Meditatie dienstdoende predikant
Slapen en slapen is twee. (naar Marcus 14, 32 t/m 42) In de laatste uren van zijn leven kiest Jezus volgelingen van het eerste uur uit om hem te vergezellen: Petrus, Jacobus en Johannes. Beter gezelschap kan hij zich niet wensen, want uitgerekend zij waren getuigen toen Jezus aan het dochtertje van Jaïrus het leven teruggaf. Zij waren er ook bij, toen daar op die berg Mozes en Elia aan hen verschenen. Een topervaring was dat. Een ervaring van intens geluk met het besef: het heeft zin wat we doen. We voelen ons gesteund en gesterkt door twee getuigen van klasse! De beste die je in Gods Naam tegen kunt komen op je weg. Zij bevestigen je in jouw bestaan. Bij hen moet je zijn als je leven zoekt. En daarom kun je ook bij hem, Jezus terecht, als je leven je lief is. Want in hem kom je ze allebei weer tegen, Mozes en Elia. In levenden lijve. Het levende lijf van Jezus, wel te verstaan.
HET KRUISPUNT Informatiebulletin van de NIGA
6e jaargang nr. 1,april 2014 redactie: Ds.Ko Brevet, Henk Brons
Maar dit is heel andere koffie. Geen berg – nog niet - , een ommuurde tuin. Geen Mozes en Elia te bekennen. En hoge nood bij Jezus, doodsnood. Gelukkig heeft hij zijn vrienden bij zich. Zij zullen de nacht met hem delen. Ze zullen zijn schreeuw om leven herkennen en zijn gebed om te mogen ontsnappen aan lijden en dood zal het hunne zijn…Ze zullen voor hem opkomen, kome wat komt! Niets is minder waar. Als Jezus die in de nacht en in het duisterste moment van zijn eigen leven roept en klaagt tot God, ontbreekt hun stem en als hij bij ze terugkomt slapen ze.
Jezus is opgestaan
1
Zelf zoekt hij steun bij God, die hij als Vader aanspreekt, daar waar de Vader meer dan eens over hem spreekt als zijn geliefde zoon. En hoezeer het gevoel van door mensen verlaten te zijn ook doorwerkt tot en met het gevoel, dat God hem verlaten heeft….., hij blijft Hem aanspreken met “mijn God”. Een strohalm van houvast. Maar wat begin je met een strohalm tegen een massief houten martelwerktuig?
Geen gewone slaap, die Petrus, Jacobus en Johannes slapen. Zij sluiten de ogen voor wat er aan de hand en voor wat er op handen is. Ze maken het niet mee. Ze maken hem niet mee in zijn rol van lijdende knecht. Daar hebben zij niet op gerekend en ze blijken er evenmin op berekend. Tot drie keer toe.
Het antwoord is voorspelbaar, maar voorspelbare antwoorden zijn in het Evangelie meer dan eens niet genoeg. Ook hier niet. Wat je ermee begint zal blijken op een derde, ongedachte morgen. Een dag waarop het leven niet sterft, maar waarop de gestorvene leeft.
En dat betekent: helemaal, definitief. De laatste gang gaat hij alleen. Niemand kan of wil hem volgen. Alleen een paar vrouwen geven het niet op. Weg is de menigte die op verhaal kwam van wat hij zei. Weg zijn de mensen die door hem bevrijd werden van de ballingschappen die hen gevangen hielden. Weg zijn de mensen die hij hielp ontsnappen aan de kringloop van het kwade. Weg zijn nu ook zijn vrienden, zelfs de beste drie. Als hij wankelt en gevangen wordt door het samenspel van de machten.
En dan is het Pasen, een hele weg gegaan, een tocht. Ondenkbaar zonder die doortocht ooit. Dat geheim meemaken, meevieren, door de nacht heen. Ook nu, juist nu. Een en al beweging is het, veertig dagen en nachten lang. Op weg naar die ene morgen, ongedacht! Het is de moeite waard, het is meer dan genoeg, het is volbracht.
Eindelijk zullen ze hem krijgen, de machten. Ze spannen allemaal tegen hem samen. Hij heeft hun wrede spel genoeg verstoord en verpest. Zijn goedheid is voor hen teveel van het goede.
Ko Brevet.
2
Uit de Pastorie
Ik moest er enkele dagen daarna aan denken in een eeuwenoude grotkerk, die we met een kleine groep reizigers bezochten gedurende ons driedaags verblijf in Capadocië.
Na ruim acht weken Alanya zijn er genoeg ervaringen, waarover iets te vertellen valt. Het is hier goed toeven, al is het in de NIGA gemeente nog wel erg rustig. En de weinige Nederlandse toeristen die hier zijn, komen bijna allemaal zonder kleerscheuren weer thuis, dus veel zieken zijn er ook niet te bezoeken. Maar af en toe is er een prachtige uitstap te maken, zoals die naar Capadocië. Zeer aan te bevelen! En het leverde zowaar ook een gedachte op, die ik u niet wil onthouden. Met een hartelijke groet aan een ieder die dit kruispunt leest.
De gids vertelde ons, dat de kerk ooit een woonhuis was. Toen de plaatselijke priester er op bezoek kwam, leek het huis hem zeer geschikt als kerk. Of de bewoners dat ook vonden, vermeldt het verhaal niet. Wel het opmerkelijke feit, dat de priester meer ruimte wilde en opdracht gaf alle binnenmuren te slopen. Zo geschiedde. De toegenomen ruimte was inderdaad opmerkelijk. Even opmerkelijk was het feit, dat er nergens ook maar iets leek in te storten. Een groot geloof, of enorm veel “mazzel”? Wie het weet, mag het zeggen. De gids wees ons wel op de nodige vervormingen, die aan het slopen van al dat binnenwerk werden toegeschreven, maar de ruimtewinst was en bleef een gelukkig feit.
Op zondagmorgen lopend naar de kerk, bepaald geen straf hier in Alanya. Zeker niet als je een “ommetje” maakt langs het strand. Als je het een paar keer gedaan hebt, herken je moeiteloos de “Sjomannskirken”, behalve op die ene zondag. Een hoop puin voor de deur, gestort beton in de vorm van een soort muur en wat blijkt: de “tent” der samenkomst wordt verbouwd, uitgebreid met flink wat vierkante meters.
Voor “onze” kerk moet misschien ook nog wat gesloopt worden. Als daar geloof en geluk bij meespelen, vind ik dat best. Toch hoop ik maar, dat de bouwlieden vooral hun vak goed verstaan en ach, als ik
3
verreweg de grootste stad van het land en daarmee te vergelijken met een van de kleinste staten in de wereld - België.
me niet vergis vertelt Jezus ook ergens iets over bouwlieden die er goed aan doen dingen vooraf zorgvuldig te berekenen. Kortom, hoe een hoop puin je al reizend door een indrukwekkend landschap op het idee kan brengen er een stukkie over te schrijven. Dat is dus bij deze gebeurd, zoals u ziet.
Tja, en dan die tulpen. Al wandelend in de Grote Bazaar - de grootste overdekte markt op onze planeet met meer dan 3000 winkeltjes - kom je ze overal tegen op de borden en schaaltjes voor de toeristen. Maar ook verder in de stad sieren gestileerde tulpen de uithangborden, tegel-tableaus en glinsterende stoffen. Voor onze Nederlandse bescheidenheid is het goed te weten, dat dit, zo schijnbaar typisch Nederlandse exportproduct, in de 17e eeuw vanuit Istanbul werd geïmporteerd.
Ko Brevet.
Doe Istanbul aan en je voelt waarom zoveel beroemde schrijvers juist hier hun inspiratie hebben opgedaan. Denk aan Hemmingway, Agathie Christy, de Fransman Flaubert of de Turk Orhan Pamuk. Net als in Alanya, zie je ook hier overal theeslurpende mannen bij elkaar zitten, met een gezelligheid waar ik wel eens jaloers op ben. Je ziet hier zoveel 'çay', dat je haast zou vergeten, dat ooit koffie de nationale drank van de Turken was. Maar deze koffie moest worden geïmporteerd en thee kon worden verbouwd bij de zwarte zee goedkoper. En dus werd het thee. Maar bén ik eenmaal in Turkije, dan hou ik graag de oude nationale drank in ere en slurp met groot genoegen een echte 'türk kahvesi'.
Tussen zoute drop en Turks fruit Alfred C. Bronswijk
Voor de betekenis van Pasen moet je in Istanbul zijn. Ja, ik meen het. In Istanbul. Want deze Turkse gigastad, aan de boorden van de Bospurus, biedt bewoners en passanten legio opmerkelijke bezienswaardigheden. Historisch, cultureel en architectonisch. Daaronder één, die mij, Calvinistisch polderkind, ooit leerde met scherpere ogen naar het Paasfeest te kijken.
In 330 bouwde keizer Constantijn de Grote deze stad op de plek van het vroegere Byzantium. En net als Rome ook op zeven heuvels. Zijn tweede Rome noemde hij Constantinopel - stad van Constantijn. In 1453 veroverd door de
Istanbul fascineert mij. Al jaren. Een fascinatie die ik met velen deel. En met reden. Het is namelijk de enige stad op aarde die twee continenten verbindt - Europa en Azië. Die dubbelheid zie je overal in het straatbeeld. Je ruikt het in de hoeken van elke steeg. Ook de moderne Turkse geschiedenis weerspiegelt het immer wankele evenwicht van deze tweedeling. Zelfs de politieke spanningen van vandaag. Toch is niet déze metropool - ooit de hoofdstad van wereldrijken, van de Romeinen tot en met de Ottomanen - het machtscentrum van Turkije. Dat ligt momenteel in Ankara. Ook al is Istanbul, met ruim 13 miljoen inwoners,
4
islam kreeg de stad later, onder Atatürk, in 1930, officieel de naam Istanbul. Hoewel de oude naam Constantinopel in gebruik bleef. Maar ik waarschuw u. Adresseer uw post nooit onder die naam. De Turkse PTT weigert subiet dan uw brief of pakket te bezorgen.
De fresco's en mozaïeken in dit kerk-museum vertellen ons het verhaal van Christus, van Maria en van heiligen. De meest opmerkelijke plaats in dit fantastische kerkje is de oostkant - altijd de belangrijkste zijde in de christelijke kerk-architectuur. Daar, in de ronding van een halve koepel, een verbazingwekkende schildering. Een voorstelling die miljoenen malen in Orthodoxe iconen wordt herhaald. Christus, lichtend wit gekleed, met zijn voeten de deuren van de Dood vertrappend, neemt Adam en Eva die uit hun graven rijzen, bij de hand, terwijl koningen en profeten toekijken.
Wat heeft dat nu met Pasen te maken, zult u vragen. Nou ja daarvoor moeten we eerst op stap gaan in de oudste, westelijke delen van deze stad. Dus in het vroegere Constantinopel van het eens zo christelijke Byzantium. In die dagen was Constantinopel vol kerken en kloosters, met de Aya Sophia (de kerk van de Heilige Wijsheid) als de grootste en als wereldwonder. Met u ga ik op zoek naar de oude Chora Kerk. Of liever, naar de 'Kerk van de Heilige verlosser buiten de muren'. Het Griekse 'Chora' betekent zoveel als: 'buiten', 'op het platteland'. Eens, de 6e eeuw, stond deze kerk namelijk écht buiten de stadsmuur, maar werd allengs door het uitdijende Constantinopel opgeslokt. Verwoest, door één van de vele aardbevingen, herbouwde later de schoonmama van de keizer het gebouw. In dit kerkje vinden onze ogen adembenemende muurschilderingen en mozaïeken.
Voor de Oosters Orthodoxe gelovigen is dit bij uitstek Dé Paasvoorstelling. Zij noemen het dan ook 'Anastasis' (Opstanding). Maar deze voorstelling is zo heel anders dan wat wij in het Westen gewoon zijn. En wat doen die Adam en Eva daar? Het kern-mysterie van ons geloof is de Opstanding. Het is tevens het hoofdthema van de Oosters Orthodoxe vesperliturgie van elke zaterdag. En van de liturgische teksten van de zondagmorgen. Pasen is immers het Feest der Feesten van het kerkelijk jaar. Want "...als Christus niet is opgewekt, is onze verkondiging zonder inhoud en uw geloof zinloos" (1 Kor. 15: 14).
Na de verovering van Constantinopel sloten de moslims de kerk en bedekten de muren met drek en kalk. Totdat, in onze eeuw, de artistieke christelijke geloofsjuwelen werden her-ontdekt en met Amerikaans geld gerestaureerd. Nu is dit kleine kerkje het Kariye Museum, één van de pareltjes in deze stad vol moskeeën. En één van de 30 musea in de wereld, naast o.a. de Hermitage, Guggenheim, Van Gogh Museum die een mens beslist gezien moet hebben.
Terwijl de Evangeliën over de Kruisiging wél details vermelden, zwijgen ze over het hoe en wat van de Opstanding. De christelijke kunst beeldt de Opstanding dan ook zélf nooit uit. Hooguit in een verwijzende symboliek. En dat gebeurt ook hier. In het christelijke Byzantium ontwikkelde zich sinds de 8e eeuw een voorstelling die niet de Opstanding zélf, maar eigenlijk de Nederdaling ter helle van Christus verbeeldde. Het gaat daarbij om een zinnebeeldige, theologische uitspraak die de betekenis van de Opstanding voor de mensheid weergeeft: Christus als overwinnaar op de dood. Bijbelteksten (zie Hand. 2: 33, 23 en 1 Petr. 3: 19) én het apocriefe Evangelie van Nicodemus (2e, 3e eeuw) leverden het beeldmateriaal voor deze voorstelling en iconen. Het bij ons nauwelijks bekende
5
Nicodemus-evangelie vertelt: "De bronzen deuren werden in stukken gebroken... De Heiland zegende Adam... en zo ook de aartsvaders, martelaren en voorvaders… De Orthodoxe liturgie van Stille Zaterdag gebruikt deze beelden ook en zegt: "Vandaag kreunt de Hades... De Gekruisigde heeft de graven geopend, en de macht van de dood heeft geen nut meer”. Christus, tegen de achtergrond van een lichtende mandorla, zien we in het dodenrijk, gekleed in een lichtend wit gewaad - de kleur van de verheerlijking. Onder zijn voeten de zwarte afgrond van de dood en de verbroken bronzen deuren van de Hades. Sommige iconen tonen, net als hier in het Chora Museum, als extraatje, nog eens alle mogelijke gebroken sleutels, boeien, kettingen etc. onder voeten van Christus. Dit om de overwinning op de dood maar te benadrukken. Christus grijpt de oervader Adam en de oermoeder Eva bij de pols en tilt hen uit het graf. De Opgestane brengt, zo de symboliek, heel de gevallen mensheid het nieuwe leven van de Opstanding binnen.
Wie leest, die leeft Alfred C. Bronswijk
Misschien is Turkije zo boeiend, omdat het een mix van Azië en Europa is. Het lijkt op wat wij gewoon zijn. En tóch ook weer niet. Deze dubbelheid maakt dat wij de Turkse ontwikkelingen soms maar moeilijk begrijpen. Zeker de ontwikkelingen van de laatste tijd. Want daar zien we - voor westerse ogen onbegrijpelijk - de godsdienst meer en meer oprukken naar het centrum van de macht. En dan hebben we het natuurlijk over de islam.
Pasen gaat dus niet maar om een historisch gebeuren, ergens in de coulissen van 20 eeuwen. Pasen gaat over de goddelijke kracht om de mens, om de hele mensheid en humaniteit tot nieuwe leven te wekken. Zeg maar, te transformeren. Daaraan mogen wij meewerken, ook in Alanya. En dat leer je, zomaar in Istanbul….
Ooit werd het moderne Turkije gegoten in een Europees en seculier model. Atatürk en de zijnen keken daarvoor graag naar Frankrijk. Ook in La Douce France waren de kerk en de religieuze invloeden in het maatschappelijk leven geneutraliseerd. De nieuwe Turkse Republiek, 1923, had hetzelfde voor ogen met de islam en de moskeeën, ooit zo machtig onder de Ottomaanse sultans. De Staat werd nu seculier, non-religieus.
Over zoute drop. En over Turks fruit. Dáár zullen we het ook in het volgende Kruispunt weer over hebben.
Maar Turkije is Europa niet. Onder en achter dit land ligt een totaal andere geschiedenis. En de islam - weliswaar ontstaan, zo zeggen godsdiensthistorici, als een variant vanuit en op het christendom heeft een andere pretentie en een ander beeld van zichzelf, dan het christendom. Iets wat goed merkbaar is geworden in de laatste decennia van de 'Islam Renaissance - de Wedergeboorte van de
6
islam'. Door de geo-politiek en vooral door de olie is de islam een niet weg te cijferen factor geworden in de wereldpolitiek. Met alle uitwassen van dien. En Turkije, weliswaar NAVO-lid- heeft hier vandaag mee te maken. Zodoende staan in Turkije seculier en religieus in de politieke arena weer tegenover elkaar. In alle heftigheid, met alle schandalen.
Uw voetstap gaat nog steeds de wereld door Alfred C. Bronswijk
Uw voetstap gaat nog steeds de wereld door. Uw intocht, Heer, is geen voltooid verleden. U wilt aanwezig zijn in onze steden en trekt in ieders hart uw eeuwig spoor.
Bert Bouman, jarenlang correspondent in Turkije o.a. voor NRCHandelsblad schreef: Tussen God en Atatürk? Turkije achter de schermen (2009). Elke buitenstander die geïnformeerd wil worden over de problemen waar Turkije vandaag voor staat, doet er goed aan dit boek bij de bibliotheek/boekenzaak te halen. En te lezen…
U kiest voor eenvoud tegen overdaad. Een ezel is het teken van uw vrede. Geen macht, maar liefde gaat er met u mede. Een ander lied klinkt nu in onze straat. Uw zwijgen nodigt ons om stil te zijn. Om open oor te krijgen voor wat heden onder de mensenkind’ren wordt geleden aan onrecht en aan onverdiende pijn. Uw weerwoord klinkt nog steeds in stad en land. Uw beeld, o Heer, zo levend tot op heden, wil richting geven aan ons hier beneden en brengt de mensen weer in Gods verband.
De kerngroep van de NIGA wenst u een Vrolijk en Zalig Pasen.
Dit lied voor Palmzondag kan worden gezongen op de melodie van Lied 173, Liedboek (1973), of Lied 556, Liedboek (2013)..
7
