1 Zegenend Helpen & Depressieve gevoelens Gods vrede ervaren in je gevoelsleven. Lezing Maaike Schalk op de Ontmoetingsdag van Stichting Zegenend Helpen d.d. 9 februari 2013 in Nijkerk. Inleiding Mensen die last hebben van depressieve gevoelens omschrijven deze onder andere als ‘verlaten, niet mee kunnen doen, anders zijn, minderwaardig, buitengesloten, een hel’. Er is een algemeen ervaren van ‘er is iets mis met mij; mijn denken maakt mij ziek en het lukt me niet om er ook maar iets aan te doen.’ De depressieve gedachten hebben effect op geest, ziel en lichaam. Hoe meer en hoe ‘zwaarder’ de depressieve gevoelens, hoe meer dit invloed heeft op het functioneren in het dagelijks leven. In een depressie kan dit functioneren tot op vrijwel nul dalen. Mensen met depressieve gevoelens voelen zich schuldig, angstig, soms boos en altijd schaamtevol. Gedachten aan zelfmoord zijn vaak onderdeel van de wanhopige pogingen om een eind te maken aan de pijn van depressieve gevoelens. Wat zeggen depressieve gevoelens? ‘Ik ben niet oké.’ Voor wie? Voor God en voor anderen. Dus horizontaal en verticaal. ‘Ik ben niet oké’. Waarom? Om wat ik heb gedaan. Om wie ik ben. Depressieve gevoelens maakt je in de war. De meest gemaakte vergissing is dat je jezelf als fout aanwijst als anderen iets verkeerds tegen je doen. Waarom? We weten alleen dat er iets slechts gebeurt, vaak zonder woorden, alleen met gevoel. En dan zoeken we naar een verklaring en vinden deze: ‘Slechte dingen gebeuren bij slechte mensen en goede dingen gebeuren bij goede mensen, dus …’ Dat is een leugen. Jezus was niet slecht en zijn discipelen ook niet en toch deden mensen slechte dingen met Hem. Het is mogelijk dat jou kwaad is aangedaan door slechte mensen. Toch is ‘het is mijn eigen schuld’ een ongelooflijk sterk mechanisme. Alsof we de leugen wíllen geloven. Het voelt alsof we dan meer controle hebben. ‘Als ik dit of dat… dan was het niet gebeurd. En als ik dan in de toekomst dit of dat …. dan zal het niet meer gebeuren.’ En op die manier trekt je de schuld naar je toe. God is geïnteresseerd in mensen die zijn buitengesloten of die dat ervaren. De geschiedenis van Hagar (Gen. 16, 1-15) maakt duidelijk God mensen opzoekt die (door eigen schuld en die van anderen) niet meer kunnen deelnemen aan het gewone leven. Traditie in het Midden Oosten destijds: een draagmoeder aanwijzen als je zelf geen kinderen kon krijgen. Denk je dat eens in. Je wordt niets gevraagd, je moet je kind afstaan, je moet met je baas naar bed. Het is vragen om moeilijkheden. Hagar komt uit een ander land, zij heeft geen rechten. Is het een wonder dat ze arrogant wordt, wanneer ze merkt zwanger te zijn? En dan mag Sarai doen wat haar goeddunkt. En ze maakt het leven van Hagar zo moeilijk,
2 dat deze vlucht. Sarai zal niet misselijk geweest zijn en zij heeft alle macht, want Hagar wordt weg gestuurd. Ze hebben haar gebruikt en nu ze niet meer bevalt, kan ze het veld ruimen. Waarheen? Ze heeft geen rechten, ze is zwanger, ze is outcast. Ze heeft gezondigd, ja, maar er is vele malen meer tegen haar gezondigd. Persoonlijke zonden, geestelijke zonden en culturele zonden. En dan neemt God het initiatief. Hij zoekt haar op en vraagt haar naar haar leven. ‘Waar kom je vandaan en waar ga je naar toe?’ En ze zegt gewoon wat er is gebeurd en wat haar positie nu is. En God ontfermt zich over haar. En ze krijgt een opdracht. God heeft Abraham nazaten belooft en ook al nemen Abraham, Sarai en Hagar hierin hun eigen rol, God laat het er niet bij zitten. Hagar voelt zich gezien en erkend en gaat terug naar de moeilijke situatie. Wanneer je last hebt van depressieve gevoelens kan het zijn dat je de goedheid van God in dit bijbel verhaal niet kunt laten binnen komen. Dat je denkt dat het voor anderen helpend is, maar niet voor jou. Dat God dit niet voor jou zou doen. Het probleem met hoop is dat dit onmiddellijk je sombere gevoelens doet triggeren en dat je je ‘beschermt’ door geen hoop te hebben. Je kunt gewoon niet geloven dat jij het verdient om verlost te worden. Je kunt niet geloven dat er een eind komt aan jouw situatie. Het kan zijn dat je elk woord van hoop zout in de wonde is. Dan is het fijn wanneer er mensen om je heen zijn, die niet te veel zeggen of beloven of je aansporen om iets te doen, maar die een arm om je heen slaan, je werk uit handen nemen en er gewoon zijn. Toch is hoop ingeschapen, elk mens heeft hoop. Daarom is wanhoop ook zo’n afschuwelijk gevoel. Daar zijn we niet voor gemaakt. God houdt niet op om goede woorden te spreken tegen Zijn volk, tegen ons, ook wanneer ze het niet kunnen ontvangen. Ook in het dal van diepe duisternis is Hij bij ons (Ps. 23), ook al ervaren we Hem totaal niet. Voor de partners in de depressieve pijn (familieleden, pastorale werkers) komt het aan op wijsheid: het juiste woord op de juiste tijd en het juiste zwijgen op de juiste tijd en het juiste aanwezig zijn op de juiste tijd. Wat kan helpen? In depressie en sombere gevoelens kijk je vooral naar jezelf. Je vindt het zo verschrikkelijk om zo te voelen, zo te zijn, dat je maar bezig bent om eruit te komen. Probeer iets te veranderen aan het perspectief, zodat het iets meer over God gaat dan over jezelf. Dat is uitermate moeilijk, echter ook mogelijk. Al is er maar een glimp van Gods goedheid voor jou, dan komt er weer voorzichtig grond onder je voeten. Toen Hagar vluchtte en geen uitweg meer zag, kwam God zelf. Hij is trouw vanuit zijn liefde, niet vanuit jouw gevoel van waardeloosheid. God praat in de bijbel tegen mensen die geen haar beter zijn dat jij en ik. Het is Zijn karakter, dat de basis is voor onze verbondenheid met Hem, niet onze eigen waarde. Hoe ontstaan sombere gevoelens?
3 -
Er is een algehele tendens na de zondeval. We zijn gelinkt aan het koninkrijk van de slang, die ontmoedigt, isoleert, veroordeelt en God als niet toereikend neerzet. Door wedergeboorte zijn we in Gods koninkrijk gekomen. We leven tussen nog niet en al wel.
-
Sommige mensen hebben een genetische aanleg voor sombere gedachten. De balans in de benodigde stofjes (waaronder serotonine) is verstoord.
-
In ons allen zijn innerlijke overtuigingen ontstaan door de ervaringen van het leven. We vangen vanaf onze conceptie voortdurend signalen op van anderen: strelen en slaan, erkennen en miskennen en alles wat er tussen in zit. Ouders zijn belangrijke boodschappers, maar ook de bredere sociale omgeving. Het maakt dat je een innerlijk ‘weten’ ontwikkelt, dat zegt ‘ik ben oké’, of ‘ik ben niet oké’, ‘ik ben een winnaar’ of ‘ik ben een verliezer’. Op deze manier ga je tegen jezelf praten en zie je de gebeurtenissen om je heen. En daarin zie je dan een bevestiging van je innerlijke overtuiging.
-
Hoe somberder je innerlijke overtuigingen zijn (dus hoe mee je bent tekort gekomen of mis behandeld), hoe vatbaarder je bent voor depressie.
-
Je functioneren, je drijfveren, je inspanningen brengen niet wat je ermee wilt bereiken. Dan geef je al je krachten en het brengt je niet waar je zijn wilt. Er is een mis match. Voorbeelden: burn-out, depressie na ernstig verlies, inspanning in huwelijk en gezin, gevolgen van trauma, leven met beperkingen en teleurstelling in het leven.
-
Boodschappen uit de maatschappij (o.a. sociale media en reclame) vertellen je dat je succesvol en mooi moet zijn. Zo laat Amerikaanse onderzoek zien dat er een rechtstreeks verband is tussen het geïdealiseerde vrouwbeeld en de drie grote gezondheidsproblemen van vrouwen op dit moment: eetproblemen, laag zelfbeeld en depressie.
Wat kun je doen? Ons probleem met depressieve gevoelens is zo belangrijk voor God, dat Hij er echt iets aan doet. Er mee omgaan, vrede ontvangen in ons gevoelsleven heeft altijd te maken met stereo voelen. Je bent nog niet van de depressieve gedachten en gevoelens af en toch, tegelijkertijd kun je ook voelen wie jij voor God bent. Dit is een pijnlijk en vaak langdurig proces. Toch komt er een moment dat je de aanwezigheid van God opmerkt, verdraagt en hoop durft te hebben. Dit kan samengaan met medicatie en therapie. Drie granieten fundamenten: 1.
Gods liefde.
In de dood van Christus voor ons, heeft God alle wraak van ons weggenomen. Rom. 8, 3 en Gal. 3,13. Er is geen veroordeling. Rom. 8, 1. Nu is God alleen maar barmhartig (Rom. 8, 32. Zelfs zijn discipline is één en al goedheid.
4 2.
Gods almacht en soevereiniteit
Er is geen macht in het universum dat Hem kan stoppen in het vervullen van zijn goede plannen voor jou. Job 42,2. Ik weet dat U alle dingen kunt doen en dat geen enkel voornemen van U kan worden tegengehouden. 3.
Gods wijsheid.
Gods oneindige wijsheid ziet altijd kans om het grootste goed uit de meest pijnlijke en complexe situaties te halen. Rom. 11, 33. O, diepte van rijkdom, etc. Leven met depressieve gevoelens is werkelijkheid en het is moeilijk. Dat is de werkelijkheid. Wat waarheid is, is dat God soeverein is en goed. Daarom hoeven we de hoop niet te verliezen en mogen we de waarheid van God vastpakken als waarheid over ons en over ons leven Jozef (Gen. 37-41) Jozef heeft jaren in de gevangenis gezeten. Hij kon toen nog niet weten dat God werkelijk zijn beloften zou vervullen. Alhoewel Jozef veel oneerlijkheid tegen hem heeft ervaren, met verstrekkende gevolgen, lezen we niet dat Jozef depressief was. De liefde van vader Jacob heeft wellicht zo’n stevige identiteit gegeven, dat hij de moeilijke omstandigheden kon verdragen zonder dat zijn vertrouwen op God verdween. Toch laat God in dit verhaal zien dat er soms grote stiltes in ons leven zijn, jaren waarin niets lijkt te gebeuren en onze beste jaren achter gevangenismuren worden weggestopt. Deze tijden in ons leven zijn niet het einde van ons verhaal, zoals ze dat niet bij Jozef waren. Ze zijn hoofdstukken uit een veel groter verhaal, dat eindigt in een eeuwig happy end. Aanmoediging om, ondanks de depressieve gevoelens, iets te betekenen in Gods Koninkrijk. Jeremia 29, 4-14. Het volk Israël is in ballingschap. Het is weg gevoerd uit het land waar het hoort. Alles in de mensen verlangt naar de oude situatie. Alles in hen is erop gericht. Niets vertrouwds meer. De mensen zijn depressief en afwachtend. Altijd voer voor valse profeten, die zeggen dat God hen terug zal laten gaan. ’Alles komt goed.’ Ze beloven een snelle wending van het lot ten goede. En dan wordt Jeremia door God gestuurd met Zijn boodschap. Hij vertelt hen dat het nog 70 jaar zal duren voordat ze terug mogen. Dat betekent dat de meesten van degenen tegen wie hij praat, nooit zullen terugkeren in hun land. En dan zegt God: ‘Jullie moet gaan handelen, de gewone dingen doen, huizen bouwen, trouwen, kinderen krijgen en goed zijn voor de mensen om je heen, bidden voor de stad waar je nu als vreemdeling woont.’ Misschien maken we niet mee dat er vervulling komt voor de dingen waar we voor bidden of ons leven voor inzetten. En toch gebruikt God onze situatie. Vers 11 geeft hoop. God laat
5 het grotere plaatje zien. Dat wat we doen in Gods Koninkrijk kan niet vernietigd worden, ook al is de uitkomst nog niet zoals we zouden willen. Elke stap die we zetten in onze depressie om iets te doen (uit je bed komen, toch dat ene kaartje schrijven, elke kleine, maar o zo grote beslissing om iets te doen) kan niet ongedaan gemaakt worden. Gods Koninkrijk wordt al meer dan 2000 jaar gebouwd en elke keer, hoe klein en onbetekenend ook in eigen ogen of die van anderen, dat je kunt kiezen voor Zijn hoop en beloftes, al is het maar voor een paar minuten, zijn stenen in Gods Koninkrijk. Ook in onze depressie, kan God niet zonder ons. We mogen vast houden aan de beloftes van God, ook al zien we ze nog niet tot stand komen. .
