LICHT VOOR VORMINGSCENTRA EN KENNISOVERDRACHT
HUMANERGY BALANCE Lichtoplossingen voor evenwicht tussen milieu, energie en de mens.
Lichtkwaliteit
Vormingscentra en kennisoverdracht
Een heldere, gelijkmatige verlichting van de horizontale en verticale vlakken is de basisvoorwaarde voor optimale zicht- en leeromstandigheden. Lichtstemmingen die naargelang de behoefte de concentratie bevorderen of tot ontspannen uitnodigen, verhogen de slaagkansen en het plezier in leren. Een eenvoudig te bedienen lichtsturing ondersteunt de leraar in het vinden van de passende lichtstemming.
08:00 Een evenwichtige basisverlichting zorgt voor een vriendelijke ontvangst en een aangename atmosfeer.
www.zumtobel.com/education
11:00 Waar voldoende daglicht de ruimte binnenvalt, kunnen de lichtlijnrijen gedimd worden.
Vormingscentra en kennisoverdracht
Energie-efficiëntie
Efficiënte armaturen met elektronische voorschakelapparaten in combinatie met een intelligent verlichtingsconcept vormen de basis voor het energiebewust omgaan met licht. Een lichtsturing die daglicht en aanwezigheidsmelders integreert, reduceert het energieverbruik tot een minimum.
ELI
LENI
Ergonomic Lighting Indicator
Lighting Energy Numeric Indicator
A 2 1 0
E5
4
3
2
3
13:00 Voorbeeldig milieubewust: tijdens de pauzes wordt het licht automatisch uitgeschakeld.
19:00 ’s Avonds ondersteunt een hoger verlichtingsniveau het concentratievermogen.
4 5
D
-1 -2
1 1 2 1 -2 2 -1
4
3
5B
30
60
0 1 2
0
90
C
Lichtkwaliteit aan de hand van vijf criteria: A visuele prestatie B verschijningsvorm C visueel comfort D vitaliteit E individualiteit en flexibiliteit
Energieverbruik in kWh per jaar en per vierkante meter, op basis van de norm EN 15193.
7 WTC, NY ACADEMY OF SCIENCES, NEW YORK / USA ATERT LYCÉE, REDINGEN / LU AUDITORIUM UNIVERSITEIT ROSTOCK, ROSTOCK / DE BASISSCHOOL (KLASSEN 5 – 9) KLAUS / AT BASISSCHOOL A. TAMBOSI, BOLZANO / IT BASISSCHOOL DOREN, DOREN / AT BIBLIOTHEEK VAN HET BISDOM, MÜNSTER / DE LICHT VOOR VORMINGSCENTRA EN KENNISOVERDRACHT
REFERENTIELIJST BILDUNG UND WISSENSZENTRUM CAMPUS, KREMS / AT BUNSCOIL AN TSLEIBHE DHUIBH, BELFAST / IE
In schoolgebouwen heeft de zinvolle combinatie van dag- en kunstlicht via intelligente sturingssystemen een heel belangrijke taak. Omdat de opstelling van de tafels vaak flexibel gehouden wordt, moet de verlichting van klaslokalen gelijkmatig zijn en in elke situatie verblindingsvrijheid en zo optimale leeromstandigheden garanderen. Voor de verschillende zones en
BUSINESS ACADEMY, LONDEN / UK CENTER OF ADVANCED EUROPEAN STUDIES AND RESEARCH, BONN / DE CITÉ DE L’ARCHITECTURE ET DU PATRIMOINE, PARIJS / FR CUMBERNAULD COLLEGE, GLASGOW / UK DOSHISHA UNIVERSITY, KYOTO / JP DROSTE-HÜLSHOFF-GYMNASIUM, DÜLMEN / DE ECOLE DU KIRCHBERG, LU EIDGENÖSSISCHE TECHNISCHE HOCHSCHULE, ZÜRICH / CH EURAC – EUROPESE ACADEMIE, BOLZANO / IT EUROPEES GYMNASIUM, BERCHTESGADEN / DE FRAUNHOFER INSTITUUT, MÜNCHEN / DE
activiteiten moeten individuele
GUILDHALL SCHOOL OF MUSIC AND DRAMA, LONDEN / UK
verlichtingsmogelijkheden met
GYMNASIUM, BRUCKMÜHL / DE
intuïtieve bedieningselementen het lichtaanbod aanvullen.
HANDELSACADEMIE, KORNEUBURG / AT HOGESCHOOL GENT, CAMPUS SCHOONMEERSEN (OLC), GENT / BE IMPERIAL COLLEGE, LONDEN / UK JOHN MADEJSKI ACADEMY, READING, BERKSHIRE / UK KANTONSCHOLEN RYCHENBERG EN IM LEE, WINTERTHUR / CH KHBO – KATHOLIEKE HOGESCHOOL BRUGGE OOSTENDE / BE KLEUTERSCHOOL EGG, BREGENZERWALD / AT KUNSTHOGESCHOOL, BERN / CH LEWIS & CLARK COLLEGE, PORTLAND / OREGON / USA LOGISTICS INSTITUTE, HULL UNIVERSITY, HULL MARYLAND INSTITUTE COLLEGE OF ART (MICA), BALTIMORE / USA ONDERWIJSINRICHTING BÜNZMATT, BÜNZMATT / CH PEDAGOGISCHE HOGESCHOOL THURGAU, KREUZLINGEN / CH PLYMOUTH UNIVERSITY, PLYMOUTH / UK RHODE ISLAND SCHOOL, RHODE ISLAND / USA SCHOOL VOOR BIJZONDER ONDERWIJS EN INTERNAAT MARIATAL, KRAMSACH / AT SCHOOL VOOR BEROEPSONDERWIJS, BAD RADKERSBURG / AT SCHOOL VOOR BEROEPSONDERWIJS, HARTBERG / AT SCHOOLHUIS „IM BÜHL“, ZÜRICH / CH SOUTHERN OREGON UNIVERSITY, ASHLAND / OREGON / USA STIFTUNG FRIEDHEIM WEINFELDEN, WEINFELDEN / CH STRAIDHAVERN PRIMARY SCHOOL, BELFAST / IE SYMFONIA SCIENCE AND MUSICAL EDUCATION CENTER, KATOWICE / PL TECHNISCHE HOGESCHOOL BENEDIKTBEUREN / DE TECHNISCHE HOGESCHOOL STEYR, STEYR / AT THE SEATTLE PUBLIC LIBRARY – CENTRAL LIBRARY, SEATTLE, WA / USA THE UNIVERSITY OF EDINBURGH – HUGH ROBSON BUILDING, EDINBURGH / UK THINK LAB, UNIVERSITEIT SALFORD, MANCHESTER / UK UNIVERSITEIT, LAUSANNE / CH UNIVERSITY OF LINCOLN, LINCOLNSHIRE / UK UNSW – CENTRAL LECTURE BLOCK, SYDNEY / AUS VICTORIAN UNIVERSITY OF TECHNOLOGY, MELBOURNE / AUS VILLA MON REPOS, BLED / SLO VOLKSHOGESCHOOL, ROSENHEIM / DE WEST LONDON ACADEMY, LONDEN / UK WIFI, INNSBRUCK / AT YEOMAN PARK SCHOOL, NOTTINGHAM / UK
ECOLE JEAN ZAY | Beaumont, Parij s / FR
DOSHISHA UNIVERSITY | Kyoto / JP
UNIVERSITY OF LINCOLN | Lincolnshire / UK
ROYAL NORTHERN COLLEGE OF MUSIC | Manchester / UK
CITÉ DE L’ARCHITECTURE ET DU PATRIMOINE | Parij s / FR
LANDESBERUFSSCHULE FÜR DAS KUNSTHANDWERK | St. Ulrich / IT
TOPEHLEN SCHULE | Eben-Ezer / DE
SOUTHERN OREGON UNIVERSITY | Ashland / USA
HOCHSCHULE DER KÜNSTE | Bern / CH
Licht voor alle onderwijsvormen en -aspecten School- en onderwijsinstellingen bestaan uit veel verschillende functionele delen met zeer verschillende lichtbehoeften. Zumtobel biedt een breed palet van innovatieve lichtinstrumenten aan om in alle ruimtes en zones de kwaliteit te verhogen en tegelijk de energieefficiëntie te verbeteren.
INHOUD
7
Klaslokalen en vakklassen
Hoogwaardig licht is een basisvoorwaarde om in leslokalen optimale leeromstandigheden te creëren. Naargelang van het soort school en het exploitatiemodel moeten daarvoor naast de basisprincipes van een goede verlichting ook speciale eisen vervuld worden.
14
Auditoria, collegezalen en bibliotheken
Licht heeft hier tot taak om de informatiedoorstroming te bevorderen en daarbij functioneel en sfeervol te verlichten.
30
Gangen en doorgangszones
Licht heeft een aanzienlijke invloed op de eerste beslissende indruk en neemt hier ook een oriënterende functie op zich.
34
Recreatie- en evenementruimtes
Een ruim aanbod van lichtstemmingen bevordert een rijkgeschakeerde inrichting van de ruimte voor heel diverse toepassingen.
36
Mensa en cafetaria
Tussen de verschillende leerfasen in dient het licht hier de ontspanning. Een uitnodigende lichtstemming maakt deel uit van een aantrekkelijke inrichting.
40
Leraarslokaal en schooladministratie
In administratieve ruimtes, waar de meest uiteenlopende taken uitgevoerd worden, zijn een hoge flexibiliteit en communicatieve stemming belangrijke onderdelen van een perfecte lichtoplossing.
42
Sporthallen
Met de grote verscheidenheid van sporttakken en evenementen stijgen ook de eisen die gesteld worden aan de verlichting van sporthallen.
44
Plezier in leren. Een leven lang.
Lea. 7 jaar.
Robin. 8 jaar.
Christine. 23 jaar.
„Om te leren moet ik echt gemotiveerd worden. De omgeving speelt daarbij een belangrijke rol.” Christine
T H E M A’ S E N T R E N D S
Chiara. 10 jaar.
9
„Onze oude lampen flikkerden altijd zo. Toen speelden we disco. De nieuwe doen dat niet. Die zijn vervelend.” Chiara
Paul. 26 jaar.
Franz. 50 jaar.
„Vroeger was leren een noodzakelijk kwaad. Vandaag is het een zinvolle vorm van vrijetijdsbesteding.” Franz
De toekomst van de school Thema’s en trends
Ecologie Door de almaar stijgende energiekosten wordt het energieverbruik als thema almaar belangrijker. Het doel is om verantwoord om te gaan met energie en het gehele gebouw zo efficiënt mogelijk te beheren. Centrale thema’s in samenhang met de verlichting zijn op dit vlak het gebruik van het daglicht en een efficiënt temperatuurhuishouden.
Ergonomie Prestaties, concentratievermogen en het zich goed voelen hangen in ruime mate af van de fysiologische en psychologische stemming van de leerlingen. De invloed van licht op de gezondheid is onomstreden en daarom wordt ook de kwaliteit van de verlichting almaar belangrijker. Daarbij is het juiste licht afhankelijk van de activiteit en de ermee samenhangende visuele taak.
Oplossingsprincipe Het samenbrengen van efficiënte armaturen en een intelligente sturing tot een sluitend verlichtingsconcept doet het energieverbruik tot onder de wettelijke normen dalen.
Oplossingsprincipe Goede lichtverhoudingen zijn meer dan alleen maar een basisvereiste voor geconcentreerd lezen en schrijven. Passende lichtstemmingen hebben aantoonbaar ook een positieve invloed op het leersucces.
BASISSCHOOL DOREN / AT Architect cukrowicz nachbaur, Bregenz / AT
Nieuwe lesvormen Nieuwe leerinhouden en leermethoden bevrijden les- en vaklokalen van starre zitopstellingen. Tafels worden mobiel, er is minder klassikaal onderwijs en meer groepscommunicatie. Zelfs de lesmaterialen veranderen van vorm. Er wordt aan computers gewerkt en huistaken worden per e-mail opgestuurd. Oplossingsprincipe Variabele lichtoplossingen bieden voor elke activiteit een aangename omgeving – om te werken, om zich goed te voelen en om sociale contacten te bevorderen. Lichttechnische pijlers zijn daarbij de verhouding tussen directe en indirecte lichtaandelen, de verticale verlichting, de verblindingvrijheid, de lichtkleuren en nog veel meer.
Nieuwe technologieën De verworvenheden van de moderne techniek doen hun intrede in het dagdagelijkse schoolleven. Vele processen kunnen geautomatiseerd worden – voor meer comfort en tegelijk meer energie-efficiëntie. Even belangrijk is het streven naar afwisseling en flexibiliteit om een individuele leeromgeving te creëren. Het juiste antwoord zijn perfect afgestemde lichtstemmingen die met een druk op de knop opgeroepen kunnen worden. Oplossingsprincipe Makkelijk te begrijpen, overzichtelijke bedieningsapparaten maken van de sturing van de verlichting kinderspel. Een druk op de knop volstaat om de passende lichtstemming voor de activiteit, lesvorm of leersituatie te selecteren.
Ergonomische lesvormen zijn in opmars: hier staan de kinderen op speciale verende matjes die de natuurlijke grasondergrond simuleren.
Daglicht Welzijn bevorderen en energie besparen
Natuurlijk licht wordt het best aanvaard Zinvol ingezet daglicht laat zich door niets vervangen. Niets is zo gelijkmatig en zorgt voor een even aangenaam gevoel. Daglicht vervult bovendien de functie van timer voor het biologische ritme van de mens. Zo bevordert het gebruik van daglicht het comfort en het welzijn, verbetert het de prestaties en het concentratievermogen en creëert het een band met de buitenwereld. LUXMATE, het lichtmanagementsysteem van Zumtobel, is erop gericht om de positieve eigenschappen van daglicht te gebruiken en tegelijk de storende aspecten ervan, zoals de mogelijke verblinding of een ongecontroleerde opwarming van de ruimtes, te vermijden. Het rendement van het gebruik van daglicht wordt onder andere bewezen door het Beierse schoolinitiatief „Volop in vorm“. Dit toont hoe door veel beweging en een sterke band met het daglicht de gezondheid, de sportiviteit, het concentratievermogen en het school- en leerklimaat er duidelijk op vooruitgaan.
Dimniveau lichtrijen links 100 %
rechts 100 %
links 70 %
midden 90 %
rechts 100 %
50 %
75 %
2006
07:45
09:30
Schoolklas in Sonthofen / DE vóór de renovatie.
Na de renovatie: wanneer het daglicht niet volstaat voor een volledige verlichting, wordt de noodzakelijke hoeveelheid kunstlicht bijgemengd.
Het daglicht wint voortdurend aan intensiteit. Via de lichtsturing wordt het dimniveau van de armaturen dichtbij het raam automatisch verlaagd.
6,6 W/m²
5,7 W/m²
Constant energieverbruik van
16,4 W/m²
Het voorbeeld van de renovatie van het gymnasium in Sonthofen toont hoe door het intelligente gebruik van daglicht het energieverbruik voor de verlichting tot gemiddeld 6,53 kWh/m²a gereduceerd kon worden. In vergelij king met de situatie voor de renovatie kon zo alleen al voor de verlichting 53 % energie uitgespaard worden.
voor de renovatie
na de renovatie
13,7 kWh/m²a
6,5 kWh/m²a
energieverbruik in kWh/m² per jaar
100 %
D A G L I C H T – A L S M A AT S TA F
13
Daglicht biedt het grootste energiebesparingspotentieel Naast de vele kwalitatieve troeven biedt het gebruik van daglicht ook kwantitatieve voordelen. Met daglicht als natuurlijke en kosteloze energiebron kan maximaal energie uitgespaard worden. Dit lukt tot in de perfectie wanneer intelligente sturingsstrategieën in combinatie met een passende zonwering gebruikt worden.
40 %
60 %
90 %
55 %
88 %
95 %
100 %
100 %
12:00
14:00
17:30
Het daglicht volstaat bijna voor de volledige verlichting van de ruimte. De gedimde armatuurrijen vullen het lichtaanbod met een minimale energiekost perfect aan.
Zodra de stand van de zon verandert en er minder licht naar binnen valt, vult het hoogwaardige kunstlicht het daglicht diep in de ruimte aan.
Met elk uur dat verloopt, wordt meer en meer kunstlicht bijgeschakeld. Zo is de normconforme verlichting op elk moment van de dag en nacht gewaarborgd.
4,8 W/m²
5,9 W/m²
7,6 W/m²
100 %
Lichtstemmingen met één druk op de knop
TECTON lichtlijnsysteem Design: Nicholas Grimshaw & Partners
Nieuwe media maken integraal deel uit van het moderne dagdagelijkse schoolleven. Het gebruik van computers en projectoren is echter slechts een van de vele beweegredenen voor de installatie van een intelligente lichtoplossing of de renovatie ervan. Hedendaags licht past zich aan de verschillende activiteiten aan en ondersteunt de wisselende lesmethoden met een gepaste lichtstemming. Omdat de techniek zelf almaar complexer wordt, moet de bediening eenvoudig en intuïtief zijn. Het lichtsturingssysteem DIMLITE stelt de voor het onderwijs typische lichtstemmingen met een simpele druk op de knop ter beschikking en creëert zo de beste voorwaarden voor een aangename werkomgeving.
ATERT LYCÉE, REDINGEN / LU Architect ARCO-Architecture Company, Luxemburg / LU
11,34 kWh/m²a Jaarlijkse energiebehoefte van de verlichting
Lokaal Verlichtingssterkte 519 lx (zonder bordverlichting) Gelijkmatigheid 0,59 (zonder bordverlichting) Bord Verlichtingssterkte 513 lx Gelijkmatigheid 0,74 Verblinding UGR < 16
A 2
ELI
LENI
1 0
E5
4
3
2
3 4 5
D
-1 -2 1 1 2 1 -2 2 -1
4
3
5B
30
Armaturen Lichtlijnsysteem TECTON 2/49 W voor de basisverlichting en TECTON wallwasher 1/80 W voor een normconforme verlichting van het bord Lichtmanagement DIMLITE School Kit (met daglicht en scènes)
60
Onderhoudsfactor 0,67
0 1 2
0
90
C
11,34 kWh/m²a
Facts ■ DIMLITE genereert met een druk op de knop optimale leeromstandigheden. ■ Het modulaire lichtlijnsysteem TECTON past zijn lichtaanbod aan de verschillende visuele taken in het klaslokaal aan. ■ Renovaties kunnen eenvoudig en effectief gerealiseerd worden.
Lichtstemmingen met één druk op de knop
TECTON lichtlijnsysteem Design: Nicholas Grimshaw & Partners
Nieuwe media maken integraal deel uit van het moderne dagdagelijkse schoolleven. Het gebruik van computers en projectoren is echter slechts een van de vele beweegredenen voor de installatie van een intelligente lichtoplossing of de renovatie ervan. Hedendaags licht past zich aan de verschillende activiteiten aan en ondersteunt de wisselende lesmethoden met een gepaste lichtstemming. Omdat de techniek zelf almaar complexer wordt, moet de bediening eenvoudig en intuïtief zijn. Het lichtsturingssysteem DIMLITE stelt de voor het onderwijs typische lichtstemmingen met een simpele druk op de knop ter beschikking en creëert zo de beste voorwaarden voor een aangename werkomgeving.
KLASLOKAAL COMPLETE OPLOSSING
16
Daglichtafhankelijke algemene verlichting Lichtstemming nummer 1 vult het beschikbare daglicht met het optimale niveau kunstlicht aan. De natuurlijk werkende lichtverhoudingen motiveren de leerlingen en sparen ook nog eens energie uit.
Licht voor beamerpresentaties Lichtstemming nummer 2 is optimaal geschikt voor presentaties met lichtprojectoren. Het verlichtingsniveau van de basis- en bordverlichting wordt gereduceerd, de ruimte verduisterd.
Licht voor geconcentreerd werken Lichtstemming nummer 3 schakelt de verlichting van het lokaal naar 100 procent. Dergelijke hoge lichtsterktes ondersteunen de concentratie en bevorderen het ongestoord werken.
DIMLITE School Kit DIMLITE School Kit omvat alle bestanddelen voor de comfortabele en intelligente sturing van een klaslokaal. Het CIRCLE bedieningspaneel houdt drie lichtstemmingen met één druk op de knop klaar. De lichtsterktes hiervan kunnen indien nodig manueel veranderd worden. Zo kan de leraar makkelijk de passende lichtstemming voor een optimale leeromgeving selecteren. Dankzij de intelligente lichtsturing lukt ook het besparen van energie vanzelf: de automatische daglichtregeling en aanwezigheidssturing doen het stroomverbruik dalen zonder ook maar enigszins aan kwaliteit in te boeten, de vrijschakeling van het net vermijdt onnodige stand-by verliezen. In het DIMLITE School Kit pakket zijn alle sturingscomponenten zoals sensoren en bedieningsapparaten inbegrepen.
CIRCLE bedieningspaneel School Kit Met drie stemmings- en twee dimtoetsen neemt het innovatieve CIRCLE bedieningspaneel alle elementaire functies van een omslachtig bedieningspaneel op zich en vervangt het zo meerdere regelaars en druktoetsen in de ruimte.
Lichtsensor De op het raam gerichte sensor meet het invallende daglicht en gebruikt deze waarden om het gratis beschikbare daglicht met het optimale aandeel kunstlicht aan te vullen.
Multifunctionele sensor Met de uiterst gevoelige infraroodtechniek registreert de sensor de aanwezigheid van personen op betrouwbare wijze. Tegelijk neemt hij de signalen van de infraroodafstandsbediening op.
Afstandsbediening De ergonomische infraroodafstandsbediening IR-Touch heeft minder toetsen dan een GSM. Zo kunnen alle lichtcomponenten onafhankelijk van een vast gemonteerd bedieningspaneel comfortabel gestuurd worden.
Sturing Het performante basiselement van de complete oplossing van Zumtobel voor schoolklassen is de basismodule. Ze is in uitvoeringen voor twee en vier kanalen verkrijgbaar.
Duurzame lichtoplossingen
MIRAL/MIREL rasterarmaturen Design: Studio Ambrozus
Energiebesparing is een centraal thema in publieke gebouwen, vooral bij renovaties. Het potentieel is bijzonder hoog in klaslokalen. Alleen al de vervanging van verouderde armaturen door hedendaagse producten als de MIRAL of MIREL rasterarmaturen verhoogt aanzienlijk de efficiëntie van de lichtoplossing, verlengt de onderhoudsintervallen en biedt meer comfort. Naast innovatieve materialen, reflectoren en optieken draagt ook de keuze van lampen en voorschakelapparaten bij tot een reductie van het energieverbruik. Wanneer armaturen dan ook nog eens gedimd kunnen worden, kom je tot een zeer duurzame oplossing. Want het energieverbruik gebeurt voor 90 procent tijdens de werking en zowel het manueel als het aanwezigheids- of daglichtafhankelijke dimmen hebben een merkbaar positieve invloed op de energiebalans van een lichtoplossing.
KLASLOKAAL
19
KHBO – KATHOLIEKE HOGESCHOOL BRUGGE OOSTENDE / BE Architect Tijdelijke Vereniging S.A.R. – De Vloed / BE Lichtplanning Studiebureau De Klerck Engineering, Brugge / BE
11 kWh/m²a Jaarlijkse energiebehoefte van de verlichting
Armaturen Rasterinbouwarmatuur MIREL 2/28 W voor de basisverlichting en inbouwwallwasher MIREL 1/80 W voor de verlichting van het bord Lichtmanagement DALI TLC, lichtsensor LSD, manueel dimmen Lokaal Verlichtingssterkte 430 lx Gelijkmatigheid 0,70 Bord Verlichtingssterkte 512 lx Gelijkmatigheid 0,71 Onderhoudsfactor 0,67 Facts ■ De energie-efficiëntie van moderne armatuurtechnologieën is in vergelijking met oudere systemen tot 40 procent hoger. ■ Bij renovaties kunnen de armaturen eenvoudig vervangen worden, de montagekosten zijn zeer gering.
Licht dat het leren en ons goed voelen stimuleert
MILD LICHT IV Design: Studio & Partners
Heel trouw aan haar voorbeeld van het natuurlijke daglicht, genereert MILD LICHT IV een rondom aangename ruimtelijke atmosfeer. Evenwichtige lichtsterktes en schaduwaandelen verhogen het welbevinden en ondersteunen tegelijk het prestatie- en concentratievermogen van de studenten. Ook kleurtemperaturen die deze van het daglicht volgen, leveren hier een belangrijke bijdrage. Een ander belangrijk kenmerk van een hoogwaardige lichtoplossing in een klaslokaal is een goede verlichting van het bord. Vaak storen weerspiegelingen het zicht op verticale vlakken. Een normconforme verlichting daarentegen vergemakkelijkt het lezen en maakt leerlingen minder snel vermoeid.
K PR LA OS DLUOKKTANAALM E S E I T E N T H E M A
21
LWFS KLEINRAMING / AT Architect Architekt Radler / Kowatsch Ziviltechniker GmbH, Linz / AT Lichtplanning Project Bureau Ing. Plankenauer Gerhard, Haid / AT
11,12 kWh/m²a Jaarlijkse energiebehoefte van de verlichting
Lokaal Verlichtingssterkte 514 lx Gelijkmatigheid 0,67 Bord Verlichtingssterkte 533 lx Gelijkmatigheid 0,71
A 2
ELI
LENI
1 0
E5
4
3
2
3 4 5
D
-1 -2
1 1 2 1 -2 2 -1
4
3
5B
30
Armaturen Daglichtafhankelijke basisverlichting met MILD LICHT IV 1/55 W, opbouwwallwasher MIRAL 1/80 W voor de verlichting van het bord Lichtmanagement DIMLITE School Kit (met daglicht, aanwezigheidsmelder en manueel dimmen)
60
Onderhoudsfactor 0,67
0 1 2
0
90
C
11,12 kWh/m²a
Facts ■ De gelijkmatige en heldere verlichting van klas en bord conform de normen is een basisvoorwaarde voor ongestoord leren. ■ Het natuurlijke, aan het daglicht aangepaste licht bevordert de motivatie en het prestatievermogen van de studenten. ■ Met het principe van lichtkamers bevordert MILD LICHT IV de goede waarneming van objecten en gelaatstrekken.
Intelligent gebruikt daglicht
CLARIS II Rasterarmatuur Design: A•G Licht Bonn
Voor renovatie en nieuwbouw gelden dezelfde planningsprincipes: om een zo hoog mogelijke energie-efficiëntie en lichtkwaliteit te bereiken, is het belangrijk het dag- en kunstlicht als één geheel te beschouwen. Systeemoverkoepelende licht- en jaloeziesturingen zoals LUXMATE helpen om de positieve eigenschappen van het daglicht te gebruiken en storende aspecten zoals verblinding of een ongecontroleerde opwarming van de ruimte te vermijden. Daarbij realiseren intelligente sturingstrategieën die verschillende soorten zonwering in hun concept integreren, een maximale energiebesparing. Het automatisch aanpassen van het verlichtingsniveau naar de geplande verlichtingssterkte biedt extra besparingspotentieel. De oplossing daarvoor heet Maintenance Control.
K PR LA OS DLUOKKTANAALM E S E I T E N T H E M A
23
HANDELSSCHOOL ST. ULRICH / IT Architect Dr. Arch. Carlo Azzolini, Bolzano / IT Lichtplanning Dr. Arch. Carlo Azzolini, Bolzano / IT
9,23 kWh/m²a Jaarlijkse energiebehoefte van de verlichting
Armaturen Direct/indirecte algemene verlichting met CLARIS II 2/35 W, CLARIS II wallwasher 1/35 W voor de verlichting van het bord Lichtmanagement LUXMATE LITENET lichtmanagement voor het hele gebouw (met daglicht- en jaloeziemanagement, Maintenance Control) Lokaal Verlichtingssterkte 600 lx Gelijkmatigheid 0,43 Bord Verlichtingssterkte 508 lx Gelijkmatigheid 0,69 Onderhoudsfactor 0,67 Facts ■ Het systeemoverkoepelende sturingssysteem voor daglicht en jaloezieën spaart heel wat energie uit (in dit concrete geval tot 47 procent). ■ De in LUXMATE LITENET geïntegreerde constante lichtregeling (Maintenance Control) reduceert het energieverbruik met nog eens 15 procent. ■ De evenwichtige verlichting met direct en indirect licht bant onaangename holeffecten.
Licht voor flexibele ruimteconcepten
LIGHT FIELDS Waveguide-/microprisma-armatuur Design: Sottsass Associati
Moderne lesmethoden stellen hoge eisen aan de flexibiliteit van mens en ruimte. Of het nu gaat om individueel werk of groepswerk, klassikaal onderricht of teamwerk – altijd zijn optimale visuele omstandigheden nodig, zelfs wanneer tafelrijen anders opgesteld en stoelen bijgezet worden. Een in alle richtingen verblindingvrij gemaakte en gelijkmatige verlichting biedt bij dergelijke wisselende toepassingen van de ruimte een perfecte lichtkwaliteit. Met een intelligente lichtsturing kan de verlichting individueel en flexibel aan de diverse omstandigheden aangepast worden. De armaturen in de randzones benadrukken de ruimte.
PR K LA OS DLUOKKTANAALM E S E I T E N T H E M A
25
TECHNISCHE HOGESCHOOL STEYR / AT Architect Werner Neuwirth, Wien / AT
6,78 kWh/m²a Jaarlijkse energiebehoefte van de verlichting
Armaturen Waveguide/microprisma-opbouwarmatuur LIGHT FIELDS 4/14 W voor de basisverlichting, MIREL wallwasher FEW voor de verlichting van het bord, PANOS downlights voor de accentuerende verlichting van de randzones Lichtmanagement LUXMATE LITENET lichtmanagement voor het hele gebouw (met daglicht, aanwezigheid, scènes) Lokaal Verlichtingssterkte 354 lx (zonder bordverlichting) Gelijkmatigheid 0,454 (zonder bordverlichting) Bord Verlichtingssterkte 502 lx Gelijkmatigheid 0,575 Facts ■ Individueel veranderbare lichtstemmingen laten toe de lichtsituatie aan het wisselende gebruik van de ruimte aan te passen. ■ De optiek MPO+ maakt het licht perfect verblindingvrij en voldoet zo aan de eisen van een PC-werkplek. ■ De gebouwoverkoepelende lichtsturing reduceert het energieverbruik drastisch (in dit concrete geval met 67 procent).
Efficiëntie en comfort op het hoogste niveau
ECOOS Waveguide-/microprisma-armatuur
Klimaatbescherming en een CO 2-neutrale energiebalans staan bij gemeenten en private bouwheren hoog aangeschreven. Ze kiezen voor energie-effi ciënte verlichtingsoplossingen die tegelij k optimale leer- en arbeidsvoorwaarden voor leerlingen en leraars bieden. Zelfs wanneer het voor avondscholen vereiste hoge verlichtingsniveau van 500 Lux bereikt wordt, overtreffen intelligente lichtoplossingen als deze combinatie van ECOOS waveguide-/microprisma-armaturen en een DIMLITE lichtsturing alle maatstaven. Intelligent en eenvoudig gestuurd, spaart deze oplossing tot 58 % energie uit tegenover een niet gestuurde lichtoplossing. Kwalitatief overtuigt ze met hoge directe verlichtingsniveaus, indirect licht en een aangename lichtverdeling met een goede verblindingsbescherming.
K PR LA OS DLUOKKTANAALM E S E I T E N T H E M A
27
TECHNISCHE HOGESCHOOL DORNBIRN / AT Architect Walser + Werle Architektur ZT GmbH, Feldkirch / AT Lichtplanning Technisches Büro Helmut Hiebeler, Hörbranz / AT
10,31 kWh/m²a Jaarlijkse energiebehoefte van de verlichting
Lokaal Verlichtingssterkte 516 lx Gelijkmatigheid 0,546 Bord Verlichtingssterkte 547 lx Gelijkmatigheid 0,69
A 2
ELI
LENI
1 0
E5
4
3
2
3 4 5
D
-1 -2
1 1 2 1 -2 2 -1
4
3
5B
30
Armaturen Waveguide-/microprisma-armatuur ECOOS 1/35 W voor de basisverlichting, wallwasher FEW 1/80 W voor de verlichting van het bord Lichtmanagement DIMLITE School Kit (met daglicht, aanwezigheid, CIRCLE bedieningspanelen, infraroodafstandsbediening)
60
Onderhoudsfactor 0,67
0 1 2
0
90
C
10,31 kWh/m²a
Facts ■ Met een armatuurrendement van 90 procent is ECOOS een van de efficiëntste direct/indirecte armaturen op de markt. ■ De intelligente DIMLITE lichtsturing voor het klaslokaal spaart heel wat energie uit (in dit concrete geval 58 procent). ■ Indirecte lichtaandelen hebben een positieve invloed op de licht-/schaduwverhouding en zorgen voor een aangename ruimtelijke atmosfeer.
Licht voor kleuren en vormen
PERLUCE kaparmatuur Design: Studio Ambrozus
In vaklokalen waar manuele technieken worden aangeleerd is de eerste taak van de lichtoplossing kleine objecten en minimale kleurverschillen goed herkenbaar te maken. Daarvoor zijn hoge verticale lichtaandelen, een evenwichtige licht/schaduwverhouding en een goede kleurweergave nodig. Armaturen met elektronische voorschakelapparaten verhinderen stroboscopische effecten op roterende voorwerpen. Naargelang van de aard van de visuele taak en de verwerkte materialen moet de armatuur bovendien veilig beschermd zijn tegen ontsteking, ontbranding of vervuiling door fijne stofpartikels.
PA V RK O LDOUKKATA NLA M E S E I T E N T H E M A
29
BEROEPSSCHOOL MARKTOBERDORF / DE Lichtplanning Ingenieurbüro Körbl und Feneberg, Füssen / DE
19,58 kWh/m²a Jaarlijkse energiebehoefte van de verlichting
Armaturen IP-beschermde kaparmatuur PERLUCE D 1/80 W voor de basisverlichting Lichtmanagement LUXMATE LITENET lichtsturing Lokaal Verlichtingssterkte 505 lx Gelijkmatigheid 0,620 Facts ■ De goede kleurweergave ondersteunt het handwerk. ■ De armaturen zijn goed beschermd tegen vervuiling en beschadiging. ■ Directe en indirecte lichtaandelen ondersteunen de manuele vaardigheden en zorgen voor een aangename ruimtelijke atmosfeer.
Presenteren en representeren Een goede lichtoplossing toont haar kunnen al voor de eigenlijke gebeurtenis. Goed verlichte ruimtes, trappen en voetgangerswegen leiden de bezoekers veilig naar hun plaats. Tijdens presentaties wordt het licht een instrument van de spreker die de verlichting en verduistering individueel en flexibel kan aanpassen. Het essentiële criterium voor alle lichtsituaties is de goede verticale verlichting van de presentatievlakken. In een verduisterde ruimte zorgen bijkomende wandarmaturen voor een veilig gevoel – zonder de blikken af te leiden of de concentratie te verstoren. Vluchtwegarmaturen aan de uitgangen en veiligheidsarmaturen vergemakkelijken in geval van nood een snelle evacuatie.
38,50 kWh/m²a Jaarlijkse energiebehoefte van de verlichting
Armaturen Spiegelprojectiesysteem MIROS 40 x 1/150 W, lichtlijnsysteem TECTON 46 x 2/80 W ST, vluchtwegarmatuur ARTSIGN Lichtmanagement LUXMATE LITENET lichtsturing, ONLITE veiligheidsverlichting Verlichtingssterkte 528 lx Gelijkmatigheid 0,46 Podium Verlichtingssterkte 393 lx Gelijkmatigheid 0,65
Lokaal
Facts ■ Een goede verlichting van de ruimte met een aparte trapverlichting en de noodverlichting zorgen in alle situaties voor oriëntatie en veiligheid. ■ De verlichting en verduistering kunnen individueel en flexibel aangepast worden. ■ Het licht neemt heel verschillende rollen aan en maakt alles mogelijk van een representatieve vaste verlichting tot een verlichting voor presentaties.
KHBO – KATHOLIEKE HOGESCHOOL BRUGGE OOSTENDE / BE Architect Tijdelijke Vereniging S.A.R. – De Vloed / BE Lichtplanning Studiebureau De Klerck Engineering, Brugge / BE
PR A UO DD I TUOKRTI N A AEMNE CSOELI L TE G NE TH ZA EL MEAN
31
Licht voor mens en media Helder, natuurlijk licht en vooral veel daglicht zorgen voor een aangename stemming om te lezen en te werken. De voordelen van een verblinding- en reflectievrije verlichting zijn zichtbaar op elke pagina van een boek en op alle beeldschermen. Een aparte boekenrekverlichting met asymmetrisch stralende wandfloodlights dekt de behoefte aan verticale verlichtingssterktes bij het lezen van de boekenruggen en ondersteunt de oriëntatie in de ruimte. Weer andere troeven biedt een centraal lichtmanagementsysteem dat het dag- en kunstlicht op elkaar afstemt en samen met de jaloezieën stuurt. Nood- en veiligheidsarmaturen tonen de vluchtwegen en leiden naar de uitgangen.
PR B I BOLDI O UT KH TE NE AK ME SEITENTHEMA
33
HOGESCHOOL GENT, CAMPUS SCHOONMEERSEN (OLC), GENT / BE Architect cv baro – bureau voor architectuur en ruimtelijke ordening, Gent / BE Lichtplanning Technum, Sint-Denijs-Westrem / BE
37 kWh/m²a Jaarlijkse energiebehoefte van de verlichting
Armaturen Lichtlijnsysteem TECTON RL 2/49 W, vluchtwegarmatuur ARTSIGN Lichtmanagement LUXMATE LITENET lichtsturing, ONLITE veiligheidsverlichting Leeszaal Boekenrekken
Verlichtingssterkte 681 lx Gelijkmatigheid 0,42 Verlichtingssterkte 201 lx Gelijkmatigheid 0,67
Facts ■ Hoogwaardige optieken zorgen voor een verblinding- en reflectievrij licht. ■ De aparte, verticale verlichting van de rekwanden maakt het vinden van de gewenste boeken makkelijker. ■ De evenwichtige verlichting met direct en indirect licht bant onaangename holeffecten.
GANGEN EN DOORGANGSZONES
35
Gebruiksfrequentie als besparingspotentieel Lange openingsuren in scholen en onderwijsinstellingen leiden er vaak toe dat de verlichting in doorgangszones de klok rond aangeschakeld blijft. Het beste recept om hier veel energie te besparen, is een gepaste combinatie van een licht- en aanwezigheidssturing. Afhankelijk van een detecteerbare beweging wordt het licht automatisch uit- en weer aangeschakeld. Zo zijn deze zones en ruimtes voor de gebruiker steeds helder verlicht zonder dat er energie verspild wordt. Ze worden door het licht optisch opgewaardeerd en vergroot, de bezoekers vinden sneller en makkelijker hun weg – ook in geval van nood, daarvoor zorgen de normconforme aanduiding en verlichting van de vluchtwegen. Presentatie- en expositievlakken vergen bijzondere aandacht bij de lichtstudie. Een flexibel geconcipieerde verlichtingsinstallatie plaatst zelfs wisselende exposities in het juiste licht.
37,28 kWh/m²a Jaarlijkse energiebehoefte van de verlichting
Armaturen PANOS HF 2/26 W, ARTSIGN Lichtmanagement LUXMATE LITENET lichtsturing, ONLITE veiligheidsverlichting Gang
Verlichtingssterkte 212 lx Gelijkmatigheid 0,70
Onderhoudsfactor 0,67 Facts ■ Een intelligente aanwezigheidssturing spaart tot 40 procent energie uit. ■ De heldere verlichting vermijdt tunneleffecten. ■ De lijnstructuur helpt bij de oriëntatie in het gebouw.
SCIENCE AND MUSICAL EDUCATION CENTER SYMFONIA, KATTOWICE / PL Architect KONIOR Studio, Kattowice / PL
Van daglicht naar kunstlicht De foyer wordt graag als architectonisch uithangbord gebruikt. Hij typeert het karakter van het gebouw en wint door een attractieve accentverlichting nog aan belang. Vele lichtplanners willen hier de overgang tussen dag- en kunstlicht zo natuurlijk mogelijk vorm geven. Daglicht dat in de ruimte binnenvalt, helpt om een aangename sfeer te creëren en om – samen met een intelligente lichtsturing – de energiebehoefte te doen dalen. Een toereikend heldere verlichting helpt bovendien om ongevallen te vermijden.
PR R EC OR DE UA KTTINEARM UE I MSTEEIST E N T H E M A
37
TECHNISCHE HOGESCHOOL DORNBIRN / AT Architect Walser + Werle Architektur ZT GmbH, Feldkirch / AT Lichtplanning Technisches Büro Helmut Hiebeler, Hörbranz / AT
16,60 kWh/m²a Jaarlijkse energiebehoefte van de verlichting
Armaturen Lichtlijn SLOTLIGHT II 1/35 W, spots XENO, ARTSIGN vluchtwegarmaturen Lichtmanagement LUXMATE LITENET lichtsturing, ONLITE veiligheidsverlichting Gang
Verlichtingssterkte 219 lx Gelijkmatigheid 0,52
Facts ■ Het intelligente gebruik van het daglicht spaart tot 50 procent energie uit. ■ Een representatieve verlichting typeert het karakter van het gebouw. ■ Om te lezen, zijn bijkomende armaturen de ideale oplossing.
Met licht in scène zetten Aula’s en evenementruimtes zijn brandpunten van communicatie. De school presenteert zich hier als een attente gastheer – ook en misschien wel vooral met behulp van sfeervol licht. Het licht moet daarbij in staat zijn om grote ruimtes in zones onder te verdelen en om via individueel aanstuurbare lichtelementen talrijke evenementen vakkundig in scène te zetten – met licht in verschillende intensiteiten en uit verschillende richtingen. Verblinding- en reflectievrij licht op het podium biedt het grote voordeel dat het zicht van sprekers en muzikanten op documenten en het publiek niet gestoord wordt.
12,46 kWh/m²a Jaarlijkse energiebehoefte van de verlichting
Armaturen Waveguide-/microprisma-inbouwarmatuur LIGHT FIELDS 2/35 W Lichtmanagement LUXMATE LITENET lichtsturing Ruimte Verlichtingssterkte 520 lx Gelijkmatigheid 0,52 Onderhoudsfactor 0,67 Facts ■ De micropiramideoptiek zorgt voor reflectie- en verblindingvrij licht. ■ Een sturing maakt de lichtoplossing flexibel inzetbaar voor diverse evenementen. ■ Accentlichten zorgen voor een stemmige sfeer.
ROYAL NORTHERN COLLEGE OF MUSIC, MANCHESTER / UK Architect Mills Beaumont Levy Channon, Manchester / UK
PV E RE ON DEUM KE TNT AR MUEI M SE TE I TSE N T H E M A
39
M E N S A E N C A F E TA R I A
Licht dat de eetlust stimuleert Pauzes zijn veelal nogal kort. Het licht ondersteunt nochtans een snelle recuperatie. Tijdens de lunchpauze zorgt de hoge kleurweergave dat de gerechten er nog smakelijker uitzien. Omdat in deze eetruimtes veel gecommuniceerd wordt, is ook het herkennen van gezichten heel belangrijk. Een schaduwvrije verlichting met evenwichtige directe en indirecte aandelen helpt om deze eisen in alle opzichten te vervullen. Dankzij deze lichttechnische en sterk decoratieve kwaliteiten creëert de lichtoplossing in samenspel met de architectuur een gemoedelijke stemming voor een aangenaam verblijf.
Armaturen Halarmatuur COPA, downlight PANOS Q LF 1/26 W Lichtmanagement LUXMATE LITENET lichtsturing, ONLITE veiligheidsverlichting
8,84 kWh/m²a Jaarlijkse energiebehoefte van de verlichting
Zitgedeelte
Verlichtingssterkte 348 lx Gelijkmatigheid 0,48 Stapgedeelten Verlichtingssterkte 162 lx Gelijkmatigheid 0,57 Onderhoudsfactor 0,67 Facts ■ De sfeer is gemoedelijk, licht onderstreept de aangename stemming. ■ De hoge kleurweergave doet smaakvolle gerechten volledig tot hun recht komen. ■ Een gedifferentieerde verlichting ondersteunt de zonering van de ruimte.
HOGESCHOOL GENT, CAMPUS SCHOONMEERSEN (OLC), GENT / BE Architect cv baro – bureau voor architectuur en ruimtelijke ordening, Gent / BE
41
Voor en na de les In het leraarslokaal ontmoeten jong en oud, leraars en studenten, elkaar. Verschillende activiteiten zoals het plannen van lessen, het corrigeren van taken, computerwerk of uitwisseling van informatie wisselen elkaar af. Hoogwaardig licht speelt een centrale rol om voor alle activiteiten een aangename verlichting te creëren en geconcentreerd werk mogelijk te maken. Evenwichtige aandelen van direct en indirect licht en goede antiverblindingseigenschappen ondersteunen de waarneming in de ruimte.
L PE RR OA DAURKSTLNOAKMAEA L SEITENTHEMA
43
SCHOOL BÜNZMATT, BÜNZMATT / CH Architect Cornelius Morscher Architekten AG, Bern / CH
14,38 kWh/m²a Jaarlijkse energiebehoefte van de verlichting
Armaturen Waveguide-/microprismapendelarmatuur LIGHT FIELDS 2/35 W Lichtmanagement DIMLITE lichtsturing Lokaal Verlichtingssterkte 315 lx Gelijkmatigheid 0,47 Facts ■ Gelijkmatig verlichte plafonds, wanden en vloervlakken zorgen voor een aangename lichtstemming. ■ Het licht is vrij van storende verblindende effecten. ■ De lichtstemming kan intuïtief en individueel aangepast worden.
Licht voor het ruime sportaanbod Een goede algemene opleiding omvat ook veel verschillende sporttakken en bewegingsvormen. Tegelijk met de vele verschillende gewenste verlichtingssterktes stijgen ook de eisen aan de flexibiliteit van de lichtoplossing. De sleutel voor succesvolle en graag gebruikte sportfaciliteiten is een intelligent lichtmanagementsysteem dat de verlichtingsniveaus aan de verschillende sporttakken aanpast. Voor de verlichtingssystemen moet voor balbestendige, robuuste armaturen met fluorescentielampen of hogedrukontladingslampen gekozen worden.
38,39 kWh/m²a Jaarlijkse energiebehoefte van de verlichting
Armaturen MIRAL opbouwarmatuur voor sporthallen 3/80 W voor een normconforme wedstrijdverlichting Lichtmanagement LITENET lichtmanagement voor het aanpassen van het verlichtingsniveau aan de diverse sporttakken Lokaal Verlichtingssterkte 583 lx Gelijkmatigheid 0,533 Facts ■ Een intelligente lichtsturing doet het energieverbruik effectief dalen. ■ Hoge verlichtingssterktes met een flexibele lichtsturing passen bij vele sporttakken en wedstrijdsituaties. ■ Moderne lampen en voorschakelapparaten vormen de basis voor een zorgvuldige omgang met energiebronnen en personeelsmiddelen.
SPORTHAL KIRCHBERG / CH Architect Arn + Partner, Münchenbuchsee / CH
SPORTHAL
45
Veiligheidsverlichting ONLITE
LICHTOPLOSSINGEN MET BEHEERSYSTEMEN
Lichtmanagement LUXMATE LITENET
47
Veiligheidsverlichting ONLITE
www.zumtobel.com/onlite
HVAC*
Lichtmanagement LUXMATE LITENET
www.zumtobel.com/litenet
* HVAC: verwarming, ventilatie, klimaatregeling
ONLITE RESCLITE – maximale veiligheid in een onopvallend design De innovatieve LEDveiligheidsarmaturen laten zich door hun geringe bouwgrootte en het gereserveerde design optimaal in de architectuur integreren. Drie verschillende lenstypes bieden uitstekende prestaties voor elke toepassing. Dit betekent dat in een noodgeval met een minimaal aantal armaturen de beste visuele voorwaarden gewaarborgd worden, veel beter nog dan wat de relevante normen voorschrijven. En het beste hieraan: RESCLITE armaturen werken absoluut onafhankelijk van de algemene verlichting en lichtmanagementsystemen. In combinatie met het geringe aantal vereiste lichtpunten maakt het zeer beperkte aangesloten vermogen van de LED-armaturen zeer kleine voedingssystemen mogelijk. Dit spaart kosten uit en is ook nog eens goed voor het milieu.
RESCLITE escape LED-veiligheidsarmatuur voor vluchtwegverlichting volgens EN 1838. Maximale afstand tussen armaturen: tot 23 m > 1 lx
RESCLITE anti-panic LED-veiligheidsarmatuur voor antipaniekverlichting volgens EN 1838. Maximale verlichting van de ruimte: tot 170 m² > 0,5 lx
RESCLITE spot LED-veiligheidsarmatuur voor objectverlichting volgens EN 1838. Maximale objectverlichting: Ø tot 3 m > 5 lx licht
ONLITE PURESIGN LED-vluchtwegarmatuur Design by EOOS
ONLITE central CPS Noodlichtsystemen met centrale voeding
Grote
keuze
aan
LED-vluchtweg- en veiligheidsarmaturen Het omvangrijke ONLITE programma heeft een gemeenschappelijke basis: de hoogwaardige materialen en het stijlvolle design maken een buitengewoon goede en onopvallende integratie van de armaturen in de architectuur mogelijk. De uitstekende LED-lichttechniek zorgt bij de vluchtwegarmaturen voor een gelijkmatige verlichting van de pictogrammen en zo voor een hoogwaardige look en een optimale oriëntatie in geval van nood. Ook de compacte bouwvorm en de onderhoudsvrijheid van de LED-armaturen spreken voor hun inzet in gangen en recreatieruimtes van onderwijsinstellingen. Het ONLITE armatuurprogramma wordt aangevuld door een brede waaier van voedingssystemen. – teamwerk van hightech en design
Integratie en monitoring
Een centrale bewaking met de LUXMATE LITENET server maakt van de onderhoudstaken kinderspel. Het beheer van de brandtijden, het opsporen van lampuitvallen of de centrale instelling van parameters zijn snel en eenvoudig uitgevoerd. Standaard interfaces zoals OPC of BACnet maken de integratie in gebouwbeheerssystemen mogelijk.
Daglichtsturing
Het beste en ook aangenaamste licht is het gratis daglicht. Met een intelligente daglichtsturing wordt slechts een minimum aan kunstlicht toegevoegd als voor een optimale verlichtingssterkte noodzakelijk is. Mogelijke energiebesparing: tot 70 procent.
Zonwering
Direct zonlicht verblindt en warmt het gebouw ongecontroleerd op. Met een automatische sturing van de zonwering wordt een verblindingvrije verlichting veiliggesteld en tegelijk de klimaatregelingskost gereduceerd.
Kunstlichtsturing
Doorgaans worden in een gebouw talrijke verschillende soorten armaturen en lampen gebruikt. De globale integratie van alle componenten vormt de basis voor een intelligente lichtoplossing.
Bediening
Verschillende activiteiten en werksituaties vragen om verschillende lichtsituaties. Met moderne bedieningselementen volstaat een intuïtieve druk op de knop om de verlichtingssituatie in de ruimte aan te passen.
LUXMATE LITENET – centrale lichtsturing met hoge flexibiliteit Het innovatieve LUXMATE systeem vervult de complexe taken van een centrale lichtsturing met bravoure. Zelfs moeilijke taken zoals het kantelen van de zonweringslamellen i.f.v. de zonpositie in combinatie met de juiste kunstlichtdimwaarden worden moeiteloos vervuld. Nog een pluspunt: het lichtsturingssysteem laat zich qua grootte en functionaliteit flexibel aan de specifieke klantenbehoeften aanpassen.
Innovatieve LED-armaturen Efficiënte lichtinstrumenten met een lange levensduur
LED voor functioneel licht Het hoofdargument voor het gebruik van functionele LED-armaturen in gangen en inkomzones is hun gering verbruik bij lange bedrijfstijden. De onderhoudskost daalt tot nagenoeg nul omdat de levensduur van de Zumtobel armaturen 50.000 uur bereikt. Ook kwalitatief hebben de energie-efficiënte LEDarmaturen een en ander te bieden: met variabele kleurtemperaturen kunnen ze het daglicht perfect nabootsen. De gesloten en daardoor onderhoudsarme CAREENA is met haar goede kleurweergave en uitstekende verblindingsbescherming zelfs perfect geschikt voor de functionele verlichting van klaslokalen.
CAREENA LED-opbouw- en -inbouwarmatuur
PANOS PureWhite LED-downlight
PANOS BioMotion LED-downlight
CRAYON LED-downlight
2LIGHT Mini LED LED-downlight
Emotioneel licht In randzones van klaslokalen en recreatieruimtes kunnen LED-downlights en spots als accentverlichting voor de nodige sfeer zorgen. De verandering van kleurtemperatuur en lichtkleur ondersteunt het welzijn en de emotionele beleving in de ruimte. Ook LED-spots en decoratieve LED-armaturen kunnen voor de accentuering in gangen en voor het onderstrepen van de architectuur gebruikt worden.
2LIGHT Mini LED LED-downlight
VIVO LED LED-spot
www.zumtobel.com/led
KAVA LED LED-inbouwarmatuur
LEDOS LED-downlight
ROYAL NORTHERN COLLEGE OF MUSIC | MANCHESTER / UK Architect Mills Beaumont Levy Channon | Manchester / UK
LEDS VOOR VORMINGSCENTRA EN KENNISOVERDRACHT
53
Studies, bijkomende informatie en normen
Harmonieus licht Susanne Fleischer, ETH Zürich / CH
Dynamisch licht heeft een invloed op het welzijn, de motivatie en de prestaties van mensen Deze studie onderzoekt hoe en in welke mate daglicht en kunstlicht onze stemming en het circadiane ritme beïnvloeden. Hiervoor neemt Susanne Fleischer de effecten van verlichtingsniveaus, lichtkleuren en lichtrichtingen kritisch onder de loep. Haar conclusie: lichtoplossingen met een dynamische, aan het daglicht aangepaste verandering van de kunstlichtsituatie hebben een positievere invloed op de motivatie en prestaties van mensen dan statische lichtoplossingen.
Kleurtemperatuur en bioritme Lighting Research Center van de Brown University, New York / USA
Daglichtwitte kleurtemperaturen beïnvloeden het biologische bioritme Fotogevoelige receptoren (ganglioncellen) op het netvlies reageren het sterkst op blauwachtig licht in een laag golflengtebereik en sturen hormonale processen. Blauwachtig licht bevordert overdag de vorming van serotoninen en genereert zo een sterkere mate van helderheid en activiteit. Daarentegen wordt de vorming van melatonine ’s avonds door blauwachtig licht onderdrukt. Zo wordt het circadiane ritme gestuurd. Naast de keuze van verlichtingssterkte speelt dus ook de kleurtemperatuur een belangrijke rol: daglichtachtig overdag, warm wit ’s avonds.
Energie-efficiëntie door het gebruik van daglicht Onderzoeksproject naar aanleiding van de algemene renovatie van het gymnasium in Sonthofen / DE
Intelligente combinatie van dag- en kunstlicht Om de energiebehoefte conform de normvereisten te beperken, is een goed functionerend totaalconcept met gebruik van daglicht een must. In het kader van een onderzoeksproject werden voor het gymnasium in de loop van het jaar alle tijdsegmenten gedetailleerd gedefinieerd – met opgave van het beschikbare daglicht en de noodzakelijke aanvullende verlichting. Het resultaat van deze lichtstudie spreekt voor zich: door het gepast dimmen van de armatuurrijen wordt in vergelijking met de voorheen geïnstalleerde lichtoplossing tot 53 procent energie bespaard. Daarmee ligt de effectief gebruikte energie duidelijk onder de normvereisten.
STUDIES EN NORMEN
Uittreksel uit de norm EN 12464-1
Richtwaarde voor het energieverbruik van de verlichting volgens de Europese norm EN 15193 LENI = 24,8 kWh/m²a (schoolgebouw)
Klaslokaal
Richtwaarde voor het energieverbruik van de verlichting volgens de Oostenrijkse norm H 5059 LENI = 24,8 kWh/m²a (schoolgebouw)
Leslokaal voor
Richtwaarde voor het energieverbruik van de verlichting volgens DIN 18599 LENI = 8,49 kWh/m²a (klaslokaal)
Vakklassen:
55
UGR
Ra
Em
g1
19
80
300 lx lokaal
0,5
500 lx bord
0,7
500 lx lokaal
0,5
500 lx bord
0,7
19
80
avondonderwijs 19
80
500 lx
16
80
750 lx
19
80
300 lx
Auditorium
19
80
500 lx
Foyer
22
80
200 lx
Gang
25
80
100 lx
Recreatieruimte
22
80
200 lx
Leraarslokaal
19
80
300 lx
Bibliotheek
22
80
200 lx boekenrekken
Laboratoria, lokalen voor manuele technieken,
Richtwaarde voor het energieverbruik van de verlichting volgens Minergie LENI = 8,81 kWh/m²a (klaslokaal)
praktijkklassen Vakklassen: tekenklassen, technisch tekenen Vakklassen: computerklassen computerklassen beeldschermwerkplekken
500 lx leeszaal Sporthal
22
80
300 lx
22
80
200 lx
(zie EN 12193) Refter
Em UGR Ra g1
onderhoudswaarde van de verlichtingssterkte UGR-grenswaarde (verblindingsbescherming) kleurweergave-index gelijkmatigheid
Human Aspects + Energy Efficiency = Humanergy Balance
Lichtoplossingen voor klaslokalen in balans
Optimal
Lichtkwaliteit ELI
Standard
Licht voor vormingscentra en kennisoverdracht moet energie-efficiëntie en lichtkwaliteit op een intelligente manier met elkaar verbinden. Licht dat optimale leeromstandigheden creëert en tegelijk de natuurlijke energiebronnen zoveel mogelijk ontziet. Een grote rol wordt daarbij toebedeeld aan het daglicht: dit bevordert de motivatie en het welzijn en helpt tegelijk energie te besparen.
Klaslokaal Basic
LENI
3
2
3 4 5
D
A
2
ELI
1 0 4
LENI
■
■
2
ELI
1 0
-1 -2
1 1 2 1 -2 2 -1
4
3
5B
E5
4
3
60
30
0
2
3 1 2
0
4
90 5
C
1 1 2 1 -2 2 -1
4
3
5B
E5
30
Energie-efficiëntie ■ Via een eenvoudige lichtsturing wordt het daglicht gebruikt om energie te besparen ■ Lichtstemmingen staan met een druk op de knop ter beschikking, voorgeprogrammeerde lichtstemmingen reduceren de verspilling van licht
3
60
2
3 1 2
0
4
90
5
C
-1 -2
1 1 2 1 -2 2 -1
■
■
■
4
3
5B
30
1 2
D
0
90
C
10,31 kWh/m²a
Basisverlichting met MILD LICHT IV (1/55 W) Opbouwwallwasher MIRAL voor de bordverlichting (1/80 W) DIMLITE School Kit met 4 kanalen
■
■
Lichtkwaliteit ■ Het lichtkamerprincipe zorgt voor een aangename lichtverdeling en vermijdt holeffecten ■ De hoogwaardige lichtoplossing maakt een flexibele lay-out van de ruimte mogelijk ■ Natuurlijk, daglichtachtig licht verhoogt de aanvaarding van de lichtoplossing bij leraars en studenten Energie-efficiëntie ■ Manueel dimbare armaturen kunnen aan de activiteiten aangepast worden en reduceren daarbij het energieverbruik ■ Daglicht- en aanwezigheidssturing zorgen voor een nog betere energieefficiëntie
Direct/indirecte verlichting met waveguide/microprisma-armatuur ECOOS (1/35 W) Wallwasher MIRAL voor de bordverlichting (1/80 W) DIMLITE School Kit met 4 kanalen
Lichtkwaliteit ■ Het licht is dankzij de MPO-techniek vrij van elke verblinding ■ Indirecte lichtaandelen verlichten de plafonds ■ Hoge flexibiliteit: aan elke plek in de ruimte kan ongestoord gewerkt worden ■ Modern en designgericht ■ De bedieningselementen zijn makkelijk en intuïtief te bedienen Energie-efficiëntie ■ Sterk vermogen door het rendement van 90 % van de direct/indirecte armatuur ■ Daglicht-, aanwezigheids- en scènemanagement geven aan de lichtoplossing het grootst mogelijke energiebesparingspotentieel
Raamvoorwaarden: Klaslokaal 7,20 m x 8,40 m, 6 uur gedurende 250 dagen per jaar ELI
Ergonomic Lighting Indicator
Lichtkwaliteit aan de hand van vijf criteria: A Visuele prestatie B Verschijningsvorm C Visueel comfort D Vitaliteit E Individualiteit en flexibiliteit
60
0
11,12 kWh/m²a
■
Lichtkwaliteit ■ Alle normatieve eisen aan de verlichting worden optimaal vervuld ■ Basis- en bordverlichting hebben een eenvormig design
4
0
D
Lichtlijnsysteem TECTON voor de basisverlichting (2/49 W) Wallwasher TECTON voor de bordverlichting (1/80 W) DIMLITE School Kit met 4 kanalen
LENI
1 0
-1 -2
11,34 kWh/m²a
■
Klaslokaal Optimal
A
2
ELI
E5
Energie-efficiëntie LENI
Klaslokaal Standard
A
Basic
LENI
Lighting Energy Numeric Indicator
Energieverbruik in kWh per jaar en per vierkante meter, op basis van de norm EN 15193.
HUMANERGY BALANCE
www.zumtobel.com/humanergybalance
57
INDUSTRIE EN TECHNIEK
VERKEERSINFRASTRUCTUUR E N PA R K E E R G A R A G E S
SPORT EN VRIJE TIJD
K A N T O O R E N C O M M U N I C AT I E
Zumtobel is een internationaal toonaangevende aanbieder van globale lichtoplossingen in de meest uiteenlopende toepassingsdomeinen van professionele gebouwverlichting: Industrie en techniek Kantoor en communicatie Vormingscentra en kennisoverdracht Presentatie en verkoop Hotels en wellness Kunst en cultuur Gezondheid & verzorging Sport en vrije tijd Verkeersinfrastructuur en parkeer garages Oriëntatie en veiligheid Door de combinatie van innovatie, technologie, design, emotie en energie-efficiëntie realiseren wij unieke oplossingen voor de klant. Wij verenigen in het concept Humanergy Balance de ergonomisch beste lichtkwaliteit voor het welzijn van de mens met een verantwoorde omgang met de natuurlijke grondstoffen.
P R E S E N TAT I E E N V E R K O O P
K U N S T E N C U LT U U R
HOTELS EN WELLNESS
Eigen verkoopvestigingen in twintig landen en handelsvertegenwoordigingen in nog eens vijftig andere landen vormen een internationaal netwerk van specialisten en planningspartners voor gekwalificeerd lichtadvies, deskundige planningsondersteuning en een omvangrijke service.
GEZONDHEID EN VERZORGING
Het doel van de onderneming: Met licht willen we ervaringswerelden creëren, het werk verlichten, de communicatie en veiligheid bevorderen, waarbij we ons ten volle bewust zijn van onze verantwoordelijkheid voor het milieu.
Spots en stroomrails
Modulaire lichtsystemen
Down-/Uplights
Inbouwarmaturen
Opbouw- en pendelarmaturen
Staan-, tafel-, wand- en LED-armaturen
België N.V. Zumtobel Lighting S.A. Rijksweg 47 - KMO Zone Pullaar 2870 Puurs T +32/(0)3/860.93.93 F +32/(0)3/886.25.00 www.zumtobel.be Luxemburg N.V. Zumtobel Lighting S.A. Rue de Luxembourg 177 8077 Bertrange - Luxembourg T +352/26.44.03.50 F +352/26.44.03.51 www.zumtobel.lu Nederland N.V. Zumtobel Lighting S.A. Zinkstraat 24-26 4823 AD Breda T +31/(0)76/541.76.64 F +31/(0)76/541.54.98 www.zumtobel.nl Headquarters Zumtobel Lighting GmbH Schweizer Strasse 30 Postfach 72 6851 Dornbirn, AUSTRIA T +43/(0)5572/390-0 F +43/(0)5572/22 826 www.zumtobel.com
Lichtlijnen en individuele lichtbalken
Halreflectorarmaturen
Armaturen met een hogere beschermklasse
Lichtmanagementsysteem
Noodverlichting
Medische verzorgingsunits
Art. Nr. 04 900 469-NL 10/09 © Zumtobel Lighting GmbH De technische inhoud weerspiegelt de stand op het moment van het ter perse gaan. Wijzigingen voorbehouden. Informeert U zich bij Uw bevoegd verkoopbureau. Milieubewust gedrukt op chloorvrij gebleekt papier. Gedrukt op Luxo Light.
LICHT VOOR VORMINGSCENTRA EN KENNISOVERDRACHT
www.zumtobel.com/education
