Lesidee: Oorlog en verzet Tussen 1940 en 1945 was Nederland bezet door Duitse troepen. Die waren in de nacht van 9 op 10 mei 1940 in opdracht van Adolf Hitler het land binnengevallen. Het Nederlandse leger vocht terug, maar kon niet tegen de goed getrainde en zwaarbewapende Duitsers op. Toen ook nog Rotterdam werd gebombardeerd, gaf Nederland zich over. Het land was nu bezet! Wat betekende dat voor de bevolking? Welke keuzes moesten zij maken? Hoe gingen zij met de bezetting om? In deze lesbrief werk je aan dat onderwerp en denk je na over het maken van zo’n moeilijke keuze. Opdracht 1 a Ga naar de website van de musical Soldaat van Oranje (www.soldaatvanoranje.nl) en klik in het menu op ‘de musical’. Lees de korte tekst over het verhaal achter de musical. Welke drie keuzes konden de studenten maken toen de oorlog begon? Vul deze in kolom A in. B. Begrippen
C. Bronnen
verzet
bron 1
2
A. Keuze volgens Soldaat van Oranje Vechten voor volk en vaderland Je kop in het zand steken
3
Kiezen voor de vijand
samenwerken met de vijand
1
aanpassing bron 2
b Vul de volgende begrippen op de juiste plaats bij de keuzes in kolom B in: aanpassing – samenwerken met de vijand – verzet. c Bekijk bron 1 en 2 (zie de bijlage). Geef van beide een korte beschrijving. Bron 1: Een zendkoffertje en een Morse-apparaat. Bron 2: Een poster die Nederlanders oproept om in het Duitse leger te vechten. d Zet de bronnen op de juiste plaats in kolom C. e Bekijk het inleidende filmpje (de trailer) van de website ‘Als wij niets doen’ (www.alswijnietsdoen.nl). Welke keuze maakte Erik Hazelhoff Roelfzema? Hij koos: voor verzet f
Welke reden geeft hij voor zijn keuze?
Reden voor zijn keuze: het Duitse optreden begon hem persoonlijk te raken. Opdracht 2 a Bij vraag 1 heb je drie mogelijke keuzes of reacties van de Nederlandse bevolking op de Duitse inval opgeschreven. Welke reactie zal het meeste zijn voorgekomen? Aanpassing aan de bezetting. b Ook mensen die zich aanpasten aan de bezetting, konden voor moeilijke keuzes komen te staan. Bedenk bij de onderstaande personen (zie de tabel) welke moeilijke keuze zij moesten maken in oorlogstijd. c Bedenk zelf nog twee andere moeilijke keuzes en zet deze in de tabel.
1
Persoon:
Moeilijke keuze:
Arts
Zal ik Duitse gewonde soldaten behandelen?
Lerares Duits
Wil ik nog wel les geven in het vak Duits?
Politieagent
Voer ik de regels en wetten van de Duitse bezetter uit?
Machinist
Bestuur ik een trein die joodse mensen naar kampen vervoert?
[eigen keuze]
[eigen antwoord]
[eigen keuze]
[eigen antwoord]
Opdracht 3 a Kijk op de website van ‘Als wij niets doen’ (www.alswijnietsdoen.nl) naar het filmpje van Marlijn. Wat heeft haar opa gedaan? Gewerkt in een Duitse wapenfabriek. b
Hoe keek haar opa, volgens Marlijn, terug op wat hij had gedaan?
Hij was trots op wat hij had gedaan. c
Wat valt je op aan de reactie van Marlijns opa?
Hij heeft voor de Duitsers gewerkt, maar is toch trots op wat hij deed. d
Verklaar de reactie van Marlijns opa.
Hij heeft een keuze gemaakt om zijn familie niet in gevaar te laten komen, hij heeft dus goed voor zijn familie gezorgd. e
Vind jij dat de opa van Marlijn een goede of foute keuze heeft gemaakt?
Goed/fout, want… [eigen mening] f
Vind jij dat de opa van Marlijn na de oorlog gestraft had moeten worden voor zijn keuze?
Ja/nee, want… [eigen mening] g
Bespreek de antwoorden op vraag 3e en 3f in je klas. Denkt iedereen er hetzelfde over?
Opdracht 4 Er zijn twee soorten verzet: actief verzet en passief verzet. a Geef van beide vormen een omschrijving. Actief verzet: verzet waarbij je jezelf inspant om de bezetter dwars te zitten, tegen te werken. Passief verzet: verzet waarbij je niet meewerkt met de bezetter, zonder echter tegen te werken. b Kruis in de onderstaande tabel de juiste vorm van verzet aan. Wanneer je de cursief gedrukte begrippen niet kent, zoek je deze eerst op met behulp van een zoekmachine (bijvoorbeeld via Google). c Zet in de kolom ‘Ik?’ een kruisje als jij dat verzet in oorlogstijd zou plegen.
2
Actief verzet
Passief verzet
Ik?
Luisteren naar Radio Oranje Vrij Nederland verspreiden Onderduikers in huis nemen Distributiekantoren overvallen Niet geven aan de actie Winterhulp
Opdracht 5 Bij vraag 4 heb je aangegeven wat jij wel of niet zou doen in oorlogstijd. Maar hoe kom je tot zo’n besluit? Kijk op de website van ‘Als wij niets doen” (www.alswijnietsdoen.nl) naar het filmpje van Anne. Zij speelt mee in de musical Soldaat van Oranje en denkt al lang na over de vraag wat zij zou doen in oorlogstijd. a Hoe denkt zij dat ze reageert als het oorlog zou zijn? Ze past zich aan en doet niets Ze gaat in het verzet Ze werkt samen met de bezetter Ze weet niet hoe ze zal reageren b Leg haar keuze uit. Anne kan niet oordelen, want een extreme situatie als oorlog heeft zij niet meegemaakt. Ze kan slechts hopen dat ze in zo’n situatie het lef heeft om in verzet te komen. c
Bekijk nu het filmpje van Kluun. Is hij het met Anne eens?
Ja/nee, want… hij vindt dat oordelen niet kan voordat het echt oorlog wordt, want dan pas wordt iemand moreel op de proef gesteld. d
e
Welke algemene conclusie(s) kun je trekken uit de filmpjes? Je mag er meerdere kiezen. Iedereen reageert in een extreme situatie anders Nadenken over wat jij zou doen in oorlogstijd is zinloos Iemand die bij het verzet gaat, is een held Oordelen over goed en kwaad is, zeker vooraf, onmogelijk Bespreek jullie keuzes in de klas.
Opdracht 6 De moeilijke keuze die uit vraag 5 naar voren komt, geldt niet alleen voor de Tweede Wereldoorlog. Ook nu nog staan mensen voor die keuzes. a Welke keuzes vind jij overeenkomen met de keuze om wel of niet verzet te plegen in de oorlog? [eigen mening] In Mexico bij de politie gaan om drugsbendes te bestrijden De situatie in Libië: wel of niet meedoen met de opstand tegen Kadhafi Wel of niet in Nederland protesteren tegen discriminatie Wel of niet meedoen met Greenpeace om de walvisvangst van Japan te stoppen b Leg je keuze bij vraag 6a uit. [Eigen antwoord], bijvoorbeeld: de situatie in Libië komt het meeste overeen omdat het daar ook om vechten voor je vrijheid gaat, of omdat je leven er bij in gevaar kan komen. c Bespreek je keuzes in je klas. Ga daarbij in op: - de achtergrond van de keuze
3
- overeenkomsten en verschillen met de keuze waarvoor Erik Hazelhoff Roelfzema, de soldaat van Oranje, kwam te staan. Opdracht 7 Kies nu zelf: vul je reactie in op de vragen die gesteld worden op de website van ‘Als wij niets doen’ (www.alswijnietsdoen.nl). Je vindt de vragen bovenaan de internetpagina bij ‘Geef je reactie’.
4
Bijlage Bron 1, foto eigendom van Verzetsmuseum (www.verzetsmuseum.org), Amsterdam:
Bron 2, via NIOD (www.niod.nl) :
5
