M. van der Burgt E. van Mechelen-Gevers M. te Lintel Hekkert
Introductie in de gezondheidszorg
Houten 2013
V
Voorwoord Als de gezondheidszorg nu helemaal nieuw ontworpen zou worden, zou ze er ongetwijfeld anders uitzien. De gezondheidszorg is in de loop van vele eeuwen geworden tot wat ze nu is, een product van geschiedenis en beleid. De laatste twintig jaar zijn er essentiële, met elkaar samenhangende veranderingen doorgevoerd, zodat je kunt spreken van een stelselherziening. Dat maakte een grondige herziening van de voorganger van het boek, Introductie in de gezondheidszorg van Scherpenisse en Verbeek, noodzakelijk. Dit boek heeft een geheel nieuwe opzet. We beschrijven de gezondheidszorg anno 2006 en de ontwikkelingen die gaande zijn. Omdat er wel erg veel in beweging is en actuele informatie bij het verschijnen van het boek al achterhaald kan zijn, hebben we niet gestreefd naar volledigheid. Wel hebben we gestreefd naar herkenbaarheid voor studenten en naar praktijkgerichtheid. Dat is in de opbouw ook te zien: Het inleidende hoofdstuk De gezondheidszorg in een notendop vormt een samenvatting van het boek. De daaropvolgende hoofdstukken beschrijven de beroepen en organisaties in de eerstelijnszorg, gevolgd door hoofdstukken over de tweedelijnszorg en specifieke sectoren in de zorg, zoals de geestelijke gezondheidszorg en de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking. De slothoofdstukken vormen een introductie in financiering van het zorgstelsel en het overheidsbeleid. Waar mogelijk vormen ervaringen van mensen die gebruikmaken van de gezondheidszorg het vertrekpunt in elk hoofdstuk. Het was een echte uitdaging om de ingewikkelde en snel veranderende gezondheidszorg overzichtelijk en helder op papier te zetten. We hopen dat we daarin zijn geslaagd. We hebben uiteraard een selectie gemaakt van onderwerpen die we in het boek hebben opgenomen. Met name de hoofdstukken over beleid, kosten en kostenbeheersing hebben we beknopt willen houden, omdat nog niet alle veranderingen uitgekristalliseerd zijn. Onderwerpen waar de hbo-student gezondheidszorg veel mee te maken krijgt, hebben we uiteraard wel opgenomen. Maar ook daarover valt natuurlijk veel meer te zeggen dan we in dit boek hebben beschreven. Bij onderwerpen die in verschillende hoofdstukken kunnen passen, zoals het werkveld van paramedici en verpleegkundigen, chronisch zieken en mensen met functiebeperkingen, en het HKZ-model van kwaliteitszorg, hebben we moeten kiezen in welk hoofdstuk het onderwerp aan de orde komt. De inhoudsopgave voor in dit boek en de trefwoordenlijst achterin bieden een handvat om de onderwerpen (terug) te vinden. We hebben met plezier aan dit boek gewerkt en, zoals gebruikelijk in de gezondheidszorg, multidisciplinair samengewerkt en veel deskundigen geconsulteerd.
VI
Voorwoord
We willen graag de mensen bedanken die hun kennis met ons hebben gedeeld door teksten kritisch te lezen en van commentaar te voorzien: Evert Bloemen, arts, adviseur, Pharos, Kenniscentrum vluchtelingen en gezondheid Margriet van der Burgt, organizer Robert Didden, orthopedagoog Maria Dirks, sportbegeleider Elsewiets Dommerholt, arts-acupuncturist Annet van Genderen, huisarts Margit den Hartog, apotheker-docent Jos Hendricx, ergotherapeut Jorn Hogeweg, bedrijfsfysiotherapeut, PELS-instituut Jacqueline Kolk, verpleegkundige, preventiewerker Anne-Mieke Miltenburg, mondhygiënist Martin Moons, fysiotherapeut Sarah Mulderij, student maatschappelijk werk en dienstverlening Machel Nuyten, secretaris gezondheidszorg, VNO-NCW Hedwig Pesgens, verloskundige Marlie Spijkers, huisarts, verpleeghuisarts Jaap van der Stel, senior onderzoeker, de Geestgronden, Bennebroek Zonder het commentaar van deskundigen zou dit boek niet zijn geworden wat het nu is. In verband met de leesbaarheid spreken we bij de zorgverleners over hij/hem, vanwege de oververtegenwoordiging van vrouwen in verpleegkundige en verzorgende beroepen en bij diëtisten van zij/haar. Van de woorden zorgvrager, zorggebruiker, patiënt en cliënt gebruiken we het woord dat in de context van het hoofdstuk past. We houden ons aanbevolen voor suggesties ter verbetering. Marieke van der Burgt Els van Mechelen-Gevers Martin te Lintel Hekkert
juni 2006 z
Bij de achtste herziene druk
Sedert de invoering van ‘het nieuwe zorgstelsel’ in 2006 is er veel doorontwikkeld in de zorg en het overheidsbeleid. Daarom was een drastische herziening noodzakelijk. Deze achtste herziene druk biedt een actuele stand van zaken, met oog voor de ontwikkelingen in de afgelopen jaren en een vooruitblik naar te verwachten ontwikkelingen. De kaders zoals in de eerste druk geschetst, zijn hetzelfde gebleven. Het is onontkoombaar dat getalsmatige gegevens snel veranderen. Daarom is ervoor gekozen om soms trends te beschrijven zonder concrete getallen. z
Voor studenten en docenten
De opbouw van het boek is zo veel mogelijk hetzelfde gebleven. Ten behoeve van de overzichtelijkheid zijn de hoofdstukken verdeeld over vier delen.
Voorwoord
VII
Hoofdstuk 1 bevat een samenvatting die ook als inleiding kan worden gelezen. Deel I: hoofdstuk 2-10 Eerstelijnsgezondheidszorg Deel II: hoofdstuk 11-17 Specialistische en doelgroepspecifieke zorg Deel III: hoofdstuk 18-21 Thematische onderwerpen Deel IV: hoofdstuk 22-26 Beleid, financiering, kosten en kostenbeheersing Op de site die bij dit boek hoort, staan links naar sites en documenten waarnaar wordt verwezen, ander achtergrondmateriaal en toetsvragen voor studenten. Speciaal voor docenten is er een document met toetsvragen, op te vragen via docentenservice@ bsl.nl We houden ons aanbevolen voor suggesties ter verbetering. Marieke van der Burgt Els van Mechelen-Gevers Martin te Lintel Hekkert
november 2012
IX
Inhoud 1 1.1 1.2
De gezondheidszorg in een notendop . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lijnen in de zorg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ontwikkelingen en beleid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
I
Deel I Eerstelijnsgezondheidszorg
2 2.1 2.2
De huisarts als poortwachter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
2.3 2.4
18 19
2.7
Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Organisatie van huisartsenzorg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Preventie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kwaliteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Samenwerking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ontwikkelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Site. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.5 2.6
1 3 6
15 17
19 20 21
3
Paramedici en paramedische zorg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 3.7 3.8
Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Omvang en werkzaamheden van paramedische beroepsgroepen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Werkzaamheden van paramedici nader bekeken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kwaliteitszorg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ketenzorg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Preventie en gezondheidsbevordering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ontwikkelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Site. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
25 25 26 27 30 30 31 31
4 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6 4.7
Verloskundige zorg en kraamzorg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Taakverdeling in de verloskundige zorg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kraamzorg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kwaliteit en kwaliteitszorg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Preventie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ontwikkelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Site. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
33 35 35 36 37 38 39 40
5 5.1 5.2 5.3 5.4
Mondzorg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ontwikkelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kwaliteitszorg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Site. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
42 42 43 43
6 6.1 6.2 6.3
Apotheken en zorg voor geneesmiddelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
6.4
Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Geneesmiddelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Geneesmiddelen voorschrijven . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Geneesmiddelverstrekking via apotheken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
41
46 46 47 47
X
Inhoud
6.5
Kostenstijging en manieren om de kosten te reduceren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kwaliteitszorg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ontwikkelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Site. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6.6 6.7 6.8
48 49 50 51
7 7.1 7.2
Thuiszorg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
7.3 7.4
56 57
7.7 7.8
Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Mensen die zorg thuis ontvangen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Vraaggerichte zorg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zorgverleners en hun taken, complexiteit en diversiteit in zorg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ontwikkelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ketenzorg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kwaliteit en kwaliteitszorg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Site. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
8 8.1 8.2 8.3 8.4 8.5 8.6 8.7
Informele zorg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zelfzorg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Mantelzorg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ondersteuning van mantelzorgers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Vrijwilligerszorg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Patiënten- en cliëntenorganisaties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Site. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9 9.1 9.2 9.3 9.4
Ketenzorg en zorgketens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73
9.5
79
7.5 7.6
Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ketenzorg is opgezet om zorg af te stemmen op de behoefte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Organisatie van ketenzorg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Nut en kwaliteit van ketenzorg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Site. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
55 55
59 61 61 61 63 65 65 66 68 70 71 72
74 75 76 78
10 10.1 10.2 10.3 10.4 10.5
Complementaire en alternatieve zorg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
10.6 10.7 10.8
Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Complementaire en alternatieve geneeswijzen, soorten en inhoud. . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gebruik en redenen daarvoor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Beroepsbeoefenaren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Formele positie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Samenwerking tussen reguliere en alternatieve zorgverleners . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Beleid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Site. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
87 87 88
II
Deel II Specialistische en doelgroepspecifieke zorg
11 11.1 11.2 11.3 11.4
Ziekenhuizen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Medisch-specialistische zorg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Organisatie van patiëntenzorg: werken en samenwerken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ontwikkelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
83 83 84 85 85
93 94 94 95
Inhoud
11.5 11.6 11.7 11.8 12 12.1 12.2 12.3 12.4 12.5 13 13.1 13.2 13.3 13.4 13.5 13.6 13.7 14 14.1 14.2 14.3 14.4 14.5 14.6 15 15.1 15.2 15.3 15.4 15.5 15.6 15.7 15.8 15.9 15.10 16 16.1 16.2 16.3 16.4 16.5 16.6 16.7
XI
Samenwerking met beroepsbeoefenaren buiten het ziekenhuis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ketenzorg en zorgnetwerken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kwaliteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Site. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
101
Revalidatie-instellingen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kenmerken van revalidatiezorg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kwaliteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ontwikkelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Site. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
107
110
Verpleeghuizen en verzorgingshuizen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
111
Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zorg door verpleeghuizen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Leven in een verpleeghuis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Werken in een verpleeghuis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kwaliteit en kwaliteitszorg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ontwikkelingen en knelpunten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Site. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
114 115
Palliatieve en terminale zorg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Palliatieve en terminale zorg thuis of elders . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Organisatie van palliatieve zorg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ontwikkelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Financiering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Site. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Geestelijke gezondheidszorg (GGZ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Eerstelijnsgezondheidszorg bij psychische problemen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Stepped care . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zorgtraject . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Trends in de GGZ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Inhoudelijke ontwikkelingen en zorg voor kwaliteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Verslavingszorg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Preventie in de GGZ en verslavingszorg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Te verwachten ontwikkelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Site. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zorg voor mensen met dementie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zorgbehoeften . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zorgprogramma dementie en zorgstandaard dementie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zorgaanbod . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Casemanager en zorgketen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ontwikkelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Site. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
101 102 106
108 108 109 109
116 116 117 121 123 125 126 127 129 130 131 131 133 135 135 137 139 140 140 141 143 144 145 147 149 149 150 152 154 155 156
XII
Inhoud
17
Zorg voor mensen met een verstandelijke beperking. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
157
17.1 17.2
159 161
17.9
Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Integrale vroeghulp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . MEE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zorg thuis, in een beschermende woonvorm of een instelling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Medische en paramedische zorg thuis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Preventie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kwaliteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ontwikkelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Site. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
III
Deel III Thematische onderwerpen
18
Preventie en gezondheidsbevordering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
171
18.1 18.2
174 175
18.4 18.5 18.6 18.7 18.8 18.9 18.10
Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Begrippen: preventie, gezondheidsbevordering, gezondheidsbescherming . . . . . . . . Wie doen aan preventie en gezondheidsbevordering en gezondheidsbescherming? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . GGD’en en openbare gezondheidszorg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Middelen voor preventie en gezondheidsbevordering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Is preventie altijd nuttig? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ontwikkelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kosteneffectiviteit. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wie betaalt? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Site. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
178 179 181 182 183 186 186 188
19 19.1 19.2 19.3 19.4 19.5
Zorg in de grote steden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Complexe zorg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zorg voor mensen zonder geldige verblijfsdocumenten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Onverzekerden door geen zorgverzekering af te sluiten of door wanbetaling . . . . . . Site. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
189 190 191 192 193 194
20 20.1 20.2 20.3 20.4 20.5
Zorg voor gezondheid in bedrijven . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
195 196 196 198 198 199
17.3 17.4 17.5 17.6 17.7 17.8
18.3
20.6 20.7 21 21.1 21.2 21.3 21.4 21.5
Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Arbodienstverlening in het licht van wetten en regels . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Patiëntenpopulatie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gezondheidsmanagement in bedrijven . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kwaliteitszorg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ontwikkelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Site. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Kwaliteitszorg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De spelers bij kwaliteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De rol van de overheid bij kwaliteitszorg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De Wet op de beroepen in de individuele gezondheidszorg (Wet BIG) . . . . . . . . . . . . . . De Wet Toelating Zorginstellingen (WTZi) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
162 162 165 166 166 167 168
200 200 201 203 207 208 209 211
XIII
Inhoud
21.11
De Kwaliteitswet Zorginstellingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De Wet Klachtrecht Cliënten Zorgsector (WKCZ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De Wet Medezeggenschap Cliënten in de Zorgsector (WMCZ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De Wet op de geneeskundige behandelingsovereenkomst (WGBO) . . . . . . . . . . . . . . . . Ontwikkelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Site. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
IV
Deel IV Beleid, financiering, kosten
22 22.1
Gezondheidsbeleid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
21.6 21.7 21.8 21.9 21.10
212 212 213 213 215 216
219 221
22.6 22.7 22.8
Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Geschiedenis van de ziekenzorg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Regulering van het aanbod. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Beleid gericht op gezondheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Preventiebeleid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Vraagsturing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ontwikkelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Site. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
23 23.1 23.2 23.3 23.4 23.5 23.6 23.7 23.8
Verzekerd voor zorg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De Zorgverzekeringswet (ZVW) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a Het basispakket . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b Een aanvullend verzekeringspakket . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ontwikkelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Site. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
231 233 233 234 235 236 240 241 241
24 24.1 24.2 24.3 24.4 24.5
Kosten van de zorg en kostenbeheersing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Geschiedenis van de kostenbeheersing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Huidige kostenbeheersing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ontwikkelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Site. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
243 244 244 245 247 248
25 25.1 25.2 25.3 25.4 25.5 25.6
Gezondheidszorg als markt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De markt en de marktmeester . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De zorgverleningsmarkt: markt tussen zorgaanbieders en zorggebruikers . . . . . . . . . De zorginkoopmarkt: markt tussen zorgverzekeraars en zorgaanbieders . . . . . . . . . . . De zorgverzekeringsmarkt: markt tussen zorgverzekeraars en zorggebruikers . . . . . De rol van de overheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Site. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
249 251 251 253 254 254 257
26 26.1 26.2 26.3
Ontwikkelingen en lijnen naar de toekomst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
259 260 260 261
22.2 22.3 22.4 22.5
Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De zorg wordt anders georganiseerd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Specialistische zorg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
221 222 224 226 227 228 229
XIV
Inhoud
26.4
Financiering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hoe zal het worden?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
264
Bijlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
265
Literatuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
267
Begrippen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
273
Register . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
277
26.5
263
