Lesbrief: gewasbevordering Bloembollen Als we in de Bollenstreek komen vinden we de bloeiende bollenvelden heel mooi. Ook op de Keukenhof kijken ieder jaar weer duizenden toeristen naar de mooie bolbloemen. De bollenkweker zal de bloemen ook wel mooi vinden, maar hij vindt het nog veel belangrijker dat hij mooie sterke bloembollen krijgt. Voor een goede opbrengst van bollen zijn heel veel zaken belangrijk. Zo moet de grond goed zijn. Het klimaat moet geschikt zijn en er moet grondwater op een juiste diepte zijn. Bovendien kan een goede opbrengst door heel veel factoren bedreigd worden. Denk maar eens aan ziekten die kunnen optreden. En bij vorst kunnen bollen bevriezen. We zullen eens bekijken wat de bollenkwekers zo al doen om een heel goede opbrengst te krijgen. Dit is een oud plaatje. Je ziet mannen met kruiwagens op het veld. Ze gooien gier over het veld uit. Gier is verdunde koemest. Door het uitstrooien van gier wordt voorkomen dat de grond verstuift. Vraag 1. Om de wind te breken en zo verstuiving tegen te gaan plantten ze in de bollenstreek haagjes tussen de velden. Een heel enkele keer zie je nog wel zo’n haag om een veld staan. Waarom zouden ze die hagen verwijderd hebben? Vraag 2. Het uitstrooien van gier voorkomt het verstuiven van de grond. Maar wat doet het uitstrooien van gier nog meer?
De grond In de aarde zitten voedingsstoffen. Iedere plant heeft om te groeien deze stoffen nodig. Maar de ene plant heeft meer van dit en de andere plant heeft meer van dat nodig. Om een tekort aan voedingsstoffen te voorkomen moet je deze toevoegen. Vroeger deed men dat door mest, bijvoorbeeld van de koeien, op de velden uit te strooien. In vroeger eeuwen werd ook huisvuil, waarin etens- en stookresten zaten, gebruikt. Ook lieten de boeren hun akkers wel een periode braak liggen. (braak liggen betekent dat er niets op geteeld wordt). Ook paste men vaak wisselteelt toe, dus bijvoorbeeld slechts om de drie jaar eenzelfde teelt op een bepaalde akker. Zo raakt de grond niet uitgeput. Er ontstaat niet zo
Pag.1 van 5, Afgedrukt 19-12-13
Lesbrief: gewasbevordering gauw een tekort aan voedingsstoffen. En ziektes krijgen ook niet zo snel een kans. Dat braak liggen en wisselteelt toepassen doen ze tegenwoordig in de bollenteelt trouwens nog steeds. Je had vroeger altijd vee nodig voor de mest om je land geschikt te houden voor het telen van akkerbouwproducten. In de Middeleeuwen had je in de Bollenstreek gemengde bedrijven met veeteelt en akkerbouw. Vanuit steden als Leiden en Haarlem werden stadsbeer (beer is een ander woord voor mest) en paardenmest met speciale schuiten naar de Bollenstreek vervoerd. In de tijd dat de bollenteelt opkwam werd er ook vanuit Friesland mest aangevoerd, Aan het vervoer van deze mest vanuit Friesland hebben we nog een aardige traditie overgehouden. Elk najaar is er nog de strontrace. Dan brengt men (gedroogde) koemest met zeilboten vanuit Friesland naar Warmond. Daarna zeilen ze weer terug. Een motor mag je niet gebruiken. Ze moeten door Haarlem en Amsterdam varen en wie het eerst in Friesland terug is heeft gewonnen. Tegenwoordig heb je naast natuurlijke mest ook kunstmest. Je kunt je grond laten onderzoeken op de stoffen die er in zitten. (Dat kun je zelfs al laten doen voor je kleine stadstuintje). Zo kun je te weten komen voor welke stoffen er een tekort bestaat. Die stoffen kun je dan toevoegen. Het is belangrijk voor de bollenteelt dat de bollen in verse aarde komen te staan. Daarvoor wordt de aarde omgespit of omgeploegd. Tot ongeveer 1960 was het in de Bollenstreek gebruikelijk om het land diep te delven. Dat betekent dat de aarde die bovenop ligt naar onderen gespit wordt, heel diep in de grond en de onderliggende aarde bovenop komt te liggen. Die onderste laag was praktisch onkruidvrij en bezat bovendien een heleboel Vraag 3. Enig idee wat deze voedingsstoffen. Dat delven werd met de hand gedaan. Je man aan het doen is? snapt dat er heel wat grondwerkers mee bezig waren. Later vonden ze het diepploegen uit. De ploeg werd dan aan een kabel via een katrol over het veld getrokken. Een motor zorgde voor de aandrijving. Ook werden wel paarden gebruikt om de ploeg voort te trekken. Paarden werden zo langzamerhand vervangen door tractoren. Wat ook wel gedaan werd was het omspuiten. Met een zandzuiger halen ze dan een onderliggende laag aarde naar boven. Er werd heel wat verzonnen om goede teelaarde te verkrijgen! Vraag 4 Beschrijf eens hoe een boer met een gemengd bedrijf vroeger kon zorgen dat zijn akkers niet uitgeput raakten.? Pag.2 van 5, Afgedrukt 19-12-13
Lesbrief: gewasbevordering Vraag 5 Wat heeft een landbouwer tegenwoordig nog meer tot zijn beschikking om zijn akkers goed vruchtbaar te houden? Het water Iedere plant heeft water nodig om te groeien. Maar alleen waterplanten willen met de voetjes (= de wortels) in het water staan. Voor de bollenteelt is de grondwaterstand dus heel belangrijk. Het (regen)water moet ook goed door de aarde weg kunnen zakken. In de Bollenstreek hebben we zandgrond en zandgrond heeft goede waterdoorlatende eigenschappen. Dus dat is prima voor de bollenteelt. Voor een constante grondwaterstand zorgen de waterschappen. Valt er te veel regen dan wordt het overtollige water afgevoerd. Via de drainage (soort buizensysteem in de grond) wordt water afgevoerd naar de sloten. Van de sloten wordt water weggepompt en komt uiteindelijk in de zee terecht. Bij droogte kan water ook naar de velden gepompt worden. Vraag 6. De waterschappen zorgen o.a. voor de grondwaterstand. Kun je nagaan bij welk waterschap ( of waterschappen) we in deze omgeving horen? .
Hiernaast zie je mensen bezig een kanaal te graven. Zo’n kanaal was belangrijk voor het vervoer, maar ook voor een goede waterhuishouding. Dit is een plaatje uit het begin van de 20e eeuw. Je ziet dat het toen nog handwerk was om een kanaal te graven! Vraag 7. Behalve het graven van een kanaal werden ook hele duinterreinen afgegraven voor de bollenteelt. Waarvoor zouden ze het overtollige zand gebruikt hebben? hebben?
Onkruid- en ziektenbestrijding We hebben al gezien dat in de grond voedingsstoffen voor de planten zitten. Maar er kunnen ook ziektekiemen in de grond zitten. En natuurlijk ook de zaden van allerlei onkruiden. Om onkruiden te voorkomen kun je natuurlijk wieden. Net zoals je bij mensen allerlei ziektes hebt komen er bij planten ook diverse ziektes voor die zo’n plant bedreigen. Ze kunnen ziek Pag.3 van 5, Afgedrukt 19-12-13
Oude plaat van een mooi gevlamde tulp. Vraag 8 Waardoor was de tulp waarschijnlijk aangetast?
Lesbrief: gewasbevordering worden door bacteriën, door virussen of door schimmels. Tot het begin van de vorige eeuw had men nog nooit van virussen gehoord. In het begin van de bollenteelt in Nederland was men gek op gevlamde tulpen. Waarschijnlijk was dit mooie gevlamde het gevolg van virusziekte. Maar daar had men toen geen idee van. Toen eenmaal bekend werd dat virusziekte in bollen voorkwam heeft men geprobeerd om het pootmateriaal virusvrij te krijgen. Dat was ook erg belangrijk voor de handel, want vrijwel alle landen eisen virusvrije bollen. Maar bollen kunnen bijvoorbeeld ook aangevreten worden door allerlei beesten. Door aaltjes bijvoorbeeld. De bollenkwekers hebben voor de diverse plagen verscheidene oplossingen gevonden. Zo werden in de periode 1950-1980 veel bestrijdingsmiddelen gebruikt. Toen wist men nog niet dat daarmee niet alleen de plaag bestreden werd, maar dat een teveel aan bestrijdingsmiddelen ook een gevaar voor (andere) dieren en voor de mens kan betekenen. Door onwetendheid ging men ook wel eens slordig met de middelen om. Zo was het heel gewoon om je Deze meneer is aan het ziekzoeken. Vraag 9 gereedschap schoon te spoelen in de sloot. Ook de restanten van Waarom heeft hij een kruiwagen bij zich denk je? sproeimiddelen verdwenen wel eens in de sloten. Bollen werden ook wel gedompeld in een gewasbeschermingsmiddel. Ze gebruikten een grote bak waarin een (verdund) middel zat en tilden er zo twee grote bollenmanden in. Voor narcissen gebruikten ze een kookmethode. Niet dat de narcissen echt gekookt werden. Ze hadden onderzocht dat bij 42 °C een zeer goede bescherming ontstond. Tegenwoordig wordt er veel beter met deze middelen omgegaan. Je spreekt nu ook niet meer van bestrijdingsmiddelen, maar van gewasbeschermingsmiddelen. Sommige chemische stoffen zijn zelfs helemaal verboden. Er wordt veel onderzoek gedaan naar gewasbescherming, zodat er nu minder gebruikt hoeft te worden voor een beter resultaat. Telers gebruiken gewasbeschermingsmiddelen voor: - de gewassen die op de velden staan. Er wordt dan gespoten met een middel dat bijvoorbeeld afgestemd is op het doden van bepaalde insecten. - het ontsmetten van de bollen die voor productie de grond in gaan. - het ontsmetten van de grond. Dus om ziekteverwekkers en onkruid kwijt te raken. Een aanvullende natuurvriendelijke methode hiervoor is het toepassen van wisselteelt. Je kunt in het eerste jaar hyacinten telen, het volgende jaar tulpen en het jaar daarna narcissen. Ook het onder water zetten van een akker voor een periode heeft een ontsmettend effect op de aarde.
Pag.4 van 5, Afgedrukt 19-12-13
Lesbrief: gewasbevordering Vraag 10 Probeer eens te verzinnen waarom wisselteelt goed kan werken in de strijd tegen ziektes bij de bolgewassen. Vraag 11 Kun je nog andere dingen verzinnen om te zorgen dat de hoeveelheid gewasbeschermingsmiddelen die gebruikt wordt kleiner wordt. Tegenwoordig is er veel aandacht voor het milieuvriendelijk telen van bloembollen. Ook is er een goede controle op het gebruik van de gewasbeschermingsmiddelen. De waterschappen die al genoemd zijn bij de handhaving van de grondwaterstand nemen regelmatig watermonsters en controleren dan of er niet teveel verontreiniging is geweest. Vraag 12 Kun je een paar redenen vinden waarom milieuvriendelijk telen niet altijd een succes wordt? Vraag 13. De bollenkwekers hebben allerlei dingen bedacht om hun opbrengsten te verbeteren. Hieronder staan een aantal woorden. Geef bij ieder woord aan waarom dat belangrijk is bij de bolbloemproductie: 1. grondwaterstand 2. koken 3. waterschap
Deze man dekt riet over de velden. Zo moeten de pas geplante bollen beschermd worden. Vraag 14. Waartegen worden ze beschermd? Tegenwoordig worden de bollen niet meer afgedekt met riet. Maar bescherming is nog wel nodig! Vraag 15. Wat gebruikt men nu als beschermingsmateriaal? En waarom zou men riet niet meer gebruiken?
Pag.5 van 5, Afgedrukt 19-12-13
