MANUEL CLAASSEN
MANUEL CLAASEN een feestelijke bijlage
Manuel, een veelzijdig kunstenaar Ik ontmoette Manuel voor een station ergens in Noord Holland; een geanimeerd gesprek tijdens een tussenstop was het begin van een samen reizen. De schilderijen van Manuel zijn voor mij vensters waardoor ik in andere werelden kan dwalen. Een reis door zijn belevingen en emoties, vertaald in beelden die ik weer op mijn eigen manier ervaar. Ook in de concrete, dagelijkse wereld is het met Manuel aangenaam vertoeven. Een gesprek kan verwijlen bij muziek, toneel en dans, een levens- of kunstbeschouwing om dan ineens onderbroken te worden door een uitroep die aanspoort te kijken naar een jonge bonte specht of een klein kikkertje dat wegspringt door het gras.
Manuel is een bevlogen beeldend kunstenaar, een niet onverdienstelijk amateur musicus, toneelmaker, cultuurfilosoof en groot natuurliefhebber; een veelzijdig mens die hoge eisen stelt aan zichzelf en anderen. Dit boekje is een bijlage bij de brochure landschap, tuin, eiland, uitgegeven in september 2004, naar aanleiding van Manuel Claasens expositie in galerie de Steenlinde in Soest. Manuel reist nu 65 jaar door het leven. Enkele vrienden/collega’s/kunstenaars/kunstliefhebbers die af en toe een tijdje in dezelfde coupé verkeren, openen nu even een venster op Manuel. Marineke Leijenhorst, partner en vormgeefster/keramiste
2
Manuel, de collega-schilder In 1990 had ik een tentoonstelling in Galerie Novante aan de Keizersgracht in Amsterdam. Manuel, die ik toen al een tijdje kende, was één van de bezoekers. Ik zie het nog scherp voor mij: het was rustig in de galerie, hij liep eerst rond om vervolgens gericht te kijken; voor een aantal schilderijen bleef hij lang staan en bekeek ze met intensieve aandacht. Toen wist ik dat er meer aan de hand was. Ik had al lange tijd grote bewondering voor hem om zijn veelzijdigheid en zijn gedrevenheid. Veelzijdig dus, met alle voor –en nadelen. Ik herinner mij een gesprek over deze veelzijdigheid, waarin we ons afvroegen wat de voorkeur verdiende: met uiteenlopende zaken bezig zijn en trachten op verschillende artistieke terreinen een goed niveau te bereiken, of je te beperken tot één richting en daarin al je kracht en persoonlijkheid uit te buiten. We kozen allebei voor het laatste en ik was dan ook zeer bezorgd toen Manuel aankondigde naar de Rietveld Academie te gaan om schilder te worden. Nog meer veelzijdigheid, dus nog meer verbrokkeling.
Echter, dit was een denkfout. Naarmate de academie vorderde groeide de schilder Manuel. Nu, een aantal jaren later is er voor mij geen twijfel mogelijk; Manuel is een schilder die, zoals dat bij zijn persoonlijkheid past, uitgesproken ideeën heeft over schilderkunst. Hij heeft een keuze gemaakt en dat is te zien in zijn schilderijen. Aaldrik Harkema, vriend en collega-schilder
3
Manuel, een eigen gezicht
Ik heb Manuel leren kennen via Wilma Colewij én een etentje met Manuel bij Wilma thuis! Dat was in Anloo, plus minus 4 jaar geleden. Ik ken Manuel als een 'gepassioneerd' mens. Ik vraag mij af of hij zijn leven wel wil opdelen in jaartallen, en dus of 65 jaar eigenlijk niet een gewone dag is, die óók van de één in de andere dag sluipt. Zijn beeldend werk heeft een 'eigen' gezicht. Zijn gezicht op de wereld. De grote én de kleine wereld. Symmetrisch, herhalend, de belangrijkste elementen van het leven zijn in zijn werk vertegenwoordigd, water, lucht, aarde. Zijn werk heeft een 'bedrieglijk' soort eenvoud. De mens is alom afwezig, behalve de mens met zijn producten. Bezig zijn met taal, theater, én schilderwerk is bij hem niet gebonden aan pensioen, hiervan is geen sprake. Dit is geen loopbaan, dit is een affaire van passie!
Mar de Hoog, collega-schilder en grafisch ontwerper
4
Manuel, collega-docent Op de TV de Tour de France 2004: Het gevecht van renners tegen de klok en soms tegen zichzelf. Manuel heeft in zijn leven veel bergop moeten rijden, maar uiteindelijk is hij steeds weer over de top gekomen. Ik heb Manuel zo’n 34 jaar geleden leren kennen toen ik solliciteerde als handvaardigheid bij “Bertrand Russell”, een Havo/VWO school in Krommenie. Een begin van een hechte vriendschap met vele hoogtepunten, vooral in de jaarlijkse schooltheaterproducties die door Manuel werden geregisseerd en waarvoor ik de decors maakte. De hele school lag dan een paar weken plat. Geweldige gebeurtenissen. Manuel was een goede docent Nederlands en werd op handen gedragen, alleen “burgerlijke” leerlingen hadden weinig houvast aan hem. Tijdens het jaarlijkse zeilkamp in Friesland toonde Manuel zich als kok de ware meester. Je had hem moeten zien met zijn koksmuts op en in koks tenue. Een autoriteit die culinaire wonderen verrichtte, maar ook was hij altijd heel punctueel. Een voorbode van zijn latere schilderswerk? Ik vind het prachtig werk, met inhoud en krachtig geschilderd. Alsof de schellen van zijn ogen zijn gevallen en hij eindelijk zichzelf is geworden. Met een mathematische precisie die zijn onzekerheid maskeert. Manuel is een sociaal bewogen mens, belezen, fantasievol en artistiek van vele markten thuis. Maar enigszins solitair als het gaat om zijn schilderwerk. En dan zijn we terug bij de bergtijdrit naar Alpe d’Huez. Je moet het allemaal in je eentje doen, je eigen koers rijden om winnend boven te komen. En dat heeft Manuel gedaan. Ludo Wigmans, vriend en collega-docent
5
Manuel, vol energie Ik heb Manuel (toen nog Henk) in 1985 op Bertrand Russell leren kennen. Henk gaf les, regisseerde, was sneldichter (roept u maar!) en kok/inspirator van het zeilkamp. Eten inslaan, koken voor 50 mensen (plus aparte maaltijden voor de vegetariërs). De salade’s moesten esthetisch verantwoord worden opgediend: tomaten en radijsjes in kroontjes gesneden en alles werd fantastisch op schalen en borden gelegd: het waren ware stillevens. Tussen de voorbereidingen door hadden we vaak diep persoonlijke of heel hilarische gesprekken, maar de maaltijd moest altijd perfect zijn. Op koude avonden maakte Henk echte chocolademelk en klopte de slagroom handmatig, intussen kletsend met leerlingen die hem hielpen. Toen een plaatselijk fanfareorkest terugkwam van een gewonnen concours, bleek Henk opeens (mag ik even?) trompet te kunnen spelen: hoeveel kanten heeft hij? ’s Nachts was hij in staat tot diep- en onzinnige gesprekken, nam nog een laatste borrel en ging slapen in zijn tentje, waarna hij om zeven uur iedereen weer uit het bed trommelde voor het ontbijt: moeizaam kwamen de jongere collega’s uit hun slaapzakken; wat een energie had deze man? Henk, de docent, werd Manuel, de schilder die strak de (organisatorische?) lijnen en vlakken kon weergeven, maar zien we ook niet de intieme doorkijkjes van de sensitieve Manuel ? Manuel, fijn om je te kennen, maar ik denk dat ik nog steeds niet al jouw kanten heb gezien. Han Roos, vriend en collega-docent 6
Manuel, een gevoelsmens Ik ken Manuel als collega en docent Nederlands op het Bertrand Russell College. Aardige vent, beetje chaotisch, maar dat mag ik wel. Hij kon soms zo heerlijk uit zijn dak gaan. Heel bevrijdend moet dat geweest zijn. Een soort katharsis van opgehoopt vuil. Aaahgrrrr!!!!!!!! Ik herinner mij dat nog heel goed. Ik gaf pas les. Op weg naar de trein, hoorde ik een oorverdovend lawaai uit een van de lokalen komen, De ramen sidderden in hun sponningen. 5 of 6 Atheneum, ik weet het niet precies, was het slachtoffer. Het was een mooie nazomerse middag en ik wist meteen dat ik dat moment nooit meer zou vergeten. Dank je Manuel! Dat is kunst! Iedereen weet dat Manuel een zachte man is, een gevoelsmens, die zich al snel door emoties laat vermurwen. Bij leerlingen werd dit ook wel herkend. Manuel was populair. Velen vonden wat vaderlijks in hem. Hij heeft mij wel eens verteld dat dit hem enerzijds natuurlijk streelde. Ieder mens vindt het, denk ik fijn, als anderen veiligheid bij hem zoeken. Maar anderzijds benauwde dit hem ook wel eens. Hij zocht het immers niet. Het voelde, denk ik, ook wel eens als een belasting. Deze beide polen horen in Manuel bij elkaar, expressiviteit die soms tot uiting kwam in een uitbarsting van ergernis over gesignaleerde onbenulligheid, maar ook de vorm kon aannemen van warm meeleven. En dan altijd weer dat gevoel van spijt, van ontevredenheid over het eigen optreden. Waarom heb ik mij weer zo laten meeslepen? Ik denk dat Manuel altijd gezocht heeft naar erkenning; het zoeken naar een bevestiging van de buitenwereld. Deze erkenning heeft hij ook dikwijls gekregen. 7
Manuel is een buitengewoon veelzijdig mens. Hij speelt uitstekend fluit. Hij heeft mij wel eens verteld dat de vreugde, die hij ontleent aan de muziek eigenlijk met geen andere is te vergelijken. Daarnaast heeft hij diverse toneelstukken voor scholen geschreven en soms ook op het Bertrand Russell opgevoerd. Manuel schrijft goed lopende teksten. In zijn benadering van het theater mag je hem klassiek georiënteerd noemen. Voor schooltoneel is dit, denk ik, ook een voorwaarde. Soms regisseerde hij zijn eigen stukken en speelde er ook nog een rol in. Bij het van de grond tillen van deze producties komt veel organisatie kijken. Dit is een minder sterke kant van Manuel, hoewel hij, ook in dit opzicht, wel altijd de juiste mensen om zich heen wist te verzamelen. Ik denk dat hij soms ook wel wat koketteerde met zijn chaotische instelling. Chaos hoort immers een beetje bij het beeld van een kunstenaar. En dat heeft Manuel altijd willen zijn, kunstenaar. Ik denk wel eens dat hij vaak te weinig zelfvertrouwen heeft gehad om tegen zichzelf te durven zeggen: "Manuel, jongen, jij bent pas een echte kunstenaar, ook al heb je geen Kunstacademie doorlopen." De academie heeft hem dat zelfvertrouwen gegeven. Huub Bartman, vriend en collega-docent
8
Manuel, schrijver en regisseur Hij kwam als ‘vriend van Marineke’ in ons leven, maar al heel snel was hij gewoon ‘onze vriend’ Manuel. Het eerste dat hij, na een hartelijke begroeting doet, is het ‘nazien’ van de boekenkast. Iedere keer zijn het dan ook weer de (gelezen) boeken die aanleiding geven voor een gesprek dat nooit aan de oppervlakte blijft. Manuel is veelbelezen. Een gesprek met hem verlaat al gauw de geijkte paden en onderzoekt de gehele breedte van het menselijk denken en doen. Opvallend daarbij is zijn vertelhouding. Afwisselend zijn armen over elkaar op zijn imposante buik en dan weer breed zwaaiend, waarbij hij zijn verhaal ondersteunt en vaart geeft door zijn handen als molenwieken te laten ronddraaien. Op het artistieke vlak hebben wij hem vooral leren kennen als gedreven inspirator en uitermate kundig regisseur van het project ‘Dubbelspel’ in Laren. In juni 2001 is hij door de auteurs van de musical ‘Dubbelspel’, aangezocht om de regie voor zijn rekening te nemen. Manuel zette zich aan het schrijven van de liedteksten voor deze musical, had een sturend aandeel in de grime, de choreografie en de kostuums. Daarnaast heeft hij een lichtplan gemaakt en een volledige 'mise en scene'. Vijftien amateurs (waarvan de helft totaal geen toneelervaring had) vormde hij om tot een groep geïnspireerde, enthousiaste en gedreven spelers.
9
Zelf zei hij over dit project: “Begrijp me goed: elk artistiek proces, ook dit, is één grote trial-and-error: zoeken, proberen, miskleunen, opnieuw zoeken enzovoort. Tja, daar moet je tegen kunnen en je moet ervan houden. In het dagelijks leven kan ik er soms helemaal niet tegen, op het kinderachtige af, maar in artistiek opzicht heb ik veel geduld en vertrouwen.” Misschien wel dat deze, zijn eigen woorden, Manuel als kunstenaar het beste typeren. Zo zoekt hij, zoals hij zelf zegt “naar ordening, houvast, zin, tegenover de omringende absurditeit, de onzin, de chaos”. Wij zijn gezegend dat wij hem in dat zoekproces als vriend mogen meemaken. Ida en Jan Leijenhorst, familie, vriend en medewerkers musical “Dubbelspel”
10
Manuel, de theatermaker Ik heb Manuel leren kennen rond 1989 via een gemeenschappelijke vriend, Meindert Theunisz. Samen met Manuel en Meindert en een aantal oud-leerlingen van het Bertrand Russel college hebben we in 1998 een voorstelling gespeeld: “De wet van Luisman” een muziektheaterstuk van Alex van Warmendam. Door deze voorstelling is bij Manuel het idee ontstaan om te kijken of het mogelijk was iets te gaan doen aan theater buiten school om. Zo ontstond de theatergroep “De Collectie”. De eerste voorstelling was heel erg toepasselijk: “de Collectie” van Harold Pinter. Manuel speelde hierin een prominente rol. Niet alleen als uitermate inspirerende regisseur of zelfs ook acteur, maar ook als zeer actief lid van de groep, ook na voorstellingen en repetities. Dan werden onder het genot van een hapje en een drankje de verrichtingen van de groep nog eens stevig onder de loep genomen. Dat bij Manuel de behoefte aan het scheppende zich heeft vertaald in het schilderen kan ik mij goed voorstellen. Gaandeweg, zeker na het beëindigen van zijn loopbaan als docent Nederlands, is er bij hem de behoefte ontstaan om vorm te geven aan een innerlijke drang. Waarbij hij volledig rekenschap aan zichzelf moest afleggen en niet aan anderen. Zonder afgeleid te worden door zaken die hem van zijn zoektocht af zouden kunnen brengen. Waarbij bij theater sprake is van een sterke interactie met anderen en omgeving is er bij schilderkunst juist behoefte om vorm te geven aan een innerlijke zoektocht en dialoog. Dat daarbij ervaringen uit een rijk en boeiend leven een prominente rol hebben gespeeld is natuurlijk evident. Maar ik kan mij voorstellen dat de kriebels blijven……. Tom Tieman, lid van de “Collectie”.
11
Manuel, de kookkunstenaar Het woord “Culinair” stamt af van het Latijnse woord culina, wat “de kookkunst” of “de keuken betreffende” betekent. Koken wordt dus enerzijds gezien als een kunst, een vak, een vorm van expressie en anderzijds een dagelijkse noodzakelijke bezigheid van miljarden mensen. “Leren koken werd net zo onmisbaar als leren zingen. Je zou trouwens versteld staan van de vergelijking tussen muziek en koken. Wat zijn noten? Noten zijn door de week zaden van verschillende vruchten. De zondagavond zijn noten do-re-mi-fa-sol-la-ti. Rossini schreef ooit naar een vriend: “Meer nog dan mijn opera zal u mijn nieuwe slasaus interesseren en Mozart, één der groten der aarde, is een garnituur van gestoofde artisjokbodems met selderijpuree en pommes de terre capeaux.” (Mia Strobe in Koken met de K van Kunst, januari 2002). Koken en kunst hebben dus heel veel met elkaar gemeen. De kunstenaar Manuel en de kok Manuel vinden daar elkaar. Koken is de verfijning aanvoelen, details waarnemen en de balans vinden tussen smaak, presentatie en gevoel. Zoals een beeldend kunstenaar die met compositie, licht en kleur een magisch gevoel wil overbrengen aan de kijker. Deze deelgenoot wil maken aan zijn bijzondere vondsten en ideeën. Gerard Kempers, vriend en bewonderaar.
12
Hortus conclusus Ik loop in schilderijen rond soms opent zich een poort een wolk wijkt een cypres wordt toegang verleend door witte trap ik loop hier op geheime grond ik ben op avontuur: wat geboren wil worden verwachtingsvol volgend en vond in deze verborgen tuin als donkere kamer van mijn onvoorstelbaarheid dat scherper en bekwamer zich ontwikkelt het beeld om terug te vinden in wat nu zijn zal in het verleden is geweest een perspectief meer onverdeeld?
13
Aan MANUEL die ik zo’n kleine dertig jaar altijd zie werken: op school, aan toneel, in de muziek, aan musicals, in huis, in de tuin, houtzagend, de keuken bestierend, in z’n atelier, aan zichzelf.. goede vriend ga door! Unita Ligteringen 14
Manuel, de muzikant Manuel speelt met veel inzet en betrokkenheid blokfluit en wat vooral opvalt is de intense beleving van de inhoud van muziek. In het ensemble wordt soms een nootje gemist. Het is raar, maar in Stadskanaal “mag dat”, want het gaat er vooral over wat wel lukt en dat is nogal wat zodat we samen van veel en mooie muziek genieten. Manuel maakte voor mij een omslagontwerp voor een aantal bewerkingen uit het Weihnachtsoratorium van Bach. Het resultaat was krachtig en prachtig. Een brede rand met hulst in kerstrood en – groen neemt een belangrijke plaats in zonder te overheersen of banaal te worden. Dat wordt verhinderd door de forse poort in het centrum met een doorkijk op een sterrenhemel. Daarin centraal de beroemde ster die de koningen leidden, weergegeven met een subtiel lichtverschijnsel dat naar de aarde reikt. En daar komen muziek en beeldende kunst bij elkaar. Peter van der Wateren, blokfluitdocent.
Ik bewonderde Manuel al lange tijd om zijn veelzijdigheid en zijn gedrevenheid; z’n uitgesproken ideeën over toneel en theater en belangstelling voor muziek. We hebben een paar boeiende voorstellingen gezien onder zijn regie en we hadden een paar jaar een ensemble waarin we vooral muziek uit de barokperiode speelden. Sonja Rietberg
15
www.tegenbeeld.nl
www.tegenbeeld.nl
16
