Lijmen van gevelstenen
Bekende bouwmaterialen in een ander daglicht door nieuwe verwerkingstechniek
LIJMEN
VAN
GEVELSTENEN
opzetten van een specifieke norm voor lijmmortels, en ook in Duitsland is men bezig de DIN normen aan te passen aan deze nieuwe techniek. Dit alles ter voorbereiding om binnenkort eenduidig te worden opgenomen in de nieuwe Europese normeringen.
Esthetica
BEKENDE
BOUWMATERIALEN
IN EEN ANDER DAGLICHT DOOR NIEUWE VERWERKINGSTECHNIEK!
Historie Vanuit de baksteenindustrie werd in eerste instantie gezocht naar een manier om bakstenen sneller en goedkoper te verwerken, waarbij tevens de arbeidsomstandigheden van het metselen een punt van aandacht verdienden. Kijkend naar andere bouwmaterialen zoals bijv. kalkzandsteen en cellenbeton is men gaan denken in de richting van het verlijmen, daar deze materialen al geruime tijd op deze wijze, en met succes, worden verwerkt. De eerste proeven zijn dan ook vanuit die gedachtewereld opgezet. De enorme variëteit aan gevelstenen maakte het er echter niet makkelijker op. Naast het verlijmen van bakstenen is de techniek van het verlijmen natuurlijk ook geschikt voor andere gevelsteensoorten.
Ontwikkeling Samen met de baksteenindustrie, diverse leveranciers en onderzoeksinstellingen is Omnicol een intensief ontwikkelingstraject gestart. De eerste lijmwerken zijn al begin jaren ‘90 gemaakt. Men heeft oplossingen gevonden voor de enorme variëteit aan gevelstenen door een aantal verschillende lijmsoorten te ontwikkelen. Zo zijn er lijmmortels ontstaan voor: baksteen (verreweg de meest toegepaste gevelsteen in de Benelux), betonsteen, silicaatgevelsteen/kalkzandsteen en snelbouwstenen (binnenmuren), ieder met zijn eigen specifieke karakteristiek. Er is bewust gekozen voor de naam lijmmortel daar het van beide disciplines een beetje heeft, zowel van mortel als van lijm. Ook de verwerking van deze lijmmortels is uitvoerig onderzocht en heeft ertoe geleid dat er verschillende verwerkingsmethoden zijn ontstaan. De lijmmortels voor gevelsteen kunnen met een speciaal voor dit doel ontwikkelde machine, of naar keuze handmatig worden verwerkt.
Normering Het is al eerder aangehaald: lijmmortel is geen lijm, noch mortel. Er bestonden dus geen normen toen men met de ontwikkeling begon. Op vraag van de industrie zijn producten ontstaan die aan een aantal belangrijke onderscheidende eigenschappen voldoen, zoals: • Verbeterd vochtgedrag; • Hogere hecht- en buigtreksterktes; • Positief uitbloeiingsgedrag; • Duurzaamheid. Inmiddels is aan de normering van deze groep lijmmortels vorm gegeven. In Nederland bestaat er de beoordelingsrichtlijn 1005, aan de hand waarvan de producten zijn te certificeren. Omnicols lijmmortels beschikken over een KOMO-attest met productcertificaat. In België is het WTCB bezig met het
Een verlijmde gevelsteen geeft een afwijkend beeld aan de gevel. De kleurintensiteit van de gevel neemt toe, daar de toegepaste steen bepalend is voor het aanzicht. In een traditioneel gemetselde gevel nemen de voegen 20% van de oppervlakte voor hun rekening, bij een verlijmde gevel is dit teruggebracht tot slechts zo’n 8%: u ziet dus in hoofdzaak alleen de steen. Het feit dat verlijmde gevels met een terugliggende (smalle) voeg worden uitgevoerd en niet worden opgevoegd, verhoogt de kleurintensiteit én de duurzaamheid. Wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat deze terugliggende voeg een gunstig effect heeft op de visuele veroudering van de gevel: hij blijft op termijn schoner.
Specifieke kenmerken van verlijmde gevelsteen In het algemeen kan men stellen dat verlijmde gevelstenen de volgende karakteristieken gemeenschappelijk hebben: Hogere kwaliteit Er wordt gewerkt met industrieel vervaardigde lijmmortels die altijd in de juiste mengverhouding, in een constante kwaliteit, kant-en-klaar, verpakt op de bouw worden aangeleverd. De qua duurzaamheid zwakste schakel, de voeg, verdwijnt in zijn geheel. Een gelijmde gevel is, bij gebruik van de juiste lijmmortel, minder gevoelig voor kalkuitslag en uitbloeiingen. Dit wordt mede bewerkstelligd door de
versnelde afbinding van lijmmortels. Het open laten van de stootvoegen is een onderzochte toepassing en in lijmwerk heel goed mogelijk. Bij stootvoegloze verlijming adviseren wij altijd een donkere lijm te gebruiken in verband met de schaduwwerking in de voeg. De hoeveelheid vocht die in de spouw terechtkomt is om twee redenen zeer gering; de open stootvoegen zijn zeer smal en er ontstaat een optimaal geventileerd blad, waarbij er geen drukverschil is tussen de buitenzijde en binnenzijde van de spouw. Op basis van de fysische kwaliteiten zoals vorstbestendigheid, deformatiecapaciteit, E-modul, hecht-, druk- en buigtreksterkte en op basis van de bestaande referenties kan gesteld worden dat alles wat mogelijk is met traditioneel metselwerk, ook kan met lijmwerk en zelfs nog veel meer. Hét bewijs dat productiecontrole, kwaliteitscontrole, materiaaleigenschappen en verwerkingstechniek op het hoogste niveau staan, is, dat de te verlijmen gevel opgenomen kan worden in een verzekerd-garantie-pakket. Uitgebreide constructieve mogelijkheden Baksteen heeft in de loop der jaren zijn rol als constructief element zien teruglopen. Vaak is het verworden tot de keramische bekleding van de buitengevel en niet meer dan dat. Door de techniek van het verlijmen toe te passen, is ook in een moderne bouwomgeving, baksteen in te zetten als constructief element. De qua sterkte zwakste schakel is nu niet meer de specievoeg maar de steen zelf. Lijmwerk krijgt een aanzienlijk hogere en meer homogene sterkte. Constructief wordt de sterkte van lijmwerk door de sterkte van de steen bepaald. Ten opzichte van traditioneel metselwerk neemt de sterkte van de gelijmde gevel ongeveer met factor 3 toe. De constructeur kan deze hogere sterkte op meerdere manieren verzilveren, niet alleen door grotere openingen
te maken maar ook door slanker te construeren. Bij lijmwerk kan men een smallere spouw aanhouden, doordat minder baardvorming ontstaat bij een juiste verlijming. De vele malen hogere sterkte van de lijm geeft de mogelijkheid om zonder betonnen of stalen lateien relatief grote gevelopeningen te maken. Nog grotere gevelopeningen kunnen worden overspannen door het lijmwerk te wapenen met een speciale lijmvoeg-wapening in de lintvoegen boven de opening. Een recente ontwikkeling is het inzetten van lijmwerk voor de vervaardiging van geprefabriceerde baksteenelementen, waarbij deze enkel nog opgebouwd zijn uit verlijmde baksteen. U moet hierbij denken aan het gebruik van repeterende gevelelementen in bijvoorbeeld hoogbouw of aan geluidsschermen. Duurzaamheid De technische en esthetische veroudering van de gemetselde gevel is afhankelijk van de veroudering van de steen en de voeg tussen de stenen. De technische veroudering van de metselspecie is zelden de zwakste schakel. De technische en visuele veroudering komt vrijwel geheel voor rekening van de voegmortel. Deze zwakste schakel ontbreekt bij een gelijmde gevel. De sterkte en dichtheid van de lijmmortel overtreffen die van de baksteen. Door het ontbreken van uitkrabben en voegen blijft het milieu-onvriendelijke reinigen van metselwerk achterwege. Vervuiling van voegwerk wordt vaak veroorzaakt door mos- en algengroei op de voegen en daarna op de stenen. Dit is mogelijk doordat zure regen de alkaliteit van de voeg vermindert. Bij gelijmde muren heeft de voeg een grote dichtheid en is ze waterafstotend. Hierdoor is de duurzaamheid van de gelijmde voeg voor wat betreft mos- en alggroei veel hoger dan bij traditioneel metselwerk. Vanwege de waterwerendheid is de lijmmortel na een regenbui direct droog, waardoor het noodzakelijke water om mossen en algen te doen groeien ontbreekt. Het vergrote oppervlak van de wand met de terugliggende voegen zorgt ervoor dat na een regenbui ook de stenen sneller droog zijn.
VERGELIJKING
VAN EEN GELIJMDE GEVEL MET EEN TRADITIONEEL GEMETSELDE GEVEL
Sterkte De sterkte van de gelijmde voeg overtreft, mede door het hoge cementgehalte, die van de steen. Daardoor zijn er meer toepassingsmogelijkheden: • doorlopende verticale voegen in bijvoorbeeld tegelverband; • grotere openingen zonder ondersteuning; • gevels met open stootvoegen; • geprefabriceerd lijmwerk en rasterwerk.
Duurzaamheid De zwakste schakel is doorgaans het voegwerk, dat vaak minder duurzaam is dan de metselspecie. Het voegwerk ontbreekt en de metselspecie is vervangen door een circa 3 keer sterkere lijmmortel. Uit doorgevoerde UV-verouderingstesten en diverse opeenvolgende dooi-vries cycli blijkt geen meetbare veroudering.
Kleur De kleur van traditioneel metselwerk wordt sterk beïnvloed door de kleur van het voegwerk. Ook de visuele veroudering wordt sterk bepaald door de kleurveranderingen van de voeg. Bij gelijmd metselwerk ligt de voeg terug. Door de schaduw in de smalle voeg is deze nauwelijks of niet te zien. De kleur van de gevel wordt, ook na jaren, hoofdzakelijk bepaald door de kleur van de baksteen.
Vocht De cementrijke lijmmortel is weinig waterdoorlatend en waterafstotend. Vocht wordt derhalve meer per steen opgenomen en per steen verdampt. Dit werkt mee aan het feit dat we bij lijmwerk vrijwel geen uitslag zien en hierdoor ligt de weg vrij naar het toepassen van verlijmde gevels met open stootvoegen.
Bouwkosten en risico De gelijmde muur heeft een anders opgebouwde kostprijs: • meer stenen per m2; • kritischer werken van metselaar i.v.m. vorm en afwijkingen steen; • extra handelingen i.v.m. de stootvoegen; • schoonmaaktijd machine; • nauwkeurige werforganisatie; • afwijkende steiger vereist. De meerkosten moeten afgewogen worden tegen het feit dat voegen vervalt en men mede daardoor dus ook voor een kortere periode een steiger nodig heeft, hetgeen weer een besparing oplevert. Kiest men voor een groter formaat baksteen in combinatie met open stootvoegen dan kan men zelfs geheel kostenneutraal (vergelijking metselwerk/lijmwerk) uitkomen! Ook de kostbare voeg-restauratie-werken van een oudere gevel kunnen achterwege blijven. Een gelijmde gevel is wat dat betreft onderhoudsvrij. Bij klampverlijming heeft men ten opzichte van traditioneel metselwerk nog een aantal voordelen die besparingen opleveren in het voordeel van het lijmen zoals; minder stenen per m2 en ruimtebesparing (meer netto-inhoud van het project, of meer isolatie mogelijk).
Te treffen voorbereiding • De werfinrichting dient te zijn berekend op het verlijmen van gevelsteen (steiger, water, stroom, stapeling en aanvoer stenen, zaagmogelijkheden etc.). • Stenen dienen vet- en stofvrij te zijn, voorbevochtigen is niet nodig. Bezande stenen dienen voor zover dit mogelijk is te worden ontdaan van hun overtollige bezanding. • Juiste steiger: voldoende ruimte om ook de lijmapparatuur te kunnen plaatsen. Geen steigerbuizen tegen de gevel; deze verstoren een ononderbroken aanbreng van lijm in de gevel. • Juiste maatvoering: lagenmaat bepalen aan de hand van meerdere willekeurig geselecteerde stenen uit meerdere pakken per 10 stuks opgemeten in hoogte én lengte. • Eventueel zaagwerk op voorhand uitvoeren. • Zorg ervoor dat de juiste spouwankers worden toegepast.
Verwerking De aanmaak van lijmmortels gebeurt met schoon koel leidingwater. Lijmmortels luisteren kritisch naar een juiste dosering en een goede menging. De juiste hoeveelheid is per toepassing te bepalen en is tevens afhankelijk van
de kleur en de gewenste verwerkingsconsistentie. Deze dosering luistert zeer nauw, zeker indien men de mortel wenst te verpompen. Zorg ervoor, dat er eerst water in de menger zit alvorens het poeder toe te voegen. Pas dan kan gestart worden met het mengen. Een te platte mortel is makkelijk dikker te maken door de toevoeging van wat extra poeder, terwijl een te dikke mortel moeilijk platter te maken is door toevoeging van extra water. De verkregen massa minimaal 4 minuten mengen tot een homogene klontvrije massa. Bij de lijmpomp is de mengtijd ingesteld, indien de lijm handmatig wordt aangemaakt de mengtijd van 4 minuten absoluut respecteren. Men legt de stenen op de traditionele wijze langs een draad in de gevel. Houd bij de bepaling van uw lagenmaat rekening met de toleranties in de steen en de aan te houden voegdikte. Met lijmmachine: De strek wordt in de gevel van lijm voorzien door met het pistool over de stenen te gaan. Het pistool strijkt de opgebrachte lijm af in een gewenste hoeveelheid. Middels een speciaal rekje kunnen de koppen van de stenen op een zelfde wijze van lijm worden voorzien. Een tweede persoon kan de stenen plaatsen, waardoor een hogere productie kan worden gehaald. Let op dat de open tijd van de lijmmortel niet wordt overschreden. Na een lange pauze en bij warm weer kan het nodig zijn, alvorens opnieuw te beginnen, de lijm die zich in de slang bevindt weg te pompen. Het is aan te raden tijdens een pauze de in de menger aanwezige voorraad lijm op te werken en de slang vol water te pompen. Handmatig: Maak nooit teveel lijm ineens aan. Neem een steen in de hand en houd deze ondersteboven. Strijk de te leggen steen langs de achter/onderzijde in met lijm, zodanig dat er geen lijm aan de voorzijde uit de voegen komt
OMNICOL
wanneer deze in de gevel wordt geplaatst. Smeer tevens gelijktijdig een kop in. Leg de steen met lijm weg in de gevel. Uitpuilende lijm aan voorzijde: deze laten aandrogen gedurende minimaal 15 minuten om hem daarna met een voegspijker te verwijderen. Uitpuilende lijm is een gevolg van enerzijds teveel aangebracht materiaal of anderzijds van op de verkeerde plaats aangebrachte lijmmortel. Bij regen en te verwachten lage temperaturen (beneden +5° C) dient het verse lijmwerk afdoende te worden beschermd. Er dient te allen tijde te worden vermeden, dat het tijdens de verwerking en afbinding vriest.
Benodigde gereedschappen • • • • • • •
Meng/spuitapparatuur; Rekjes om koppen van lijm te kunnen voorzien; Mengkuip; Maatbeker; Troffel; Voegspijker; Zaagmachine (nat).
Verbruik Bij een halfsteens verband moet u rekenen op een verbruik dat ligt tussen de 12 en 21 kg/m2 bij verlijmde lint- en stootvoegen op basis waalformaat stenen. Het exacte verbruik is mede afhankelijk van de afmetingen van de steen, eventuele perforaties en de te gebruiken voegdikte. Wij rekenen dit graag voor u uit na ontvangst van deze gegevens.
LIJMMORTELS
Omnicol is dé pionier als het gaat om het verlijmen van gevelstenen. Met een ruime ervaring van meer dan 20 jaar in het verlijmen van kalkzandsteen en cellenbeton heeft men, in nauwe samenwerking met de steen-industrie, een compleet gamma aan lijmmortels ontwikkeld. Wij onderscheiden de navolgende soorten lijmmortels met ieder hun eigen specifieke eigenschappen en toepassing:
OMNIFIX PVM LIJMMORTEL
VOOR BAKSTEEN
Kenmerkende producteigenschappen • Geschikt voor alle mogelijke baksteensoorten, zoals handvorm-, vormbak- en strengpers stenen. • Verpompbare lijmmortel in drie typen verkrijgbaar (afgestemd op de wateropname van de te verwerken baksteen). • Hogere sterkte waardoor nieuwe mogelijkheden voor baksteen als constructief element. • Duurzame gevel, o.a. beter vochtgedrag en blijvend uitbloeiingsvrij. • Standaard in 6 kleuren: grijs, rood, bruin, antraciet, wit en geel. • Gecertificeerd: KOMO-attest met productcertificaat nr. 28031 volgens BRL 1005 en geclassificeerd als categorie 1A bouwstof conform het Bouwstoffenbesluit.
Toepassingen Geschikt voor het verlijmen van alle mogelijke baksteensoorten. Door de zeer hoge hecht- en buigtreksterkte is het met Omnifix PVM mogelijk om geprefabriceerde elementen van baksteen te creëren. De geringe voegdikte in combinatie met het vochtgedrag van een verlijmde gevel maakt het mogelijk om gevels met open stootvoegen te creëren. Standaard is de lijmmortel in 3 modificaties verkrijgbaar, (types A, B of C) om stenen met een verschillende wateropname toch met dezelfde productiesnelheid te kunnen verlijmen. Type A is bij uitstek geschikt voor poreuze stenen, terwijl type C toelaat om ook de harde klinkerkwaliteiten snel te verlijmen, zonder dat de wand gaat drijven. Afgezien van eventueel aanwezige oplosbare zouten in de steen, kan de garantie worden gegeven voor een kleurintensieve gevel, zonder uitbloeiingen. Naast de gewone Omnifix PVM heeft de praktijk een licht gemodificeerde versie doen ontstaan, door ons PVM ZB genaamd. Deze lijm is grotendeels gelijk aan de standaard PVM maar onderscheidt zich door zijn korrelopbouw. Door een anders opgebouwde zeefkromme is PVM ZB uitermate geschikt voor de grotere en zwaardere bakstenen, al dan niet geperforeerd. Deze versie heeft als belangrijk kenmerk dat juist deze moeilijkere stenen toch makkelijk te stellen, stapelen en aan de draad te houden zijn.
OMNIFIX BB LIJMMORTEL VOOR BETONSTEEN Kenmerkende producteigenschappen • Verpompbare lijmmortel voor het verwerken van alle mogelijke soorten betonsteen. • Mortel en voeg in één. Geen nabewerking meer nodig. • Hoge sterkte waardoor nieuwe mogelijkheden voor betonsteen als constructief element. • Standaard in 6 kleuren: grijs, rood, bruin, antraciet, wit en geel. • Gecertificeerd: KOMO attest met productcertificaat nr. 28032 volgens BRL 1005 en geclassificeerd als categorie 1A bouwstof conform het Bouwstoffenbesluit.
Toepassingen Geschikt voor het verlijmen van alle mogelijke soorten gevelsteen van beton. Deze lijmmortel is specifiek afgestemd op de kenmerken van betonsteen. De hogere hecht- en buigtreksterkte dan traditionele mortel wordt bereikt bij een geringe voegdikte (3 tot 6 mm.). De zogenaamde open tijd is zo afgestemd, dat ook korte wandjes, kolommen of penanten snel kunnen worden opgetrokken zonder dat de stenen gaan drijven. Allerlei verbanden zijn mogelijk. Naast gewone Omnifix BB hebben ervaringen uit de praktijk een licht gemodificeerde versie doen ontstaan, Omnifix BB ZB genaamd. Deze lijm is in basis gelijk aan de standaard BB, maar onderscheidt zich door zijn korrelopbouw. Door een anders opgebouwde zeefkromme is BB ZB uitermate geschikt voor de grotere en zwaardere betonstenen of blokken. Deze versie heeft als belangrijk kenmerk dat juist deze zwaardere stenen toch makkelijk te stellen, stapelen en aan de draad te houden zijn.
VERHUUR
VAN LIJMAPPARATUUR
Ten behoeve van de verwerking van onze constructieve lijmen biedt Omnicol via haar verhuurdivisie Omnirent verschillende soorten apparatuur te huur aan. Ons principe is dat alle in de markt beschikbare en geschikte apparatuur te huur wordt aangeboden: u als klant maakt de uiteindelijk keuze. De aangeboden machines zijn speciaal voor het mengen en verpompen van constructieve lijmmortels ontwikkeld. Tijdens de huurperiode staat u niet alleen. Ons motto luidt: Huren moet voor beide partijen naar tevredenheid gebeuren. Dat vertalen wij in een excellente service: snelle interventies bij voorkomende storingen en een altijd telefonisch te bereiken help-desk. Wij vervangen complete onderdelen; er wordt niet gesleuteld op de bouw. Defecte onderdelen worden in huis onderzocht en gerepareerd. Voor ieder type pomp gelden dezelfde condities. Pomphuur zal altijd voor een minimum periode van één week worden aangerekend. In de berekeningen staat een week gelijk aan vijf werkdagen. Naar keuze kunnen de pompen compleet op de bouw afgeleverd worden door ons, en zal tevens een initiële uitleg worden gegeven over het functioneren van de pomp, hoe deze te monteren en demonteren en hoe deze te reinigen. Indien u de pomp af wenst te halen is dit ook mogelijk. In Weelde kunt u na afspraak ook de bijbehorende uitleg krijgen. Wij vragen u vriendelijk, graag duidelijk bij reservering aan te geven waar en hoe u de pomp wilt ontvangen. Wij raden altijd aan minstens één persoon ruim voor aanvang van de werken een lijmcursus te laten volgen om het verlijmen op een voor ieder succesvolle manier te laten verlopen. Graag ten minste 2 weken van te voren informeren naar de beschikbaarheid van het aantal gewenste pompen, en deze dan ook tijdig reserveren. Wij berekenen geen borg maar vragen om een vooruitbetaling van 50% van de pomphuur op basis van de vooraf aangegeven huurperiode, te betalen vóór aflevering. Het restbedrag wordt verrekend na afloop van de huurperiode. Er wordt een huurcontract opgemaakt waarin de rechten en plichten van beide partijen duidelijk en helder zijn verwoord.
Omnirent: Snelle, betrouwbare service en verstand van zaken als het over verlijmen van gevelstenen gaat!
Tel. +32 [0]13 78 08 60 Tel. +31 [0]73 599 29 25
[email protected] • www.omnicol.info
