les 18 • Samba
107
les 18 Samba zingen luisteren spelen vastleggen bewegen
In deze les staat de samba uit Brazilië centraal. De leerlingen leren het lied ‘Samba Lele’. Ze luisteren naar diverse voorbeelden van sambamuziek en maken kennis met verschillende muziekinstrumenten uit Brazilië. Naar aanleiding van een luistervoorbeeld improviseren ze hun eigen sambamuziek op ritme-instrumenten. doel
benodigd materiaal
ruimte
9006668216_bw.indd 107
De leerlingen ervaren dat muziek iets kan vertellen over een land of cultuur. Ze kunnen ritmisch improviseren. • cd-speler • cd 8: lvb. 69 Muziek uit Brazilië lvb. 70 Cuica lvb. 71 Samba Lele (lied) lvb. 72 Samba batucada lvb. 73 Sambaritmes lvb. 74 Samba batucada – opbouw • kopieerblad 19 Samba • ritme-instrumenten en diverse klinkende materialen • voor de verdieping: kopieerblad 20 Samba-instrumenten, prullenmand of een grote plastic bak, paar conservenblikjes, piepschuim, ritme-instrumenten groepslokaal
voorbereiding
• Beluister vooraf de luistervoorbeelden op cd. Zet de cd-speler klaar met ‘Muziek uit Brazilië’ (lvb. 69). • Maak voor elke leerling een kopie van kopieerblad 19. • Hang voor de les de wereldkaart voor de klas. • Zet van tevoren bij de werkvorm Samba spelen de ritmes uit het lied zonder de steunteksten op het bord (zie kern).
kunst en cultuur
Een typische vorm van Braziliaanse muziek is de samba. De muziek is van oorsprong Afrikaans. De naam is waarschijnlijk afkomstig van het Angolese woord ‘semba’ wat religieus ritme betekent. De ritmische muziek van de samba is heel geschikt om op te dansen. De samba is er in verschillende vormen. Tijdens het wereldberoemde Braziliaanse carnaval is vooral de samba batacuda populair. Hierbij worden diverse ritmes in een vraag-en-antwoordspel op allerlei
24-01-2008 10:55:00
108
Moet je doen • muziek • groep 8
instrumenten gespeeld. Soms spelen wel honderden mensen deze samba batacuda op straat mee.
inleiding Brazilië op de kaart De kaart van de wereld hangt voor de klas. Laat ‘Muziek uit Brazilië’ (lvb. 69) horen. Wie weet uit welk werelddeel deze muziek komt? Wie wil Brazilië aanwijzen op de kaart? Wijs eens aan waar Rio de Janeiro ligt? Welke taal wordt er gesproken in Brazilië? (Portugees) Vertel de leerlingen dat de les gaat over muziek uit Brazilië: de samba.
luistervoorbeeld 69
kern Muziek uit Brazilië Deel kopieerblad 19 uit. Lees met de leerlingen de tekst over de samba bij opdracht 1. Luister nog een keer naar ‘Muziek uit Brazilië’ (lvb. 69). Welke bijzondere instrumenten horen jullie in het luistervoorbeeld? De leerlingen zullen in het luistervoorbeeld een fluit en metalen bellen herkennen. Misschien horen ze een hoge ‘oe’-klank, die ritmisch op de achtergrond klinkt. Vertel de leerlingen dat dit geluid gemaakt wordt door een cuica – een soort foekepot. Lees de tekst bij opdracht 2 en luister naar klank van de cuica (lvb. 70).
luistervoorbeeld 69, 70
Luister met de leerlingen naar het Braziliaanse volksliedje ‘Samba Lele’ (lvb. 71). Ze lezen de melodie mee bij opdracht 3 op het kopieerblad. Het lied bestaat uit vier regels waarbij de melodie van de eerste twee en de laatste twee regels gelijk is. Vraag ze de regels waarvan de melodie hetzelfde is één kleur te geven. Zijn de regels werkelijk precies hetzelfde? (De tweede regel sluit iets anders af)
luistervoorbeeld 71
Zingen
Vertaling: Samba Lele voelt zich niet lekker, hij heeft een beetje hoofdpijn. Wat hij eigenlijk nodig heeft, is een pak voor zijn broek!
9006668216_bw.indd 108
24-01-2008 10:55:01
les 18 • Samba
109
Samba Lele
Aanleervolgorde: • Oefen met de leerlingen eerst de uitspraak van de tekst. Luister met hen naar het lied en vraag ze de woorden die moeilijk uit te spreken zijn te onderstrepen. • Luister daarna nog een keer naar het lied en oefen deze woorden samen met de leerlingen. Spreek daarna de hele tekst van het lied een paar keer ritmisch door. • Hierna zingen de leerlingen eerst het refrein ‘Samba Samba Sambo Lele …’ en luisteren eerst nog naar de eerste twee regels. • Daarna zingen ze het hele lied mee.
luistervoorbeeld 72
Kunnen de leerlingen het lied nu ook zelfstandig zonder de opname zingen?
Carnaval in Brazilië Lees met de leerlingen de tekst over het carnaval bij opdracht 4. Neem de bijbehorende vragen door. Luister vervolgens naar ‘Samba batucada’ (lvb. 72). Tijdens het luisteren beantwoorden de leerlingen de vragen. Bespreek daarna de antwoorden. Antwoorden: a diverse trommen, cuica, bellen en de fluit, b Ja, ze antwoorden met hetzelfde ritme. Alleen de roffels beantwoorden ze niet op dezelfde manier. Dat kunnen de andere instrumenten niet zo goed nadoen. Tip
9006668216_bw.indd 109
p kopieerblad 20 staat een afbeelding van alle instrumenten die O meespelen in de ‘Samba batucada’.
24-01-2008 10:55:05
110
Moet je doen • muziek • groep 8
Samba spelen Luister nog een keer naar ‘Samba batucada’ (lvb. 72). Benoem de structuur van de muziek: Eén instrument speelt een ritme, de andere ritme-instrumenten antwoorden. Op het bord staan de volgende ritmes uit het lied zonder de steunteksten:
luistervoorbeeld 72, 73
Vraag de leerlingen bij welke woorden uit het lied deze ritmes horen. Schrijf nu de steuntekst onder het ritme. Wie kan deze ritmes klappen? Oefen de ritmes in door ze één voor één voor te klappen, de leerlingen herhalen. Maak eventueel gebruik van ‘Sambaritmes’ (lvb. 73). Speel daarna een ritmespel. Alle leerlingen krijgen een ritmeinstrument of klinkend materiaal (prullenbak, plastic fles enzovoort). Eén leerling speelt één van de ritmes van het bord, de anderen herhalen dit ritme. Een volgende leerling kiest een volgend ritme, enzovoort. Variatie: Eén leerling speelt nu twee ritmes achter elkaar, de anderen herhalen. Tip
et erop dat het vraag-en-antwoordspel goed blijft ‘doorstromen’. Er L mogen geen hiaten vallen.
afsluiting Improviseren De leerlingen spelen nu met deze ritmes een improvisatiespel. Start het spel zoals hiervoor beschreven: Eén leerling kiest twee ritmes van het bord en speelt deze na elkaar als vraag, alle anderen antwoorden door dit te herhalen. Een volgende leerling speelt twee andere ritmes enzovoort. Gaandeweg het spel mogen de leerlingen eigen ritmes verzinnen. De anderen herhalen dit. Variatie: De solo’s verzinnen een eigen ritme als vraag. Als antwoord spelen de anderen steeds hetzelfde ritme, bijvoorbeeld ‘Samba Samba Sambo Lele’.
9006668216_bw.indd 110
24-01-2008 10:55:05
les 18 • Samba
111
verdieping Een sambafeest Deel kopieerblad 20 uit. Neem de samba-instrumenten en de omschrijvingen met de leerlingen door. Luister vervolgens met de leerlingen naar ‘Samba batucada – opbouw’ (lvb. 74). De instrumenten worden één voor één benoemd en toegevoegd. Tijdens het luisteren noteren de leerlingen de volgorde van de instrumenten op het kopieerblad. Nummer 1, de surdo, staat al aangegeven op het kopieerblad. Antwoorden: surdo, repenique, caixa, tamborim, ganza, agogo, apito, cuica.
luistervoorbeeld 74
Vertel de leerlingen dat ze zelf sambamuziek gaan maken en overleg hoe ze de instrumenten van het kopieerblad kunnen vervangen. Als we zelf deze sambamuziek willen spelen, welke instrumenten of materialen kiezen we dan? Kies voor de surdo bijvoorbeeld een prullenmand of een grote plastic bak en voor de agogo een paar conservenblikjes. De klank van een cuica kan worden geïmiteerd door met een stukje piepschuim of met een natte vinger ritmisch over de vensterruit te wrijven. Natuurlijk kunnen er ook schoolinstrumenten worden gebruikt. Verdeel de leerlingen in acht groepen: een surdogroep, een agogogroep enzovoort. Elke leerling heeft een instrument of materiaal waarmee een samba-instrument wordt geïmiteerd. Elke groep verzint een kort ritme, bijvoorbeeld een variatie op de ritmes van het bord en voert deze uit. De samba batucada wordt op dezelfde manier opgebouwd als op het luistervoorbeeld: de surdo begint, daarna komen de andere instrumenten er één voor één bij met hun ritme. Wie roept steeds de instrumenten af? Tip
9006668216_bw.indd 111
Zorg dat de surdo (als basis) een eenvoudig ritme speelt.
24-01-2008 10:55:06
