Licht en gezondheid. E.P.A. van Wijk, R. Van Wijk. Inleiding. Leven, licht en temperatuur

E.P.A. van Wijk, R. Van Wijk [email protected]

>

25 Licht en gezondheid E.P.A. van Wijk, R. Van Wijk Inleiding

+50˚C heerst. Dit relatief nauwe temperatuurtraject

Zonlicht is essentieel voor leven op aarde. Het heeft

is belangrijk voor het in stand houden van leven.

een directe invloed op de stofwisseling, groei en

Natuurlijk zijn er soorten die buiten dit tempera-

ontwikkeling van planten en daarmee op de voe-

tuurtraject kunnen functioneren. Die vertonen een

ding van dier en mens. Zonlicht heeft ook directe in-

afwijkend gedrag en hebben sterk afwijkende me-

vloed op dier en mens. Het regelt de ritmiek van

chanismen om hun structuur en organisatie te

veel fysiologische processen, zoals voedsel- en wa-

handhaven.

terconsumptie, hormoonuitscheiding en slaap. De

Niet alleen de temperatuur speelt voor het leven

huid, het orgaan dat rechtstreeks aan licht is bloot-

een grote rol, ook de lichtintensiteit is belangrijk

gesteld, laat uiterst interessante fysiologische regu-

voor biologische organismen en dus ook de mens.

laties door licht zien. In dit artikel wordt de regula-

Evolutieonderzoekers zijn het er over eens dat de

tie van het immuunsysteem en van de vitamine D-

voorouders van de mens zich hebben ontwikkeld in

vorming besproken. De verschillende aspecten

het open gebied dichtbij de evenaar. Het daglicht

maken duidelijk dat licht voor het handhaven van

waar onze soort zich aan heeft geadapteerd heeft

de gezondheid van direct belang is. Licht heeft niet

een bereik van 500 lux op zeer sombere dagen en

alleen richting gegeven aan de menselijke evolutie

bij zonsondergang tot wel zoveel als 20.000 lux

maar speelt ook nu nog een rol in gezond leven.

wanneer men het oog richt op de horizon midden op de dag bij helder weer. Gemiddeld daglicht heeft

Leven, licht en temperatuur

een intensiteit van 5-10.000 lux. Hoewel op sommi-

De aarde neemt binnen ons zonnestelsel een apar-

ge momenten de intensiteit van 100.000 lux kan

te plaats in. Het is de planeet waar zich het leven

worden overschreden als een lichtmeter wordt ge-

heeft ontwikkeld in een rijkdom van vormen die nog

richt op de zon, zal duidelijk zijn dat een menselijk

lang niet geheel in kaart is gebracht. De bijzondere

oog nooit kan adapteren aan het recht inkijken in

levensvormen hebben te maken met de unieke po-

de zon. De menselijke soort adapteerde aan de

sitie die de aarde ten opzichte van de zon inneemt.

nacht met een intensiteit die varieert van totale

Daardoor bereikt een bepaald deel van de zonne-

duisternis tot ongeveer 1 lux bij volle maan.

straling het aardoppervlak. Wanneer de aarde

Betrekkelijk recent in termen van de evolutie van de

slechts 1% verder van de zon zou staan, zou het kli-

mens, zijn groepen mensen weg van de evenaar ge-

maat meer lijken op een ijstijd, met als gevolg een

trokken, naar gebieden waar winterse dagen donker

kale woestijn zoals op Mars. Een 5% kortere af-

zijn tenzij een sneeuwdek vergezeld zou gaan van

stand tot de zon zou daarentegen resulteren in een

heldere luchten. Gedurende deze uitzwerming

broeikas met temperaturen van meer dan 500˚C,

kwam de mens in toenemende mate terecht in grot-

hetgeen tot een permanent wolkendek zoals op

ten en kunstmatige overkappingen, waardoor bloot-

Venus zou hebben geleid. De zonnestraling en de

stelling aan daglicht werd gereduceerd. Het is moei-

specifieke afstand van de aarde tot de zon resulte-

lijk te speculeren over de lichtsterkte waaraan men-

ren in een zodanige intensiteit van zonnestraling

sen in de laatste millenia zijn blootgesteld, maar

dat op aarde een temperatuur tussen –50˚C tot

wel is duidelijk dat in deze periode er grote ver-

tig jaargang 21|22



Deel 4: Op zoek naar begrip van de rol van coherentie in gezondheid en ziekte

315

>

E.P.A. van Wijk, R. Van Wijk

Licht en gezondheid

schillen zijn opgetreden tussen de verschillende be-

klok, is voor het bijstellen ervan naar de actuele

volkingsgroepen – genoeg diversiteit waarschijnlijk

licht-donker-cyclus, licht een belangrijke factor. Veel

om een diversiteit aan haargroei en huidskleur te

waarnemingen duiden erop dat het hormoon mela-

bewerkstelligen. Het is de moeite waard hier meer

tonine, gesynthetiseerd in de epifyse, een essen-

aandacht aan te schenken en zo te zien wat de di-

tiële rol speelt bij dag-, nacht- en jaarritmen. Bij

versiteit aan belichting kan betekenen voor de ge-

dieren induceert melatonine slaap, remt de ovulatie

zondheid.

en regelt de afscheiding van andere hormonen.

Warmte en licht van de zon zijn beide deel van het

De biologische betekenis van deze ritmen ligt in het

zonnespectrum. Het zonnespectrum bestrijkt een

op elkaar afstemmen van de fysiologische proces-

gebied van 290-3200 nm. In dit artikel hebben we

sen in het lichaam en op de omgeving. Het onjuist

het over het onderzoek naar de effecten van licht, in

functioneren van deze ritmen door een bepaalde

het gebied van UV en zichtbaar licht, op de mens.

leefwijze of biologische factoren kan ernstige gevol-

De infraroodcomponent van het zonlicht is van be-

gen hebben. Dat kan zich uiten in ‘onprettig voele-

lang als warmtebron. Deze wordt verder in dit arti-

n’, fysiologische stoornissen en zelfs depressies.

kel buiten beschouwing gelaten. De functie van

Terwijl neuroanatomen en neurofysiologen de rou-

licht voor ons gezichtsvermogen is bekend. Dit is

tes hebben bestudeerd waarlangs de circadische en

echter maar een gering deel van de betekenis die

neuroendocriene effecten van licht optreden, heb-

licht heeft voor leven en voor het functioneren van

ben klinici gezocht naar mogelijkheden om het licht

de mens.

te gebruiken voor het behandelen van verschillende psychologische en fysiologische storingen. Licht dat

316

Licht en levensritmen

via het oog binnenkomt stimuleert de retina om ze-

De effecten van licht op de mens kunnen worden

nuwsignalen te sturen naar de visuele centra in de

onderverdeeld in directe en indirecte effecten. Als

hersenen. Daarnaast is er nog een route, de retino-

indirecte effecten van licht op een biologisch orga-

hypothalamus route, die informatie overbrengt van

nisme worden die effecten beschouwd, waarbij

het omgevingslicht van de retina naar een paar spe-

licht, als fysische grootheid, gesignaleerd wordt

cifieke hypothalamus-kernen, de suprachiasmati-

door een specifiek herkenbare fotoreceptor (bijvoor-

sche kernen (nuclei, SCN), evenals naar enkele niet-

beeld het oog) en het uiteindelijke effect op een an-

visuele nuclei dichtbij de hypothalamus. De SCN

dere plaats in het lichaam plaatsvindt. Het gezichts-

worden beschouwd als fundamentele onderdelen

vermogen is een duideijk voorbeeld van een indi-

van de biologische klok, die de dagelijkse fysiologi-

rect effect van licht op veraf gelegen cellen. Licht

sche ritmes van het menselijke lichaam regelt.

wordt ingevangen op staafjes en kegeltjes in het

Tal van experimenten zijn gericht op de invloed van

netvlies van het oog en via ingewikkelde (elektro-)

licht op depressieve patiënten. De resultaten wijzen

chemische processen toegankelijk gemaakt voor de

uit dat licht het normale slaap-waak-patroon en het

hersenen. Naast de informatie van licht voor visuele

welbevinden van de mens gunstig beïnvloedt.

informatie is licht tevens onontbeerlijk voor het nor-

Reeds in 1982 werd waargenomen dat een patiënt

maal verlopen van de dag-, nacht- en jaarritmen van

die jaarlijks een depressie ervaarde tijdens de

vele biologische organismen waaronder de mens.

herfst- en wintermaanden aanzienlijk leek te verbe-

Deze ritmen zijn beschreven voor vele fysiologische

teren wanneer deze dagelijks blootgesteld werd

processen, zoals voedsel en waterconsumptie, li-

aan een sterke lichtbron. De waarneming opende

chaamstemperatuur, hormoonuitscheiding, slaap

de deur naar het definiëren van zogenaamde sei-

etc.. Hoewel nog steeds een heleboel niet bekend

zoens-gebonden stoornissen (Seasonal Affective

is over het werkingsmechanisme van de biologische

Disorders) of SAD syndroom, en het uitgebreid

tig jaargang 21|22



Deel 4: Op zoek naar begrip van de rol van coherentie in gezondheid en ziekte

E.P.A. van Wijk, R. Van Wijk

Licht en gezondheid

testen van de lichttherapie. Het merendeel van die

den uit de toepassing van zonlicht als therapie in

studies had betrekking op het behandelen van

een ver verleden. Maar het onderzoek naar de heil-

winterdepressies (Rosenthal, 1993). Maar ook naar

zame effecten van ultraviolet licht begon pas echt in

andere toepassingen werd gezocht. Positieve resul-

de negentiende eeuw in Scandinavië. Het was de

taten werden reeds in een vroeg stadium van het

Deense professor Niels Finsen die rond 1890 merk-

onderzoek gerapporteerd voor het gebruik van licht-

te dat tuberculeuze huidbeschadigingen veel voor-

therapie bij niet-seizoensgebonden depressie

kwamen tijdens de winter maar zeldzaam waren tij-

(Kripke, 1989; 1996), slaapstoornissen (Rosenthal

dens de zomer. Omdat hij dacht dat dit wel eens

et al, 1990; Campbell, 1996) en eetstoornissen

zou kunnen komen door een gebrek aan zonlicht,

(Lam et al, 1994; 1996).

begon hij lupus vulgaris (een tuberculeuze huidbe-

Verschillende onderzoeksgroepen hebben gewerkt

schadiging) te behandelen met koolstofbooglam-

aan een opheldering van de wijze waarop licht zo-

pen die ultraviolet licht uitstraalden. Dit bleek zo

danig wordt verwerkt door het oog dat het nonvisu-

succesvol dat hij een speciale kliniek oprichtte om

eel biologische en therapeutische effecten kan be-

deze huidaandoeningen te behandelen. Hij deed

werkstelligen. Eén van de interessante aspecten

ook onderzoek naar de effecten van licht aan het

was de vraag in hoeverre voor de nonvisuele uitwer-

andere uiteinde van het spectrum van het zichtbare

king van licht dezelfde mechanismen in het oog

licht. Hij behandelde huidletsel als gevolg van de

werkzaam zijn als voor het kunnen zien van licht. Er

pokken met rood licht. Deze innovaties en het feit

zijn verschillende argumenten voor dat noch de

dat hij als eerste met succes huidtuberculose wist

staafjes noch de kegeltjes die worden gebruikt voor

te behandelen, leverden hem uiteindelijk de

het zien, betrokken zijn in de regulatie van de circa-

Nobelprijs op. Finsen staat nu bekend als vader van

dische en neuroendocriene systemen. Gegeven het

de fotobiologie.

groeiend gebruik van licht voor behandelen van

Een andere negentiende-eeuwse ontdekking was

allerlei ziekten is het uiteraard wel van groot belang

de ontdekking dat UV in zonlicht het lichaam kon

vanuit zowel wetenschappelijk als klinisch gezichts-

helpen vitamine D te maken. Vitamine D is nodig

punt, dat hieraan aandacht wordt besteed. We gaan

voor het absorberen van calcium en andere minera-

hier niet verder op in.

len die onmisbaar zijn voor de groei en het onder-

>

houd van gezonde botten en tanden. Een tekort kan

Extravisuele effecten van licht

bij jonge mensen leiden tot rachitis (Engelse ziekte)

Naast de belangrijke rol, die zonlicht indirect speelt

en bij volwassenen tot botverweking. Beide aan-

bij onze visuele waarneming en de regulatie van cir-

doeningen kunnen met zonlicht worden genezen,

cadische ritmen, zijn de laatste decennia steeds

maar kunnen ook weer verergeren bij een gebrek

meer gegevens beschikbaar gekomen over directe

aan zonlicht.

extravisuele effecten van zichtbaar licht op het

Als derde historische ontwikkeling die niet vergeten

menselijk lichaam. Lange tijd kreeg deze mogelijke

mag worden, geldt de rol van licht als bacteriedo-

werking van licht geen wetenschappelijke aandacht

dend middel. Reeds bij de oude Grieken was deze

als gevolg van een aantal misvattingen. Deze zijn al

werking bekend. De wetenschappelijke draad naar

in 1977 door Smith als volgt samengevat (Smith en

deze werking van zonlicht werd in de negentiende

Best, 1977): a) zonlicht is natuurlijk en daarom vei-

eeuw opgepakt. Een van de eerste experimenten

lig, b) de menselijke huid zou ondoordringbaar voor

die een bacteriedodende werking lieten zien werd

zonlicht zijn, en c) zichtbaar licht zou te energie-arm

uitgevoerd aan Oxford University door Downes en

zijn om fotochemisch actief te kunnen zijn.

Blunt in 1877. Ze voerden een experiment uit waar-

De extravisuele werking van licht was reeds af te lei-

bij ze 8 normale reageerbuisjes steriliseerden en

tig jaargang 21|22



Deel 4: Op zoek naar begrip van de rol van coherentie in gezondheid en ziekte

317

>

E.P.A. van Wijk, R. Van Wijk

Licht en gezondheid

vulden met een suikeroplossing die de bacterie-

Chronische blootstelling aan hoge doses UVB-stra-

groei bevordert, waarna de opening van de buisjes

ling leidde tot de groei van huidtumoren. Indien

losjes met watten werd dichtgestopt. Vier buisjes

deze tumoren werden overgebracht (getransplan-

werden in een loden omhulsel gedaan om al het

teerd) in genetisch identieke stammen van im-

licht buiten te sluiten en vier andere werden op een

muun-competente muizen, werden de tumoren snel

vensterbank in het zonlicht gelegd. Na een maand

afgestoten. Wanneer echter de tumoren werden ge-

bleken de door lood beschermde buisjes ‘allemaal

transplanteerd in immuun-deficiënte muizen (waar-

duidelijk melkachtig’ vloeistof te bevatten, terwijl

bij het immuunsysteem is uitgeschakeld) dan groei-

de oplossing die aan het zonlicht was blootgesteld

en ze sterk. UVB-straling had niet alleen het vermo-

helder was gebleven. Het effect trad onafhankelijk

gen om huidtumoren te induceren, maar was ook in

van de temperatuur op, zodat de factor warmte kon

staat het normale vermogen van het immuun-

worden uitgesloten, maar het leek wel verband te

systeem te onderdrukken waardoor de groei van

houden met de mate van bewolking. De onderzoe-

deze tumoren niet langer kon worden afgeremd

kers rapporteerden aan de Royal Society: “We heb-

(DeLeo, 1992). Naast het onderdrukken van de im-

ben ontdekt dat inhoud van een buisje volstrekt

muunsurveillance tegen UV-geïnduceerde huidkan-

helder blijft zolang het wordt blootgesteld aan de

ker, onderdrukt UVB ook de latere hypergevoelig-

stralen van de zon en dat het gaat wemelen van de

heidsrespons zoals de bescherming tegen de ver-

bacteriën wanneer het in het donker wordt gelegd”.

spreiding van allerlei infectieuze organismen.

Ze experimenteerden ook met urine en een aftrek-

Voorbeelden zijn de groei van Candida albicans,

sel van hooi met hetzelfde resultaat. De implicatie

Herpes simplex, Leishmania major en Mycobacte-

was overduidelijk: zonlicht werkt als een natuurlijke

rium tuberculosis (Lim and soter, 1992). Ook naar

sterilisator.

de immuunsuppressie door UVB van de opwekking

Het scala van aandoeningen waarin licht een rol

van contactallergie is uitvoerig onderzoek gedaan.

speelt is in de loop van de tijd aanzienlijk uitge-

De laatste werking werd voor het eerst in muizen

breid en verschillende gespecialiseerde fotobiologi-

aangetoond, maar ook bij de mens werd het ver-

sche tijdschriften zijn op dit gebied voorhanden.

band gelegd tussen het vermogen van UVB om de inductie van contactallergie te onderdrukken en

318

Licht-geïnduceerde immuunsuppressie

huidkanker. Lokale blootstelling aan UVB-straling

Onderzoek op het gebied van immuunregulende ef-

onderdrukte de inductie van contactallergie bij di-

fecten van licht is met name gericht op de immuun-

nitrochloorbenzeen in 40% van de normale indivi-

onderdrukkende werking van UVB. Binnen het golf-

duen en in 92% van de patiënten met UVB-geïndu-

lengtegebied van zonlicht is het UV-gebied (200-

ceerde huidkanker. Het bewijs voor immuunsup-

400 nm) het meest verantwoordelijk voor biologi-

pressie door UVB bij de mens werd pas later gele-

sche effecten. UVB (290-320 nm) is een belangrijke

verd. De voornaamste reden waarom UVB-geïndu-

trigger voor huidverbranding. Het is daarmee de

ceerde immuunsuppressie niet altijd duidelijker tot

voornaamste oorzaak van huidkanker en kan tot im-

uiting komt, is omdat UVB niet een totale onder-

muunsuppressie leiden. Bovendien hebben UVB en

drukking van het immuunsysteem geeft. UVB indu-

UVA (320-400 nm) een invloed op de pathogenese

ceert een uiterst selectieve vorm van immuunsup-

van medicijngevoeligheid, auto-immuunaandoenin-

pressie – één die wordt geïnitieerd in de huid, ver-

gen, cataracten, en versnelde huidveroudering.

oorzaakt wordt door T-cellen (meer dan B-cellen),

De eerste directe bewijzen voor een interactie tus-

en antigeen specifiek is.

sen UV en het immuunsysteem kwamen van experi-

De cellen die hierbij betrokken zijn uiteraard cellen

menten bij muizen in de zeventiger jaren.

van de huid. UVB wordt geabsorbeerd door de

tig jaargang 21|22



Deel 4: Op zoek naar begrip van de rol van coherentie in gezondheid en ziekte

E.P.A. van Wijk, R. Van Wijk

Licht en gezondheid

meest oppervlakkige lagen van de huid; deze golf-

vraagtekens waardoor dit onderzoek ook tot op

lengten dringen daardoor nauwelijks door de epi-

heden nog intensief plaatsvindt.

dermis heen. In tegenstelling hiermee wordt UVA

De werking van UVB op moleculair niveau is waar-

veel meer door dermale structuren geabsorbeerd.

schijnlijk niet als een enkel mechanisme te be-

Zowel de epidermis als de dermis bevatten cellen

schouwen. In principe kan men twee denkrichtigen

van verschillende oorsprong die bij de initiatie en

onderscheiden. De eerste legt de nadruk op de in-

regulatie van de immuunrespons betrokken zijn. De

vloed van UVB op DNA. De andere benadrukt meer

eerste gedocumenteerde studies waren gericht op

de veranderingen in het membraan. Meest gang-

de effecten van UVB op de Langerhans-cellen in de

baar is de opvatting dat UVB veranderingen in het

epidermis, op de macrofaag-achtige cellen die van

DNA van de keratinocyt teweegbrengt, die leiden tot

de dermis naar de epidermis migreren bij blootstel-

UVB-geïnduceerde carcinogenese, wanneer deze

ling aan UVB, en op keratinocyten (Holick and Jung,

niet wordt gerepareerd. Het is algemeen geaccep-

1996).

teerd dat UVB leidt tot veranderingen in de pyrimi-

Een direct oorzakelijk verband tussen UVB-geïndu-

dine bases van DNA, met name de mutatie van C

ceerde immuunsuppressie en verstoorde epiderma-

naar T of van CC naar TT. Deze effecten zijn zo speci-

le Langerhans-cellen bleek bij blootstelling aan UVB

fiek dat ze worden beschouwd als een signatuur

in een dosis, die zonnebrand veroorzaakte. Deze

van door UVB geïnduceerde DNA schade. Dit me-

dosis leidde tot vormveranderingen van de Langer-

chanisme wordt ook als eerste gebeurtenis be-

hans-cellen. De cellen verloren hun uitlopers, en

schouwd voor de UV-geïnduceerde suppressie van

hun functionele eigenschap om de proliferatie van

contactallergie. Endogene toediening van het pyri-

T-cellen te stimuleren als reactie op verschillende

midine dimer reparatie-enzym, endonuclease, leidt

antigenen. In normale omstandigheden (wanneer

ertoe dat de suppressie wordt opgeheven.

geen UVB-straling aanwezig was) kunnen Langer-

De andere zienswijze benadrukt dat receptoren op

hans-cellen twee belangrijke subgroepen van CD4+

het celmembraan door UV worden vernietigd. Deze

T-cellen, namelijk Th1 en Th2, activeren. Deze activi-

werking is het gevolg van zuurstofradicalen die door

atie betreft niet alleen de stimulatie van hun proli-

UVB worden geïnduceerd. Deze vernietiging interfe-

feratie maar ook de uitscheiding van cytokines. Th1-

reert dan met signalen die transcriptiefactoren kun-

cellen produceren interleukine-2 (IL02), interferon-γ

nen activeren en zo de regulatie van DNA beïnvloe-

(IFN-γ), en tumor necrose factor α (TNF-α); ieder is

den. Afhankelijk van de genen die worden geacti-

belangrijk in het proces van de vertraagde hyper-

veerd of geremd zou de werking via het celmem-

sensitiviteitsrespons en tumor cytolyse. Aan de an-

braan ook de verschillende biologische effecten

dere kant produceren Th2-cellen de interleukines IL-

kunnen verklaren die door UVB worden veroorzaakt.

4, IL-5, en Il-6, die het B-lymfocyten mogelijk maakt met name IgE. In geval Langerhans-cellen Th1-cellen

Rol van zonlicht in de vitamine D-voorziening en botontwikkeling

meer efficiënt stimuleren dan Th2, kan dat verkla-

UV licht heeft ook gunstige werkingen. Een voor-

ren waarom meer allergische responsen van het

beeld dat hieronder verder uitgewerkt wordt, is de

vertraagde type wordt gevonden. Contactallergie is

vitamine D-synthese. Daarnaast wordt medisch ge-

daar zo’n voorbeeld van.

zien UV-straling ingezet voor de behandeling van

Na UVB-straling verliezen Langerhans-cellen het

huidaandoeningen zoals psoriasis en atopische

vermogen om Th1-proliferatie te stimuleren, terwijl

dermatitis.

ze wel het vermogen houden om Th2-cellen te sti-

Een van de meest duidelijke positieve effecten van

muleren. Dit concept kent echter nog verschillende

zonlicht is de productie door de huid van vitamine

antigeen-specifieke antilichamen te produceren,

tig jaargang 21|22



Deel 4: Op zoek naar begrip van de rol van coherentie in gezondheid en ziekte

>

319

>

320

E.P.A. van Wijk, R. Van Wijk

Licht en gezondheid

D. Alle gewervelde dieren die blootgesteld worden

huid is daarom van groot belang. Het is echter te-

aan zonlicht hebben het vermogen om het in de

vens van belang de omstandigheden voor optimale

huid opgeslagen 7-hydrocholesterol (provitamine

productie in de gaten te houden. Onderzoek heeft

D3) om te zetten in previtamine D3. Wanneer dit

vastgesteld dat bij langdurige blootstelling aan zon-

eenmaal is gevormd ondergaat het previtamine D3-

licht er ook schade (foto-degradatie) van previtami-

molecuul een reeks veranderingen in zijn drie dub-

ne D3 en vitamine D3 kan optreden. Melanine oe-

bele bindingen en krijgt dan een thermodynamisch

fent ook een regulerende invloed uit. Melanine

meer stabiele vorm, vitamine D3. Om een efficiënte

werkt als een natuurlijke zonlichtbeschermer, het

omzetting van previtamine D3 in vitamine D3 te ga-

absorbeert UVB en competeert op deze manier met

randeren, bevindt het provitamine D3 zich in het

het 7-dehydrocholesterol voor UVB-fotonen. Als ge-

celmembraan. Als vitamine D3 eenmaal is gevormd,

volg hiervan heeft een toenemende pigmentatie tot

zijn de hydrofiele en hydrofobe interacties tussen

gevolg dat de capaciteit van de huid om vitamine

previtamine D3 en het celmembraan zodanig ver-

D3 te produceren daalt in vergelijking met mensen

minderd dat het vitamine D3 in de extracellulaire

met een licht-gekleurd huidtype. Veroudering ver-

ruimte terecht komt en zo eventueel in de bloed-

laagt eveneens de capaciteit van de huid om vita-

stroom belandt, waar het in de lever een verande-

mine D3 te produceren. Commerciële zonnebrand-

ring ondergaat tot 25-hydroxyvitamine D3. Tenslotte

middelen werken door UVA en UVB te absorberen

vindt op zijn reis door het lichaam nog een verdere

en zo als melanine te werken en de hoeveelheid

metabole omzetting plaats in de nier waar het 1, 25

fotonen te reduceren die de epidermis en dermis

dihydroxyvitamine D3 (1,25(OH)2D3) onstaat. Dit

kunnen binnendringen, met als gevolg een verla-

1,25(OH)2D3 wordt verantwoordelijk gehouden voor

ging van de vitamine D3-voorziening.

de rol van vitamine D in de calciumstofwisseling.

De belangrijkste vraag blijft echter of de zonlicht ge-

Wanneer iemand over voldoende vitamine D be-

stimuleerde vitamine D3-voorziening en vitamine D

schikt is het lichaam in staat om tussen de 30% en

via voeding even effectief zijn. Dit hangt met het lot

80% van de calcium uit de voeding te absorberen,

van vitamine D in het lichaam samen. Wanneer vita-

afhankelijk van de behoefte van het lichaam. Bij

mine D3 wordt geproduceerd in de huid, wordt het

een vitamine D-insufficiëntie of -deficiëntie wordt

meeste vitamine D3 gebonden aan een vitamine D-

door de darm niet meer dan 10% tot 15% geabsor-

bindend eiwit. Daardoor krijgt het een lange half-

beerd. Bij kinderen kan dit leiden tot botvervor-

waarde tijd (verblijftijd) in het lichaam. Wanneer vi-

ming. Bij volwassenen veroorzaakt zo’n deficiëntie

tamine D via de voeding wordt opgenomen, wordt

een storing in de mineralisatie van het skelet,

het geïncorporeerd in chylomicrons en komt het in

waardoor dit poreus kan worden.

het lymfesysteem en later in de bloedstroom terecht. Hierbij wordt het gebonden aan een lipopro-

Vitamine D uit licht of uit voedsel?

teïne, waardoor het vitamine D uit voeding een min-

De calciumopname uit voedsel is over het algemeen

der lange halfwaarde tijd in het lichaam heeft dan

en wereldwijd veel minder dan nodig is voor de be-

wanneer het door de huid wordt geproduceerd.

hoefte van het lichaam om een maximale botmassa te bereiken. Vitamine D is relatief zeldzaam in voed-

Conclusie

sel. Vitamine D komt van nature voor in vette vis en

De voorbeelden illustreren dat de afwisseling van

visleverolie. Hoewel sommige voedingsmiddelen

licht en donker van belang is voor de onderlinge af-

met vitamine D worden verrijkt, moet men toch ern-

stemming van fysiologische processen, maar dat

stig twijfelen of de hoeveelheid uit voeding vol-

ook de lichtintensiteit binnen bepaalde grenzen

doende is. De productie van vitamine D3 via de

moet zijn voor een gezond verloop van belangrijke

tig jaargang 21|22



Deel 4: Op zoek naar begrip van de rol van coherentie in gezondheid en ziekte

E.P.A. van Wijk, R. Van Wijk

Licht en gezondheid

therapy, Guilford Press, New York, pp.342-356

processen. Te lage intensiteit kan leiden tot onvoldoende vitamine D3-productie (naast een verlies



Kripke D.F. (1996) Light treatment for nonseaso-

aan fysiologische oscillaties). Te hoge intensiteit

nal major depression: are we ready?, in: R.W. Lam

kan leiden tot immuunsuppressie van mutaties die

(Ed.) Beyond Seasonal Affective Disorder: Light

leiden tot huidkanker. Dit heeft tijdens de evolutie

Treatment for SAD and Non-SAD Disorders, American Psychiatric Press, Inc. Washington, DC

tot de nodige adaptaties van de mens geleid in de verschillende leefgebieden op aarde. De kennis is



Lam R.W., E.M. Goldner, L. Solyom, R.A. Remick (1994) A controlled study of light therapy for buli-

momenteel van belang voor de gezondheid van die

mia nervosa, Am. J. Psiachitry, 151, pp.744-750

groepen die om verschillende redenen (bijvoorbeeld ploegendienst, beperkte mobiliteit) in hun

>



Lam R.W., E.M. Goldner (1996) Seasonality of bulimia nervosa and treatment with light therapy,

normale lichtregulatie gestoord zijn.

in: R.W. Lam (Ed.) Beyond Seasonal Affective

Literatuur

Disorder: Light Treatment for SAD and Non-SAD

Er is gekozen voor literatuur die aan de basis van

Disorders, American Psychiatric Press, Inc.

onderzoeksontwikkelingen heeft gestaan. 

Campbell S.S. (1996) Bright light treatment of

Washington, DC 

sleep maintenance insomnia and behavioral

clinical Dedermatologists, Marcel Dekker, New

disturbance, in: R.W. Lam (Ed.) Beyond Seasonal Affective Disorder: Light Treatment for SAD and





York 

Rosenthal N.E., J.R. Joseph-Vanderpool, A.A.

Non-SAD Disorders, American Psychiatric Press,

Levendosky, S.H. Johnston, R. Allen, K.A. Kelly, E.

Inc. Washington, DC

Souetre, P.M. Schultz, K.E. Startz (1990) Phase-

DeLeo V. (Ed.) (1992) Photosensitivity, Igaku-

shifting effects of bright morning light as treat-

Shoin, New York

ment for delayed sleep phase syndrome, Sleep,

Holick M.F., E.G. Jung (Eds.) (1996) Biological

13, pp.354-361

Effects of Light, Walter de Gruyter, Berlin 

Lim H., N. Soter (Eds.) (1992) Photomedicine for



(1989) Phototherapy for nonseasonal major depressive disorders, in: N.E. Rosenthal and M.C. Blehar, Seasonal Affective disorders and Photo-

tig jaargang 21|22



Rosenthal N.E. (1993) Diagnosis and treatment of seasonal affective siorder, JAMA, 270, pp.2717-

Kripke D.F., D.J. Mullaney, T.J. Savides, J.C. Gillin

2720 

Smith C.W., S. Best (1989) Electromagnetic Man, J.M. Dent & Son Ltd, London

Deel 4: Op zoek naar begrip van de rol van coherentie in gezondheid en ziekte

321

>

E.P.A. van Wijk, R. Van Wijk

Licht en gezondheid

Samenvatting Licht en gezondheid Zonlicht heeft richting gegeven aan de menselijke

sumptie, hormoonuitscheiding en slaap. Licht regu-

evolutie maar speelt ook nu nog een rol in gezond

leert ook het immuunsysteem en van de vitamine D-

leven. Zonlicht heeft een directe invloed op de stof-

vorming in de huid, het orgaan dat rechtstreeks aan

wisseling, groei en ontwikkeling van planten en

licht is blootgesteld. De verschillende aspecten

daarmee op de voeding van dier en mens. Zonlicht

maken duidelijk dat licht voor het handhaven van

heeft ook directe invloed op de ritmiek van veel fy-

de gezondheid van direct belang is.

siologische processen, zoals voedsel- en watercon-

Summary Light and Health Sunlight has directed human evolution but still

hormone excretion, and sleep. Light regulates the

plays a role in healthy living. Light has a direct ef-

immune system and vitamin D production in the

fect on metabolism, growth and development of

skin, which is directly exposed to it. These aspects

plants, and consequently on human food supply.

make clear that sunlight is important for health

Sunlight has also direct effect on rhythmic physiolo-

maintenance.

gic processes, e.g., food and water consumption,

Auteur E.P.A. van Wijk, R. Van Wijk adres Koppelsedijk 1a 4191 LC Geldermalsen e [email protected]

322

tig jaargang 21|22



Deel 4: Op zoek naar begrip van de rol van coherentie in gezondheid en ziekte