Geplaatst op zaterdag 12 januari 2008
Mama is weer verliefd door onze redacteurRien van den Berg Het aantal stiefgezinnen stijgt snel, ook in christelijk Nederland. De ouders zijn blij met hun nieuwe liefde. De tranen van het verleden kunnen gedroogd, de toekomst lacht. Maar de kerkelijke gemeente staat vaak niet zo open voor een hertrouwd stel, zeker niet na een scheiding. En voor de kinderen blijft het verleden, de beide eigen ouders, cruciaal. ,,Dat waren de personen van wie je het moest hebben, en bij hen is het niet gelukt. Wat garandeert dat deze nieuwe papa wél blijft? Die angst zit er heel diep in.'' AMERSFOORT - Kindertherapeute Linda Klein schrikt van de cijfers die het CBS deze week bekendmaakte: 147.000 stiefgezinnen zijn er inmiddels in Nederland, en in die gezinnen wonen 282.000, meest jonge kinderen. Klein: ,,Je weet het ergens wel. Maar als je het aantal kinderen hoort, denk je: phoe!'' Het is voor het eerst dat er cijfers voorhanden zijn over stiefgezinnen. Tot deze week was de omvang van het probleem onbekend. Probleem? Is dat niet te negatief? Klein: ,,Het kan soms mooi klinken, zo van: 'dan heb je weer een vader of moeder', maar de basis van het stiefgezin is toch pijn en verdriet.'' Demograaf dr. Jan Latten van het Centraal Bureau voor de Statistiek bevestigt dat. ,,De kinderen worden niet verliefd, een van hun ouders wordt het. En dat is toch vaak problematisch. Kinderen worden meegesleurd in de een emotioneel iets van een ouder. Dat is voor het kind een rationeel probleem, want die deelt de emotie van de ouder niet. Stel je het omgekeerde maar eens voor: je dochter wordt verliefd en jij moet bij haar schoonouders intrekken!'' Voorlezen-voetballen De kern van het probleem is snel geschetst. Natuurlijk moet je twee culturen samenvoegen, en dat is al moeilijk genoeg. Maar de problemen gaan veel dieper: stellen scheiden omdat het samenleven hun te zwaar wordt. Maar, zegt teamleider Therese van der Leest van de christelijke jeugdzorginstelling SGJ: ,,Ouders scheiden niet. Een echtpaar scheidt, maar ouders blijven ouders. Dat realiseren mensen zich onvoldoende. Je gaat uit elkaar als echtpaar, maar ouder blijf je levenslang. Dat blijkt heel duidelijk als een kind trouwt of overlijdt.'' Voor de kinderen zijn de ouders cruciaal, zegt Klein: ,,Een van de ouders heeft een nieuwe relatie en is helemaal gericht op de toekomst. Maar een kind heeft zijn verleden nodig om zich te kunnen ontwikkelen. Bij de vraag of de vorming van het stiefgezin gaat lukken, is doorslaggevend of er ruimte blijft voor dat verleden. Kun je samen fotoboeken van vroeger gaan bekijken? Mag je met je moeder over je vader blijven praten, ook als je stiefvader erbij is?'' Het is voor een kind belangrijk als de gescheiden ouders af en toe even samen doorpraten over het kind, maar voor de nieuwe partner ligt dat gevoelig. Jaloezie steekt zo de kop op. Maar het integreren van het verleden kan, ook als dat in het belang van het kind is, oude wonden openrijten. Bijvoorbeeld als er
sprake was van misbruik of mishandeling. Van der Leest: ,,Er zijn natuurlijk ook ouders die enorm beschadigd zijn door hun vroegere partner. Als een kind veel lijkt op degene die je heeft mishandeld, is het opvoeden een grote opgave.'' Daarbij vergeleken lijken de cultuurverschillen misschien details, maar juist die kunnen de lont in het kruitvat zijn. Een kind in een stiefgezin is voortdurend tassen aan het in- en uitpakken voor logeerpartijen bij de andere ouder, opa's en oma's (ook de opa's en oma's van de stiefbroers en zussen). Zelfs tafelmanieren zijn niet meer hetzelfde. Klein: ,,De stiefvader denkt: hier wordt zomaar van tafel gelopen, we moeten wat strenger worden. Voor de moeder is dat lastig. Moet ze loyaal zijn aan de kinderen of aan de nieuwe partner? Kinderen hebben dat feilloos door. Ze kunnen opstandig worden: 'Wie bent u dat u me dat zegt? U bent mijn vader niet?' Of aan hun moeder gaan trekken: 'Doe er wat aan, ma.' Of wegduiken.'' Andersom - vader houdt na de scheiding de zorg over de kinderen - komt minder vaak voor, maar schept zijn eigen problemen. Vaders laten de zaak vaak een beetje op zijn beloop. Als hij een nieuwe liefde vindt, wil die vaak weer wat orde scheppen in de chaos. Ook dat wordt haar vaak niet in dank afgenomen. Systeemtherapeut Greta Fonville, gespecialiseerd in gezinsbegeleiding: ,,Tussen stiefkinderen onderling kunnen problemen ontstaan. De kinderen van vader zijn bijvoorbeeld gewend veel voorgelezen te worden. De kinderen van moeder vinden dat saai. Ze willen met hun nieuwe vader voetballen.'' De spanningen die het samenvoegen van een gezin meebrengt, leiden niet zelden tot overspannenheid, opstandigheid of depressiviteit van de kinderen. Baby als bewijs Pubers zijn een verhaal apart. Vooral met de regels natuurlijk, waartegen ze sowieso in opstand komen, maar ook hormonaal. Klein: ,,Je ziet hoe je ouder weer verliefd is, terwijl je zelf ontdekt wie je bent, en wat het andere geslacht is. Het kan ook zijn dat je bezig bent het huis te verlaten... moet je je dan nog aan zo'n nieuw iemand binden?'' En dan de laatste fase: samen weer een kindje krijgen. Klein: ,,Dat kan voor jonge kinderen heel lastig zijn. Vaak leeft zo'n kind toch met de heimelijke wens dat de ouders weer bij elkaar komen. Zo'n nieuw kindje slaat die hoop de bodem in. De baby is het bewijs: dat gaat niet meer gebeuren.'' Hoe vertel je aan je vader dat je moeder en stiefvader een baby krijgen? Dat is een bijkomend probleem: een kind heeft vaak het gevoel dat het moet schipperen tussen alle gevoeligheden van de beide ouders. Klein: ,,Dat schakelen, dat zo'n kind voortdurend moet doen, is lastig. Want schakelen, daar moet je flexibel voor zijn, en daarvoor mis je de basis. De basis van trouw heb je niet in je natuurlijke gezin meegekregen.'' En onder al die problemen ligt levensgroot het probleem van de loyaliteit. Kun je wel van een nieuwe ouder gaan houden? En waar blijft de oude ouder dan? Klein: ,,Het geloof kan een ondersteunende factor zijn, als er een gelovig stiefgezin ontstaat. Maar je moet het niet opleggen. Het kan zijn dat God je bij elkaar heeft gebracht, maar voor een kind kan dat heel anders voelen.'' Van der Leest hamert erop dat ouders bij een scheiding een plan maken voor de kinderen. ,,Dat is van levensbelang. Als je het kunt opbrengen samen zorg te dragen over je kinderen, bewijs je hun de grootste dienst. Dan krijgt een kind de ruimte zich te ontwikkelen. Je ziet soms dat kinderen vermalen worden doordat echtelieden elkaar het licht in de ogen niet gunnen. Maar met je emoties kun je na een scheiding beter bij een hulpverlener terecht.'' Maar juist dat is vaak moeilijk. Fonville: ,,Als je al een keer gescheiden bent, wil je in een nieuwe relatie tot het uiterste gaan om het goed te krijgen. Mensen zien het soms als een persoonlijk falen als de spanningen hen boven het hoofd groeien. Hulp vragen voelt soms als het begin van de mislukking. Mensen modderen vaak te lang door, en dan kan het echt fout gaan. Terwijl hulp vragen echt een oplossing kan zijn.'' Straf van God Een scheiding brengt niet zelden een scheiding van kerkelijke gemeenschap mee. Omdat de geloofsgemeenschap een scheiding niet aanvaardt, omdat het lastig is met je ex-echtgenoot avondmaal te vieren of om tal van andere redenen. Van der Leest: ,,Stel dat van een reformatorisch gezin de ene partner besluit evangelisch te worden. Dat is een megaverandering voor een kind. Alwéér een megaverandering. En als jongeren dan kiezen voor de geloofsgemeenschap die bij de ene partner hoort, geeft dat weer verdriet bij de andere ouder. Dat is zo pijnlijk. Dat betekent automatisch een volgende breuk met een van beide ouders.'' Ook hier moeten nieuwe culturen samengevoegd worden. Fonville: ,,Voor je nieuwe partner kun je bereid zijn bijvoorbeeld op zondag twee keer naar de kerk te gaan. Maar de kinderen, zeker als ze al wat
groter zijn, zullen niet altijd zo soepel meebuigen. Zo kunnen er meer principiële zaken zijn, waarbij de kinderen zich soms dingen afgepakt voelen, en dat rechtstreeks koppelen aan verraad: je kiest voor je nieuwe man/vrouw. Wij tellen niet meer mee.'' Er is verschil tussen een hertrouwde weduwnaar of weduwe, en een huwelijk dat volgt op echtscheiding. Fonville: ,,Als een of beide partners een scheiding achter de rug hebben, is men in een christelijke omgeving kwetsbaar. Je durft dan minder open te zijn over de situatie. Het kan zijn dat de kerkelijke gemeente niet achter het huwelijk staat.'' Het risico van uitsluiting en isolement ligt op de loer. Niet alleen het stiefgezin maakt kerkelijk lastige keuzes, ook kerkenraden hebben soms moeite de kerkkeuze van kinderen na een scheiding te begeleiden. Van der Leest maakt het mee dat kerkenraden via de ouders proberen de kinderen te sturen. Zodat de moeder moet zorgen dat de kinderen niet met de kerkkeus van de vader moesten meegaan. ,,Daardoor is de partner niet vrij de kinderen daarin ruimte te geven.'' Ook dominees en ouderlingen voelen de dilemma's. Fonville: ,,Menselijk gezien zou een pastor wel betrokkenheid willen tonen, maar principieel is er moeite met de stap die genomen is. Soms worden partners die hertrouwen onder de tucht gezet. Mij valt op dat mensen dat op zich soms nog wel kunnen verdragen. Maar hiermee dreigt wel het isolement van het gezin. Dat is ook voor de kinderen moeilijk.'' Opnieuw zal een gezin in zo'n situatie meer schroom hebben bij het inschakelen van hulp door gemeenteleden of de dominee. ,,Het pastoraat zou hier denk ik wat actiever kunnen zijn, wat meer uitnodigend. Het gaat tenslotte toch om mensen in nood.'' De andere kant is dat een samengesteld gezin zich soms ook zelf onttrekt aan kerkelijke verbanden. Dan wordt aansluiting elders gezocht, of helemaal niet meer. Fonville: ,,Dat kan zijn uit rancune, maar er kan ook een geestelijke nood achter schuilgaan: onze problemen zijn een straf van God. Dan kan een uitgestoken hand van betrokken christenen veel doen. Als voelbaar wordt dat iemand uit naastenliefde naast je wil staan, kan dat al voldoende zijn om toch een gesprek op gang te brengen.'' Van der Leest tekent daarbij aan dat alleen al het georganiseer en het werken aan de nieuwe structuur zoveel energie vragen dat er voor de rest weinig overblijft. ,,Stiefouders moeten soms twee of drie soorten kinderen inpassen, elk met zijn eigen rugzak. Dat is enorm complex. Ze zijn gewoon minder beschikbaar voor het kerkelijk leven.'' Niet hopeloos Het kan goed komen in een stiefgezin, stellen alle hulpverleners. De problemen zijn even voor de hand liggend als onvermijdelijk. De beste start van een stiefgezin is de erkenning dat er een reusachtig probleem ligt. Fonville wil graag doorgeven wat iemand na haar tweede huwelijk tegen haar zei: 'Ik wist niet dat ik zo'n groot risico nam.' Fonville: ,,Waarmee ik niet wil zeggen dat het niet kán.'' Plannen maken, je bewust worden van de valkuilen, het proces de tijd geven, je verwachtingspatroon naar beneden bijstellen (,,als je jezelf niet verplicht van je stiefkinderen te houden, voel je je ook niet afgewezen als die liefde onbeantwoord blijft'') en vooral: hulp zoeken als het lastig wordt. Een goede coach kan een huwelijk redden. Het duurt jaren, maar ook een stiefgezin kan een gelukkig gezin zijn. Kindertherapeute Linda Klein werkt al tien jaar bij Eleos. Ze komt het probleem vaak tegen. ,,En ik vind het er niet makkelijker op worden, moet ik zeggen. Het is niet zo dat we er beter mee leren omgaan nu het vaker voorkomt.'' Een scheiding van ouders is een fundamentele breuk in het leven van een kind. ,,De basis voor een kind is twee ouders die van elkaar en van jou houden. Dat is iets moois dat in de schepping gebleven is en waarin een kind kan gedijen en zich ontwikkelen. Dat wil niet zeggen dat het na een scheiding niet opnieuw zou kunnen. Het kán. Maar dat vergt de nodige tijd. En ouders en stiefouders die keihard werken en heel realistisch zijn.'' 'Het kan wel zijn dat God je bij elkaar bracht, maar voor een kind kan dat anders voelen.' 'De kinderen van vader zijn gewend dat hij hun voorleest. Die van moeder vinden dat saai. Ze willen voetballen.' 'Stel je het omgekeerd maar eens voor: je dochter wordt verliefd en jij moet bij haar nieuwe schoonouders intrekken.' Tien tips 1. Maak, als een scheiding onvermijdelijk is geworden, een plan met je ex-partner over de opvoeding van de kinderen. Hoe moeilijk dat ook is: blijf daar samen verantwoordelijk voor, en gun de ander die verantwoordelijkheid. 2. Geef een nieuwe relatie de tijd, en realiseer je van tevoren dat je een probleem krijgt. Je moet een, twee of drie soorten kinderen inpassen, elk met zijn eigen rugzak, allemaal in een en dezelfde ruimte.
3. Maak vantevoren afspraken over hoe je de nieuwe relatie inricht. 4. Het vinden van een nieuw evenwicht vergt tijd en strijd. Realiseer je dat. 5. Na de scheiding is de rol van je kinderen veranderd, ze namen vaak oudertaken waar. Dat hoeft ineens niet meer, maar laat je kinderen wel merken dat je hebt opgemerkt en gewaardeerd dat ze geïnvesteerd hebben. Geef ze niet het gevoel dat zij vanwege je nieuwe liefde aan de kant geschoven worden. 6. Wees realistisch. Verwacht niet dat je meteen net zoveel van je stiefkinderen gaat houden als van je eigen kinderen en je nieuwe partner. Dat hoeft niet en dat kan niet, dus leg je zelf dat niet op. Dan voelt een kind zich ook vrijer, niet gedwongen om ook van jou te gaan houden. 7. Creëer ruimte voor het verleden van de kinderen, blader weer eens in een fotoboek. Verzwijg de uitwonende of overleden ouder niet. Maar spreek het als echtpaar ook uit. Wij willen het verleden misschien vergeten, maar dat mag omwille van de kinderen niet. 8. Ex-echtelieden: blijf aan je ouderschap werken. Dat is ook iets dat je aan je kind kan meegeven. 9. Kerkmensen, wees alert. Je bent broer of zus en geen hulpverlener. Maar als je weet dat er samengestelde gezinnen zijn, wees je er dan van bewust dat die in topdrukte leven, organisatorisch en emotioneel. Sta om ze heen en wijs hun de weg naar deskundige hulp als dat nodig is. 10. Pastores: ga rechtstreeks contact aan met de kinderen. 'Jan' en 'Maaike' Jan en Maaike hebben uit een vorig huwelijk allebei twee kinderen. De kinderen van Jan (een tweeling, jongens van 12 jaar) accepteren Maaike nauwelijks. De kinderen van Maaike (een meisje en een jongen, 6 en 8 jaar) vinden hun nieuwe vader wel cool. Ze hebben nu een biologische vader die met hen muziek maakt en een stiefvader die ze oom mogen noemen, en die erg sportief blijkt te zijn. In het weekend gaan de kinderen van Maaike naar hun vader. Ze komen altijd met enthousiaste verhalen terug. De kinderen van Jan gaan minder vaak naar hun moeder en ook niet een heel weekend. Als ze thuiskomen zijn ze stilletjes. Elk weekend is de sfeer in huis erg spannend. Maaike mist haar kinderen, de kinderen van Jan negeren haar. Maaike wil dat Jan thuis blijft in het weekend, want hij krijgt wel wat gedaan van zijn kinderen. Jan vindt dat Maaike gewoon moet eisen dat ze normaal doen. Maar als Maaike aan de kinderen vraagt om hun rommel op te ruimen, zeggen ze: je bent mijn moeder niet. Jan blijft dus maar thuis. Hij voelt zich gevangen in zijn nieuwe relatie. Het valt hem tegen dat het Maaike niet lukt. Maaike voelt zich falen. Ze tobt lange tijd door, tot ze er niet meer tegen kan. Ze stelt voor dat de kinderen van Jan in het weekend naar hun moeder gaan. De kinderen van Jan voelen daar niet voor, moeder woont op een klein flatje. Jan en Maaike vragen hulp om uit deze impasse te komen. Met het hele gezin bespreken we hoe ieder de veranderingen ervaren heeft. Bij de kinderen van Jan valt op dat ze het hele gebeuren als een groot verlies hebben beleefd. Ze hebben voordat vader met Maaike trouwde een paar jaar met vader samen in een oud huis gewoond. Alles kon, vader gaf hun veel ruimte en voetbalde veel met hen. Door Maaike is dat allemaal weg. Hun houding is een groot protest. Ze negeren Maaike, maar eigenlijk zijn ze boos omdat ze hun vader met andere kinderen moeten delen en Maaike is er om dat op af te reageren. Voor Maaike is het een opluchting om te horen dat het niet om haar persoonlijk gaat. Het gezin steekt ook gesprekken in het gedrag van de jongens. Jan besluit meer naast Maaike te gaan staan. Hij steunt haar in het stellen van grenzen en in het eisen stellen aan de tweeling. De jongens krijgen daarvoor in de plaats een keer in de drie weken een weekend het alleenrecht op hun vader. Dan gaat Maaike naar een vriendin - krijgt haar sociale leven gelijk een positieve impuls - en de jongens leefden met hun vader zoals in het oude huis: niet koken, uitslapen, voetballen, klussen in en om het huis... Het gezin had een modus gevonden om met de verschillende culturen te leven. Ze konden verder. Dit fictieve praktijkvoorbeeld is geschreven door Greta Fonville. Een kind heeft zijn verleden nodig om
zich te kunnen ontwikkelen. Bij de vraag of de vorming van het stiefgezin gaat lukken, is doorslaggevend of er ruimte blijft voor dat verleden. Kun je samen fotoboeken van vroeger gaan bekijken?
