leren & leven WE HEBBEN HET LEF OM DINGEN ANDERS TE DOEN verhalen uit de praktijk THINK DIFFERENT MONTESSORI SUCCESS STORIES VAN GOOGLE EN APPLE

leren & leven WE HEBBEN HET LEF OM DINGEN ANDERS TE DOEN verhalen uit de praktijk

THINK DIFFERENT MONTESSORI SUCCESS STORIES VAN GOOGLE EN APPLE DERK DE KLOET:

“GEWELDIG ALS JE LEEFT VANUIT EEN POSITIEF ZELFBEELD”

De rode stokken helpen het kind afmetingsverschillen te onderscheiden. Het kind ervaart en leert de begrippen kort, korter, kortst, lang, langer, langst.

7

Inhoud 29

5 Voorwoord ACHTERGRONDEN 7 Maria Montessori, een bijzondere vrouw 16 Werkt Montessori? Een wetenschappelijke benadering 27 Hoera! Mijn kind is hoogbegaafd! 31 Cijfers en feitjes over Montessori 46 Lessen in geluk van Toshiro Kanamori 51 Maria Montessori op haar mooist INTERVIEWS 11 Drie directeuren van basisscholen vertellen 25 Derk de Kloet, proces begeleider bij Ajax 34 Twee leerkrachten aan het woord 36 Het lef om dingen anders te doen op het voortgezet onderwijs 45 Wat ze zelf kunnen, doen ze zoveel mogelijk zelf: kinderdagverblijf Mickey 48 Petje af! Hoe ouders naar Montessori kijken

46

25

Montessori Leren & Leven is een

Fotografie

Aan dit magazine werkten

uitgave van Montessori Platform

Jeroen Jazet Photography,

mee: Jan-Maarten Bomhof,

Oost

Amersfoort

Esther Pelgrom, Bea Plasmeyer,

Moniek Polak fotografie, Apeldoorn

Antoinette Schildkamp, Willem

Joke Zwaal, Heino

Verdaasdonk, Paula Visser, Robert

INTERNATIONAAL 38 Het succes van Google 39 Het verhaal achter Steve Jobs-scholen 41 Montessori in Kaapstad: The Children’s Studio MATERIAAL 14 Materiaal voor de kleintjes 18 Apps 30 Boeken 42 Materiaal voor oudere kinderen UITSPRAKEN 9 Uit de praktijk 24 Ex-Montessorianen 49 Montessori als rode draad door mijn leven. Een persoonlijk verhaal 26 GEDICHT

S

oms krijg je zomaar de kans verder te kijken dan je neus lang is. Die kans kregen wij toen ons werd gevraagd een magazine samen te stellen dat volledig gewijd was aan Montessori. Een magazine dat duidelijk moest maken dat montessorionderwijs helemaal van deze tijd is. En dat hebben we geweten. In het afgelopen halfjaar zijn wij ondergedompeld in Montessori. We zijn in scholen geweest. Hebben met directeuren, leerkrachten en teamleiders gesproken en niet te vergeten kinderen. We ontvingen spontane reacties van ex-montessori BN’ers. We bekeken lessen, probeerden materiaal uit en deden research. Na dat halfjaar kunnen wij nog maar één ding zeggen: wat is het prachtig! Een vorm van leven en leren die misschien wel meer dan ooit past bij onze moderne maatschappij. Die inspireert en stimuleert. U merkt het al. Wij zijn regelrechte fans geworden. Al die bevlogen mensen voor de groepen, het materiaal in de kasten, de positieve instelling van de kinderen. Je gunt het iedere school, iedere leerkracht en vooral ieder kind. Pas dus op! Montessori is verslavend! Of, zoals iemand tegen ons zei: “Als je eenmaal in het montessorionderwijs bent terechtgekomen, wil je niet anders meer.” Grote kans dat u na het lezen van deze glossy ook helemaal om bent! Willem Verdaasdonk en Joke Zwaal eindredacteuren

van Woudenberg, Joke Zwaal, Laura

Willem Verdaasdonk en Joke Zwaal PassworD brand fusion, Heino

42

49

Colofon

Eindredactie

39

PRAKTIJK 19 Wish it, dream it, do it. Montessori en ICT-onderwijs. 20 MIJN DAG: een dag van peuter, schoolkind, puber in foto’s 22 MIJN SCHOOL: basisschoolkinderen en leerlingen voortgezet onderwijs vertellen 29 De kern van Montessori volgens jongeren 32 De wereld als geheel: over kosmisch onderwijs 40 Tips voor thuis

Voorts zijn foto’s ter beschikking

Zwolle

gesteld door Nienhuis Montessori,

2

Montessori

Vormgeving

Almelose Montessorischool,

Druk

Luna 3, Utrecht

montessorischool Passe Partout

Sonodruk, Heino

leren & leven

3

Voorwoord

voorwoord

Het Montessori Platform Oost bestaat uit Manja Haze, Antoinette Schildkamp, Marja van Graft, Esther Pelgrom, Liene Hendriksen, Hugo Stolker, Robert van Woudenberg, Henriëtte Browne, Puck Smit, Wyneke de Vries en Bea Plasmeyer.

Geniet ervan Wie zijn wij? Een groep enthousiastelingen die vanuit verschillende invalshoeken binding hebben met het montessorionderwijs in deze actieve oostelijke regio. Ouders, directeuren, opleiders, leerkrachten basisonderwijs, leerkrachten voortgezet onderwijs en peuterleidsters/ kinderopvang. Allemaal echte fans van deze prachtige manier om kinderen te begeleiden. Wij hebben onze krachten gebundeld in het MPO, het Montessori Platform Oost.

moniek polak fotografie, apeldoorn

Wat doen we? We volgen de actualiteit op de voet en initiëren nieuwe ontwikkelingen. Doordat we met zo’n diverse groep zijn, ontstaat er direct verbinding en herkenning. Onze belangrijkste drijfveer (of drive) ‘Hoe kunnen we elkaar en het montessorionderwijs versterken?’

4

Montessori

Om het jaar organiseren we een mooie studiemiddag met ongeveer 100 deelnemers uit de hele regio. Thema’s die aan de orde komen zijn: • Montessori voortgezet onderwijs, • Montessori en Onderwijsinspectie, • Met een koel hoofd en een warm hart, • Alles is Taal • De Voorbereide Omgeving.

Zo ook ... ... het idee om Montessori eens goed in de schijnwerpers te plaatsen. In een glossy magazine. Eigentijds, hip, wetenschappelijk onderbouwd, kleurrijk, actueel én opbrengstgericht. Wég met dat stoffige imago! Want ook in de 21e eeuw zijn montessoriopvoeding en -onderwijs hartstikke modern. Daar hebben we keihard aan gewerkt. Het resultaat ligt voor u. Geniet ervan. Bea Plasmeyer directeur Montessorischool Almelo Esther Pelgrom docent pabo Hengelo, directeur AVE.IK Antoinette Schildkamp directeur montessorischool het Zeggelt Enschede Robert Woudenberg directeur montessorischool Passe Partout Apeldoorn

leren & leven

5

achtergrond

achtergrond

Maria Montessori

Een bijzondere vrouw

O

p 31 augustus 1870 wordt in het Italiaanse Chiaravalle Maria Montessori geboren. Zij is een van de eerste vrouwen in Italië die de studie geneeskunde afrondt. Voor die studie was een speciale toestemming van de minister nodig. Tijdens haar werk als arts komt zij in contact met zwakbegaafde kinderen. Volgens haar hebben deze kinderen zich nooit kunnen ontwikkelen door gebrek aan aandacht, ontwikkelingsmateriaal en leermiddelen. Zij trekt zich hun lot aan. Ze verdiept zich in de psychologie en pedagogiek en ontwikkelt zintuiglijk ontwikkelingsmateriaal. Casa dei Bambini Maria Montessori wordt in 1898 directrice van een instituut voor de opleiding van onderwijzers voor verstandelijk gehandicapten. Ze gaat antropologie studeren en wordt benoemd tot hoogleraar aan de Universiteit van Rome. In 1907 krijgt ze de mogelijkheid haar ideeën te introduceren in de Romeinse arbeiderswijk San Lorenzo, waar ze haar Casa dei Bambini (huis van de kinderen) sticht. Hier bedenkt Montessori in korte tijd een compleet nieuw onderwijssysteem. In 1907 verschijnt haar eerste boek: De methode. Dit is het begin van de triomftocht van het montessorionderwijs over de hele wereld.

Verenigde Staten In december 1913 bezoekt Montessori op uitnodiging van Alexander Graham Bell en Thomas Edison de Verenigde Staten. Ze start haar trip met een lezing in een afgeladen Carnegie Hall in New York. Later geeft ze in Californië ook trainingen aan leerkrachten. Vanuit alle Amerikaanse staten stromen ze toe. Tijdens de wereldtentoonstelling van 1915 in San Francisco kunnen toeschouwers daadwerkelijk zien hoe kinderen met ’Montessori’ aan de slag gaan. Het publiek is zeer onder de indruk van de resultaten. Ze ontvangt dan ook twee gouden medailles. Nederland Terug uit de VS vestigt zij zich in Barcelona. Ze verbreekt haar banden met Italië als Mussolini wil ingrijpen in haar onderwijssysteem. Het uitbreken van de Spaanse Burgeroorlog is voor Montessori reden met haar zoon naar Nederland te vertrekken. In 1939 maakt ze, inmiddels 69 jaar oud, een reis om lezingen en cursussen te geven. Daar verblijft ze tot na de oorlog. Ze keert terug naar Nederland en wordt benoemd tot Officier in de Orde van Oranje Nassau. Ook ontvangt ze een eredoctoraat van de Universiteit van Amsterdam. Maria Montessori overlijdt op 6 mei 1952. Ze ligt begraven in Noordwijk. Haar familie zette haar werk voort. Haar enige zoon Mario schreef prachtige vertellingen en haar kleindochter sprak in 2007 nog tijdens het congres ter gelegenheid van 100 jaar montessorionderwijs in Rome.

•

6

Montessori

leren & leven

7

achtergrond

uitspraken bovenkop

NAAM Maria Montessori GEBOREN op 31 augustus 1870 in Italië

1870

BEROEP arts, hoogleraar antropologie BEGAAN MET verstandelijk gehandicapte kinderen STICHTTE Casa dei Bambini in 1907

GAF LEZINGEN in New York en San Franscisco in 1913 WOONDE een korte periode in Barcelona VERHUISDE naar Nederland in 1936 GAF LEZINGEN in India vanaf 1939

1907

werk al met kwadraten en formules.

Linda Mijn nichtje zit in

•

Antoinette Schildkamp Wie zijn wij om

te zeggen hoe je je leven moet inrichten. Je zelf kunnen redden, dat is de meerwaarde van Montessori. Vrijheid, maar wel met voldoende structuur. die paar regels die er zijn.

1913 1936 1939

•

•

Mark Bonvanie

Ute Breuning Petje af voor de leerkrachten van deze

school. Ze kijken echt naar het individuele kind. Kinderen leren hier out-of-the-box te denken.

•

Simone Slomp Je kunt veel meters maken omdat je niet op een ander

hoeft te wachten. We hebben het lef lesstof over te slaan die het kind al beheerst.

•

Carla Jansen De geest van Montessori is de manier waarop je naar kinderen kijkt. Het geloof in die kinderen. Geloof in de kracht die in hen zit.

• Manja Haze Alle ruimte

voor vrije natuurlijke ontwikkeling, ook bij de jongste kinderen. Je moet vertrouwen hebben in de competenties van het kind. Onze kinderen zijn echte ‘Mickey kinderen’.

•

Hugo Stolker We hebben een duidelijke route en we willen met elkaar vooruit.

Wij denken in mogelijkheden. We hebben kinderen iets te bieden.

KREEG een eredoctoraat aan

OVERLEED op 6 mei 1952

•

Het voelde hier op school direct goed. Als je vrij gelaten wordt, houd je je juist aan

WERD Officier in de Orde van Oranje Nassau

Universiteit van Amsterdam

We lossen het zelf wel op. Het is echt een chille school.

een klas waar ze allemaal tegelijkertijd rekenen. Daar kan ik me niks bij voorstellen. Ik

BEDACHT een compleet nieuw onderwijssysteem WAS enorm succesvol

Caily Waaijer We zijn als leerlingen best kritisch en nemen niet alles klakkeloos aan.

•

Saskia Oude

Wolbers Als leidster moet je dingen durven te proberen. Wat de kinderen kunnen,

1952

IS BEGRAVEN in Noordwijk

kunnen ze ook zelf doen.

• Irma Pieper Montessori biedt alle skills die de 21e eeuw

vereist. Als volwassenen vinden we het inzetten van een mobiel nog steeds heel spannend, kinderen vinden het heel gewoon. Hoe spannend is het in deze tijd een kind te vertrouwen.

•

Marjan Peters Montessori zit altijd in je hoofd. Onze pedagogiek

is gebaseerd op respect. Het is een optimistische vorm van onderwijs.

• Robert van

Woudenberg Geen kind zegt “ik wil klein blijven”. Alle kinderen willen groot worden en zich ontwikkelen. Als je het montessorionderwijs goed neerzet, zit het wel goed met je opbrengst.

The greatest sign of success for a teacher is to be able to say: “The children are now working as if I did not exist.”

• Marijn Zelf leren gaat beter, anders moet je met de klas mee. De

verantwoording ligt bij mezelf.

_ Maria Montessori 8

Montessori

leren & leven

9

advertentie

interview

Heutink en Nienhuis Montessori, een tastbare samenwerking!

Z

ij werkt al vanaf 1990 in het Montessorionderwijs. Eerst als leerkracht, later als directeur. Liep stage op een klassikale basisschool en wist toen al dat het anders moest. Het werd natuurlijk Montessori. Krachtig. Door een stevige cognitieve ontwikkeling sta je beter, vrijer en krachtiger in het leven. We zetten in op een brede ontwikkeling. Dat doen we door heel veel materialen te gebruiken en door van het geheel naar de delen te werken. Van bijvoorbeeld de wereld naar landen en steden. En alles wat we aanbieden is maatwerk. Echt maatwerk.

Antoinette is niet weg te slaan bij het Zeggelt. Goed teken.

Kiezen. Ik probeer ouders nooit te overtuigen dat hun kind naar ons moet. Montessori past bij ieder kind, maar het moet ook bij de ouders passen. Onze ouders denken erover na hoe een kind leert en zich ontwikkelt. Ze zien ook dat onze kinderen geïnspireerd worden door de omgeving en door de groep. Pesten. Kinderen leren bij ons wat hun grenzen zijn en ze durven dat ook te zeggen. De ander respecteert dat en dat is een mooie basis om pesten te voorkomen. We leren de kinderen om niet te snel te oordelen en mensen in hun waarde te laten. Opbrengst. Ons team heeft elke dag de sterke missie om met ieder kind een sterke verbinding te maken. Zo ontstaat een inspirerende leeromgeving met een hoge opbrengst. Misschien via andere paden dan men gewend is. Maar met een opbrengst waar je u tegen zegt. De inspectie is dik tevreden over ons. En op het voortgezet onderwijs zijn ze blij met montessorikinderen. Het zijn kinderen die vragen durven te stellen en op onderzoek willen gaan.

heutink.nl | nienhuis.nl

Adv NMW jaarboek 2012.indd 1 10

Montessori

27-04-12 14:40

moniek polak fotografie, apeldoorn

•

Antoinette Schildkamp (46), directeur Montessoribasisschool het Zeggelt, Enschede. de school bestaat al vanaf 1938.

leren & leven

11

interview

interview

Montessoribassisschool Passe Partout, Apeldoorn. Robert van Woudenberg (37), directeur.

Zomaar een kosmisch lesje. Kinderen van 6 tot 9 jaar oud in de middenbouw. Een kosmische les over het Perm. Het staat op mijn things-to-do voor vandaag met deze groep. Het Perm is een geologisch tijdperk honderden miljoenen jaren geleden. Ik heb erover verteld, dingen laten zien, getekend, fossielen erbij gepakt, moeilijke woorden geoefend. En… we hebben ons vooral verwonderd over van alles…

50 jaar. Ik denk dat de samenleving in 2050 vraagt om verbinding, samenwerken, zelfredzaamheid, keuzes kunnen maken en om een eigen identiteit. Dat dit cruciale eigenschappen zijn om te kunnen functioneren. Dat is precies wat Montessori doet. Zelfstandig plannen, samenwerken in groepjes, verbindingen zoeken met elkaar. Zoeken naar creatieve oplossingen en inventiviteit. Montessori is het onderwijs van de toekomst.

Peer Gynt Suite. De verwerkingsopdracht is compleet nieuw voor mij: ‘Uitbeelden op muziek uit de Peer Gynt Suite van de Noorse componist Grieg. Een aantal kinderen verbeelden zeewier, wapperend met crêpepapier of dunne stof. Op de bodem van de oceaan bewegen nautilussen en trilobieten zich voort, meebewegend met de begeleidende muziek.’

Ziel. De ziel van Montessori is respect voor een kind. Gelijkwaardigheid. En geloven in de ontwikkelingskracht van kinderen. Wat kun je al en wat is je volgende uitdaging? Er is geen kind dat niet wil leren.

Jezelf terughoren. Je hoort jezelf in je leerlingen terug. Ook dat is Montessori. Leerlingen kunnen aan je zien wat je van hen verwacht. We gingen dus samen vol vertrouwen deze originele uitdaging aan. Een les die de kinderen niet snel zullen vergeten.

vertrouwen, betekenisvol, verwondering, talent­ ontwikkeling, uitdaging en respect

Cito. We doen op school ook de Cito-toetsen en natuurlijk gaan we voor resultaat. De inspectie-eisen zijn voor het montessorionderwijs identiek aan het reguliere onderwijs. Maar we geloven er niet in om kinderen dingen gedwongen aan te leren. We zoeken aansluiting bij de natuurlijke leerbehoefte en stimuleren breinvriendelijk leren. Onze kinderen beginnen met lezen als ze daaraan toe zijn en ze werken ook met grote getallen als ze dat willen.

•

12

Montessori

•

moniek polak fotografie, apeldoorn

Almelose Montessori­school. Bea Plasmeyer, directeur. Zeven groepen, ongeveer 180 leerlingen.

Rust. Ouders zeggen “Wat een rust hangt hier”. En mensen in het voortgezet onderwijs zeggen vaak “Wat zijn jullie kinderen heerlijk zelfstandig.” Leerkrachten kunnen hier rustig even weg uit de klas. De kinderen werken door omdat het zelf gekozen werk is.

Als je eenmaal in het Montessori­ onderwijs bent terechtgekomen, wil je niet anders meer. Het is een soort bevrijding.

moniek polak fotografie, apeldoorn

Proberen. Je moet alles een keer proberen. Dus het speellokaal in. Gewoon doen wat er staat. “Wát een bijzondere les, zeg!”, vertel ik mijn leerlingen. “Je deed het best leuk, hoor!” zeggen ze. “Kom, we doen het allemaal nóg een keer, dan lukt het je de volgende keer vast beter!” ... En dat deden we dus.

Resultaten. Als je het montessorionderwijs goed neerzet, zit het met de opbrengst wel goed. Sterker nog: zeker voor bepaalde vakken scoor je beter dan in het reguliere onderwijs. We doen hier niets anders dan differentiëren. We analyseren heel goed hoe ver een kind is.

leren & leven

13

materiaal

Montessori

materiaal fruit eten Leer mij het zelf te doen! Fruit opscheppen, eten en dan je eigen schaaltje afwassen.

Het Montessorimateriaal staat aantrekkelijk opgesteld in open kasten. Het kind kan zelf het werk kiezen en kan het in eigen tempo aan de slag.

roze toren Door het handelen en benoemen ervaart het kind de begrippen groot en klein, groter en kleiner, grootst en kleinst.

Een voorwerp lijkt te verdwijnen maar komt toch terug: vanzelf of door een handeling, bijvoorbeeld het opentrekken van een laatje.

vormenpuzzels Kennismaking met vierkant, driehoek en cirkel. Goede oefening voor oog-handcoördinatie en concentratie.

14

Montessori

zelf

knopen & strikken

doen

Stapje voor stapje leren zelf knopen open en dicht te doen of veters te strikken.

Kijk eens! Ik kan zelf mijn appel snijden.

leren & leven

15

achtergrond

achtergrond

Gevoelige perioden

Werkt Montessori?

Het kind is van nature actief en wil zich ontplooien. In bepaalde perioden is het heel ontvankelijk voor en geïnteresseerd in bepaalde activiteiten. In de ene periode is het vooral bezig met taal, in een andere meer met ordenen. Dit noemde Montessori ‘gevoelige perioden’. Het kind leert het makkelijkst en zelfs spelenderwijs, wanneer op het juiste moment wordt ingespeeld op die gevoelige perioden. Dezelfde leerstof maakt de kind zich in een andere periode veel moeilijker eigen. Hij is er dan niet of minder ontvankelijk voor. De gevoelige perioden vallen niet bij elk kind op hetzelfde moment. Ze worden dus het beste benut in een omgeving waarin de kind zelfstandig, in eigen tempo kan leren.

Een wetenschappelijke benadering Op eigen wijze Ieder kind ontwikkelt zich op zijn eigen wijze, in zijn eigen tempo en met eigen talenten. Dat betekent dat er een grote individuele variatie in de ontwikkeling is. Professor Jelle Jolles, hoogleraar hersenen, gedrag en educatie, geeft de volgende oorzaken voor deze diversiteit:

• •

Individuele patronen in hersenontwikkeling Aard en intensiteit van de sturing door bijvoorbeeld gezin, kinderdagverblijf en school • Cultuur waarbinnen het kind opgroeit • Ambities en verwachtingen van de omgeving Aanleg en omgeving Ver voor de geboorte al start de ontwikkeling van de hersenen. Ze zijn uitgerijpt tussen het twintigste en dertigste jaar. Ze blijven zich ontwikkelen als reactie op veranderingen in de omgeving. Volgens Margriet Sitskoorn, hoogleraar klinische neuropsychologie, zijn onze hersenen plastisch. Dit wil zeggen dat je op elke leeftijd nieuwe vaardigheden kunt aanleren. Tot je tachtigste zelfs. De omgeving is dan ook veel belangrijker dan men altijd aannam.

Onze aanleg bepaalt weliswaar het bouwplan voor onze hersenen. Maar juist de prikkels uit de omgeving en de ervaringen die we opdoen zorgen ervoor dat de hersenen actief en functioneel worden. Jolles zegt: “Het zijn vooral de omgevingsfactoren die de uitgroei van de hersenen en de effectiviteit van het cognitieve functioneren bepalen.” De omgeving kan dus een stimulerende of remmende functie hebben. Talentontwikkeling Nieuwe inzichten bij talentontwikkeling van kinderen zijn van groot belang:

• De hersenen zijn pas rond 25 jaar volgroeid • Er bestaan zeer grote verschillen in de individuele ontwikkeling van kinderen In het montessorionderwijs sluiten we aan bij deze verschillen in de ontwikkeling. Montessoriopvoeding en -onderwijs gaan uit van de voortdurende zelfontplooiing van de mens. Dagelijks, wekelijks, jaarlijks – zolang het leven duurt. Ieder mens heeft zijn eigen persoonlijke levensloop en zijn eigen biografie. Iedere levens-

loop is echter wel degelijk ook aan bepaalde algemene wetmatigheden gebonden. Montessori spreekt van de perioden van groei. Iedere periode heeft zijn eigen doel en Montessori heeft de perioden dan ook een naam gegeven. Vrijheid Iedereen wil zijn vrijheid optimaal benutten. Daarom ook legt Montessori zoveel nadruk op het kunnen kiezen. Maar om keuzes te kunnen maken, moet het kind wel weten wat er kan (omgeving) en wat het wil (van binnenuit). Kennis speelt daarbij uiteraard een belangrijke rol, want mensen die kennis van zaken missen, zijn in hun keuze afhankelijk van de adviezen van anderen. Jolles geeft aan dat kiezen moeilijk is. In de schoolleeftijd zijn immers nog niet alle hersengebieden uitgerijpt. Om deze rijping te stimuleren zijn initiatief nemen, ondernemen en oefenen in plannen en prioriteren van groot belang. De montessoristijl biedt kinderen hiervoor handreikingen en geeft ze ruimte. Vrijheid betekent immers ook, dat je kinderen helpt keuzes te maken.

•

Gebruikte literatuur: • Jolles, J. (2012) Ellis en het verbreinen. Over hersenen, gedrag & educatie. Amsterdam-Maastricht: Neuropysch Publishers • Pelgrom, E. & Hendriksen, J. (2013) En nu: Montessori! Heino: Sonodruk • Sitskoorn, M.M. (2006) Het maakbare brein: Gebruik je hersens en word wie je wilt zijn. Amsterdam: Bert Bakker

16

Montessori

leren & leven

17

PRAKTIJK

INTRO TO LETTERS Kinderen leren stapsgewijs de letters door de letter te volgen, te lezen, na te schrijven en te luisteren naar de uitspraak.

PRAKTIJK

100 BOARD Gebaseerd op de kaarten die in de klas worden gebruikt. Een fijn hulpmiddel om de kinderen te helpen bij het leren van de getallen van 1-100, even en oneven getallen, vaste en willekeurige patronen. PLACE VALUE Leg de getallen die je hoort (alleen in Engels).

PINK TOWER Een app met twaalf oefeningen. Het kind moet steeds de volgende kubus aanleggen volgens het voorbeeld. De kubussen zijn verhoudingsgewijs even groot als de echte. Dat is belangrijk voor latere montessoriwerkjes. Montessori geography Al puzzelend leert het kind de wereld kennen.

ONTDEK DE VORMEN Kinderen leren in deze app met geometrische vormen te werken, ze te herkennen en ze in elkaar te passen, dit alles gebeurt uiteraard spelenderwijs.

Apps 18

Montessori

Irma Pieper is directeur van montessorischool ‘De Plotter’ in Zutphen. Ze heeft een uitgesproken mening over ICT-onderwijs. Op de muur van haar kamer staat ‘Wish it, Dream it, Do it’.

“W

e hebben geen ingewikkelde regels gemaakt. De iPad ligt gewoon in de kast. Als hij leeg is, leg je hem aan de lader. En je loopt er netjes mee rond. Dat is alles.” “Het raakvlak tussen Montessori en ict? Vertrouwen. We hebben geen filter op het internet gezet. Als kinderen een ‘gek’ plaatje tegenkomen, weten ze heel goed dat ze op een kruisje kunnen klikken of dat ze even de leerkracht moeten waarschuwen.” Nieuwsgierig De 21e eeuw vraagt om mensen die flexibel zijn. Die goed kunnen samenwerken en nieuwsgierig zijn. Daarom is ontdekkend leren ook zo belangrijk. Kinderen moeten zelf op onderzoek uitgaan. De ict-wereld sluit daar perfect op aan. Daar valt voor het kind heel veel te ontdekken. We geven ze de verantwoordelijkheid er zoveel mogelijk uit te halen. We registreren niet wie wat doet. We vragen ons niet af wat wel en niet past. Dat kunnen ze zelf wel bepalen. Wat we wèl doen is observeren, begeleiden en bespreken. “Wat ga je met de iPad doen?” Soms leggen we even aan de hele klas uit hoe een app werkt. Soms

Wish it, dream it, do it krijgen ze alleen een tip. Maar meestal pakken de kinderen de iPad gewoon en kijken ze wat erop staat. Of we meten of het werkt? We luisteren naar de kinderen wat ze ervan vinden. Dat is voor ons meten. Alles past Ict stelt ons in staat het kind nog meer aan te bieden. Dat past helemaal bij de montessorivisie. Spannender is het ook niet. Ict is bij ons een middel en absoluut niet iets om hip te zijn. Je kunt het trouwens niet verkopen dat je niets met ict doet, terwijl bijna ieder gezin wel een iPad heeft. In elke groep zijn een of twee iPads aanwezig. Soms komen de kinderen zelf met een goed idee voor een nieuwe app. Een andere keer zetten wij de kinderen op het spoor van een goed programma. Zo groeit ons arsenaal aan ict-middelen gestaag. Alles is inzetbaar: apps, twitter, prezi, ruzzle, tafel-oefeningen, digitale boeken, luisterboeken, noem maar op. Er zijn inmiddels ook al heel wat montessoriapps op het gebied van bijvoorbeeld rekenen, geometrie, kosmisch onderwijs en planeten. We gaan nu kijken wat we gaan doen met de mobiele telefoon.

•

MONTESSORI NUMBERLAND HD Een app voor de beginnende rekenaar: tellen, cijfers herkennen, natekenen, schrijven.

leren & leven

19

mijn dag

mijn dag

“Help mij het zelf te doen”

“Leer mij het zelf te doen”

“Laat mij het zelf doen”

20

Montessori

leren & leven

21

mijn school



mijn school

Kwadraten

en formules Linda (11) en Marijn (11) zitten nu op montessorischool Passe Partout in Apeldoorn, volgend jaar gaan ze naar havo/vwo. Wat is zo leuk aan jullie school? Op de school van mijn nichtje is de hele klas tegelijkertijd aan het rekenen. Allemaal dezelfde sommen. Daar kan ik me niets bij voorstellen. Op een gewone school leggen ze je het tien keer uit en dan snap je het nog niet. Hier moet je het zelf uitvinden. Het leuke van onze school is dat je zelf mag weten wanneer je gaat rekenen. Gewoon, op je eigen niveau. Wat je al snapt, hoef je niet meer te doen. Ik zit in groep 8 en werk al met kwadraten en formules. Sommige mensen denken dat het moeilijk is om alles zelf te doen. Maar we leren al vanaf groep 3 om goed te plannen. Dan weet je precies wat je allemaal af moet hebben. Leren jullie veel? We leren hier heel veel, maar niet omdat de juf of meester dat zegt. We willen het zelf. We maken eerst de toets, want dan weet je precies wat je nog niet weet. Dat is slim, want dan kun je juist daar extra mee oefenen. Onze school doet ook mee aan de cito-toets. Iedereen in de bovenbouw krijgt Engels. We leren dat vooral via liedjes. I’ve got a feeling bijvoorbeeld en Wicked World. We gaan soms ook bij de onderbouw op bezoek. Dan mogen we de kleintjes helpen. Dat is leuk. Hoe is het in de klas? We hebben iPads in de klas. Die hebben we zelf bij elkaar gespaard met een sponsorloop. Dat was heel veel werk, maar heel leuk om te doen. Als je zin hebt om iets uit te zoeken, mag je daar de hele school voor gebruiken. Meten bijvoorbeeld. Of tekenen. Of samen iets uitzoeken achter de computer. Het is juist gezellig in de klas als iedereen met iets anders bezig is.

•

22

Montessori

Mark Bonvanie (16, vwo 5) wil orthopedagoog worden. Caily Waaijer (16, vwo 5) wil chirurg worden. Ze zitten nu nog op het Montessori College in Hengelo.

Waarom heb je gekozen voor een montessorischool? We hoorden goede verhalen over deze school van onze broer en zus. Dat het gezellig is en dat je er toch veel leert. Je wordt begeleid naar zelfstandigheid en dat maakt de overgang naar bijvoorbeeld universiteit of hogeschool gemakkelijker. Wat is het voor een school? Een chille school en een moderne school. We hebben een elektronische leeromgeving. Geen school die bol staat van de regels. Omdat je vrij gelaten wordt, hou je je juist aan die paar regels die er zijn. Er wordt veel van ons gevraagd, maar je bepaalt zelf op welke manier je er komt. Dan leer je het meest. We doen veel op school. Er is ook keuzewerktijd, dan kun je zelf bepalen waar je hulp bij vraagt. Hoe is de sfeer op school? Je staat hier dichter bij de leraar. Ze staan wel boven je, maar veel minder. Je stapt er veel gemakkelijker naar toe. De leerlingen vormen echt een sociale groep. Het groepsgevoel is veel groter omdat je naast je eigen klas ook deel uitmaakt van andere groepen. Soms op basis van vrije vakkenkeuze, soms op basis van verplichting. We hebben ook elk jaar een schoolreis waardoor je elkaar echt leert kennen.

•

Een chille school leren & leven

23

bovenkop ex-m

ex-m

Montessoriaan, zat op de Montessoribasisschool in Hilversum. Was spreker op het Montessori Summer Seminar van 2012 (bij Ajax). Leuk om te weten: zong bij Kinderen voor Kinderen lichting 2 en 3.

Montessori kent geen slimme of domme kinderen. Alle kinderen worden gewoon op hun eigen merites beoordeeld. Dat ben ik me pas later gaan realiseren.

• Toen onze

kinderen naar een Montessorischool gingen, werd ik ineens weer geconfronteerd met het speciale leermateriaal. De schuurpapieren letters en de telstaafjes bleken in mijn geheugen gegrift te staan!

• Eerst doen wat je minder leuk vindt, en daarna wat je met meer plezier doet. Dat is me vooral bijgebleven! • Ik herinner me vooral het plezier waarmee ik naar school ging. Dat heeft ervoor gezorgd dat ik veel opleidingen en studies heb gevolgd. Ik heb altijd plezier gehouden in het «leren»!

• Er was veel ruimte om je eigen tijd in te delen. Met vallen en opstaan leerde je daar mee om te gaan. • Op het Montessori word je als volwaardig mens behandeld. Hoe klein je ook bent. • Als kind kreeg ik verantwoordelijkheden die ik spannend vond maar aankon. Voor de meester een boodschapje doen of stemmen wie welk taakje in de klas kreeg.

• Op de middelbare school nam ik deel

Het is geweldig als je leeft vanuit een positief zelfbeeld. Derk de Kloet

aan de leerlingenraad, waar je ook echt mee mocht praten over het aannemen van nieuwe docenten. Stoer vonden we dat.

• Je mocht altijd

je eigen verhaal te vertellen. Ook als een leraar een klacht over je had en je naar de conrector had gestuurd.

• In plaats van een uur gym kregen we judoles van

het hoofd van de school. Een Surinamer met de felbegeerde zwarte band. Indrukwekkend!

• Je eigen gang gaan, in je eigen tempo werken, een kleedje

waarop je met blokken en letters werkjes maakte, geen cijfers maar beoordelingen als ‘goed, voldoende, onvoldoende’. Mooie herinneringen!

• De school was een veilige

omgeving. Waar duidelijke regels waren, maar waar ook ruimte was voor je eigenheid.

• Zelfverantwoordelijkheid. Leren wat de consequenties van

je eigen actie zijn. Dat is wat we leerden en meenamen in ons dagelijks leven. Citaten oudleerlingen Montessori

24

Montessori

Wie is Derk de Kloet? Derk de Kloet (42) is procesbegeleider bij Ajax. De nieuwe cultuur is voor hem en zijn collega’s heel belangrijk. Er is meer dan alleen voetbal. “We ontwikkelen niet alleen voetballers maar ook mensen.” Daarom zijn mentale weerbaarheid, omgangsvormen en waarden en normen belangrijke issues. Wat heeft montessorionderwijs voor hem betekend? “Het is voor mij levensbepalend geweest. Ik kwam op school volledig tot mijn recht. Ik heb inzicht in mezelf gekregen. Ik weet wie ik ben. Ik heb geleerd initiatieven te nemen en verantwoordelijkheid te nemen. Dat is een basis die ik altijd onder mijn voeten voel. Het is geweldig als je je leven leeft vanuit een positief zelfbeeld.” enthousiasme Zijn dochter zat op dezelfde school en Pieter, destijds zijn leraar, was ook haar leerkracht. “Pieter gaf mij destijds een knipoog nadat hij me verteld had dat ik naar de

Er was structuur genoeg, ik werd heel goed gemonitord.

havo mocht. Die knipoog was voor mij een bron van zelfvertrouwen. Net als toen, was Pieter rustig, faciliterend, geïnteresseerd en begrenzend. Zijn enthousiasme om met kinderen te werken was voor mij aanstekelijk. Prachtig!” En Montessori in de sport? “Ik help jonge talenten met een programma dat niet in beton gegoten is. Voor iedereen is er ruimte voor eigen dingen. Ik leer hen communiceren en hoe ze met gevoelens om kunnen gaan. Ik leer hoe ze bewuster keuzes kunnen maken.”

•

leren & leven

25

gedicht

achtergrond

Het kind heeft honderd talen Zeker. De honderd is er wél

26

MontessorI

Zij zeggen tegen het kind: dat hij zonder handen moet denken zonder hoofd moet handelen moet luisteren en niet praten moet begrijpen zonder vreugde alleen met Pasen en Kerstmis mag liefhebben en verwonderen. Ze zeggen tegen het kind: ontdek de wereld die er al is en van de honderd pakken ze er negenennegentig af. Ze zeggen tegen het kind dat werk en spel realiteit en fantasie wetenschap en verbeelding hemel en aarde verstand en droom dingen zijn die niet bij elkaar horen. En dus vertellen ze het kind dat de honderd er niet is. Het kind zegt: Zeker: de honderd is er wél. Loris Malaguzzi, pedagoog van Reggio Emilia

Jacqueline van Langen

moniek polak fotografie, apeldoorn

100 Het kind bestaat uit honderd Het kind heeft honderd talen honderd handen honderd gedachten honderd manieren van denken, van spelen, van spreken. Honderd, altijd weer honderd manieren van luisteren verwonderen en liefhebben honderd vreugden om te zingen en te begrijpen honderd werelden om te ontdekken honderd werelden om uit te vinden honderd werelden om te dromen. Het kind heeft honderd talen (en honderd honderd honderd meer) Maar ze pakken er negenennegentig af. De school en de samenleving scheiden het hoofd van het lichaam.

Hoera! Mijn kind is hoogbegaafd! Hoogbegaafdheid Van hoogbegaafdheid bestaan heel veel definities, maar vaak wordt het IQ als maatstaf genomen. Iemand die bij een IQ-test een score van 130 of hoger haalt, wordt al snel als hoogbegaafd beschouwd. Volgens Franz Mönks, oprichter van het Centrum voor Begaafdheids­ onderzoek in Nijmegen en Antwerpen, is hoogbegaafdheid meer dan alleen een hoge intelligentie. Iemand die uitzonderlijk intelligent, uiterst creatief én gemotiveerd is, is hoogbegaafd. Creatief is dan het vermogen om originele oplossingen voor een probleem te bedenken. Motivatie is de wil om een bepaald doel te bereiken. Positief of niet? Als een kind hoogbegaafd is, kan dat positief zijn. Het begrijpt en verwerkt nieuwe leerstof bijvoorbeeld sneller dan gemiddeld, begrijpt complexere leerstof gemakkelijker en het heeft belangstelling voor veel dingen. De kans is groot dat het kind het goed doet op school en de kans op een succesvolle carrière kan groot zijn. Toch zijn er ook nadelen. Op school kunnen kinderen ook juist onder hun vermogen gaan presteren, omdat ze niet op willen vallen ten opzichte van de andere kinderen. Of ze vervelen zich. Vaak worden ze onvoldoende uitgedaagd. Dat kan ervoor zorgen dat ze geen juiste leerhouding verwerven gewoonweg omdat ze niet zoveel moeite hoeven te doen om de leerstof te

begrijpen. Vaak voelen hoogbegaafde kinderen zich ‘anders’ dan de andere en hebben ze het gevoel dat ze niet goed door anderen worden begrepen. Omdat hun belevingswereld zeer intens kan zijn. Wat heeft een Montessorischool te bieden? Op een montessorischool staat de aandacht voor het kind als individu en zijn leerproces centraal. Ieder kind ontwikkelt zich in zijn/haar eigen tijd en tempo. Volgens Jacqueline van Langen, montessorileerkracht en specialist in ‘gifted education’, betekent dit dat een (hoog)begaafd kind “die stof aangeboden krijgt die bij zijn/haar ontwikkeling past”. Op een montessorischool is er als vanzelfsprekend aandacht voor verbreden, verdiepen en verrijken. Zo begint het ene kind eerder met rekenen, en een ander kind eerder met taal. Ook het kosmisch onderwijs biedt prachtige mogelijkheden voor slimme kinderen om te excelleren. Het begeleiden van hoogbegaafde kinderen vereist de nodige kennis en het nodige invoelingsvermogen van de leerkracht. Ieder kind is anders en daarom is het voor leerkrachten uiterst belangrijk om te weten welke leerstijl en valkuilen elk kind heeft. Als aan deze voorwaarde wordt voldaan dan is een montessorischool bij uitstek geschikt voor deze kinderen.

•

leren & leven

27

advertentie

jongeren

tien keer miljard

r

De lijn van het alles.

Materiaal voor individueel lees-, schrijf- en taalonderwijs tien keer miljoen

De lijn van de mens.

tien keer duizend

De lijn van de cultuur.

Illustraties Els Rijerse Samenstelling Jos Werkhoven

tien keer één

Bea Heres Diddens illustraties Gertjan van Eijk

De lijn van mijzelf.

‘Als je je plantje geen water kunt geven, dan kun je later ook niet voor je baby zorgen.’ Je weet hoe je iets uit moet leggen. Je leert dat je iets uit kunt leggen.

Uitgeverij De Arend

Daarbij leer je ook hulp te vragen. En hoe je dat doet.

is een mogelijk makende omgeving voor een goed voorbereide omgeving Uitgeverij De Arend Koninginneweg 98 1241 CX Kortenhoef

[email protected] www.DeArend.nl 035-6564636 06-45173638

Je leert hoe je al die samenwerkingsactiviteiten in een dag moet plannen, zodat je lekker door kunt werken. Je moet dus onderhandelen met de ander. pÅz ehapj e

spÊlz Æl

www.BigHistoryPrimairOnderwijs.nl

t Ækje s

WISKUNDE MONTESSORI BASISONDERWIJS optellen aftrekken delen vermenigvuldigen

Taal als middel tot

Uitgeverij De Arend

28

Montessori

rekenen - algebra - geometrie

zwe mle s

!

communicatie en expressie

Je leert de ander waarderen. Je kunt niet iets uitleggen, als je de ander niet waardeert. Het is logisch dat je de dingen zelf doet. Je gaat niet zitten wachten tot iemand je komt helpen. Dat duurt soms lang. Je gaat gewoon iets anders doen of je probeert het nog een keer.

Leren leven

De kern van Montessori volgens jongeren

leren & leven

29

boeken

achtergrond

Wat een geweldig kind. Zelfstandig – zorgzaam – zelfverzekerd Door Tim Seldin Wat een geweldig kind is een praktisch boek bedoeld voor ouders met jonge kinderen. Het staat vol met leuke tips voor dagelijkse activiteiten voor thuis, die mooi aansluiten bij de manier van werken op een montessorischool. De kernwoorden ‘zelfstandig’, ‘zorgzaam’ en ‘zelfverzekerd’, uit de ondertitel, komen heel mooi terug. In het boek vind je ook taal-, reken- en doeactiviteiten. Net als tips over het inrichten van de kinderkamer en het aanleren van goede manieren. Als de ideeën in het boek je aanspreken of inspireren is een montessorischool misschien wel iets voor je kind. ISBN 978 90 230 1221 4 Uitgeverij Becht

Het verhaal van het kind Door Jacqueline Hendriksen Het verhaal van het kind (VvhK) is een basisboek ontwikkelingspsychologie. Aan de hand van ‘narratieven’ – verhalen vanuit het perspectief van het kind – wordt op zeer heldere wijze de ontwikkeling van het kind beschreven. U krijgt handvatten aangereikt om uw pedagogisch handelen af te stemmen op uw eigen kind of op uw leerlingen in de groep. In het boek komen ook diverse theorieën van deskundigen in de ontwikkelingspsychologie aan de orde. Dit boek sluit naadloos aan bij de theorie van Montessori. ISBN 9789006955163 Uitgeverij Thiememeulenhoff BV

30

Montessori

Het kind centraal in de kinderopvang Door Manja Haze Het kind centraal nodigt pedagogisch medewerkers uit om bewuster en anders naar het kind, de pedagogische voorbereide omgeving én zichzelf te kijken. Het boek geeft naast informatie veel praktische voorbeelden hoe je écht respectvol met het jonge kind om kan gaan en ideeën om de speel-leeromgeving van baby, dreumes, peuter/kleuter aantrekkelijker en uitdagender in te richten. Daarnaast komen onderwerpen als vrijheid en zelfstandigheid aan bod. ISBN 9789088502880 BV Uitgeverij SWP

Het verhaal van het onbegrepen kind Door Jacqueline Hendriksen Het verhaal van het onbegrepen kind (VvhOK) gaat over alle kinderen die een beetje ‘anders’ zijn. Kinderen die overal opvallen: op school, thuis en bij vriendjes of vriendinnetjes. Kinderen die anders denken, zich anders voelen en zich wellicht ook anders gedragen. Het zijn al die kinderen over wie volwassenen zich zorgen maken. U wordt uitgedaagd na te denken over het kind en zijn vraag. De opgedane kennis over en het gegroeide begrip voor deze ‘onbegrepen kinderen’ helpt u op een montessoriaanse manier deze kinderen te begeleiden. Zonder oordeel, vanuit gerichte observatie. ISBN 9789006952520 Uitgeverij Thiememeulenhoff BV

In

1914

werd in Den Haag de eerste montessorikleuterschool

opgericht. In 1916 volgde de eerste basisschool in Amsterdam. De eerste

1930. Maria Montessori kreeg 1 zoon. Over de vader werd vaag gedaan. In 2007 sprak Montessori’s kleindochter op een congres ter ere van 100 jaar montessorionderwijs. Maria Montessori heeft 25 boeken geschreven die in meer dan 20 talen zijn vertaald Er zijn 162 montessoribasisscholen in Nederland met 40.000 kinderen en 20 montessorischolen voor voortgezet onderwijs met 10.000 leerlingen Op een montessorischool voor voortgezet onderwijs stamt uit

Cijfers en feitjes over Montessori montessorischool worden geen cijfers gegeven In een montessorigroep

3 leeftijden Het Nederlandse bedrijf Nienhuis maakt al ruim 80 jaar montessorimaterialen voor 75 landen Montessori heeft 59.300.000 hits op Google Maria Montessori ontving 6 zitten altijd leerlingen van

nominaties voor de Nobelprijs voor de Vrede Wereldwijd zijn er naar schatting zo’n 30.000 montessorischolen

leren & leven

31

praktijk

De wereld als geheel “Alles in het

Grote kaart van de werelD

universum is met

Een grote kaart gemaakt van stof, zodat kinderen er op kunnen zitten. Aangevuld met dieren en naamkaarten helpt deze kaart het kind de wereld te ordenen.

elkaar verbonden in een harmonische Uit een schoolgids Kosmische lessen Door het gebruiken van de naam kosmische opvoeding en onderwijs geven we aan dat dit vak in het montessorionderwijs gedeeltelijk een ander karakter heeft. Wij willen door onze onderwerpen en werkzaamheden de kinderen laten beleven • dat de wereld waarin zij leven een wereld in ontwikkeling is; • dat verschijnselen in de wereld met elkaar samenhangen; • dat elk verschijnsel deel uitmaakt van een groter geheel; • dat je samenhangen en ontwikkeling kunt ontdekken, onderzoeken.

Met onze lessen, en door de verwerkingen die daarbij horen, willen we bij kinderen het gevoel van verwondering en respect oproepen. Zorg en verantwoordelijkheid voor de eigen omgeving is het uitgangspunt. 32

Montessori

praktijk

ordening. Als kosmische taak van de mens ziet Maria Montessori het bereiken van vrede en het in stand houden van het evenwicht in de natuur”

E

en kind dat de wereld om zich heen gaat verkennen, ervaart de wereld als iets groots, als één geheel. Kosmisch onderwijs helpt de kinderen ordening aan te brengen in al deze indrukken.

Respect Het doel van kosmisch opvoeden is het kind vanaf jonge leeftijd waardering en respect bij te brengen voor de wereld om hem heen. Je bent daar is immers onderdeel van. Kosmische Opvoeding en Kosmisch Onderwijs. Wat is dat precies? Kosmische opvoeding en kosmisch onderwijs zijn een belangrijk leergebied binnen het montessorionderwijs. De vakken aardrijkskunde, geschiedenis, natuurkunde, techniek, maar ook maatschappelijke betrokkenheid horen daarbij. Het zijn geen aparte vakken meer. Kosmisch onderwijs gaat er vanuit dat alles met alles samenhangt. Daarom wordt een onderwerp altijd vanuit vier invalshoeken benaderd: Ruimte, Tijd, Natuur en Cultuur. De lessen worden steeds aan de hele groep gegeven, waarna de kinderen individueel of in groepjes aan de slag gaan. Het kind doet al werkend en ontdekkend kennis op en laat zich verwonderen. Het is van belang dat de leerkracht dagelijks aandacht besteedt aan het kosmische onderwerp. Kosmisch onderwijs en kosmische opvoeding starten met de houding van de leidster en de opvoeder.

DICHTBIJ Kosmisch onderwijs in de onderbouw betekent vooral de verkenning van de directe omgeving. Het kind moet eerst enig begrip van tijd hebben voordat het aan de geschiedenis van de aarde kan beginnen. Een belangrijk leermiddel hiervoor is de tijdlijn. In de onderbouw is dit een balk met 366 spijkers. VAN OERKNAL ... In de middenbouw zet het ruimte- en tijdsbesef zich voort in een wereld die verder gaat dan de directe leefomgeving van het kind. De tijdlijn loopt nu van de oerknal tot het begin van de menselijke beschaving. Het heelal, de planeten en de aarde nemen een belangrijke plaats in.

... TOT BESCHAVING Wetenschap en de ontwikkeling van de menselijke beschaving staan centraal in de bovenbouw. Er wordt aandacht besteed aan historische en aardrijkskundige achtergronden. En de culturele ontwikkeling van de mens staat centraal.

•

leren & leven

33

interview

interview

Montessorispecialisten Marjan en Simone zijn duo-partners in groep 6-7-8. Beiden zijn niet van de automatische piloot. Integendeel, ze zijn constant bezig nieuwe dingen uit te proberen. Dat vraagt om lef, maar vooral ook om kennis van zaken.

Meters maken

simone slomp:

“Kinderen maken bij ons meters, omdat ze niet op anderen hoeven te wachten.”

Zeeman. Montessori zit altijd in je hoofd. Op de fiets. In de tuin. En ook als je bij de Zeeman binnenloopt en daar iets moois voor een werkje ziet liggen. Weerstand. Werken op een montessorischool vraagt veel van de leerkracht. Het is superintensief. Je krijgt er heel veel voor terug. Je ziet de kinderen groeien en daar doen we het voor. We kiezen de weg van de meeste weerstand. Ja, je hoort het goed. De meeste. We werken alleen klassikaal bij muziek en voorlezen. Dat betekent dat je meer dan 30 kinderen van verschillende leeftijden en met verschillende niveaus op de voet moet volgen. Pas na een jaar of vijf begin je het echt in de vingers te krijgen. Startende leerkrachten worden intensief begeleid. Ze hebben dan al een montessoriopleiding van twee jaar gevolgd.

moniek polak fotografie, apeldoorn

De vijf ‘o’s’ van Simone en Marjan. Hoe vat je als leerkracht nou samen wat Montessori is. Heel simpel, met de volgende woorden: overzicht, overwicht, observeren, opleveren en onderhandelen.

34

Montessori

Pedagogiek. We werken vanuit passie en respect voor het kind. We voelen ons begeleider in plaats van leider. We vertrouwen de kinderen door en door. Montessori is een optimistische vorm van onderwijs.

Didactiek. We leren geen trucjes aan, het gaat juist om inzicht. Cruciaal is dat de kinderen een goede planning kunnen maken. Voor een dag, een week, twee weken of nog langer. Kinderen moeten zinvol bezig zijn. Zelfs over het weekend kletsen kan zinvol zijn. Je moet het lef hebben om stof over te slaan. Binoom en trinoom. Veel montessorimaterialen kunnen door de hele school gebruikt worden. De binoom en de trinoom bijvoorbeeld. Jonge kinderen leren op kleur sorteren en later de kubussen laag voor laag opbouwen. In de bovenbouw gebruiken de kinderen de binoom en de trinoom om de inhoud van de blokjes en uiteindelijk de hele kubus te berekenen. Je bent dan al bezig met rekenen tot de derde macht!

•

marjan peeters:

“Heerlijk als de kinderen me moeten zoeken.” leren & leven

35

interview

interview

We hebben het lef om dingen anders te doen

Montessori College Hengelo. Mavo, havo, vwo. Gestart in 1994. 1275 leerlingen. Directeur Carla Jansen. Teamleider onderbouw Hugo Stolker.

carla jansen: Natuurlijk zijn we ook een ‘gewone’ school waar gewerkt en geleerd moet worden. En waar we leerlingen begeleiden om een diploma te halen, binnen de tijd. Opbrengst telt hier wel degelijk. Spirit. We hadden met zijn allen de geest en geloofden heilig in de kracht van kinderen. Het moest anders. We hadden kinderen echt iets te bieden. Meer ruimte. Meer denken vanuit mogelijkheden. Niet alleen kennis, maar ook volop aandacht voor de vormende kant. Dan kun je alleen maar voor Montessori kiezen. Samen. Onze slogan is ‘mijn school, jouw school, onze school’. Het geeft aan dat we het samen doen. Als we een open dag hebben, is dat niet alleen het feestje van de leerkrachten, maar net zo goed van de leerlingen. Op de laatste open dag waren er 200 aanwezig om te helpen. Dat ‘samen’ komt het leerklimaat ten goede. We zien er niet tegenop om met 300 kinderen naar het zwembad te gaan. Of om met een paar klassen Parijs te verkennen.

Hugo Stolker: Wij zijn in staat om dwarse kinderen een kwartslag te draaien. 36

Montessori

Kiezen. Ouders kiezen voor onze school omdat wij vertrouwen in kinderen hebben. We nemen hen serieus en we geven hen verantwoordelijkheid. We zijn in staat om dwarse kinderen een kwartslag te draaien. We garanderen hen dat de kinderen het hier goed hebben. Ook dat we hen aanspreken op hun prestaties. Leerlingen kiezen voor een school waar het goed voelt. Warm. Er hangt hier een ontspannen sfeer. Onze leerlingen weten zich hier veilig en gekend. Het voelt soms zelfs als een warm bad. Prettig. Open. Leven. Opbrengst telt hier wel degelijk. De jeugd wordt hier voorbereid op hun toekomst in de maatschappij van de 21e eeuw. Dat is het echte leven. Ze leren over blokkades heen te springen. Er zijn extra ontplooiingsmogelijkheden. Onze maatschappelijke stages staan bijvoorbeeld als een huis. En bij de werving van nieuwe docenten is een leerlingdelegatie actief betrokken.

•

leren & leven

37

internationaal

internationaal

Het succes van Google

M

ontessorianen Larry Page en Sergey Brin ontmoetten elkaar in 1995 op de universiteit van Stanford. Samen ontwikkelden ze in een studentenkamer en een garage de technologie achter hun zoeksysteem. Het was de start van Google, dat inmiddels meer dan 70 kantoren in meer dan 40 landen over de hele wereld heeft en een marktwaarde van bijna 200 miljard euro. De Montessori-visie “Het succes heeft zeker voor een deel te maken met onze opleiding. Geen opdrachten uitvoeren, maar zoeken naar je eigen motivatie. Vragen stellen bij alles wat er gebeurt en het allemaal een beetje anders doen”, zo zeggen ze. Ze leerden hun eigen interesses te volgen, zelf te bepalen wat ze wilden leren. “Jezelf vragen blijven stellen. Wat kan ik nog meer doen? Wat vind ik interessant? Hoe kan ik dat bereiken?” Dat is precies wat Larry en Sergey ook deden. En nog steeds doen.

Larry Page, CEO van Google Inc. - “I think it was part of that training of not following rules and orders, and being self motivated, questioning what’s going on in the world and doing things a little bit differently.” 38

Montessori

Open cultuur De montessorivisie is diepgeworteld binnen het bedrijf. Werk je bij Google, dan krijg je de kans outside the box te denken. Er heerst een open cultuur, waarin iedereen in praktische zin bijdraagt en niet bang is ideeën of meningen te delen. In alle Google-kantoren vind je muurschilderingen en decoraties voor wat ‘couleur locale’. Er zijn Googlers die kantoren, yurts en ‘huddles’ delen; videogames, pooltafels en piano’s; cafés en ‘microkeukens’ gevuld met gezond eten; en ouderwetse whiteboards voor spontane brainstormsessies.

•

Steve Jobs - “I think if you do something and it turns out pretty good, then you should go do something else wonderful, not dwell on it for too long. Just figure out what’s next.”

E

en van de grootste visionairs van de afgelopen decennia is Steve Jobs. In 1975 richtte hij samen met Steve Wozniak en Ronald Wayne het elektronicabedrijf Apple op. Dit bedrijf speelde een belangrijke rol bij de opkomst van de pc-markt, maar ging in 1997 toch bijna failliet. Toen Steve Jobs werd aangesteld als CEO, groeide Apple uit tot een van de grootste bedrijven ter wereld. Hij was de drijvende kracht achter de grote successen. THINK DIFFERENT Steve Jobs leidde Apple volgens de montessori-visie. Voortdurend op zoek naar uitdagingen. Deze manier van ondernemen inspireerde talloze mensen. Zo ontstond bijvoorbeeld het idee van een Steve Jobs-school. Met een centrale rol voor de iPad natuurlijk. “In ons plan gaat het onderwijs uit van de talenten van de individuele leerling en is alles erop gericht deze maximaal tot ontwikkeling te laten komen”, aldus initiatiefnemer Maurice de Hond. Een vorm van onderwijs die volledig aansluit bij wat Maria Montessori voor ogen had. Niet voor niets is de slogan van Apple ‘Think different’.

Leidraad voor een Steve Jobs-school • De leerling leert het meest wanneer er een actieve rol voor hem of haar is weggelegd in het leerproces. • De subjectieve interpretatie van de (leer) situatie is bepalend voor het gedrag, daarom moet dit zoveel mogelijk aandacht krijgen. • De leerling moet in staat gesteld worden zijn eigen kennis te construeren in plaats van te reproduceren. • Het verwerven van kennis, inzicht en vaardigheden komt geleidelijk aan tot stand. • Leren is het meest effectief wanneer leerlingen hierbij samenwerken.

•

denys

prykh

odov

/ www .shutt

ersto

Steve Jobs-school leren & leven

39

ck.com

internationaal

Tips voor thuis • Bedenk huishoudelijke klusjes die je samen kunt doen. • Echte spullen gebruiken. Dus bijvoorbeeld geen apart serviesgoed van plastic voor het kind. Het wil bij de grotemensenwereld horen, wil groot worden. Gebruik de juiste maat. • Zelf een tussendoortje maken. • Zelf opruimen, juist als het kind zelf morst. • Scheppen met gedroogde bonen (maken een mooi geluid als ze in een schaal vallen). • Voorwerpen sorteren (op vorm, grootte, kleur). • Een verrassingsmand maken (dennenappel, grote schelp, houten lepel, belletje, spons, kwast, ketting met kralen, lege jampot, bolletje wol, klein tasje, linten etc.). • Werken in de tuin. • Luisteren naar muziek (vermijd lawaaierig speelgoed).

“W

ould you like to meet her and interview her?”, vroeg iemand mij tijdens een braai in Kaapstad. Ja natuurlijk wilde ik dat! Een uitgelezen kans om iets te horen over het onderwijssysteem in ZuidAfrika en Montessori. En zo maakte ik kennis met Bev Schneider (48), directeur van The Children’s Studio, een pre-school met peutergroep in de wijk Claremont in Kaapstad.

Hoe lang bestaat The Children’s Studio al en hoe is het begonnen? TCS bestaat 30 jaar en is een private school. Gestart op initiatief van een aantal ouders en parent-run. Dat betekent dat hij door de ouders wordt bekostigd en in stand gehouden. Ze huurden een zaal van de naastgelegen kerk en zijn gewoon begonnen. Dat kan in Zuid-Afrika. Er zijn geen minimumeisen. De school heeft het gebouw na verloop van tijd overgenomen. Ik ben begonnen als leidster en ben nu 10 jaar directeur. Welke kinderen zitten hier? We hebben kinderen van 2 tot en met 6 jaar. Dat heet bij ons pre-school. Met 7 jaar zijn ze hier leerplichtig. Gelukkig is de regering bezig die leeftijd te verlagen. In het begin hadden we vooral kinderen uit de wijk en kinderen van ouders die op zoek waren naar after-care (naschoolse opvang). Gewoon omdat dat gemakkelijk was. Want meestal werken beide ouders. Nu worden steeds meer kinderen uit overtuiging geplaatst. En daarna? Pre-school is een mooie fase. Het is de foundation phase en daarin wordt de basis gelegd voor later. Maar de continuïteit is wel een probleem. Onze kinderen gaan vaak naar regulier onderwijs en dan moeten ze voldoen aan bepaalde minimumeisen. Dat wordt trouwens niet meer getest. Leerplichtige kinderen moeten namelijk op elke school worden aangenomen,

ongeacht hun huidskleur. Maar je wilt wel dat de kinderen gemakkelijk instromen. Ze leren dus bij ons wel “a is an apple” en ze moeten tot 20 kunnen tellen. Binnen de lijntjes kleuren en netjes knippen. Maar ik neem voor mijn 12-jarige zoon soms nog steeds montessorimateriaal mee naar huis. “So that he gets a solid understanding of what they’re learning.” Zijn er veel Montessorischolen in Kaapstad? Er is behoorlijk veel keuze binnen deze wijk. Een van de andere scholen biedt zowel Montessori als regulier onderwijs van pre-school tot en met high school. Die school is natuurlijk veel groter waardoor de kinderen veel meer aan sport kunnen doen. En sport is in Zuid-Afrika erg belangrijk. Rugby en cricket. Ook wordt Montessori hier vaak op één lijn gesteld met Waldorf (vrije scholen). Dat zorgt ook voor veel concurrentie. Gelukkig heb ik een actief bestuur. Het doet veel aan promotie. Er is een website www.childrensstudio.co.za en ze geven een nieuwsbrief uit. Inmiddels hebben we een wachtlijst! Rondleiding Bev leidt me trots rond door de school. Ze heeft nog plannen genoeg: “I would like one more classroom and one more toddler group. Where I can create home-from-home. That’s what parents need most and what I like most.” De lokalen zijn koel en houden de warmte effectief buiten. Ik zie Nienhuis materialen in de kasten. “That’s the best there is, but it is expensive. We cannot always afford it. We only buy one or two pieces each year.” Ik maak kennis met Ethel Sobekwa, een zwarte vrouw die al 30 jaar bij de school betrokken is. Vier kinderen gaan vrolijk op de foto en zwaaien mij enthousiast uit als ik wegga.

•

The Children’s Studio

Tips

Beverley Schneider (48), directeur van The Children’s Studio. Toddler en Pre-school. 3 groepen, 60 kinderen, 3 leidsters en 3 assistentes.

• Knutselhoek inrichten.

Voor de ontwikkeling van jonge kinderen: 40

Montessori

• En wat je ook samen doet; vertel wat je doet, blijf praten. En geef het kind tijd te reageren.

leren & leven

41

materiaal

materiaal

Decimale breukenbord, breukendoos en getalkaarten Helen en decimalen leren en daarmee optellen en aftrekken. De komma is het centrale punt; links ervan, de donkere kleuren, zijn de helen tot miljoen, rechts ervan de decimalen tot miljoenste.

Geometrische lichameN Vormwaarneming en vormherkenning dagen het kind uit deze vormen te herkennen in de omgeving.

Globe Binomische kubus Door het opbouwen van de kubus verwerven kinderen ruimtelijk inzicht en leren ze onder andere machtsverheffen. Een goede voorbereiding op algebra.

Kist met kubussen en kwadraten KWADRATEN Door heel concreet materiaal kunnen kinderen op jonge leeftijd al werken met kwadraten. 

Kwadraten berekenen en machtsverheffen. Wat gebeurt er bijvoorbeeld als je van de derde macht van 4 naar de derde macht van 5 gaat.

Uitgaande van het principe van Montessori dat het geheel voor de delen komt, krijgt het kind eerst op de globe aangeboden. Het land hierop is ruw, van schuurpapier, het water glad en blauw van kleur. De kinderen krijgen door de bol te voelen een globale indruk van de land - water verhouding op aarde.

Letterkist met schrijfletters Voor het leggen van woorden en korte zinnen.

Montessori materiaal 42

Montessori

leren & leven

43

interview

Ik geloof zo in het product dat we hier neer

Kosmisch onderwijs

met Alles-in-1

Onderzoek het zelf! U heeft keus uit 20 schitterende projecten. Inzetbaar in iedere (combinatie van) groep 5 t/m 8. Met Alles-Apart ook kerndoelendekkend voor taal. Voor groep 4 is er een eigen aansluitende jaarlijn, ook kerndoelendekkend.

Alles-in-1

De methode voor thematisch, samenhangend basisonderwijs

www.alles-in-1.org

Ook voor aanvraag zichtzending of gratis presentatie. [email protected] 0224-214745 44

Montessori

Wilt u een project uitproberen? Dan krijgt u 50% korting op de boeken en een gratis opstartbijeenkomst.

moniek polak fotografie, apeldoorn

Marc Schuurman, leerkracht groep 6/7/8 BMS, Amsterdam

hebben gezet!

Montessorikinderdagverblijf Mickey, Hengelo. Manja Haze (links, 43), directeur. Saskia Oude Wolbers (31), peuterleidster. 38 kindplaatsen, ca. 70 kinderen. 50% uit de wijk, 50% kiest bewust. Hip. Montessori een hip merk? Zo zou ik het niet willen zeggen. Het past wel heel goed bij deze tijd. Vroeger zaten we in bankjes, moesten we luisteren en werden we klaargestoomd voor ons latere beroep. Maar de maatschappij verandert en vraagt om andere kwaliteiten. Meer flexibiliteit en meer communicatie bijvoorbeeld. Volgen in plaats van sturen. Wat ze zelf kunnen, doen ze zoveel mogelijk zelf. Zo bouwen ze zelfvertrouwen op. Peuters smeren zelf hun boterham, pakken hun eigen spulletjes, wassen hun eigen bord af en ruimen alles weer zelf op. Wij volgen de ontwikkeling van het kind in plaats van dat we die sturen. Dan moet je natuurlijk alle vertrouwen hebben in de competenties van het kind. Natuurlijk begeleiden we het wel. Maar dan echt individueel.

Metamorfose. Het positieve resultaat van deze benadering is elke dag zichtbaar. Juist deze jonge kinderen ondergaan soms een complete metamorfose omdat ze nog zo onbevangen zijn. Veel verschillende en positieve ervaringen tussen 0 en 3 jaar leggen een schitterende basis voor het verdere leven. Creatief. Een montessoriomgeving biedt kinderen meer mogelijkheden zich zintuiglijk te ontwikkelen. Er is alleen nog niet erg veel uitdagend zintuiglijk materiaal voor kinderdagverblijven. Daarom maken we heel veel zelf. Het hoeft niet ingewikkeld te zijn. Afwassponsjes in verschillende kleuren met een zachte sponskant en een ruwe schuurkant zijn al heel leerzaam door het verschil in kleur en structuur. Een beetje creativiteit helpt je een eind op weg. Ambassadeur. Mickey is sinds 2 jaar een echt m ontessorikinderdagverblijf. Daarvan zijn er niet veel in Nederland. Ik geloof zo in het product dat we hier neer hebben gezet. Inmiddels geef ik lezingen en trainingen, op kinderdagverblijven, ROC’s en aan onderbouwteams van basisscholen.

•

leren & leven

45

achtergrond

achtergrond

Lessen in geluk Een Montessoriaanse manier van denken

Op school moeten kinderen zich veilig en geliefd voelen en kunnen zijn wie ze zijn!

Toshiro Kanamori Japanse leraar Children Full of Life Vrijdenker Krachtige mensenvisie Bevlogen

Gelukkig of kundig? “Alle kinderen in een klas moeten gelukkig zijn. Als één kind ongelukkig is, dan is niemand gelukkig.” Dat is waar het om draait volgens de Japanse pedagoog en filosoof Toshiro Kanamori. Leren leven. Samenleven. En vooral gelukkig samenleven. Kanamori heeft zijn sporen verdiend in het onderwijs. Op geheel eigen wijze gaf hij jarenlang les in Japan. Een land waar op school weinig ruimte is voor geluk, expressie en emotie. Waar kinderen vaak bezwijken onder de grote prestatiedruk. Of er op zijn minst ongelukkig door worden. Meester Kanamori gaat dwars tegen de conservatieve Japanse stroom in. Hij stelt het geluk van kinderen boven prestaties. Dat vereiste lef en doorzettingsvermogen van hem.

Het Japanse karakter voor geluk

Recept voor geluk “Zowel je eigen sterke punten als die van de mensen om je heen benoemen.” Dat is Kanamori’s recept voor geluk. De eigenzinnige onderwijzer bereidt zijn kinderen voor op het echte leven door ze de waarde van wederzijds respect, vriendschap en zelfreflectie bij te brengen. Hij verbindt kinderen en leert ze verantwoordelijk te zijn voor elkaar. Zo ontstaat er een klas waar kinderen een emotionele band met elkaar hebben. Waar kinderen oog hebben voor elkaar. En dat is nu precies het geheim van geluk. Leren voor het leven “Verwondering en bewondering, dat is waar je van leert.” Kanamori inspireert en brengt ervaringen de klas in. Een herfstblaadje, een kriebeldiertje, maar ook een bezoek van een zwangere vrouw of een terminale patiënt. Kortom, leren door het dagelijks leven als uitgangspunt te nemen. Dit betekent ook het lef hebben af te wijken van een methode, of van een leerplan. Dus als het sneeuwt, je lesmateriaal laten vallen en de klas mee naar buiten nemen. Inspelen op het nieuws. Reageren op emoties en gedrag in de klas. Immers, de basis van leren is het leven zelf! Leren van het leven is betekenisvol leren.

•

46

Montessori

leren & leven

47

interview

persoonlijk

Montessori als

Vindt dat

De school lekker prestigieus is “Het leesverbeterproject is daar een mooi voorbeeld van” De kinderen hebben het op school goed met elkaar “Pestgedrag wordt niet getolereerd”

Petje af

De school stuurt op resultaten maar niet dwangmatig “Dat werkt toch niet”

48

Montessori

Vertelt op een feestje

Dat de kinderen heel goed leren plannen “Daar hebben ze voor de rest van hun leven veel plezier van” Dat ze leren out-of-thebox te denken “Ze worden geprikkeld om aan de slag te gaan”

Ziet Montessori als

Modern en hedendaags “De kinderen leren maatschappelijke verantwoordelijkheid te dragen. Welke bijdrage kun jijzelf leveren?” Een stevige basis voor later “Ze leren het geheel te zien. De samenhang tussen alles om je heen”

rode draad

door mijn leven Echt luisteren naar de ander. En dan ook echt.

Iedereen wil leren. Kijken zonder te oordelen.

Iedereen wil zich ontwikkelen. Wat een kracht!

Geweldige ervaringen met m’n kosmische lessen. Er is geen drukte meer in

Neemt haar petje af voor

De leerkrachten “Ga d’r maar aan staan. Werken met gemixte of verticale klassen en toch precies weten van ieder kind hoe het leert” De kinderen “Ze hebben respect voor elkaar en zijn sociaal. Ze zijn leergierig en kritisch, en tonen initiatief” Vat Montessori samen als

“Een veilige omgeving waarin mijn kinderen alles hebben gedaan en geleerd, maar wel op hun eigen moment”

mijn hoofd, Montessori Het gaat niet om mogen,

helpt ordenen.

het gaat om kunnen. Ik zie een directe Je denkt in

verbinding tussen

mogelijkheden.

eigenwaarde van een kind en zijn vermogen te leren.

Je voelt je samen verantwoordelijk. Minder ‘nee’. Je gaat uit van een gezond optimisme.

Je respecteert de eigenheid van iedereen.

Blijven verwonderen

moniek polak fotografie, apeldoorn

moniek polak fotografie, apeldoorn

Ute BreuningNiemann …heeft drie dochters: Imke (8), Marit (6), Carleen (3) … zit in de MR … helpt bij de musical

esther pelgrom moeder van drie montessori kinderen Sterre (17), Merlijn (16) en Violinde (14) leren & leven

49

maria montessori

SCHOLING EN VISITATIE

MONTESSORI VOOR KINDEROPVANG

Korein Groep is exclusief partner van de NMV. Daarom biedt Korein Groep opleidingen en certificeringen voor de kinderopvang en kindcentra. Het aanbod bestaat uit: • Opleidingen voor medewerkers in de dagopvang, peutergroepen en bso • Visitatie- en certificeringssysteem voor Montessori dagopvang, peutergroepen en bso • Advies, begeleiding en ondersteuning voor nieuwe Montessori centra Vragen of interesse? Neem gerust contact op met Petra Janssen, projectleider Montessori via (06) 300 733 69 of [email protected].

“Love is more than the electricity which lightens our darkness, more than the etheric waves that transmit our voices across space, more than any of the energies that man has discovered and learned to use. Of all things love is the most potent.”  50

Montessori

leren & leven

51

“Eigenlijk wil je nog maar één ding: meer Montessori!”

AVE.IK reikt je de sleutel aan, je doet de deur zelf open.

“Onze montessori werkwijze is verder aangescherpt. De opbrengsten zijn hoger.”

www.ave-ik.nl 06 449 08 449