Marktonderzoek MidTech & Strategie LeerWerkLijn Zuid. IkZitopZuid. IkZitopZuid

Marktonderzoek MidTech & Strategie LeerWerkLijn Zuid

IkZitopZuid

IkZitopZuid

Marktonderzoek MidTech & Strategie LeerWerkLijn Zuid Oktober 2011

IkZitopZuid is een privaat initiatief gericht op de ontwikkeling van een economisch toekomstperspectief voor regio Rotterdam Zuid en concrete pilots vanuit gebiedsconcepten en businesscases. Onder het motto: Werk maken van Zuid

Marktonderzoek MidTech & Strategie LeerWerkLijn

IkZitopZuid

3

Woord vooraf IkZitopZuid is een privaat initiatief, ontstaan in 2007 na oprichting van het Pact op Zuid. IkZitopZuid - afgekort IZoZ - stelt dat duurzame stedelijke vernieuwing alleen kan plaatsvinden vanuit een sterk economisch perspectief en een actieve betrokkenheid van het bedrijfsleven. Dit vormt de basis voor de sociaaleconomische ontwikkeling van de huidige en toekomstige bevolking van Rotterdam Zuid. De missie luidt dan ook: Werk maken van Zuid. IZoZ verbindt het menselijk kapitaal van huidige en toekomstige bewoners van Rotterdam Zuid en de Drechtsteden met ruimtelijk economische ontwikkelingskansen voor deze regio. Zij doet dit door te werken aan publiekprivate coalitievorming en het initiëren van gebiedsgerichte businesscases vanuit een duurzame regionaal economische visie. De businesscases vormen de bouwstenen voor implementatie van de visie. Om richting te geven aan deze visie heeft prof. Pieter Tordoir in opdracht van IZoZ het essay “Contouren van een economisch ontwikkelingsplan voor Rotterdam Zuid en Deltapoort” geschreven. Daarin wordt gewezen op het feit dat de bedrijvigheid in de zone van Rotterdam ten zuiden van de Maas en in de Drechtsteden zich kenmerkt door watergerelateerde bedrijvigheid: transport, overslag en de constructie van zware kapitaalgoederen. Hierin is veel kennis en vakmanschap opgebouwd, die in het essay wordt gedefinieerd als MidTech. In het essay wordt gesteld dat er toekomstwaarde is voor deze MidTech bedrijvigheid, mits er naast economische structuurversterking ook versterking plaatsvindt van het menselijk kapitaal in de regio. De synergie tussen economische en sociaaleconomische structuurversterking moet tot stand worden gebracht. Investeren in gerichte talentontwikkeling van de jeugd is speerpunt. Op 19 mei 2009 lanceerde IZoZ een Manifest, gebaseerd op het gedachtegoed zoals verwoord in het essay. Dit manifest wordt door een aantal toonaangevende bedrijven in de regio onderschreven en enthousiast ontvangen door de gemeente Rotterdam. Vanuit de behoefte om meer grip te krijgen op het begrip MidTech heeft IZoZ een aantal toonaangevende bedrijven in de regio geïnterviewd. Dit marktonderzoek is opgesteld aan de hand van deze interviews en aanvullend bureauonderzoek door Atelier Tordoir.


IkZitopZuid

4

Inhoudsopgave Samenvatting

6

Analyse

9

SWOT-analyse MidTech

19

Aanbevelingen

37

LeerWerkLijn Zuid

43

Geïnterviewde partijen

51

Colofon

53


IkZitopZuid

5

Samenvatting In een Europese context ligt Rotterdam Zuid op een kruispunt van twee belangrijke ontwikkelingsassen voor goederen en informatiebehandeling. De economische structuur op de linker Maasoever rond Rotterdam Zuid kenmerkt zich door grote en zware dienstverlening en is een belangrijk centrum voor energie-, water- en deltatechnologie. Deze sectoren zijn de drijvers voor de regionale economie. De ontwikkeling van toegevoegde waarde in Rotterdam Zuid blijft achter. Er is weinig ontwikkeling van kennisintensieve industrie. De aanwezige kennisintensieve diensten en bedrijvigheid verplaatst zich steeds meer uit de binnenstedelijke wijken van Rotterdam Zuid richting locaties in de periferie rond de ring van Rotterdam en de tweede Maasvlakte. Tegelijk kent Rotterdam Zuid een relatief jonge bevolking maar ook een hoge jeugdwerkloosheid en laag niveau van startkwalificaties. Naast de klassieke strategie van schaalvergroting en verbeteren van efficiëntie moet ook worden ingezet op het vergroten van toegevoegde waarde en het verkennen van nieuwe markten. Parallel hieraan moet worden gewerkt aan talentontwikkeling van de jeugd. Het begrip MidTech is hierin een verbindende schakel. Onder MidTech wordt industrie en constructienijverheid verstaan die vooral steunt op hoogwaardig vakmanschap waar hightechwerkgelegenheid vooral steunt op (wetenschappelijke) kennis. In Rotterdam hebben deze bedrijven een sterke relatie met de haven en het industriële karakter van de haven en het maritieme cluster in de Drechtsteden. Sterkten: Groot geïnvesteerd vermogen maakt MidTech bedrijven locatie afhankelijk en minder footloose; Sterke historische binding; Multimodale infrastructuur; Aanwezigheid van kennisclusters; Weinig verloop personeel; Sterke merken; Goed salaris. Zwakten: Kwaliteit regionale beroepsbevolking; Slecht imago techniek; Slechte bereikbaarheid voor werknemer; Gebrek aan samenwerking en organisatie op gebied van arbeidsmarkt en scholing; Kansen: Nieuwe markten op gebied van duurzaamheid; Toenemende vraag naar maatwerk en kleinere series; Toenemende complexiteit en daarmee samenhangende vergroting toegevoegde waarde; Gunstige leeftijdsopbouw; Lokale binding Bedreigingen: Afname populariteit technische beroepen; Outsourcing laaggeschoold werk; Vergrijzing en ‘skill-drain’; Wildgroei aan initiatieven arbeidsmarktversterking


IkZitopZuid

6

Samenvatting Aan de hand van bovenstaande analyse worden de volgende aanbevelingen gedaan: • werken aan ‘soft skills’ van beroepsbevolking; • verbeteren imago technisch vakmanschap; • arbeidsmarktgericht opleiden en praktijkgerichte scholing; • verbeteren HR-beleid bij bedrijven; • het vormgeven van economisch stimuleringsbeleid. Deze aanbevelingen komen samen in een slotconclusie: De mentale en fysieke afstand van thuis, werk en school moet worden verkleind. Daarvoor is het concept LeerWerkLijn Zuid bedacht dat deze werelden inhoudelijk, ruimtelijk en programmatisch in een netwerk met elkaar verbindt.

De LeerWerkLijn Zuid bestaat uit een programma met drie hoofddoelen en onderdelen: • Motiveren. Verspreid over het stadsdeel wordt gewerkt aan de realisatie van een aantal Binnenstedelijke Vakwerkplaatsen (BIVAK’s). Deze richten zich op inspireren en motiveren van talentvolle kinderen en jeugd; • Kwalificeren. Op een aantal strategische plekken op Zuid wordt gewerkt aan Leerwerkplaatsen met directe relaties met het stedelijke en regionale bedrijfsleven. Deze richten zich op het kwalificeren van de jeugd voor de arbeidsmarkt. • Specialiseren. In enkele 'Centres of excellence', dichtbij werkgevers wordt ingezet op specifieke sectoren. Voor de MidTech is de RDMcampus hiervan een voorbeeld. Deze richten zich op innovatie en het opleiden van excellente vakmensen. Ze hebben een sterke relatie met Nivo ¾ MBO, HBO, TU Delft en Erasmus. Daarnaast ontstaan hier clusters van bedrijven in een open innovatiesysteem.


IkZitopZuid

7

Analyse


IkZitopZuid

9

Economische structuur Potentie In Europese context ligt Rotterdam in een gebied met bijzonder veel economische activiteit. Door deze Eurodelta, vergelijkbaar met de Pearl River Delta in China, lopen twee belangrijke ontwikkelingsassen voor goederen en informatiebehandeling, OostWest en NoordZuid waarvan er één dwars door Rotterdam loopt. De economische structuur van Rotterdam kenmerkt zich door grote en zware dienstverlening: het is het op één na belangrijkste centrum voor energietechnologie na Houston en zeer groot in water- en deltatechnologie. De arbeidsproductiviteit van deze bedrijven is erg hoog, maar levert door automatisering weinig directe werkgelegenheid op. Paradoxaal gezien is dat juist weer de reden dat dit type bedrijvigheid erg vitaal is. Deze zware sectoren zijn de drijvers van de economie en zorgen wel voor veel indirecte werkgelegenheid. Zo is Shell een van de belangrijkste opdrachtgevers met talrijke toeleveranciers. Verder zijn deze sectoren stabiel en minder conjunctuurgevoelig.


Ruimtelijk economische ontwikkelingsassen

IkZitopZuid

10

Economische structuur Toegevoegde waarde, kennis en innovatie De ontwikkeling van toegevoegde waarde in Rotterdam Zuid blijft achter. Eveneens is er in het gebied tussen Rotterdam Zuid en de Drechtsteden weinig ontwikkeling van kennisintensieve industrie en kennisintensieve diensten.

Ontwikkeling kennisintensieve industrie, ‘96-’05


Ontwikkeling innovatieve diensten, ‘96-’05

IkZitopZuid

11

Economische structuur Verplaatsing bedrijvigheid naar de ring Aan het kaartbeeld hiernaast is te zien dat bedrijvigheid zich verplaatst rond de ring van Rotterdam. Waar in steden als Amsterdam nieuwe werkgelegenheid in het centrum is ontstaan door nieuwe consumptiegerelateerde diensten, is dit in Rotterdam achtergebleven. Dit is duidelijk te zien aan de donutvorm in het kaartbeeld. Doordat het OV-systeem deze ring niet volgt is een vreemd soort tweedeling ontstaan tussen mensen die gebruikmaken van de auto en gebruikers van het OV. Hierdoor wordt de tweedeling tussen mensen met een hoger inkomen die zich een auto kunnen veroorloven en mensen met een lager inkomen die over het algemeen meer op het OV zijn aangewezen versterkt.


IkZitopZuid

12

Economische structuur Noord en Zuid Boven de Maas oriënteert de economie zich meer op de Randstad en is een groei van de informatiesector te zien. Beneden de Maas ontstaat een groei van de goederensector richting Europoort en West-Brabant. Bedrijven springen echter over Rotterdam Zuid en de Drechtsteden heen (en vestigen zich eerder in Brabant). De ontwikkeling van arbeidsplaatsen blijft voor Zuid als geheel niet achter t.o.v. Rotterdam als geheel, maar wel in toegevoegde waarde. Dit komt omdat de ontwikkeling van innovatieve diensten in het gebied Rotterdam Zuid en Drechtsteden achterblijft en er ondernemingen worden gestart in minder professionele sectoren (bijvoorbeeld een adviseur die een omzet draait van € 200.000 per jaar tegenover een groenteboer die nauwelijks het hoofd boven water kan houden).


IkZitopZuid

13

Menselijk kapitaal Werkloosheid Rotterdam Zuid heeft een groot aantal personen in de leeftijdgroep 0-14 jaar en vertegenwoordigt dus een groot arbeidspotentieel voor de toekomst. De werkloosheid in de deelgemeente Feijenoord is met 10% echter het hoogst in Rotterdam , gevolgd door Delfshaven en Charlois (6%). De afbeeldingen tonen percentages werkeloosheid en jongeren per gebied.

Werkloosheid


Aantal personen in leeftijdgroep 0-14 jaar

IkZitopZuid

14

Conclusie Economische structuur De zone van Maasvlakte tot Drechtsteden vormt een Global Gateway: een intercontinentale overslagschakel voor mondiale waardeketens. De ligging aan diep vaarwater geeft voordelen voor transport en distributie maar ook voor zware constructienijverheid en waterbouw. Deze sectoren zijn hoogproductief en profiteren van economische globalisering maar hebben tegelijkertijd te maken met toenemende concurrentie en verzadigde afzetmarkten. Dit verlangt inspanningen langs drie verschillende lijnen: 1. Klassiek strategie, welke gericht is op efficiëntie. Hieronder valt bijvoorbeeld de aanleg van de tweede maasvlakte, de betuwelijn, inland terminals, ontsluiting West Brabant en het Scheldebassin en het programma Mainportcorridor Zuid. Allemaal investeringen die zorgen voor hogere productiviteit, lagere kosten en internationaal transport en distributie en industrie sterker aan het gebied binden. Investeringen zorgen voor ruimtelijke herconfiguratie van betrokken sectoren, zoals vestigingen verplaatsen naar de kust, het oosten en het zuiden. Gericht op doorvoer. Resultaat: hoge productiviteit en sterke positie, maar ook afnemende waardetoevoeging en stedelijke binding. 2. Waardetoevoeging. Meer richten op hoogwaardige en volumineuze stukgoederen die meer hoogwaardige logistieke dienstverlening vragen dan massagoederen. Door toenemende mondialisering van goederenstromen ontstaat ook een knooppunt van informatie en kennis en daarop ondernemerschap en zakelijke dienstverlening. Dit biedt kansen de haven als handelscentrum verder te ontwikkelen. 3. Nieuwe markten. Opgebouwde kennis en vakmanschap, ligging aan diep vaarwater en Europese achterlandverbindingen kunnen worden ingezet voor aanboren van nieuwe groeimarkten. Stadshavens Rotterdam zet hierop in door zich te richten op CleanTech.


IkZitopZuid

15

Conclusie Menselijk kapitaal Naast inzet op het versterken van de regionale economische structuur is het noodzakelijk ook in te zetten op het versterken van het menselijk kapitaal in de regio. Het gemiddeld opleidingsniveau van de beroepsbevolking ligt onder het nationale niveau. Er is een relatief grote, laag opgeleide bevolkingsgroep waaruit weinig sociale stijging plaatsvindt. Het woon- en verblijfsklimaat is onvoldoende aantrekkelijk om talent vast te houden of hoger opgeleiden van elders aan te trekken. Het ondernemerschap in het gebied beperkt zich vooral tot bedrijfstakken met weinig doorgroeimogelijkheden zoals detailhandel en persoonlijke verzorging. De uitdaging is te voorkomen dat een groot deel van de nieuwe generatie die nu opgroeit in Rotterdam Zuid ook verloren gaat voor de arbeidsmarkt en de potentie van de relatief jonge bevolking in de toekomst te verzilveren. Om de kansen die er liggen te grijpen moet worden ingezet op het verbeteren van ondernemerschap en vakmanschap in de regio. De kern van de opgave ligt in overbrugging van de kloof tussen de wijken en het internationale bedrijfsleven in stad en regio. Het internationale bedrijfsleven kan een rol spelen in het brengen van kennis, ervaring en stimulerende voorbeelden. Tegelijkertijd is lokaal ondernemerschap ook voor de internationale sectoren van groot belang is. Op het gebied van vakmanschap maken veel jongeren niet de opleidingskeuze die past bij hun talenten en bij de vraag in de arbeidsmarkt. Het ontbreekt hen aan sociale netwerken en voorbeeldfiguren. Maar ook aan netwerken tussen onderwijsinstellingen en het bedrijfsleven zijn onvoldoende ontwikkeld.


IkZitopZuid

16

MidTech als verbindende schakel Aan economische structuurversterking wordt door Stadshavens gewerkt binnen CleanTech Delta verband. Op het vlak van versterking fundamentals in het menselijk kaptiaal staat concept en programma van Rotterdam Vakmanstad centraal. Het begrip MidTech vormt een verbindende schakel tussen beide strategieën en kan als voorwaardelijk worden beschouwd in het stijgingspotentieel van het menselijk kapitaal (en beroepsbevolking) met name in Rotterdam Zuid.

CleanTech Focus

Clean Tech

Internationaal concurrentieprofiel Ontwikkeling nieuwe Markten ‘Ruggengraat’ Stedelijke economie

MidTech Delta

Mid Tech

Kwaliteit beroepsbevolking Ondernemerschap

Skill City

Concept


Skills arbeidspotentieel

Vakmanstad

Positionering

IkZitopZuid

Toekomstperspectief jeugd

Focus

17

SWOT-analyse MidTech


IkZitopZuid

19

Definitie MidTech MidTech Om het begrip MidTech te laden zijn een aantal toonaangevende bedrijven die deel uitmaken van bovengenoemde clusters geïnterviewd. Er is afgesloten met een expertmeeting waarbij de resultaten tegen het licht zijn gehouden. Onder MidTech wordt industrie en constructienijverheid verstaan die vooral steunt op hoogwaardig vakmanschap, waar hightechwerkgelegenheid vooral steunt op (wetenschappelijke) kennis. De MidTech sector wordt gekarakteriseerd door verschillende typen sectoren waarin vakmanschap essentieel is. Dit vakmanschap wordt opgebouwd door ervaring en kennis die vaak van generatie op generatie wordt doorgegeven. Hoewel MidTech in meer sectoren is terug te vinden Is in dit onderzoek de focus gelegd op bedrijven die een sterke relatie hebben met de haven en het industriële karakter van de regio Rotterdam, waaronder de volgende sectoren: •Vervaardigen van metalen constructies of delen daarvan •Vervaardiging van machines en apparaten •Vervaardigen van transportmiddelen, waaronder scheepsbouw •Gespecialiseerde werkzaamheden in de bouw die een sterke relatie hebben met het HIC Wanneer het aantal bedrijven in deze sectoren bij elkaar wordt opgeteld blijkt dat de regio Groot-Rijnmond het grootste aantal van dit type bedrijven heeft. De Mainport Rotterdam en het maritieme cluster Drechtsteden vormen twee belangrijke clusters in dit gebied.


IkZitopZuid

20

Definitie MidTech


IkZitopZuid

21

Definitie MidTech Watergerelateerde bedrijvigheid Rotterdam Zuid en de Deltapoort behoren tot een economische zone van watergerelateerde bedrijvigheid die zich concentreert langs de oude en nieuwe Maas, de Noord en de Merwede. De Mainport Rotterdam en het maritieme cluster in de omgeving Drechtsteden vormen belangrijke dragers van deze zone.


IkZitopZuid

22

Definitie MidTech Mainport Rotterdam Containers en stukgoed. Vrijwel al het stukgoed, wordt per container vervoerd. Van computers tot ingevroren vis. Vervoer naar het achterland vindt plaats via spoor, weg of water. Binnenvaartschepen nemen ongeveer de helft van het vervoer van en naar het achterland voor hun rekening. Natte bulk, olie en chemie. Ruwe olie wordt veelal afgeleverd bij de Maasvlakte Olie Terminal. Vandaar wordt de olie per pijpleiding naar vijf raffinaderijen in Europoort en de Botlek getransporteerd, waar men allerlei olieproducten en grondstoffen voor de chemische industrie produceert die per pijpleiding, binnenschip, spoor of tankauto naar het achterland worden vervoerd. Chemische bedrijven in Rotterdam zijn gespecialiseerd in het maken van grote hoeveelheden halfproducten. Droge bulk. Overslag van steenkool en ertsen. IJzererts gaat vooral naar het Duitse Ruhrgebied. Daar wordt er staal van gemaakt voor onder andere de Duitse auto-industrie. Steenkool komt uit Zuid-Afrika, Canada en Australië en wordt vervoerd naar elektriciteitscentrales in Nederland en Duitsland. Groente, fruit en vruchtensappen. Concentreert zich op dit moment in de Merwehaven (Fruitport). Hier meren schepen af met fruit, groenten en vruchtensappen. Bedrijven in dit gebied zijn gespecialiseerd in de open overslag van voedsel en beschikken daarvoor over grote koelloodsen en worden van hieruit naar winkels in een groot deel van West-Europa vervoerd. Verplaatsing van het fruitcluster naar de Waalhaven is nu echter aan de orde vanwege de trend naar containerisatie. Overige activiteiten. Faciliteiten voor scheepsbouw, scheepsreparatie, onderhoud en andere vormen van maritieme dienstverlening en specialisme in de offshore.


IkZitopZuid

23

Definitie MidTech Distributieparken. In havengebied regio Rotterdam liggen de distributiecentra in de Botlek, de Eemhaven en op de Maasvlakte. In grote loodsen worden producten tijdelijk opgeslagen, verpakt en verzendklaar gemaakt voor doorvoer. Vanuit de distributiecentra worden de goederen per trein, vrachtwagen, zee- en binnenvaartschip verder gedistribueerd door heel Europa, met name richting Ruhrgebied. De Havenvisie 2020 biedt inzicht in scenario’s van ontwikkeling in omvang van deze goederenstromen via Rotterdam.


IkZitopZuid

24

Definitie MidTech Maritiem cluster Drechtsteden Plusregio Binnen de Drechtsteden wordt het gebruik van bedrijventerreinen onderverdeeld in twee hoofdgroepen: Maritieme logistiek & productie en Maritieme industrie. Daarbij is in Sliedrecht en Papendrecht vooral de baggerindustrie kenmerkend met een combinatie van hoofdkantoor op de kade, ligplaatsen voor de schepen, opslag van goederen op de kade en mogelijkheden voor het afbouwen en repareren. De baggerindustrie kan onder beide hoofdgroepen vallen. Maritieme logistiek & productie Bij logistiek gaat het grofweg over het laden en lossen van schepen die goederen vervoeren over zee en de rivieren. Kenmerkend is een relatief kleine laad- en loskade en een groot oppervlak aan kavel voor (tijdelijke) opslag. Er kan nog een productiehandeling van de goederen volgen.

Maritieme industrie Maritieme industrie bevindt zich vooral in de havenbekkens aan de grote rivieren. Reparatie en (af)bouwen van binnenvaart-, bagger- en plezierschepen is het meest voorkomend. Reparatie en afbouw vinden vooral plaats in het water en op de helling. Kenmerkend is veel kadelengte en een relatief klein kaveloppervlak. Flexibiliteit en uitbreidingsmogelijkheden in het water en op de kade zijn belangrijk.


IkZitopZuid

25

Sterkten Sterkten economische structuur Aanwezigheid installed base Rotterdam is de grootste energiehaven van Europa. De aanwezigheid van het petrochemische cluster wordt gezien als een belangrijke asset en vormt een belangrijke basis voor veel werkgelegenheid in service, groot onderhoud en engineering. Door de enorme investeringen die zijn gedaan is verplaatsing van dit cluster niet snel aan de orde. Historische binding Veel bedrijven zijn van oudsher in het gebied gevestigd en hebben met name in kleinere gemeenten als Krimpen en Papendrecht nog steeds een sterke binding met het gebied. Sommige families werken al meerdere generaties lang bij hetzelfde bedrijf. Multimodale infrastructuur Goede ontsluiting per weg, spoor en water. Waarbij de grootschalige dimensies van producten een belangrijke rol speelt. Aanwezigheid van kennisclusters De aanwezigheid van de Erasmus Universiteit en met name de Technische Universiteit Delft vormen twee belangrijke kennisclusters en veel bedrijven hebben hier een relatie mee. Kwaliteit De regionale MidTechbedrijvigheid heeft nu nog een voorsprong op Azië wat betreft de kwaliteit van hun producten.


IkZitopZuid

26

Sterkten


IkZitopZuid

27

Sterkten Sterk menselijk kapitaal Weinig verloop personeel Eenmaal in dienst blijven mensen vaak lang bij een bedrijf in dienst, er is weinig verloop. Sterke merken Grote internationale bedrijven hebben een goede reputatie als werkgever, spreken tot de verbeelding en zijn daarom erg in trek bij mensen die net van school komen. Bedrijven als IHC Merwede, Heerema, Smit en Hollandia zijn wereldmerken. Hierin is sprake van een scherpe tegenstelling met het MKB in de MidTechsector.

Goed salaris In techniek valt goed geld te verdienen. De startsalarissen in de MidTechsector liggen een stuk hoger dan in andere sectoren. Dit is een belangrijke troef in het trekken van nieuwe arbeidskrachten.


IkZitopZuid

28

Zwakten Zwak Kwaliteit beroepsbevolking Het bedrijfsleven in de MidTechindustrie kampt met een tekort aan goed geschoolde krachten omdat het scholingsniveau van de beroepsbevolking in de regio relatief laag is. Daarnaast ontbreekt het veel jongeren aan de noodzakelijke soft-skills. Slecht imago techniek Werken in de techniek heeft een slecht imago. Jongeren associëren techniek met smerig, zwaar en onderbetaald, vaak ingegeven vanuit ervaringen van hun ouders uit het verleden. Slechte bereikbaarheid/fysieke afstand De grote clusters komen steeds verder van woongebieden af te liggen en zijn slecht bereikbaar met het openbaar vervoer. Hier zijn veel jongeren echter wel van afhankelijk. Het kaartbeeld hiernaast geeft de verplaatsing van het zwaartepunt van werkeenheid in verschillende sectoren weer. Daarin valt vooral de sterke verplaatsing in westelijke richting van MidTech-sectoren zoals transport, industrie, groothandel en bouwnijverheid op. De grote afstand heeft bovendien tot gevolg dat technische bedrijvigheid niet meer zichtbaar is in de wijken en daardoor niet meer op het netvlies van de bewoner staat. Gebrek aan samenwerking en organisatie Binnen verschillende sectoren is er verschil in de manier waarop bedrijven samenwerken Zo trekken bedrijven in de installatiebranche al een aantal jaar gezamenlijk op. In de metaalsector is dit veel minder het geval. Grote bedrijven hebben vaak een eigen bedrijfsschool. Kleine bedrijven kijken vaak niet verder dan de orderportefeuille van de volgende maand en hebben daardoor geen lange termijn strategie. De toekomstige krapte op de arbeidsmarkt wordt wel onderkend, maar er wordt geen gerichte gezamenlijke actie op ondernomen. Tussen brancheverenigingen onderling is nog geen sprake van structurele samenwerking.


IkZitopZuid

29

Zwakten


IkZitopZuid

30

Kansen Verduurzaming Door steeds schaarser worden fossiele brandstoffen is er een groeiende markt voor duurzame energieopwekking. Bedrijven in de metaalen baggerindustrie noemen de ontwikkeling van windmolenparken op zee als een belangrijke groeimarkt. Hiervoor zijn productiegronden nodig voor de assemblage van complete windmolens. Daarnaast vraagt het overheidsinvesteringen om de zeebodem bouwrijp te maken. Ook het onderhoud van deze windmolens op zee is zeer specialistisch werk dat kansen biedt voor MidTech bedrijven in de regio. Het petrochemisch complex zal op den duur ook een transitie doormaken van fossiele naar meer duurzame energiebronnen. Een aantal spelers in het gebied zijn hier al koploper in. Ook de ontwikkeling van Stadshavens zet hier met de ontwikkeling van het CleanTech cluster op in. Hier ligt een kans om in de wereld koploper te worden op het gebied van duurzame energietransitie. De installatie- en bouwsector ziet kansen in de strengere eisen die worden gesteld aan het verkleinen van het energiegebruik van bestaande gebouwen. Hiervoor zijn grootschalige aanpassingen nodig. Vraag naar maatwerk Er is een toenemende vraag op het gebied van design van constructies waardoor behoefte is aan maatwerk en kleinere series. Juist dit biedt kansen in een markt waarin eenvoudige grootschalige productie steeds meer naar lage lonenlanden wordt verplaatst. De focus verschuift van eenvoudige productie naar eindassemblage van complexe constructies. Toenemende complexiteit Door toenemende complexiteit van de techniek is steeds hoogwaardiger kennis nodig. Zo is op technisch gebied steeds meer vraag naar kennis op het gebied van ICT. Zo kan een moderne automonteur niet meer zonder een laptop. Er zal steeds meer vraag komen naar mensen die systemen kunnen bedenken, ontwerpen en construeren. Doordat een verschuiving gaande is van een aanbodgerichte technology push naar een vraaggerichte market pull benadering zal er naast de ‘typische techneuten’ steeds meer behoefte zijn aan hoogwaardige dienstverlening waaronder design, engineering en marketing.


IkZitopZuid

31

Kansen Waar vroeger mensen vanaf de werkvloer doorgroeiden naar een leidinggevende functie worden er nu ook meer mensen vanuit het HBO/TU aangetrokken die meer zijn gericht op projectengineering. De vraag aan hoger opgeleiden (HBO/Universitair) op dit gebied stijgt. Voor de regio is dit een kans mits deze hoger opgeleide werknemers zich hier ook vestigen. Gunstige leeftijdopbouw Rotterdam Zuid kent een jonge bevolking dus een groot arbeidspotentieel. Lokale binding MidTech werkgelegenheid is in tegenstelling tot hightech werkgelegenheid sterk lokaal gebonden. Over het algemeen geldt dat middelbaar opgeleiden minder mobiel zijn en meer werk zoeken in de directe omgeving.


IkZitopZuid

32

Kansen


IkZitopZuid

33

Bedreigingen Bedreigingen Afname populariteit technische beroepen. De uitstroom van technisch geschoolde mensen neemt af terwijl het aantal vacatures toeneemt. Met name op het VMBO is in Rotterdam een zeer grote afname te zien van VMBO scholieren die voor techniek kiezen. Outsourcing laaggeschoold werk Arbeid in Nederland wordt steeds duurder. In combinatie met onvoldoende aanwas van nieuw geschoold personeel ziet men zich gedwongen om eenvoudigere werkzaamheden uit te besteden aan lageloonlanden Steeds meer lager geschoold productiewerk verdwijnt naar het buitenland. Nederlandse contractors werken steeds meer met buitenlandse werknemers. Vergrijzing Technische bedrijven in de regio kampen zonder uitzondering met vergrijzing van hun personeelsbestand. Hierdoor dreigt veel kennis en kunde verloren te gaan. Nu al is er een tekort aan technisch geschoolde mensen op MBO 3-4 niveau. Daarnaast is er een schrijnend tekort aan echte vakmensen, zoals lassers. Wildgroei aan initiatieven Vrijwel alle grote bedrijven wijzen op het feit dat zij erg vaak worden benaderd met initiatieven en partijen die zich bezighouden met de aansluiting van de regionale arbeidsmarkt op het bedrijfsleven. Het overzicht tussen van de verschillende initiatieven ontbreekt en deze zijn daarom voor bedrijven dan ook lastig te plaatsen. Veel bedrijven hebben dan ook weerstand als er weer een nieuw initiatief bijkomt en zullen hier niet zo snel medewerking aan verlenen


IkZitopZuid

34

Bedreigingen

Percentage onvervulde vacatures

Vergrijzing beroepsbevoling werkzaam in de techniek


IkZitopZuid

35

Bedreigingen

Prognose: vacatures t.o.v. uitstroom in de techniek


Dramatische daling uitstroom VMBO-T

IkZitopZuid

36

Aanbevelingen


IkZitopZuid

37

Aanbevelingen 1. Werken aan soft skills Veel jongeren, met name op de lagere niveaus, hebben vaak ook problemen op het sociale vlak. Dit is voor veel bedrijven dikwijls een reden om ze niet aan te nemen. Met deze realiteit dient rekening te worden gehouden. Hiervoor is extra begeleiding en zorg nodig die niet door bedrijven en scholen kunnen worden gegeven. 2. Werken aan het imago van technisch vakmanschap Het imago van technisch vakmanschap moet worden verbeterd. Daarvoor is een onconventionele aanpak nodig. Om de jeugd te overtuigen moet een aansluiting worden gemaakt tussen technische vakmanschap en de leefstijl van jongeren. Gezocht moet worden naar moderne metaforen die aansluiten bij de belevingswereld van de jeugd. De mondiale aantrekkingskracht van werken in de haven kan wellicht een van die manieren zijn. Het feit dat je in de techniek veel meer kan verdienen dan in andere sectoren is ook iets dat meer onder de aandacht moet worden gebracht. Het ligt daarom voor de hand bedrijven die hier ervaring mee hebben uit de communicatie en entertainmentsector te betrekken. Daarbij moet actief worden gezocht naar mogelijkheden om aan te sluiten bij huidige sociale netwerken. Er moet ook aandacht worden besteed aan voorlichting aan ouders. Deze spelen vaak een bepalende rol in de keuze van de beroepsopleiding en weten nog minder van de mogelijkheden in de techniek af dan de jongeren zelf. Ook het belang van een aantrekkelijke werkomgeving moet niet worden onderschat. 3. Verkleinen mentale en fysieke afstand tussen thuis-werk-school Jongeren in de techniek werken over het algemeen dicht bij huis. Dit betekent dat deze jongeren veel kansen hebben in de Waalhaven, Heijplaat. De Botlek, Rozenburg etc. is al verder weg en moeilijk te bereiken voor de jeugd. Het openbaar vervoer richting deze gebieden kan nog steeds verbeteren. Andere manieren om de mobiliteit te verbeteren richting dit gebied kunnen ontwikkeld worden in samenwerking met de Verkeersonderneming Rotterdam, het Havenbedrijf N.V. of met Rijkswaterstaat. Belangrijk is dat de bedrijvenparken niet te ver van de woongebieden af komen te staan. Dit geldt ook voor het realiseren van zogenaamde technische centra in Rotterdam, plekken waar kinderen op een leuke manier in contact komen met techniek. PABO studenten zouden hier dan stage kunnen lopen.


IkZitopZuid

38

Aanbevelingen 4. Arbeidsmarktgericht opleiden In het algemeen zouden scholen meer arbeidsmarktgericht moeten opleiden. Nu worden de verkeerde incentives gegeven aan onderwijsinstellingen, waardoor een stimulans om daartoe over te gaan, ontbreekt. Onderwijs moet in de eerste plaats een middel zijn om aan het werk te komen. Daar nu al over nadenken is ook een kans voor het onderwijs, want alles wijst erop dat in de toekomst meer op dit vlak van scholen zal worden geëist. Proactieve opleidingen zijn dan frontrunners. Er moet al in het basisonderwijs meer aandacht voor techniek komen. Doordat techniek in het basisonderwijs onderbelicht is. basisonderwijs geen techniekles gegeven. Ook tijdens PABO-opleiding wordt hier geen aandacht aan besteedt. Doordat studerende aan de PABO vaak alpha-georiënteerd zijn, hebben zij weinig affiniteit met techniek hebben geven zij dit ook niet mee aan hun leerlingen. Bij afnemen CITO-toets wordt alleen gekeken naar het niveau, maar niet naar interesse en andere talenten. 5. Verbeteren HR-beleid binnen bedrijven Ook binnen bedrijven zelf moeten inspanningen worden gepleegd. Begeleiding binnen het bedrijf is erg belangrijk. Zij doen dit door te werken aan een HR-formule, waarin alle aandacht gaat naar perspectief: vanaf de start is men bezig met talentontwikkeling. Door strakke begeleiding en duidelijke regels weet men weet waar men aan toe is. Daarnaast is het van belang mensen op de werkvloer mee te nemen in het grote geheel: welke opdrachten er zijn binnengehaald, de voortgang, etc. In dit kader moet sterk worden ingezet op kennisoverdracht van oudere naar jongere werknemers. Bedrijven kunnen ruimte scheppen aan de onderkant van de arbeidsmarkt door het bestaande niveau van medewerkers te verbeteren. Zij moeten er op inzetten zoveel mogelijk werknemers op een hoger niveau te krijgen.


IkZitopZuid

39

Aanbevelingen 6. Praktijkgerichte scholing Projecten aanbieden met hoog praktijkgehalte waar meerdere specialismen moeten worden toegepast. Maatwerk onderwijs waarbij jongeren op verschillende machines bij bedrijven ervaring op doen. Over het algemeen bevindt MidTech zich op MBO-niveau en in mindere mate ook op VMBO-niveau. Uit Rotterdam zijn de toeveranciers het Scheepvaart en Transportcollege, Albeda en Zadkine, hoofdzakelijk op MBO 3-4 niveau. Een aantal bedrijven heeft een eigen leerschool vanwege de specifieke eisen die worden gesteld aan arbeidskrachten. • VMBO: Hoewel de vraag naar arbeid op VMBO niveau is afgenomen, is er nog wel grote behoefte aan echte vakmensen zoals lassers.. Bedrijven geven echte aan dat de huidige VMBO opleidingen deze niet afleveren: de opleidingen zijn te breed en sluiten onvoldoende aan op de vraag van het bedrijfsleven. Realiseren van praktijkscholen op bedrijventerreinen met als uitgangspunt het leveren van toegevoegde waarde voor het bedrijfsleven is. • MBO: Op dit moment is er sprake van een groeiende behoefte aan technisch geschoold personeel op MBO 3-4 niveau. Hier ligt ook in de toekomst het grootste knelpunt. Op korte termijn al is er sprake van een tekort. • HBO/WO: Er is in alle sectoren een stijging te zien van de vraag naar HBO en universitair geschoolde mensen door de toenemende gebruik van ICT. Ook van een automonteur wordt verwacht dat deze kan omgaan met een computer. Daarnaast is er behoefte aan mensen die complexe systemen weten te integreren. 7. Economisch stimuleringsbeleid Een integrale aanpak op het gebied van economische, sociale en ruimtelijke ontwikkeling in stad en regio en krachtig nationaal stimuleringsbeleid waarin MidTech leading is, is nodig om de kansen die er liggen te grijpen. R’dam Zuid en Deltapoort zou zich moeten ontwikkelen tot een nationale economische ontwikkelingszone. Gerichte acquisitie moet plaatsvinden naar MidTech gerelateerde bedrijven.


IkZitopZuid

40

Aanbevelingen Programma: LeerWerklijn Zuid IkzitopZuid heeft voorgaande aanbevelingen verwerkt in een programmatisch concept waarmee zij het stedelijke en regionale bedrijfsleven een aantal mogelijke aanhakingspunten biedt voor participatie: de LeerWerkLijn Zuid. Talentontwikkeling in relatie met economische ontwikkeling staat hierin centraal. De reguliere systemen op het vlak van persoonlijke en sociale netwerken, onderwijs, arbeidsmarkt en opvoeiding, die de brug van talent naar werk slaan en de levensloop van de gemiddelde Nederlander bepalen, werken onvoldoende op Zuid. De belangrijke en fundamentele reden daarvoor is het feit dat de persoonlijke leefen belevingswerelden met name van jongeren, de onderwijswereld en de wereld van het werk (bedrijven, instellingen) zowel in sociaal, cultureel, psychologisch als fysiek opzocht te zeer van elkaar gescheiden zijn. Jongeren op Zuid zijn onvoldoende in staat om die werelden op eigen kracht te kunnen verbinden.

De benodigde verbindingen zullen vooral door partijen in het onderwijs, werkgevers en maatschappelijke instellingen gezamenlijk moeten worden gemaakt. Het individuele talent van de jongere moet hierin centraal staan, gedurende het gehele vormingsproces, van jongensdroom via diplomauitreiking tot ervaren vakman. Scholen en bedrijven doen mee aan de opvoeding en motiveren waar ouders dat onvoldoende kunnen, bedrijven doen mee met de vorming op school en scholen doen mee met de verdere vorming bij de werkgever.


IkZitopZuid

41

LeerWerkLijn Zuid


IkZitopZuid

43

Samenwerkingsmodel Traditioneel scholingsmodel In de figuur hieronder is het traditionele scholingsmodel gezien, waarbij gezin en samenleving, school en bedrijfsleven van elkaar gescheiden zijn.

Gezin / samenleving

Scholen

Bedrijfsleven

LeerWerkLijn Zuid Doormiddel van de LeerWerkLijn Zuid worden de verschillende onderdelen met elkaar verbonden.

Motiveren

Kwalificeren


Specialiseren

IkZitopZuid

44

Hoofddoelen en onderdelen De LeerWerkLijn Zuid bestaat uit een programma met drie hoofddoelen en onderdelen: 1. Motiveren. Verspreid over het stadsdeel wordt gewerkt aan de realisatie van een samenhangend stelsel van Binnenstedelijke Vakwerkplaatsen (BIVAK’s). Deze richten zich op het inspireren en motiveren van talentvolle kinderen en jeugd door middel van buiten- en naschoolseactiviteiten. Tevens (her-)opleiden als mogelijkheid. Locaties voor LeerWerkBedrijven in verschillende sectoren. Kernwoorden zijn leren dromen, socialiseren, vormen. Voorbeeld: VakWerf Fijenoord, SS Rotterdam. Flink uitbreiden, professionalisering van netwerk & schaalvoordelen inbrengen. 2. Kwalificeren, in een aantal 'Leerwerkparken', centra voor (V)MBO (ROC's), midden op Zuid, met directe relaties met het stedelijke en regionale bedrijfsleven. Voorbeeld: Leerpark Dordrecht. Leerwerkcentra, ambachtelijke bedrijvigheid nabij de school, beschikbaarstelling leermiddelen, gezamenlijke projecten, etc. Nadere uitwerking iov beroepsonderwijs, niveau's 1-2 (3). Drie hoofdrichtingen: techniek, zorg, handel & ondernemerschap. 3. Specialiseren, in enkele 'Campussen', dichtbij werkgevers/ondernemers, met specifiek karakter (een MidTechcampus op RDM; een zorgcampus rond het Maasziekenhuis). Nivo (3)-4 en HBO. Vakmanschap en ondernemerschap, gecombineerd met innovatie. Ook relaties met de hogere kennisinfrastructuur (TuD, EUR). Clustervorming van bedrijven, open innovatiesysteem, internationale concurrentie. De drie onderdelen opereren zelfstandig, maar er worden wel (programmatische) lijnen gelegd van 1 naar 2 naar 3. Bestaande zaken en initiatieven spelen een hoofdrol, maar er worden ook witte vlekken geïdentificeerd waar nieuwe initiatieven nodig zijn. Ook gaat vernieuwing zitten in businessmodellen voor verschillende onderdelen, met name tenaanzien van PPS. Werkgevers krijgen een breed palet aan mogelijkheden om te participeren. Idem voor het Rijk e.a. Partijen. Er zit logica in het netwerk, inhoudelijk en ruimtelijk. Sturing op onderlinge synergie en (sociaal-economisch) rendement.


IkZitopZuid

45

Doelen en onderdelen Campus

LeerWerkPark

BIVAK

Gekwalificeerde vakmensen

Niveau 2+3 opleiding

Gemotiveerde en geïnteresseerde jongeren

Jeugd Rotterdam Zuid

Motiveren

Kwalificeren

Specialiseren

Netwerk van locaties op wijkniveau

Onderwijsinstelling binnen bedrijvenomgeving

Bedrijvencluster Centre of excellence


IkZitopZuid

46

LeerWerkLijn Zuid: rolverdeling BIVAK

LeerWerkPark

Campus

Bedrijven

• Begeleiding / coaching door werknemers • Faciliteren van ruimte • Materiaal / materieel

• • • • •

Input curriculumontwikkeling Aanbod stages Leermiddelen Lesgeven/ praktijklessen Vestiging nabij: ‘op het park’

• • • •

Gezamenlijk investeren Open innovatie Ondernemen (mogelijk) baangaranties

Scholen

• Begeleiding, voorlichting, ondersteunen oriëntatie

•

Opleiden naar startkwalificatie

• •

(top-)Opleiden vakmensen Scholing docenten

Motiveren

Kwalificeren

Specialiseren

Netwerk van locaties op wijkniveau


Bedrijvencluster Centre of excellence

BIVAK

LeerWerkPark

Campus


IkZitopZuid

47

Positionering onderdelen BIVAK

LeerWerkPark

Campus

Schaalniveau

Wijk

Stadsdeel Zuid

Economisch Cluster regio

Oriëntatie

Vakmanschap in brede zin

Focus specifieke richting (Techniek, zorg, handel & ondernemerschap)

Specialisatie en innnovatie in cluster

Output

Geïnteresseerde & gemotiveerde jongeren

Niveau 1+2 opgeleide jongeren

Hoogwaardig gekwalificeerde vakmensen

Voorbeeld

Vakwerf Feijenoord

Hart van Zuid Motorstraatgebied

RDM-campus

Doelgroep

Jongeren zonder startkwalificatie

MBO 1+2 niveau

MBO3+4/HBO/Universitair

Lead partner

BIVAK bv ism wijkpartners & jeugd

Onderwijsinstellingen

Bedrijfsleven (per sector of leadfirm)

Organisatievorm

Praktijk leerwerkomgeving in (nabijheid van) jeugd/ woonwijk


Bedrijvencluster/ Open innovation cluster


IkZitopZuid

48

Mogelijke businesscases IkZitopZuid

Piekstraat Afrikaanderplein RDM / Heyplaat WHO / Sluisjesdijk

Motorstraatgebied

Waalhaven Zuid


IkZitopZuid

Stadionpark Zuiderziekenhuis

Maasstad/ Hordijkerveld

49

Netwerk van locaties en programma’s

Campus

Piekstraat

BIVAK

LeerWerkPark De onderdelen van LeerWerkLijn Zuid vormen met elkaar een netwerk van locaties en programma’s in onderlinge samenhang. Knopen in dit netwerk kunnen samenvallen met de Economische Brandpunten die in het Nationaal Programma Kwaliteitssprong worden Leerwerklandschap beoogd.

De Laagjes Marktonderzoek MidTech & Strategie LeerWerkLijn

IkZitopZuid

50

Geïnterviewde partijen (t.b.v. marktonderzoek) Persoon

Organisatie

Dhr. R. Pechtold Dhr. Visser Dhr. Schoute Dhr. Lubbers Dhr. Hylkema Mevr. Groen en mevr. van Gelderen Dhr. van Engelenburg Mevr. Stijnen Dhr. Vergouw Dhr. Van Kouwerhoven Dhr. Asselbergs Dhr. G. Keser Dhr. J.P Sosef Dhr. W. van Pelt

Argos Oil Verkerk Hertel Hollandia IHC Aluminium & Chemie Metaalunie HVL Fokker Aerostructures OBM Rijnmond Deltalinqs Smit Wolter en Dros Rijnmond Bouw BV

Leerwerklandschap De Laagjes Marktonderzoek MidTech & Strategie LeerWerkLijn

IkZitopZuid

51

Colofon Marktonderzoek MidTech & Strategie LeerWerkLijn Zuid Oktober 2011

In samenwerking met:

RUIMTELIJK ECONOMISCH ATELIER TORDOIR

In opdracht van:

IkZitopZuid www.ikzitopzuid.nl [email protected]


IkZitopZuid

53

Marktonderzoek MidTech & Strategie LeerWerkLijn Zuid. IkZitopZuid. IkZitopZuid

Recommend Documents