Loofbomen. Functies van bomen. Eik (eek) 7. EIGENSCHAPPEN EN FUNCTIES VAN BOMEN

Bomencursus IVN Zwolle, najaar 2012

  7.

-BIJLAGE functies van bomen-

EIGENSCHAPPEN EN FUNCTIES VAN BOMEN

Functies van bomen Waar we ook om ons heen kijken, overal in onze leefomgeving vinden we hout. In en rond het huis, op kantoor, in de bouw. Vaak zichtbaar zoals in deuren en ramen, (parket)vloeren, meubels, schuttingen, en dergelijke. Vaak ook onzichtbaar, zoals in de heipalen onder de Amsterdamse grachtenpanden, en in de sluisdeuren, damwanden en oeverbeschoeiingen langs onze waterwegen. Daarnaast zijn er tal van materialen waar hout in is verwerkt, zoals papier en karton. Soms kopen we dingen, waarvan we niet eens wéten dat ze uit hout zijn vervaardigd. Feitelijk is hout voor ons van levensbelang - we kunnen niet zonder. We gebruiken hout voor de meest uiteenlopende toepassingen. Het is een mooi en veelzijdig materiaal, een hernieuwbare en milieuvriendelijke grondstof, en het komt uit de schoonste fabriek die er is: het bos. Er is dus alle reden om hout toe te passen. Toch wordt houtgebruik in verband gebracht met bosvernietiging. Vaak onterecht. Houtkap kan zelfs een bijdrage leveren aan het vergroten van de natuur- en belevingswaarde van het bos. Alle bomen in de regio werden destijds aangeplant om puur economische redenen. Zo hebben de typische populierenrijen in het landschap hun ontstaan oa. te danken aan de (inmiddels verdwenen) lucifersfabriek in Geraardsbergen. Ook klompen, fruitkistjes, bouwhout, bijenkorven, duivenhokken en goedkope meubelen werden uit deze houtsoort vervaardigd. De eiken werden oa. verwerkt in dakconstructies, als waardevol meubelhout gebruikt, om tonnen en vaten te vervaardigen. Talloze knotwilgen leveren reeds eeuwen brandhout. Daarnaast kregen nog vele andere soorten hout een nieuw leven als handgereedschap, als muziekinstrument, als mijnhout of in de kunstnijverheid. Ondertussen kregen onze bossen een belangrijke sociale en ecologische invulling. Het economische aspect verloor terrein. Hout werd een massaproduct en wordt nu hoofdzakelijk geïmporteerd. Lokale industriële en ambachtelijke verwerking komen steeds meer onder druk te staan en dreigen volledig te verdwijnen. Momenteel zijn er echter volop nieuwe toepassingen in ontwikkeling. Zo wordt populierenhout oa. gebruikt voor de productie van biobrandstoffen of thermisch behandeld waardoor het geschikt wordt als alternatief voor tropisch hardhout. In verschillende grote en kleine elektriciteitscentrales wordt stroom opgewekt uit houtsnippers. Dit levert de zogenaamde ‘groene stroom’. Landbouw en bosbouw vinden elkaar in het systeem van Korte Omloophout waarbij snelgroeiende houtgewassen geoogst worden als brandstof voor lokale energiecentrales.

Loofbomen

Eik (eek) De bast van de eik werd vroeger veel gebruikt voor de leerlooierij. Hierdoor ontstond al vanaf de vroege Middeleeuwen het eikenhakhout. Jonge eiken werden op geringe hoogte afgezet, waarna er meerdere nieuwe uitlopers groeiden. Elke 10 tot 12 jaar werden deze opnieuw gehakt. Het hout werd als brandhout gebruikt. Tot begin twintigste eeuw kwamen nog grote oppervlakten eikenhakhout voor, met name op de Veluwe. Daarna raakte deze cultuur in onbruik. Veel hakhoutpercelen werden 'op énen gezet' ofwel omgezet in 'spaartelgenbos'. Op de Veluwe kunnen nog veel voormalige



  hakhoutpercelen worden aangetroffen. Recent zijn er, bij een inventarisatie van inheemse houtgewassen, op de Veluwe meerdere zeer grote groepen van zomer- en wintereik gevonden. Aanvankelijk werd verondersteld dat deze groepen restanten waren van eeuwenoud hakhoutbeheer, en werden leeftijden geschat tot 1500 à 2000 jaar. Recent is aangetoond dat veel van deze groepen op een andere wijze dan hakhout zijn ontstaan, en dus van veel recenter oorsprong zijn (tot enkele honderden jaren oud). Dit kan o.a. zijn door instuiving en begrazing. De zomereik is vele eeuwen van groot belang voor de mens geweest. Naast de 'mast' was het hout het belangrijkst. De zomereik is een ringporige boom met een sterke ontwikkeling van kernhout. Het geel-witte spinthout is smal en omvat 15 tot 40 jaarringen. Het kernhout bevat veel looizuur en heeft een licht- tot donkerbruine kleur. Het is hard, taai, zeer duurzaam en goed te bewerken. Het is voor veel doeleinden te gebruiken: als bouwhout voor woningen en grotere gebouwen, in de waterbouw, voor spoorbielzen, palen en masten en in de scheepsbouw. Binnenshuis is het geschikt voor parket, trappen en als meubelhout. Hoogwaardig eikenhout van langstammige bomen is ook geschikt als fineerhout. Eiken leveren ook goed brandhout. In het ringporige eikenhout zijn de jaarringen zeer goed zichtbaar. De breedte van jaarringen varieert met temperatuur en neerslag op de groeiplaats. Vanaf de Romeinse tijd is in grote delen van Europa vooral eikenhout gebruikt voor balken in woningen en andere gebouwen. Door de bestudering van het patroon van de jaarringen door de 'dendrochronologie' zijn vele reeksen aangelegd. Hiermee kan de bouwgeschiedenis van deze panden nauwkeurig worden bepaald. Ook levert het jaarringonderzoek informatie op over het klimaat van de afgelopen duizenden jaren. Wanneer de zogenoemde mast (de eikels) uit de boom valt, is er veel voedsel aanwezig voor dieren. De door tannine voor mensen ongenietbare eikels zijn zeer voedzaam en bevatten tot 38 % vet. In de Middeleeuwen werden de varkens in de herfst de bossen ingedreven en "vetgemast". In die tijd ontstond ook het gezegde "op eiken groeit de beste spek". Vanwege dit belang mocht de eik niet zomaar gekapt worden. Hij kreeg daardoor een belangrijk aandeel in de bossen. Omdat de zomereik meer en grotere eikels produceert dan de wintereik, werd de eerste veel meer aangeplant. Sagen & Mythen De eik speelt in de geschiedenis van vele Europese volken een speciale rol. De Germanen vereerden de eik als heilige boom van de dondergod Donar, (Wodan/Odin) . Aan de voet van heilige eiken vonden rituele bijeenkomsten plaats, werden doden begraven en offers gebracht. Ook verschillende andere volken, waaronder de Kelten, Grieken, Romeinen en Slaven, vereerden een met de eik verbonden dondergod (respectievelijk Taranis, Zeus, Jupiter en Peroen). Dit had te maken met het gegeven dat eiken vaker en duidelijker zichtbaar worden getroffen door de bliksem. In het oude Griekenland (Hellas) was de eik aan de oppergod Zeus gewijd. Deze sprak zijn wil uit via het ruisen van de bladeren van de heilige eik van Dodona. Veel eiken worden, indien de mens ze de kans geeft, 300 tot 400 jaar oud, een kleiner aantal haalt 500 jaar, maar er zijn eiken waarvan wordt aangenomen dat ze 700 tot 1200 jaar oud zijn (claims van 1300 tot 2000 jaar voor opgaande eiken moeten met de nodige scepsis worden bezien). In WestEuropa komen de meeste van deze aloude eiken voor in Engeland, maar ook in Zweden, Duitsland en Polen zijn veel oude eiken te vinden. In Frankrijk zijn alleen lokaal echt oude solitaire eiken te vinden. De vermaarde oude Franse eikenbossen bestaan in meerderheid uit wintereiken. In Nederland, waar het schaarse eikenhout intensief werd gebruikt, zijn slechts enkele opgaande eiken van meer dan 300 jaar aan te treffen. In Overijssel: De Kroezeboom van Fleringen, Twente. Geschatte leeftijd 400 tot 500 jaar en De Kozakkeneik van Delden, geschatte leeftijd 350 jaar. In Gelderland: De Dikke Boom van Verwolde, bij Laren (Gelderland), gschatte leeftijd 450 jaar. De Wodanseiken van Wolfheze, geschatte leeftijd 300 tot 450 jaar. De Kroezeboom van Ruurlo, geschatte leeftijd 350 tot 400 jaar. Verschillende eiken bij Paleis Het Loo, Apeldoorn. Geplant in 1685, leeftijd dus 325 jaar. De Reuzeneik van Vorden, geschatte leeftijd 240 jaar; een in augustus 2008 op 4 meter hoogte afgebroken enorme tak bevat 211 . In België is de dikste eik te vinden in het dorpje Liernu, iets ten noorden van Namen. De eik staat in het dorpscentrum, vlak voor de kerk: 'Le Gros Chêne de Liernu' heeft een stamomtrek van ruim 10



  meter en een leeftijd die door velen wordt geschat op 500 tot 700 jaar (voor heen 1000 jr...). Enkele plaatsen in Groot-Brittannië waar indrukwekkende oude zomereiken kunnen worden aangetroffen: Windsor Great Park, ten westen van Londen, met honderden eiken van 300 tot 700 jaar, sommige wellicht ouder. Sherwood Forest nabij Nottingham. Met honderden oude eiken in het bos, door jaarringonderzoek aangetoond tot meer dan 500 jaar maar deels waarschijnlijk tot 700 à 800 jaar oud. Hiertoe behoort de beroemde 'Major-Oak', de meest bezochte boom van Engeland, die doorgaat voor de boom waar Robin Hood zich in verborg. In Duitsland de Eik van Ivenack; Urwald Sababurg ten noorden van Kassel. Urwald Hasbruch nabij Oldenburg, Nedersaksen. De Eiken van Ivenack in de bondsstaat Mecklenburg-Vorpommeren hebben een leeftijd hebben van 500 tot 800 jaar. De grootste en vermoedelijk oudste eik van Ivenack is waarschijnlijk 750 tot 800 jaar oud. Eerder werd aan 1000 tot 1200 jaar gedacht, maar dit is gezien de jaarringbreedte bij deze en andere eiken niet waarschijnlijk. De oudere eiken hier zijn allen hol, zodat alleen een leeftijdsschatting mogelijk is door vergelijking en extrapolatie. In Frankrijk is er de Kapel-eik van Allouville-Bellefosse, een dorpje ten noordwesten van Rouen in Normandië. Naast de dorpskerk staat hier de beroemdste boom van Frankrijk. In deze eeuwenoude eik zijn in de 17e eeuw twee kapelletjes gebouwd. De onderste kapel bevat een klein altaar met een Mariabeeld en is gewijd aan "Onze Lieve Vrouwe van de Vrede". De bovenste kapel kan worden bereikt via een rond de boom gebouwde wenteltrap. Dit curieuze religieuze monument wordt jaarlijks door tienduizenden bedevaartgangers bezocht. De leeftijd van deze eik wordt uiteenlopend geschat van 800 tot 1500 jaar. De lage schatting is, gezien onderzoek aan andere eiken in Europa, het meest realistisch.

Beuk Beukenhout is een van de belangrijkste loofhoutsoorten voor de industrie in Nederland en België. Het is het hout van de beuk (Fagus sylvatica), een in vrijwel heel Europa algemene boomsoort. In delen van Azië, in Japan en in het oosten van Noord-Amerika komen soorten uit ditzelfde geslacht (Fagus) voor, waarvan het hout bij benadering dezelfde materiaaleigenschappen heeft. De kleur van het hout varieert, afhankelijk van de herkomst, van witachtig tot licht geelbruin, met donkerbruine spiegels. Er is weinig verschil tussen het kernhout en het spinthout. De nerf van beukenhout is fijn: het is goed te bewerken en te draaien. Beukenhout is een vaste en tamelijk harde houtsoort, die echter weinig duurzaam is, slecht bestand is tegen weersinvloeden en snel krom trekt. Het laat zich goed buigen. Beukenhout wordt soms gestoomd, waardoor het stabieler wordt en minder snel vervormt onder invloed van vocht of temperatuurwisselingen. Als gevolg van het stomen wordt het hout lichtrood tot roze van kleur; stomen maakt het hout wel brozer. Na de kap moet het hout snel uit het bos: als de stam te lang in het bos blijft liggen, kan zogeheten slaap optreden, een aantasting door een schimmel. Beukenhout wordt veel gebruikt bij het maken van meubels, ook in de vorm van fineer op bijvoorbeeld meubelplaat. Verder vindt het toepassing als parket , laminaat en trappen. Doordat het zich goed laat buigen is het een van de meest gebruikte houtsoorten voor gebogen objecten, zoals leuningen. Als funderingshout is het ongeschikt. Het hout bij de spoorwegen wordt ook, geïmpregneerd met creosootolie, gebruikt als dwarsligger onder de rails. Beukenhout is kleur- en smaakloos, zodat het kan worden gebruikt voor keukengerei. Tevens wordt er wel gereedschap zoals handschaven van gemaakt. Snippers van beukenhout worden gebruikt in de laatste fasen van het brouwproces van Budweiser bier. Beukenhout wordt samen met andere houtsoorten ook gebruikt voor het roken van paling. Van beukenhout wordt ook een vochtabsorberende cellulosevezel gemaakt, die wordt toegepast bij de productie van kleding.

Linde De linde wordt veel gebruikt als leiboom, dan wordt hij wel leilinde genoemd. Takken worden hierbij horizontaal gebogen en aan een frame vastgemaakt. In volgende jaren worden de scheuten op de



  stam en scheuten die de verkeerde kant op groeien gesnoeid. Op die manier ontstaat een dicht bladerscherm dat met name in de zomer verkoeling in huis biedt. Ook knotlindes voor het beschaduwen van vee, markten of terrassen komen voor. Lindes worden veelvuldig aangeplant als herdenkingsboom. Zo heeft Staatsbosbeheer de Nederlandse gemeenten een 'koningslinde' aangeboden ter gelegenheid van de geboorte van prinses Amalia. In 260 van de 480 gemeenten van Nederland is deze op de Nationale Boomfeestdag geplant. Voordat de raffinage van suiker zijn intrede deed was de linde belangrijk omdat de lindebloei veel honing produceert. Van lindebloesem kan kruidenthee gemaakt worden, ook wel tilleul genaamd, de Franse naam voor linde (afgeleid van de geslachtsnaam 'Tilia'). Lindehout is een houtsoort die zich zeer goed leent voor houtsnijwerk, draaiwerk en beeldhouwwerk, omdat het vrij zacht is, een fijne nerf heeft en gelijkmatig is opgebouwd. Het kernhout is rozewit tot geelwit en het spinthout wit tot lichtbruin. Een kubieke meter vers hout weegt bijna 1000 kg. In het verleden werden er onder andere klompen uit vervaardigd. Gedroogd is de dichtheid 560 kg/m3.[1] Sagen & Mythen De lindeboom werd bij de Kelten en de Germanen gezien als heilige boom. De godin Freya zou er zich in vestigen. De geest van de linde gold als beschermer voor huizen, bronnen en kerken. Ook later werd de lindeboom als 'goede boom' beschouwd. Huwelijken werden gesloten onder de linde; de duimen van de geliefden werden dan in de bast gedrukt. Een lindetak zou tevens helpen als middel tegen tandpijn bij kinderen en het werd, in amuletvorm, gebruikt als bescherming tegen heksen en geesten. De lindeboom is vaak bezongen: bijvoorbeeld bij Schubert in Der Lindenbaum uit de Winterreise op tekst van Wilhelm Müller en bij Gustav Mahler in de Lieder eines fahrenden Gesellen in het lied Die zwei blauen Augen. De lindeboom verwijst vaak naar een (voorbije) liefde. Recenter (in 2003/2004) bezong de Moldavische jongensgroep O-Zone de lindeboom in de zomerhit "Dragostea din tei": "Liefde onder de lindeboom". Tevens komt de lindeboom voor in de heraldiek. In het gemeentewapen van de voormalige gemeente Prinsenbeek (thans behorende tot gemeente Breda) stonden drie lindebomen afgebeeld.

Tamme kastanje Het hout van de boom is uitstekend timmerhout, het lijkt qua kleur en structuur op eikenhout, maar het heeft een hoge duurzaamheid doordat er veel looizuur in het (kern)hout zit. De tamme kastanje is fijnvezelig en zeer goed bestand tegen vocht. Het is daarom zeer geschikt voor het vervaardigen van tuinmeubels, bruggen, steunpalen voor druivenstokken en vaten. Het wordt ook veel gebruikt om (schapen-)hekken van te maken. In vroegere tijden noemde men de vruchten ‘aardappel van de armen’. Ook eekhoorntjes, Vlaamse gaaien, kraaien, muizen en wilde zwijnen zijn dol op de ‘kastanjes’. Zij zorgen ervoor dat de bomen zich in het wild kunnen verspreiden. Het verzamelen en verwerken van kastanjes (de castagnatura) begint in Italië op 29 september (de dag van San Michele) en duurt tot 11 november (de dag van San Martino). Kastanjes worden daarnaast vooral gegeten. In Frankrijk is de kastanjepuree geliefd in desserts of als bijgerecht. In Nederland worden kastanjes wel gepoft of gekookt. De kastanjes worden voor het koken diep ingekruist aan de puntige zijde, en pas na het koken gepeld. In veel landen worden hete kastanjes in de winter op straat verkocht aan voorbijgangers. Makkelijker dan roosteren is het om de kastanjes te koken. Het is wel lastig om de hete, gekookte kastanjes te pellen. In Frankrijk eet men graag kastanjepuree (crème de marron). Het is daar in blik te koop.



 

Paardenkastanje Het hout van de paardenkastanje is licht en niet duurzaam, en doet dus denken aan dat van de wilg en de populier. Het lijkt dan ook niet op het hout van Castanea sativa, de tamme kastanje, dat veeleer lijkt op dat van zijn verwant: de eik. De zaadjes kunnen als geneesmiddel gebruikt worden. De nuttigste actieve bestandsdelen zin aescinen, looistoffen en flavonglycosiden, die vaak tot een tinctuur verwerkt. Deze tinctuur kan gebruikt worden als krampstillend en pijnstillend middel en heeft daarnaast een sterke werking op de bloedvaten en aders. Daarnaast helpt het tegen reuma, maag- en darmklachten of borstontsteking. Daarnaast kan ook een thee gebrouwen worden die helpt tegen het hoesten.

Els De els wordt in windsingels langs boomgaarden geplant. Doordat de fruitbomen in de luwte staan treedt er minder wind- en stormschade aan de vruchten op wat de oogst ten goede komt. Een windsingel groeit tot een bepaalde hoogte waarna de bomen getopt worden. Op Terschelling werden elzen in elzenhagen rond akkertjes geplant om deze akkertjes te beschermen tegen stuivend duinzand. In het gebied van Staphorst-Rouveen is sprake van een elzensingellandschap. Vele kilometers elzenrijen bakenen er de achter de boerderijen beginnende lange en smalle landbouwpercelen af. Deze singels worden van oudsher om de zeven jaar als hakhout afgezet. Net als de wilg kunnen elzen goed geknot worden. Elzenhout is zacht hout met een rustige nerf en een rossige (zwarte els) of lichtbruin/gele (grauwe els) kleur. Het is ideaal om te bewerken, voor het snijden van houten lepels, schalen en andere producten. Het is geen handelshout maar valt in de categorie "boerengebruikshout". Aan de lucht is het niet duurzaam, maar onder water is het vrijwel onbeperkt houdbaar - elzen funderingspalen werden vroeger o.a. onder Amsterdam gebruikt. Volgens een oud volksgebruik zijn elzenknopjes een effectief middel tegen reuma. Hiervoor moeten de knoppen na het plukken worden gedroogd, waarna er thee van kan worden gezet. Een geconcentreerd maceraat van de knoppen (bourgeons) van de Zwarte els (Alnus glutinosa) wordt eveneens gebruikt in de gemmotherapie (edelsteentherapie) ter verlichting van reumapijnen. De knoppen van de Witte els (Alnus incana) zou deze eigenschappen nog sterker bezitten.

Es Essenhout is een houtsoort met een reputatie van heel taai en sterk te zijn. Het wordt vooral geleverd door de Es (Fraxinus excelsior), maar in feite ook door andere soorten uit dit geslacht (Fraxinus). Er is een duidelijk kleurverschil tussen kern- en spinthout, maar meestal wordt alleen het spinthout gebruikt. Voor sommige decoratieve toepassingen wordt juist het bruine kernhout gebruikt. Ook het spint is heel decoratief: op het dosse vlak tekenen de groeiringen zich af als een vlamtekening: vanwege dit effect is dit hout gewild voor meubels, vloeren en trappen. Het spint van West Europees essen is lichtgekleurd (geelwit), taai en sterk. Vanwege de elasticiteit wordt het gebruikt voor toepassingen in de sport zoals de liggers van gymnastiektoestellen en voor gereedschapsstelen, zoals die van bijlen en spades. Het hout is gemakkelijk te bewerken. De duurzaamheid van essenhout bij buitengebruik is echter laag en het hout valt dan ook in de duurzaamheidsklasse 5, de laagste klasse.



 

Berk Het woord berk is afgeleid van het Oudindische woord bharg wat glanzend betekent en waarschijnlijk betrekking heeft op de witte bast. Betula heeft te maken met het Keltische woord betu wat slaan betekent en betrekking heeft op het slaan met berkentakken op het lichaam na een sauna - bezoek om de bloedsomloop te stimuleren. De buitenste laag van de schors van een berk is voortdurend bezig zich te vernieuwen en valt soms in dunne repen naar beneden. Deze repen hebben een groot weerstandsvermogen tegen bederf omdat de schors betuline bevat. Deze eigenschap maakt het mogelijk om van de schors kano's, schoenen en dakspanen te maken. Ook zijn deze repen dunne schors buitengewoon geschikt om, ook als het nat is, als vuurstarter te gebruiken. In Amerika en de Scandinavische landen werd de schors als dakbedekking gebruikt omdat deze licht, waterafstotend en zeer duurzaam is. De Saami (Noord Scandinavië) gebruikten traditioneel de schors voor jassen en beenbekleding en de Zweden maken tasjes en mandjes van gevlochten repen berkenschors. Door de witte kleur konden de berken ook als een soort lantaarnpalen langs de weg worden gezet om de weg te wijzen. Berkensap kan volgens sommigen gebruikt worden als algemeen versterkingsmiddel en als middel ter bevordering van de haargroei (maar de werking is nooit wetenschappelijk bewezen). Ook zou berkensap aan een mens nieuw elan geven. Door onder een wigvormige insnijding in de stam aan de zuidwestkantkant een blikje te bevestigen kan het berkensap getapt worden. Berkensap smaakt zoet en kan puur gedronken worden. Het helpt bij lusteloosheid en voorjaarsmoeheid. Het kan ook als alternatief voor honing en suiker gebruikt worden. Men kan er ook wijn van maken. De knoppen en bladeren worden gebruikt om er werkzame stoffen aan te ontlenen, zoals: saponinen (zeepstoffen), looistof, hars, vluchtige olie en glycosiden (suikerachtige stoffen). Berkenblad dient ook als verfmiddel voor wol. Berkenbladeren die in het voorjaar geplukt worden bevatten naast harszuur en kalizout ook saponine. Saponine is een stof die genezend werkt bij reuma, blaas - en nieraandoeningen. Berkenbladthee werkt vochtafdrijvend. Met een aftreksel van berkenknoppen kunt je het lichaam reinigen en de spijsvertering bevorderen. In Scandinavische landen en de Sovjet-Unie worden mensen na de sauna met berkentakken afgetuigd om daarna met nieuwe energie het dagelijkse leven voort te zetten. Oude Nederlandse boeren herinneren zich dat de koeien na de winter, wanneer ze uit de stal in de weide worden gedreven, met berkentakken werden geslagen om daardoor hun vruchtbaarheid te bevorderen. Biologische tuinders planten berkenbomen rondom een compostplaats. De vorming van compost wordt daarmee bevorderd. Dit komt door de stoffen die de berkenwortels afscheiden. Compost waarin veel berkenblad verwerkt is, kan een uitgeputte grond weer tot leven brengen. Berkenhout is wit tot licht gekleurd en wordt gebruikt voor fineer, meubels (keukens) en modelvliegtuigbouw. Sagen & Mythen De berk was een mysterieuze en een heilige boom van de Noorse volkeren. De geest van de berk was een rijpe vrouw die af en toe vanuit de wortels verscheen. Als een mens van haar melk dronk vertienvoudigde zijn/haar kracht. Bij de Finnen zat de wereldgeest als adelaar op de berk. Voor de Germanen was de berk de boom der wijsheid. Zij kenden aan bladeren, twijgen en sap magische en geneeskrachtige eigenschappen toe. Zij geloofden dat berken de aardse behuizing vormden van de godin Freya. Bij de Kelten is de berk gewijd aan Bergha of Brigit, godin van het onderricht in de dichtkunst, waarzeggen, geneeskunst en smeedwerk. De heilige Bridget van Kildare was de godin van de wedergeboorte. Op 1 februari wordt in Ierland nog steeds het feest van de Heilige Bridget gevierd. Een oud Fins liedje beschrijft hoe berken klagen en wenen omdat kinderen elke lente opnieuw hun stammen openrijten en uit hun buiken de levenssappen roven, dat de herders uit hun witte gordel korven maken, de meisjes hun takken afsnijden om er bezems van te maken. Bonifatius noemde de berk een duivelse boom omdat hij hoopte daarmee de heidense gebruiken uit te roeien.



  In Noorwegen, Zweden en Schotland worden op de midzomeravond van 23 juni de huizen versierd met berkentakken. Op sommige plaatsen in Engeland worden op de eerste pinksterdag de huizen en kerken versierd met berkentakken. De meiboom was oorspronkelijk een berk. In Noord-Duitsland kent men het zgn. "Maibaumpflanzen", waarbij in de tuin van mensen die in ondertrouw zijn, op het punt staan communie te doen, vrijgezellen en bij zelfstandigen 's nachts een berkentak in de tuin wordt gezet. De dag erop gaat men alle huizen weer langs om de "boom" te begieten. Er wordt aan de deur een lied gezongen en als beloning krijgt men een drankje aangeboden.

Populier Het hout is wit tot grijsachtig van kleur. Het wordt voor veel doeleinden gebruikt. In Nederland worden er klompen van gemaakt. In Spanje wordt het hout gebruikt voor het maken van sinaasappelkistjes. Verder wordt populierenhout gebruikt voor kratten, pallets, papier, triplex, kasten en niet te vergeten lucifers. Leonardo da Vinci schilderde de Mona Lisa op een paneel van populierenhout. Daarnaast werd het hout vanwege diens lage gewicht in de middeleeuwen veel gebruikt om pijlen van te maken. Net als de wilg kunnen populieren goed geknot worden. Sagen & Mythen Als er op een boerderij een dochter geboren werd, dan plantte de vader een populierenbosje. Dit is snelgroeiend hout, zodat voor de huwelijksdatum al behoorlijk kaprijp was. De opbrengst werd gebruikt om het huwelijk en de bruidschat te bekostigen. Als het een rijke boer was, dan plantte hij de bomen vlak bij huis op de huiskavel (=dure grond...), zodat iedereen kon zien dat hij een welgestelde dochter in de aanbieding had. Deze dochter had dus 'een flinke bos hout voor de deur (!).

Lijsterbes Het hout van de lijsterbes is tamelijk hard, buigzaam en elastisch, maar gaat vrij snel kapot. Het is bruikbaar voor draaien snijwerk, vaten, vezelplaten. Schors en loof bevatten een hoog gehalte aan looistof. Specifiek voor houtproductie hebben ze over het algemeen te kleine afmetingen of komen ze in te geringe aantallen voor.

Fruitbomen De grote familie van fruitbomen bestaat uit pitvruchten zoals uit appel, peer, kweepeer, en mispel en steenvruchten zoals pruim, abrikoos en perzik. Van de vruchten kan een oneindig aantal smakelijke toepassingen worden gemaakt. Van handvrucht, kook- en stoofvrucht, naar taart, toet, en sap. In Overijssel zijn er diverse initiatieven om de oude IJsselboomgaarden weer een goede functie te geven, bijvoorbeeld door het fruit met mobiele fruitpersen tot sap te maken. Het sap wordt gepasteuriseerd en in 5-liter vaatjes verkocht in o.a. Landwinkels. Landschap Overijssel en stichting IJsselboomgaarden organiseren jaarlijks een aantal sapdagen.



 

Naaldbomen

Fijnspar = 'vuren' In Nederland is vuren de meest gebruikte naaldhoutsoort, en daarmee de meest gebruikte houtsoort. Het is niet alleen makkelijk te bewerken maar ook relatief goedkoop. De kleur van vuren is bleek tot witachtig geel met een zachte en grove tekening. Na langdurige blootstelling aan licht wordt het geelbruin. Het is dus beter om het snel af te werken, zodat het niet zo snel verkleurt. Er is geen opvallende harsgeur zoals bij grenen. Vuren is niet erg duurzaam: het kan slecht tegen vocht. Vuren is een relatief makkelijk te impregneren, te verven, te beitsen en af te lakken houtsoort. Dit kan uiteraard de duurzaamheid aanmerkelijk vergroten. Ook bij toepassing onder water blijft het lang goed (heipalen). Vuren wordt vooral gebruikt in de bouw: kapconstructies, binnenkozijnen, stijl- en regelwerk etc. De fijnere kwaliteiten komen in aanmerking voor te verven binnentimmerwerk. Ook is vuren te vinden in boekenkasten en magazijnstellingen. Het wordt veel verkocht in doe-het-zelf bouwmarkten: aangezien de mindere kwaliteiten veel noesten hebben, die er na droging uit kunnen vallen, is het voor bepaalde toepassingen wenselijk op uiterlijk te controleren. Het hout wordt veelal geïmporteerd uit Scandinavië en het Baltische gebied (inclusief Rusland), maar ook uit Midden-Europa. Het kwalitatief beste hout komt uit wat koudere gebieden, omdat daar de bomen trager groeien, met als gevolg fijnere groeiringen. Zeer fijnjarig (smalle groeiringen) vuren uit Midden-Europa wordt gebruikt in muziekinstrumentenbouw.

Grove den = 'grenen' Timmerhout van de grove den wordt 'grenen' genoemd. Van oudsher is de boom een belangrijke leverancier van terpentijnolie (Terpentijnolie wordt gebruikt bij het schilderen om de verf te verdunnen), hars en teer. Noord-Europese colofonium wordt gewonnen uit de hars van de grove den. In Nederland is de grove den vooral in de negentiende eeuw aangeplant op arme zandgronden om de zandverstuivingen daar, die waren ontstaan door overbegrazing van de heide, tegen te gaan.

Zilverspar = 'dennen' Het hout van zilversparren wordt dennen genoemd en is voor allerlei doelen geschikt, maar wordt in Nederland niet vaak geïmporteerd. Het meeste hout wordt gebruikt voor papierpulp of voor de vervaardiging van triplex.

Larix Het hout van de Europese lork is sterk, duurzaam en harsachtig met geelachtig spinthout en roodbruin kernhout. Het wordt gebruikt voor schuttingen, poorten, vissersboten, trappen, enzovoort. Omdat de stam bijzonder recht is, leende de Europese lork zich vroeger prima om te dienen als telefoonpaal. De bast bevat tannine en uit het hout wordt ethylalcohol gewonnen.

Oregon pine / Douglasspar Douglas is de naam van een houtsoort, afkomstig van de douglasspar. Het spint is bleekbruin; het kernhout is roze-bruin: het kernhout is matig duurzaam (klasse 3-4). Het hout van alhier gegroeide



  bomen noemt men 'inlands douglas'. Het hout is vanwege de gunstige eigenschappen voor bijna alle doeleinden te gebruiken, zoals in de bouw, voor vloeren, schuttingen, masten. Oregon pine wordt ivm grote afmetingen gebruikt voor spantconstructies. wordt gebruikt voor binnen- en buitentimmerwerk en in de meubelmakerij. Als het kwartiergezaagd wordt is het zeer stabiel en bovendien heeft het dan een fraaie streeptekening. Door de grote sterkte en taaiheid werd het vaak gebruikt voor masten van schepen. Zolang Oregon pine niet gelakt is moet het uit de zon en uit de buurt van kachels gehouden worden; er komen makkelijk haarscheurtjes in. Ook wordt veel douglas verwerkt tot multiplex platen. Bij gevelconstructies zoals deuren en kozijnen wordt het hout veelvuldig toegepast.

Sitkaspar De sitkaspar is een belangrijke boom voor de bosbouw vanwege het hout. Het is licht en wordt gebruikt voor allerlei doeleinden, bijvoorbeeld meubels, vloeren en kisten. Het hout wordt gebruikt voor zelfgebouwde vliegtuigen, omdat het goedkoop is en relatief sterk, vergeleken met het gewicht. Ook wordt het hout gebruikt voor het bouwen van gitaren, bijvoorbeeld het bovenblad van akoestische gitaren.

Zeeden Van zeedennen wordt hars afgetapt. Hiervan wordt terpentijn gemaakt dat wordt gebruik in verf en vernis. Tevens wordt de hars gebruikt voor de fabricage van zeep en linoleum. Het hout vindt toepassing in de bouw, bij de productie van papier en vroeger ook voor telefoonpalen.

Japanse Larix De Japanse lariks wordt net als de Europese lariks gebruikt door de bosbouw. Omdat de soorten vaak door elkaar groeien wordt het hout niet afzonderlijk geclassificeerd. Daarnaast wordt de soort bijvoorbeeld in Duitsland ingezet om in het Thüringer Woud bossen op grotere hoogten, die door klimatologische omstandigheden (sneeuw, wind en luchtvervuiling) waren uitgedund, weer te stabiliseren.

Loofbomen. Functies van bomen. Eik (eek) 7. EIGENSCHAPPEN EN FUNCTIES VAN BOMEN

Recommend Documents