaers, 2011; SMartBe, 2010, Hagoort, 2010), dat we uiteengezet hebben in bovenstaande kaderomschrijving, blijkt onder meer dat studenten van het hoger muziekonderwijs namelijk onvoldoende voorbereid zijn op de professionele muzieksector, wat wil zeggen dat ze niet gemakkelijk hun plaats vinden op de artistieke én niet-artistieke arbeidsmarkt. Dit zou onder meer te wijten zijn aan het tekort aan zakelijke kennis en vorming omtrent cultureel ondernemerschap in de opleiding. In deze studie laten we dus de kwaliteit van de instrument-technische vorming buiten beschouwing en focussen we enkel op de kwaliteit van de zakelijke- en ondernemerschapsvorming in de opleiding. Daarom gaan we in deze scriptie na hoe studenten en afgestudeerden van de Vlaamse muziekhogescholen hun eigen kennis hieromtrent inschatten, hoezeer zij hierin geïnteresseerd zijn en in welke mate deze vorming aan bod komt in de opleiding. Daarenboven proberen we de overgang van het hoger muziekonderwijs naar de professionele muzieksector te schetsen en wat de verwachtingen van de studenten zijn in verband met de artistieke arbeidsmarkt. Om de overgang van het hoger muziekonderwijs naar de professionele muzieksector te vergemakkelijken en ondernemerschap bij muzikanten te stimuleren zijn er echter verschillende ondersteunde organisaties in de Vlaamse muzieksector. Veel muzikanten blijken hier echter hun weg niet naar te vinden. We vragen ons daarom ook af waar de eventuele drempels zich bevinden en welke informatie ze juist zoeken bij deze ondersteunende organisaties.

47

Bij deze deelvragen stellen we enkele hypotheses op. We veronderstellen ten eerste dat afgestudeerde muzikanten meer kennis en interesse hebben in de zakelijke aspecten, dat ze ook realistischere beroepsverwachtingen hebben dan studenten hoger muziekonderwijs en dat ze beter hun weg vinden naar de verschillende ondersteuningspunten aangezien zij volgens ons meer in contact komen met de professionele muzieksector en zij dus vaker geconfronteerd worden met vragen en problemen omtrent de professionele muzieksector als arbeidsmarkt. Daarnaast nemen we ook de hypothese aan dat er verschillen zijn in de kennis van en interesse in zakelijke aspecten tussen de verschillende muziekgenres. We menen namelijk dat pop-/rocken jazzmuzikanten hun kennis van zakelijke aspecten hoger inschatten dan klassieke muzikanten, aangezien zij verondersteld worden vaker hun eigen projecten op poten te zetten waardoor ze meer in contact komen met deze zakelijke aspecten. Dit vertaalt zich in de volgende deelvragen en hypothesen: DV1: In hoeverre vinden laatstejaarsstudenten en alumni van de Vlaamse muziekhogescholen dat ze over voldoende kennis beschikken van het professionele muziekveld en de zakelijke aspecten die daarmee gepaard gaan? o H1: Afgestudeerden aan het hoger muziekonderwijs schatten hun kennis van zakelijke aspecten hoger in dan laatstejaarsstudenten hoger muziekonderwijs. o H2: Er is een verschil in muziekgenres: Pop-/rocken jazzmuzikanten zullen meer kennis hebben van het professionele muziekveld dan klassieke muzikanten. DV2: In hoeverre vinden laatstejaarsstudenten en afgestudeerden van de Vlaamse muziekhogescholen kennis van het professionele muziekveld belangrijk? o H3: Afgestudeerden aan het hoger muziekonderwijs vinden kennis van zakelijke aspecten belangrijker dan laatstejaarsstudenten hoger muziekonderwijs. o H4: Pop-/rock en jazzmuzikanten zullen kennis van het professionele muziekveld belangrijker vinden dan klassieke muzikanten. DV3: In welke mate is cultureel ondernemerschap belangrijk in de voorbereiding op de professionele muzieksector? 48

DV4: Hoe schatten studenten en afgestudeerden hoger muziekonderwijs de beroepskansen van laatstejaarsstudenten hoger muziekonderwijs in? o H5: Afgestudeerden hebben lagere beroepsverwachtingen dan studenten hoger muziekonderwijs. o H6: Pop-/rocken jazzmuzikanten zullen lagere beroepsverwachtingen hebben dan klassieke muzikanten. DV5: Hoeveel procent van de afgestudeerde muzikanten werkte het afgelopen jaar grotendeels op de artistieke arbeidsmarkt? DV6: In hoeverre komen laatstejaarsstudenten en alumni hoger muziekonderwijs in contact met de professionele ondersteuningspunten van de Vlaamse muzieksector?

o H7: Afgestudeerden komen meer in contact met de professionele ondersteuningspunten dan de studenten hoger muziekonderwijs. o H8: Pop-/rocken jazzmuzikanten zullen vaker in contact komen met de professionele ondersteuningspunten dan klassieke muzikanten. DV7: Waar bevinden zich de eventuele drempels en drivers om informatie te vergaren bij de ondersteunende organisaties? DV8: Voor welke informatie komen muzikanten terecht bij de ondersteunende organisaties?

Deze vragen proberen we aan de hand van een kwantitatieve analyse te beantwoorden. Met behulp van een kwalitatieve analyse gaan we vervolgens dieper in op deze vragen en exploreren we ook de mentaliteit omtrent cultureel ondernemerschap bij studenten en alumni hoger muziekonderwijs. Daarbij gaan we na in welke mate studenten en afgestudeerde muzikanten over een ondernemerszin beschikken en hoezeer dit wordt aangespoord in de opleiding.

49

3. Methode 3.1 Onderzoekseenheden '

Populatie In deze studie analyseren we waar de discrepantie ligt tussen de voorbereiding van muzikanten op de professionele muzieksector en de realiteit van de professionele muzieksector in Vlaanderen. Om dit na te gaan richtten we ons op twee groepen onderzoekseenheden namelijk studenten en afgestudeerden aan het Vlaamse hoger muziekonderwijs. Meer specifiek gaat het voornamelijk over studenten in de laatste fase van hun opleiding en afgestudeerden van het Conservatorium Antwerpen, Conservatorium Brussel, Conservatorium Gent, Lemmensinstituut Leuven, de Provinciale Hogeschool Limburg en de Jazzstudio. De reden waarom we voor studenten in de laatste fase van hun opleiding kiezen, is omdat studenten meestal dan pas geconfronteerd worden met de realiteit van de naderende arbeidsmarkt en de nood aan zakelijke vorming. De populatie laatstejaarsstudenten hoger muziekonderwijs bedraagt 742, aangezien 742 studenten zich in 2011-2012 hebben ingeschreven in een master of een laatste jaar van de bovenstaande muziekhogescholen. Het is daarentegen moeilijker om een getal te plakken op het aantal muzikanten die zijn afgestudeerd aan het hoger muziekonderwijs doordat er niet in elke muziekhogeschool een lijst van afgestudeerden voor handen is. We dachten eerst een focus te leggen op muzikanten die afgestudeerd waren tussen 2009 en 2012 maar aangezien de muziekhogescholen niet echt een onderscheid konden maken tussen de verschillende alumni hebben we deze gedachte snel verlaten. Onze studie bedraagt naast de studentenpopulatie daarom een populatie van muzikanten die zijn afgestudeerd tussen het jaar 1988 en 2012.

Steekproef Onze steekproef studenten hoger muziekonderwijs, die we zijn bekomen via het uitsturen van een online vragenlijst, bedraagt 108 studenten. Bijna 15 % van de laatstejaarsstudenten hoger muziekonderwijs heeft onze vragenlijst dus ingevuld. De alumnisteekproef van ons onderzoek bedraagt 121 afgestudeerde muzikanten. De grootte van beide steekproeven bereikten we met behulp van de departementshoofden, die de verantwoordelijkheid op zich namen om de 50

vragenlijsten naar hun studenten en alumni uit te sturen. Ook het verloten van vijf Fnacbons ter waarde van €30 zal een positieve invloed gehad hebben op de responsgraad.

3.2 Kwantitatieve analyse: survey In deze scriptie kozen we voor zowel een kwantitatieve als een kwalitatieve analyse. Zo kunnen we via de kwantitatieve analyse de conclusies uit onze steekproef veralgemenen naar de populatie van laatstejaarsstudenten en afgestudeerden hoger muziekonderwijs. De kwalitatieve analyse geeft ons langs de andere kant ook de mogelijkheid om het onderwerp op een diepgaandere en exploratieve manier te benaderen. Voor de kwantitatieve analyse kozen we voor een gestructureerde enquête of survey als ontwerp met zowel open als gesloten vragen waarbij we ons toespitsten op verschillende facetten. Enerzijds namen we de kennis van het professionele muziekveld en de vorming omtrent zakelijke aspecten en cultureel ondernemerschap in het hoger muziekonderwijs onder de loep en anderzijds de overgang van het hoger muziekonderwijs naar de professionele muzieksector en in welke mate de steun van de professionele ondersteuningspunten hierin aan bod komen. Om dit na te gaan hebben we een online vragenlijst samengesteld die we via een ‘professional account’ op de website www.rationalsurvey.com hebben kunnen opstellen en versturen naar de verschillende departementshoofden van de muziekhogescholen. Op die manier werd het mogelijk gemaakt een groot aantal studenten en afgestudeerden te bereiken en konden we voldoende vragen stellen. Het versturen van een online enquête heeft naast het hoge bereik ook praktische voordelen, aangezien men er een minimum van tijd en middelen in moet investeren om een geslaagde enquête te kunnen opstellen. De survey was zo’n 40 dagen online beschikbaar, met name van 21 maart tot 30 april 2013. Op die manier kregen de departementshoofden voldoende tijd om de vragenlijst door te sturen en hadden de studenten en alumni op hun beurt ook voldoende tijd om de vragenlijst in te vullen. Om de responsgraad te verhogen werden de muziekhogescholen meerdere malen via mail herinnerd aan het doorsturen van de enquête en werden ze ook aangespoord een bijkomende oproep te lanceren naar de studenten en alumni toe. Als er na enkele weken nog geen respons van een bepaalde muziekhogeschool was verkregen, werd er ook telefonisch contact

51

opgenomen met de departementshoofden om te verzekeren dat de enquête toch haar weg naar de studenten en alumni vond. Via de website Rational Survey maakten we een onderscheid tussen een vragenlijst specifiek voor studenten en een vragenlijst toegespitst op afgestudeerde muzikanten (zie bijlagen 4 en 5). De vragenlijst voor de alumni bevatte echter wel dezelfde vragen als voor de studenten maar was uitgebreid met vragen omtrent de arbeidssituatie en loopbaan van de muzikant. Deze twee vragenlijsten werden bovendien ook naar het Engels vertaald, aangezien er ook veel buitenlandse of anderstalige studenten aan de Vlaamse muziekhogescholen studeren (zie bijlagen 6 en 7). In totaal stuurden we dus vier vragenlijsten uit naar de departementshoofden, vergezeld van een aparte uitnodiging voor ofwel Vlaamse of anderstalige studenten of alumni. De vragen en antwoorden werden via Rational Survey gecodeerd naar twee verschillende datasets door het dataverwerkingsprogramma SPSS. Deze twee datasets hebben we vervolgens samengevoegd in een grote dataset waarbij we het onderscheid konden maken tussen studenten hoger muziekonderwijs en afgestudeerde muzikanten. Dit gaf ons de mogelijkheid om de antwoorden tussen beide respondentengroepen te analyseren en verbanden te zoeken. In de volgende paragrafen zetten we de vragenlijst van de enquête uiteen.

3.2.1 Gestructureerde vragenlijst De vragenlijst die we gehanteerd hebben voor onze kwantitatieve analyse is gebaseerd en bouwt verder op de onderwerpsgebonden indeling die Vogelaers (2010) in haar scriptie maakt en op de vragenlijst die Yoko van Praet (2007) in haar masterproef hanteert. Hieronder wordt elk deel van de gestructureerde vragenlijst kort toegelicht.

Studiegegevens Dit deel bevraagt enkele algemene informatie omtrent de opleiding die de respondent volgt of gevolgd heeft. Hierbij komt informatie aan bod over de studierichting, de onderwijsinstelling en voor de afgestudeerde muzikanten het jaar dat ze afgestudeerd zijn. Om een vergelijking te kunnen maken tussen de verschillende muziekgenres hebben we ook een specifieke variabele opgesteld waarin we een onderscheid maken tussen de afstudeerrichtingen uitvoerend

52

muzikant klassiek (1), jazz (2) en pop-/rock (3) en andere studierichtingen zoals Muziekpedagogie, Muziektheorie/-schriftuur, Instrumentenbouw, enzovoort (4). Bovendien gaan we na of de respondent naast zijn huidige of reeds gedane artistieke opleiding nog andere diploma’s van het hoger onderwijs heeft behaald. Ten slotte vragen we ons af of de respondent ook in het kunsthumaniora (KSO) is afgestudeerd en of hij deeltijds kunstonderwijs (DKO) heeft gevolgd.

Kennis van het professionele muziekveld In het tweede deel van de vragenlijst gaan we na wat de kennis is van het professionele muziekveld bij studenten en afgestudeerden van het hoger muziekonderwijs. Dit operationaliseren we door de respondenten hun eigen kennis te laten inschatten (gaande van zeer slecht tot zeer goed) omtrent financiële aspecten (begroting en budgettering, boekhouding, fiscaliteit, auteursrecht, btw, eigen inkomsten, subsidievormen, werkloosheid en alternatieve financiering), sociale aspecten (muzieklandschap, netwerken, marketing en traditionele media, en online promotie en sociale media), praktische aspecten (cd-uitgave in eigen beheer, concertorganisatie, organisatie en administratie van ensemble) en ten slotte juridische aspecten (auteursrechten, contracten, sociaal statuut, rechtsvormen). Naast deze kennisinschatting moeten de studenten ook aangeven in welke mate ze deze aspecten belangrijk vinden als muzikant (gaande van totaal niet belangrijk tot zeer belangrijk).

Zakelijke vorming en kennis van het professionele muziekveld in de opleiding Aan de hand van dit deel bekijken we in welke mate de studenten en afgestudeerden vorming omtrent zakelijke aspecten en cultureel ondernemerschap in hun opleiding aangeboden krijgen/kregen. Hierbij gaan we na om welke vakken het juist gaat, of dit verplichte of keuzevakken zijn, of ze deze vakken nuttig en interessant vonden en welke onderwerpen specifiek aan bod kwamen in deze vakken (hierbij kon de respondent meerdere onderwerpen aanvinken waaronder sociale bijdragen en belastingen, vervangingsinkomen, wanneer je btwplichtig bent, hoe je een begroting moet opstellen, enzovoort). Tot slot moesten de respondenten ook aangeven in welke mate ze het eens zijn met een tiental stellingen. Deze stellingen peilden naar de mening van de respondenten omtrent de noodzakelijkheid van

53

zakelijke vorming om een positie op de artistieke en niet-artistieke arbeidsmarkt te kunnen verwerven en eventueel een professionele muziekcarrière te kunnen uitbouwen.

Het beroepsleven Dit luik van de vragenlijst is voornamelijk gericht op de afgestudeerde studenten. We peilden weliswaar wel naar de verwachtingen van beide respondentengroepen omtrent de professionele muzieksector als arbeidsmarkt en op welke manier ze al vergoed zijn geweest voor hun artistiek werk (bijvoorbeeld via vrijwilligersvergoeding, kleine onkostenvergoeding, loon, in het zwart, enz.). We zijn ook bij beide groepen na gegaan in welke mate de artistieke en niet-artistieke arbeidsmarkt een gespreksonderwerp was in de opleiding, zowel binnen de lesuren als onderling tussen de studenten, en in welke mate de respondenten zelf actief nadachten over het latere beroepsleven. Hierbij hebben we een onderscheid gemaakt tussen de artistieke en de niet-artistieke arbeidsmarkt. De artistieke arbeidsmarkt beschouwen we in dit onderzoek simpel gezegd als ‘het verdienen van geld als uitvoerend muzikant of componist met een artistieke prestatie zoals optreden, betaalde repetities of studiowerk’. Lesgeven in het (kunst)onderwijs rekenen we met andere woorden tot de 'niet-artistieke arbeidsmarkt'. Om de loopbaan van muzikanten te schetsen informeerden we vervolgens naar de arbeidssituatie van het afgelopen jaar (2011-2012). Respondenten moesten aangeven hoeveel procent van hun tijd ze het afgelopen jaar werkloos, zelfstandige, werknemer of ambtenaar zijn geweest (in procenten van 10) en hoeveel procent ze het afgelopen jaar gewerkt hebben op de artistieke en de niet-artistieke arbeidsmarkt. Ten slotte werden er ook stellingen opgelijst om te zien in welke mate muzikanten gemotiveerd zijn om niet-artistiek werk te doen en wat de redenen zijn om niet-artistiek werk te doen.

Ondersteunende organisaties in de Vlaamse muzieksector In dit deel peilden we naar de mate dat beide respondentengroepen in contact gekomen zijn met

de

verschillende

ondersteunende

organisaties

in

de

Vlaamse

muzieksector

(Muziekcentrum Vlaanderen, Kunstenloket, Poppunt, Muziekmozaïek, Vlamo en Koor & Stem). Daarbij vroegen we ons af voor welke informatie ze in contact gekomen zijn met deze organisaties en hoe ze er eventueel terecht zijn gekomen. Daarnaast vroegen we concreet of de respondenten ook al een lezing of een workshop van een van deze ondersteunende 54

organisaties hebben bijgewoond en wat de redenen waren om het wel of niet bij te wonen. Tot slot hadden de respondenten ook nog de ruimte om informatie op te geven die volgens hen ontbrak in het informatieaanbod van deze organisaties.

Persoonlijke gegevens Het laatste luik geeft ten slotte persoonlijke informatie weer over de respondent, met name de nationaliteit, het geslacht en de leeftijd van de respondent. Ook het e-mailadres van de respondent werd hier gevraagd voor de verloting van de prijzen, en er was ter afsluiting nog ruimte voorzien voor de respondent om vragen, opmerkingen of suggesties in verband met de enquête mee te delen.

3.3 Kwalitatieve analyse Om de kwantitatieve resultaten van onze survey beter te kunnen begrijpen in de context voerden we ook een kwalitatieve analyse uit op basis van semigestructureerde diepteinterviews. Uitgaande van deze interviews probeerden we een beeld te schetsen van de verschillende opvattingen en ervaringen omtrent zakelijke vorming in het hoger muziekonderwijs, de overgang van het hoger muziekonderwijs naar de professionele muzieksector en de rol van de ondersteunende organisaties in deze kwestie. Hiervoor hebben we vijf groepen respondenten bevraagd: studenten hoger muziekonderwijs, afgestudeerde muzikanten, belangrijke actoren uit ondersteunende organisaties en overheidsinstellingen en departementshoofden van het hoger muziekonderwijs. Voor elk van deze vijf respondentengroepen hebben we een vragenprotocol opgesteld (zie bijlagen 8, 9, 10, 11 en 12) met een aantal uitgeschreven vragen die in spreektaal zijn opgesteld (Mortelmans, 2009). Dit vragenprotocol stelt ons in staat de verschillende opvattingen van de respondentengroepen met elkaar te vergelijken. In totaal hebben we 22 individuele diepteinterviews afgenomen waarvan zes face-to-face-interviews en 14 telefonische interviews die elk gemiddeld een uur duurden. We kozen onder meer voor praktische redenen voor telefonische interviews, zo konden we meer respondenten bevragen dan via face-to-face interviews en toch voldoende vragen stellen aan een groot aantal respondenten. Telefonisch interviewen heeft wel als nadeel dat het geen directe interactie mogelijk maakt met de respondent, waardoor het

55

moeilijker is om een vertrouwensband op te bouwen met de respondent en het verhaal minder diepgang krijgt (Mortelmans, 2009). Om toch diepgaandere en informatierijke interviews te verkrijgen hebben we deze telefonische interviews daarom gecombineerd met zes face-to-faceinterviews. Om studenten en alumni van de verschillende muziekhogescholen te kunnen bereiken hebben we eerst geprobeerd via de departementshoofden contact met hen op te nemen. Omdat dit echter weinig respons opleverde, hebben we vervolgens de studenten en alumni die deelgenomen hebben aan onze enquête en hun e-mail adres hadden ingevuld (77 Vlaamse studenten en 82 alumni), via e-mail uitgenodigd voor een diepte-interview. Op die manier hebben we een interview kunnen afnemen van zes studenten hoger muziekonderwijs waaronder twee studenten van het Lemmensinstituut Leuven (2e master piano en 2e bachelor jazz saxofoon), een student van het Conservatorium Brussel (1ste master klassiek viool), een student van het Conservatorium Gent (2e master klassiek trompet), een student van PHL (2e jaar zang) en een student van het Conservatorium Antwerpen (1ste master orkestspel). Naast deze zes studenten hebben we ook negen afgestudeerde muzikanten kunnen interviewen uit verschillende afstudeerjaren variërend tussen 2000 en 2012. Drie van hen komen uit het Conservatorium Brussel, twee uit het Lemmensinstituut, twee uit het Conservatorium Antwerpen, één iemand uit het Conservatorium van Gent en ten slotte iemand uit de pop/rock afdeling van de PHL. Daarbovenop hebben we ook een diepte-interview afgenomen van Jan Timmermans, directeur van het Kunstenloket, Jan pauly, popadviesverantwoordelijke van Poppunt, Ann Olaerts, directrice van de Toneelacademie in Maastricht en voormalig adviseur van de Vlaamse minister voor Cultuur en Onderwijs en ten slotte van Luc Jansegers, administrateur generaal van het Agentschap Hoger Onderwijs, Volwassenenonderwijs en Studietoelagen. Om anderzijds de visie van het hoger muziekonderwijs weer te geven wilden we de resultaten van onze enquête met de departementshoofden van de verschillende muziekhogescholen bespreken. Aangezien de tijd beperkt was en niet iedereen beschikbaar was voor een interview zijn we enkel met Maarten Weyler, voorzitter van de opleiding muziek aan het Conservatorium Gent, Geert De Bièvre, coördinator van de afdeling instrument/zang van het Lemmensinstituut en met Inge Simoens, opleidingshoofd Muziek van het Conservatorium Antwerpen in gesprek kunnen gaan.

56

4. Resultaten en analyse Om een antwoord te kunnen formuleren op onze onderzoeksvragen, en te analyseren hoezeer laatstejaarsstudenten van het hoger muziekonderwijs voorbereid zijn op de overgang naar deze professionele muzieksector, hebben we een kwantitatieve analyse uitgevoerd bij studenten en alumni van het hoger muziekonderwijs. Deze kwantitatieve resultaten hebben we vervolgens gestaafd met informatie uit onze diepte- interviews met zowel muzikanten als van belangrijke actoren uit het hoger muziekonderwijs, de overheid en de ondersteunende organisaties. Eerst en vooral worden enkele variabelen in kaart gebracht die een beeld schetsen van de twee respondentengroepen van de kwantitatieve analyse – de studerende en de afgestudeerde muzikanten. Daarna zullen we de vorming en de kennis van muzikanten omtrent het professionele muziekveld en de zakelijke aspecten die daarmee gepaard gaan bespreken. Vervolgens gaan we in op de discussie omtrent cultureel ondernemerschap in het hoger muziekonderwijs. Daarna bevragen we hoe de overgang van het hoger muziekonderwijs naar de professionele muzieksector verloopt en wat de verwachtingen van studenten zijn hieromtrent. Ten slotte gaan we na hoezeer en voor welke informatie de ondersteunende organisaties aangewend worden door de muzikanten en wat juist de drivers en drempels zijn om een workshop of lezing bij te wonen van deze ondersteunende organisaties.

4.1 Personalia We maken een onderscheid tussen onze steekproef bij laatstejaarsstudenten aan het Vlaams hoger muziekonderwijs enerzijds, en de steekproef bij reeds afgestudeerde muzikanten anderzijds. Bij de laatstejaarsstudenten verschilt de respons per school van de werkelijke verhouding van laatstejaarsstudenten aan de Vlaamse muziekhogescholen. Als we het onderstaande cirkeldiagram namelijk vergelijken met het aantal laatstejaarsstudenten (cf. Graf. 2, p. 28) zien we dat de laatstejaarsstudenten van het Conservatorium Brussel (35%) ondervertegenwoordigd zijn in onze steekproef (11%) terwijl het aantal respondenten van het Conservatorium

Antwerpen

(36%)

in

verhouding

met

het

werkelijke

aantal

laatstejaarsstudenten (22%) is oververtegenwoordigd in onze steekproef. De respons uit de andere muziekhogescholen is min of meer gelijk aan de werkelijke verhouding van laatstejaarsstudenten Vlaams hoger muziekonderwijs. Bij de steekproef van de afgestudeerden 57

kunnen we de respons echter niet vergelijken met de werkelijke verhouding van afgestudeerde muzikanten per school, aangezien we hier geen cijfers over voor handen hadden. We bemerken ook het grote onderlinge verschil tussen de respons per school bij beide steekproeven (cf. Grafiek 3 en 4). Bij de steekproef van de laatstejaarsstudenten blijkt namelijk het grootst aantal respondenten uit het Conservatorium van Antwerpen te komen (36%) terwijl de steekproef van de afgestudeerden voornamelijk gedomineerd wordt door afgestudeerde muzikanten van het Lemmensinstituut (52%). Het Conservatorium van Gent en Antwerpen zijn daarentegen duidelijk ondervertegenwoordigd in de steekproef van de afgestudeerden, met respectievelijk slechts 1% en 2% van de respondenten. Graf. 3: Respons laatstejaarsstudenten Vlaams hoger muziekonderwijs

Steekproef laatstejaarsstudenten Vlaams hoger muziekonderwijs 3% 6%

Conservatorium Brussel 11%


19%

Conservatorium Gent 36%

25%

Lemmensinstituut Leuven PHL-Music Jazzstudio

' ' ' ' ' '

58

Graf. 4: Respons afgestudeerde muzikanten

Steekproef alumni Vlaams hoger muziekonderwijs Conservatorium Brussel 8%

6%


31%

Conservatorium Gent Lemmensinstituut Leuven 52% 2%

PHL-Music Jazzstudio

1%

Muzikanten die voor een opleiding in het hoger kunstonderwijs kiezen, blijken niet automatisch door te stromen uit het secundair kunstonderwijs. Zo blijkt een minderheid van de bevraagde studenten en alumni hoger muziekonderwijs afgestudeerd te zijn aan het secundair kunstonderwijs (18%). Hieruit blijkt met andere woorden dat een kunstrichting in het secundair onderwijs niet per se een voorwaarde is voor een kunstrichting in het hoger onderwijs. 82% van onze respondenten bleek geen KSO te hebben gedaan (cf. Graf. 5). Graf. 5: Studenten en alumni afgestudeerd in het KSO

Afgestudeerd in KSO

18%

Ja

Nee

82%

59

Als de meerderheid van de muzikanten niet uit het KSO komt, vroegen we ons af of ze hun muzikale vaardigheden en attitudes eventueel via het deeltijds kunstonderwijs zouden hebben aangeleerd. Deze hypothese blijkt te kloppen: de meerderheid van beide respondentengroepen (70%) geeft aan DKO gevolgd te hebben (cf. Graf. 6). Graf. 6: Studenten en alumni afgestudeerd in het DKO

Afgestudeerd in DKO

30%

Ja

Nee

70%

Wat bovendien ook opvalt is dat de meerderheid van de muzikanten (55,6%) vóór en/of na hun artistieke opleiding nog een bijkomende opleiding gevolgd heeft. Een opleiding aan een muziekhogeschool blijkt dus vaak gecombineerd te worden met een andere opleiding (cf. Graf. 7). Dit zijn vaak opleidingen die in de artistieke sfeer blijven, zoals Musicologie, Muziekschriftuur, Muziekpedagogie, Drama, Sound Engineering, Cultuurmanagement, Culturele Studies of een bijkomend instrument, maar soms blijkt het ook te gaan over een totaal andere opleiding, zoals Verpleegkunde, Vroedkunde, Psychologie, Geologie, Chemie, Sociaal-Cultureel Werk, Kleuteronderwijs, Toegepaste Informatica, Bio-ingenieur, Grafische Vormgeving en Communicatiewetenschappen. Dit kan bijvoorbeeld te wijten zijn aan amateurmuzikanten die zich na hun eerste (niet-artistieke) diploma volledig willen toeleggen op een professionele muziekopleiding, maar het kan ook gaan over muzikanten die na hun opleiding aan een muziekhogeschool een totaal andere richting willen uitgaan, en bijvoorbeeld voor Toegepaste Informatica kiezen om meer kans te maken op de arbeidsmarkt. De precieze redenen hierachter kunnen we jammer genoeg niet achterhalen in onze kwantitatieve analyse, maar kunnen wel een bijzonder interessant onderwerp zijn voor verder onderzoek.

60

Graf. 7: Muzikanten met (g)een bijkomende opleiding

Bijkomende opleiding

Ja

44% 56%

Nee

Naast informatie over de (muzikale) opleiding vergaarden we ook persoonlijke informatie over de nationaliteit, het geslacht en de leeftijd van onze respondenten. Via onze Nederlandse en Engelstalige vragenlijst konden we namelijk ook anderstalige studenten en afgestudeerde muzikanten bereiken, waardoor we ook Franse, Duitse, Spaanse, Zweedse, Britse, Taiwanezen, Portugese, Roemeense en Griekse respondenten in onze analyse konden opnemen. De verhouding mannen en vrouwen blijkt in beide respondentengroepen mooi verdeeld: bij de afgestudeerden betreft het een exacte 50/50-verhouding, en bij de steekproef voor studenten waren er 10% meer mannelijke respondenten, dan vrouwelijke. Op vlak van leeftijd is er logischer wijze een groter verschil tussen de studenten hoger muziekonderwijs en de afgestudeerde muzikanten (cf. Graf. 8 en 9). De gemiddelde leeftijd van de studenten aan de muziekhogescholen is 24 jaar, terwijl de gemiddelde leeftijd van de bevraagde alumni 30 jaar bedraagt. In onderstaand histogram zien we ten slotte dat de leeftijd van de respondenten uit de studenten steekproef varieert tussen de 18 en de 48 jaar, terwijl de leeftijd van de responderende alumni tussen de 21 en 54 jaar bedraagt.

61

Graf. 8: Leeftijd steekproef studenten hoger muziekonderwijs

Lee"ijd studenten aantal studenten

20 15 10 5 0

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

32

33

40

48

Lee"ijd

Graf. 9: Leeftijd steekproef afgestudeerde muzikanten

Lee"ijd alumni 12 aantal studenten

10 8 6 4 2 0

21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 42 43 46 47 54 Lee"ijd

Na het in kaart brengen van onze respondenten gaan we specifieker in op onze onderzoeksvragen. Deze worden inhoudelijk gegroepeerd in de volgende paragrafen. De eerste twee deelvragen (DV1 en DV2) polsen naar de kennis van en interesse in zakelijke aspecten bij muzikanten. De volgende onderzoeksvraag (DV3) gaat na in welke mate cultureel ondernemerschap belangrijk is in de voorbereiding van de muzikanten op de professionele muzieksector. Deelvraag 4 en 5 beschrijven vervolgens de overgang van muzikanten naar de professionele muzieksector en de verwachtingen van de muzikanten hieromtrent. De laatste drie onderzoeksvragen (DV 6, 7 en 8) bekijken tenslotte in welke mate muzikanten gebruik maken van de professionele hulp van de verschillende ondersteunende organisaties.

62

4.2 Veldkennis en zakelijke vorming van muzikanten DV1: In hoeverre vinden laatstejaarsstudenten en alumni van de Vlaamse muziekhogescholen dat ze over voldoende kennis beschikken van het professionele muziekveld en de zakelijke aspecten die daarmee gepaard gaan? Onze eerste onderzoeksvraag polst in welke mate laatstejaarsstudenten en alumni van de Vlaamse muziekhogescholen vinden dat ze over voldoende kennis beschikken van het professionele muziekveld en de zakelijke aspecten die hiermee gepaard gaan. Om dit na te gaan hebben de respondenten in onze enquête moeten aangeven hoe ze hun kennis omtrent verschillende financiële aspecten (btw, vergoedingen,…), sociale aspecten (promotie, communicatie, marketing,…), praktische aspecten (uitbrengen van cd’s, SABAM,…) en juridische aspecten (auteursrechten, contracten,…) inschatten op een schaal van vijf, gaande van zeer slecht tot zeer goed. Deze verschillende aspecten groepeerden we vervolgens onder de variabelen financiële, sociale, praktische en juridische kennis. Tot slot maakten we een nieuwe algemene variabele ‘kennis zakelijke aspecten’ aan, die deze verschillende domeinen van zakelijke kennis groepeert. Uit onze analyse blijkt dat de muzikanten hun kennis omtrent zakelijke aspecten als ‘middelmatig’ inschatten, met een gemiddelde score van 2,66 op 5 (SD= 0.667). Met behulp van een independent t-test gaan we na of nog studerende muzikanten hun zakelijke kennis anders inschatten dan reeds afgestudeerden. De p-waarde van deze test blijkt echter niet significant te zijn (p = 0.135), waardoor we dus kunnen besluiten dat er geen significant verschil is tussen beide respondentengroepen (t(189) = 1.499, p > .05); afgestudeerde muzikanten schatten hun kennis van zakelijke aspecten niet hoger in dan studenten hoger muziekonderwijs. De eerste hypothese die we hadden opgeworpen wordt dus niet gevalideerd (cf. verfijning onderzoeksvragen, p.48). Tabel 1: Kennis zakelijke aspecten muzikanten Kennis zakelijke aspecten

N

Mean

Std. Deviation

Std. Error Mean

alumni

96

2,7359

,67052

,06844

studenten

95

2,5915

,66022

,06774

63

In onze diepte-interviews met de studenten hoger muziekonderwijs komt steevast naar boven dat ze hun eigen kennis van het professionele muziekveld en de zakelijke aspecten die daarmee gepaard gaan inderdaad tamelijk laag inschatten. Dit heeft onder andere te maken met het feit dat velen onder hen nog niet geconfronteerd geweest zijn met de professionele muzieksector en de zakelijke en praktische problemen die daarmee gepaard gaan. Ook de afgestudeerde muzikanten geven blijk van een tekort aan zakelijke kennis, ook al lijken ze er wel geïnteresseerd in. Dit wijten ze vooral aan het tekort van zakelijke vorming in hun opleiding. “Ik ben nu bezig met de opstart van een festival en daardoor - door mezelf te dwingen -

heb ik veel geleerd. Dat is echter allemaal autodidactisch; in mijn opleiding heb ik daar weinig informatie over gekregen.” – alumnus Compositie Conservatorium Antwerpen 2011 Enkel onze bevraagde student van de pop-/rockafdeling van PHL geeft aan voldoende informatie te hebben gekregen omtrent de professionele muzieksector en de zakelijke aspecten die daarmee gepaard gaan: “In het eerste jaar kregen we boekhouden en uitleg over vzw’s en BVBA, wat je kunt

oprichten als muzikant en wat de voorwaarden daarvoor zijn. In het tweede jaar is dat uitgebreider; nu krijgen we les van iemand van het Kunstenloket die daar echt alles van weet, en ik vind dat echt heel interessant.” - student Pop/rock 2e jaar PHL Als we vervolgens kijken naar de verschillende domeinen van zakelijke kennis, zien we dat muzikanten,

zowel

laatstejaarsstudenten

hoger

muziekonderwijs

als

afgestudeerde

muzikanten, hun kennis over sociale en praktische aspecten het hoogste inschatten met een gemiddelde score van respectievelijk 2,93 (SD= 0.770) op 5 en 2,81 (SD =0.929) op 5. Muzikanten schatten hun kennis het laagste in bij juridische en financiële aspecten met een gemiddelde score van respectievelijk 2,39 (SD= 0.790) op 5 en 2,41 (SD = 0.701) op 5. Aan de hand van een paired samples t-test zijn we nagegaan of deze verschillen significant zijn. Dat blijkt inderdaad zo te zijn (p = .000): de kennis van sociale en praktische aspecten wordt significant hoger ingeschat dan de juridische en financiële aspecten. Er blijkt onderling geen significant verschil (p > .05) te zijn tussen de kennisinschatting van de 64

financiële en juridische aspecten maar wel tussen de sociale en praktische aspecten (p = 0.021). De kennis van sociale aspecten wordt dus het hoogst ingeschat door de muzikanten. Tabel 2: zakelijke kennis- onderscheid domeinen Kennis financiële aspecten

Kennis sociale aspecten

Kennis praktische aspecten

Kennis juridische aspecten

203

213

211

209

27

17

19

21

Mean

2,4100

2,9354

2,8136

2,3935

Std. Deviation

0,70140

0,77032

0,92981

0,79040

N

Valid Missing

Jan Timmermans, directeur van het Kunstenloket, bevestigt in ons interview dat hij inderdaad ook een gebrek aan zakelijke kennis opmerkt bij muzikanten, voornamelijk omtrent juridische en financiële aspecten: “De basiskennis van juridische zaken is over het algemeen wel gekend. Iets anders zijn

de puur zakelijke dingen: hoe organiseer ik mij? Richt ik een rechtspersoon op? Hoe schrijf ik een ondernemingsplan? Die dingen zijn zeer weinig gekend. Mensen zijn daar wel mee bezig maar hebben daar geen kennis rond. Het is duidelijk dat daar altijd een manifest gebrek is geweest… Om maar één element te noemen: een kasplanning, daar heeft men dus geen kaas van gegeten: men beseft niet hoe belangrijk dat is en wat dat kan zijn.” – Jan Timmermans, directeur Kunstenloket Om de bevindingen van studenten en afgestudeerde muzikanten te nuanceren, zijn we ook in gesprek gegaan met enkele actoren van het hoger muziekonderwijs, met name Maarten Weyler (voorzitter van de opleiding muziek aan het conservatorium Gent), Geert De Bièvre (coördinator van de afdeling Instrument/Zang van het Lemmensinstituut) en Inge Simoens (opleidingshoofd muziek van het conservatorium van Antwerpen). In deze conservatoria worden zakelijke aspecten (met onder meer financiële, juridische, promotionele en praktische aspecten) in alle studierichtingen, zowel in verplichte vakken als in optionele vakken, in de opleidingsprogramma’s opgenomen en worden er vaak ook workshops of gastlezingen rond georganiseerd:

65

"We willen hen daar zo goed mogelijk in begeleiden en geven hen een basis mee, waarmee de studenten zelf verder aan de slag kunnen. Zo is het opleidingsonderdeel Inleiding tot de muziekpraktijk opgenomen in het studieprogramma voor bachelor 3, waarbij we de studenten informeren aan de hand van lezingen door externen uit het werkveld. Een volgende stap is dat wij hen op het einde van het 3e jaar vragen om daar actief over na te denken: we vragen hen een bachelorpaper te schrijven waarin ze reflecteren op een aantal van deze lezingen en waarin ze hun studiekeuze voor de masteropleiding bespreken. Aansluitend volgt een interview en wordt de student actief begeleid of bijgestuurd in zijn studiekeuze. Tijdens de masteropleiding kunnen studenten specifieke keuzevakken volgen, die wij aanvullen met open monitoraten (bijvoorbeeld over Bedrijfsbeheer en diverse informatiesessies).” - Inge Simoens, opleidingshoofd Muziek Conservatorium Antwerpen Ook Jan Timmermans, directeur van het Kunstenloket, erkent dat hij inderdaad een positieve evolutie naar meer zakelijke vorming in het hoger muziekonderwijs ziet. De eerste aanzet van zakelijke vorming is dus volgens hen al gegeven, het is vervolgens aan de studenten om hun verantwoordelijkheid hier omtrent op te nemen: “Ik zie een groeiende evolutie, waarbij de vraag naar zakelijke knowhow stijgt bij

studenten, de voorbije jaren. Je ziet ook dat in de diverse kunstopleidingen, hoe langer, hoe meer zakelijke aspecten in het lessenpakket opgenomen zijn. Negen jaar geleden, bij de start van het Kunstenloket, was dat minimaal.” – Jan Timmermans, directeur Kunstenloket. De vraag is nu echter wanneer, hoe frequent en in welke vorm de zakelijke aspecten in het hoger muziekonderwijs aan bod zouden moeten komen. Uit onze interviews blijkt dat de meningen verdeeld zijn. Zo menen Ann Olaerts, Geert De Bièvre en enkele studenten dat zakelijke aspecten het beste in de laatste jaren van de opleiding aan bod zouden komen, eventueel als een onderdeel van het eindwerk, aangezien de studenten dan geleidelijk aan in contact komen met de professionele muzieksector en ze zich in de eerste jaren kunnen focussen op het artistieke.

66

“Wij geven dat bewust niet in de bachelorjaren, omdat we niet een soort van attitude

willen creëren waarbij die onderwerpen te veel gewicht krijgen t.o.v. de artistieke kwaliteit. We willen niet de indruk geven van ‘marketing people’ te stimuleren: we willen juist dat het artistieke blijft primeren en het zakelijke komt erbij op het moment dat de studenten stilaan klaar geraken voor de markt. Een andere reden is omdat ze daar in de bachelorjaren ook helemaal niet mee bezig zijn, ze kiezen er echt nog niet voor dan. De meesten hebben in de bachelorjaren nog geen idee wat ze later willen doen.” -–Geert De Bièvre, coördinator afdeling Instrument/Zang Lemmensinstituut. “Het zou interessant zijn om die onderwerpen te koppelen aan de masterproef. Zo pas

je het praktisch toe, en zijn de studenten er echt iets mee. Ik denk dat, als je daar een verplicht vak van gaat maken, de mensen niet echt geïnteresseerd gaan zijn. Veel mensen doen er na hun muziekstudies helemaal niets mee, gaan iets totaal anders studeren, of komen in het DKO terecht.” – student master 2 Jazz Lemmensinstituut Jan Pauly en Jan Timmermans van Poppunt en het Kunstenloket pleiten eerder voor een grondigere zakelijke vorming vanaf de bachelor jaren zodat de zakelijke aspecten dieper geworteld zijn in de kennis van de studenten en de studenten zich in hun masterjaar volledig kunnen focussen op hun eindwerk. “Als je het als keuzevak geeft in het laatste masterjaar, dan zijn mensen – hoewel men

dat veronderstelt, want ze studeren af en gaan ermee geconfronteerd worden – daar niet mee bezig, omdat ze met hun masterproef bezig zijn. Je moet dat in het volledige curriculum inbedden, gespreid over verschillende jaren. Je moet die kennis opbouwen en dat doe je niet met een keuzevakje.” – Jan Timmermans, directeur Kunstenloket In de tweede hypothese vroegen we ons af of er ook een verschil is tussen de klassieke, jazzen pop-/rockmuzikanten op vlak van zakelijke kennis. Hierbij maken we een onderscheid tussen de uitvoerende afstudeerrichtingen Klassiek Instrument/Zang, Jazz, Pop/rock en andere afstudeerrichtingen als Compositie, Muziekpedagogie en Muziektheorie/-schriftuur. Dit gingen we na met behulp van een ANOVA-analyse. De F-toets geeft aan dat er een significant verschil is tussen de verschillende muziekgenres op vlak van zakelijke kennis [F(3,180)= 6.104, 67

p= 0.001]. Om na te gaan waar het verschil precies zit, kijken we vervolgens naar de Post Hoc-

test. Hieruit kunnen we afleiden dat er inderdaad een significant verschil is (p= .000) tussen de gemiddelde zakelijke kennis van klassieke muzikanten (M= 2.56, SD= 0.656) en pop/rockmuzikanten (M=3.25, SD= 0.477) maar ook tussen de pop-/rockmuzikanten (M=3.25, SD= 0.477) en muzikanten uit andere afstudeerrichtingen (M=2.63, SD=0.611). Tabel 3: Kennis zakelijke aspecten en studierichting N

Mean

Std. Deviation

Std. Error

95% Confidence Interval for Mean Lower Bound

klassiek jazz Pop/ rock andere Total

Upper Bound

105

2,5612

,65637

,06406

2,4342

2,6883

25

2,7808

,57538

,11508

2,5433

3,0183

16

3,2574

,47733

,11933

3,0030

3,5117

38

2,6314

,61177

,09924

2,4303

2,8325

184

2,6661

,64925

,04786

2,5717

2,7605

Tabel 4: ANOVA kennis zakelijke aspecten en studierichting Sum of Squares Between Groups

df

Mean Square

7,123

3

2,374

Within Groups

70,017

180

,389

Total

77,140

183

F

Sig. 6,104

,001

68

Tabel 5: Post Hoc Tests ANOVA (I) 1=uitvoerend

(J) 1=uitvoerend

Mean Difference

klassiek,2=jazz,3= pop en rock,4= klassiek,2=jazz,3= pop en rock,4= andere

Std. Error

Sig.

(I-J)

andere

1,00

2,00

3,00

4,00

2,00

-,21959

,13879

,692

3,00

-,69614

*

,16738

,000

4,00

-,07015

,11807

1,000

1,00

,21959

,13879

,692

3,00

-,47655

,19968

,108

4,00

,14944

,16061

1,000

1,00

,69614

*

,16738

,000

2,00

,47655

,19968

,108

4,00

,62598

*

,18587

,006

1,00

,07015

,11807

1,000

2,00

-,14944

,16061

1,000

3,00

*

,18587

,006

-,62598

De gemiddelde zakelijke kennis van jazzmuzikanten bleek niet significant te verschillen van klassieke en pop-/rockmuzikanten en andere studierichtingen als Muziekcompositie en Muziektheorie/-schriftuur. Ook klassieke muzikanten bleken op vlak van zakelijke kennis nauwelijks te verschillen van muzikanten uit andere afstudeerrichtingen. We kunnen onze tweede hypothese dus gedeeltelijk bevestigen: er is inderdaad een verschil tussen de verschillende muziekgenres op vlak van zakelijke kennis. Dat verschil

ligt

echter

niet

tussen

jazz

en

klassieke

muzikanten,

maar

hoofdzakelijk tussen pop-/rockmuzikanten en klassieke muzikanten. Zowel Maarten Weyler van het Conservatorium Gent, als Inge Simoens van het conservatorium Antwerpen, en Jan Pauly van Poppunt, haalden in onze interviews aan dat ze inderdaad een verschil opmerken tussen de verschillende afstudeerrichtingen en de mate waarin die in contact komen met het professionele muziekveld. Ook een student, die reeds een klassieke muziekopleiding achter de rug heeft en nu zijn jazzopleiding afrondt, beaamt dat er op dat vlak een verschil is tussen klassiek en jazz. Het lijkt dus dat klassieke muzikanten later in contact komen met de professionele muzieksector waardoor zij ook minder geconfronteerd worden met de zakelijke aspecten die daarmee gepaard gaan. In het Vlaams hoger muziekonderwijs maakt men echter geen onderscheid tussen de verschillende muziekgenres op vlak van 69

zakelijke vorming. Het conservatorium Gent beseft wel al dat er een verschil is tussen de verschillende muziekgenres en de mate dat ze in contact komen met de professionele muzieksector en meent dan ook vanaf volgend jaar het curriculum gedeeltelijk aan te passen. “De grootste groep die geïnteresseerd is in die zakelijke omkadering komt uit

Muziekproductie en Compositie en veel minder de uitvoerende muzikanten. Jazz- en popmuzikanten zijn nog het meeste geïnteresseerd want die werken vaak in zelfstandige projecten. Klassieke muzikanten zijn daar ook in geïnteresseerd, maar dat komt pas later in master 1 en 2. We voeren daarom volgend jaar een curriculumwijziging door: de vakken Muziek en recht, Juridische en economische aspecten van de muziekindustrie en Cultuurmanagement zitten nu in master 1 en 2 , maar voor de richtingen productie en compositie hebben we dat twee jaar vroeger in het curriculum geplaatst.” – Maarten Weyler, voorzitter van de opleiding Muziek aan het Conservatorium Gent

DV2: In hoeverre vinden laatstejaarsstudenten en afgestudeerden van de Vlaamse muziekhogescholen kennis van het professionele muziekveld belangrijk?

Onze tweede deelvraag polst vervolgens naar hoezeer de laatstejaarsstudenten en alumni hoger muziekonderwijs zakelijke aspecten belangrijk vinden. De meeste muzikanten blijken zakelijke aspecten als ‘belangrijk’ aan te duiden, met een gemiddelde score van 4,08 op 5. Met behulp van een independent samples t-test gaan we vervolgens na of er hierin een verschil op te merken is tussen studerende en afgestudeerde muzikanten. Uit de t-test kunnen we afleiden dat zowel laatstejaarsstudenten als alumni hoger muziekonderwijs zakelijke aspecten ‘belangrijk’ vinden met respectievelijk een gemiddelde score van 4,09 (SD= 0.603) en 4,06 (SD=0.574) op 5. Deze gemiddelde scores bleken volgens de t-toets niet significant van elkaar te verschillen [t(211)= -0,339, p= 0.735], waardoor onze derde hypothese verworpen kan worden: laatstejaarsstudenten en afgestudeerde muzikanten vinden zakelijke aspecten wel degelijk even belangrijk.

70

Tabel 6: Belangrijkheid zakelijke aspecten muzikanten Belangrijkheid zakelijke aspecten

N

Mean

Std. Deviation

Std. Error Mean

alumni

109

4,0688

,57421

,05500

studenten

104

4,0962

,60370

,05920

Met behulp van een ANOVA- analyse kijken we of er daarentegen wel een verschil is in de mate van belangrijkheid van zakelijke kennis tussen de verschillende muziekgenres. De F-toets blijkt echter niet significant te zijn [F(3,202)= 0.825, p= 0.482] wat er op wijst dat er dus geen significant verschil is tussen de verschillende muziekgenres in hoezeer zakelijke aspecten belangrijk worden gevonden. We moeten dus ook niet verder naar de Post Hoc-resultaten kijken, maar kunnen besluiten dat muzikanten, ongeacht het genre, zakelijke aspecten even belangrijk vinden. Ook onze vierde hypothese kan met andere woorden niet bevestigd worden. Hoewel onze kwantitatieve resultaten aangeven dat zowel studenten hoger muziekonderwijs als afgestudeerde muzikanten zakelijke aspecten belangrijk lijken te vinden, en ook het Kunstenloket een groeiende vraag naar zakelijke knowhow opmerkt, blijkt in onze kwalitatieve analyse toch niet elke bevraagde student aan te geven daarin even geïnteresseerd te zijn. De lage inschatting van zakelijke kennis is dus niet enkel te wijten aan een gebrek van zakelijk aanbod in de opleiding, maar heeft (uiteraard) ook met de motivatie van de studenten zelf te maken. Dit wordt geïllustreerd in onderstaande citaten: “Ik heb het vak Cultuurmanagement gekregen, maar dat is me niet echt van nut

geweest. Ik volgde dat enkel omdat het een verplicht vak was.” – student master 1 Instrument Conservatorium Gent “Ja, ik heb inderdaad een verplicht vak gevolgd, maar ik herinner mij dat er niet zo’n

interessante dingen gezegd werden. Eén ding waar de mensen naar luisterden - waar de mensen hun ogen echt van open gingen – was geld verdienen in het DKO.” - student 2e master Jazz Lemmensinstituut

71

Bovendien geven de afgestudeerde muzikanten in onze interviews aan dat hun interesse in zakelijke aspecten verschillend is ten opzichte van toen ze nog student waren: “Als student wordt er veel voor je gedaan, maar je hebt er weinig besef van. Je volgt die

vakken dan wel, maar als het niet specifiek is, betekent dat ook weinig. Ik heb die vakken nooit graag gevolgd omdat ik wou repeteren, wou oefenen en met andere dingen wou bezig zijn. Als je echter het conservatorium buiten komt, heb je toch het gevoel dat je er meer moet in verdiepen.” –Alumnus Instrument Conservatorium Gent 2011 “Toen ik student was, was ik daar niet in geïnteresseerd, maar nu ik sinds dit jaar mijn

plaats zoek absoluut wel … Ik denk dat er heel veel mensen ontnuchterd worden van zodra ze afgestudeerd zijn. Ik denk dat zo veel mensen zo lang mogelijk blijven studeren om dat te ontwijken.” –alumnus Compositie Conservatorium Antwerpen 2011 De redenen waarom muzikanten niet geïnteresseerd zouden zijn in de zakelijke omkadering, zijn niet eenduidig. Zo wordt door een afgestudeerde muzikant bijvoorbeeld aangegeven dat het verplichte vak omtrent zakelijke aspecten heel vaag en ingewikkeld werd uitgelegd, en dat als hij iets nodig heeft, hij het toch zelf zal moeten opzoeken. Twee respondenten halen de reden aan dat studenten vaak nog niet in contact gekomen zijn met de professionele muzieksector en daarom nog niet met die zakelijke aspecten geconfronteerd zijn. Daarom zijn ze ook niet geïnteresseerd in theoretische vakken omtrent zakelijke aspecten. Een andere student geeft daarnaast ook aan dat hij vreest zijn muzikale ideeën te verliezen als hij veel moet bezig zijn met zakelijke aspecten. Een laatste reden die aangehaald wordt, is dat er ook veel instanties zijn waar men voor zakelijk advies terecht kan, zoals het Kunstenloket, waardoor het niet noodzakelijk lijkt die zakelijke aspecten zelf te moeten kennen. “Wij hebben wel wat zakelijke aspecten gezien, maar omdat dat niet voor mij van

toepassing was, interesseerde dat mij niet echt.” – student master 1 Instrument Conservatorium Gent

72

Uit onze interviews bleek bovendien dat de meeste muzikanten de zakelijke aspecten van hun artistieke activiteit wensen uit te besteden, ofwel omdat de zakelijke aspecten beginnen door te wegen op de artistieke activiteit, of omdat ze er onvoldoende kennis van hebben: “Ik heb onvoldoende kennis van zakelijke aspecten en dat is wel een kleine frustratie. Ik

zou er meer over willen weten. Nu laat ik dat over aan de boekhouder, en ik heb er vertrouwen in dat die dat goed doet, maar zelf ben ik niet echt op de hoogte.” alumnus Instrument Lemmensinstituut 2005 “Het zou leuker zijn via een manager die die zakelijke aspecten regelt - dat zou enorm

veel moeite uit handen nemen. Dan kan je meer toespitsen op dat creatieve, maar dat hangt natuurlijk af van je gage, en dat is heel delicaat.” – alumnus Jazz Lemmensinstituut 2012

Conclusie Veldkennis en zakelijke vorming van muzikanten Hoewel er in het Vlaamse hoger muziekonderwijs een positieve evolutie zichtbaar is op vlak van zakelijke vorming in de opleiding, blijkt zowel uit onze kwantitatieve als uit de kwalitatieve analyse dat muzikanten op zakelijk vlak toch nog beter voorbereid kunnen worden op de professionele muzieksector. Zowel de studerende als de afgestudeerde muzikanten geven namelijk aan hun zakelijke kennis gemiddeld in te schatten. Kijken we specifiek naar de verschillende aspecten van zakelijke kennis dan blijkt de kennis van de sociale en praktische aspecten hoger ingeschat te worden dan de kennis omtrent financiële en juridische aspecten. Uit onze analyse bleek ook een belangrijk verschil naar boven te komen tussen de verschillende studierichtingen. Zo schatten klassieke muzikanten hun kennis omtrent zakelijke aspecten significant lager in dan pop-/rockmuzikanten. Klassieke muzikanten zouden minder snel in contact komen met de professionele muzieksector, waardoor ze minder snel geconfronteerd worden met zakelijke en praktische vragen. Daarom blijken klassieke muzikanten pas in de masterjaren nood te hebben aan zakelijke aspecten, terwijl dat bij andere studierichtingen al vroeger wordt ervaren. De vraag omtrent wanneer en in welke vorm zakelijke aspecten aan bod

73

moeten komen in de opleiding lokt echter heel wat discussie uit. Sommigen zijn van mening dat het onderwerp pas in de masterjaren aan bod moet komen, anderen menen echter dat het al vanaf het begin moet ingebed zijn in de opleiding. Iedereen is het er wel over eens dat zakelijke vorming alleszins op een of andere manier in de opleiding aan bod moet komen – zij het in de vorm van een keuzevak, een verplicht vak of gastcolleges en workshops. Het is ook aan de muzikanten om interesse voor zakelijke vorming te tonen. Hoewel zowel afgestudeerde als studerende muzikanten zakelijke aspecten belangrijk menen te vinden, lijkt niet elke student daarin echter even geïnteresseerd te zijn. Enerzijds is dit te wijten aan de motivatie van de studenten zelf, omdat zij hier pas geïnteresseerd in raken naarmate ze in contact komen met de professionele muzieksector, of omdat ze vrezen voor een inperking van hun artistieke creativiteit. Anderzijds kunnen ook de vakinhouden van de muziekhogescholen hier aan de basis van liggen. Uit onze interviews blijkt namelijk dat de studenten deze vakken vaak niet praktisch of toegepast genoeg vinden, waardoor ze de nood uitten aan meer toegepaste lesinhouden, waarin men een introductie geeft van zakelijke aspecten en praktische toepassingen daarvan. Nu blijkt het immers dat de meeste muzikanten de zakelijke omkadering van hun activiteit wensen uit te besteden, ofwel omdat de zakelijke aspecten door beginnen te wegen ten opzichte van de artistieke activiteit, ofwel omdat men hierrond te weinig kennis heeft.

4.3 Cultureel ondernemerschap in het hoger muziekonderwijs DV3: In welke mate is cultureel ondernemerschap belangrijk in de voorbereiding op de professionele muzieksector?

Naast kennis van het professionele muziekveld en de zakelijke aspecten die daarmee gepaard gaan, is het voor muzikanten ook altijd essentieel geweest om ondernemerschap aan de dag te leggen. Via onze diepte-interviews zijn we daarom nagegaan wat muzikanten onder ondernemerschap verstaan, in welke mate muzikanten ondernemingszin vertonen, hoe belangrijk ze het onderwerp vinden, en in hoeverre dat in het hoger muziekonderwijs aan bod komt (DV3).

74

Uit onze diepte-interviews kunnen we afleiden dat muzikanten ondernemerschap voornamelijk

beschouwen

als

het

zelfstandig

opstarten

van

artistieke

projecten en het nemen van initiatief zodanig dat men zelf de verantwoordelijkheid neemt om te kunnen leven van muziek in plaats van te wachten op aanbiedingen van reeds bestaande ensembles of orkesten. Het gaat met andere woorden om het succesvol invullen van opportuniteiten. Deze definitie van ondernemerschap komt dus overeen met de definitie van Maenhout e.a die Vogelaers (2011) in haar scriptie hanteert en waar we in onze kaderomschrijving op verder zijn gegaan. De meeste muzikanten, zowel studenten hoger muziekonderwijs als afgestudeerde muzikanten geven aan dat een ondernemersattitude zeker een meerwaarde kan zijn voor het uitbouwen van een professionele muziekcarrière. Het hoger muziekonderwijs dient daarom volgens velen ondernemerschap aan te moedigen: “Ik vind ondernemerschap eigenlijk wel een taak van het conservatorium. Ik heb een

paar biografieën gelezen van Mozart en Beethoven, en die waren ook met dat soort zaken bezig. Het is een fabeltje dat we als kunstenaars enkel leven voor de kunst en het ontwikkelen van ons eigen artistieke kunstenaarschap. Zoiets is van alle tijden … Je kunt ook niet meer anders: je kan alleen op uw kamertje zitten studeren en tien jaar wachten op een telefoontje van Bozar, maar zo werkt het niet.” – alumnus Compositie Conservatorium Antwerpen 2011 Ondernemerschap

lijkt

in

het

hoger

muziekonderwijs

voornamelijk

aangespoord te worden via het ontwikkelen en uitvoeren van eind- en bandprojecten. Hoewel het Vlaams hoger muziekonderwijs aangeeft dit te stimuleren of te willen stimuleren bij hun studenten, geven enkel de respondenten van de pop-/rockafdeling van de Provinciale Hogeschool Limburg aan dat dat daadwerkelijk gebeurt in hun opleiding: “Ondernemerschap wordt bij ons heel hard gestimuleerd. Wij hebben ook

bandprojecten. Als de jury merkt dat het klikt tussen de mensen, en vinden dat de band een goed project heeft afgelegd, dan zullen ze die stimuleren om daarin verder te gaan. De school wil ook echt een stempel drukken op het creatieve, en benadrukken dat je je kennis steekt in een groep en dat je daarmee naar buiten komt, dat je bezig bent met je eigen project.” –student Pop/rock 2e jaar PHL 75

“Een student ‘Instrument/zang’ kan de masterproef afleggen rond drie disciplines:

instrument, eindproject-recital of kamermuziek. Studenten die opteren voor de masterproef Eindproject-Recital bewijzen expliciet dat ze een ondernemer zijn door een eigen artistiek project in elkaar te steken en te presenteren, zowel artistiek-inhoudelijk als organisatorisch. Naast artistiek-uitvoerende en reflectieve competenties worden ook competenties m.b.t. visie, concept, creativiteit, communicatie, promotie en publiekswerving formeel geëvalueerd. Ook alle studenten Jazz presenteren zich in een creatief en zelf te organiseren eindproject.” –Inge Simoens, opleidingshoofd Muziek Conservatorium Antwerpen. Ook in de ondersteunende organisaties en overheidsinstellingen wordt gepleit voor meer ondernemerschap bij muzikanten, omwille van de verschillende ontwikkelingen die zich in de professionele muzieksector afspelen, zoals de democratisering van de muziekindustrie, die mee een overaanbod van artiesten gecreëerd zou hebben: “Je zit eigenlijk met een soort overaanbod, zeker in een kleine markt als Vlaanderen.

Dat brengt onlosmakelijk met zich mee dat je als muzikant een soort ondernemerschap aan de dag moet leggen. Gewoon muziek maken en uitbrengen zoals het vroeger ging bestaat de dag van vandaag gewoon niet meer. Je kunt anno 2013 niet meer zeggen ‘ik trek me daar niets van aan.’” – Jan Pauly, popadviesverantwoordelijke Poppunt.

Conclusie cultureel ondernemerschap in het hoger muziekonderwijs Zowel de muzikanten zelf als de muziekonderwijsinstellingen, de overheid en de ondersteunende organisaties menen dat ondernemerschap een meerwaarde kan zijn voor het uitbouwen van een professionele muziekcarrière. Onder ondernemerschap verstaan muzikanten het succesvol invullen van opportuniteiten zodat ze zelf verantwoordelijk zijn voor de slaagkansen van hun professionele muziekcarrière. Cultureel ondernemerschap komt in de muzieksector meer en meer ter sprake in de context van de democratisering en het overaanbod in de muziekindustrie die de technologische veranderingen met zich meebrengen. Met behulp van band- en eindprojecten proberen de Vlaamse

76

muziekhogescholen hierop in te spelen, maar dit mag volgens enkele muzikanten toch nog meer gestimuleerd worden.

4.4 De overgang van het hoger muziekonderwijs naar de professionele muzieksector In onze literatuurstudie kwam ter sprake dat er geen balans blijkt te zijn tussen de vraag en het aanbod van muzikanten in de professionele muzieksector. Het is daarom de taak van het hoger muziekonderwijs om de studenten hier bewust van te maken en hen voldoende voor te bereiden op de overgang naar de professionele muzieksector. In de interviews kwam naar boven dat zelfbewustzijn en zelfkennis, naast het stimuleren van ondernemerschap en de kennis van zakelijke aspecten, een belangrijk onderdeel is van de voorbereiding van studenten op de professionele muzieksector. “Wij vragen onze studenten om op het einde van het derde jaar actief na te denken

over wat ze willen doen. Ze moeten dan een bachelorpaper schrijven waarin ze aangeven waar ze in de master voor willen kiezen, met het oog op hoe ze zich willen profileren op het werkveld.” – Inge Simoens, opleidingshoofd Muziek Conservatorium Antwerpen. “Ik zie toch wel dat heel veel mensen die bij ons komen, ook op latere leeftijd, niet enkel

van hun kunst kunnen leven. En dan is het leuker om daar op voorhand over na te denken en daar keuzes over te maken, en daar bewust mee bezig te zijn. Voor mij gaat het over bewustwording.” – Jan Timmermans, directeur Kunstenloket Een realistische kijk op de artistieke arbeidsmarkt is een ander cruciaal aspect van de voorbereiding op de professionele muzieksector. Hoewel het Vlaams hoger muziekonderwijs haar studenten voldoende meent voor te bereiden op de realiteit van de professionele muzieksector, geven toch enkele respondenten aan dat een grondigere voorbereiding niet overbodig zou zijn.

77

“Ik denk dat ze daar veel te weinig mee bezig zijn. Als je kijkt naar de klassieke richting,

dan loopt iedereen daar hetzelfde studieparcours, maar als je kijkt naar de podia voor klassieke muzikanten, dan ga je stevig in de schoenen moeten staan. Niemand is daar mee bezig, iedereen gaat er vanuit dat je naar het DKO gaat of iets anders gaat doen.” – student master 2 Jazz Lemmensinstituut “In het conservatorium zeggen ze dat we zeker iets gaan vinden, maar dat blijkt niet

altijd zo te zijn … Ik heb voor mezelf een map gemaakt met alle informatie met contactpersonen en productiehuizen, en daar heb ik vier jaar aan gewerkt. Die informatie had ik graag eerder geweten. Scholen zouden dat bijvoorbeeld al kunnen meegeven.” – alumnus Instrument Conservatorium Brussel 2007 Enkel onze respondent die afgestudeerd is aan de PHL geeft aan dat ze een voldoende basis heeft meegekregen om voorbereid te zijn op de overgang naar de professionele muzieksector. “Je wordt verplicht je in de professionele muzieksector te smijten. Het is een zwart gat

als je afstudeert, en dan moet je zelf je plan trekken, maar ik denk dat ik daar wel de basis voor heb gehad bij PHL.” – alumnus Pop/rock PHL 2011 DV4: Hoe schatten studenten en afgestudeerden hoger muziekonderwijs de beroepskansen van laatstejaarsstudenten hoger muziekonderwijs in? DV5: Hoeveel procent van de afgestudeerde muzikanten werkte het afgelopen jaar grotendeels op de artistieke arbeidsmarkt?

In onze vierde en vijfde deelvraag bekijken we verder hoe realistisch muzikanten juist zijn en gaan we meer specifiek in op hoe studerende en afgestudeerde muzikanten de beroepskansen van musici inschatten aangezien er in de realiteit maar enkelen van hun muziek kunnen leven. Bovendien gaan we na hoeveel procent van de afgestudeerde muzikanten het afgelopen jaar werkelijk gewerkt heeft op de artistieke arbeidsmarkt. Ook bij deze deelvragen gaan we er in onze hypotheses van uit dat er een verschil is tussen studenten en afgestudeerde muzikanten en tussen de verschillende muziekgenres.

78

Eerst bekijken we hoe studenten en afgestudeerde muzikanten de beroepskansen van muzikanten inschatten en in hoeverre deze inschatting van elkaar verschilt. Zo vroegen we de respondenten in onze enquête hoeveel laatstejaarsstudenten hoger muziekonderwijs (in percentages) volgens hen hun hoofdberoep kunnen maken van hun muziek. Op basis van descriptieve

informatie

respondentengroepen

zien

lage

we

dat

de

verwachtingen

meerderheid heeft

van

de

van

beide

artistieke

arbeidsmarkt. Zo blijkt 66,2% van alle muzikanten aan te geven dat slechts 0-20% van de laatstejaarsstudenten hoger muziekonderwijs volledig van zijn muziek zal kunnen leven. 19,9% van de respondenten duidt 21-40% aan, en slechts één respondent geeft aan dat hij/zij dat percentage op 81-100% inschat.

Als we kijken naar het verschil tussen studerende en afgestudeerde muzikanten op vlak van beroepsverwachtingen dan zien we dat 58,9% van de laatstejaarsstudenten aangeeft dat slechts 0-20% van de laatstejaarsstudenten hoger muziekonderwijs muzikant in hoofdberoep kan worden. In vergelijking met de studenten blijken er nog meer afgestudeerde muzikanten lage beroepsverwachtingen aan te geven: 72,6% van hen geeft aan dat 0-20% van de laatstejaarsstudenten volledig van zijn muziek zal kunnen leven. Hoewel beide respondentengroepen dus lage verwachtingen hebben ten opzichte van de artistieke arbeidsmarkt, blijken afgestudeerde muzikanten nóg lagere beroepsverwachtingen aan te geven. Om te kijken of dit verschil tussen beide respondentengroepen significant is, doen we een Chi-

kwadraattoets. Aangezien er niet voldaan was aan de voorwaarden van een Chi-kwadraattoets (6 cellen (50%) hadden een verwachte waarde minder dan 5, en de minimale verwachte waarde was 0.47 terwijl die minstens 1 moet zijn), dichotomiseerden we de categorieën van ‘beroepsverwachtingen’ naar twee categorieën: we groepeerden 0-20% en 21-40% in de categorie ‘lage beroepsverwachtingen’ en de categorieën 41-60%, 61-80% en 81-100% onder ‘hoge beroepsverwachtingen’. Omdat ook de nieuwe Chi-kwadraattoets een niet-significante pwaarde opleverde (X2= 0.393 df= 1, p= 0.531), kunnen we niet bevestigen dat er een verschil is in beroepsverwachtingen tussen studenten en afgestudeerde muzikanten. De vijfde hypothese

-

Afgestudeerden

hebben

lagere

beroepsverwachtingen

dan

studenten hoger muziekonderwijs - kan dus verworpen worden.

79

Graf. 10: Verwachtingen omtrent de artistieke arbeidsmarkt

percentage

Verwachtingen artistieke arbeidsmarkt 70 60 50 40 30 20 10 0

0-20% 21-40% 41-60% 61-80% 81-100% Geen idee verwacht percentage studenten die van muziek hun hoofdberoep kunnen maken

Ook in onze interviews geven de meeste muzikanten aan in het begin van hun opleiding realistische verwachtingen te hebben van de artistieke arbeidsmarkt: “We weten dat er heel veel concurrentie komt op audities van Parijs en overal. Ik was

me daar ook van bewust bij het begin van de opleiding.” – student master 1 Instrument Conservatorium Antwerpen “Als je er aan begint, weet je dat het een klein circuit is, en dat er veel gesnoeid wordt.

Ik denk dat dat redelijk realistisch wordt voorgesteld - voor mij was het toch redelijk duidelijk.” – alumnus Instrument Conservatorium Gent 2011

We gaan er vervolgens van uit dat er ook een verschil is tussen de verschillende muziekgenres op vlak van beroepsverwachtingen (H6). Aangezien het om twee categorische variabelen gaat, gaan we dit opnieuw na met een Chi-kwadraattoets, dit keer met de nieuwe variabele ‘beroepsverwachtingen’

met

de

categorieën

‘lage

beroepsverwachtingen’

en

‘hoge

beroepsverwachtingen’. De p-waarde van deze test is echter niet significant, waardoor we geen significant verschil kunnen aantonen tussen de artistieke beroepsverwachtingen van klassieke, jazz en pop-/rockmuzikanten en muzikanten uit andere afstudeerrichtingen (X2= 1.667, df= 3, p= 0.644). Muzikanten schatten, ongeacht het muziekgenre van hun opleiding,

80

de beroepsverwachtingen van laatstejaarsstudenten even laag in, waardoor we dus ook de zesde hypothese kunnen verwerpen. De afgestudeerde muzikanten geven wel aan dat het, ondanks de hoogstaande artistieke kwaliteit van hun opleiding, toch moeilijk is om met hun diploma een positie op de artistieke én op de niet-artistieke arbeidsmarkt te verwerven. “Je gaat binnen in het conservatorium het eerste jaar, en onderweg zijn er inderdaad

mensen die sneuvelen, maar ik had nooit gedacht dat werk zoeken zo moeilijk was. Met mijn diploma geraak ik ook niet aan ander werk, zelfs secretaresse kun je niet zo eenvoudig worden.” –alumnus Muziektheorie Conservatorium Brussel 2006. “De ontgoocheling is dikwijls enorm: mensen met een fantastisch niveau die afstuderen,

raken gefrustreerd als ze op de markt komen … De tijd van vaste plaatsen in orkesten of het DKO is voorbij. Je moet zelf de motor zijn van het muzikant zijn, en niet meer op de kar springen van een bestaand onderwijs of orkest.” –alumnus Instrument Lemmensinstituut 2005.

Onze kwantitatieve resultaten bevestigen deze opvatting en wijzen inderdaad uit dat niet alle muzikanten volledig op de artistieke arbeidsmarkt terecht komen. Zo zien we dat slechts 25,2% of een vierde van de afgestudeerde respondenten het afgelopen jaar voltijds (91-100% van hun tijd) op de artistieke arbeidsmarkt heeft gewerkt. 38,8% van de afgestudeerde muzikanten bleek zeer weinig (1-20% van hun tijd) op de artistieke arbeidsmarkt te hebben gewerkt en 12,6% van de respondenten heeft zelfs aangeduid helemaal niet op de artistieke arbeidsmarkt te hebben gewerkt het afgelopen jaar.

81

Graf. 11: Tewerkstelling op de artistieke arbeidsmarkt 2011-2012

Percentage

Tewerkstelling op de artistieke arbeidsmarkt 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0

0% 1-20% 21-40% 41-60% 61-80% 81-100% Percentage gewerkt op de artistieke arbeidsmarkt 2011-2012

Het is dus duidelijk niet gemakkelijk om als professioneel muzikant hoofdzakelijk de kost te kunnen verdienen. Het groot aantal muzikanten dat ieder jaar weer afstudeert aan de muziekhogescholen komt de tewerkstelling van Vlaamse muzikanten zeker niet ten goede. Uit onze diepte-interviews bleek dan ook dat veel respondenten de mening delen om de kwaliteitseisen van de muziekhogescholen op te trekken zodat er slechts een kleiner aantal, maar meer talentvolle, muzikanten zouden afstuderen. Deze discussie gaat echter hand in hand met de financiering van het hoger muziekonderwijs, aangezien die gekoppeld is aan een bepaald aantal studenten. “De eisen moeten veel hoger liggen; wie wordt aangenomen verschilt echt van andere

landen. Ik vrees dat het een vicieuze cirkel is: er moet een aantal gediplomeerden zijn, daarvan hangt af hoeveel subsidies de school krijgt. België kan niet vergeleken worden met de goede muziekhogescholen van het buitenland.” –student master 1 Instrument Conservatorium Brussel Naast het optrekken van de kwaliteitsnormen blijkt internationalisering en het verruimen van de blik van het hoger muziekonderwijs ook een belangrijke invloed te kunnen uitoefenen op de tewerkstelling van de Vlaamse muzikanten. Enkele respondenten menen echter dat de instellingen redelijk gesloten zijn, zowel naar de andere Vlaamse muziekhogescholen als naar andere disciplines toe. 82

“Binnen de opleidingen kijkt men nog teveel naar binnen. Het lijkt me niet ongezond om

regelmatig over het muurtje te kijken en dwarsverbindingen aan te gaan. In Maastricht zijn ze bijvoorbeeld gestart met een nieuwe opleiding, iArts, waarbij men bewust op zoek gaat naar verbanden tussen kunst, wetenschap en ondernemerschap.” – Ann Olaerts, voormalig adviseur Cultuur en Onderwijs aan de Vlaamse overheid. In de context van de economische crisis en de grootte van de Vlaamse afzetmarkt is het verruimen van de blik van studenten naar het buitenland toe daarom ook een belangrijk onderdeel van de voorbereiding op de professionele muzieksector. Dit wordt meer en meer aangemoedigd door zowel de muziekhogescholen als de muzikanten zelf: “Internationalisering is zeker belangrijk. We zetten actief in op de mobilisering van

studenten, docenten en op internationale samenwerkingsprojecten. Anders heeft het Conservatorium Antwerpen een sterke internationalisering at home door de nauwe samenwerking binnen de toch wel unieke Internationale Kunstcampus deSingel, door tal van masterclasses met internationale experts en - niet te vergeten - door het internationale docententeam. We merken ook dat de aanvragen voor Erasmusmobiliteit toenemen.” –Inge Simoens opleidingshoofd muziek conservatorium Antwerpen. Wat bovendien ook belangrijk blijkt te zijn in de overgang van het hoger muziekonderwijs naar de professionele muzieksector, is de band tussen de studenten en hun docenten. Enkele muzikanten geven namelijk aan dat het een enorme hulp was dat ze terecht konden bij hun instrumentleerkracht voor vragen of begeleiding omtrent hun artistieke activiteit: “De band met docenten is absoluut belangrijk. Eigenlijk is dat meer dan een

instrumentleraar: het is ook meer een mentor, iemand die je mee probeert te vormen, die je ook wel aan werk helpt te zoeken, je naam doorgeeft, je stimuleert om mee te doen aan audities.” –student master 1 Instrument Conservatorium Gent

83

Conclusie overgang van het hoger muziekonderwijs naar de professionele muzieksector Het Vlaams hoger muziekonderwijs heeft dus een belangrijke taak in de voorbereiding van muzikanten op de overgang naar de professionele muzieksector. Het is immers moeilijk om als professionele muzikant een positie op de artistieke arbeidsmarkt te veroveren, gezien het overaanbod van muzikanten. Een belangrijk aspect van de voorbereiding op de professionele muzieksector blijkt daarom zelfkennis en zelfreflectie te zijn. Een geslaagde muzikale carrière begint namelijk bij wat men zelf beschouwt als een geslaagde muzikale carrière, en wat men van de artistieke arbeidsmarkt verwacht. Een realistische kijk op de professionele muzieksector is vervolgens ook een essentieel onderdeel van de voorbereiding op de professionele muzieksector. Veel muzikanten voel(d)en zich echter niet voldoende voorbereid op de overgang naar de professionele muzieksector en menen dat de muziekhogescholen nog meer mogen focussen op de eigenheid van de artistieke arbeidsmarkt waarop de muzikanten zullen terecht komen. De meerderheid van de muzikanten blijkt desondanks toch geen onrealistische verwachtingen te hebben van de muzieksector als arbeidsmarkt. Er blijkt bovendien geen verschil te zijn in de beroepsverwachtingen, noch tussen de studerende en afgestudeerde muzikanten, noch tussen de verschillende afstudeerrichtingen onderling. Onze vijfde deelvraag wijst vervolgens op de moeilijke tewerkstelling van de Vlaamse muzikanten, zo geven de afgestudeerde muzikanten in onze interviews aan dat het moeilijk is om met hun diploma een job te vinden op de artistieke arbeidsmarkt of op de niet-artistieke arbeidsmarkt. Dit werd ook bevestigd in onze kwantitatieve resultaten, waaruit bleek dat slechts één vierde van de afgestudeerde muzikanten voltijds op de artistieke arbeidsmarkt terecht is gekomen. Enkele respondenten zijn van mening dat het verhogen van de kwaliteitsnormen van het Vlaams hoger muziekonderwijs een positieve invloed kan uitoefenen op de tewerkstelling van de Vlaamse muzikanten. Deze discussie gaat echter hand in hand met de discussie omtrent het financieringsmodel van het Vlaams hoger muziekonderwijs. Tenslotte kan het verruimen van de blik van zowel het hoger muziekonderwijs als van de studenten naar de internationale muzieksector en andere disciplines toe, en een goede band met de docenten

84

ook een positieve invloed hebben op de overgang naar de professionele muzieksector en de tewerkstelling van de Vlaamse muzikanten.

4.5 Ondersteuningspunten In hoeverre vinden laatstejaarsstudenten en alumni hoger muziekonderwijs de weg naar de verschillende ondersteuningspunten die hen kunnen begeleiden in de overgang van het hoger muziekonderwijs naar de professionele muzieksector? Om dit na te gaan, vroegen we zowel aan de laatstejaarsstudenten als aan de afgestudeerde muzikanten of ze al in contact zijn gekomen met het Kunstenloket, Muziekcentrum Vlaanderen, Vlamo, Muziekmozaïek, Koor & Stem en Poppunt. Bij deze onderzoeksvraag (DV6) gaan we ervan uit dat afgestudeerde muzikanten vaker in contact komen met deze ondersteunende organisaties aangezien zij volgens ons meer geconfronteerd worden met vragen en problemen over de professionele muzieksector en hun positie daarin. We gaan ook na of er een verschil is tussen de verschillende muziekgenres en de mate dat ze bij de verschillende steunpunten terecht komen. Daarnaast vroegen we ons ook nog af voor welke informatie ze deze ondersteunende organisaties juist hebben geraadpleegd (DV8) en waar de eventuele drempels en drivers zich bevinden om deze organisaties te bereiken (DV7).

DV6: In hoeverre komen laatstejaarsstudenten en alumni hoger muziekonderwijs in contact met de professionele ondersteuningspunten van de Vlaamse muzieksector?

Via een descriptieve analyse zien we dat in totaal 16,1% van de bevraagde muzikanten (zowel studerend als afgestudeerd) nog met geen enkel van de ondersteunende organisaties in contact is gekomen. Kijken we specifiek naar de verschillende ondersteunende organisaties dan zien we dat 42,2% van de studenten al in contact gekomen is met het Kunstenloket, 32,2% met Muziekcentrum Vlaanderen, 29,6% met Vlamo, 23,9% met Poppunt, 21,3% met Koor & Stem en slechts 11,3% met Muziekmozaïek (cf. Graf. 12). Muziekmozaïek en Koor & Stem blijken bij de muzikanten dus duidelijkst de minst gekende ondersteunende organisaties

te

zijn

terwijl

het

Kunstenloket

het

meest

bekende

ondersteuningspunt is.

85

Graf. 12: Aanwending ondersteunende organisaties

percentage

Aanwending ondersteunende organisaties 50 40 30 20 10 0

Ondersteunende organisaties

Vervolgens gaan we na of afgestudeerde muzikanten vaker in contact zouden komen met deze ondersteunende organisaties dan studerende muzikanten. Zo blijkt dat 20,2% van de laatstejaarsstudenten nog met geen enkele van de ondersteunende organisaties in contact is gekomen, tegenover slechts 12,4% van de afgestudeerde muzikanten. Met een Chi-

kwadraattoets vinden we echter dat dit verschil niet significant is (X2= 2.576, df= 1, p= 0.644). Studenten hoger muziekonderwijs blijken dus even vaak in contact te komen met ondersteunende organisaties als afgestudeerde muzikanten, waardoor onze hypothese (H7) kan verworpen worden. Verder zijn we nagegaan of er een verschil zou bestaan tussen de verschillende muziekgenres en de mate waarin ze in contact komen met de verschillende ondersteuningspunten. Op basis van een Chi-kwadraattoets zien we dat klassieke muzikanten vaker (21,4%) dan andere muziekgenres met geen enkel ondersteuningspunt in contact blijken te komen (X2= 8,339, df= 3, p= 0.039). De studierichting blijkt ook een invloed te hebben op de mate dat men in contact komt met de ondersteunende organisaties afzonderlijk (cf. Graf. 13). Zo blijkt 75% van de pop/rockmuzikanten en 55,9% van de jazzmuzikanten al in contact te zijn gekomen met Poppunt, terwijl maar 11,9% van de klassieke muzikanten in contact is gekomen met deze organisatie (X2= 54.362, df=3, p= 0.000). Muziekmozaïek blijkt voornamelijk bekend te zijn bij jazzmuzikanten (35,3%), en slechts bij 6,3% van de klassieke muzikanten en 6,2% van de pop-

86

/rockmuzikanten (X2= 26,466, df=3, p= 0.000). Koor & Stem blijkt daarentegen voornamelijk klassieke muzikanten en muzikanten uit andere studierichtingen zoals Muziektheorie/schriftuur, Compositie, en dergelijke meer aan te trekken (X2= 16.038, df=3, p= 0.001). Het Kunstenloket, Muziekcentrum Vlaanderen en Vlamo blijken daarentegen door alle muzikanten, ongeacht het genre, gelijkmatig aangewend te worden (H8) (p>0.05). Graf. 13: Afstudeerrichtingen en aanwending ondersteunende organisaties

Percentage

Aanwending ondersteunende organisaties 80 70 60 50 40 30 20 10 0

klassiek jazz pop-rock andere

Ondersteunende organisaties

De respondenten uit onze diepte-interviews geven aan dat het onder meer de taak van de opleiding is om informatie mee te geven over het bestaan van en de werking van de verschillende ondersteunende organisaties. Immers, niet iedereen blijkt daarvan op de hoogte te zijn: “Vlamo, daar heb ik al veel van gehoord, maar het Kunstenloket en Muziekcentrum

Vlaanderen, zeggen mij niets.” –student master 1 Instrument Conservatorium Gent Onze respondenten van de pop-/rockafdeling van PHL geven daarentegen wel aan informatie over deze ondersteunende organisaties in de opleiding gekregen te hebben:

87

“Ik ben voornamelijk al in contact gekomen met het Kunstenloket en vi.be, met vragen

over dingen die ik op school heb gezien maar niet meer vanbuiten weet … Ik ben er via via en vooral via mijn opleiding terecht gekomen. Dat geven ze wel mee in de opleiding diegene die die info gaf had ook voor Poppunt gewerkt.” –alumnus Pop/rock PHL 2011. De muziekhogescholen erkennen de nood aan meer informatie rond ondersteunende organisaties, maar menen echter deze taak reeds zo goed mogelijk op zich te nemen door de studenten op verschillende manieren te wijzen op het bestaan en de werking van de ondersteunende organisaties. De muziekhogescholen menen dus een eerste aanzet te geven, waarop het vervolgens aan de studenten zelf is om in contact te komen met deze organisaties: “Ik denk dat het mede aan de school is om de studenten vertrouwd te maken met

dergelijke organisaties, zelf vinden ze die niet zo gemakkelijk. Soms staat dat in de syllabus. Als er websites zijn dan geven we dat ook altijd door.” –Maarten Weyler, voorzitter van de opleiding Muziek aan het Conservatorium Gent “Het Kunstenloket vult het opleidingsonderdeel ‘Regelgeving’ voor ons inhoudelijk in,

wij halen zo letterlijk hun expertise in huis. Op het einde van het tweede masterjaar organiseert het Conservatorium Antwerpen opnieuw een dag waarbij de afstuderende studenten nogmaals geïnformeerd worden over de verschillende aspecten van het beroepenveld. Vertegenwoordigers van het Kunstenloket - of van de VDAB - komen hun kennis delen en coachen de studenten met praktische tips. We menen dat onze afgestudeerde musici zo in staat zijn om zich verder zelf te informeren bij de verschillende ondersteunende organisaties.” –Inge Simoens, opleidingshoofd Muziek Conservatorium Antwerpen. Ook de ondersteunende organisaties zelf mogen volgens de respondenten meer aanwezig zijn in het hoger muziekonderwijs, en een directere aanpak aannemen ten opzichte van de muzikanten. De ondersteunende organisaties proberen naar eigen mening zo goed mogelijk aan deze nood te beantwoorden en zichtbaar te zijn voor zowel afgestudeerde als studerende muzikanten. Dat zouden ze ofwel kunnen doen via een gastlezing of via een vast onderdeel in het opleidingspakket of door het opzetten van een gerichte communicatiecampagne naar de 88

muzikanten toe, al blijkt nog niet elke ondersteunende organisatie hier in de praktijk mee bezig te zijn. “Wij hebben eigenlijk nog nooit actief gecommuniceerd van ‘Hey jongens, kom maar af’.

Binnenkort gaan we dat wel eens doen, maar die opleidingen moeten daar inderdaad in meegenomen worden, dat is een feit.” –Jan Pauly, popadviesverantwoordelijke Poppunt. “Wij hebben daarin een actieve positie die we vervullen naar de opleidingen. Wij doen

een aanbod aan de opleidingen, we bellen ze op en we proberen van ons opleidingspakket ook te slijten aan die opleidingsorganisaties, om net duidelijk te maken dat het belangrijk is. Wij zijn één van die actoren die men inhuurt om die keuzevakken in te vullen … Wij hebben zo’n pakketje ontwikkeld rond ‘Ik studeer af, en wat nu?’” –Jan Timmermans, directeur Kunstenloket. Niet alle muzikanten blijken dus even gemakkelijk hun weg te vinden naar de verschillende ondersteuningspunten van de Vlaamse muzieksector. Ook de vele workshops en lezingen die de verschillende ondersteuningspunten aanbieden omtrent zakelijke of artistieke aspecten blijken niet altijd de muzikanten te kunnen bereiken. Zo heeft maar één vierde (25%) van

onze

afgestudeerde

respondenten

en

slechts

18%

van

de

laatstejaarsstudenten een lezing of een workshop van een ondersteunende organisatie gevolgd buiten de opleiding. Waar liggen nu juist de eventuele drempels en drivers om naar deze workshops en lezingen te komen? We vroegen het in onze enquête aan laatstejaarsstudenten hoger muziekonderwijs en afgestudeerde muzikanten (cf. Tabel 8).

DV7: Waar bevinden zich de eventuele drempels en drivers om informatie te vergaren bij de ondersteunende organisaties?

De meest aangehaalde redenen waarom muzikanten tot nu toe nog geen workshop of lezing hebben bijgewoond van een van de ondersteunende organisaties is omdat ze er ten eerste geen weet van hadden tot nu, en ze er ook geen tijd voor blijken te hebben. 33% van de

89

laatstejaarsstudenten en 15,6% van de afgestudeerde muzikanten geeft wel aan hier voor open te staan in de toekomst. Andere redenen zijn dat ze er geen nood aan hebben, dat de workshops en lezingen vaak te ver of moeilijk bereikbaar zijn, dat de onderwerpen hun niet interesseren en dat het vaak meer kost dan ze bereid zijn ervoor te betalen. De studenten en afgestudeerde muzikanten die wel al een lezing of een workshop van een ondersteunende organisatie hebben bijgewoond, geven als voornaamste reden voor het bijwonen het verkrijgen van praktische info over het beroepsleven aan, zoals hoe je je moet organiseren in een rechtsvorm, hoe je inkomsten moet aangeven, enzovoort. Andere drivers zijn ook nog het bijleren op artistiek vlak en het in contact komen met andere muzikanten of andere actoren uit het veld. Tabel 7: Drempels en drivers ondersteunende organisaties

Geen nood Geen tijd Te ver of moeilijk bereikbaar Geen interessante onderwerpen Omdat ik niet wist dat er over deze onderwerpen lezingen/workshops worden gegeven, maar ik sta hier wel voor open in de toekomst Omdat ik niet wist dat er over deze onderwerpen lezingen/workshops worden gegeven, en dat interesseert mij ook niet Te duur Praktische info over het beroepsleven Bijleren op artistiek vlak In contact komen met mensen uit de sector Andere Geen mening

Percentage Percentage studenten alumni 4,16 11,87 18,75 15,62 6,25 6,87 0,69 1,87 33,33 15,62

0,69

2,50

1,38 11,80 7,63 2,77 5,55 6,94

3,75 13,75 7,50 6.87 6.87 6.87

Enkele respondenten geven echter aan dat ze de meeste informatie ‘via via’ verkrijgen in plaats van eerst naar een ondersteunende organisatie te stappen. Het lijkt een drempel te zijn

90

om rechtstreeks naar een van de ondersteunende organisaties te gaan om een antwoord op hun vragen te krijgen. Muzikanten zullen eerst te rade gaan bij collega muzikanten of mensen uit hun omgeving. Bovendien blijken muzikanten ook sneller informatie aan te nemen van muzikanten met ervaring of andere mensen uit de muzieksector: “Meestal is het gemakkelijker om het te vragen aan iemand die het systeem heeft

gebruikt, een telefoontje te doen naar iemand waarvan je weet dat die het al gedaan heeft. Er zijn wel heel goede sites die niet tekortkomen, maar het praktische moet je ook leren doén.” –alumnus Instrument Conservatorium Antwerpen 2011 “Meestal luister ik wel naar leerkrachten. Je kijkt daar naar op en respecteert ze; die het

zelf hebben gedaan zonder managementvakken, enzovoort. Je neemt dan ook veel meer aan van docenten of een gerespecteerde naam die komt spreken dan van mensen van bijvoorbeeld Poppunt..” – alumnus Jazz Lemmensinstituut 2012 DV8: Voor welke informatie komen muzikanten terecht bij de ondersteunende organisaties?

We vroegen ons daarnaast ook af voor welke informatie muzikanten bij de ondersteunende organisaties terechtkomen. In de onderstaande tabel (cf. tabel 9) zien we dat zowel laatstejaarsstudenten als afgestudeerde muzikanten in eerste instantie op zoek zijn naar vacatures en informatie over de tewerkstelling in de muzieksector. Daarnaast komen ze bij de ondersteunende organisaties voornamelijk terecht voor nieuws uit de sector, zakelijk advies (omtrent organisatievormen, juridisch kader, sociaal statuut, …), info over subsidies, praktijkinfo (speelkansen, SABAM, wedstrijden, muziekprijzen, …), info over opleidingen en workshops, en ten slotte voor het bekomen van contactgegevens uit de sector.

91

Tabel 8: Informatie van ondersteunende organisaties waar muzikanten naar op zoek zijn

Nieuws uit de sector Nieuwe releases uit de sector Contactgegevens uit de sector (bookers, platenfirma’s, concertzalen …) Cijfergegevens en onderzoeken uit de sector Info over subsidies Vacatures en info over tewerkstelling muzieksector Zakelijk advies (organisatievormen, juridisch kader …) Praktijkinfo (speelkansen, muziek opnemen en uitgeven, auteursrechten, communicatie en promotie, muziekprijzen, wedstrijden ...) Info over opleidingen, workshops of masterclasses Andere: Niet van toepassing

Percentage Percentage studenten alumni 12.30 15.10 4.23 3.35 8.07 8.05 2.69 10.76 15.00 13.07 13.46

2.34 11.07 16.77 14.76 10.40

9.23 0.38 10.76

9.39 0.67 8.05

Conclusie ondersteuningspunten Hoewel nog niet alle muzikanten hun weg vinden naar de ondersteunende organisaties (16,1% van onze respondenten heeft aangeduid met nog geen enkel van de ondersteunende organisaties in contact te zijn gekomen) duiden de meeste muzikanten toch aan open te staan voor workshops en lezingen van deze organisaties in de toekomst. Het Kunstenloket blijkt de meest aangewende organisatie te zijn, terwijl muzikanten het minste in contact komen met Muziekmozaïek. Er blijkt geen verschil te zijn tussen studerende en afgestudeerde muzikanten in de mate waarin ze in contact komen met de ondersteunende organisaties. Er is echter wel een verschil tussen de verschillende muziekgenres. Zo blijken klassieke muzikanten over het algemeen het minst in contact te komen met ondersteunende organisaties. Enkele van deze ondersteunende organisaties blijken specifieke groepen muzikanten te bereiken. Zo komen voornamelijk popmuzikanten in contact met Poppunt, jazzmuzikanten met Muziekmozaïek en de klassieke muzikanten met Koor & Stem. Het Kunstenloket, Muziekcentrum Vlaanderen en Vlamo worden niet specifiek meer of minder bereikt door een bepaalde muzikantengroep.

92

De ondersteuningspunten kunnen naast het aanbieden van workshops en lezingen op heel wat verschillende vlakken een rol spelen in de begeleiding van muzikanten naar de professionele muzieksector. Zo nemen ze naast het verstrekken van informatie zoals praktijkinfo, nieuws uit de sector, subsidies en vacatures ook een belangrijke rol aan als adviseur van zakelijke aspecten en als netwerkplatform. Uit onze interviews blijkt dat zowel muzikanten als het hoger muziekonderwijs menen dat het de taak is van het hoger muziekonderwijs om info over deze ondersteuningspunten mee te geven. De belangrijkste drempels om deze organisaties te contacteren voor informatie zijn dat de meeste muzikanten niet op de hoogte zijn van de verschillende organisaties en dat ze er geen tijd voor hebben. Bovendien lijken de muzikanten ook eerder informatie te vragen aan muzikanten met ervaring of mensen uit hun omgeving.

93

5. Discussie en conclusie Het hoger muziekonderwijs heeft, net als andere opleidingen van het hoger onderwijs, de bedoeling doelgerichte competenties en vaardigheden aan te leren met het oog op een duurzame tewerkstelling van haar studenten op de arbeidsmarkt. Professioneel opgeleide muzikanten worden dus, net als andere afgestudeerden, verondersteld tewerkgesteld te worden op basis van hun diploma. Een diploma hoger muziekonderwijs blijkt echter niet altijd garant te staan voor een voltijdse job als professionele muzikant. Het ongunstige karakter van de muzieksector als arbeidsmarkt is onder meer te wijten aan enkele contingente factoren, zoals het variabele karakter van de cultuurpolitiek en de economie, die desondanks de economische crisis en de vele besparingen in Europa toch nog redelijk gunstig zijn in Vlaanderen. De muzieksector heeft ook enkele specifieke eigenschappen waardoor het niet gemakkelijk is voor muzikanten om van hun muziek te kunnen leven. Zo moet een muzikant of componist eerst vele gatekeepers, zoals managers, uitgevers en boekers passeren voordat zijn muziek een publiek kan bereiken. De lijn tussen muzikanten en hun consumenten is echter wel veel korter geworden door de technologische evolutie: het is de dag van vandaag veel makkelijker en goedkoper geworden voor een muzikant om zijn muziek op te nemen en te verspreiden naar het publiek door goedkope en flexibele opnametechnieken en de vele sociale media. Deze ‘democratisering’ van muziek heeft echter ook als keerzijde dat het een overaanbod van artiesten in de hand werkt, waardoor het moeilijker is geworden voor artiesten om zich te onderscheiden van de massa. Voor Vlaamse muzikanten in het bijzonder is het ook moeilijk om te groeien, omwille van de beperkte schaalgrootte van de Vlaamse afzetmarkt, en een gebrek aan internationale competitiviteit. De Vlaamse muziekmarkt wordt hierom regelmatig ‘gesatureerd’ genoemd. Het is de rol van het hoger muziekonderwijs om de studenten ervan bewust te maken dat er wel degelijk knelpunten bestaan in de muzieksector, en hen voldoende voor te bereiden op de overgang naar de professionele muzieksector. Enige notie van het professionele muziekveld en de zakelijke aspecten die daarmee gepaard gaan, zoals financiële, juridische, sociale en praktische kennis, is daar een essentieel onderdeel van. Ook het stimuleren van

94

ondernemerschap lijkt vandaag aan belang te winnen, zodat muzikanten na hun afstuderen eigen projecten kunnen opzetten en zich kunnen ontplooien op de professionele muziekmarkt. In het internationaal kwalificatieraamwerk dat de kwaliteit van het hoger onderwijs waarborgt, zien we dat het hoger muziekonderwijs deze taak op zich zou moeten nemen. Aangezien dit kwalificatieraamwerk echter geen specifieke richtlijnen geeft, kan de interpretatie ervan van school tot school sterk verschillen. In onze beschrijving van de curricula zien we dat elk van de zes Vlaamse muziekhogescholen op zijn manier en met zijn eigen specifieke theoretische vakken zijn studenten wil voorbereiden op de professionele muzieksector. Zo komen er verschillende theoretische vakken omtrent zakelijke vorming in de verschillende opleidingen aan bod, zoals Cultuurmanagement, Marketing, Regelgeving, Inleiding tot de Muziekpraktijk, Muziekmanagement, Juridische en Economische Aspecten, Communicatievaardigheden en Werkveldverkenning. Op basis van deze bevindingen en de conclusies van voorgaande studies wilden we met onze scriptie nagaan of muzikanten op deze manier voldoende voorbereid zijn op de professionele muzieksector. Dit hebben we onderzocht door te kijken hoe het gesteld is met enerzijds de kennis van het professionele muziekveld en anderzijds de zin voor ondernemerschap bij studerende en afgestudeerde muzikanten. Bovendien bekeken we hoe de overgang van het hoger muziekonderwijs naar de professionele arbeidsmarkt verloopt en hoezeer de curricula van de verschillende muziekhogescholen de studenten voorbereiden op de professionele muzieksector aan de hand van zakelijke vorming en het stimuleren van een ondernemerschapsattitude. Tot slot keken we naar de rol van de ondersteunende organisaties van de Vlaamse muzieksector in deze kwestie en gingen we na in welke mate de muzikanten hun weg naar deze ondersteuningspunten vinden. Deze vragen probeerden we te beantwoorden met behulp van een kwantitatieve vragenlijst onder zowel laatstejaarsstudenten en alumni van de Vlaamse muziekhogescholen en kwalitatieve diepte-interviews met muzikanten en belangrijke actoren uit het hoger muziekonderwijs, de ondersteunende organisaties en de Vlaamse overheid. Op basis van 229 ingevulde vragenlijsten en 22 diepte-interviews kunnen we vaststellen dat, ondanks de positieve evolutie op vlak van zakelijke vorming in het Vlaams hoger 95

muziekonderwijs, muzikanten op zakelijk vlak toch nog onvoldoende voorbereid zijn op een carrière in de muzieksector. Zo blijken zowel de studerende als de afgestudeerde muzikanten hun eigen zakelijke kennis middelmatig in te schatten. De kennis van de sociale en praktische aspecten wordt wel significant hoger ingeschat dan de kennis omtrent financiële en juridische aspecten. Er blijkt ook een belangrijk verschil te zijn tussen de verschillende studierichtingen: klassieke muzikanten schatten hun kennis omtrent zakelijke aspecten significant lager in dan pop-/rockmuzikanten. Klassieke muzikanten zouden minder snel dan jazzen pop/rockmuzikanten in contact komen met de professionele muzieksector aangezien zij minder snel zelfstandige projecten opzetten, waardoor ze minder geconfronteerd worden met zakelijke en praktische vragen. Dit weerspiegelt zich blijkbaar ook in de vraag naar zakelijke vorming in de opleiding. Klassieke muzikanten zouden pas in de masterjaren behoefte hebben aan zakelijke aspecten, terwijl die nood bij andere studierichtingen al vroeger wordt ervaren. In het Vlaams hoger muziekonderwijs wordt er echter geen onderscheid gemaakt tussen de verschillende muziekgenres op vlak van zakelijke vorming. Enkel het conservatorium Gent meent vanaf volgend academiejaar (2013-2014) de zakelijke vorming in het curriculum aan te passen naargelang de studierichting. De vraag wanneer en in welke vorm zakelijke aspecten aan bod zouden moeten komen in de opleiding werd echter niet eenduidig beantwoord. Sommigen zijn van mening dat het onderwerp pas in de masterjaren aan bod moet komen, omdat de studenten pas dan geconfronteerd zouden worden met een overstap naar het professionele leven. Anderen menen daarentegen dat het onderwerp reeds vanaf het begin ingebed moet zijn in de opleiding, aangezien studenten in hun masterjaren net minder tijd ter beschikking hebben wegens hun eindwerk. Iedereen is het er wel over eens dat zakelijke vorming op een of andere manier in de opleiding aan bod moet komen, dit kan ofwel in de vorm van een keuzevak, een verplicht vak of gastcolleges en workshops gegeven worden. Ook ondernemerschap blijkt via band- en eindprojecten meer en meer aangespoord te worden in het Vlaams hoger muziekonderwijs. Zowel de muzikanten zelf als het hoger muziekonderwijs,

de

overheid

en

de

ondersteunende

organisaties

menen

dat

ondernemerschap een meerwaarde is voor het uitbouwen van een professionele muziekcarrière, zeker tegen de achtergrond van de democratisering en het overaanbod in de

96

muziekindustrie die de technologische veranderingen met zich meebrengen. Het hoger muziekonderwijs blijkt zich dus bewust te zijn van het belang om ondernemerschap aan te sporen, maar zou volgens enkele muzikanten toch nog meer gestimuleerd mogen worden. Ook hier is het echter zowel aan de muzikanten zelf als aan het hoger muziekonderwijs om meer zin voor ondernemerschap aan de dag te brengen. De eerste aanzet van zakelijke vorming en cultureel ondernemerschap is volgens het hoger muziekonderwijs dus al gegeven - het is nu aan de studenten om hun verantwoordelijkheid daarrond op te nemen. Desondanks lijkt niet elke student er echter even geïnteresseerd in. Zo geven afgestudeerde muzikanten in onze interviews aan dat ze nu meer geïnteresseerd zijn in zakelijke aspecten dan toen ze nog student waren. We zijn vervolgens meer te weten gekomen over de redenen voor de lage interesse bij muzikanten. Enerzijds is dit probleem te situeren bij de studenten zelf, die pas een interesse in deze onderwerpen ontwikkelen na een eerste contact met de professionele muzieksector, of omdat ze een beperking van hun artistieke creativiteit vrezen. Anderzijds kunnen ook de lesinhouden van de muziekhogescholen hier aan de basis van liggen. Immers, hoewel zakelijke vorming meer en meer aanwezig is in het hoger muziekonderwijs, blijkt uit onze interviews dat men de studenten toch meer zou moeten

triggeren via toegepaste en praktische lesinhouden. Het Vlaams hoger muziekonderwijs heeft dus een belangrijke taak in de voorbereiding van muzikanten op de overgang naar de professionele muzieksector. Een realistische kijk op de professionele muzieksector is hier ook een belangrijk onderdeel van. Veel muzikanten voel(d)en zich echter niet voldoende voorbereid op de overgang en menen dat de muziekhogescholen nog meer mogen focussen op de knelpunten en karakteristieken van de artistieke arbeidsmarkt. In ons onderzoek kwam de moeilijke tewerkstelling voor Vlaamse muzikanten zeer duidelijk naar boven. Zo geven afgestudeerde muzikanten in onze interviews aan dat het moeilijk is om met hun diploma een job te vinden op zowel de artistieke arbeidsmarkt als de niet-artistieke arbeidsmarkt. Deze bevinding werd ook bevestigd in onze kwantitatieve resultaten, waaruit bleek dat slechts één vierde van de afgestudeerde muzikanten het afgelopen jaar voltijds op de artistieke arbeidsmarkt gewerkt had. Driekwart van de muzikanten met een diploma hoger muziekonderwijs is dus ofwel slechts gedeeltelijk tewerkgesteld op de artistieke arbeidsmarkt, of doet iets volledig anders.

97

Om de drempel naar de professionele muzieksector te verlagen zijn er tal van ondersteunende organisaties in Vlaanderen, zoals het Kunstenloket, Poppunt, Muziekcentrum Vlaanderen, Vlamo, Muziekmozaïek en Koor & Stem. Deze organisaties zijn opgericht om de Vlaamse (professionele en amateur-) muzikanten te ondersteunen, zowel op artistiek vlak als op nietartistiek vlak, met behulp van zakelijk advies en praktische informatie over subsidies, vacatures, wedstrijden, enzovoort. Daarnaast nemen ze ook een rol als netwerkplatform op zich. De meerderheid van onze respondenten lijkt ten minste al met één van bovenstaande ondersteunende organisaties in contact te zijn gekomen en duidt aan open te staan voor workshops en lezingen van deze organisaties. Toch zouden er nog enkele drempels zijn om workshops of lezingen van de ondersteunende organisaties bij te wonen, waarvan de belangrijkste het niet op de hoogte zijn en het geen tijd hebben zijn. Bovendien lijken de muzikanten ook eerder informatie te vragen aan bevriende muzikanten met ervaring of anderen uit hun omgeving voor ze naar een professioneel ondersteuningspunt gaan. Het Kunstenloket blijkt desondanks de meest aangewende organisatie te zijn, terwijl muzikanten het minste in contact komen met Muziekmozaïek. Er is echter een opvallend verschil tussen de verschillende muziekgenres. Zo blijken klassieke muzikanten over het algemeen het minst in contact te komen met ondersteunende organisaties. De ondersteunende organisaties blijken elk een specifiek muziekgenre te bereiken. Popmuzikanten komen voornamelijk in contact met Poppunt, jazzmuzikanten met Muziekmozaïek en de klassieke muzikanten met Koor & Stem. Het Kunstenloket, Muziekcentrum Vlaanderen en Vlamo worden niet specifiek meer of minder bereikt door een bepaalde muzikantengroep. Professioneel opgeleide muzikanten (en amateurmuzikanten in overgang) worden dus op verschillende vlakken begeleid om hun weg te vinden in de professionele muzieksector. In vergelijking met voorgaand onderzoek zien we dat er op dit vlak een positieve evolutie zichtbaar is ten opzichte van enkele jaren geleden. Toch kunnen we op basis van onze analyse concluderen dat de voorbereiding echter nog grondiger kan, zowel aan de kant van het hoger muziekonderwijs, de overheid en de ondersteunende organisaties als bij de muzikanten zelf. In het volgende deel zullen we daarom kort onze resultaten terugkoppelen aan voorgaand onderzoek en enkele aanbevelingen naar het Vlaams hoger muziekonderwijs, de overheid en de ondersteunende organisaties toe formuleren. 98

5.1 Terugkoppeling voorgaand onderzoek In vergelijking met het onderzoek van Vogelaers (2011) omtrent de zakelijke vorming in de hogere popopleidingen lijken de Vlaamse muziekhogescholen in het algemeen meer aandacht te besteden aan zakelijke vorming en ondernemerschap in de curricula dan twee jaar geleden. Vogelaers (2011) concludeerde in haar scriptie onder meer dat de hogere popopleidingen zich wel bewust waren van de nood aan zakelijke vorming, maar dat het niet overal formeel geïmplementeerd werd in de curricula. Enkel de popopleiding van het Lemmensinstituut, het Koninklijk Conservatorium Gent en PHL-Music implementeerden zakelijke vorming formeel in de opleiding (Vogelaers, 2011). In onze scriptie, waarbij we zowel met pop-, klassieke als jazzopleidingen rekening hielden, lijkt echter elke muziekhogeschool vakken omtrent zakelijke vorming aan te bieden, hetzij in de vorm van een keuzevak, hetzij als verplicht vak. In deze scriptie komt echter naar voren dat studenten zich desondanks niet voldoende voorbereid voelen op de professionele muzieksector. Deze opvatting lijkt dus nog niet veranderd te zijn ten opzichte van de studie van Vogelaers. Het Vlaams hoger muziekonderwijs lijkt daarnaast ook meer en meer bezig te zijn met de bewustwording van muzikanten op vlak van psychologische voorbereiding op de arbeidsmarkt. In de studie van Vogelaers (2011) bleken de opleidingsvertegenwoordigers daarentegen voornamelijk begaan met de bewustwording van ondernemerschap bij studenten en niet met de psychologische voorbereiding. Dit kunnen we met andere woorden een positieve evolutie noemen. Wanneer we vervolgens onze scriptie vergelijken met het onderzoek van Van Praet (2007) naar de zakelijke vorming in het gehele Vlaamse kunstonderwijs, zien we dat de conservatoria wel degelijk een vooruitgang hebben geboekt op vlak van het aanbieden van zakelijke vorming. Zo bood het Conservatorium Brussel in 2007 geen zakelijke kennis aan hun studenten aan omdat ze dat niet als deel van hun taak beschouwden, terwijl dit nu, in 2013, toch al enigszins verbeterd is met het aanbieden van het keuzevak Muziekmanagement in de master. Onze respondenten lijken zich evenwel niet beter voorbereid te voelen op de professionele muzieksector dan in 2007. Van Praet concludeert in haar thesis dat het aanbieden van zakelijke kennis niet altijd een kennisoverdracht van zakelijke kennis tot gevolg heeft. Deze bevinding kunnen we dus ook doortrekken naar onze resultaten.

99

Van Praet meent dat drie zaken in acht moeten gehouden worden bij het implementeren van zakelijke vorming in het hoger kunstonderwijs: het moment waarop de zakelijke vorming moet worden gegeven, de manier waarop zakelijke kennis wordt doorgegeven en de mentaliteit van het hoger kunstonderwijs. In onze studie merken we dat over de eerste twee elementen nog geen eensgezindheid bestaat, maar dat het onderwerp wel al veel meer ter sprake komt in vergelijking met enkele jaren geleden. Kijken we specifiek naar de muziekhogescholen, dan zien we dat zakelijke vorming meer aan bod komt dan tijdens het onderzoek van Van Praet (2007). Zakelijke vorming in het hoger muziekonderwijs staat de dag van vandaag echter kwalitatief nog niet voldoende op punt. De leerlijn ondernemerschap over het gehele curriculum die Schramme (2011) aanraadde om zakelijke vorming in het hoger kunstonderwijs te integreren is dus nog niet volledig doorgevoerd. Voorlopig lijkt zakelijke vorming zich te beperken tot voornamelijk bijkomstige keuzevakken, of tot uiteenlopende verplichte vakken in vier van de zes Vlaamse muziekhogescholen. De mentaliteit van het hoger muziekonderwijs is echter wel positief geëvolueerd. De problematiek van zakelijke vorming als onderdeel van de voorbereiding op de professionele muzieksector begint steevast door te dringen bij de departementshoofden en de docenten, wat ongetwijfeld een gunstig gevolg zal hebben voor de zakelijke vorming van de studenten. Ook ten opzichte van het onderzoek van Valgaeren (2004) naar de doorstroming van klassieke muzikanten naar professionele symfonische orkesten zijn er toch al enkele positieve veranderingen op te merken. Zo was er in 2004 nog geen specialisatierichting tot orkestmuzikant aan de Vlaamse conservatoria. Deze specialisatie kan men de dag van vandaag wel terug vinden in het Vlaams hoger muziekonderwijs, ofwel als onderdeel van de richting instrument of als postgraduaat. Valgaeren (2004) concludeerde ook dat de studenten niet voldoende voorbereid werden op audities van professionele orkesten, terwijl we in ons onderzoek konden vaststellen dat het Vlaams hoger muziekonderwijs op basis van orkeststages, recitals en eindprojecten zijn studenten daar zo goed mogelijk probeert op voor te bereiden. Op muzikaal vlak, althans voor klassieke muziek, lijkt er dus een positieve evolutie te zijn, in vergelijking met een tiental jaar geleden. Aan de zakelijke en psychologische voorbereiding op de professionele muzieksector, is er, zoals we gezien hebben, weliswaar nog werk aan de winkel.

100

5.2 Aanbevelingen

5.2.1 Beleid: onderwijs & cultuur In onze analyse kwam ten eerste ter sprake dat het verhogen van de kwaliteitsnormen van het Vlaams hoger muziekonderwijs een positieve invloed zou kunnen uitoefenen op de tewerkstelling van de Vlaamse muzikanten. Dit zou echter betekenen dat ook het financieringsmodel van het Vlaams hoger muziekonderwijs aangepast zou moeten worden. De financiering gebeurt op dit moment namelijk via een vooraf bepaald aantal studenten, waardoor de muziekhogescholen om financiële redenen net aan dat bepaald aantal studenten proberen te komen, en men dus eerder focust op kwantiteit in plaats van kwaliteit. Een ander financieringsmodel, gebaseerd op kwaliteitswaarborging, zou het dus mogelijk maken om hogere kwaliteitsnormen te stellen in het hoger muziekonderwijs en zou dus een positieve invloed kunnen uitoefenen op de artistieke arbeidsmarkt. Aangezien we echter niet dieper ingegaan zijn op het financieringsmodel van het Vlaams hoger muziekonderwijs, kunnen we hier geen beargumenteerde uitspraken over doen. Het zou echter zeer interessant zijn om dit in verder onderzoek uit te lichten en in verband te brengen met de kwaliteit van het hoger muziekonderwijs.

5.2.2 Hoger muziekonderwijs Hoewel het hoger muziekonderwijs zijn studenten op zakelijk vlak beter voorbereidt op de professionele muzieksector dan enkele jaren geleden, zou men zakelijke kennis en cultureel ondernemerschap echter nog beter kunnen stimuleren bij studenten. Dit zou men kunnen doen door de studenten te triggeren door meer toegepaste en praktische lesinhouden aan te bieden, aangepast aan de verschillende studierichtingen. Deze vakken zou men eventueel aan de hand van gastcolleges kunnen invullen, waarbij een introductie op de professionele muzieksector en de zakelijke aspecten wordt gegeven, zodat studenten het kunnen toepassen op hun eigen artistieke activiteiten. Nu blijken de meeste muzikanten de zakelijke omkadering van hun activiteit immers te wensen uit te besteden, ofwel omdat de zakelijke aspecten beginnen door te wegen ten opzichte van de artistieke activiteit ofwel omdat men te weinig kennis heeft van deze zakelijke aspecten. Deze laatste reden zou dus weggewerkt kunnen worden door de 101

gepaste zakelijke vorming in het hoger muziekonderwijs. De muzikanten zelf moeten ook echter hun verantwoordelijkheid hiervoor opnemen en belangstelling voor zakelijke aspecten en ondernemerschap tonen. Naast het stimuleren van ondernemerschap en het overbrengen van zakelijke kennis is het daarnaast ook belangrijk dat het hoger muziekonderwijs tijd maakt voor zelfreflectie en zelfkennis bij de studenten. Een rendabele en duurzame muzikale carrière begint namelijk steeds met een grondige reflectie over zichzelf als muzikant en de positionering in de professionele muzieksector. Op die manier kunnen muzikanten reeds tijdens hun opleiding een unieke positionering proberen creëren en nagaan waar de knelpunten en kansen in het veld zich bevinden. In dit opzicht is het belangrijk dat ook het hoger muziekonderwijs aan zelfreflectie doet en zijn blik verruimt naar zowel andere muziekhogescholen als andere disciplines. Ook moet het rekening houden met de maatschappij en haar invloed op de artistieke arbeidsmarkt. Ook hier is het echter weer aan de muzikanten zelf om open te staan voor de internationale afzetmarkt en om de informatie en de kansen die de Vlaamse muziekhogescholen hen hiervoor aanbieden met beide handen te grijpen.

5.2.3 Ondersteuningspunten De ondersteuningspunten kunnen ook een belangrijke rol spelen in de begeleiding van muzikanten naar de professionele muzieksector toe. In onze analyse zijn er echter enkele drempels naar voor gekomen om een workshop of lezing bij te wonen omtrent zakelijke of artistieke vaardigheden waardoor de nuttige informatie van deze organisaties vaak teloor gaat. De belangrijkste drempels zijn dat de meeste muzikanten niet op de hoogte zijn van de verschillende organisaties en dat ze er geen tijd voor lijken te hebben. Om deze drempels te verlagen zouden de ondersteunende organisaties een directere aanpak naar de muzikanten toe moeten aannemen en meer aanwezig zijn in het Vlaams hoger muziekonderwijs met behulp van gastcolleges,

een

vast

onderdeel

in

het

opleidingspakket

of

een

gerichtere

communicatiecampagne. Zo wordt de drempel naar deze ondersteunende organisaties kleiner en weten de muzikanten waar de verschillende organisaties voor staan en waar ze juist terecht kunnen met hun vragen.

102

5.3 Tekortkomingen en verder onderzoek '

Deze aanbevelingen dienen echter nog verder worden onderzocht vooraleer ze in de praktijk kunnen omgezet worden. Onze scriptie beperkte zich toch tot een exploratieve analyse van de voorbereiding van studenten hoger muziekonderwijs op de professionele muzieksector, waarbij we op basis van voorgaand onderzoek enkele hypothesen hieromtrent toetsten. Er zijn echter zeer interessante resultaten naar voor gekomen die we door de beperking van tijd en middelen niet verder konden onderzoeken. Zo lijkt het ons interessant in verder onderzoek na te gaan wat de invloed van het deeltijds kunstonderwijs en het secundair kunstonderwijs is op de professionele carrière van een muzikant. Zouden deze opleidingen de muzikanten grondiger moeten voorbereiden op het hoger muziekonderwijs door middel van strengere toelatingsproeven of een speciale voorbereidingsklas voor uitzonderlijke talenten? Dit zijn opties die in onze diepte-interviews besproken werden, maar nog niet grondig wetenschappelijk onderzocht werden. Ook de piste om de toelatingsproeven in het hoger muziekonderwijs op te trekken naar een hoger niveau zou – in het kader van het financieringsmodel van het hoger muziekonderwijs – verder onderzocht moeten worden. Om de voorbereiding op het professionele muziekveld nog beter aan te passen aan de realiteit van de sector ligt ook een analyse van de loopbaan van artiesten voor de hand aangezien er meer en meer sprake is van een hybride en ongebonden loopbaan bij artiesten of een protean

career. Ten slotte is er in onze analyse nog een mogelijk belangrijke factor ter sprake gekomen: de nationaliteit van de muzikanten. Buitenlandse studenten die voor een opleiding hoger muziekonderwijs in Vlaanderen kiezen, kennen vanzelfsprekend veel minder van de Vlaamse professionele muzieksector en de zakelijke context, waardoor ze dus een grondigere of aangepaste vorming hieromtrent kunnen gebruiken. Verder onderzoek zou echter duidelijk kunnen maken in welke mate dit essentieel en realiseerbaar is om concrete aanbevelingen naar het hoger muziekonderwijs toe te kunnen formuleren.

103

5.4 Algemeen besluit '

Niet alle professioneel opgeleide muzikanten lijken hun weg te vinden naar en in de professionele muzieksector. Enige kennis van het professionele muziekveld, de zakelijke aspecten die daarmee gepaard gaan (financiële, juridische, sociale en praktische kennis) en een ondernemersattitude blijken vandaag – en zijn het eigenlijk altijd al geweest - onmisbaar te zijn voor muzikanten om zich te kunnen ontplooien op de professionele muziekmarkt. In dit onderzoek zijn we daarom nagegaan of studenten hoger muziekonderwijs op dit vlak voldoende voorbereid zijn voor de overgang naar de professionele muzieksector. We probeerden daarnaast ook de rol van de ondersteunende organisaties van de Vlaamse muzieksector in deze kwestie te plaatsen. Dit onderzoek wijst uit dat, ondanks de positieve evolutie op vlak van zakelijke vorming in het hoger muziekonderwijs, de kennis van het professionele muziekveld en de zakelijke aspecten die daarmee gepaard gaan nog steeds laag ingeschat worden door professioneel opgeleide muzikanten. Niet alleen de motivatie van de muzikanten ligt hiervan aan de oorzaak, maar ook de opleidingen zelf spelen hier een cruciale rol in. De meeste muzikanten vinden namelijk dat de opleiding hen niet voldoende voorbereidt op de professionele muzieksector. Er blijkt echter een belangrijk verschil te zijn tussen klassieke en pop-/rockmuzikanten. Die blijken zich immers beter voorbereid te voelen op de professionele muzieksector door een grondigere kennis van het professionele muziekveld, het sneller op poten zetten van kleine zelfstandige projecten en het vaker in contact komen met de ondersteunende organisaties zoals Poppunt en het Kunstenloket. Het is aan de muzikanten, het hoger muziekonderwijs, de Vlaamse overheid en de ondersteunende organisaties om zich bewust te zijn van het verschil tussen de verschillende studierichtingen en hier zo goed mogelijk op proberen in te spelen zodat alle muzikanten, ongeacht hun studierichting of muziekgenre, hun weg naar de professionele muzieksector vinden met de juiste begeleiding.

104

6. Bibliografie Abbing, H. (1993). Een Economie van de Kunsten. Beschouwingen over kunst en kunstbeleid. Groningen: Historische Uitgeverij Groningen. Abbing, H. (2002). Why are artists poor? The exceptional Economy in the Arts. Amsterdam: Amsterdam University Press. Abbing, H. (2009). Van hoge naar nieuwe kunst. Groningen: Historische Uitgeverij Groningen. Artesis hogeschool Antwerpen (2013). Koninklijk Conservatorium. De opleiding muziek. Geraadpleegd op 8 april, 2013. Op http://www.artesis.be/conservatorium/index.php?option=com_content&view=categoy ' &layout=blog&id=55&Itemid=7. Belgian Entertainment Association (2013). Muziek, brandstof voor de digitale economie #DMR2013. In Nieuws. Geraadpleegd op op 11 maart, 2013, op http://www.belgianentertainment.be/nl/bea_nieuws_detail/muziek_brandstof_voor ' _de_digitale_economie_dmr2013/. Belgische Federale Overheidsdiensten (2012). Zelfstandige in bijberoep. In Economie. Geraadpleegd op 26 april, 2013 op http://www.belgium.be/nl/economie/onderneming/oprichting/zelfstandigen/in_bijber ' oep/. Bowen, W.G. & Baumol, W.J. (1968). Performing arts. The economic dilemma: a study of problems common to theater, opera, music and dance. Cambridge: The Mit Press. Colpaert, J. (2009). Cultureel ondernemerschap en onderwijs. Vlaams-Nederlands expertseminar HKU-UA, 14 en 15 september, 2009. De Meyer, G. ,& Trappeniers, A. (2007). Lexicon van de muziekindustrie (2e ed.). Leuven: Acco. De Munt (2013). Opera Studio. In Professionals. Geraadpleegd op 16 mei, 2013 op http://www.demunt.be/nl/382/. De Pelsmacker, P., Van Kenhove, P. (2010): Marktonderzoek, methoden en toepassingen. Amsterdam: Pearson Education. De Voldere, I. & Maenhout, T. (2007). Drie sectoren in de Vlaamse creatieve industrie. Leuven/Gent: Vlerick Management School. Geraadpleegd op 27 april, 2013 op http://www.cjsm.vlaanderen.be/cultuur/downloads/wso_creatieve_industrie_onderz ' oeksrapport.pdf Elias, W., Verté, D. Van Leeuw, A. & Van Moer, E. (2002). Onderzoek naar alternatieve Kunstopleidingen. [Eindrapport]. Brussel: Vrije Universiteit Brussel. Erasmushogeschool Brussel (2013). Master of arts in de muziek. Geraadpleegd op 26 februari, 2013 op http://www.erasmushogeschool.be/opleiding/master-muziek. Flanders DC. (2011). Kunstenloket. In Flanders DC, making creativity happen. Geraadpleegd op 08 maart, 2013. Op http://www.flandersdc.be/nl/diensten/wegwijzers/dienstverleners/kunstenloket.

105

Fischer, M. (2009). Music lovers & money. A contingent valuation study on classical music and popular music audiences in the Netherlands. [Masterproef]. Erasmus Universiteit Rotterdam: Rotterdam/Tilburg. Guiette, A., Jacobs, A., Schramme, A. & Vandenbempt, K. (2011). De creatieve industrieën in Vlaanderen en hun drivers en drempels. [Onderzoeksrapport]. Antwerpen: Flanders DC, Antwerp Management School. Hagoort, G. (2010). Introduction cultural entrepreneurship, individual artist. In: The Entrepreneurial dimension of cultural and creative industries, Especially SME’s. Utrecht: Utrecht University. Hesmondhalgh, D. (2007). The cultural industries (2e ed.). Londen: SAGE Publications. Hoger Kunstonderwijs Vlaanderen (2008). Discussienota Hoger Kunstonderwijs in Vlaanderen: een toekomst in academisch en professioneel perspectief. Hogeschool Gent Conservatorium (2009). Muziek. Geraadpleegd op 26/02/13 op http://cons.hogent.be/nl/opleidingen/muziek. Koor & Stem (2013). Missie. In Koor & Stem. Geraadpleegd op 8 april, 2013. Op http://www.koorenstem.be/index.php?onderdeel=2021&titel=Koor%26Stem. Koor & Stem (2013). Zingen met dementie. In De stem van ons geheugen. Geraadpleegd op 28 april, 2013. Op http://zingenmetdementie.be/. Kunstenloket (2013). Over kunstenloket. In Kunstenloket, zakelijk advies voor creatieven. Geraadpleegd op 08 april, 2013. Op http://www.kunstenloket.be/nl/over-kunstenloket. Kunstenloket (2013). Werkingsverslag 2012. Geraadpleegd op 28 april, 2013. Op http://www.kunstenloket.be/files/upload/document/file/20130328_werkingsverslag_ ' 2012_jti.pdf IFPI (2012). Music Market Statistics. In Statistics. Geraadpleegd op 19 maart, 2013. Op http://www.ifpi.org/content/section_statistics/index.html. IJdens, T., Von der Fuhr, S., & Rooij, J. (2009). Pop, wat levert het op? Onderzoek naar de inkomsten van popmusici in Nederland. Geraadpleegd op 3 mei, 2013 op http://www.muziekcentrum.be/document.php?ID=5759. Informa telecoms & media (2012). Belgium Music industry country report, November 2012. Music & copyright, 470. London: Informa telecoms & media. Jazzstudio Antwerpen. (2011). Dagschool. Geraadpleegd op 27/02/13. Op http://www.jazzstudio.be/cms/index.php/nl/dagschool. Janssen, I. Van Hamersveld, I., Smithuijsen C. & Weijermars, J. (eds.) (2004). A portrait of the artist in 2015: artistic careers and higher arts education in Europe. Amsterdam: Boekmanstudies. Maenhout, T., De Voldere, I., Onkelinx, J., & Sleuwaegen, L. (2006). Creatieve industrie in Vlaanderen. Leuven/Gent: Vlerick Leuven Gent Management School : Flanders District of Creativity Kenniscentrum. Menger, P.-M. (1999). Artistic Labor Markets and careers. Annual review of Sociology, 25, 541-574.

106

Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap. Departement Onderwijs (2012). Hoger onderwijs in cijfers- aantal inschrijvingen op 31 oktober 2011. Brussel: Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap. Gedownload op http://www.ond.vlaanderen.be/onderwijsstatistieken/. Moons, A. (2007). Cultuurindustrieën ont(k)leed. Naar een analysemodel inzake de constituerende processen en impactindicatoren van cultuurindustrieën. Geraadpleegd op 1 mei, 2013 op http://www.vub.ac.be/SCOM/cemeso/download/cemeso-06 .cultuurindustrieen%20ontkleed.pdf Mortelmans, D. (2009). Handboek kwalitatieve onderzoeksmethoden. Leuven: Acco. Muziekcentrum Vlaanderen. (2013). Missie. In Over ons. Geraadpleegd op 05/04/13. Op http://www.muziekcentrum.be/page.php?ID=126. Muziekcentrum Vlaanderen. (2013). Subsidies van de Vlaamse Gemeenschap. In Subsidies & fondsen. Geraadpleegd op 27 april, 2013. Op http://www.muziekcentrum.be/page.php?ID=47 Muziekmozaiëk. (2013). Welkom bij Muziekmozaiëk. Impulscentrum voor Folk en Jazz. In Thuis. Geraadpleegd op 08/04/13. Op http://www.muziekmozaiek.be/index.php?onderdeel=1482&titel=Thuis. Muziekplatform (2010). Music is life! Een integrale visie voor de muzieksector. De schaduw van de kerktoren. Brussel: Stef Coninx, Muziekcentrum Vlaanderen vzw. Poma, B., De Voldere, I. & Dentant, M. (2012). Creativiteit zkt structuur. Onderzoek naar geschikte organisatiestructuren in de beeldende kunsten muzieksector. Brussel: Muziekcentrum Vlaanderen en BAM, instituut voor beeldende, audiovsuele en mediakunst. Poppunt. (2012). Over poppunt. In Popppunt. Geraadpleegd op 08/04/13. Op http://poppunt.be/public/info.jsp?f=571&lang=. Provinciale Hogeschool Limburg (2012). Situering BaMa-hervorming en flexibilisering. In Hoger onderwijscontext. Geraadpleegd op 18 april, 2013. Op http://www.phl.be/eCache/DEF/2/020.html. Provinciale Hogeschool Limburg. (2013). Muzikant. Geraadpleegd op 27/03/13. Op http://www.phl.be/eCache/DEF/11/656.html. Segers, K., Buekers, A., Peeters, T., De Meyer, G., & Coenen, R. (2000). Promotie van muziek uit Vlaanderen: kenmerken en problemen. Probleemgebieden van de Vlaamse muzikanten. Onderzoeksrapport in opdracht van Muziekcentrum Vlaanderen, Brussel/Leuven: VUB/KUL. SMartBE (2011). De kunstenaar, een ondernemer? Lannoo Campus: Leuven. Taelman, K. (2007). De muziekwerking van Studio Brussel. Mogelijkheden en ondersteuning van de beginnende Vlaamse muzikant. [Eindverhandeling]. Gent: Arteveldehogeschool. Throsby D. (1994). A work-preference model of artist behaviour. In: A. Peacock and IRizzo (red.), Cultural Economics and cultural policies.

107

Upwards. (2013). Advies en begeleiding. In Upwards, return on creativity. Geraadpleegd op 08 april, 2013. Op http://www.upwards.be/nl/diensten/advies_en_begeleiding16.html. Valgaeren, R. (2004), Doorstroming van muziekhogescholen naar professionele symfonische Orkesten. [eindverhandeling]. Antwerpen: Universiteit Antwerpen, Faculteit Toegepaste Economische Wetenschappen. Van Klink, P. (2005). Kunsteconomie in nieuw perspectief. Rijkskunstbeleid beoordeeld. Groningen: K’s Concern. Van Steendam, L. (2010). Proteus, een nieuwe acteursmythe? Kwalitatief onderzoek naar hybride acteursloopbanen. [Eindverhandeling]. Antwerpen: Universiteit Antwerpen. Van Praet, Y. (2007). De kunstenaar als ondernemer: feit of fictie? Een onderzoek naar zakelijke vorming in kunsthogescholen en de zakelijke interesse van beginnende kunstenaars. [Eindverhandeling]. Antwerpen: Universiteit Antwerpen. Van Winkel, C., Gielen, P. & Zwaan, K. (2012). De hybride kunstenaar. De organisatie van de artistieke praktijk in het postindustriële tijdperk. Expertisecentrum Kunst en Vormgeving, AKV|St.Joost (Avans Hogeschool). Vlaams Hogescholenraad [VLHORA] (2003). Muziek. Een onderzoek naar de kwaliteit van de twee-cycli-opleiding muziek aan de Vlaamse hogescholen. Visitatierapport, Brussel: Vlaams Hogescholenraad. Vlaams Hogescholenraad [VLHORA] (2011). Muziek. Een onderzoek naar de kwaliteit van de academisch gerichte bachelor- en masteropleiding Muziek, de masteropleiding Music en de master-na-masteropleidingen Solist: hedendaagse muziek en Voortgezette studies muziek aan de Vlaamse hogescholen. Visitatierapport, Brussel: Vlaams Hogescholenraad. Vlaamse overheid (2013). Steunpunten. In kunsten en erfgoed. Geraadpleegd op 8 april, 2013. Op http://www.kunstenenerfgoed.be/ake/view/nl/854613-Steunpunten.html. Vlaamse overheid (2013). Kunstendecreet. In Kunsten en Erfgoed: Wet- en regelgeving. Geraadpleegd op 28 april, 2013. Op http://www.kunstenenerfgoed.be/ake/view/nl/699788-Kunstendecreet.html Vlamo. (2013). Missie en doelstellingen. In Vlamo. Geraadpleegd op 8 april, 2013. Op http://www.vlamo.be/node/1298. Vogelaers, K. (2011). Hogere opleidingen in de popmuziek vandaag in Vlaanderen: de nood aan zakelijke vorming. [Eindverhandeling]. Brussel: Vrije Universiteit Brussel. Zwaan, K. (2009). Working on a dream. Careers of Pop musicians in the Netherlands. Niet gepubliceerde doctoraatsverhandeling, Universiteit Utrecht, Utrecht.

108

Interviews Interview met Ondine Quackelbeen, op 18 maart, 2013 Interview met Jan Timmermans op 5 mei, 2013 Interview met Jan Pauly op 6 mei, 2013 Interview met Rob Banken op 6 mei, 2013 Interview met Ellen Verest op 7 mei, 2013 Interview met Ivo De Greef op 8 mei, 2013 Interview met Eveline D’Hanens op 8 mei, 2013 Interview met Maarten Weyler op 11 mei, 2013 Interview met Nicolas Dupont op 11 mei, 2013 Interview met Reindert Spanhove op 11 mei, 2013 Interview met Sebastian Matthyssens op 13 mei, 2013 Interview met Matthias Coppens op 13 mei, 2013 Interview met Luc Jansegers op 14 mei, 2013 Interview met Ann Olaerts op 15 mei, 2013 Interview met Ilse Stroobant op 15 mei, 2013 Interview met Lien Moris op 16 mei, 2013 Interview met Andy Willems op 18 mei, 2013 Interview met Bert Mees op 18 mei, 2013 Interview met Veerle Huskens op 18 mei, 2013 Interview met Naomi Vercauteren op 19 mei, 2013 Interview met Inge Simoens op 22 mei, 2013 Interview met Geert De Bièvre op 7 juni, 2013 Interview met Nelle Bogaerts op 8 juni, 2013

109

7. Bijlagen

Bijlage 1 – KZ – HKO – Muziek – Vlaamse Kwalificatiestructuur KW ALIFICATIERAAM W ERK voor M UZIEKOPLEIDINGEN IN VLAANDEREN PRELIMINAIRE OPMERKING Dit kwalificatieraamwerk beperkt zich tot de 1ste en de 2de cyclus. De derde cyclus werd nog niet beschreven omdat verkozen werd eerst de verdere Europese ontwikkelingen dienaangaande af te wachten. Op dit moment zijn de descriptoren voor de derde cyclus in het Bolognaproces quasi uitsluitend gericht op het klassieke aan de universiteit behaalde doctoraat. In de nabije toekomst zal dit wellicht verder worden opgetrokken. Het hier voorgestelde kwalificatieraamwerk beperkt zich tot de “gewone” muziekopleidingen. Voor de opleidingen muziekpedagogie en muziektherapie moeten nog andere raamwerken worden uitgewerkt.

OPLEIDINGSPROFIEL 1

ste

cyclus - het curriculum legt de basis voor het beroep van musicus en artistiek onderzoeker in de kunsten door een veelzijdige opleiding aan te bieden en aan te zetten tot een maximale ontplooiing als volwaardig musicus in het door de student gekozen vakgebied. - de studenten krijgen een polyvalente vorming waarin ze een brede basis van kennis, vaardigheden en attitudes op artistiek, algemeen cultureel en artistiekwetenschappelijk gebied verwerven. - het curriculum is gestructureerd hoofdzakelijk op basis van verplichte vakken. - de studie van de student wordt gestuurd, hoewel de student sterk aangemoedigd wordt om een kritische ingesteldheid, nieuwsgierigheid, creativiteit en zelfstandigheid te ontwikkelen in de loop van de 1ste cyclus.

2

de

cyclus - het curriculum bereidt de student voor om in het beroep te stappen op hoog artistiek niveau en/of biedt training aan in gespecialiseerde disciplines die een langere studietijd vereisen. Het is gericht op het uitdiepen en ontwikkelen van de kennis en artistiek-technische en onderzoeksvaardigheden van de studenten en op de vorming van flexibele en polyvalente musici. - het curriculum biedt een flexibele opleiding waarin de student zichzelf artistiek kan profileren en de kans krijgt om eigen projecten uit te werken op interdisciplinaire basis. - de student studeert hoofdzakelijk op zelfstandige basis, waarbij de begeleiding van de docent het individuele leerproces mee vorm geeft. - artistiek onderzoek is geïntegreerd in de opleiding.

ALGEM ENE LEERRESULTATEN/EINDTERMEN (te bereiken aan het eind van de respectieve cyclus/leertraject)

1

ste

cyclus

De bachelor beschikt over: - een artistieke gedrevenheid en artistiek-wetenschappelijke nieuwsgierigheid en creativiteit, die een kwalitatieve uitdieping in een levenslang leven stimuleren - een initieel vakmanschap en expressiviteit in de eigen discipline en kan die aanwenden in wisselende context - een elementair socio-cultureel kader en inzicht in de context van de eigen discipline in het bijzonder - een kritische denken redeneervaardigheid die hem toelaat op zelfstandige manier zowel informatie als vaardigheden te verwerven, aan te wenden en te verwerken - het vermogen tot communiceren van en over informatie, ideeën, problemen en oplossingen met betrekking tot kunst en cultuur en de eigen discipline in het bijzonder - een initiële deskundigheid om de artistieke praxis op basis van kennis, inzicht en onderzoeksvaardigheden te verrijken - de vaardigheid om efficiënt te participeren in artistieke samenwerkingsverbanden.

2

de

cyclus

110

De master heeft een artistieke persoonlijkheid ontwikkeld, waarbij de competenties van de bachelor verder uitgediept werden en een individuele artistieke profilering uitgebouwd werd. De master is in staat: - tot de zelfstandige beoefening en ontwikkeling van de kunsten; hij kan een complex artistiek werk aanvatten en het op basis van relevant onderzoek binnen een bepaald tijdsbestek ten uitvoer brengen - een originele bijdrage te leveren tot de beoefening en ontwikkeling van zijn kunstdiscipline en het bijhorend discours - kan leiding geven bij concept en uitvoering van artistieke, al dan niet interdisciplinaire, projecten

SPECIFIEKE LEERRESULTATEN/EINDTERMEN (te bereiken aan het eind van de respectieve cyclus/leertraject)

A. PRAKTISCHE (OP VAKKUNDIGHEID GEBASEERDE) VAARDIGHEDEN

1

ste

cyclus

Vakkundigheid in artistieke expressie De student is in staat tot het creëren en uitwerken van eigen artistieke concepten en heeft de nodige vaardigheden ontwikkeld om deze concepten uit te drukken. Repertoire De student heeft een voor het hoofdvak representatief repertoire verworven via studie en uitvoering. Bovendien heeft hij ervaring opgedaan met uiteenlopende stijlen. Ensemble De student is in staat om te musiceren in ensembles van uiteenlopende omvang en stijlen. Studie- en repetitievaardigheden Op het einde van de studies beheerst de student voldoende studie- en repeteertechnieken om door zelfstudie vooruitgang te boeken. Bovendien heeft de student zich geode gewoonten qua techniek en houding eigen gemaakt om het lichaam op de meest efficiënte en minst belastende manier te kunnen gebruiken. Leesvaardigheden De student kan partituren vloeiend op zicht lezen en de muziek begrijpen. De student heeft de nodige vaardigheden verworven voor het overbrengen van en communiceren over muzikale structuren, materialen en ideeën. Gehoor- en creatieve vaardigheden De student kan vlot op het gehoor muziekmateriaal herkennen, memoriseren en de bouwstenen van de muziek bewerken. Verbale vaardigheden De student is in staat om op een kritische en duidelijke manier te spreken of te schrijven over kunst en cultuur, en over muziek in het bijzonder. Optreden in het openbaar De student heeft de nodige artistieke “présence” en is in staat de artistieke dialoog aan te gaan met een publiek. Improvisatie De student is in staat muziek te interpreteren of te creëren(los van de geschreven partituur). Onderzoeksvaardigheden De student beschikt over elementaire onderzoekscompetenties. Hij/zij kan relevante data verzamelen en bewerken.

2

de

cyclus

Vakkundigheid in artistieke expressie De student heeft zijn persoonlijkheid op zodanige manier ontwikkeld dat hij in staat is om op professioneel niveau eigen artistieke concepten te creëren, te realiseren en uit te drukken. Repertoire Voortbouwend op zijn ervaring heeft de student het repertoire verder uitgebreid en uitgediept. De student is thuis in een brede

111

waaier aan stijlen en kan eigen accenten leggen Ensemble De student is in staat bij het musiceren in ensemble een leidinggevende rol te spelen (artistiek, organisatorisch, …). Studie-, repetitie-, lees-, gehoor en creatieve vaardigheden Door studie en zelfstudie heeft de student deze vaardigheden ter ondersteuning van het creëren, realiseren en uitdrukken van eigen artistieke ideeën ontwikkeld. Verbale vaardigheden De student is in staat zijn beheersing van zowel het geschreven als het gesproken woord te tonen in uitgebreide presentaties over muziek, de eigen uitvoeringen en over het gevoerde artistiek onderzoek en de resultaten hiervan. Optreden in het openbaar De student kan in wisselende omstandigheden muzikale ideeën overbrengen, hierbij rekening houdend met de context, het publiek en het muziekmateriaal. Improvisatie De student toont een degelijke graad van improvisatievermogen. Onderzoeksvaardigheden De studenten beschikken over onderzoekscompetenties in functie van hun artistieke activiteit. ----------------------------------Pedagogische vaardigheden (waar van toepassing) - De student heeft een algemene en in verband met muziekonderwijs een grondige theoretische en praktische pedagogische kennis en training. - De student is bekwaam te onderwijzen op meerdere niveaus in zijn eigen vakdomein.

B. THEORETISCHE (OP KENNIS GEBASEERDE) COMPETENTIES

1

ste

cyclus

Kennis van en inzicht in het repertoire en het muziekmateriaal - De student kent het hoofdrepertoire van zijn hoofdinstrument en heeft noties van het meer gespecialiseerde repertoire, alsook van het repertoire van aanverwante instrumenten. - De student heeft kennis van de parameters van de muziek en hun interactie. Kennis en begrip van de context - De student kent en begrijpt de grote lijnen van de muziekgeschiedenis. - De student is vertrouwd met de muzikale stijlen en hun uitvoeringspraktijk. - De student heeft een basiskennis van de financiële, commerciële en wettelijke aspecten van het beroep van musicus. - De studente heeft een brede kennis van het belang van de technologie in de muziek in het algemeen en van de technologische ontwikkelingen in hun specialisatie. - De student is zich bewust van de onderlinge verbanden tussen al de voorgaande elementen en tussen theoretische en praktische studies. Onderzoek in de kunsten maakt hier deel van uit. Improvisatievaardigheden - Waar van toepassing kan de student bepaalde patronen en processen verstaan die aan de basis liggen van improvisatie.

2

de

cyclus

Kennis van en inzicht in het repertoire en het muziekmateriaal - Door diepgaand individueel artistiek onderzoek en studie heeft de student een brede kennis verworven van het repertoire van zijn hoofdvak. - De student is in staat zijn kennis en onderzoek van de parameters van de muziek te gebruiken om zijn eigen artistieke concepten te ontwikkelen en uit te drukken. Kennis en begrip van de context

112

- De student heeft zijn kennis van de context, die relevant is voor zijn vakgebied, uitgebreid door zelfstudie. - Op basis van kennis en onderzoek van muziekstijlen en uitvoeringspraktijk is de student in staat om programma’s samen te stellen en uit te voeren, die coherent zijn en aangepast aan de omstandigheden. - De student heeft een grondige kennis van de onderlinge verbanden tussen theoretische en praktische studies en begrijpt hoe hij deze kennis kan gebruiken om zijn eigen artistieke ontwikkeling via onderzoek te ondersteunen.

C. ATTITUDES

1

ste

cyclus

Onafhankelijkheid De student werkt onafhankelijk op verscheidene gebieden: - verzamelen, analyseren en synthetiseren van informatie - kritisch uitwerken van ideeën en argumenten - zelfmotivatie en zelforganisatie. Kritisch vermogen De student is kritisch tegenover zijn eigen werk en het werk van anderen en kan opbouwende kritiek verwerken. Communicatievaardigheden De student beschikt over duidelijke communicatieve en sociale vaardigheden, o.a. - met anderen werken aan gemeenschappelijke projecten en activiteiten - het tonen van vaardigheden in teamwork, onderhandelingen en organisatie - zich integreren met anderen in een verscheidenheid aan culturele contexten - op een toegankelijke wijze werken presenteren. Psychologisch inzicht De student maakt in uiteenlopende situaties afdoend gebruik van inleving, creativiteit bij probleemoplossing, flexibiliteit en aanpassingsvermogen en is stressbestendig.

2

de

cyclus

Onafhankelijkheid De student kan volledig zelfstandig studeren en onderzoeken en is in staat om uitgebreide, complexe en paradigmatische taken (o.a. artistiek onderzoek, artistieke ontwikkeling, …) ook binnen een onzekere context op een georganiseerde manier aan te pakken. Kritisch vermogen De student heeft zich zijn kritisch zelfbewustzijn volledig eigen gemaakt. Communicatievaardigheden De student is zelfzeker en ervaren m.b.t. zijn communicatie- en sociale vaardigheden, met inbegrip van: - initiatief nemen en met anderen samenwerken aan gemeenschappelijke projecten en activiteiten - het tonen van vaardigheden in leiderschap, teamwork, onderhandelingen en organisatie - zich integreren met anderen in een verscheidenheid aan culturele contexten - op een toegankelijke wijze complexe werken presenteren over muziek, de eigen uitvoeringen en over zijn gevoerd artistiek onderzoek en de resultaten hiervan. Psychologisch inzicht De student is zelfzeker en toont emotionele intelligentie in tal van omstandigheden.

113

Bijlage 2: Cultureel ondernemerschap en zakelijke aspecten in de curricula van het Vlaams hoger muziekonderwijs Conservatorium Antwerpen In het Conservatorium Antwerpen heeft men als enige muziekhogeschool de keuze om de vakken: Inleiding tot het cultuurmanagement, Marketing, en Regelgeving te volgen. In de derde bachelor volgen alle studenten, dus zowel klassiek als jazz en lichte muziek, bovendien verplicht het vak Inleiding tot de Muziekpraktijk. In dit vak probeert men een overzicht van verschillende facetten te geven die relevant zijn voor beginnende professionele musici zoals de werking van cultuurhuizen, radio en tv, subsidieregelingen, auteurs- en uitvoerdersrechten, het kunstenaarsstatuut, educatief en sociaal-artistiek werk, het deeltijds kunstonderwijs, enzovoort. Conservatorium Antwerpen blijkt daarnaast ondernemerschap te stimuleren en kennis hieromtrent mee te geven aan zijn studenten. Zo leert men met behulp van deze vakken de artistieke activiteiten te managen, een businessplan op te stellen, kan men kennis maken met de verschillende marketinginstrumenten en de marketingmix en komt men al eens in contact met de omkaderende wetgeving van de culturele sector.

Conservatorium Brussel Conservatorium Brussel daarentegen biedt in haar opleiding enkel het alomvattende keuzevak

Muziekmanagement aan. Hierbij maken de studenten kennis met een inleiding van het cultuurbeleid,

de

financiële

aspecten,

auteursrecht,

contractonderhandeling

en

beheersvennootschappen, organisatievormen, het statuut van de kunstenaar en leren ze meer over privé-financiering via sponsoring (Erasmushogeschool Brussel, 2013). Zo heeft de student al een kennismaking gehad met de professionele muzieksector, wat hij later zal nodig hebben als hij op de arbeidsmarkt terecht komt.

Conservatorium Gent Ook het Conservatorium van Gent biedt in haar eerste masterjaar een keuzevak Muziek en

management aan en streeft werkveldgerichte competentiewerving na (HoGent, 2013). Dit

114

keuzevak is ook gelinkt aan het vak Muziek en recht. In deze vakken worden een aantal belangrijke aspecten van cultureel ondernemerschap behandeld, zoals de bespreking van de visie, missie en strategie, een korte SWOT- analyse, marketingplan (de positionering van het project), communicatieplan, organisatorisch plan, juridische aspecten (rechtspersoon, contract zaalhuur, etc.) en financiële aspecten (budgetplanning). In het vak Muziek en recht gaat men dan weer dieper in op het auteursrecht en de naburige rechten, contractuele basismodellen m.b.t.

naburige

rechten

(artiestenovereenkomst,

licentieovereenkomst,

verkoop-

en

distributieovereenkomst) en bestudeert men de managementovereenkomst. Elk onderwerp probeert men dan ook te toetsen aan de praktijk met praktijkvoorbeelden. In het tweede masterjaar hebben de studenten ook de optie het vak Juridische en economische

aspecten van de muziekindustrie te kiezen. Dit vak is een uitbreiding op het vak Muziek en recht, waarin dieper wordt ingegaan op de diverse stadia van het muzikale productieproces, prijszetting van muziek, de verhouding van de componist/artiest ten opzichte van audiovisuele producties, de distributie- en consumptieschakel, soorten vergoedingen en contractuele modellen en het sociaal statuut van de kunstenaar. Daarnaast worden een aantal items van deze theoretische vakken geïmplementeerd in een persoonlijk artistiek project van de studenten (HoGent, 2013). Ook het Conservatorium Gent probeert dus, weliswaar enkel in de laatste twee masterjaren, de studenten grondig voor te bereiden op de overgang naar de professionele muzieksector.

Lemmensinstituut Het Lemmensinstituut Leuven biedt de studenten in de derde bachelor en in de eerste master het vak Organisatie muziekleven jazz, een praktisch gericht vak waarin de studenten leren hoe ze zich kunnen profileren als band, hoe men subsidies aanvraagt, het juridisch kader leren kennen en hoe men contracten moet opstellen. Daarnaast doorloopt de student alle fasen van een concertverloop, het organiseren van A tot Z, affiches ontwerpen, publiek trekken, enzovoort in het vak Bijkomende solistische vorming in het eerste en tweede masterjaar (Vogelaers, 2011, p. 61). Op dit moment zijn ze ook bezig met de voorbereiding van het vak

Podium- en zakelijke training, waarbij de muzikant zal worden voorbereid op podium présence

115

en communicatievaardigheden op het podium. Het Lemmensinstituut heeft ook beslist om vanaf volgend academiejaar (2013-2014) een keuzevak in de masterjaren aan te bieden waarin de zakelijke aspecten meer aan bod zullen komen. Dat vak zal onder meer een aantal handvaten meegeven om zich als muzikant te kunnen positioneren in de markt, gaande van het maken van een biografie, het onderhouden van een netwerk tot de financiële onderhandeling met concertorganisatoren, managers enzovoort.

Pop- en Rockschool PHL De Provinciale Hogeschool Limburg probeert zijn studenten gedurende de driejarige opleiding voor te bereiden op het professionele muziekveld door de studenten de verplichte vakken

Communicatievaardigheden, een algemene inleiding in de Werkveldverkenning en een Oriëntatie op de Beroepsprakijk in de eerste en tweede bachelor mee te geven. In het vak Communicatievaardigheden worden de studenten getraind inzake media, presentatie- en interviewtechnieken. Het vak Werkveldverkenning legt de werking van de professionele muzieksector uiteen (zowel het opname- en distributiecircuit als het live circuit) en hoe de componist, muzikant en de overheid zich hiertoe positioneren. Het vak Oriëntatie

Beroepspraktijk 1 en 2 laat de studenten kennis maken met alle spelers binnen de muziekindustrie, de mogelijke inkomstenbronnen, zelfpromotie, sociaalrechtelijke aspecten en ze krijgen daarbij ook een inleiding tot ondernemen, boekhouden en btw. Deze theoretische kennis en vaardigheden worden dan getoetst in een praktijkgerichte context in de opleidingsonderdelen Educatief Project en het afstudeerproject. De studenten aan de popen rockschool kunnen ten slotte ook vakken uit de afstudeerrichting Muziekmanagement kiezen waaronder Algemeen boekhouden en Communicatievaardigheden webtechnologie. In dit laatste keuzevak leert men de studenten op een juiste manier te communiceren op sociale netwerksites en fora, wordt ingegaan op het omgaan met user generated content, en geeft men informatie over emailmarketing, het bouwen van een website, het online publiceren van muziek en het opzetten van een eigen online winkel voor merchandising.

116

Jazz- en Pop-Soulstudio De Jazz- en Pop-Soulstudio biedt naast het voorstellen van een praktijkgericht eindproject het theoretisch vak Music business/ Management in haar popen soulprogramma aan omtrent de professionele muzieksector en de zakelijke aspecten die hierbij komen kijken. Daarnaast organiseren ze soms op het einde van het jaar workshops rond het onderwerp met een aantal gastsprekers. Dit is weliswaar geen vaste waarde omdat dit financieel bijna niet mogelijk is, en het onderwerp vaak maar een gering aantal gemotiveerde studenten trekt (persoonlijke mededeling, O. Quackelbeen, 18 maart, 2013). De school probeert anderzijds wel via een eindproject de studenten voldoende in contact te laten komen met cultureel ondernemerschap en de zakelijke en financiële aspecten die hierbij komen kijken. Naast het voorstellen van hun artistiek project moeten zij namelijk ook een businessplan opstellen om het project te kunnen realiseren als ze afgestudeerd zijn.

117

Bijlage 3: Ondersteunende organisaties voor professionele en amateurmuzikanten in Vlaanderen Muziekcentrum Vlaanderen De Vlaamse overheid heeft een aantal autonome steunpunten aangeduid die de uitvoering van het kunstenbeleid in de praktijk ondersteunen (Vlaamse overheid, 2013). Zij vervullen een intermediaire rol tussen de Vlaamse overheid en de kunstensector in Vlaanderen. Ze richten zich op praktijkondersteuning, praktijkontwikkeling, promotie, beeldvorming en communicatie. Muziekcentrum Vlaanderen (MCV) is het officiële steunpunt voor de professionele muzieksector in Vlaanderen. Het centrum werd als onafhankelijke vzw opgericht door het Muziekdecreet van 1998 van de Vlaamse Gemeenschap, en vervolgens in het Kunstendecreet opgenomen als steunpunt. De organisatie situeert zich in Europese context tussen de muziekinformatiecentra die lid zijn van de overkoepelende internationale vereniging IAMIC8 waarin een veertigtal muziekinformatiecentra verenigd zijn (Muziekcentrum Vlaanderen, 2013). Taken Muziekcentrum Vlaanderen MCV (Muziekcentrum Vlaanderen, 2013) heeft als steunpunt de taak om de sector en het beleid bij te staan op vlak van praktijkondersteuning, praktijkontwikkeling, beeldvorming en communicatie. Deze doelstellingen probeert ze te realiseren door: •

Het verzamelen en ontsluiten van relevante informatie over en voor de muzieksector;

•

Het initiëren, begeleiden en ondersteunen van promotionele acties en publicaties rond muziek uit Vlaanderen;

•

Ondersteuning en begeleiding van de muzieksector;

•

Overleg met en over de muzieksector.

Het overleg met en over de muzieksector proberen ze te bereiken door het MuziekOverleg, opgericht in 2010. MCV heeft met het MuziekOverleg 17 organisaties binnen de muzieksector samen gebracht om een structurele dialoog met en binnen de sector te stimuleren. Daarnaast zijn ze voor het grote publiek onder meer bekend voor de organisatie van de Staten-Generaal van de Klassieke Muziek en de Music Industry Awards of de MIA’s samen met de VRT. '''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''' 8

International Association of Music Information Centers

118

Ondernemende muzikanten kunnen terecht bij Muziekcentrum Vlaanderen voor informatie over de tewerkstelling in de Vlaamse muzieksector en vacatures, praktijkinfo (opleidingen en bijscholing, kunstenaarsstatuut, optredens, muziekopname en –uitgave, auteursrechten, communicatie en promotie en muziekprijzen en wedstrijden) informatie over de muzieksector (persartikels, nieuwe releases), de zakelijke omkadering (organisatievormen, juridisch statuut, etc.) en informatie over subsidies en fondsen. Men kan Muziekcentrum Vlaanderen daarnaast ook raadplegen om in contact te komen met belangrijke spelers in het veld zoals bookers, concertorganisatoren, managementkantoren, andere muzikanten, enzovoort. Muziekcentrum Vlaanderen verwijst op zijn website ook specifiek door naar het Kunstenloket en Poppunt voor verdere informatie. Deze organisaties zijn namelijk speciaal opgericht voor de vele vragen omtrent juridische en zakelijke aspecten van artistieke activiteiten en organiseren hier ook workshops en infosessies rond.

Kunstenloket Het Kunstenloket werd in 2004 door de Vlaamse overheid opgericht op vraag van de vier kunstensteunpunten (MCV, BAM9, VTI10 en VAI11) en is een aanspreekpunt voor zakelijk en juridisch advies voor individuele kunstenaars en creatieven van alle kunstdisciplines. Zowel ondernemers uit de podiumkunsten, design, mode, muziek, architectuur, audiovisuele sector, gedrukte media, nieuwe media, communicatie, public relations en reclame, cultureel erfgoed en patrimonium als uit de gamingindustrie kunnen met hun vragen terecht bij het Kunstenloket (Kunstenloket, 2013). Kunstenaars en creatieven die zich verenigd hebben in een rechtspersoon kunnen voor een gelijkaardige dienstverlening sinds kort terecht bij Upwards cvba, weliswaar tegen betaling (met uitzondering van startende vzw’s, zij kunnen twee jaar gratis advies verkrijgen bij Upwards) (Upwards, 2013). Taken Kunstenloket De kerntaken van het Kunstenloket zijn: informatieverstrekking en eerstelijnshulp inzake zakelijke en juridische aspecten van de artistieke activiteit; de begeleiding en opvolging van de implementatie van het kunstenaarsstatuut en het organiseren en stimuleren van vormings- en '''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''' 9

Instituut voor Beeldende, Audiovisuele en Mediakunst Vlaams Theater Instituut 11 Vlaams Architectuurinstituut (hetVAI wordt nu echter sectorinstituut genoemd en niet ‘steunpunt’) 10

119

opleidingsprojecten om kunstenaars op zakelijk vlak te professionaliseren, duurzaam ondernemen te bevorderen en de cultuur van levenslang leren te stimuleren (Kunstenloket, 2013). Muzikanten kunnen bij het Kunstenloket terecht voor allerhande informatie zoals over het sociaal en juridisch statuut van de kunstenaar, fiscaliteit, auteursrechten, contracten, vergoedingen, financieel beheer, promotie, verzekeringen, transport en douane en ze geven ook informatie voor Vlaamse artiesten die in het buitenland of met buitenlandse opdrachtgevers werken en voor buitenlandse kunstenaars in België. Hiervoor organiseert het Kunstenloket ook vaak infosessies en/of workshops in het hoger kunstonderwijs. In 2012 organiseerde het Kunstenloket namelijk 23 opleidingen in het hoger kunstonderwijs (Kunstenloket, 2013). Ook voor andere organisaties, zoals voor de VDAB en Flanders DC, organiseren ze opleidingen of consultaties, aangepast aan de specifieke vragen van de organisatoren. Zo werd het Kunstenloket 34 keer uitgenodigd in 2012 om een workshop of opleiding te geven (Kunstenloket, 2013). Het Kunstenloket was van 2008 tot 2011 ook één van de vier informatiepunten van Practics. Dit is een Europees project met als doel informatie over grensoverschrijdend werken in de culturele sector ter beschikking te stellen zoals informatie over visa, arbeidskaarten, belastingen, enzovoort (Flanders DC, 2011). Bereik Kunstenloket Uit een eigen onderzoek van het Kunstenloket in 2008 naar ondernemerschap bij kunstenaars in Vlaanderen, bleek dat meer dan de helft van de kunstenaars die gebruik maakten van de diensten van het Kunstenloket beeldend kunstenaar of podiumkunstenaar was (Colpaert, 2009). 44% van de respondenten gaf ook aan in meer dan één artistieke discipline actief te zijn, wat dus wijst op een hybridisering van de loopbaan van kunstenaars. Ook opmerkelijk is dat de meerderheid van de respondenten in 2008 jonger waren dan 35 jaar. Het blijken dus voornamelijk relatief jonge kunstenaars die bij het Kunstenloket terecht komen. In 2008 bleken kunstenaars ten slotte grotendeels vragen te hebben over belastingen en btw bij het Kunstenloket (Colpaert, 2009). In vergelijking met het jaarverslag van 2012 zien we echter een verschuiving naar vragen over artistieke inkomens, vervangingsinkomsten, projectbeheer en auteursrecht (Het Kunstenloket, 2013). De meeste kunstenaars die in 2012 contact opnamen met het Kunstenloket deden dit ten slotte via telefonisch advies (bijna 50%) terwijl bijna 20% bij het Kunstenloket terecht kwam voor een consultatie (het Kunstenloket, 2013).

120

Poppunt Poppunt is een vzw die zich specifiek opwerpt als het aanspreekpunt voor muzikanten en dj's in Vlaanderen. Zo streven ze ernaar de kansen voor beginnende en semiprofessionele muzikanten en dj’s te maximaliseren (Poppunt, 2013). Via popadvies, haar website, publicaties, Poppunt Magazine, projecten, infosessies en andere initiatieven proberen ze muzikanten en dj's de juiste informatie te geven en te antwoorden op vragen omtrent zakelijke omkadering, juridisch en sociaal statuut en fiscaliteit. Daarnaast proberen ze dj’s en muzikanten zo veel mogelijk speelkansen aan te bieden en ervoor te zorgen dat muzikanten en dj’s zich beter kunnen promoten. Zo hebben ze de Muzikantengids gelanceerd, een boek met alle nuttige informatie en antwoorden op vragen omtrent de professionele muzieksector voor (beginnende) ondernemende muzikanten en dj’s. Met vi.be heeft Poppunt een online ontmoetingsplatform opgestart voor bands, dj’s, organisatoren en muziekliefhebbers. Zo krijgen artiesten niet alleen maar meer naambekendheid maar ook airplay op de nationale radio via vi.be ON AIR en speelkansen over heel Vlaanderen (Poppunt, 2012). Met hun projecten proberen ze dus muzikanten en dj’s van alle genres niet alleen forum te geven maar brengen ze ze ook in de kijker van het brede publiek en de nationale media. Poppunt tracht ook mee te werken aan een verdere versterking en ontwikkeling van het poplandschap, daarom werken ze samen met organisatoren voor speelkansen en ondersteunen ze ook beginnende managers en bookers, ze zien zichzelf namelijk als een bondgenoot van alle spelers in het muziekveld en niet enkel van de muzikanten (Poppunt, 2013).

Koor & Stem Daarnaast is de organisatie Koor & Stem ook een belangrijk aanspreekpunt. Vzw Koor & Stem biedt ondersteunende dienstverlening aan de koorwereld. Ze ondersteunt in haar eigen woorden de sociale en artistieke processen in de koorwereld, dynamiseert het netwerk rond samen zingen om mensen met elkaar te verbinden en promoot de zangcultuur in Vlaanderen. De organisatie werkt een inclusief, divers en innoverend ondersteuningsbeleid uit voor alle koren en zangers in Vlaanderen door verschillende opleidingen en coachsessies te organiseren. Hierbij hebben ze bijzondere aandacht voor de kwetsbare groepen in onze samenleving (Koor 121

& Stem, 2013). Koor & Stem vormt daarnaast ook een ontmoetingsplatform waarin koren, zangers, dirigenten en muziekliefhebbers elkaar kunnen ontmoeten. Hierdoor willen ze bewust de actieve participatie van het grote publiek en intergenerationele samenwerking stimuleren. De organisatie bouwt daarnaast een ruim nationaal en internationaal netwerk uit rond de promotie van de zangcultuur en probeert daarbij de Vlaamse koormuziek in de kijker te zetten en speelkansen aan te bieden (Koor & Stem, 2013).

Vlamo Een andere belangrijke ondersteunende organisatie in de Vlaamse muzieksector is de vzw Vlamo. Vlamo organiseert, structureert, begeleidt en ondersteunt alle niet-professionele instrumentale muziekgroepen en muzikanten met uitzondering van het genre pop, rock, jazz en folk (Vlamo, 2013). De vzw probeert op die manier de instrumentale amateurmuziekbeoefening in het kunstenveld te promoten. Om deze doelstelling te bereiken organiseert Vlamo workshops, muziekkampen, studiedagen, wedstrijden en festivals en biedt het ook begeleiding en advies op artistiek en organisatorisch vlak. Zo kunnen ze onder meer bij hen terecht voor juridische, boekhoudkundige of fiscale vragen.

Muziekmozaïek Een laatste ondersteunende organisatie in de Vlaamse muzieksector is Muziekmozaïek. Muziekmozaïek vzw is het impulscentrum voor folk en jazz. Samen met Poppunt, Vlamo en Koor & Stem is ze verenigd in het Forum voor Amateurkunsten waarin de Vlaamse Gemeenschap

negen

landelijke

amateurkunstenorganisaties

erkent.

Ze

begeleiden

amateurmuzikanten aan de hand van workshops en stages en ze geven advies omtrent de zakelijke omkadering. Muziekmozaïek poneert zich ook als ontmoetingsplatform voor folk- en jazzmuzikanten en ze geeft verschillende mogelijke repetitieruimtes weer op haar website. Daarnaast publiceren en verkopen ze cd’s, boeken en tijdschriften, hebben ze een Volksinstrumentenmuseum opgericht en organiseren ze evenementen zoals het Feest van de Folk, Jazz Hoeilaart en het internationale project Ethno Flanders.

122

Bijlage 4: gestructureerde vragenlijst studenten Introductie Beste student(e)/muzikant(e), Hoogstwaarschijnlijk zal je binnenkort afstuderen als uitvoerend muzikant, en kom je in het professionele circuit terecht. Om hierin goed te functioneren is een degelijke kennis van zakelijke aspecten als geld en wetgeving noodzakelijk. Via deze enquête wil Muziekcentrum Vlaanderen daarom nagaan wat jouw houding is ten opzichte van ‘zakelijke vorming’ tijdens je opleiding, en hoe je je kennis omtrent het professionele muziekveld inschat. Komt dat onderwerp voldoende aan bod tijdens je opleiding? Vind je zakelijke vorming omtrent het professionele muziekveld belangrijk? Jouw respons is ontzettend belangrijk om een duidelijk beeld te schetsen van de interesse in zakelijke vorming, zowel voor de sector als voor de muziekhogescholen. Met jouw input kunnen we concrete aanbevelingen opstellen voor verschillende actoren in het veld, met als doel de professionele situatie van jou en toekomstige studenten te verbeteren. Het invullen van de enquête duurt slechts een tiental minuten. Je maakt bovendien kans op één van de vijf Fnacbons ter waarde van €30 die onder de respondenten worden verloot. Je gegevens worden uiteraard vertrouwelijk en anoniem verwerkt. Heb je nog vragen over deze enquête, bel ons op het nummer +32 (0) 494 03 03 13 of mail naar [email protected]. De resultaten van deze studie kan je vanaf deze zomer nalezen op www.muziekcentrum.be. Alvast bedankt voor je tijd!

Met vriendelijke groet, Delphine Dumon Cultuurmanagement UA

Martijn Dentant Muziekcentrum Vlaanderen

123

Enquête 1. Studie gegevens 1.1 Welke opleiding volg je? … 1.2 Aan welke onderwijsinstelling volg je deze opleiding? o Conservatorium Antwerpen (Artesis) o Conservatorium Brussel (Erasmus Hogeschool) o Conservatorium Gent (HoGent) o Lemmensinstituut Leuven (LUCA) o Provinciale Hogeschool Limburg o Jazzstudio / Pop- en Soulstudio 1.3 Heb je nog andere diploma’s of opleidingscertificaten van het hoger onderwijs? (Of ben je ook nog ingeschreven in een andere studierichting?) o Ja (welke?): … o Nee 1.4 Ben je in het secundair onderwijs afgestudeerd in het KSO? o Ja o Nee 1.5 Heb je deeltijds kunstonderwijs (DKO) gevolgd? o Ja o Nee 2. Kennis van het professionele muziekveld 2.1 Duid aan in hoeverre je je eigen kennis inschat van de volgende FINANCIËLE aspecten van het professionele muziekveld Financiële aspecten

Zeer slecht

Slecht

Gemiddeld

Goed

Zeer goed

Begroting en budgettering Boekhouding Belastingen en fiscaliteit Auteursrecht Btw Eigen inkomsten (Kleine Vergoedingsregeling, SBK’s …) Subsidievormen

124

Werkloosheid (uitkeringen …) Alternatieve financiering (sponsoring, fondsenwerving, YouTube, Cultuurinvest …)

2.2 Duid aan in hoeverre je je eigen kennis inschat van de volgende SOCIALE aspecten van het professionele muziekveld Sociale kant: marketing en promotie Muzieklandschap (organisaties, ensembles …) in binnen- en buitenland Netwerken (contact met collega’s, managers, boekingskantoren, organisatoren …) Marketing en traditionele media (persberichten …) Online promotie en sociale media

Zeer slecht

Slecht

Gemiddeld

Goed

Zeer goed

2.3 Duid aan in hoeverre je je eigen kennis inschat van de volgende PRAKTISCHE aspecten van het professionele muziekveld Praktische kant

Zeer slecht

Slecht

Gemiddeld

Goed

Zeer goed

Cd uitbrengen en uitgeven in eigen beheer Concertorganisatie (zaalhuur, SABAM, gage bepalen …) Organisatie en administratie van een ensemble (time management, repetitielokaal, aansluiting bij SABAM …) 2.4 Duid aan in hoeverre je je eigen kennis inschat van de volgende JURIDISCHE aspecten van het professionele muziekveld Juridische kant

Zeer slecht

Slecht

Gemiddeld

Goed

Zeer goed

125

Auteurs- en naburige rechten Contracten (platencontracten, distributiecontracten, boekingscontract, managementcontract, contract voor optredens, 360°-model …) Sociaal statuut (zelfstandige, werknemer of ambtenaar?) Kiezen van juiste rechtsvorm (feitelijke vereniging, vzw, vennootschappen, eenmanszaak …) 2.5 Welke van de volgende zakelijke skills vind je zélf essentieel voor muzikanten vandaag? Financiële aspecten

Totaal niet belangrijk

Niet zo belangrijk

Neutraal

Belangrijk

Zeer Belangrijk

Financiële aspecten (boekhouding, belastingaangifte, budgetplanning, auteursrechten, vergoeding, subsidies, alternatieve financiering …) Marketing en promotie (netwerking, omgevingsanalyse, marketingplan en marketingmix, online media …) Praktische kant (muziekopname, cd in eigen beheer, organisatie van concerten, management van een ensemble, administratie) Juridische kant (kennis van verschillende contracten, rechtsvorm en sociaal statuut)

3. Zakelijke vorming en kennis van het professionele muziekveld in de opleiding 3.1 Krijg je in je opleiding een of meerdere vakken rond zakelijke vorming aangeboden? (Bijvoorbeeld: cultuurmanagement, muziekpraktijk, regelgeving, veldverkenning, marketing, communicatievaardigheden …). Er zijn meerdere antwoorden mogelijk. 126

o Ja:… o Nee 3.2 Zijn deze vakken verplicht of optioneel? o Ja, ze zijn allemaal verplicht o Nee, ze zijn allemaal optioneel o Sommige zijn verplicht, namelijk: … o Niet van toepassing 3.3 Vind je deze vakken nuttig en interessant? Licht kort toe of laat open indien niet van toepassing … 3.4 Duid aan welke onderwerpen aan bod komen in deze vakken binnen je opleiding. Er zijn meerdere antwoorden mogelijk. o Sociale bijdragen en belastingen die je moet betalen wanneer je geld verdient o Vervangingsinkomen bij ziekte, invaliditeit, ouderschap ... o Hoeveel je mag verdienen met je artistieke werk wanneer je reeds een vervangingsinkomen (werkloosheidsuitkering, een uitkering voor arbeidsongeschiktheid of een leefloon) krijgt o Wanneer je btw-plichtig bent o Van welke auteursrechten en naburige rechten je kan genieten als kunstenaar o Hoe je een begroting moet opstellen o Hoe je een goede boekhouding kan voeren of interpreteren o Waar en hoe je subsidies kan aanvragen o Het oprichten van een vzw of een vennootschap (nv, bvba …) o Hoe je jezelf en/of je kunstwerken kan verzekeren o Andere:… o Niet van toepassing 3.5 Duid aan in welke mate je het eens bent met de volgende stellingen. volledig oneens

oneens

neutraa l

mee eens

volledig mee eens

Zonder zakelijke kennis en kennis van het professionele muziekveld kan je niet doorbreken als kunstenaar Je komt anders later in de problemen op het vlak van statuut, belastingen en administratie Een kunstenaar is een ondernemer, dus zakelijke vorming is noodzakelijk Je kan zakelijke kennis ook gebruiken om aan een job te geraken buiten de artistieke sector Tijdens je opleiding moet je je enkel concentreren op het creëren van muziek Als kunstenaar heb je geen nood aan informatie rond zakelijke aspecten Als kunstenaar heb je geen tijd om je 127

met dergelijke zaken bezig te houden, dus besteed je ze beter uit Als student heb je er geen interesse in, dus je onthoudt daar toch niets van Zakelijke kennis moet aangeboden worden nà de opleiding, aan beginnende professionele muzikanten We kunnen altijd bij het Kunstenloket, Poppunt of Muziekcentrum Vlaanderen terecht, dus het is niet nodig dat we die dingen zelf kennen 4. Het beroepsleven [BELANGRIJK: In het kader van dit onderzoek verstaan we onder de 'artistieke arbeidsmarkt': het verdienen van geld als uitvoerend muzikant met een artistieke prestatie zoals optreden, betaalde repetities of studiowerk. Lesgeven in het (kunst)onderwijs rekenen we in dit onderzoek tot de 'niet-artistieke arbeidsmarkt'.] 4.1 Duid aan hoe vaak de onderstaande stellingen van toepassing zijn tijdens de opleiding. nooit

weinig

af en toe

vaak

zeer vaak

Wordt er tijdens je opleiding onder de studenten gepraat over de artistieke arbeidsmarkt? Wordt er tijdens je opleiding onder de studenten gesproken over de niet-artistieke arbeidsmarkt? Hebben de docenten het in de les over de artistieke arbeidsmarkt Hebben de docenten het in de les over de niet-artistieke arbeidsmarkt Denk je zelf tijdens je opleiding actief na over wat je wil doen na je studies? 4.2 Hoeveel procent van de laatstejaarsstudenten hoger muziekonderwijs kan volgens jou uitvoerend muzikant in hoofdberoep worden? o 0-20% o 21-40% o 41- 60% o 61- 80% 128

o 81-100% o Geen idee 4.3 Op welke manier werd je reeds vergoed voor artistiek werk? Er zijn meerdere antwoorden mogelijk. o Via een vrijwilligersvergoeding o Via de kleine vergoedingsregeling voor kunstenaars o Via een loon (als werknemer) o Via een honorarium (als zelfstandige) o Via een vergoeding voor auteursrechten en naburige rechten o In het zwart o Zonder vergoeding o Andere: o Niet van toepassing 5. Ondersteunende organisaties in de Vlaamse muzieksector 5.1 Duid aan met welke van onderstaande organisaties je al in contact gekomen bent. Er zijn meerdere antwoorden mogelijk. o Muziekcentrum Vlaanderen o Kunstenloket o Poppunt o Muziekmozaïek o Vlamo o Koor & Stem o Andere: o Geen enkele 5.2 Hoe ben je in contact gekomen met deze organisaties? Er zijn meerdere antwoorden mogelijk. o Via mijn opleiding o Via een lezing, workshop of informatiebrochure van die instellingen o Via internet o Via collega-studenten o Andere muzikanten o Familie o Andere:… o Niet van toepassing 5.3 Welke informatie zocht je dan? Er zijn meerdere antwoorden mogelijk. o Nieuws uit de sector o Nieuwe releases uit de sector o Contactgegevens uit de sector (bookers, platenfirma’s, concertzalen …) o Cijfergegevens en onderzoeken uit de sector o Info over subsidies o Vacatures en info over tewerkstelling muzieksector o Zakelijk advies (organisatievormen, juridisch kader …) o Praktijkinfo (speelkansen, muziek opnemen en uitgeven, auteursrechten, communicatie en promotie, muziekprijzen, wedstrijden …) o Info over opleidingen, workshops of masterclasses o Andere:…

129

o Niet van toepassing 5.4 Heb je naast je opleiding al een workshop of lezing bijgewoond van deze organisaties i.v.m. zakelijke aspecten of kennis van het professionele muziekveld? o Ja o Nee 5.5 : Waarom wel / niet? o Omdat ik daar geen nood aan heb, misschien wel als ik afgestudeerd ben o Omdat ik daar geen tijd voor heb o Omdat het vaak te ver of moeilijk bereikbaar is o Omdat de onderwerpen mij niet interesseren o Omdat ik niet wist dat er over deze onderwerpen lezingen/workshops worden gegeven, maar ik sta daar wel voor open in de toekomst o Omdat ik niet wist dat er lezingen/workshops worden gegeven en dat interesseert mij ook niet o Omdat het te duur is o Omdat ik praktische info over het beroepsleven wou krijgen o Omdat ik wou bijleren op artistiek vlak o Omdat ik in contact wou komen met mensen uit de sector o Andere:… o Geen mening 5.6 Is er bepaalde informatie waar je naar op zoek bent maar niet vindt bij deze organisaties? o Ja:… o Nee o Geen idee 6. Persoonlijke gegevens 6.1 Nationaliteit: …. 6.2 Geslacht: o Man o Vrouw 6.3 Leeftijd: … 6.4 Wil je graag kans maken op een Fnacbon ter waarde van €30? Vul dan hieronder je emailadres in. (Deze gegevens worden enkel voor de prijsloting gebruikt!) … 6.5 Indien je opmerkingen, vragen of suggesties hebt betreffende deze enquête, kun je die hieronder meedelen: … Hartelijk bedankt voor je tijd! De winnaars van de Fnacbons worden weldra persoonlijk verwittigd.

130

Bijlage 5: gestructureerde vragenlijst alumni Introductie Beste muzikant(e), Recent ben je afgestudeerd als uitvoerend muzikant(e) aan het hoger muziekonderwijs en ben je in het professionele circuit terechtgekomen. Om hierin goed te functioneren is een degelijke kennis van zakelijke aspecten als geld en wetgeving noodzakelijk. Via deze enquête wil Muziekcentrum Vlaanderen daarom nagaan wat jouw houding is ten opzichte van ‘zakelijke vorming’ tijdens je opleiding, en hoe je je kennis omtrent het professionele muziekveld inschat. Kwam dat onderwerp voldoende aan bod tijdens je opleiding? Vind je zakelijke vorming omtrent het professionele muziekveld belangrijk? Jouw respons is ontzettend belangrijk om een duidelijk beeld te schetsen van de interesse in zakelijke vorming, zowel voor de sector als voor de muziekhogescholen. Met jouw input kunnen we concrete aanbevelingen opstellen voor verschillende actoren in het veld, met als doel de professionele situatie van jou en toekomstige studenten te verbeteren. Het invullen van de enquête duurt slechts een tiental minuten. Je maakt bovendien kans op één van de vijf Fnacbons ter waarde van €30 die onder de respondenten worden verloot. Je gegevens worden uiteraard vertrouwelijk en anoniem verwerkt. Heb je nog vragen over deze enquête, bel ons op het nummer +32 (0) 494 03 03 13 of mail naar [email protected]. De resultaten van deze studie kan je vanaf deze zomer nalezen op www.muziekcentrum.be. Alvast bedankt voor je tijd!

Met vriendelijke groet, Delphine Dumon Cultuurmanagement UA

Martijn Dentant Muziekcentrum Vlaanderen

131

Enquête 1. Studie gegevens 1.1 In welke studierichting (van uitvoerende muziek) ben je afgestudeerd? … 1.2 In welk jaar ben je afgestudeerd? … 1.3 Aan welke onderwijsinstelling heb je deze opleiding gevolgd? o Conservatorium Antwerpen (Artesis) o Conservatorium Brussel (Erasmus Hogeschool) o Conservatorium Gent (HoGent) o Lemmensinstituut Leuven (LUCA) o Provinciale Hogeschool Limburg o Jazzstudio/ Pop- en Soulstudio 1.4 Heb je nog andere diploma’s of opleidingscertificaten van het hoger onderwijs? (Of ben je ook nog ingeschreven in een andere studierichting?) o Ja: … o Nee 1.5 Ben je in het secundair onderwijs afgestudeerd in het KSO? o Ja o Nee 1.6 Heb je deeltijds kunstonderwijs (DKO) gevolgd? o Ja o Nee 2. Kennis van het professionele muziekveld 2.1 Duid aan in hoeverre je je eigen kennis inschat van de volgende FINANCIËLE aspecten van het professionele muziekveld Financiële aspecten

Zeer slecht

Slecht

Gemiddeld

Goed

Zeer goed

Begroting en budgettering Boekhouding Belastingen en fiscaliteit Auteursrecht Btw Eigen inkomsten (Kleine Vergoedingsregeling, SBK’s …) Subsidievormen

132

Werkloosheid (uitkeringen …) Alternatieve financiering (sponsoring, fondsenwerving, YouTube, Cultuurinvest …)

2.2 Duid aan in hoeverre je je eigen kennis inschat van de volgende SOCIALE aspecten van het professionele muziekveld Sociale kant: marketing en promotie Muzieklandschap (organisaties, ensembles …) in binnen- en buitenland Netwerken (contact met collega’s, managers, bookers, concertorganisatoren …) Marketing en traditionele media (persberichten …) Online promotie en sociale media

Zeer slecht

Slecht

Gemiddeld

Goed

Zeer goed

2.3 Duid aan in hoeverre je je eigen kennis inschat van de volgende PRAKTISCHE aspecten van het professionele muziekveld Praktische kant

Zeer slecht

Slecht

Gemiddeld

Goed

Zeer goed

Cd uitbrengen en uitgeven in eigen beheer Concertorganisatie (zaalhuur, SABAM, gage bepalen …) Organisatie en administratie van een ensemble (time management, repetitielokaal, aansluiting bij SABAM …) 2.4 Duid aan in hoeverre je je eigen kennis inschat van de volgende JURIDISCHE aspecten van het professionele muziekveld Juridische kant

Zeer slecht

Slecht

Gemiddeld

Goed

Zeer goed

Auteurs- en naburige rechten

133

Contracten (platencontracten, distributiecontracten, boekingscontract, managementcontract, contract voor optredens, 360°-model …) Sociaal statuut (zelfstandige, werknemer of ambtenaar?) Kiezen van juiste rechtsvorm (feitelijke vereniging, vzw, vennootschappen, eenmanszaak, …) 2.5 Welke van de volgende zakelijke skills vind je zelf essentieel voor muzikanten vandaag? Financiële aspecten

Totaal niet belangrijk

Niet zo belangrijk

Neutraal

Belangrijk

Zeer Belangrijk

Financiële aspecten (boekhouding, belastingaangifte, budgetplanning, auteursrechten, vergoeding, subsidies, alternatieve financiering …) Marketing en promotie (netwerking, omgevingsanalyse, marketingplan en marketingmix, online media …) Praktische kant (muziekopname, cd in eigen beheer, organisatie van concerten, management van een ensemble, administratie) Juridische kant (kennis van verschillende contracten, rechtsvorm en sociaal statuut)

3. Zakelijke vorming en kennis van het professionele muziekveld in de opleiding 3.1 Kreeg je in je opleiding een of meerdere vakken rond zakelijke vorming aangeboden? (Bijvoorbeeld cultuurmanagement, muziekpraktijk, regelgeving, veldverkenning, marketing, communicatievaardigheden …). Er zijn meerdere antwoorden mogelijk. o Ja:… 134

o Nee o Geen idee a. Waren deze vakken verplicht of optioneel? o Ja, ze waren allemaal verplicht o Nee, ze waren allemaal optioneel o Sommige waren verplicht, namelijk: … o Niet van toepassing b. Vond je deze vakken nuttig en interessant? (Laat open indien niet van toepassing) … 3.2 Duid aan welke onderwerpen aan bod kwamen binnen je opleiding. Er zijn meerdere antwoorden mogelijk. o Sociale bijdragen en belastingen die je moet betalen wanneer je geld verdient o Vervangingsinkomen bij ziekte, invaliditeit, ouderschap ... o Hoeveel je mag verdienen met je artistieke werk wanneer je reeds een vervangingsinkomen (werkloosheidsuitkering, een uitkering voor arbeidsongeschiktheid of een leefloon) krijgt o Wanneer je btw-plichtig bent o Van welke auteursrechten en naburige rechten je kan genieten als kunstenaar o Hoe je een begroting moet opstellen o Hoe je een goede boekhouding kan voeren of interpreteren o Waar en hoe je subsidies kan aanvragen o Het oprichten van een vzw of een vennootschap (nv, bvba …) o Hoe je jezelf en/of je kunstwerken kan verzekeren o Andere:… o Niet van toepassing 3.3 Duid aan in welke mate je het eens bent met de volgende stellingen. volledig oneens

oneens

neutraa l

mee eens

volledig mee eens

Zonder zakelijke kennis en kennis van het professionele muziekveld kan je niet doorbreken als kunstenaar Je komt anders later in de problemen op het vlak van statuut, belastingen en administratie Een kunstenaar is een ondernemer, dus zakelijke vorming is noodzakelijk Je kan zakelijke kennis ook gebruiken om aan een job te geraken buiten de artistieke sector Tijdens je opleiding moet je je enkel concentreren op het creëren van muziek Als kunstenaar heb je geen nood aan informatie rond zakelijke aspecten Als kunstenaar heb je geen tijd om je met dergelijke zaken bezig te houden, 135

dus besteed je ze beter uit Als student heb je er geen interesse in, dus je onthoudt daar toch niets van Zakelijke kennis moet aangeboden worden nà de opleiding, aan beginnende professionele muzikanten We kunnen altijd bij het Kunstenloket, Poppunt of Muziekcentrum Vlaanderen terecht, dus het is niet nodig dat we die dingen zelf kennen

4. Het beroepsleven [BELANGRIJK: In het kader van dit onderzoek verstaan we onder de 'artistieke arbeidsmarkt': het verdienen van geld als uitvoerend muzikant met een artistieke prestatie zoals optreden, betaalde repetities of studiowerk. Lesgeven in het (kunst)onderwijs rekenen we in dit onderzoek tot de 'niet-artistieke arbeidsmarkt'.] 4.1 Duid aan hoe vaak de onderstaande stellingen van toepassing zijn tijdens de opleiding. nooit

weinig

af en toe

vaak

zeer vaak

Werd er tijdens je opleiding onder de studenten gepraat over de artistieke arbeidsmarkt? Werd er tijdens je opleiding onder de studenten gesproken over de niet-artistieke arbeidsmarkt? Hadden de docenten het in de les over de artistieke arbeidsmarkt Hadden de docenten het in de les over de niet-artistieke arbeidsmarkt Dacht je zelf tijdens je opleiding actief na over wat je wou doen na je studies? 4.2 Hoeveel procent van de laatstejaarsstudenten hoger muziekonderwijs kunnen volgens jou uitvoerend muzikant in hoofdberoep worden? o 0-20% o 21-40% o 41- 60% o 61- 80% 136

o 81-100% o Geen idee 4.3 Hoeveel procent van de tijd ben je het afgelopen jaar werkloos, zelfstandige, werknemer of ambtenaar geweest? 0%

110%

1120%

2130%

3140%

4150%

5160%

6170%

71819180% 90% 100%

Werkloos Zelfstandige Werknemer Ambtenaar 4.4 Op welke manier werd je reeds vergoed voor artistiek werk? Er zijn meerdere antwoorden mogelijk. o Via een vrijwilligersvergoeding o Via de kleine vergoedingsregeling voor kunstenaars o Via een loon (als werknemer) o Via een honorarium (als zelfstandige) o Via een vergoeding voor auteursrechten en naburige rechten o In het zwart o Zonder vergoeding o Andere: 4.5 Hoeveel heb je het afgelopen jaar gewerkt op de artistieke arbeidsmarkt en de nietartistieke arbeidsmarkt? (Bijvoorbeeld ik heb voornamelijk in de horeca gewerkt en les gegeven en af en toe heb ik geld verdiend met een concert te spelen= 20% artistieke arbeidsmarkt- 80% niet-artistieke arbeidsmarkt) 0%

1-20%

21-40%

41-60%

61-80%

81-100%

Artistieke arbeidsmarkt Nietartistieke arbeidsmarkt

4.6 Duid aan in welke mate je het eens bent met de volgende stellingen: volledig oneens

oneens

neutraal

mee eens

volledig mee eens

Ik combineer artistiek en niet-artistiek werk uit financiële noodzaak Het niet-artistieke werk is het enige

137

werk waar ik een inkomen mee verdien Mijn niet-artistiek werk is altijd gelinkt aan de artistieke sector Door mijn artistieke opleiding kan ik ook gemakkelijk werk vinden binnen de niet-artistieke sector Ik vind het geen probleem om ook niet-artistiek werk te doen Een artistiek diploma is nadelig voor het vinden van werk buiten de artistieke sector

5. Ondersteunende organisaties in de Vlaamse muzieksector 5.1 Duid aan met welke van onderstaande organisaties je al in contact gekomen bent. Er zijn meerdere antwoorden mogelijk. o Muziekcentrum Vlaanderen o Kunstenloket o Poppunt o Muziekmozaïek o Vlamo o Koor & Stem o Andere: o Geen enkele 5.2 Hoe ben je in contact gekomen met deze organisaties? Er zijn meerdere antwoorden mogelijk. o Via mijn opleiding o Via een lezing, workshop of informatiebrochure van die instellingen o Via internet o Via collega-studenten o Andere muzikanten o Familie o Andere:… o Niet van toepassing 5.3 Indien je al informatie hebt geraadpleegd bij deze organisaties, welke informatie zocht je dan? Er zijn meerdere antwoorden mogelijk. o Nieuws uit de sector o Nieuwe releases uit de sector o Contactgegevens uit de sector (bookers, platenfirma’s, concertzalen …) o Cijfergegevens en onderzoeken uit de sector o Info over subsidies o Vacatures en info over tewerkstelling muzieksector o Zakelijk advies (organisatievormen, juridisch kader, …) o Praktijkinfo (speelkansen, muziek opnemen en uitgeven, auteursrechten, communicatie 138

en promotie, muziekprijzen, wedstrijden …) o Info over opleidingen, workshops of masterclasses o Andere:… o Niet van toepassing 5.4 Heb je al eens een workshop of lezing bijgewoond van deze organisaties i.v.m. zakelijke aspecten of kennis van het professionele muziekveld? o Ja o Nee 5.5.: Waarom wel / niet? o Omdat ik daar geen nood aan heb o Omdat ik daar geen tijd voor heb o Omdat het vaak te ver of moeilijk bereikbaar is o Omdat de onderwerpen mij niet interesseren o Omdat ik niet wist dat er over deze onderwerpen lezingen/workshops worden gegeven, maar ik sta hier wel voor open in de toekomst o Omdat ik niet wist dat er over deze onderwerpen lezingen/workshops worden gegeven, en dat interesseert mij ook niet o Omdat het te duur is o Omdat ik praktische info over het beroepsleven wou krijgen o Omdat ik wou bijleren op artistiek vlak o Omdat ik in contact wou komen met mensen uit de sector o Andere:… o Geen mening 5.6 Is er bepaalde informatie waar je naar op zoek bent maar niet vindt bij deze organisaties? o Ja:… o Nee o Geen idee 6. Persoonlijke gegevens 6.1 Nationaliteit: …. 6.2 Geslacht: o Man o Vrouw 6.3 Leeftijd: … 6.4 Wil je graag kans maken op een Fnacbon ter waarde van €30? Vul dan hieronder je emailadres in. (Deze gegevens worden enkel voor de prijsloting gebruikt!) … 6.5 Indien je opmerkingen, vragen of suggesties hebt betreffende deze enquête, kun je die hieronder meedelen: … Hartelijk bedankt voor je tijd! De winnaars van de Fnacbons worden weldra persoonlijk verwittigd.

139

Bijlage 6: Engelstalige gestructureerde vragenlijst studenten Introduction Dear student/musician, Soon, you will probably graduate as a performing musician, and you will end up in the professional music sector. A decent knowledge of business aspects like money and jurisdiction is required to function well there. With this survey, Flanders Music Centre tries to examine what your attitude is towards ‘business-related education’ during your schooling, and how you assess your own knowledge about the professional music field. Is that subject adequately represented during your education? Do you think business-related education concerning the professional music sector is important? Your response is very important for us to be able to sketch a clear image of the interest in business aspects, both towards the sector and the music colleges in Flanders. With your input, we can formulate clear recommendations for different actors in the field, our goal being to improve the professional situation of both you and future students. Filling in the survey will only take about ten minutes. You also participate in a raffle for one of five €30 gift certificates for multimedia store Fnac. Self-evidently, your data and responses will be treated confidentially and anonymously. If you have any questions concerning this survey, you can always reach us by calling +32 (0)494 03 03 13, or via e-mail at [email protected]. The results of this study will be published by Flanders Music Centre during the summer. Thank you in advance for your time! Kind regards,

Delphine Dumon Culture Management UA

Martijn Dentant Flanders Music Centre

140

Survey 1. Education 1.1 What education programme do you follow? … 1.2 At which educational institution are you receiving this education? o Conservatory of Antwerp (Artesis) o Conservatory of Brussels (Erasmus Hogeschool) o Conservatory of Ghent (HoGent) o Lemmens Institute Leuven (LUCA) o Provincial College of Limburg o Jazz Studio/ Pop-and Soulstudio 1.3 Do you have any other diplomas or education certificates of higher education? (Or are you enrolled in another education programme?) o Yes: … o No. 1.4 Did you graduate in Flemish artistic secondary education (‘KSO’)? o Yes o No 1.5 Did you enroll in part-time artistic education (‘DKO’) as a child? o Yes o No 2. Knowledge of the professional music sector 2.1 Please indicate how you assess your own knowledge of the following FINANCIAL aspects of the professional music sector. Financial aspects

Very bad

Bad

Average

Good

Very good

Budgetting Accounting Taxes Intellectual property VAT Own revenue (Flemish small remuneration arrangement, Social Bureaus for Artists …) Various forms of grants and subsidies

141

Unemployment payments Alternative financing (sponsoring, fundraising, Cultuurinvest, YouTube …) 2.2 Please indicate how you assess your own knowledge of the following SOCIAL aspects of the professional music sector. Social side: marketing and promotion The music sector (organisations, ensembles) in Flanders and abroad Networking (contacts with collegues, managers, bookers, organisers …) Marketing and traditional media Online promotion and social media

Very bad

Bad

Average

Good

Very good

2.3 Please indicate how you assess your own knowledge of the following PRACTICAL aspects of the professional music sector. Practicalities

Very bad

Bad

Average

Good

Very Good

Publishing a record on your own. Organising concerts (renting a concert hall, copyright, determining wages …) Organisation and administration of an ensemble (time management, rehearsal rooms, joining a rights collecting agency …)

2.4 Please indicate how you assess your own knowledge of the following LEGAL aspects of the professional music sector. Legal aspects

Very bad

Bad

Average

Good

Very good

Copyright and related rights Contracts (record contracts, 142

distribution contracts, booking contracts, management contracts, gig contracts, ‘360°-model’…) Social status (self-employed, employee or civil servant?) Choosing the right legal form (‘factual association’, association without lucrative purpose (vzw), companies, sole trader …) 2.5 Which topics of entrepreneurship do you consider valuable assets to musicians? Financial aspects

Very unimporta nt

Not important

Neutral

Important

Very important

Financial aspects: (accountancy, taxes, budget planning, intellectual property, remunerations, grants, alternative financing …) Marketing and promotion (networking, environmental analysis, marketing plan and marketing mix, media training, online media …) Practicalities (music recording, self-publishing, organising concerts, band management, administration …) Legal side (knowledge of different contracts, legal form, social status …)

3. Business-related education and knowledge of the professional music sector within the schooling 3.1 Do courses on business aspects feature in your education? (e.g. culture management, music in practice, regulations, marketing, communication skills …). Multiple answers possible. o Yes: … o No 3.2 Are these mandatory or optional courses? o Yes, they are all mandatory 143

o No, they are all optional o Some are mandatory, namely: … o Not applicable o No idea 3.3 Do you think these are useful and interesting courses? Please clarify, or leave blank if not applicable. … 3.4 Indicate what topics are discussed within your program. Multiple answers possible. o Social contributions and taxes to pay when earning money o Replacement income for sickness, disability, parenthood … o How much one may earn through artistic activities when already receiving a replacement income (unemployment benefits, benefits for incapacity … ) o When one is liable for VAT o Which copyright and related rights an artist can receive o How to make up a budget o How to do and interpret the book keeping o Where and how to apply for grants o Starting an association (vzw) or company (nv, bvba …) o How to insure yourself and/or your works. o Other: … o Not applicable 3.5 Indicate to what extent you agree with the following statements. Complete Disagre ly e disagree

Neutral

Agree

Completel y agree

Without knowledge of business aspects and the professional music field, you cannot break through as an artist. Otherwise, you later get in trouble with status, taxes and administration. An artist is an entrepreneur, so schooling in business aspects is necessary. You can also use this knowledge to get a job outside of the artistic sector. During the education, you should focus solely on creating music. As an artist, you do not need information about business aspects. As an artist, you do not have time to meddle in such affairs, so you better outsource it. As a student you are not interested in it, so you won’t remember anything anyway. 144

Knowledge of business aspects should be offered after the schooling, to starting professional artists. We can always go to Kunstenloket, Poppunt or Flanders Music Centre, so it’s not necessary to know these things ourselves.

4. Professional life [IMPORTANT: In this research project, under ‘artistic labour market’ we understand: making money off artistic achievements like performing, paid rehearsals and paid studio work. We see teaching as part of the ‘non-artistic labour market’.] 4.1 Indicate how often the following statements apply during your education programme. Never

Little

Occasionally

Regularly

Very regularly

Do students talk among themselves about the artistic labour market during your education? Do students talk among themselves about the nonartistic labour market during your education? Do the instructors talk in class about the artistic labour market? Do the instructors talk in class about the non-artistic labour market? Do you actively think during your schooling about what you want to do after completing your education? 4.2 How many percent of the final year students of higher music education do you think can be a performing artist in their main profession? o 0-20% o 21-40% o 41- 60% o 61- 80% o 81-100% o No idea.

145

4.3 In what ways have you already been remunerated for artistic services? Multiple answers possible. o Through a volunteer’s fee o Through the small remuneration for artists o Through a salary (as employee) o Through a fee (as self-employed) o Through a remuneration for copyright and related rights o Unofficially o Without remuneration o Other o Not applicable 5. Supporting organisations of the Flemish music sector 5.1 Indicate which organisations of the Flemish music sector you already got in contact with. Multiple answers possible. o Flanders Music Centre o Kunstenloket o Poppunt o Muziekmozaiëk o Vlamo o Koor & Stem o Other: … o None 5.2 How did you get in touch with these organisations? Multiple answers possible. o Through my education o Through a lecture, workshop or information brochure of those organisations o Through the internet o Through fellow students o Through other musicians o Through family o Other: … o Not applicable 5.3 In case you ever consulted these organisations for information, what information were you looking for? Multiple answers possible. o News from the sector o New releases from the sector o Contact information from the sector (bookers, record companies, concert venues …) o Data and research from the sector o Information about grants and subsidies o Job vacancies and information about employment in the music sector o Business-related advice (legal forms, legal framework …) o Practical information (concert opportunities, recording and publishing music, copyright, communication and promotion, prizes, competitions …) o Information on education, workshops or master classes o Other: … o Not applicable

146

5.4 Aside from your education, did you ever attend workshops or lectures of these organisations concerning business aspects or knowledge of the professional music sector? o Yes o No 5.5 : Why (not)? o Because I don’t need it, maybe after I graduated o Because I don’t have time for that o Because it is too far or difficult to get there o Because I’m not interested in the topics o Because I didn’t know there were lectures / workshops on these topics, but I will be interested in the future o Because I didn’t know there were lectures / workshops on these topics, and it doesn’t interest me either o Because it is too expensive o Because I wanted to receive practical information on professional music life. o Because I wanted to improve artistically o Because I wanted to get in touch with people from the sector. o Other: … o No opinion 5.6 Is there any information you are looking for, but cannot find with these organisations? o Yes: … o No o No opinion 6. Personal information 6.1 Nationality: …. 6.2 Gender: o Male o Female 6.3 Age: … 6.4 Do you wish to participate in the raffle for a € 30 Fnac gift certificate? Please enter your email address here. (Your address will only be used to contact you if you won the raffle!) … 6.5 If you have any remarks, questions or suggestions concerning this survey, you can let us know here: …

Thank you so much for your time! The winners of the Fnac gift certificates will be personally notified soon.

147

Bijlage 7: Engelstalige gestructureerde vragenlijst alumni Introduction Dear musician, Recently, you have graduated at the Flemish higher music education and have ended up in the professional music sector. A decent knowledge of business aspects like money and jurisdiction is required to function well there. With this survey, Flanders Music Centre tries to examine what your attitude is towards ‘business-related education’ during your schooling, and how you assess your own knowledge about the professional music field. Was that subject adequately represented during your education? Do you think business-related education concerning the professional music sector is important? Your response is very important for us to be able to sketch a clear image of the interest in business aspects, both towards the sector and the music colleges in Flanders. With your input, we can formulate clear recommendations for different actors in the field, our goal being to improve the professional situation of both you and future students. Filling in the survey will only take about ten minutes. You also participate in a raffle for one of five €30 gift certificates for multimedia store Fnac. Self-evidently, your data and responses will be treated confidentially and anonymously. If you have any questions concerning this survey, you can always reach us by calling +32 (0)494 03 03 13, or via e-mail at [email protected]. The results of this study will be published by Flanders Music Centre during the summer. Thank you in advance for your time! Kind regards,

Delphine Dumon

Martijn Dentant

Culture Management UA

Flanders Music Centre

148

Survey 1. Education 1.1 In what education programme (performing arts) did you graduate? … 1.2 What year did you graduate? … 1.3 At which educational institution did you receive this education? o Conservatory of Antwerp (Artesis) o Conservatory of Brussels (Erasmus Hogeschool) o Conservatory of Ghent (HoGent) o Lemmens Institute Leuven (LUCA) o Provincial College of Limburg o Jazz Studio/ Pop-and Soulstudio 1.4 Do you have any other diplomas or education certificates of higher education? (Or are you enrolled in another educational programme?) o Yes: … o No. 1.5 Did you graduate in Flemish artistic secondary education (‘KSO’)? o Yes o No 1.6 Did you enroll in part-time artistic education (‘DKO’) as a child? o Yes o No 2. Knowledge of the professional music sector 2.1 Please indicate how you assess your own knowledge of the following FINANCIAL aspects of the professional music sector. Financial aspects

Very bad

Bad

Average

Good

Very good

Budgetting Accounting Taxes Intellectual property VAT Own revenue (Flemish small remuneration arrangement, Social Bureaus for Artists …)

149

Various forms of grants and subsidies Unemployment payments Alternative financing (sponsoring, fundraising, Cultuurinvest, YouTube …) 2.2 Please indicate how you assess your own knowledge of the following SOCIAL aspects of the professional music sector. Social side: marketing and promotion The music sector (organisations, ensembles) in Flanders and abroad Networking (contacts with collegues, managers, bookers, organisers …) Marketing and traditional media Online promotion and social media

Very bad

Bad

Average

Good

Very good

2.3 Please indicate how you assess your own knowledge of the following PRACTICAL aspects of the professional music sector. Practicalities

Very bad

Bad

Average

Good

Very Good

Publishing a record on your own. Organising concerts (renting a concert hall, copyright, determining wages …) Organisation and administration of an ensemble (time management, rehearsal rooms, joining a rights collecting agency …) 2.4 Please indicate how you assess your own knowledge of the following LEGAL aspects of the professional music sector. Legal aspects

Very

Bad

Average

Good

Very

150

bad

good

Copyright and related rights Contracts (record contracts, distribution contracts, booking contracts, management contracts, gig contracts, ‘360°-model’…) Social status (self-employed, employee or civil servant?) Choosing the right legal form (‘factual association’, association without lucrative purpose (vzw), companies, sole trader …) 2.5 Which topics of entrepreneurship do you consider valuable assets to musicians? Financial aspects

Very unimporta nt

Not important

Neutral

Important

Very important

Financial aspects: (accountancy, taxes, budget planning, intellectual property, remunerations, grants, alternative financing …) Marketing and promotion (networking, environmental analysis, marketing plan and marketing mix, media training, online media …) Practicalities (music recording, self-publishing, organising concerts, band management, administration …) Legal side (knowledge of different contracts, legal form, social status …)

3.Business-related education and knowledge of the professional music sector within the schooling 3.1 Did courses on business aspects feature in your education? (e.g. culture management, music in practice, regulations, marketing, communication skills …). Multiple answers possible. o Yes: … 151

o No o No idea 3.2 Were these mandatory or optional courses? o Yes, they were all mandatory o No, they were all optional o Some were mandatory, namely: … o Not applicable o No idea 3.3 Do you think this is a / these are useful and interesting course(s)? Please clarify, or leave blank if not applicable. … 3.4 Indicate what topics were discussed within your program. Multiple answers possible. o Social contributions and taxes to pay when earning money o Replacement income for sickness, disability, parenthood … o How much one may earn through artistic activities when already receiving a replacement income (unemployment benefits, benefits for incapacity … ) o When one is liable for VAT o Which copyright and related rights an artist can receive. o How to make up a budget o How to do and interpret the book keeping o Where and how to apply for grants o Starting an association (vzw) or company (nv, bvba …). o How to insure yourself and/or your works. o Other: … o Not applicable 3.5 Indicate to what extent you agree with the following statements. Complete Disagre ly e disagree

Neutral

Agree

Completel y agree

Without knowledge of business aspects and the professional music field, you cannot break through as an artist. Otherwise, you later get in trouble with status, taxes and administration. An artist is an entrepreneur, so schooling in business aspects is necessary. You can also use this knowledge to get a job outside of the artistic sector. During the education, you should focus solely on creating music. As an artist, you do not need information about business aspects. As an artist, you do not have time to meddle in such affairs, so you better 152

outsource it. As a student you are not interested in it, so you won’t remember anything anyway. Knowledge of business aspects should be offered after the schooling, to starting professional artists. We can always go to Kunstenloket, Poppunt or Flanders Music Centre, so it’s not necessary to know these things ourselves.

4. Professional life [IMPORTANT: In this research project, under ‘artistic labor market’ we understand: making money off artistic achievements like performing, paid rehearsals and paid studio work. We see teaching as part of the ‘non-artistic labor market’.] 4.1 Indicate how often the following statements applied during your educational programme.

Never

Little

Occasionally

Regularly

Very regularly

Did students talk among themselves about the artistic labor market during your education? Did students talk among themselves about the nonartistic labor market during your education? Did the instructors talk in class about the artistic labour market? Did the instructors talk in class about the non-artistic labour market? Did you actively think during your schooling about what you wanted to do after completing your education? 4.2 How many percent of the final year students of higher music education do you think can make be a performing artist in main profession? o 0-20%

153

o 21-40% o 41- 60% o 61- 80% o 81-100% o No idea 4.3 How many percent of your time have you been unemployed, self-employed, employee or civil servant the past year? 0%

1-10%

1120%

2130%

3140%

4150%

5160%

6170%

7180%

8190%

91100%

Unemployed Selfemployed Employee Civil servant 4.4 In what ways have you already been remunerated for artistic services? Multiple answers possible. o Through a volunteer’s fee o Through the small remuneration for artists o Through a salary (as employee) o Through a fee (as self-employed) o Through a remuneration for copyright and related rights o Unofficially o Without remuneration o Other: o Not applicable 4.5 How much time have you worked on the artistic and the non-artistic labour market during the past year? (E.g. I have mainly worked in bars and restaurants and teached, and occasionally I have made money playing concerts = 80% non-artistic labour market – 20% artistic labour market). 0%

1-20%

21-40%

41-60%

61-80%

81-100%

Artistic labour market Nonartistic labour market

4.6 Indicate to what extent you agree with the following statements. Completely disagree

Disagre e

Neutral

Agree

Completel y agree 154

I combine artistic and non-artistic work out of financial necessity. The non-artistic work is the only work that allows me to make a living. The non-artistic work I do is always linked to the artistic sector. Thanks to my artistic education, I can also easily find work in the non-artistic sector. I have no problem with doing nonartistic work as well. An artistic diploma is detrimental for finding a job outside of the artistic sector.

5. Supporting organisations of the Flemish music sector 5.1 Indicate which organisations of the Flemish music sector you already got in contact with. Multiple answers possible. o Flanders Music Centre o Kunstenloket o Poppunt o Muziekmozaïek o Vlamo o Koor & Stem o Other: … o None 5.2 How did you get in touch with these organisations? Multiple answers possible. o Through my education o Through a lecture, workshop or information brochure of those organisations o Through the internet o Through fellow students o Through other musicians o Through family o Other: … o Not applicable 5.3 In case you ever consulted these organisations for information, what information were you looking for? Multiple answers possible. o News from the sector o New releases from the sector o Contact information from the sector (bookers, record companies, concert venues …) o Data and research from the sector o Information about grants and subsidies o Job vacancies and information about employment in the music sector o Business-related advice (legal forms, legal framework …) 155

o Practical information (concert opportunities, recording and publishing music, copyright, communication and promotion, prizes, competitions …) o Information on education, workshops or master classes o Other: … o Not applicable 5.4 Aside from your education, did you ever attend workshops or lectures of these organisations concerning business aspects or knowledge of the professional music sector? o Yes o No 5.5 : Why (not)? o Because I don’t need it, maybe after I graduated o Because I don’t have time for that o Because it is too far or difficult to get there o Because I’m not interested in the topics o Because I didn’t know there were lectures / workshops on these topics, but I will be interested in the future o Because I didn’t know there were lectures / workshops on these topics, and it doesn’t interest me either o Because it is too expensive o Because I wanted to receive practical information on professional music life. o Because I wanted to improve artistically o Because I wanted to get in touch with people from the sector. o Other: … o No opinion 5.6 Is there any information you are looking for, but cannot find with these organisations? o Yes: … o No o No opinion 6. Personal information 6.1 Nationality: …. 6.2 Gender: o Male o Female 6.3 Age: … 6.4 Do you wish to participate in the raffle for a € 30 Fnac gift certificate? Please enter your email address here. (Your address will only be used to contact you if you won the raffle!). … 6.5 If you have any remarks, questions or suggestions concerning this survey, you can let us know here: … Thank you so much for your time! The winners of the Fnac gift certificates will be personally notified soon.

156

Bijlage 8: Vragenprotocol interview studenten '

Algemeen • •

Aan welk conservatorium studeer je? In welke studierichting? Welk jaar? Heb je nog andere diploma’s daarnaast behaald?

Kennis van het professionele muziekveld • • • • • • • •

Ben jij geïnteresseerd in theoretische vakken over zakelijke vorming? Vind jij dat je er voldoende kennis van hebt? Vind jij dat ze het voldoende aanreiken op school? Volg jij vakken hier omtrent? Wat vind je ervan? Houd je jezelf bezig met de zakelijke omkadering van uw artistieke activiteit? Of besteed je het uit? Zijn muzikanten volgens jou gemotiveerd in de zakelijke omkadering van hun artistieke activiteit? Denk je dat die motivatie verschillend is tussen studenten en afgestudeerde muzikanten? Verschil in genre?

Cultureel ondernemerschap in het hoger muziekonderwijs •

• • • •

Vind je dat het de taak is van het hoger muziekonderwijs om zakelijke vorming of cultureel ondernemerschap in zijn opleiding aan te bieden? Of moet de opleiding focussen op het creëren van muziek? (Met zakelijke vorming verstaan we vorming omtrent juridische en sociale statuten, fiscaliteit, auteursrechten, vergoedingen, verschillende contracten, subsidies, boekhouding en begroting …) Of beter na de opleiding? Vind je dat er bepaalde informatie omtrent zakelijke vorming in het hoger muziekonderwijs ontbreekt? Kan zakelijke kennis een meerwaarde betekenen voor de carrière van Kunstenaars vind je? Vind je dat men binnen de verschillende muziekhogescholen meer/minder aandacht moet besteden aan zakelijke aspecten? Waarom?

De overgang van het hoger muziekonderwijs naar het professionele muziekveld Vind je dat de opleiding je voldoende heeft voorbereid op de professionele muzieksector? Realiteitszin? • Focus naar het buitenland? • Wat ligt volgens jou aan de basis van de discrepantie tussen het hoger muziekonderwijs en het professionele muziekveld? • Slagen jonge kunstenaars er volgens jou in om zich te heroriënteren naar een niet-artistieke arbeidsmarkt met de kennis uit hun opleiding? •

157

•

In welke mate is het contact met de docenten belangrijk voor je loopbaan?

Steunpunten van de Vlaamse muzieksector • • • • • • •

Ben jij al in contact gekomen met het kunstenloket, MCV, Poppunt, Vlamo, Muziekmozaiek of Koor& Stem? Heb je al informatie geraadpleegd bij deze organisaties? Naar welke informatie ben je dan op zoek? Heeft die informatie je al kunnen helpen? Hoe ben je bij deze organisaties terecht gekomen? Ben je er vooral in contact mee gekomen na je opleiding of tijdens je opleiding? Zijn die verschillende organisaties voldoende zichtbaar, of had je van sommige nog niet gehoord? Vind je dat deze organisaties een directere aanpak naar de studenten moeten aannemen? Vind je dat deze organisaties meer moeten aanwezig zijn in de opleidingen zelf of beter na de opleiding?

Loopbaan • Heb jij al projecten lopen of geef je al les? Wie doet daar de zakelijke omkadering van? • Wat is jouw droomloopbaan? • Zou jij in het onderwijs willen? • Zie jij de arbeidsmarkt rooskleurig in? • Hoe zit het met je collega studenten? • Zou je nog een opleiding gaan bijdoen? • Vind je het belangrijk om sociale zekerheidsrechten te kunnen opbouwen zoals pensioen?

158

Bijlage 9: Vragenprotocol interview afgestudeerde muzikanten Algemeen • • • • •

Aan welk conservatorium bent u afgestudeerd? In welke studierichting? In welk jaar bent u afgestudeerd? Hebt u nog andere diploma’s daarnaast behaald? Wat doet u nu als beroep? Kan u rondkomen van enkel uw artistieke activiteit of heeft u ook nog andere jobs?

Kennis van het professionele muziekveld • • • • •

Houdt u zich zelf bezig met de zakelijke omkadering van uw artistieke activiteit? Of besteedt u het uit? Vindt u dat u hierover voldoende kennis heeft of interesseert dat u niet echt? Zijn muzikanten volgens u gemotiveerd in de zakelijke omkadering van hun artistieke activiteit? Zijn studenten geïnteresseerd in die zakelijke omkadering? Denkt u dat die motivatie verschillend is tussen studenten en afgestudeerde muzikanten?

Cultureel ondernemerschap in het hoger muziekonderwijs Vindt u dat het de taak is van het hoger muziekonderwijs om zakelijke vorming of cultureel ondernemerschap in de opleiding aan te bieden? Of moet de opleiding focussen op het creëren van muziek? (Met zakelijke vorming verstaan we vorming omtrent juridische en sociale statuten, fiscaliteit, auteursrechten, vergoedingen, verschillende contracten, subsidies, boekhouding en begroting …) • Vindt u dat er bepaalde informatie omtrent zakelijke vorming in het hoger muziekonderwijs ontbreekt? • Kan zakelijke kennis een meerwaarde betekenen voor de carrière van Kunstenaars vindt u? • Vindt u dat men binnen de verschillende muziekhogescholen meer/minder aandacht moet besteden aan zakelijke aspecten? Waarom? •

De overgang van het hoger muziekonderwijs naar het professionele muziekveld Vindt u dat de opleiding u voldoende heeft voorbereid op de professionele muzieksector? • Op welke manier en in welke mate dient de opleiding de verantwoordelijkheid op zich te nemen voor het bijbrengen van realiteitszin ten opzichte van de arbeidsmarkt bij de studenten? • Slagen jonge kunstenaars er volgens u in om zich te heroriënteren naar een niet-artistieke arbeidsmarkt met de kennis uit hun opleiding? •

159

Steunpunten van de Vlaamse muzieksector • • • • • • •

Bent u al in contact gekomen met het kunstenloket, MCV, Poppunt, Vlamo, Muziekmozaïek of Koor & Stem? Heeft u al informatie geraadpleegd bij deze organisaties? Naar welke informatie was u dan op zoek? Heeft die informatie u kunnen helpen? Hoe bent u bij deze organisaties terecht gekomen? Zijn die verschillende organisaties voldoende zichtbaar, of had u van sommige nog niet gehoord? Vindt u dat deze organisaties een directere aanpak naar de studenten moeten aannemen? Vindt u dat deze organisaties meer moeten aanwezig zijn in de opleidingen zelf of beter na de opleiding?

Loopbaan • Had u het gevoel alsof u in een zwart gat terecht kwam na uw studie? • Heeft u al aan verschillende projecten meegewerkt? Of zelf projecten opgestart? Hoe werd u daar dan voor betaald? • Doet u nu ook veel onbetaald werk? • Vindt u termen zoals jobzekerheid en promotie kunnen verdienen belangrijke maatstaven voor een succesvolle loopbaan? • Hoe ziet uw droomloopbaan eruit? • Denkt u al na over sociale zekerheid en geld verdienen voor een pensioen? • Vindt u dat ze studenten meer moeten begeleiden in hun loopbaan? • Hoe doen afgestudeerde muzikanten het in uw omgeving?

160

Bijlage 10: Vragenprotocol interview departementshoofden Kennis van het professionele muziekveld bij studenten hoger muziekonderwijs • • • •

Wat is uw juiste functie in het hoger muziekonderwijs? Zijn studenten volgens u gemotiveerd in de zakelijke omkadering van hun artistieke activiteit? Merkt u een verschil in de verschillende muziekgenres? Krijgen ze voldoende tijd in hun opleiding om bezig te zijn met wat ze na hun opleiding willen doen?

Cultureel ondernemerschap in het hoger muziekonderwijs •

• • • • • • • •

Het Lemmensinstituut biedt een aantal vakken aan omtrent zakelijke vorming en cultureel ondernemerschap, welke vakken? (Met zakelijke vorming verstaan we vorming omtrent juridische en sociale statuten, fiscaliteit, auteursrechten, vergoedingen, verschillende contracten, subsidies, boekhouding en begroting …) Vindt u dat er bepaalde informatie omtrent zakelijke vorming in het hoger muziekonderwijs ontbreekt? Op PHL, bij de andere muziekhogescholen? Kan zakelijke kennis een meerwaarde betekenen voor de carrière van Kunstenaars vindt u? Vindt u dat men binnen de verschillende muziekhogescholen meer/minder aandacht moet besteden aan zakelijke aspecten? Waarom? Vindt u dat het ook de taak van docenten is om zakelijke vorming bij studenten bij te brengen? Bv. zelf in artistieke vakken? Zijn de docenten gemotiveerd om dit aan te reiken? Wordt de zin voor ondernemen meegegeven? Doen studenten veel projecten naast de opleiding? Wat maakt dat verschillende muziekhogescholen geen zakelijk ondernemerschap in hun opleiding aanbieden? Waar liggen de knelpunten?

De overgang van het hoger muziekonderwijs naar het professionele muziekveld In welke mate vindt u dat de opleiding studenten moet voorbereiden op de arbeidsmarkt? • Op welke manier en in welke mate dient de opleiding de verantwoordelijkheid op zich te nemen voor het bijbrengen van realiteitszin ten opzichte van de arbeidsmarkt bij de studenten? • Slagen jonge kunstenaars er volgens u in om zich te heroriënteren naar een niet-artistieke arbeidsmarkt met de kennis uit hun opleiding? • Heeft u cijfers van de alumni van het Lemmensinstituut waar zij terechtkomen? Belanden veel in dat beroep waar zij voor gestudeerd hebben? •

Steunpunten van de Vlaamse muzieksector •

Hoe ziet u de rol voor het Kunstenloket/Poppunt in deze kwestie? Zijn deze volgens u voldoende aanwezig in de opleidingen? 161

• •

Wijzen jullie de studenten actief door naar deze ondersteuningspunten? Vinden de studenten conservatoria goed hun weg naar de steunpunten van de muzieksector vindt u? Waarom wel, waarom niet?

Bijlage 11: Vragenprotocol interview ondersteunende organisaties ' Algemeen •

• •

U komt vaak in contact met muzikanten die vragen hebben omtrent de zakelijke omkadering van hun artistieke activiteit. Merkt u een bepaalde groep mensen altijd terugkomen met vragen? Zijn dit voornamelijk afgestudeerde muzikanten? Nemen studenten conservatoria volgens u ook contact op met het Kunstenloket? Zijn het vaak dezelfde soort vragen die terugkomen? Welke? Zijn deze vragen veranderd t.o.v. vroeger?

Kennis van het professionele muziekveld bij studenten hoger muziekonderwijs •

•

Hoe denkt u dat het gesteld is met de kennis van het professionele muziekveld en zakelijke aspecten die hiermee gepaard gaan bij studenten aan het hoger muziekonderwijs? Zijn studenten volgens u gemotiveerd in de zakelijke omkadering van hun artistieke activiteit?

Cultureel ondernemerschap in het hoger muziekonderwijs Bent u zelf voorstander van zakelijke vorming in het hoger muziekonderwijs? Waarom? (Met zakelijke vorming verstaan we vorming omtrent juridische en sociale statuten, fiscaliteit, auteursrechten, vergoedingen, verschillende contracten, subsidies, boekhouding en begroting …) • Vindt u dat er bepaalde informatie omtrent zakelijke vorming in het hoger muziekonderwijs ontbreekt? • Kan zakelijke kennis een meerwaarde betekenen voor de carrière van Kunstenaars vindt u? • Vindt u dat men binnen de verschillende muziekhogescholen meer/minder aandacht moet besteden aan zakelijke aspecten? Waarom? •

De overgang van het hoger muziekonderwijs naar het professionele muziekveld In welke mate vindt u dat de opleiding studenten moet voorbereiden op de arbeidsmarkt? In welke mate slagen de opleidingen daarin volgens u? • Op welke manier en in welke mate dient de opleiding de verantwoordelijkheid op zich te nemen voor het bijbrengen van realiteitszin ten opzichte van de arbeidsmarkt bij de studenten? • Wat ligt volgens u aan de basis van de discrepantie tussen het hoger muziekonderwijs •

162

en het professionele muziekveld? • Slagen jonge kunstenaars er volgens u in om zich te heroriënteren naar een niet-artistieke arbeidsmarkt met de kennis uit hun opleiding? Steunpunten van de Vlaamse muzieksector • • •

Hoe ziet u de rol voor het Kunstenloket/Poppunt in deze kwestie? Zijn jullie volgens u voldoende aanwezig in de opleidingen? Hoe proberen jullie aanwezig te zijn op de conservatoria en de muziekhogescholen? Hebben jullie een gericht communicatiebeleid om de studenten te kunnen bereiken? Vinden de studenten conservatoria goed hun weg naar de steunpunten van de muzieksector vindt u? Waarom wel, waarom niet?

163

Bijlage 12: Vragenprotocol interview overheidsinstellingen Algemeen • •

Wat is de juiste omschrijving van uw functie? In welke mate bent u betrokken bij de curricula van muziekhogescholen (conservatorium Antwerpen, Brussel, Gent, Lemmensinstituut Leuven, Jazzstudio Antwerpen en Pop- en rockschool van de Provinciale Hogeschool Limburg)?

Kennis van het professionele muziekveld bij studenten hoger muziekonderwijs Bent u voorstander van zakelijke vorming in het hoger muziekonderwijs? Waarom? (Met zakelijke vorming verstaan we vorming omtrent juridische en sociale statuten, fiscaliteit, auteursrechten, vergoedingen, verschillende contracten, subsidies, boekhouding en begroting …) • Kan zakelijke kennis een meerwaarde betekenen voor de carrière van kunstenaars? • Vindt u dat men binnen de verschillende muziekhogescholen meer/minder aandacht moet besteden aan zakelijke aspecten? Waarom? • Hoe denkt u dat het gesteld is met de kennis van het professionele muziekveld en zakelijke aspecten die hiermee gepaard gaan bij studenten aan het hoger muziekonderwijs? •

De overgang van het hoger muziekonderwijs naar het professionele muziekveld In welke mate vindt u dat de opleiding studenten moet voorbereiden op de arbeidsmarkt? • Op welke manier en in welke mate dient de opleiding de verantwoordelijkheid op zich te nemen voor het bijbrengen van realiteitszin ten opzichte van de arbeidsmarkt bij de studenten? • Wat ligt volgens u aan de basis van de discrepantie tussen het hoger muziekonderwijs en het professionele muziekveld? • Slagen jonge kunstenaars er volgens u in om zich te heroriënteren naar een niet-artistieke arbeidsmarkt met de kennis uit hun opleiding? •

Steunpunten van de Vlaamse muzieksector •

Hoe ziet u de rol voor externe organisaties (bijvoorbeeld Muziekcentrum Vlaanderen) in deze kwestie? Moeten zij volgens u meer aanwezig zijn in de opleidingen?

'

164

Verklaring op woord van eer Ik verklaar dat ik deze aan de Faculteit TEW ingediende masterproef zelfstandig en zonder hulp van andere dan de vermelde bronnen heb gemaakt. Ik bevestig dat de direct en indirect overgenomen informatie, stellingen en figuren uit andere bronnen als zodanig aangegeven zijn in overeenstemming met de richtlijnen over plagiaat in de masterproefbrochure. Ik bevestig dat dit werk origineel is, aan geen andere onderwijsinstelling werd aangeboden en nog niet werd gepubliceerd. Ik ben mij bewust van de implicaties van fraude zoals beschreven in artikel 18 van het onderwijs- en examenreglement van de Universiteit Antwerpen. (ww.ua.ac.be/oer)

Datum

14/08/13…………………………………………………..

Naam

Delphine Dumon.…………………………………….

Handtekening ..…………………………………………………..……..

165

Master in de muziek: wegwijs in de professionele muzieksector?

Recommend Documents