EEN HARTENKREET
MAASTRICHT
‘… VERPLICHTE LITERATUUR VOOR IEDEREEN DIE MAASTRICHT EEN WARM HART TOEDRAAGT …’
MAASTRICHT EEN HARTENKREET
INZETTEN OP RUIMTELIJKE KWALITEIT !
INZETTEN OP RUIMTELIJKE KWALITEIT !
PROF. DR .
NICO NELISSEN
PROF.
DR .
NICO NELISSEN
MAASTRICHT : INZETTEN EEN HARTENKREET
OP RUIMTELIJKE KWALITEIT !
2
3
P ROF.
DR .
N ICO NELISSEN
4
5
MAASTRICHT :
6
INZETTEN OP RUIMTELIJKE KWALITEIT!
7
EEN
HARTENKREET
PROF.
DR .
NICO NELISSEN
VOORWOORD
8
Maastricht is rijk aan ruimtelijke kwaliteit. Met het ingenieus opgebouwde ‘ruimtelijk kapitaal’ moet behoedzaam worden omgegaan. Het vormt de basis bij uitstek voor verdere ontwikkeling van de stad in een turbulente omgeving en dynamische tijd. Ruimtelijke kwaliteit is voor de stad een ‘selling point’ van groot gewicht. De Maastrichtse identiteit moet bekeken worden tegen de achtergrond van de Euregio waarvan de stad deel vormt. Maastricht sorteert voor op een nieuw hoofdstuk in zijn geschiedenis. In deze publicatie wijs ik op wenselijkheid en noodzaak van ruimtelijke kwaliteit als belangrijk vehikel in dit aanpassingsen vernieuwingsproces. De tekst is geschreven vanuit de Maastrichtse houding tot uitdrukking komend in de eerste regel van het Maastrichts volkslied: ‘Jao, diech höbs us aon ‘t hart gelege’. Niet zonder reden luidt de ondertitel van deze publicatie ‘een hartenkreet’. Laten we hopen dat deze ‘cri du coeur’ verstaan en begrepen wordt door degenen die in een positie verkeren om er iets mee te doen. Naast mijn ‘hartenkreet’ zijn, verspreid over de tekst, veel ‘hartenkreetjes’ te vinden van personen die direct of indirect betrokken zijn bij de ruimtelijke kwaliteit van Maastricht. In de vorm van een ‘quote’ geven zij te kennen hoe zij tegenover dit verschijnsel staan en wat zij graag verbeterd zouden willen zien op dit gebied. Dank aan deze personen die positief hebben gereageerd op mijn verzoek om hun ‘hartenkreetje’ in de tekst op te nemen. Mijn dank gaat verder uit naar alle personen en instanties waarmee ik gedurende de afgelopen jaren aan de ruimtelijke kwaliteit van Maastricht heb gewerkt. Dat zijn vooral de collega’s met wie ik zes jaar in de Welstands-/ Monumentencommissie heb mogen samenwerken, als ook het secretariaat van deze commissie en de ambtelijke adviseurs van de gemeente. Mijn dank gaat eveneens uit naar de collega’s en studenten van de Academie van Bouwkunst Maastricht, waar ik 26 jaar mocht doceren. Verder naar de medebestuursleden en leden van de programmaraad van TOPOS, het architectuurcentrum van Maastricht. Enkele personen hebben de concepttekst van commentaar voorzien [Andrea de Pont, Piet Nelissen, Maurice Bogie en Harry Welters]. Hartelijk dank voor jullie betrokkenheid, inspiratie en waardevolle suggesties. Mijn hoop en wens zijn dat het niet blijft bij mijn ‘hartenkreet’, maar dat wat ik aan het papier heb toevertrouwd, de ‘Maastrichtse hartenkreet’ wordt. Mocht, wat ik in deze publicatie naar voren breng, aanleiding zijn om met mij van gedachten te wisselen, dan ben ik daartoe uiteraard graag bereid! Mijn agenda heeft nog ruimte.
Maastricht, 2012. Prof. dr. Nico Nelissen
9
10
11
INHOUD
12
13
VOORWOORD
7
SAMENVATTING 1. 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6
RUIMTELIJKE KWALITEIT : WAAR HEBBEN WE HET OVER EN WAAROM? Het begrip ruimtelijke kwaliteit Aspecten ruimtelijke kwaliteit Het belang van ruimtelijke kwaliteit Ruimtelijk kwaliteit moet, elke dag, als doel en als middel! Ruimtelijke kwaliteit als concrete totaliteit Maastricht en ruimtelijke kwaliteit
2. 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.7
HOE RIJK IS MAASTRICHT AAN RUIMTELIJKE KWALITEIT? Veel en gevarieerd Us Sjoen Mestreech Ruimtelijke kwaliteit in veelvoud Het ‘Kleine genot’ en het ‘Kleine leed’ De achterkant van ruimtelijke kwaliteit Werken aan ruimtelijke kwaliteit en identiteit Borging van ruimtelijke kwaliteit
3. 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6
B EPALEN STADSIDEALEN DE RUIMTELIJKE KWALITEIT VAN MAASTRICHT? Stad met een lange geschiedenis De ruimtelijke geschiedenis in ideaalbeelden Strijdveld van ideaalbeelden Huidige ideaalbeelden Maastricht Enkele concrete projecten ter illustratie Differentiële, dynamische en antagonistische ideaalbeelden
4. 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6
WAT ZIJN DE HOEKSTENEN EN UITGANGSPUNTEN VAN ‘HET MAASTRICHTSE De geheimen van ‘het Maastrichtse model’ Hoekstenen van ruimtelijke kwaliteit Toekomstige opgaven voor ruimtelijke kwaliteit Stadsvisie 2030 en Structuurvisie 2030 Uitgangspunten van ‘het Maastrichtse model’ Mestreechter Geis
17 27 28 30 40 45 45 47 51 51 55 55 60 64 67 68 75 75 78 88 90 90 93 MODEL’?
99 99 100 107 113 115 116
14
15
5. 5.1 5.2 5.3 5.4 5.5 5.6 5.7 5.8
STAAT DE MAASTRICHTSE BINNENSTAD OP HET SPEL? Binnensteden in beweging Veranderingen in binnensteden Binnensteden: musealisering en pretparkisering Metamorfose van binnensteden Stad wordt binnenstad Dilemma’s voor de binnenstad Visies op de binnenstad Aanzwengelen van het debat
6. 6.1 6.2 6.3 6.4 6.5 6.6 6.7
B ETREEDT MAASTRICHT EEN NIEUW TIJDPERK? Transformatie van Maastricht Discoursen over de stad Discoursen over cruciale punten Transformatiesignalen in Maastricht Sturen van transformatiesignalen Transformatiesturing in Maastricht M’Lab als perspectief?
7. 7.1 7.2 7.3 7.4 7.5 7.6
SPEELT MAASTRICHT IN OP DE VERANDERENDE WERELD? Ruimtelijke kwaliteit kernaspect Een veranderend Maastricht Maastricht in Euregionaal verband Maastricht ‘toekomstbestendig’ maken Ruimtelijke kwaliteit in alle geledingen Ruimtelijk kwaliteitsbeleid in een Euregionaliserende wereld
8. 8.1 8.2 8.3 8.4 8.5 8.6 8.7 8.8 8.9
WAT DOET DE GEMEENTE AAN RUIMTELIJKE Lokale politiek en lokaal bestuur Gemeentelijke stedenbouwers Partners in proces Ontwerpende rol Verlies status Gewijzigde stedenbouwkundige opgave Vergunningverleners en handhavers Een gemengd beeld Euregionale samenwerking
KWALITEIT?
121 121 123 124 124 127 128 129 131 135 136 136 139 140 160 163 163 167
9. 9.1 9.2 9.3 9.4 9.5 9.6 9.7 9.8
WAT IS DE ROL VAN WMC BIJ RUIMTELIJKE KWALITEIT? Ruimtelijke kwaliteitszorg en WMC WMC en Welstandsnota Het opstellen van de Welstandsnota Welstandsnota in de praktijk Welstandsnota en bureaucratie Zin en onzin van de Welstandsnota De toekomst van Welstandsnota en Welstandscommissie Euregionaal kwaliteitsteam
209
10. 10.1 10.2 10.3 10.4 10.5 10.6 10.7 10.8 10.9
WAT DOEN STICHTINGEN E.D. AAN Particulier initiatief TOPOS Doelstelling en strategie Programma Bezoekers Ondersteuning Inzet vrijwilligers TOPOS en ruimtelijke kwaliteit Gaat TOPOS Euregionaal?
221
RUIMTELIJKE KWALITEIT?
209 210 211 212 213 214 215 215
221 222 222 223 231 231 231 232 232
167
SLOT
237
L ITERATUUR
243
181
VERANTWOORDING
249
185
L IJST
250
169 171 174 178
VAN
HARTENKREETJES
185 188 190 191 194 195 198 202 203
COLOFON
250
16
17
