Lesbrief Nationaal Jeugd Musical Theater, Modelkind. In de voorstelling Modelkind A.A.A.H. ontwikkelt Claire een eetstoornis: Anorexia Nervosa. De ouders van Claire en Constance leggen veel druk op hun dochters. Claire is lange tijd het modelkind en haar zus Constance wordt hierdoor minder gezien. Tot op een dag de rollen omdraaien; Constance doet mee aan een talentenjacht voor tv en komt hierdoor in het middelpunt van de aandacht te staan. Claire wordt vanaf dat moment over het hoofd gezien. Mandy, de enige vriendin van Claire, heeft een eetstoornis en geeft Claire tips om af te vallen. Nu ontwikkelt ook zij een eetstoornis. Dit zijn slechts enkele factoren die zouden kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van een eetstoornis. Natuurlijk spelen er nog meer factoren een rol. Anorexia Nervosa is niet de enige eetstoornis, sterker nog, het is de eetstoornis die het minst voorkomt. Boulimia Nervosa en eetbuienstoornis komen vele malen vaker voor. In deze lesbrief zal eerst kort worden ingegaan op de eetstoornissen Anorexia Nervosa en Boulimia Nervosa. Ook zullen we enkele feiten en fabels doornemen. We geven een aantal tips wat u zou kunnen doen wanneer u vermoedt dat een leerling een eetstoornis heeft. Ten slotte stellen we enkele vragen voor die kunnen worden besproken in de klas om een discussie rondom dit onderwerp op gang te brengen. Boulimia Nervosa en Anorexia Nervosa In Nederland lijden naar schatting ongeveer 200.000 vrouwen en mannen aan een eetstoornis. Van hen hebben 5.500 mensen Anorexia Nervosa, 22.000 mensen Boulimia Nervosa en 160.000 mensen een eetbuistoornis. Een eetstoornis ontwikkelt zich veelal in de puberteit. In tegenstelling tot het beeld dat veelal in de media wordt getoond, heeft de meerheid van de meiden met een eetstoornis geen of geen ernstig ondergewicht. Onder andere hierdoor en door schaamte van de persoon zelf blijven veel eetstoornissen onopgemerkt en bereikt slechts 50% de hulpverlening. Vaak duurt het jaren voordat iemand de hulpverlening bereikt en gaat er een lange en eenzame periode aan vooraf. Een eetstoornis ontstaat niet enkel door het kijken naar dunne modellen of bezoeken van pro-ana sites. Bij de ontwikkeling van een eetstoornis spelen een aantal factoren een rol: 1. Erfelijkheid en genen Uit onderzoek blijkt dat de kans op een eetstoornis veel groter is wanneer deze ziekte binnen je familie al voorkomt. 2. Biologische factoren Bepaalde stofjes die vrijkomen in je hersenen hebben invloed op je stemming. Wanneer de regulatie van deze stoffen niet verloopt zoals het hoort, vergroot zich de kans op een depressie. Onderzoekers zien echter ook verbanden met deze stof en eetstoornissen. 3. Lichamelijke aanleg Het klinkt misschien vreemd, maar wanneer (aanleg voor) overgewicht in de familie zit, is de kans op het ontwikkelen van een eetstoornis groter. 1
4. Het schoonheidsideaal In de westerse wereld is slank zijn heel belangrijk. De gemiddelde Nederlandse vrouw heeft echter maat 40 en niet "size zero". Wil een gemiddelde vrouw dus aan het huidige schoonheidsideaal voldoen, dan zal zij ongezond veel moeten sporten en ongezond weinig moeten eten. Een meisje van 12 die besloten heeft op dieet te gaan, vormt helaas geen uitzondering meer. 5. Opvoeding Vaak wordt bij psychische problemen direct gekeken naar de thuissituatie of de ouders. Dit is niet helemaal terecht. Van een moeilijke opvoeding of vervelende ouders alleen, zal iemand geen eetstoornis ontwikkelen. Hiervoor zijn ook andere factoren nodig, maar het draagt er wel toe bij. Onderstaande gezinsfactoren kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van een eetstoornis: Binnen het gezin wordt er veel waarde gehecht aan presteren. Moeder doet vaak aan de lijn. Ouders hebben vaak ruzie, ook over de opvoeding. Scheiding. Extreem beschermend gedrag van 1 van de ouders naar het kind. Een slechte sfeer in huis. Binnen het gezin wordt bijna niet over emoties gepraat. Seksueel misbruik. 6. Psychologische kenmerken Ook de manier waarop je naar jezelf kijkt en hoe je zelf met gebeurtenissen en gevoelens omgaat, heeft invloed op het wel of niet ontwikkelen van een eetstoornis. Voor al deze kenmerken geldt: ze zijn niet DE oorzaak. Anorexia en Boulimia Mensen met Anorexia Nervosa zijn bang om dik te worden, terwijl ze objectief gezien te mager zijn (ondergewicht hebben). Het dagelijks leven staat in het teken van eten en gewicht. Na het eten proberen sommigen het effect weg te werken door intensief te gaan sporten, door te braken of door laxeermiddelen te gebruiken. Ook eetbuien kunnen voorkomen. Anorexia Nervosa komt in 90% van de gevallen voor bij vrouwen. De kenmerken die horen bij de diagnose Anorexia Nervosa zijn: Het gewicht niet willen verhogen naar een voor de lengte en leeftijd gezond gewicht. Dit gezonde gewicht wordt gezien als te zwaar. Doodsbang zijn om aan te komen en er alles aan doen om dit niet te laten gebeuren. Niet tevreden zijn met zichzelf en het eigen lichaam. Alleen door af te vallen kan de persoon meer tevreden over zichzelf worden. Al minstens drie maanden niet meer ongesteld worden. Natuurlijk is dit lijstje een beetje zwart/wit en is op basis van vier kenmerken niet te bepalen of iemand aan anorexia lijdt. Want, wat nu als iemand flink ondergewicht heeft, doodsbang is om aan te komen en veel bezig is met eten en wegen, maar toch gewoon nog ongesteld wordt? Heeft die persoon dan ineens geen Anorexia? 2
Als iemand niet aan alle bovenstaande kenmerken voldoet, betekent dit absoluut niet dat iemand geen eetstoornis heeft. Ook zegt het weinig over de ernst van de eetstoornis. Anorexia Nervosa is per definitie niet ernstiger dan Boulimia Nervosa of een eetstoornis die noch aan alle criteria voldoet van Anorexia, noch aan alle criteria van Boulimia. Voor buitenstaanders is een eetstoornis als Anorexia Nervosa vaak moeilijk te begrijpen. Om het u iets makkelijker te maken zou je Anorexia ook kunnen zien als een verslaving. Meiden met anorexia zijn verslaafd aan afvallen. Hierbij is het doel van het afvallen al lang niet meer om mooi en slank te zijn, maar is het veel meer een vlucht van het omgaan met nare gevoelens, een negatief zelfbeeld en/ of angsten. Als je al je aandacht richt op eten en gewicht, dan kan je moeilijk je aandacht richten op andere gevoelens en onzekerheden. Als het afvallen lukt, voel je je sterk, want je bent ergens goed in. Het afvallen geeft dus een tijdelijk gevoel van eigenwaarde. Het probleem is alleen dat je moet doorgaan met afvallen wil je je goed blijven voelen. Door zo extreem bezig te zijn met eten en gewicht, krijg je een gevoel van controle. Dit is iets in je leven wat alleen jij bepaalt en alleen jij kunt beïnvloeden. De angst om deze controle los te laten is vaak zo groot, dat het jaren kan duren voordat iemand die stap durft te zetten. Ook omdat stoppen met afvallen en weer normaal eten, veelal aankomen betekent en je dit koppelt aan zwakte. Naast bovenstaande officiële kenmerken hebben jongeren met anorexia vaak last van: De neiging zich te isoleren van iedereen om zich heen. Moeite met zich uiten, te praten over gevoelens. De drang om veel te bewegen. Perfectionisme Minder zin in seks Mensen met Boulimia Nervosa hebben regelmatig last van eetbuien. In korte tijd verorberen ze grote hoeveelheden voedsel, waarna ze het weer zo snel mogelijk proberen kwijt te raken. Dat gebeurt meestal door zelfopgewekt braken, maar ook vasten, intensief sporten en het gebruik van laxeermiddelen komen voor. De kenmerken die horen bij de diagnose Anorexia Nervosa zijn: Last hebben van eetbuien die regelmatig terugkomen. Tijdens deze eetbuien wordt in korte tijd een ongezond grote hoeveelheid voedsel gegeten. Ook wordt tijdens de eetbuien een gevoel van volledig controleverlies over het eten (en stoppen met eten) ervaren. De eetbuien worden gecompenseerd door regelmatig over te geven, te laxeren of overmatig te sporten. Het oordeel van de persoon over zichzelf hangt sterk af van het lichaamsfiguur en gewicht. De hoeveelheid eten die iemand tijdens een eetbui eet, is veel groter dan een ander mens in dezelfde omstandigheden zou eten. Denk hierbij niet aan één hele reep chocolade, maar aan een reep chocolade, een zak chips, een halve bak ijs én 6 boterhammen met hagelslag. Door te 3
braken, vasten, laxeren of overmatig bewegen wordt geprobeerd van het gegeten eten af te komen/ niet in gewicht aan te komen. In tegenstelling tot anorexia hebben mensen met Boulimia vaak geen ondergewicht, dit maakt Boulimia niet minder ernstig dan Anorexia. Door bijvoorbeeld het vele braken kan een kaliumtekort ontstaan, de slokdarm, keel- en mondholte worden aangetast en ook het gebit kan hierdoor slijten. Door het gebruik van laxeermiddelen raakt de dikke darmwand beschadigd. Om Boulimia als buitenstaander beter te kunnen begrijpen zou je het ook kunnen vergelijken met een verslaving. Je zou het kunnen zien als een eetverslaving. Je bent voortdurend bezig met eten en het plannen van eetbuien. Omdat je echter niet wilt aankomen, moet je de inname van al dit voedsel compenseren (overgeven, laxeren of heel veel sporten). Je raakt volledig de controle kwijt over het eten en je bent vaak niet meer in staat om, als je eenmaal bent begonnen, te stoppen met eten. Het eten geeft een tijdelijk goed gevoel en is een uitvlucht voor andere nare gevoelens. Na het eten voel je je schuldig. Ook zijn er heel veel mensen die, net als bij Boulimia, eetbuien hebben, alleen compenseren deze mensen de eetbuien niet, waardoor ze in gewicht aankomen. Iemand heeft dan geen Boulimia, maar een eetbuienstoornis, ofwel Binge Eating Disorder (BED). Feiten en fabels Als je een eetstoornis hebt, ben je te dun. Dit is een fabel. Bij Boulimia en eetbuienstoornis is er vaak geen sprake van ondergewicht. De meeste mensen met een eetstoornis hebben normaal gewicht tot overgewicht. Alleen meisjes en vrouwen hebben een eetstoornis. Dit is een fabel, hoewel het grootste gedeelte van de mensen met een eetstoornis vrouw is (90%), is er dus 10% man. Er zijn in verhouding meer mensen met Boulimia dan anorexia in Nederland. Dit is een feit, in Nederland lijden 22.000 mensen aan Boulimia en 5.600 aan anorexia. Vrouwen met een eetstoornis hebben een vertekend lichaamsbeeld Dit is een feit en een fabel: niet iedereen met een eetstoornis heeft een vertekend zelfbeeld. Een eetstoornis is dodelijk. Dit is een feit, tussen de 5 en 10% van mensen met een eetstoornis overlijdt aan de gevolgen ervan. Een eetstoornis is de meest dodelijke psychische ziekte. Eetstoornissen worden veroorzaakt door het slankheidideaal Dit is een fabel. Iedereen wordt geconfronteerd met het slankheidideaal en toch heeft niet iedere vrouw een eetstoornis.
4
Wat te doen wanneer u vermoedt dat een leerling een eetstoornis heeft -
-
Ga het gesprek aan met de leerling, toon begrip, vraag door, stel oordelen uit Blijf betrokken bij de leerling, ook als deze in het eerste gesprek ontkent. De schaamte bij een eetstoornis is vaak groot en iemand heeft veelal de neiging eigen problemen te bagatelliseren. Adviseer de leerling eens te gaan praten met de schooldokter, mentor, vertrouwenspersoon (Indien mogelijk) Vertel over iemand die u zelf kent/ kende die met een eetstoornis heeft gekampt Raad de leerling aan een boek te lezen over eetstoornissen (zie boekentips) Raad de leerling aan een kijkje te nemen op Proud2Bme.nl Informeer eventueel – liefst met toestemming leerling – de ouders (of ga het gesprek met de ouders samen met de leerling aan)
Enkele boeken voor jongeren over eetstoornissen Stuk, Judith Visser Meisje in mijn hoofd, Sofie van Gelder Mijn allerliefste vijand, Milou van der Horst Radeloos, Carry Slee (ook verfilmd) Website voor jongeren Proud2Bme www.proud2Bme.nl Vragen voor discussie -
Wat vond je van het stuk Modelkind? Herken je dingen uit het stuk van jezelf of van mensen in je omgeving?
-
Ken jij iemand die aan de lijn is/ was?
-
Ken jij iemand met een eetstoornis? Wie wil hier iets over vertellen?
-
Wie voelt zichzelf wel eens té dik?
-
Waarom denk jij dat iemand een eetstoornis krijgt?
-
Hoe ga jij om met negatieve gevoelens?
-
Hoeveel mensen denk je dat in Nederland een eetstoornis hebben?
-
Worden eetstoornissen veroorzaakt door het slankheidideaal?
-
Hebben alleen vrouwen last van een eetstoornis?
-
Moet je mager zijn om een eetstoornis te hebben? 5
-
Is de ernst van de eetstoornis afhankelijk van je gewicht?
-
Zijn er meer meiden met Boulimia of met Anorexia?
-
Moet je als je een eetstoornis hebt, opgenomen worden in een kliniek?
-
Ken je pro-ana websites? Wat vind je van pro-ana websites?
-
Hoe kan je iemand waarvan je denkt of weet dat die een eetstoornis heeft steunen?
6
