Leven met assertiviteitsproblemen
Van A tot ggZ De boeken in de reeks Van A tot ggZ beschrijven niet alleen oorzaak, verloop en behandeling van de onderhavige problemen, maar geven ook antwoord op de vraag hoe men met het probleem om moet gaan. Door de prettig leesbare combinatie van beschouwingen, cartoons en citaten zijn de boeken niet alleen geschikt voor vertegenwoordigers van patiëntenverenigingen, behandelaren en mantelzorgers, maar vooral ook voor de cliënten zelf en de mensen in hun directe omgeving. De reeks staat onder redactie van: •
Fred Sterk, psycholoog-psychotherapeut, werkzaam bij CAP Den Haag, centrum voor arbeid en psyche
•
Sjoerd Swaen, psycholoog-psychotherapeut, werkzaam bij het programma angststoornissen van PsyQ psycho-medische programma’s te Den Haag
•
Jenny Swart, fondsredacteur, uitgeverij Bohn Stafleu van Loghum
Leven met assertiviteitsproblemen Sjef Peeters en Karel Klumpers
Bohn Stafleu van Loghum Houten 2003
© 2003 Bohn Stafleu van Loghum, Houten Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voorzover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 j˚ het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden.
ISBN 978 90 313 4193 1 NUR 777
Ontwerp omslag: PH&D, Huizen Cartoons: Marcel Jurriëns
Bohn Stafleu van Loghum
Distributeur in België:
Het Spoor 2
Standaard Uitgeverij
Postbus 246
Mechelsesteenweg 203
3990 GA Houten
2018 Antwerpen
www.bsl.nl
www.standaarduitgeverij.be
Voorwoord
Assertiviteit is een bekend begrip. Er wordt mee bedoeld: in staat zijn voor jezelf op te komen, je mening te geven, een plek in te nemen. Subassertiviteit is het tegenovergestelde. Iemand die subassertief is, laat zich te gemakkelijk wegdrukken, offert zich te vaak op en durft nauwelijks ruimte in te nemen. In dit boekje hebben we geprobeerd te beschrijven wat subassertiviteit, ofwel problemen door te weinig assertiviteit, inhoudt en wat je eraan kunt doen. Mogelijke oorzaken, officiële behandelingen en zelfhulptips komen aan de orde. Ook hebben we aandacht besteed aan het feit dat het begrip ‘assertief’ wel heel bekend is, maar in de officiële diagnostiek niet voorkomt. We hebben een verband gelegd met angstklachten, omdat subassertiviteit daar het meest mee verwant is. Een precies aantal noemen van de hoeveelheid mensen die last hebben van subassertiviteit is moeilijk, omdat de klacht als zodanig niet officieel geïnventariseerd wordt. De schattingen van het aantal mensen in Nederland met assertiviteitsproblemen lopen uiteen van 6 tot 13 % van de bevolking. Het gaat om veel mensen, in elk geval. Voor die mensen en andere geïnteresseerde lezers is dit boekje geschreven. De voorbeelden zullen hopelijk herkenbaar zijn, want ze zijn, geanonimiseerd in verband met de privacy, ontleend aan onze jarenlange ervaring met de behandeling van assertiviteitsproblemen.
5
We willen dit boekje opdragen aan alle cliënten die wij in de loop van de jaren hebben mogen ontmoeten en die in feite hebben bijgedragen aan de ontwikkeling van onze ideeën. We hopen dat de lezer het de moeite waard vindt en er iets uithaalt wat in zijn of haar leven toepasbaar is op het gebied van assertiviteit. Voor ons was het plezierig dit boekje samen te schrijven. Het vormt de weerslag van 25 jaar in vriendschap samenwerken. Onze dank gaat verder uit naar Joke Kragten voor het kritisch doorlezen van de tekst. Ook danken wij Fred Sterk en Sjoerd Swaen voor hun steun en aanmoediging. Sjef Peeters en Karel Klumpers Den Haag/Hillegom, juni 2003
6
Inhoud
Voorwoord 1
2
5
Wat is er met me aan de hand?
11
Typerend beeld van de kwaal
11
Jezelf wegcijferen
13
Subassertiviteit vroeger en nu
16
Subassertiviteit en assertiviteit
18
Subassertiviteit en agressiviteit
21
Hoe subassertief ben je? Diagnostiek en zelftest
23
Samenvatting
29
Hoe heeft het zover kunnen komen?
31
Hoe komt het dat je niet assertief bent?
31
Aangeboren of aangeleerd?
32
Biologische factoren
32
Genetische invloeden
33
Psychologische modellen
33
Opvoedingsfactoren
38
Hechting
39
Het ontwikkelingsmodel
39
Man-vrouwrollen
40
Sociale angst en subassertiviteit
42
Samenvatting
43
7
3
4
5
Wat staat me te wachten?
45
Het beloop van de kwaal in de nabije toekomst
45
Onbehandeld
45
Gevolgen
49
Behandeld
51
Hulpverlening
52
Zelfhulp
53
Mogelijke complicaties
53
Samenvatting
55
Wat betekent een en ander voor mijn omgeving?
59
Wat betekent het voor mezelf?
59
Wat betekent het voor mijn omgeving?
61
Voordelen
61
Nadelen
62
Partners
63
Ouders
64
Kinderen
65
Steun zoeken
65
Gevolgen voor activiteiten
67
Privé-sfeer
67
Beroepsuitoefening
68
Collega’s
70
Carrière
71
Samenvatting
71
Welke behandelingen bestaan er?
73
Geschiedenis
73
Algemene toepasbaarheid van het assertiviteitsprogramma
74
De assertiviteitsgroep
75
Ontspanningsoefeningen
8
77
Oefeningen om basale en specifieke vaardigheden
77
(beter) aan te leren
77
Rollenspelen
81
Huiswerk
83
Cognitieve oefeningen
85
Veel voorkomende gedachten bij subassertiviteit
87
Drie vijanden van assertiviteit: Smoesjeskoning, Angsthaas en Zwartkijker
89
Oefeningen met de Roos van Leary
92
Het draaiboek
96
De kracht van de groepsbehandeling
6
98
Individuele gedragstherapie
100
Registraties en bezinningsopdrachten
100
Gedragsanalyses
101
Zeven geheimen van de assertieve persoon
102
Samenvatting
105
Hoe kan ik de draad weer oppakken?
107
Zal ik mijn oude leven kunnen hervatten?
107
Wat kun je direct zelf doen?
108
Oefeningen
109
Lezen
110
Internet
111
Hoe ga ik om met mijn beperkingen?
111
Omgaan met terugval
112
Wat als niets helpt?
113
Ambulante, deeltijd- of klinische behandeling
113
Andere therapievormen
114
Alternatieve hulpverlening
114
Samenvatting
116
9
7
10
Adressen en literatuur
117
Algemeen
117
Internet
118
Aanbevolen (zelfhulp)boeken
118
Voor dit boek geraadpleegde literatuur
119
Over de auteurs
121
Raad van advies
122
