INHOUD
Voorwoord
13
Inleiding
15
Indeling van milieuproblemen Indeling van dit boek Inleiding tot de Vlaamse milieuwetgeving voor bedrijven
19 19 19
Deel 1. LUCHTVERONTREINIGING EN -ZUIVERING
21
1.
Inleiding
23
1.1 1.2
1.4
Historische achtergrond De atmosfeer 1.2.1 Laagstructuur 1.2.2 Dispersie van luchtverontreinigende componenten 1.2.3. Samenstelling van de atmosfeer Luchtverontreinigende stoffen 1.3.1 Verblijftijd van componenten in de atmosfeer 1.3.2 Definitie en indeling De veranderende samenstelling van de atmosfeer
23 24 24 27 31 32 32 34 35
2.
Bronnen van luchtverontreiniging
39
2.1 2.2
Natuurlijke bronnen Antropogene bronnen 2.2.1 Energieproductie en gebouwenverwarming 2.2.2 Gemotoriseerd verkeer 2.2.3 Industrie
39 39 40 40 41
1.3
6
MILIEUPROBLEMEN EN -TECHNOLOGIE
2.2.4
Verbranding van vaste afvalstoffen
41
3.
Eenheden en wetgeving in verband met luchtverontreiniging
43
3.1 3.2 3.3 3.4
Eenheden Emissie en immissie EU-Richtlijnen in verband met luchtkwaliteit VLAREM II in verband met beheersing van luchtverontreiniging
43 43 44 44
4.
Gasvormige luchtverontreinigende stoffen
47
4.1 4.2
Indeling Zwavelbevattende gassen (hoofdzakelijk SO ) 4.2.1 Natuurlijke bronnen 4.2.2 Antropogene bronnen 4.2.3 Situatie in Vlaanderen 4.2.4 Effecten van SO (SO ) 4.2.5 Emissienormen 4.2.6 Typische concentraties en immissienormen 4.2.7 Beheersing (reductie) van de emissie van SO ten gevolge van verbranding van fossiele brandstoffen
47 47 48 48 50 52 55 57
Thema 1: Verzuring 4.3
Koolstofbevattende gassen 4.3.1 CO, koolstofmonoxide 4.3.2 CO , koolstofdioxide
Thema 2: Mondiale klimaatverandering; broeikaseffect 4.4
4.5
Stikstofbevattende gassen 4.4.1 Stikstofoxiden 4.4.2 NH , ammoniak Vluchtige organische stoffen (VOS) 4.5.1 Inleiding 4.5.2 Bronnen, emissies 4.5.3 Reactiviteit; Ozon Creation Potential (OCP) 4.5.4 Beleid 4.5.5 Maatregelen 4.5.6 Immissies
Thema 3 Verkeer en vervoer 4.6
Ozon en oxidantia 4.6.1 Effecten en normen
58 60 64 64 66 70 78 78 81 82 82 82 83 84 84 86 86 97 97
7
INHOUD
4.6.2
Bestrijding
Thema 4: Aantasting van de ozonlaag in de stratosfeer
98 98
Thema 5: Fotochemische mist
103
5.
Zwevend stof
109
5.1
5.2 5.3 5.4
Bronnen 5.1.1 Antropogene bronnen 5.1.2 Natuurlijke bronnen Samenstelling Afmetingen en eigenschappen Effecten 5.4.1 Op de menselijke gezondheid 5.4.2 Materialen en cultuurpatrimonium 5.4.3 Klimaat
109 109 110 110 111 112 112 112 112
6.
Beheersing van luchtverontreiniging
113
6 .1 6.2
Natuurlijke zuiveringsprocessen van de atmosfeer Benaderingen voor de beheersing van luchtverontreiniging 6.2.1 Schoorstenen 6.2.2 Beheersing bij de bron, preventie Apparaten en technieken voor beheersing van emissies naar de lucht 6.3.1 Stof- en nevelafscheiders 6.3.2 Afscheiding van gasvormige verontreinigingen 6.3.3 Geurhinder
113 114 114 114 115 115 130 140
6.3
Deel 2. WATERVERONTREINIGING- EN ZUIVERING
143
1.
Definitie
145
2.
Verontreinigende stoffen in water
145
2.1 2.2 2.3 2.4
Zuurstofverbruikende stoffen Nutriënten Zouten Zuren en basen
145 146 146 146
8
MILIEUPROBLEMEN EN -TECHNOLOGIE
2.5 2.6 2.7 2.8 2.9 2.10 2.11
Weinig oplosbare stoffen Zware metalen Oppervlakte actieve stoffen Organische micropolluenten Pathogenen Thermische verontreiniging Samenvatting
146 147 147 147 148 149 149
3.
Vervuilingsparameters
150
3.1 3.2 3.3 3.4 3.5
3.6 3.7
Droogrest Zuurtegraad, pH Opgeloste zuurstof Stikstof Zuurstofverbruikende stoffen 3.5.1 Biochemisch zuurstofverbruik (BZV of BOD) 3.5.2 Chemisch zuurstofverbruik (CZV of COD) TOC Hygiënische aspecten
150 151 151 151 152 152 156 157 158
4.
Bronnen van waterverontreiniging
159
4.1 4.2 4.3 4.4
Sanitair afvalwater (huizen en bedrijven); regenwater Industrieel afvalwater Verontreiniging door de landbouw Onrechtstreekse bronnen
159 160 161 162
5.
Inwonerequivalent; vuilvracht; heffing op de waterverontreiniging
163
Situatie in verband met oppervlaktewater en afvalwater in Vlaanderen
165
6.
6.1 6.2 6.3 6.4 6.5
Biologische en fysisch-chemische kwaliteit van oppervlaktewater Aandeel van de verschillende sectoren in de geloosde vuilvrachten naar het oppervlaktewater. Evolutie van de vuilvrachten in Vlaanderen. Kwaliteitsnormen voor oppervlaktewater, lozingsnormen Verwerking van bedrijfsafvalwater via de openbare zuiveringsinfrastructuur Situatie in verband met zuivering van afvalwater
165 166 170 173 174
INHOUD
9
7.
Afvalwater in het milieu
176
7.1 7.2
Inleiding Zelfreinigend vermogen
176 176
Thema 6: Eutrofiëring 8.
179
Zuiveren van huishoudelijk afvalwater in een rioolwaterzuiveringsinstallatie
180
Grootschalige waterzuivering 8.1.1 Mogelijke technieken 8.1.2 Mechanische zuivering 8.1.3 Biologische zuivering 8.1.3.1 Aërobe biologische zuivering 8.1.3.2 Anaërobe biologische zuivering 8.1.4 Nutriëntverwijdering (N en P) 8.1.4.1 Stikstofverwijdering 8.1.4.2 Fosfaatverwijdering 8.1.5 Tertiaire zuivering 8.1.6 Slibverwerking 8.1.6.1 Anaërobe slibgisting 8.1.6.2 Aërobe slibstabilisatie 8.1.6.3 Slibontwatering Kleinschalige waterzuivering 8.2.1 Wortelzonerietveld 8.2.2 Biorotor
180 180 182 184 185 190 192 192 195 196 197 197 199 199 202 202 203
9.
Zuivering van industrieel afvalwater
205
9.1 9.2
Biologische behandeling Fysische behandeling 9.2.1 Sedimentatie en opdrijven; flotatie 9.2.2 Coagulatie-flocculatie 9.2.3 Zandfiltratie 9.2.4 Adsorptie 9.2.5 Vervluchtiging; stripping 9.2.6 Membraanprocessen Chemische behandeling 9.3.1 Neutralisatie 9.3.2 Neerslagvorming of precipitatie
206 208 208 209 212 214 215 216 221 221 222
8.1
8.2
9.3
10
MILIEUPROBLEMEN EN -TECHNOLOGIE
9.3.3 9.3.4 9.3.5
Reductie en oxidatie Ionenuitwisseling Desinfectie
225 226 230
Thema 7: Waterhergebruik, gebruik van oppervlakte- en hemelwater
231
Deel 3. BODEMVERONTREINIGING EN -SANERING
235
1.
Bodem
237
1.1
1.2 1.3
Samenstelling 1.1.1 Vaste fase 1.1.2 Vloeistoffase 1.1.3 Gasfase Transport in de bodem Processen in de bodem
237 237 239 240 240 242
2.
Bodemverontreiniging
244
2.1
2.2
Verontreinigende componenten 2.1.1 Zware metalen 2.1.2 Anorganische verbindingen 2.1.3 Solventen 2.1.4 Polyaromatische koolwaterstoffen 2.1.5 Bestrijdingsmiddelen 2.1.6 Overige verontreinigingen Wettelijk kader en normering
244 244 245 245 246 246 247 247
3.
Bodemonderzoek
256
4.
Bodemsaneringstechnieken
258
4.1 4.2
Indeling Isolatie- en immobilisatietechnieken 4.2.1 Isolatie 4.2.2 Immobilisatie Thermische grondreinigingstechnieken Deeltjesscheidingstechnieken Fysico-chemische grondreinigingstechnieken 4.5.1 Vloeistofextractie
258 258 258 260 261 263 264 264
4.3 4.4 4.5
INHOUD
11
4.6
4.5.2 Bodemluchtextractie 4.5.3 Andere methoden Microbiologische grondreiniging
265 267 267
5.
Preventie van bodemverontreiniging; gecontroleerd storten
271
Deel 4. RELATIE TUSSEN MILIEU, INDUSTRIE EN TECHNOLOGIE
277
1.
Industrie en milieu
279
2.
Hoe kan de druk op het milieu worden aangepakt?
281
3.
Moderne trends in technologie
282
4.
Milieuvriendelijke processen en producten
284
4.1 4.2 4.3
Hoe kan een bedrijf reageren op milieuproblemen? Milieuvriendelijke productieprocessen Milieuvriendelijke producten 4.3.1 Eco-design 4.3.2 Implementatieniveaus
284 284 301 301 302
Thema 8: Levenscyclusanalyse (LCA) 4.4
4.3.3 Enkele voorbeelden van milieuvriendelijke producten Milieuzorgsystemen 4.4.1 Invoeren van een milieuzorgsysteem 4.4.2 ISO 14001
303 306 307 307 308
Literatuurlijst
311
De auteurs
315
