Inhoud 1
Overgangsrituelen
5
2
Algemene inleiding per cultuur/godsdienst/levensbeschouwing: situering
3
Algemene inleiding per cultuur/godsdienst/levensbeschouwing: verdieping
1 2 3 4 5 6 7 8 9
Hindoeïsme 12 Boeddhisme 13 Jodendom 14 Christendom 15 Islam 16 Vrijzinnig humanisme Betamaribe 18 Inuit 19 Kuna-indianen 20
4
Het andere?
12
3 17
21
1 Hindoeïsme 21 1.1 Geboorte 21 1.2 Volwassen worden 22 1.3 Huwelijk 24 1.4 Sterven en dood 26 2 Boeddhisme 28 2.1 Geboorte 28 2.2 Volwassen worden 28 2.3 Huwelijk 29 2.4 Sterven en dood 29 3 Jodendom 31 3.1 Geboorte 31 3.2 Volwassen worden 32 3.3 Huwelijk 33 3.4 Sterven en dood 34 4 Christendom 36 4.1 Katholicisme 36 4.1.1 Geboorte 36 4.1.2 Volwassen worden 38 4.1.3 Huwelijk 38 4.1.4 Sterven en dood 39 4.2 Orthodox christendom 4.2.1 Geboorte 40 4.2.2 Huwelijk 41 4.3.3 Sterven en dood 41 5 Islam 43 5.1 Geboorte 43 5.2 Huwelijk 45 5.3 Sterven en dood 46
10
40
4
6 6.1 6.2 6.3 6.4 6.5 7 7.1 7.2 7.3 7.4 8 8.1 8.2 8.3 8.4 9 9.1 9.2 9.3 9.4
Vrijzinnig humanisme 47 Geboorte 47 Volwassen worden 52 Huwelijk 54 Intermezzo: Vrijzinnig humanisme, ritualiteit en spiritualiteit: twee strekkingen Sterven en dood 56 Betamaribe 59 Geboorte 59 Volwassen worden 60 Huwelijk 61 Sterven en dood 64 Inuit 65 Geboorte 65 Volwassen worden 66 Huwelijk 66 Sterven en dood 67 Kuna-indianen 68 Geboorte 68 Volwassen worden 69 Huwelijk 70 Sterven en dood 72
5
Vergelijkende oefeningen
1 2 3 4
Geboorte 74 Volwassen worden 75 Huwelijk 76 Sterven en dood 77
6
Afsluitende oefening
78
74
55
1 Overgangsrituelen 1
Beschrijf hieronder wat volgens jou overgangsrituelen zijn.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
2
Beschrijf in het denkwolkje hieronder kort een overgangsritueel dat je zelf meegemaakt of bijgewoond hebt.
3
Welke momenten vind jij belangrijk om ritueel te vieren? Ritueel Geboorte Huwelijk Samenlevingsovereenkomst Pensionering Jubileum Sterven en dood Overgang van kleuter naar mondig kind Overgang naar volwassenheid Op kot gaan Afstuderen Eerste geslachtsgemeenschap Eerste vaste partnerrelatie Aanvang van de eerste baan Verlaten van het ouderlijke huis Voor het eerst samenwonen
Belangrijk? Ja Nee
5
4
Enkele cijfers Ritueel bij traditionele transitiemomenten eerder onbelangrijk
noch belangrijk, noch onbelangrijk
eerder belangrijk
helemaal belangrijk
6
helemaal onbelangrijk
Geboorte Huwelijk Samenlevingsovereenkomst Pensionering Jubileum (van huwelijk/samenwonen) Sterven
5,2 4,4 12,6 10,3 7,3 5,1
4 2,6 9 6,7 5,5 3
10,4 10,1 24,4 19,1 16,4 11,8
40 39,1 35,4 38,7 41,7 38,7
40,4 43,8 18,7 25,3 29,1 41,4
Ritueel bij andere transitiemomenten helemaal onbelangrijk
eerder onbelangrijk
noch belangrijk, noch onbelangrijk
eerder belangrijk
helemaal belangrijk
Overgang van kleuter naar mondig kind Overgang naar de volwassenheid Afronden van de middelbare school Op kot gaan Afstuderen Eerste geslachtsgemeenschap Eerste vaste partnerrelatie Aanvang van de eerste baan Verlaten van het ouderlijk huis Eerste samenwonen
21 16,1 14,1 28,3 9,9 34,4 26,3 19,1 19,3 18,2
23 15,5 13,7 26,3 7,3 21,2 18,8 15,8 16,5 13,7
29 26,1 26,2 32,4 15,6 27,4 27,3 25,8 28 26,8
18 27,8 32,8 9,4 41,3 9,8 18,5 26 24,9 29,9
9,1 14,6 13,3 3,7 26 7,3 9,2 13,3 11,4 11,5
Bron: Levensvragenonderzoek UVV (2006)
5
Naar een ander land
1
Welke rituelen ken je of vier je in je familie? 1
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
2
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
3
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
4
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
5
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
6
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
7
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
8
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
2
3
Welke ‘vreemde rituelen’ ken je? Soms er maximaal vier op. 1
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
2
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
3
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
4
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Als je naar een ander land zou verhuizen, welke van deze rituelen, gebruiken of tradities zou je dan ‘meenemen’ en waarom? Welke zijn in je ogen onmisbaar en waarom? 1
7 ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
2
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
3
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
4
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
4
Welke problemen denk je te ervaren bij het uitoefenen van deze rituelen in een ander land? 1
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
2
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
3
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
4
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
6
Interview. Noteer hieronder de antwoorden die jouw gesprekspartner op de volgende vragen geeft.
1
Ben je godsdienstig (welke godsdienst?), vrijzinnig, atheïstisch … opgevoed?
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
2
Is het de gewoonte om in jouw familie de vier overgangsmomenten (geboorte, volwassen worden, huwelijk en dood) ritueel te kaderen? Zo ja, hoe?
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
8
3
Vind je dat zelf belangrijk? Waarom (niet)?
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
7
Culturen en rituelen
Bespreek in je groep de volgende vragen en noteer de antwoorden. 1
Wat is een cultuur?
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
2
Waaruit is een cultuur opgebouwd?
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
3
Wat maakt culturen verschillend?
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
En dan nu wat theorie
Culturele verschillen manifesteren zich op verschillende manieren. Van de vele termen die worden gebruikt om cultuuruitingen te beschrijven, bestrijken de volgende vier samen het brede cultuurbegrip vrij volledig: symbolen, helden, rituelen en waarden. In de figuur hierboven zijn ze afgebeeld als de schillen van een ui: symbolen vertegenwoordigen de meest oppervlakkige en waarden de diepste lagen van een cultuur en helden en rituelen bevinden zich daartussenin. Symbolen zijn woorden, gebaren, afbeeldingen of voorwerpen met een betekenis die alleen begrepen wordt door de leden van de cultuur. De woorden uit een taal of een jargon behoren tot deze categorie, maar ook kleding, haardracht, vlaggen en statussymbolen. […] Helden zijn personen, dood of levend, echt of fictief, met eigenschappen die in een cultuur hoog in aanzien staan, en die daarom fungeren als gedragsmodellen. Zelfs fantasie- of stripfiguren, zoals Barbie of Batman, of heel anders, Snoopy in de Verenigde Staten, Asterix in Frankrijk of Ollie B. Bommel in Nederland, kunnen als cultuurhelden dienen. […] Rituelen zijn collectieve activiteiten die technisch gesproken overbodig zijn om het gewenste doel te bereiken, maar die binnen een cultuur als sociaal essentieel worden beschouwd: ze worden dus verricht omwille van zichzelf. Manieren om elkaar te groeten en wederzijds respect te betuigen, en sociale en religieuze ceremoniën zijn daar voorbeelden van. Zakelijke en politieke bijeenkomsten die ogenschijnlijk om rationele redenen worden georganiseerd, dienen vaak in de eerste plaats rituele doeleinden. Ze bevorderen bijvoorbeeld de cohesie van de groep of stellen leiders in staat hun gezag te vestigen. De gespreksstijl (discourse) – dat is de manier waarop men in de dagelijkse omgang en bij het uitdragen van overtuigingen de taal gebruikt – hoort dus ook bij de rituelen. In de figuur zijn symbolen, helden en rituelen samengevat onder de naam ‘praktijken’. Als zodanig zijn ze zichtbaar voor een externe waarnemer, maar hun culturele betekenis is onzichtbaar en hangt af van hoe deze praktijken door de leden van de gemeenschap worden geïnterpreteerd. De kern van een cultuur wordt gevormd door waarden. Een waarde is een collectieve neiging om een bepaalde gang van zaken te verkiezen boven andere. Waarden zijn gevoelens met een pijlrichting: een plus- en een minpool. […] Waarden worden vroeg in ons leven aangeleerd. Anders dan de meeste dieren zijn wij mensen bij de geboorte zeer onvolledig toegerust voor het leven. Gelukkig kent onze lichamelijke en geestelijke ontwikkeling een ontvankelijke periode van zo’n 10 of 12 jaar, een periode waarin wij uiterst snel en meest onbewust de nodige informatie uit onze omgeving absorberen. Die informatie omvat symbolen, zoals de taal, helden, zoals onze ouders, en rituelen, zoals zindelijkheid, maar het allerbelangrijkste dat wij opdoen, zijn onze fundamentele waarden. […] (Naar: Hofstede, G. Allemaal andersdenkenden. Omgaan met cultuurverschillen. Amsterdam: Contact, 1991, p. 22-23)
9
2 Algemene inleiding per cultuur/godsdienst/levensbeschouwing: situering Beantwoord telkens de volgende vragen: 1 Welke cultuur/godsdienst/levensbeschouwing verbeeldt de volgende foto? 2 Situeer deze cultuur/godsdienst/levensbeschouwing op de onderstaande kaart. Werk met de overeenkomstige letter die boven elke foto staat. Benoem het land.
10
A
B
C
1
………………………………………………………………………..………………………..….………………………
1
…………………………………….…………..……..……………
1
………………………………………………………………………..………………………..….………………………
2
……………………………………………………………………………..……………………..………………………
2
………………………………………………………..……………
2
……………………………………………………………………………..……………………..………………………
D
E
F
1
………………………………………………………………………..………………………..….………………………
1
…………………………………….…………..……..……………
1
………………………………………………………………………..………………………..….………………………
2
……………………………………………………………………………..……………………..………………………
2
………………………………………………………..……………
2
……………………………………………………………………………..……………………..………………………
G
H
I
1
………………………………………………………………………..………………………..….………………………
1
…………………………………….…………..……..……………
1
………………………………………………………………………..………………………..….………………………
2
……………………………………………………………………………..……………………..………………………
2
………………………………………………………..……………
2
……………………………………………………………………………..……………………..………………………
11
3 Algemene inleiding per cultuur/godsdienst/levensbeschouwing: verdieping 1
Hindoeïsme
1
Waar in de wereld vinden we het hindoeïsme?
12
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
2
Noem nog een godsdienst/levensbeschouwing die we in India vinden.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
3
Naast het hindoeïsme zijn er nog vier grote wereldgodsdiensten. Welke?
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
