primair onderwijs groep 4 t/m 6
Seizoenen in beeld docentenhandleiding
Inhoud Welkom Kijken, doen en tonen Museumles: Seizoenen in beeld Voorbereiding in de klas In het museum Verwerking in de klas
3 4 5 6 9 11
Bijlage 1 Museumregels Bijlage 2 Brief voor begeleiders Bijlage 3 Praktische informatie
13 14 15
Museumles: Seizoenen in beeld Aantal leerlingen: max 32 Tijd: 90 minuten Kosten: h90,-* Lesmateriaal: gratis Toegang begeleiders: gratis Reserveren: hetnoordbrabantsmuseum.nl/onderwijs/ * Voor een groep van 16 leerlingen of minder geldt een tarief van 745,-.
Het Noordbrabants Museum Afdeling Educatie Verwersstraat 41 Postbus 1004 5200 BA ’s-Hertogenbosch Telefoon: (073) 6 877 836 E-mail:
[email protected] website: hetnoordbrabantsmuseum.nl © Het Noordbrabants Museum 2014 Fotografie: bymarjo, Marc Bolsius, Joep Jacobs en Het Noordbrabants Museum
2
Welkom Bedankt voor uw interesse in Het Noordbrabants Museum. Deze docentenhandleiding bevat alle informatie die u nodig heeft om uw leerlingen voor te bereiden op het museumbezoek en om op school met het onderwerp aan de slag te kunnen gaan. Vanzelfsprekend stemmen wij waar mogelijk de inhoud van de museumles af op het niveau en de wensen van de groep. Wij vragen u om ervoor te zorgen dat de leerlingen zich houden aan de museumregels: Je mag wel: jassen en tassen afgeven bij de garderobe, met potlood schrijven, foto’s maken zonder flits en kijken met je ogen. Je mag niet: schreeuwen, aanraken, rennen, leunen, eten, met je telefoon spelen of muziek luisteren. Mocht u na het lezen van deze handleiding nog vragen hebben, neem dan rechtstreeks contact op met de afdeling educatie via het telefoonnummer (073) 6 877 836. Wij verheugen ons op uw komst en hopen dat wij binnenkort nog meer leerlingen van uw school mogen verwelkomen.
Ons team museumdocenten & rondleiders staat voor u klaar! 3
Kijken, doen en tonen In het vernieuwde Noordbrabants Museum heeft educatie voor scholen een belangrijke plaats gekregen. In onze twee nieuwe educatieve ruimtes kunnen de leerlingen tijdens de museumlessen namelijk ook zelf aan de slag. Uitgangspunt voor de museumlessen is: ontdekken door te kijken, doen en tonen. In de museumzalen kijken leerlingen naar kunstwerken en historische voorwerpen. Filmpjes, animaties en projecties geven uitleg in beeld. In de educatieve ruimtes, het Medialab of het Spetterlab, gaan de leerlingen zelf aan de slag. Ze maken een eigen, creatieve vertaling van wat ze in de museumzalen hebben gezien. Aan het einde van de museumles tonen de leerlingen elkaar hun creaties en praten over hun ontdekkingen. Het werk van de leerlingen wordt in het museum op beeldschermen aan alle andere bezoekers getoond. Tonen gebeurt ook via de website en sociale media. Werk gemaakt in Het Noordbrabants Museum is terug te zien: • op schermen in het museum, zichtbaar voor alle bezoekers • op het YouTube kanaal www.youtube.com/user/MedialabHNBM • leerlingen kunnen hun werk vanaf YouTube delen op hun eigen sociale media • in een expositie op school
4
De museumles: Seizoenen in beeld De museumles Te allen tijde hebben kunstenaars zich laten inspireren door de vier seizoenen. De behoefte van de mens om het leven te ordenen maakte dat schilders thema’s als de vier jaargetijden, de twaalf maanden, de vijf zintuigen of de vier elementen toepasten in hun werk. De schilderijenserie De Vier Jaargetijden (1665) van de Brabantse kunstenaar David Teniers geeft ons een kijkje terug in de tijd: Wat voor werk deden de mensen vroeger tijdens de hooimaand? En welke maand was dat eigenlijk? Omdat de meeste mensen driehonderd jaar geleden boer waren, bepaalde het seizoen wat voor werk er gedaan moest worden op het land. Nu is dat wel anders: in Nederland doen de meeste mensen het hele jaar hetzelfde werk. Ook vandaag de dag nog zijn er kunstenaars in Brabant die kunst maken waarvoor de seizoenen een belangrijke inspiratiebron vormen. Kunnen de leerlingen de vier seizoenen in hun werk herkennen? Welke verschillen in de manier van schilderen zien de leerlingen tussen de schilderkunst uit de zeventiende en de twintigste eeuw? De museumles bestaat uit drie delen, elk voorzien van lesmateriaal: • Een voorbereidende les in de klas • Een bezoek aan het museum: oude kunst, hedendaagse kunst en het Medialab • Een verwerkende les in de klas
Lesdoelen • De leerling neemt een kunstwerk aandachtig waar en onderzoekt welk verhaal het vertelt. • De leerling kent de relatie van een kunstwerk met de omgeving en de tijd en weet dat de beeldtaal verandert in de loop van de geschiedenis. • De leerling legt binnen het thema seizoenen relaties met werk van andere kunstenaars en verbeeldt één seizoen in een eigen animatiefilm. • De leerling kan op zichzelf en zijn groepsgenoten feedback geven ten aanzien van het idee, het werkproces en het resultaat en daar zijn waardering voor uitspreken.
Kerndoelen De museumles vergroot de kennis en vaardigheden van de leerlingen voor wat betreft: Kerndoelen Kunstzinnige Oriëntatie: • 54 uitdrukken gevoelens en ervaringen • 55 reflecteren op eigen werk en dat van anderen • 56 kennis & waardering cultureel erfgoed 5
Voorbereiding in de klas Hoe meer de leerlingen voorafgaand aan het museumbezoek weten over kunst, hoe meer de kunstwerken in het museum tot hun verbeelding spreken. Bespreek daarom met de kinderen wat kunst is, laat voorbeelden zien van beroemde kunstwerken of dompel de kinderen onder in een kunstproject met echte kunstenaars bij u in de buurt.
Seizoenen in beeld Op vrijwel alle basisscholen vormen de vier seizoenen een belangrijke basis voor de themakeuzes in de lesprogramma’s. De mogelijkheden voor koppeling met lessen beeldende vorming zijn eindeloos. Met materialen uit de natuur zijn prachtige seizoenskunstwerken te maken.
Werkblad 1 Dit werkblad introduceert het thema van de vier seizoenen. Aan de hand van De Vier Jaargetijden van David Teniers koppelen de leerlingen de namen van de maanden van het jaar aan de ‘bijnamen’ van de maanden.
Werkblad 2 Op dit werkblad koppelen de leerlingen details uit de Vier jaargetijden schilderijen van David Teniers aan de maanden van het jaar. Op elk detail is een andere vorm van ‘seizoensarbied’ te zien.
6
Muziek Over de vier seizoen is ook muziek gemaakt. Een bekend voorbeeld is het klassieke stuk De vier jaargetijden van Antonio Vivaldi. De vier seizoenen worden uitgebeeld door de instrumenten. De viool vertelt in het gedeelte De winter het verhaal van de wind en het ijs. De violist zet de scherpe bewegingen van de verkleumde mensen neer: het klappertanden en het gestamp van hun voeten. Luister en kijk of je dit kunt terughoren in de muziek. Kunnen de leerlingen ook de andere seizoenen herkennen? Voor de jongere kinderen: ook Bassie en Adriaan en Kabouter Plop hebben muziek over de vier seizoenen gemaakt.
Filmpjes Animatie video Lente, zomer, herfst en winter, Elk seizoen is anders. www.schooltv.nl/beeldbank
Websites: Middeleeuwse seizoenen in beeld: Gebroeders van Limburg www.gvljr.nl/ Voorbeelden van kunst geïnspireerd op de vier seizoenen www.kunstkopie.nl/a/seizoenen_jaargetijden_ku.html Edduboek over de maanden van het jaar www.eduboek.nl/UserFiles/pdf/maanden_van_het_jaar.pdf Lesideeën www.pinterest.com/educatiehnbm/
Boeken: Niels van der Plas Alimali De vier seizoenen www.freija-media.com/inkijkexemplaar.pdf Jolanda Dijkmeijer De vier seizoenen Monika & Ralph Schneider De vier seizoenen in dans en beweging
7
Het museumbezoek Het is belangrijk dat u met de leerlingen bespreekt wat zij in het museum kunnen verwachten, zodat zij niet voor verrassingen komen te staan. Vertel de leerlingen daarom goed hoe de dag waarop ze het museum bezoeken, eruitziet. Hoe gaan ze naar het museum toe, wat gaan ze in het museum doen en hoe komen ze weer terug op school. Opdrachten en schrijfbenodigdheden ontvangt u in het museum.
Groepsindeling In het museum wordt de klas gesplitst in twee groepen. Als u de groepsindeling al op school aan de leerlingen bekend maakt, voorkomt u onrust en vertraging tijdens het museumbezoek.
Museumregels Bespreek vooraf met de leerlingen wat er wel en niet mag in het museum. Je mag wel: jassen en tassen afgeven bij de garderobe, met potlood schrijven, foto’s maken en kijken met je ogen. Je mag niet: schreeuwen, aanraken, rennen, leunen, eten, met je telefoon spelen of muziek luisteren. U kunt hiervoor gebruik maken van: • De vertelkaartjes: Een museum, wat is dat?, geschikt voor gebruik in groepjes. U kunt deze downloaden bij onze websitepagina over deze museumles. • De animatie op www.bureaubabel.nlBabelMuseum.html • Bijlage 1: De Museumregels. U vindt alles bij de museumles op onze website.
Begeleiding Toegang voor begeleidende ouders of docenten is gratis. Ook voor hen is het belangrijk te weten wat er in het museum van hen verwacht wordt. In de ‘Brief voor begeleiders’ vinden zij alle benodigde informatie (zie bijlage 2). 8
In het museum (90 minuten) Aankomst (10 minuten) • De docent meldt zich -zonder de leerlingen- aan de balie, bij de ingang van het museum. De leerlingen worden ontvangen door de museumdocenten. Bij goed weer blijven ze buiten op het voorplein, anders verzamelen ze binnen bij het trefpunt. • De klas wordt in twee groepen verdeeld. De leerlingen geven hun jassen en tassen af bij de garderobe/rolcontainer, die gaat op slot. De leerlingen krijgen zo nodig werkbladen, een klembord en een potlood om mee te schrijven. Begeleidende ouders en docenten krijgen een ‘keycord’ waarmee zij gratis toegang tot het museum hebben. • Groep 1 gaat eerst ‘kijken’ op zaal, groep 2 gaat eerst ‘doen’ in de educatieve ruimte.
Kijken (35 minuten) De leerlingen bezoeken de zalen Kunst voor 1800 en Kunst na 1900. De leerlingen krijgen uitleg van de museumdocent en gaan zelf aan de slag met werkbladen. In de schilderijen van David Teniers gaan ze op zoek naar details die het verhaal achter de schilderijen vertellen. Met behulp van op zeildoek geprinte afbeeldingen van de schilderijen zitten ze er letterlijk met hun neus bovenop. In de kunstwerken van hedendaagse kunstenaars zijn de seizoenen heel anders verbeeld. Lukt het de leerlingen om ook hier de seizoenen te herkennen? 9
Doen (35 minuten) In het Medialab maken de leerlingen zelf een animatiefilmpje over de grote beuk in de Paleistuin van het museum. Net als in de schilderijen verbeelden ook deze digitale kunstwerken de vier seizoenen. Vervolgens bekijken de leerlingen elkaars animaties. Ze wisselen ervaringen uit en leren van elkaar. Als er echte kunstwerken tussen zitten, worden deanimaties voor alle bezoekers van het museum ten toon gesteld op schermen aan de buitenwand van het Medialab. Zo kunnen alle bezoekers van het museum zich laten inspireren door de creativiteit van de leerlingen.
Vertrek (5 minuten) Als alles is opgeruimd en ingeleverd, verzamelen de leerlingen bij goed weer buiten op het voorplein en bij slecht weer binnen bij het trefpunt. Eén voor één halen de groepjes hun jassen en tassen uit de container en verlaten het museum.
Aankomst Groep 1
Groep 2
kijken
doen kijken
doen Vertrek 10
Verwerking in de klas Voor een optimale leeropbrengst is het van groot belang dat het museumbezoek niet op zichzelf staat. Een verwerking van het geleerde in de klas verankert de indrukken uit het museum.
Kunstzinnige verwerking (50 minuten) Om de in het museum opgedane indrukken en kennis te verwerken, kunt u de leerlingen een tekening of schildering van een ‘vier seizoenenboom’ laten maken op basis van werkblad 1. Afhankelijk van het aantal leerlingen en de mate van samenwerking die u wenst zijn er verschillende mogelijkheden: tekenen/schilderen
knippen/doorgeven
ruilen/samenvoegen
lente
zomer
lente
zomer
lente
zomer
winter
herfst
winter
herfst
winter
herfst
In een groepje van drie: Iedereen tekent of schildert op een eigen papier in het kwart rechts boven de zomer. Dan geeft iedereen het papier door. Nu tekent iedereen in het tweede kwart rechts onder de herfst en geeft het papier weer door. Nu tekent iedereen in het derde kwart links onder de winter en geeft het papier weer door. Iedereen heeft nu het eigen papier weer terug en tekent daarop in het vierde kwart links boven de lente.
In groepje van vier: In een groepje van vier maakt elk kind één boom, elk in een ander seizoen. De bomen worden in vieren geknipt en met elkaar geruild zodat iedereen een vier seizoenenboom krijgt.
Alleen: Iedereen tekent of schildert zijn eigen vier seizoenenboom, met in elk kwart van het papier één seizoen.
Met de hele klas: Iedereen tekent of schildert zijn eigen vier seizoenenboom, met in elk kwart van het papier één seizoen. De bomen worden in vieren geknipt en met elkaar geruild zodat iedereen een vier seizoenenboom krijgt. 11
Antwoorden In het museum werkblad 1 Hier zie je de:
x lente O O zomer
zaaien
O herfst
werken in de tuin
O winter
dansen rond de meiboom
Hier zie je de: O lente
x zomer O
schapen scheren
O herfst
hooien
O winter
oogsten
Hier zie je de: O lente O zomer
appels plukken
x herfst O
wijn maken
O winter
hout hakken
Hier zie je de: O lente O zomer
appels plukken
O herfst
wijn maken
x winter O
hout hakken
De afbeeldingen kunt u in hoge resolutie bekijken op onze website www.hetnoordbrabantsmuseum.nl ga naar: onderwijs ➞ primair onderwijs ➞ seizoenen in beeld. 12
Bijlage 1:
De Museumregels Je mag niet:
Waarom:
Je mag wel:
1
schreeuwen
omdat andere bezoekers geen last van jou mogen hebben
zachtjes praten
2
rennen en leunen
omdat je niet per ongeluk iets wilt omstoten
staan, zitten en rustig lopen
3
met je telefoon spelen of muziek luisteren
omdat je goed moet opletten om te leren
foto’s maken zonder flits
4
met je jas en tas naar binnen
om te voorkomen dat een dief stiekem iets in zijn jas of tas stopt
jassen en tassen afgeven bij de garderobe
5
eten in het museum
omdat we geen muizen in het museum willen
naar het restaurant of naar buiten gaan als je iets wilt eten of drinken
6
met pen schrijven in het museum
omdat een inktvlek moeilijk schoon te krijgen is
met potlood schrijven
7
dingen aanraken
omdat veel dingen erg oud zijn en snel kapot gaan
kijken met je ogen
13
Bijlage 2:
Brief voor begeleiders Beste begeleider, Als museum zijn wij dankbaar dat u wilt helpen om leerlingen een leuke en leerzame dag te bezorgen. Bij aankomst krijgt u een ‘keycord’ met het opschrift ‘schoolbezoek’. Hiermee is de entree voor u vanzelfsprekend gratis. Het volledige museumbezoek duurt 90 minuten. Adresgegevens en andere praktische informatie vindt u op de achterzijde van deze brief.
Seizoenen in beeld In het museum onderzoeken de leerlingen kunst van kunstenaars van 400 jaar geleden en werk van kunstenaars van nu. Allemaal hebben ze zich laten inspireren door de vier seizoenen. Welke overeenkomsten en verschillen zien de leerlingen? In het Medialab maken de leerlingen zelf een animatiefilmpje van de grote oude beuk in de paleistuin van het museum. Lukt het hen om de vier seizoenen op eigentijdse wijze in beeld te brengen?
Wat wordt er van u verwacht? Als begeleider zorgt u er samen met de groepsleerkracht voor dat de leerlingen zich rustig gedragen. De veiligheid van de collectie mag door de leerlingen niet in gevaar worden gebracht. Wij verwachten dat u de leerlingen aanspreekt op het naleven van de museumregels. Het is de bedoeling dat u bij de leerlingen blijft en erop toeziet dat er niemand verdwaalt. Uw enthousiasme is mede bepalend voor de beleving van de leerlingen. Als u laat merken dat u iets niet mooi vindt, nemen de leerlingen al snel uw mening over, zonder eerst zelf goed te kijken of na te denken. Als u positief bent over wat u ziet, zullen de kinderen daar hun eigen mening over willen vormen. Wij vertrouwen erop dat deze dag mede dankzij u een succes wordt!
Museumregels: Je mag wel: jassen en tassen afgeven bij de garderobe, met potlood schrijven, foto’s maken zonder flits en kijken met je ogen Je mag niet: schreeuwen, aanraken, rennen, leunen, eten, met je telefoon spelen of muziek luisteren Met vriendelijke groet, Tim Veldhuis Medewerker educatie 14
Bijlage 3:
Praktische informatie Het Noordbrabants Museum Verwersstraat 41, 5211 HT ‘s-Hertogenbosch 073 6877 877 www.hetnoordbrabantsmuseum.nl 1 2
3
4
Ingang Het Noordbrabants Museum Schoolbussen stoppen over het algemeen op de Hekellaan, ter hoogte van het Nachtegaalslaantje. Aan de overzijde kunt u parkeren voor h2,- per uur. Vandaar is het vijf minuten lopen naar het museum. Voor h2,20 per uur kunt u naast het museum parkeren in parkeergarage de Wolvenhoek, adres Wolvenhoek 12. Stadsbussen stoppen onder meer op de Parade.
U kunt ook parkeren op het Transferium Pettelaarpark, Pettelaarpark 59 (staat niet op de plattegrond). De bus brengt u in tien minuten naar de Parade. De wachttijd tussen de bussen kan 20 minuten bedragen. U betaalt voor maximaal vier personen 3 euro. Vanaf station ‘s-Hertogenbsoch is het 15 tot 20 minuten lopen. Station at tra rss we Ver
Parade 4
straat Water
Bethaniëstraat
3
Sint Jan
1
Het Noordbrabants Museum
A2 - Transferium
eg ew rs laa tte Pe
Zuidwal
2 Hekellaan
15
