M eer over Hasselt willen weten,

Rondwandelingen Home

Pagina 1 St. Stephanus versteend!

Waar zijn deze gebouwen te vinden?

Gevelstenenroute

O Z

p deze website komt de geschiedenis van Hasselt aan de orde. De geschiedenis zoals het terug te vinden is in gebouwen en andere tastbare restanten van het verleden.

o treft u een selectie aan van tien markante gebouwen uit de historie van Hasselt. Met tekst en uitleg is het de moeite waard om in een korte stadswandeling ze te gaan bezichtigen. Al verhalend zullen we proberen de dode stenen tot leven te brengen. Aan het eind van de tocht zal u duidelijk worden waarom deze rondwandeling de titel draagt St. Stephanus versteend .

O

p deze site ook een stadswandeling langs de gekleurde gevelstenen van Hasselt.

M

eer over Hasselt willen weten, klik dan hier voor

Histovisie I

of

Histovisie II

Home | St. Stephanus versteend! | Waar zijn deze gebouwen te vinden? | Gevelstenenroute

Augustus 2014

St. Stephanus versteend! Pagina 2

Home

St. Stephanus versteend!


Raadhuis

Raadhuis

Gevelstenenroute

Herderin

Hoogstraat 12

Hoogstraat 10

Een rondgang langs tien markante gebouwen en hun geschiedenis.

Hoogstraat 33 Klik daartoe het grijze bolletje aan.

Nieuw straat 7

Heerengracht 6


Ons adres: [email protected]

Tien topstukken Pagina 3 Home



Hee-ren-gracht 27 Het Hooge Huis

Gevelstenenroute

Vispoort

Een rondgang langs tien markante gebouwen en hun geschiedenis.

Ridderstraat 24 Armenhuis

Kerk



Waar zijn deze gebouwen te vinden? Pagina 4 Home



2

1

3

5

Gevelstenenroute

4

6

1

7

9

10

8



Het Raadhuis Pagina 5

Home



Gevelstenenroute

Het Raadhuis is in twee fasen opgetrokken. Wanneer men tegenover de ingang gaat staan, is dat nog altijd te zien. Het oudste deel is het westelijk deel. Dit dateert uit de vijftiende eeuw. Het jongste deel dateert uit de zestiende eeuw. Zoals gezegd valt de scheiding duidelijk op. Inwendig scheidt een dikke muur de beide gedeeltes. De bouwmaterialen zijn zandsteen en baksteen. In het oostelijk deel treft men een suggestie van de speklagen aan. Het werk van de steenhouwer is duidelijk te bespeuren. Hier en daar ziet men zijn merkteken. Het oostelijk deel (het latere wijnhuis) is sierlijker en doet rijker aan. Mogelijk zegt dat iets over de toegenomen welvaart. Voor de ingang stond vroeger het schavot en de kaak. Hier werd bijvoorbeeld de mattenmaker Hendrik Slag door onthoofding terechtgesteld. Hij had zijn broer Berend met een mes in de bil gestoken en laten doodbloeden. Omdat Hendrik berouw toonde, werd hij uiteindelijk toch nog begunstigd. Zijn lijk hoefde niet na de onthoofding - zoals gebruikelijk was - aan de galg te hangen. Het stadsbestuur stond toe dat hij in plaats van opgehangen te worden, buiten de stad op het galgenveld in een kist begraven mocht worden.. De ermee gepaard gaande kosten en de kosten voor de terechtstelling moest hij in ruil voor deze verleende gunsten uit eigen zak betalen. In 1582 werd het Raadhuis grondig geplunderd. En meer dan 100 jaar later vond op de trappen en de aanpalende kamers een oproer plaats (1706). Hier gingen beroemde figuren naar binnen (Maurits, Lodewijk Napoleon), maar ook schurken

Het Raadhuis Bestuurlijk middelpunt van de stad

Ingang van het raadhuis



Het Raadhuis Pagina 6

Home



zoals Gerrit Ludgers van Oldenhove (2 mijlen boven Groningen). Hij werd in 1571 gearresteerd, omdat hij en zijn kompanen er de gewoonte van hadden gemaakt om kerken leeg te roven.

Gevelstenenroute

Kamer voor de gevangenen

Het Raadhuis Bestuurlijk middelpunt van de stad



De Herderin Pagina 7 Home



Gevelstenenroute

We staan hier in het centrum van de stad. Niet alleen het geografisch middelpunt, maar ook het economische en politieke centrum. Hier werd de weekmarkt en de jaarmarkt gehouden. Om de markt stonden ook de herbergen. Met als ontmoetingspunten de Zon en de Herderin (voorheen Het Roohert) met als eigenaar dominee Spies, die de herberg onderhands in 1727 had gekocht van de diaconie. Hier vluchten in 1787 ook een aantal patriotten naar binnen. Zij hadden op een zondag eerst bij een plaatselijke bakker nogal wat opschudding veroorzaakt, omdat ze gevraagd hadden naar patriottische timpen. De bakker had toen geantwoord, dat hij alleen Hasselter timpen verkocht. De vrijcorpsleden hadden vervolgens hun sabels getrokken. Te hulp geschoten Hasseltenaren bekogelden hen echter zodanig met stenen, dat zij wel op de vlucht moesten slaan. Een drietal dacht een veilige plek binnen de herberg gevonden te hebben. In diezelfde herberg riep een paar jaar eerder de Zwollenaar Hendrik Willem Huyer nadat hij eerst een hele fles wijn naar binnen had geslagen "Vivat Cappelle". Dat die kreten niet gewaardeerd werden bleek wel uit het feit dat hij onder geroep van “vivat Oranje en het vrijcorps in de geute" een veilige toevlucht moest zoeken. Niet ver van de markt af stonden herbergen zoals: De Witte Zwaan,

De Herderin Economisch en informatief middelpunt van de stad

Haardplaat met patriottische symbolen [poppenhuisformaat]. Mogelijk in eigendom geweest van de broer van Hendrik Willem Huyer .



De Herderin Pagina Pagina 88 Home



Gevelstenenroute

Het Witte Kruis en de Groninger Toren. Laatstgenoemde naam is niet zo vreemd. Langs Hasselt liep één van de eerste postwagenroutes van Nederland. Beginnend in Groningen ging de route over Meppel naar Hasselt. Daar moesten de passagiers in de trekschuit richting Kampen stappen om daar vervolgens weer in de postwagen naar Amersfoort plaats te nemen. Er werd daarbij veel van het uithoudingsvermogen van de passagier gevergd. De tocht duurde namelijk zo'n 33 uur en ging over lang niet altijd geplaveide wegen. Bovendien was ze nogal prijzig. Voor een enkele

De Herderin Economisch en informatief middelpunt van de stad



Hoogstraat 12 Pagina 9

Home



Gevelstenenroute

De vierde woning van links was het huis van een koopman. Beneden kon men de beddensteden aantreffen. Boven bevonden zich — enkel via een ladder te bereiken slaapvertrek en een zolderverdieping. De zolder diende als opslagruimte. Het huis is met kruisribgewelven onderkelderd. In dit huis had Perigrinus Barmentloe zijn drukkerij gevestigd. Tussen 1480 en 1490 heeft hij hier zijn acht nog bekende wiegedrukken [zie illustratie] vervaardigd. Later ging het huis over naar de Deventer familie Pafraet. Ook zij behoorden tot een bekend Overijsselse drukkers geslacht. Eveneens zou in dit huis Kiliam van Renselaer geboren zijn. Hij werd later de stichter van Renselaerswijck nabij New York. In dit soort huizen woonde de bovenlaag van Hasselt; de sociale toplaag dus. Dit type woning treft men ook in Hoorn, Enkhuizen, Monnikendam en Medemblik aan. Hoewel Hasselt sterk afhankelijk was van het Duitse achterland, behoorde het in cultureel opzicht tot de Zuiderzeecultuur . De stad lag dan ook met het gezicht naar Holland toe en met de rug naar het in het oosten gelegen economisch achterland. In het begin van de negentiende



Hoogstraat 12 Pagina 10 Home



Gevelstenenroute

eeuw raakte het gebouw in verval. Na de tweede wereldoorlog was het rijp voor restauratie. In 1959 werd deze afgerond. Het gebouw kreeg daarna een andere bestemming. Van woonhuis - zo is ondergetekende in dit huis geboren - werd het bibliotheek. Gezien eerdere genoemde drukkersactiviteit herkreeg het pand daarmee een passende bestemming. Later vond de muziekvereniging Irene er onderdak. Tegenwoordig heeft het zijn oorspronkelijke bestemming herkregen.



Hoogstraat 33 Pagina 11 Home



Gevelstenenroute

Het tweede huis aan de rechterkant behoorde bij het tegenovergelegen gasthuis, dat als hospitaal en armenhuis diende. Nog altijd is in de tuin de altaarplek te zien. Mogelijk dat de slaapplaatsen voor de patiënten hier net als in het Hotel Dieu te Beaune en het St. Jans hospitaal in Brugge aan de muurkant stonden, zodat de zieken uitzicht op het altaar hadden. Het oudste deel van het complex dateert uit de late gotiek. Later werd het verbouwd tot een burgerwoning voor iemand uit de sociale bovenlaag. Gezien de aanwezigheid van een sijdelkamertje ofwel een comptoir, is het huis waarschijnlijk van een koopman geweest . Het voorste deel diende als woning, het achterste deel als pakhuis en als wagenberging. Op het open erf heeft men vijf kuipen van hout aangetroffen. In het midden stond een ijzeren keuspot, die diende als glazuurmolen (rosmolen). De steeg heet niet voor niets Rosmolensteeg. Waarschijnlijk heeft hier in het begin van de zeventiende eeuw een tichelbakkerij gestaan. De benodigde witte klei (grondstof) werd geïmporteerd. Achter het complex stonden zeven armenhuisjes elk tien vierkante meter groot. In de loop van de zeventiende eeuw werd in het gebouw de waag ondergebracht. Ook bij dit huis treft men de invloed van de westelijke Zuiderzeestadjes en steden aan.

Na een grondige restauratie zijn de panden in bezit van de Vereniging “Hendrick de Keijser” gekomen.



Nieuwstraat 7 Pagina 12 Home



Gevelstenenroute

Huis met puntgevel [de tweede woning van links] met enkele trappen, toppilaster en een gevelsteen met koe. Op grond van het op de gevelsteen vermelde jaartal gaan we uit van het bouwjaar 1627. Het huis draagt de naam “De bonte os”. Het verhaal gaat dat tijdens één van de belegeringen van de stad de veestapel zodanig uitgedund was, dat er nog maar één koe was. Met dit beest liepen de inwoners van Hasselt geregeld—voor de vijand goed zichtbaar— over de stadswallen. De bevolking wilde de indruk wekken dat er geen voedselgebrek in de stad bestond en dat de belegeraars er niet op moesten rekenen dat de stad zich snel zou overgeven. Het verhaal is mooi. Te mooi. Veel waarschijnlijker is het dat deze koe duidt op de handel die de eigenaar van deze woning dreef. Hasselt was in de zeventiende eeuw een stad die voor een gedeelte afhankelijk was van de handel in ossen. De beesten werden veelal in Denemarken gekocht en naar Hasselt vervoerd om daar verder te worden vetgeweid. Vervolgens werden de beesten op de Hollandse markten verkocht.



Heerengracht 6 Pagina 13 Home



Gevelstenenroute

Deze woning heeft toebehoord aan de Telvorens. Het huis was één van de panden op rij die in bezit van deze familie was. Zij vestigden zich in Hasselt aan het eind van de zestiende eeuw. Toen had de familie een geestelijke achtergrond. In de zeventiende eeuw kregen de Telvorens nogal wat invloed in het stadsbestuur. Thijmen bracht het zelfs tot stadssecretaris. En in die hoedanigheid speelde hij een belangrijke rol in de burgeroorlog van 1657, waarbij de stad zelfs door Zwolle en Kampen belegerd werd. Al eerder waren er toen rond de persoon Telvoren problemen geweest. Zo was hij in december 1655 in Zwolle door een sergeant en drie musketiers in hechtenis genomen. Pas toen zijn vermogende schoonvader Cotgen de losprijs van 6.000 gulden had betaald, werd hij weer vrijgelaten. In de negentiende eeuw was het pand in handen van de familie Appelo, die er een taanderij in onderbracht. Door de toenemende scheepvaart over de Dedemsvaart was er voor dit bedrijf voldoende klandizie.



Het Hooge Huis Pagina 14 Home



Gevelstenenroute

In de tweede helft van de zeventiende eeuw werd dit pand door de op 13 augustus 1626 geboren chirurgijn Gerrit Struik bewoond. Hij trouwde met Catelijn Bogermans. Met een bezit van 500 gulden behoorde hij tot de kleine burgerij van Hasselt. Twee jaar voor zijn dood kwam het pand ( “een huijs en were met een bakhuijs en de oven daarin”) in handen van Berend Pipardus. In 1681 kocht hij namelijk het halve huis voor 445 gulden. Hij oefende overigens het zelfde beroep uit als Gerrit. In 1692 overleed deze met Hendrikjen Claeszen gehuwde "medicus". Na zijn dood kwam het waarschijnlijk in bezit van Menso Mensen. Deze in 1649 geboren wolkoopman liet bij zijn dood in 1703 een failliete boedel na. Een naar aanleiding hiervan gemaakte inventarislijst is bewaard gebleven. Niet lang na de dood van Menso moet het huis in handen zijn geraakt van burgemeester Frederik van Benthem (Gedoopt op 6 augustus 1656 en begraven op 9 mei 1727). Na zijn overlijden werd zijn in Zwolle wonende zoon Frederik Hendrik van Benthem eigenaar. Toen deze in 1755 stierf, wilde men het huis aankopen voor de krijgsraad. De koop ging echter niet door en uiteindelijk werd het voor 530 gulden aan Hendrik Ridderinkhoff (gedoopt op 27 juli 1719 en overleden op 12 januari 1799) verkocht. Deze met Hendrika Hartsuiker getrouwde visser werd vanwege patriottische



Het Hooge Huis Pagina 15 Home



Gevelstenenroute

sympathieën in 1787 als burgemeester afgezet. Inmiddels was toen het huis voor 450 gulden al doorverkocht aan de uit Zutphen komende stadssecretaris Exalto d'Almaras. Waarschijnlijk deed hij deze aankoop namens de sociëteit van de toebaksplanterie, want in 1801 werd het toen “Het Hoge Huis" genoemde woning weer namens deze instelling aan P.D. Suerdfeger verkocht. In 1811 ging de woning wederom in andere handen over. In 1832 werd het huis door de tapper G. Determan bewoond.



De Vischpoort Pagina 16 Home



Gevelstenenroute

Hasselt was een vestingstad met verschillende bolwerken en kende een drietal hoofdpoorten. De poort waarvoor u staat is niet één van deze drie. Deze toegang is gemaakt om een snelle verbinding met het Zwartewater te hebben. Het was natuurlijk lasting om steeds maar te moeten omlopen via de Veerpoort. Bovendien lag deze toegang wat hoger, zodat het vervoer van goederen via die poort wat moeizaam was. Dat deze poort wat hoger lag, had te maken met het feit dat de stadsmuur aan de Zwarte-waterkant tevens dienst deed als waterkering. In de muur van het vischpoortje is nog de uitsparing te zien waar de dikke sluitbalk inviel. Ook de twee scharnierhaken zijn nog aanwezig. Aan de buitenkant van het poortje is een kanonskogel ingemetseld. De kogel herinnert aan de belegering van 1657. De stad werd toen door Kampen en Zwolle beschoten. Men telde in totaal zo’n 700 inslagen. Een oude man en een jonge knaap werden gedood. De schade was aanzienlijk. Een overzicht van de aangerichte vernielingen bestaat nog. De belegeraars moesten namelijk later zelf voor de aangerichte schade opdraaien.



Ridderstraat Pagina 17 Home



Gevelstenenroute

Terug naar de Markt. We passeren dan het in 1778 geopende armenen wezen huis. In de tweede helft van de achttiende eeuw nam overal in de Republiek, maar zeker in Hasselt de armoede toe. De armenkassen (die van de stad en de kerk) konden dit niet meer aan. Handen werden ineen geslagen om tot een gezamenlijke armenzorg te komen. Daarmee wilde men voorkomen dat men tegen elkaar uitgespeeld werd. De kerkelijke armenzorg was zo machtig dat het zelfs huwelijken kon verbieden. Zo kreeg een vrouw die ondersteund werd te horen dat een huwelijk niet op prijs werd gesteld, omdat dan anders de armenzorg voor een woning diende te zorgen. Dus voor hogere kosten kwam te staan. De kerkenraad werd dan ook geadviseerd het huwelijk niet in te zegenen. In het armenhuis waren de vader en de moeder de baas. Zij zagen toe op handhaving van de strenge regels. Wie kwaad sprak over het eten van het tehuis kreeg die dag geen maaltijd. Wie zich onfatsoenlijk gedroeg werd in de kelder opgesloten. Op vloeken stond de straf, dat men vier en twintig uur in het blok werd gezet. De gestrafte kreeg dan alleen water en brood. Veelal waren de armen aan hun kleding te herkennen. De klompen die ze droegen, werden alle gebrandmerkt om te voorkomen dat ze verkocht werden.



De Grote Kerk Pagina 18 Home



Gevelstenenroute

Een gotische hallenkerk. In 1380 werd het gebouw door brand verwoest. Het bestaande bouwwerk dateert uit het midden of het eind van de veertiende eeuw. Wat opvalt is dat het zo groot is. Het biedt meer plaatsen dan er in Hasselt aan inwoners waren. Men zat aanvankelijk niet in de kerk, maar stond. In de middeleeuwen stond het koor centraal (met allerlei zijkapellen). Kerken staan georiënteerd. Dat wil zeggen ze staan met het koor op het oosten gericht. Na de hervorming kwam de preekstoel centraal. Op veel van die kansels stond een zandloper, zodat de voorganger in al zijn eruditie niet te lang zou gaan preken . De kerk was behalve een religieus centrum ook een begraafplaats. Vandaar de uitdrukking "rijke stinkerd" . In de achttiende eeuw was het luxe om je 's avonds te laten begraven met flambouwen. Na afloop werden gezien de rekeningen - complete drinkgelagen aangelegd. In de toren hing een klokkenspel. Dergelijke “speeltjes” waren duur. Toch had men er veel geld voor over. Met een klokkenspel kon de stad haar zelfbewustzijn tonen. In Hasselt werd in de zeventiende eeuw (l663) een klokkenspel van Hemony besteld. Het bestond uit 23 klokken. De kosten waren niet gering namelijk 5.500 gulden. Alle burgers betaalden via een “liberale” gift eraan mee. In 1725 sloeg de bliksem in. Torenspits en klokkenspel gingen verloren. Evenals een deel van de kerk. Dominee Spies nam de taak op zich om in Amsterdam en Rotterdam geld in te zamelen voor de herbouw. Daarbij vergat hij niet aan zichzelf te denken. In totaal haalde hij 6.700 gulden op, maar diende hiervoor wel een declaratie van 3.300 gulden in.



Gevelstenenroute Pagina 19 Home



Gevelstenenroute

Inleiding In het verleden kende men nog geen huisnummers. Om toch op het juiste adres terecht te komen droegen vele huizen een eigen naam. De meest voorkomende manier was om in de gevel een steen met de naam van het huis te metselen. In Hasselt is een aantal van die stenen bewaard gebleven. We leiden u langs de mooiste gevelstenen.

Gevelstenen om het bouwjaar aan te geven of in plaats van huisnummers. Hasselt heeft er een aantal. Een rondleiding.

We beginnen op de markt. Staande voor het raadhuis zie je boven de toegangsdeur een grote sluitsteen met het jaartal 1550. Hier zie je het stadswapen. En links ervan kan men ook nog het merk van de steenhouwer zien. We gaan nu de Hoogstraat op en wandelen naar nummer 24. Hier ziet u een combinatie van stenen. De eigenaar wordt aangeduid met Jan H. Het jaartal duidt op het bouwjaar. Verder is ook hier het stadswapen te zien. Het afgebeelde beest is een eenhoorn . Veelal duidt dit op bewoning van het huis door een apotheker. Of dat hier ook het geval is geweest weten wij niet. Tussen de beide eenhoorns in staat een prachtig kopje afgebeeld. We slaan rechts af en meteen weer rechts. Nu zijn we in de Hofstraat. Hier is een gekleurde gevelsteen met een jaartal te zien. Het geeft






Gevelstenenroute

het bouwjaar aan. Nadat we de Hofstraat zijn uitgelopen, komen we weer terecht op de Markt. We gaan echter links afslaan. We staan nu in de Nieuwstraat. Op nummer 7 zien we de volgende steen. Het verhaal gaat dat tijdens één van de belegeringen van de stad de veestapel zodanig uitgedund was, dat er nog maar één koe was. Met dit beest liepen de inwoners van Hasselt geregeld—voor de vijand goed zichtbaar— over de stadswallen. De bevolking wilde de indruk wekken dat er geen voedselgebrek in de stad bestond en dat de belegeraars er niet op moesten rekenen dat de stad zich snel zou overgeven. Het verhaal is mooi. Te mooi. Veel waarschijnlijker is het dat deze koe duidt op de handel die de eigenaar van deze woning dreef.

Bovenstaande gevelsteen is met de sloop van het bijbehorend pand in 2005 verdwenen. Zie hiervoor Histovisie III Een huis bedreigd







Gevelstenenroute

We lopen nu de Regenboogsteeg in. Op de hoek van deze steeg en de gracht staat een huis met een trapgevel. Hier zien we een steen die bij de renovatie aangebracht is. Bij het uitkomen van de steeg slaan we links af, we gaan de brug over en wandelen nu de Heerengracht op. . We zijn nu bij Heerengracht 7. Hier zijn wij een gevelsteen met een bouwjaar. De woning dateert dus uit het einde van de zestiende eeuw. We lopen de gracht af, gaan weer de brug over en wandelen de Ridderstraat in. Hier zien wij in een huis tegeover het Waterpoortje de volgende gevelsteen. De steen spreekt voor zich.


We gaan nu het poortje door en slaan rechts af wandelen langs het water. Naast een café komen we onze laatste steen tegen. Hier stond vroeger een pannenbakkerij. Slaan we weer rechts af dan komen we op de Markt uit.



M eer over Hasselt willen weten,

Recommend Documents