Zwarte schil met groen hart
Een zee van licht en ruimte
Een sobere, hedendaagse vormgeving en open ruimtes in combinatie met een energiezuinig verwarmingsen isolatieconcept… Het lijkt niet evident, maar architecte Nanette Huysmans bewijst met haar eigen woning dat het mogelijk is om energievriendelijke ingrepen te integreren in een eigentijds ontwerp. Tekst: Gretel Kerkhofs | Fotografie: Sarah Van Hove
IDENTIKIT
132
duurzaam bouwen
ARCHITECT: e² architect - Nanette Huysmans PERCEELOPPERVLAKTE: 1.200 m² BEWOONBARE OPPERVLAKTE: 335,5 m² DATUM BOUWVERGUNNING: eind 2005 DATUM INGEBRUIKNAME: maart 2008 K-PEIL: K23 E-PEIL: ± E45 (deze woning moest nog niet voldoen aan de huidige EPB-eisen)
zwarte schil met groen hart
133
Het huis van architecte Nanette Huysmans en haar gezin is een vrij donker volume, waarbij het hoofdblok opgetrokken is in ruwe baksteen. In dit hoofdvolume zitten vooraan links en achteraan rechts twee kleinere volumes ingeschoven, gehuld in zinken panelen. Omdat de garage vooraan links wat terugligt ten opzichte van het hoofdvolume, is er plaats voor een smalle carport die vooral dienst doet als overdekte inkomzone. Verder toont het huis aan de voorzijde als een vrij gesloten geheel. Maar dat is schijn. Opzij en achteraan is de woning helemaal open, met grote ramen en doorlopende ruimtes. “Wie bij ons binnenkomt, staat meteen in de leefruimte”, vertelt Nanette. “De inkomzone is wel met een lage kastenwand afgescheiden van mijn bureau en de rest van het huis, maar er zijn geen deuren of muren die de hal afbakenen van de rest.” De sfeer die het huis langs buiten uitstraalt – strak, sober maar met warme, authentieke materialen – vindt u ook terug in het interieur: grijze en witte tinten voor muren en meubilair, op de vloer een verouderde eiken parketvloer in drie lagen. Het
huis ademt ruimte en licht, maar is ondanks de grote ramen toch erg energiezuinig, hoewel dat in eerste instantie niet meteen de bedoeling was.
Voorontwerp Architecte Nanette Huysmans vertrok voor de bouw van haar eigen woning eigenlijk van een ander idee. “We wilden een ruime, open gezinswoning in een strakke vormgeving. Enkele speelse elementen mochten, door de combinatie van een aantal volumes die in mekaar grijpen en door te combineren met contrasterende materialen.” Pas nadat het voorontwerp afgewerkt was, groeide de kennis over lage-energiewoningen. “Via allerlei kanalen probeerde ik mij verder te verdiepen in het thema duurzaam bouwen. Uiteindelijk ben ik ook enkele lageenergiewoningen en passiefhuizen gaan bezoeken, vooral om te zien en te ervaren hoe een mechanisch ventilatiesysteem werkt”, vertelt Nanette. “Als architect moet ik de mensen kunnen uitleggen hoe zo’n ventilatiesysteem werkt, wat er de voor- en nadelen
Groendak als waterbuffer Nanette en haar gezin kozen ervoor om het platte dak boven de leefruimte in te richten als groendak. En dit om verschillende redenen. Nanette: “Een groendak werkt als regenwaterbuffer. Op die manier zorgt u ervoor dat het regenwater vastgehouden wordt door de planten op het dak en voorkomt u een overbelasting van het riool, zeker bij hevige stortbuien. Een groendak isoleert ook, zowel tegen koude als tegen warmte en bovendien bevat een groendak veel massa waardoor het ook geluidswerend werkt. Daarnaast verlengt de levensduur van het dak omdat de UVstraling niet kan inwerken op de waterdichtende
“De kennis over energievriendelijk bouwen kwam er bij mij pas toen ik iets moest opzoeken voor klanten” 134
duurzaam bouwen
zwarte schil met groen hart
135
laag. En u zorgt er - zeker in de stad - voor dat er meer groen en dus meer biodiversiteit ontstaat.” Medisch en sociaal onderzoek heeft overigens aangetoond dat een groendak het welzijn van de mens bevordert. “Het is in elk geval een aangenaam uitzicht en het bezorgt een rustgevoel.” Er bestaan twee soorten groendaken. De eerste is het intensieve groendak, dat te vergelijken is met een gewone tuin. Hier groeien naast grassen en lage struikgewassen ook bomen op. Zo’n daktuin moet wel een heel stevige constructie hebben. De tweede soort is het extensieve groendak of sedumdak. Dit is opgebouwd uit allerlei mossen, vetplantjes en kruiden, soms ook bloemen. Zo’n extensief groendak is erg eenvoudig te onderhouden, maar u mag er niet op lopen.
van zijn. En hoe kun je dat goed doen, als je zo’n ding zelf nog nooit van dichtbij zag?”
Isoleren De eerste opdracht na het voorontwerp was het herbekijken van de isolatie. De woning is nu uitgerust met 15 cm rotswol in de muren, 28 cm rotswol in de platte daken en 12 cm geëxpandeerd polystyreen (EPS) in de vloeren. De garage staat buiten het beschermde volume, waardoor de binnenmuur tussen garage en leefruimte een isolatie van 7,5 cm
rotswol kreeg. De deuren tussen kelder en keuken en tussen berging en garage zijn om die reden ook buitendeuren, met dubbel glas, voor een betere luchtdichtheid. Het groendak boven de leefruimte zorgt aan de zuidwestkant voor extra bescherming tegen extreme temperaturen. “Een tweede stap naar een energiezuinig huis is het aanpakken van de ramen”, zegt Nanette. Wie energiebewust bouwt, beperkt best de totale raamoppervlakte. Maar met de huidige technieken zijn ook grote ramen mogelijk die tegelijk isolerend werken, zoals hoogrendements-
De ruwe en donkere baksteen werd verlijmd en geeft onder invloed van de zon steeds een andere aanblik.
Het extensieve dak van Nanette en haar gezin is van Floradak en bestaat uit Florapanel (geëxpandeerd PS 25 SE van 62 mm, als drainage, met waterreservoir van 18l/m², bijkomende R-waarde 0,50 m²K/W) en een filtervlies – volkapillair stabiel filter bestaande uit polipropyleen 180 gr/m², substraatlaag van gemiddeld 6 cm dik, ingezaaid met een mix van sedum zaadgoed en droogteresistente bloemen en kruiden. Het groendak is 23,25 m² groot en vergt nauwelijks onderhoud. “In principe omvat het enkel een beetje onkruid uittrekken, wat soms niet gemakkelijk is omdat je niet goed ziet welke de plantjes zijn en wat onkruid is”, lacht Nanette.
“Aan de zuid- en westkant van de woning genieten we optimaal van de energie van de zon dankzij de grote ramen”
136
duurzaam bouwen
zwarte schil met groen hart
137
Koken met uitzicht Het grote keukeneiland in de leef- en werkruimte van Nanette springt meteen in het oog. Het volume staat haaks op de grote raampartij die uitgeeft op de tuin. Op die manier kun je koken met uitzicht op het groen buiten en op je medebewoners binnen. Het keukeneiland kreeg een roestvrij stalen werkblad. De fronten van de lades en kastjes in het keukenblok zijn afgewerkt met speciaal bewerkt aluminium.
glas. “Tegenwoordig is een U-waarde van 1,1 de standaard, maar dat gaat niet lang zo blijven. Ik wilde daarom al een stapje verder gaan en koos voor drievoudige beglazing, met een U-waarde van 0,6 voor het glas en U 1,4 voor de profielen.” Nanette is er zich van bewust dat die U-waarde voor de raamprofielen beter kan, maar dan had ze houten of kunststoffen profielen moeten kiezen.
Esthetisch “In een passiefhuis zijn grote schuiframen zoals hier quasi onmogelijk en moet je opendraaiende ramen gebruiken, vanwege hun betere luchtdichtheid. Voor dit huis wilde ik ook nog oog hebben voor het esthetische. Daarom koos ik voor aluminium raamprofielen met grote schuiframen op de zuidoostkant. Met aluminium kun je mooie slanke profielen creëren en het is bovendien een materiaal dat erg lang mee gaat.” De meerkost voor drievoudig glas is aanzienlijk, maar Nanette is toch blij met de gemaakte keuzes. In elk geval is er van koudestraling via het glas geen sprake meer. “Het enige minpuntje, als je dat zo al kunt noemen, is dat de ramen aan de noordkant op een bepaald moment van de dag aan de buitenzijde condens vormen. Maar die aanslag ver-
Met de huidige technieken zijn ook grote ramen mogelijk die tegelijk isolerend werken, zoals drievoudig glas 138
duurzaam bouwen
dwijnt. Omdat dit enkel bij de slaapkamers gebeurt, hebben we er eigenlijk helemaal geen last van.”
Daglicht Een derde aspect binnen het energiezuinig bouwen is de oriëntatie van de woning. Zo gingen Nanette en Bart bewust op zoek naar bouwgrond met een goede noordzuid oriëntatie. “Omdat de straat aan de voorzijde, aan de noordkant, van het perceel ligt, hebben we de gevel daar zo veel mogelijk gesloten gehouden. Je ziet er enkel de garage en de ramen van de kinderkamers op de eerste verdieping. Zo vermijden we nodeloos energieverlies aan de koudste kant van het huis. Aan de zuid- en westkant van de woning genieten we optimaal van de zonneenergie dankzij de grote ramen.” Ook compact bouwen hoort bij het energiezuinige woonconcept. Hier hechtte Nanette minder belang aan. “Ik wilde op het vlak van ruimte geen compromissen sluiten. Vandaar dus toch open ruimtes, veel ramen en uitspringende volumes.” Toch vormen de badkamer en de aparte toiletruimtes een compromis, want hier is nergens een raam te bespeuren. Of toch: via zogenaamde ‘sunpipes’ komt er via het dak natuurlijk licht binnen. “In natte
Witte en grijze tinten kleuren het interieur. De eiken vloer en enkele rode accenten zorgen voor warmte en speelsheid
zwarte schil met groen hart
139
ruimtes heb je eigenlijk geen raam nodig. Je blijft er doorgaans niet zo lang en de ventilatie doet hier wat ze moet doen. Dankzij de ‘sunpipes’ of lichtkokers, die door middel van spiegelreflectie het daglicht tot diep in de woning brengen, hoeven we overdag geen kunstlicht aan te doen.” Ook in de garage brengen die lichtkoepels daglicht naar binnen. Een handig alternatief voor dakramen.
Charme van natuursteen Kiezen voor duurzame materialen is niet altijd ge-
140
duurzaam bouwen
makkelijk, zeker niet voor wiee ook rekening wilt houden met de impact van de voorafgaande productie van die materialen. Nanette koos daarom materialen die vooral erg lang zullen meegaan. Pas in tweede instantie koos ze de materialen op basis van hun milieuvriendelijkheid. De lage dorpels aan ramen en deuren zijn van blauwe hardsteen, de dorpels van de ramen op de eerste verdieping en van de delen die niet open kunnen zijn van hetzelfde aluminium als de raamprofielen. Nog meer natuursteen treffen we aan in de badkamer. “De grote
zwarte schil met groen hart
141
vierkanten vloertegels hebben we zelf verzaagd om hiermee de douche te kunnen bekleden. De stenen zijn wel gevoelig voor kalkaanslag maar de charme van een natuursteen vonden we gewoon mooier dan een keramische tegel.” Ook voor de bestrating van het tuinpad en de oprit werd gekozen voor blauwe hardsteen, in combinatie met bleke kiezel. Voor de op maat gemaakte inbouwkasten koos Nanette voor mdf. Alleen het toiletmeubel op de benedenverdieping en de wastafel en de badomranding in de badkamer zijn van kunststof. Bijzonder zijn ook het keukeneiland, dat van roestvrij staal is, en de fronten van de lades in bewerkt aluminium. De muren kregen enkele lagen in bleke natuurverf.
Energiezuinige installaties Het huis van Nanette behaalt dankzij de goede isolatie een isolatiepeil van K 23, aangevuld met de energiezuinige installaties resulteert dat in een geschat E-peil van 45. Toch dateert de bouwvergunning al van voor het ingaan van de EPB-regelgeving. Een condensatieketel op gas zorgt er via vloer- en muurverwarming voor dat de woning in koude perio-
des een comfortabele binnentemperatuur heeft. De woning is uitgerust met een systeem van balansventilatie, waarbij de buitenlucht al wordt voorverwarmd door een aardwarmtewisselaar. In de zomer doet de balansventilatie dankzij die aardwarmtewisselaar dienst als een soort airco: de koelere buitenlucht koelt de kamers wat af. “Tijdens de hete dagen van afgelopen zomer hebben we ’s nachts toch al kunnen genieten van dit systeem. Overigens horen we van de ventilatie nagenoeg niets, zelfs niet als het systeem op gemiddelde kracht werkt. Enkel op de hoogste stand, is er licht gezoem.” Het groendak boven de leefruimte vangt het regenwater op. Het hemelvocht dat op de andere platte daken valt, wordt opgevangen in een put en wordt gebruikt voor de was, de toiletten en de tapkraantjes in berging en tuin. Later volgt er ook nog een condensatiewasdroger. Een zonneboiler met een vat van 500 l zorgt voor de verwarming van het sanitair water, zonnepanelen zorgen voor gratis elektriciteit. “Een ding is duidelijk: ik heb nog geen moment spijt gehad van de keuze om energievriendelijk te bouwen. Ik zou het zo weer doen, maar dan nog beter.”
Linksboven: de donkere natuursteen voor vloer en douche staat in contrast met het witte kunststof van bad en lavabo.
142
duurzaam bouwen
zwarte schil met groen hart
143
Duurzame maatregel
Kostprijs
Aangevraagde premies en belastingaftrek
Besparing
Verwarming en warm water Condensatieketel: Viessmann Zonneboiler van 500 liter met 3 panelen: Solarfocus CPC Buffervat: Latento XXL BW
13.700 euro (exclusief btw, inclusief muur- en vloerverwarming) 10.648 euro (exclusief btw, inclusief aansluiting op verwarmingssysteem)
Netbeheerder Eandis: 125 euro Federale overheid: belastingaftrek van 3.440 euro in 2008 Netbeheerder Eandis: 630 euro Gemeente: 620 euro
Besparing op verwarmingskosten Besparing op energiekosten voor warm water en verwarming: een zonneboiler kan tot 60% van de jaarlijkse warmwaterbehoefte produceren
11.220 euro (exclusief btw)
Federale overheid: belastingaftrek van 40% van de investering, met een maximum van 3.600 euro per aanslagjaar* Gemeente: 620 euro
450 euro groenestroomcertificaten per 1.000 kWh opgewekte elektriciteit. Dankzij deze certificaten en de energiebesparing zal de investering in 7 jaar terugverdiend zijn
3.970,45 euro 1.195,79 euro 2.799 euro (met korting) 4.278,69 euro (prijzen exclusief btw)
-
Besparing op verwarmingskosten
Meerprijs drievoudig glas: ongeveer 65 euro/m² (exclusief btw)
Federale overheid: belastingaftrek van 2.600 euro in 2007 Netbeheerder Eandis: 589,10 euro (10 euro/m²)
Besparing op verwarmingskosten
Balansventilatie: 7.679,32 euro (exclusief btw)
Netbeheerder Eandis: 150 euro
Besparing op verwarmingskosten, terugverdiend na ongeveer 12 jaar
Aardwamrtewisselaar: 707 euro exclusief btw (filterkast), 617 euro (Hekatherm P.E.-buizen, lengte 50 m)
-
Besparing op de verwarmingskosten
1.928,64 euro (exclusief btw)
-
Waterbesparing en reductie kans op overstroming, een gemiddeld gezin van 4 kinderen verbruikt ongeveer 160.000 liter water per jaar. Wanneer toilet en wasmachine op de regenwatervoorziening zijn aangesloten, kan het gezin tot 80.000 liter of de helft van de drinkwaterkost besparen. Dit komt neer op ongeveer 160 euro (exclusief btw) per jaar
2.234,98 euro (exclusief btw)
-
Groendak isoleert, dus besparing op de verwarmingskosten in de winter en koelkosten in de zomer
Zonnepanelen 12 fotovoltaïsche panelen van 220 Wp: Aleo (geplaatst in 2009)
Isolatie Onderaanzet wanden: 15 cm Foamglas Perinsul Ondergrondse isolatie: 15 cm Wallboard Wanden: 15 cm rotswol Dak: 28 cm rotswol
Buitenschrijnwerk Profielen: Schüco Drievoudige beglazing Ventilatie Balansventilatie: Aerosilent Drexel und Weiss Ventielen en geluidsdempers: SystemAir TFF en EFF Aardwarmtewisselaar: Hekatherm DN200 Regenwaterrecuperatie Regenwaterput zonder bijvulling, met filters voor de zuivering van het water. Als de put leeg is, schakelt dit gezin automatisch over op leidingwater
Groendak Extensief groendak: Floradak
* In het geval van investeringen in zonne-energie wordt het maximaal aftrekbare bedrag van 2.770 euro per woning voor alle federale maatregelen samen verhoogd tot 3.600 euro (voor inkomstenjaar 2009, aanslagjaar 2010).
144
duurzaam bouwen
zwarte schil met groen hart
145
