Louis Robert, een toporgonist Een van de grootste organisten
die Nederland aan het begin van de vorige eeuw kende, was Louis Robeft, die op 13 november 1882
in Haarlem werd geboren. Nadat hij in 1922 naar Amerika was geëmigreerd is hij hier langzamerhand vergeten. Hij overleed op 14 Íebruari 1938 in New York. HendrikAndriessen gaÍ hoog op van zijn orgelspel, Anlhon van der Horst noemde hem een genie. Anderen vergeleken zijn spel met
dat van Marcel Dupré. Een poftret.
De Íamilie Robert. 0p de achterste rij rechts Louis Robefi, op de voorgrond zijn jongere broer George
JYederland Louis Robert was de zoon van violisí dirigent Willem Robert (1847-1914) uit 's Hertogenbosch, die in 1875 als viooldocent aan de Toonkunstmuziekschool in Haarlem werd benoernd en later directeur van deze instelling werd. Hij leidde het Toonkunstkoor dat aan de school verbonden was, vanaf 1BB3 eveneens het nrannenkoor 'Zang en Vriendschap'. We kunnen wel zeggen dat hij rond de eeuwwisseling de centrale figuur was in het Haarlemse muziekleven. Louis onderging gretig de muzikale invloeden waardoor hij werd omringd. vioollessen ontving hij van zijn vader, pianolessen van Leander Schlegel en rnuziektheorielessen van W.H.C. Schmölling, evenals
Willem Robert vooraanstaande rrrusici in Haarlern. Na een studie van drie jaar aan het Arnsterdamsch Conser-
vatorium bij Jean-Baptiste de LouRrNs Srurrrrncrlu
30
Pauw behaalde Louis
in
1902
Louis Robert.
DeOrgeLurierrW
op l9-jarige leettijd zljn eindexarnen, op l1 november t9O4 gevolgd door de in 1901 ingestelde Prix d'Excellence, de hoogste onderscheiding in Nederland. Naast het Franse orkestrepertoire kreeg de orgelmuziek van Franck, Saint-Saëns, Guilmant en Widor eind negentiende, begin twintigste eeuw geleidelijk steeds meer bekendheid in Nederland. Roberts Ieraar De Pauw speelde van tijd tot tijd Franse composities. Hendrik de Vries, organist van de Sint-Laurenskerk te Rotterdarrr, die contacten had
met Guilmant en Widor, speelde hun werken regelmatig, en een belangrijke impuls kwam van Charles Tournemire, die in 19OB in de Haarlemse Bavo op het beroemde Muller-orgel onder rneer de Finalvan Franck ten gehore bracht. De toenrnalige stadsorganist Willem Ezerman nam Franse werken op zijn repertoire. Deze ontwikkeling werd krachtig voortgezet
NOxGJr.ÍA.rX.
2Cr 5
door Louis Robert. die in 1913 met grote meerderheid van stemmen in de gemeenteraad van Haarlem benoemd werd tot stadsorganist van Haarlem en het publlek met veel conremporaine Franse orgelmuziek liet kennismaken.
Louis Robert was al enige tijd acr ieI als kerkorganist aan de Remonstrantse Kerk te Haarlem. aan de Lutherse
Kerk in Zaandarn en de Doopsgezinde Kerk in Amsterdam. Zijn concertpraktijk in Nederland en het
buitenland breidde zich intussen uit. Zijn benoeming aan de Grote Kerk
in Haarlem gaf zowel een nieuu
e
wending aan zijn eigen leven als aan de organisatie van de stadsconcerten: vanaf nu was het verboden tijdens de concerten door de kerk te lopen, men kreeg een programma en kinderen beneden de 12 jaar hadden geen toegang. Niet alleen de organisatie
werd verbeterd, ook groeiden de stadsconcerten
uit tot evenementen
van een ongekend hoog niveau. F1ans van Nieuwkoop schrijfr in zijn dissertatie Haarlemse orgelhunst van 7400 tot heden: "Als uitvoerend musicus genoot de organist weldra een ongeevenaarde reputatie. Gedurende de zomermaanden werden extra bespelingen georganiseerd om de grote belangstelling te kunnen ver-werken. (...) In 1919 werd besloten de orgelbespelingen in de wintermaanden te annuleren ten gunste van het aanbod van avondbespelingen in de maanden mei tot en rnet augustus. De exclusiviteit van de rniddagconcerten werd hierrnee definitief doorbroken. De grote faam van Louis Robert stond borg voor ongekende bezoekersaantallen tijdens de avondconcerten: regelmatig was de kerk met 2OOO ror I Jtr0 muziekliefhebbers gevuld ! " 7,1:-. programma's vertoonden een ir-- i. 1 eelzijdigheid. Behalve rnuziek u,: cr b;rok (Pachelbel, Buxtehude,
Baih
.peeiCe hij veel romantiek en eigenrrj il<e . Lr :nponisten. Orgehnuziek r-an onclei meer Franck, SaintSaëns. Guilrnant. Dubois, Widor en Pierné stond regelmarig op de lessenaar, maar ook \lendelssohn, Reger
:\íOlzËM§Ee
20I5
Louis (zittend) en George aan de klaviatuur van het MLiller-orgel in de Grote of Sint-Bavokerk, Haarlem.
en Karg-Elert of Nederlandse muziek van Richard Hol en Christiaan Frederik Hendriks. In transcripties was hij niet geinleresseerd. De recensies over zijn orgelspel waren lovend.
Als gevolg van zijn vele concerten in binnen- en buitenland had hij nauwelijks tijd on-r les te geven. Een van zijn weinige leerlingen was Hendrik Andriessen, die later zijn orgelstudie aan het Amsterdamsch Conservato-
rium bij Roberts leraar Jean-Baptiste
OrgeLurie,,r&
'De
de Pauw vervolgde. Tussen Robert en Andriessen klikte het uitstekend. Andriessens in 1913 gecompo, neerde maar sinds 19)7 in Amerika terechtgekomen en nog niet teruggevonden Sonate 'Da Pacem, Domine' is aan Louis Robert opgedragen. En
vanaf dat rnomenr hield Robert een r.r arm pleidooi r oor deze nieuwe muziek. Hij bracht alle orgelwerken die Andriessen tussen 1913 en 1920 schreef in première: zijn eerste drie Chorals (1913, 1916 en L92O), zlin
31
beroemde Toccata (1917), die aan Roberts vrouw Cornelia is opgedragen, en het schrijnende Fëte-Díeu (1918). Aan Roberts ongekende successen kon in 1918 nog zijn benoeming tot organist van het Concertgebouw ln Amsterdam worden toegevoegd. Bij het Mahlerfeest in 1920
de aankoop van het Cavailié- CoII-orgel in het Amsterdamse 'Paleis voor Volksvlijt', dat al jaren niet meer in gebruik was. Het was het instrument \ aarop De Pauw jaren
speelde hij de orgelpartij in de tweede en achtste syrrrfonie.
lang zijn concerten gaf en waar hij ook zelf enkele keren had geconcerteerd. Dank
AIs orgeladviseur trad Robert weinig op. Maar een wensenpakket ten aanzten van het werelclberoerrrde Muller-orgel maakt duidelijk hoe hij over de orgelbouw in zijn tijd dacht. Het bevat een aantal punten waar vr.e tegenwoordig van zouden gru\\en. Omdat het naar zijn mening onmogelijk was orrr op dit instrument eigentijdse composities naar behoren uit te voeren, stelde hij onder meer een uitbreiding van de klavierornvang voor, een extra echoklavier en een crescendo-inrichting.
In 1915 nam Robert het initiatief tot
LiedertaÍel,,A
I
.
Í t
M§ïEL§
W§RKM,qnd"
AMSïTRDÀM. OPG:R:CHI :5 D:CËM3iIi
,oB?, Goeageke!fii bij K.iJnkiilk Ecgl*; railiO Ncyesber l$03, §tbi. §..33.
!àescherwlreer:
,:.',:..
V**aal* &n
instrun"àentaa§
uc H.er \t r, lo\Lr:Q.
$ir6rt*!r, nr. Hr.cr u. errti):RL
C§N§.,Kffiï
zij twee geldschieters kon het orgel door de gerneente Haarlem wor-
op Z*nc§&g z§ &ct«rbe::
rgxN
's.AYonds ao I !,irf,
den aangekocht, maar er is bi.jna een decennium overheen gegaan voordat het daadwerkelijk in de concertzaal geplaatst kon worden.
tn rje Corceitzaal van lEï.,Piiers v. Voiksvl,jt", §*i_l§-tF§: $tej. B§i?THA §§1{S!:l\;, S*pra*r. l-r! il!ul?§N.r
Ltllt \\. l lil . \'O:.
Ienor.
LOUIS ROAtr!{l l-i,l \au vcldic,r'te, Orgei. J1&ej. A§'1'(}lNETTE.&O§§8,l", Aceoapagsafri€e"
Louis Robert woonde toen al in Arrrerika, zijn jongere broer George Robert (rB9O-1971) heeft het in 1924 in gebruik genomen. Het
le
llelh-r,iEugel
l: rit
het negarlirt,"rar de iirna
l.
a. Bl:l§i§.
iÍer rookc,r is tru jrre,rgsre r-, rhaLlen. {i§!}Ul?E§I}§ t}E L'l5t$e&l§( ilÀ& }l§ï 1}!ll}!˧8 1t8ll0§§.
-rs een
gelukkige samen-
Programma van de LiedertaÍel 'Amstels weÍkman', waaraan o.m. Louis Robert en zijn zuster Antoinette meewerkten
loop van omstandigheden ge\\,,eest:
in
1929
brandde het'Paleis voor Volksvlijt' tot de grond toe al rnaar
door deze aankoop bleef het orgel behouden, en de stad Haarlern had er een prach-
tig lnstrument bij. Naast zijn activiteiten als organist trad Louis Robert op als dirigent.
Tussen l9O7 en L922 dirigeerde hij het Haarlemse mannen-
Aan de speeltaÍel van het Cavaillé-Coll-orgel in het Paleis voor Volksvlijt te Amsterdam.
koor'Kunst door oefening'. In 1914 volgde hij zijn vader Willerr Robert op als dirigent van het'Toonkunstkoor' te Haarlem, waarnree hij opnieuw een warm pleidooi
hield voor de muziek van Hendrik Andriessen: in 1921 leidde hij de prenrière van diens L'histoire de l'enfant de Díeu voor sopraan- en tenorsolo, gemengd koor en orkest. Als tweede dirigent van het Toonkunstkoor afdeling Arnsterdam, waartoe hij in 1919 werd aangesteld, had hij regehnatig te rnaken rlret'Willem Mengelberg, de beroemde dirigent van het Concertgebouworkest. Kort voor zijn vertrek naar Anrerika in l9)-2 aanvaardde hij nog een benoeming tot clirigent van de Liedertafel'Amstels Werkman' te Arrrsterdarrr.
Op 17 november l92l diende Louis Robert om privé-redenen, die geheel los stonden van zijn muzikale activiteiten, zijn ontslag in als stadsorganist van Haarlem. Zijn broer George Robert, die hern al enige tijd vervangen had, nam zijn post over. ln 1922 emigreerde Louis naar Amerika.
"*
32
"_Jh,ffià.-r 'L)t L)rq(tt'n(,,,l - *
§ílvrÀ,{&l:§ 2c r §
9merika Aanvankelijk srartre Louis Robert zijn Amerikaanse carrière als assistent bij de beroemde Schola Canrorum van New York onder leiding van de Duitse musicoloog en componist Kurt Schindler (1882-1935). die een kenner was van Spaanse, Portugese en Russische volksmuziek. Ook werkte hij aan de B'naiJeshurun synagoge. In 1923 aanvaardde Robert een post als organist en koorleider aan de Holy Trinity Church in New york Brooklyn, regenwoordig St. Ann & Holy Trinity genaarnd, een neogotische kerk uit 1847, waar een bloeiende kerkmuzikale praktijk heerste. Met zijn koor verzorgde hij veel concerten, onder meer was er de jaarlijkse uitvoering van de Crucifíxion va:n John Stainer. Twee jaar na zijn komst werd het oude orgel uit 1899 onder Roberts supervisie venangen door een groot vijfklaviers orgel, gebouwd door Ernest Skinner. Sinds 1995 toen het orgel in slechte staat verkeerde zijn er verschillende deelrestauraties geweest.
ln l9)4 fase
begon Robert aan een nieuwe
in zijn leven, hij werd benoemd
aan het prestigieuze Peabody Con-
servatory of Music in Baltimore waar hij de leiding kreeg van de orgelklas. Op 28 oktober 1924 gaf hij zijn intredeconcer.t met onder meer werken van Bach, Franck, zijn begaafde Nederlandse leerling Henclrik Andriessen (de Toccata) en een eigen compositie. Veel leser-varing had hij bij zijn benoemlng nog niet, maar al snel stond hij bekend als een onvermoeibaar, toegelvij d docent, zowel voor orgel als piano. met cen scherp inzicht en een brede kennis. Hij was streng en eiste veel r'an zijn studenten. EIk jaar was hij docenr aan de internationale zomercursussen.
die door het conservatorium werclen georganiseerd en waarvoor uit heel -{merika belangstelling was. Tot zijn leerlingen behoorde de organist Virgil Fox. er-en beroemd als controversieel. dle altijd met grote waardering over hem sprak en hem na zijn overlijden
§c!:rI!,í§.I& 20;
§
opvolgde als leider van de orgelafdeling. Naast deze werkzaamheden dirigeerde Louis Robert het Peabody Conservatory Chorus, een studentenkoor dat hij geleidelijk op een professioneel peil wist te brengen.
In 1926 werd hij ror dirigenr benoemd bij de 'summit Choral Club, in Summit. \evr Jersel . niel ver van zijn woonplaats New York. Met dit koor, kort ervoor ontstaan uit een fusie van twee plaatselijke koren, behaalde hij tussen 1926 en 1937 grote successen. Roberts vrouw deelde als koorlid daar in mee. De eerste
jaren zong hij vrijwel uitsluitend a cappella repertoire, dat zich uitstrekte vanJosquin des Prez, Senfl, Palestrina, Gesualdo, Sweelinck, Morley en Purcell tot Brahms, Reger, Elgar, Gretsjaninov en Bartok. Vrijwel elk prograrnma bevatte ook Franse, Duitse of Engelse volksliedbewerkingen naast veel Spaans en Russisch reper-
toire (ongetwijfeld doet zich hier de invloed van Kurt Schindler gevoelen). Vanaf 1934 trok men instrumentale ensembles ter begelei- \
tijd willen tolereren en het toen voor gezien gehouden. Of was hij toe aan een nieuwe uitdaging? Ook is het
mogelijk dat hem gevraagd is dirigenl le worden van een nieuw op te richten koor in Morristown, ongeveer twintig kilometer van Sumrnit. en zouden twee koren te veel worden. Hoe dan ook, in septernber 1937 ging
de'Morristown Choral Society, onder zijn leiding van srarr maar hij heeft daar te kort kunnen werken om grote resultaten te boeken, er heeft slechts één concert plaatsgevonden. In tegenstelling tot de 'summit Choral Club, is dit nieuwe koor al lang geieden ter ziele gegaan.
OwnrrlorN Toen Louis Robert op I4 februarl 1938 plotseling overleed plaatste de Brooklyn Daily Eagle rwee dagen larer een foto met een bijgaand artikel, en in de annalen van de 'summit Choral Club' werd vol lof over Robert en zijn
vrouw Cornelia gesproken. Elders vertelde een studente schuldbewust hoe zij enkele dagen voor zijn overlijden tijdens de les onenigheid rnet
ding aan
o
Vaak werden de concerten elders enkele
=j
o =
= c '=
keren herhaald, met
F o
name in Roberts eigen kerk, de Holy Trinity Church. Een aantal
=c c
{ ö
radio-uitzendingen
o
L
kon aan de successen worden toegevoegd. Het is opvallend hoe plotseling Louis Robert in juni 1937 is vertrokken, ondanks alle triomfen. De juiste reden is niet bekend. maar het is voor te stellen dat het Robert niet beviel dat er in 1935 een rnuziekcommissi
e
werd ingesteld die grote inspraak kreeg in de programmering. Misschien heeft hlj deze situatie een
De Ortleluríend
Het inierieur van de Holy Trinity Church in New york Brooklyn, met het Skjnner_ orgel uit 1925.
J'
hem had gekregen en boos was weggelopen, en hoe zij nu door wroeging werd gekweld orndat ze toch erg veel aan hern te danken had. In L.et Peabody Bulletin van mei 1938 verscheen een necrologie, die een openbare condoleance bevatte aan Cornelia en hun 2O-jarige zoon WiIIiam. Een van ziin studenten sc1-rreef een indrukwekkend poètisch 'In Men-roriam' (zie kader). Tdtp\o*e lí lia {$lXlll
Y 16, t$§8
1tL§t(.t.,l]\ III:§
illitcs ïomorrow
i1i §or l,ouis Robertl
§on ol llrteL ïiolinirl, llrl I lllil Oern (lrg*nirr oíi : 'l'rinlty(lL!r.[ lí 'l'trrrr I
i rNj:.r,] §[rc.! !ói iir,]r (ot.rl. l..Edrrr. rnd Íleir dl.Ébr.i rn.l I f. í. Cnrr.h o, ilr 1J4ly 'frtr11t.l r (iil be hfld lo*orloq nL , p,m. 1r: i !r nóm. ! Mr.rs Pb!.. t. dl.il ] uo*ar ol r rlnpre«rrr irierLin; l I àt hs lon)í írilo§lnt d §ha.t lln&i. l I l; r'a: rl. Surrlrtl* rrr l; ] I aUog. rts. &m.lu M*r ,t&rrr l lrn{ a s$. *lill§r1. ] I !.rlt !í X|sri*ri, lltilard l!.
llrteÍ! $ trfa*i-,tr,i.l ,r :r4. li{ , I lt!.írptilrtrlr ln r&atl ir!f. Mr-Ao&r! dr-Itrrol. it* r:rrt l.fr. irit,ij,r (r1rI \lc& h.. l.r. o dr+.' rl.',Y (.h.i.LD Àrd,h. Pr&dr Crr.r,,\{. jÍ I -r .hl.,r. I iorl oi MrNic,n Balumore, wn.rt ii.a r{..iïi lr,a. rnnirl. itr nrrr r.1b3 (L1 ha§d OÍ lh. orga. d.9àrr-i:..tdanr$rior*r?Ní{t! lr.!.r!.d lh.!r 3tnc. ttza. Ha ca8àn1rd rh.li.il.t drnran* 1trr trrr. inllr. Irfahdt and!§ ol Bil,inr.. Endi§.rs ndmtnliÍ.d *i[d] t.,rri5'' i at l! .rndlrbr a8r! ndàbi. pr! I lnc F§o.n.l, I arttel ots r.! !r.nr !110i!d lN §rier .r.i ,rir ro !?&jS tn.r Nxrr:. !!rlt{ th. SÀl ll !.àri h. yrslkÉebs .on(!.lor il lit ilh§k Cholal tn...{.fr i§5t castr&.r!lr'r ":!. ('Lh an{ 0,.. re§i Ie B.rma.ón- r,ir.r.Jrl,:! Js.L':,'o'.._'.'.' d.,rxrrI:,. vo.....rrchorr1so- oÍ
[email protected] fliC or''_ jrtN to ry.."n1 bl !1. 5i.r l.lrlt, loLli rt N.w J.rs.!.
Overlijdensbericht in The
Brooklyn Daily Eagle.
16 Íebruari 1938.
I sat in the dim, empty hall and reverently listened to the Music of his oÍgan. I could feel the mood of Bach - solemn, majestic, sure - and could sense the lightness when the mood changed and his fingers slipped into something rapid and ethereal. I felt a smile come to my lips, knew my eyes must be sparkling. He played Life: its pain, its joy, its love, and then its encl - death; and all the while, echoes saturated my mind and soul, spinning cosmic webs that would rernain eternal rnemories. A great artist, and a great man! I was uplifted by the soul of his Music, by the intensity, of his love Íbr it, and by his rrragnificent sincerity. I am sure he u..ould want me to Íemember that - but would he not also want me to recall a Dutch pipe, a pair of laughing, meÍry eyes, a gallant sense of humor, a white shirt open at the collar - I think he would - for is he not Louis Robert? Sornewhere in that Great Beyond I believe he is there, his eyes still meÍry and happy, for is he now not leading a grand chorus of great voices and musicians of the past? I like to believe that he was needed as their leader, and so when called, he went, Ieaving us behind, with but a srrall taste of one of the joys heaven will one day offer us. Jane E. Carlon
Op dit moment is nog niet zo veel bekend over zijn werk als concertorganist, mogelijk zal het recente contact met Louis' kleindochter daarin verandering brengen. In de Holy Trin ity Ch tt rch ga t'1h ii op zij n n ieuu c orgel talloze lunchpauzeconcerten, veel kerkdiensten werden jarenlang voorafgegaan of gevolgd door een halluursconcert. Het is bekend dat hij regehnatig elders concerteerde, maar pÍograrnma's, laat staan opnamen, zijn op enkele uitzonderi.ngen na niet bekend. We kennen het prograrnma van zijn intrecleconcert in Baltimore en op 24
juni
hij in
in de
loop cler tijden. Haarlem 1965. -.
René Verwer, MtLzikaal drama in Haar-
lenr. Aerdenhout I986.
- Pim de Vroomen. De dolcr en het hind van God - brieven en docuntenten van de samenwerhing tussen Hendrik Anàriessen en Píerre Kemp ín dt .jaren 1977-1927 - Baarn I 987.
- Hans varr Nieuu,koop, Haorlemse Orgelkunst vant 1400
LoL
heden.
Utrecht 1988.
en Ntderlanà. Alphen aan dc Rijn 200e. - Noord-Hollands Archlef Haarlern
- René Verwer. Ccrvoillé-Coll
genoerrrde Sonate 'Da Pacem, Domine'
- Archief'Summit Choral CIub' - Archief Peabody Conservatory of Music Baltimore - Broohlyn Daily Eagle , 1922-1938 - Morristown DaLIy Re corà, I937-1938
gevonden. Cornelia, met wie Louis in juni t9t7 was gehuwd, overleefde haar man 32 jaar, zij overleed in
van Hendrik Andriessen. Ook bij concerten met zijn koor'Summit Choral CIub' trad hij soms als solist op, onder meer met cornposities van Bach en Widor. Toch kan men zich niet aan de indruk onttrekken, dat Louis Robert in Anrerika als organist niet meer de grote successen heeft gekend die hij tijdens ziin ambtsperiode in
Met dank aan Roeland Robert en Quintijn l{oogenboom (kleinzoons van George Robert), Mary Hehns (musicologe) en Robin Taylor Roth uit Summit NJ USA, Jennifer Ottervik uit Baltimore MD USA, en WillemJan Cevaal (organist en musicoloog). Foto's uit het archief van de familie Rohert.
1970.
Fïaarlern had beleefd.
De ui.tvaartdienst vond naar alle waarschijnlijkheid plaats in de Holy Trinitv C1'rurch, c1e bronnen daarover zijn r-riet eensluidend. Volgens een officieel ambtelijk docurnent van de stad Neu. York ligt Louis Robert begraven op het Presbl.teriaans kerkhof in Summit, rnaar op de begraafplaats en in de registers aldaar heeft men tot nog toe geen enkel aanknopingspunt
1935 speelde
BRowNrm - Jos cle K1erk, Hanrlems Muziehleven
New York oncler rleer een aan hem opgedragen compositie van zijn leraar De Pauw en een deel van de boven-
,.:§:*/r*ih.a
3+
-* 'U( (tr-tJ?lrn(,,,1 -
§c1,Tl.illJlll1
:3
r§
