Lekker lang lezen! Zomerboeken

Controversieel

Een afwijkende mening over de besnijdenis

Bedoeïenen

Corruptie

Het grote verschil tussen Israël is wat dat aangaat het noorden en zuiden net een gewoon land

C 37 N IEUW ISRAELIETISCH WEEKBLAD

Raadsvergadering Opperrabbijn Ralbag over de dreigende assimilatie

9 juli 2010 • 27 tammoez 5770 • Jaargang 145 Begin sjabbat 20.25 uur • Einde sjabbat 23.00 uur

Losse nummers € 3,—

Lekker lang lezen!

NIW7037_cover 1

Zomerboeken

07-07-2010 17:53:04

2

186641.indd 2

| C 37

7-7-2010 14:18:35

TOP

C 37

T

erwijl de redactie deze week volhangt met oranje vlaggetjes en ook bij ons de voetbalkoorts het toppunt bereikt, ook aandacht voor serieuze zaken. Zo is er opnieuw aandacht voor de besnijdenis: een goddelijk gebod. Nico Vissel houdt een genuanceerd betoog voor ‘anders’ besnijden. Vissel was zelf jarenlang moheel en heeft zichzelf kritische vragen gesteld over besnijdenissen. Op pagina 32 vindt u zijn even controversiële als lezenswaardige artikel. Vorige week is het NIW begonnen met een zomerserie over minderheden in Israël. Deze week deel twee: de bedoeïenen. Er blijkt een groot verschil te bestaan tussen de bedoeïenen in het noorden, die beter integreren in de samenleving, en die in het zuiden, die meer vasthouden aan hun oude levenswijze. De vraag is natuurlijk wat ‘beter’ is, want met integratie gaat ook een groot deel van de bijzondere levenswijze verloren. In een van de artikelen gewijd aan onze zomerboekenspecial, gaat het ook over integratie. In De lijst van meneer Rosenblum van de veelbelovende debutant Natasha Solomons vertelt over een Duits-Joods echtpaar dat alles achter moet laten en naar Engeland vertrekt, vanwege de nazi’s. Om vervolgens prettig te kunnen leven wordt hen aangeraden zich zo veel mogelijk aan te passen aan de Engelse cultuur. Daarnaast stelde de redactie een top-10 samen van vakantieboeken die het ons inziens heel goed zullen doen tijdens een verloren uurtje op de veranda of een dagje aan het strand. Ook is er een interview en een recensie van de hand van Salomon Bouman. Hij sprak met Sjifra Herschberg over haar nieuwste boek Oost West, familieportretten uit Israël. Hier schetst ze aan de hand van gesprekken met twaalf families een beeld van de historie van het land. Een andere blik op de Israëlische geschiedenis wordt geworpen door Willy Lindwer, wiens boek From Jerusalem with love een mooi beeld geeft van de kunsthistorie tussen 1799 en 1948. Het boek begeleidt de tentoonstelling met bijzondere topstukken die nog tot september in het Bijbels Museum in Amsterdam te zien is. Kortom, voldoende te doen deze vakantie!

• 9 juli 2010 • 27 tammoez 5770

CU LTUU R

1 1

Boekenspecial We gaan op vakantie en nemen mee... Een boek van Sjifra Herschberg bijvoorbeeld, of van Sophie Zijlstra. En voor degene die lezen op het strand geen probleem vindt, ook nog een top-10.

BU ITE N LAND

27

Corruptie Simon Soesan laat zijn licht schijnen over de corruptieschandalen rond Ehud Olmert en Avigdor Lieberman. Vervalt de staat daadwerkelijk in een bananenrepubliek of valt het allemaal reuze mee?

BU ITE N LAND

2 8

De bedoeïenen Ze vormen een schilderachtig plaatje in het Israëlische landschap: de bedoeïenen. Ze zijn de snelst groeiende bevolkingsgroep in het land en er blijken onderling grote verschillen te bestaan.

RE L IGI E

3 2

Waarom zo? De besnijdenis raakt het hart van de Joodse identiteit. Als er twijfels zijn, horen die voorzichtig te worden geuit. Nico Vissel stelt vragen en hij heeft recht van spreken.

i n ho u d 4 Varia 8 Raadsvergadering NIHS 11 Zomerboeken 12 Oost West 15 Potifars vrouw 16 Natasha Solomons 18 From Jerusalem with Love 19 Inspirerende top- 10 22 Ramsj 24 Opinie 27 Simon Soesan over corruptie 28 Bedoeïenen van Israël 32 Besnijdenis door Nico Vissel 34 Bloeme Evers en Sidra

Omslagfoto: Istockphoto.com

C 37

NIW7037_INHOUD_nieuw 1

| 3

07-07-2010 17:54:33

va r i a

selijk schild gebruikten en een ander omdat hij bevel gaf tot een luchtaanval dicht bij een moskee. Tijdens de 22 dagen durende oorlog kwamen ongeveer 1400 Palestijnen en 13 Israëli’s om.

fotocredits: Lilach Wei ss

H&M-boycot

Yakir Prijs Christenen voor Israël ontving de Yakir Award als erkenning voor hun werk voor Israël en als dank voor hun bondgenootschap. Ze zijn daarmee de eerste niet-Joodse organisatie die de prijs krijgt uitgereikt. De organisatie is dankbaar en trots en zegt dat de prijs haar giftgevers toekomt. De Yakir Award wordt door Keren Hayesod, Israëls nationale fondsenwervende organisatie, uitgereikt. V.l.n.r. Roger van Oordt, Ehud Barak, Avi Pazner – voorzitter Keren Hayesod, Greg Masel – directeur Keren Hayesod en Dick Schutte – voorzitter Christenen voor Israël. n

Demonstratie centrale Inwoners van Hof HaCarmel zijn be-

zorgd over de gascentrale die gebouwd gaat worden aan de noord-Israëlische kust. Door de recente ontdekking van de gasvelden Tamar en Dalit in de Middellandse Zee moet een gascentrale worden gebouwd om het gas verder te verwerken. Het bedrijf Noble Energy heeft bepaald dat de centrale aan de kust van de Carmel gebouwd gaat worden. Bewoners van deze plek hebben vanaf het begin hevig geprotesteerd. Niet alleen zijn ze bang voor de schadelijke effecten die de bouw zal hebben op het natuurgebied bij de Carmel, ook vinden zij het onverantwoord dat de gascentrale zo dicht bij bewoond gebied komt te staan. Ze vrezen voor ontploffingsgevaar. Eerder pleitten ze voor een gascentrale op zee, in plaats van op het vasteland. Op 6 juli hielden de tegenstanders een demonstratie tegen de bouw. Op www.gas-out.com staat een online petitie.

Verzetsheldin overleden Stijntje Pratomo-Gret, verzetsvrouw en overlevende van vrouwenconcentratiekamp Ravensbrück, is vorige week zondag overleden. Zij hielp Joodse onderduikers tijdens de Tweede Wereldoorlog en verspreidde De Waarheid, het partijblad van de Communistische Partij in Nederland. In 1943 werd ze opgepakt door de Duitsers en kwam in Ravensbrück terecht, waar zij in 1945 werd bevrijd. Na de oorlog verbond zij zich aan het Comité Vrouwenconcentratiekamp Ravensbrück, dat aan scholieren voorlichting geeft over de Tweede Wereldoorlog, en het vrouwenkamp in het bijzonder. Stijntje PratomoGret is negentig jaar geworden.

Illegale crèches

Soldaat aangeklaagd

In het noorden van Israël opereren zo’n 500 Arabische kinderdagverblijven en kleuterscholen illegaal. Honderd daarvan worden geleid door de jihadistische Islamitische Beweging. Volgens parlementariërs wordt er haat en antisemitisme aangeleerd op de kinderdagverblijven. Dr. Orna Ben-Simhon,

Het Israëlische leger heeft een soldaat aangeklaagd op verdenking van doodslag. De soldaat doodde vorig jaar tijdens de Gaza-oorlog twee Palestijnse vrouwen met witte vlaggen. Verder zijn twee officieren disciplinair gestraft, de een omdat hij toestond dat militairen onder zijn bevel een Palestijn als men-

4 | C 37

NIW7037_varia 2

vertegenwoordiger van het ministerie van Onderwijs, zegt dat de licenties van deze dagverblijven en scholen zijn ingetrokken, maar de scholen trekken zich daar niets van aan.

In een Brussels filiaal van H&M werd dezer dagen herrie geschopt door pro-Palestijnse activisten. Zij kondigden aan de H&M winkels te boycotten omdat de keten kortgeleden vestigingen opende in Israël. De activisten kregen deze week hulp uit onverwachte hoek; ook pro-Israëlische activisten gaan de kledingzaak boycotten, zij het om een heel andere reden. Zij boycotten H&M omdat de kleding die er wordt verkocht veelal in Turkije wordt gemaakt. Een groepje jonge Israëli’s deelde pamfletten uit en plakte ‘koop hier geen kleding’-stickers op in de pashokjes. Een van de initiatiefnemers van de actie zei dat ‘er geen enkele reden is om kleding te kopen uit een land dat terreur tegen ons financiert’.

Hebreeuws op CHE De Christelijke Hogeschool in Ede gaat leerlingen de mogelijkheid bieden Hebreeuwse les te volgen. Rabbijn Lody van der Kamp zal de lessen gaan geven. De cursus richt zich volgens de CHE op christenen die het Oude Testament in de grondtaal willen leren lezen en geïnteresseerd zijn in de culturele achtergronden van het jodendom. De lessen worden verzorgd in samenwerking met het Cheider in Amsterdam.

Hitler-ringtone Een 54-jarige Duitser staat zes maanden celstraf te wachten omdat hij een speech van Hitler als beltoon gebruikte. De man programmeerde de uitspraken waarin Hitler oproept tot ‘vernietiging van het wereldwijde jodendom’ en speelde deze tijdens een treinreis herhaaldelijk af. Hij werd aangegeven door medepassagiers en door de politie gearresteerd toen hij uit de trein stapte in Hamburg. Op zijn telefoon zaten stickers geplakt van swastika’s en Hitlers beeltenis.

‘Son of Hamas’ naar VS Mosab Hassan Yousef krijgt definitief politiek asiel in de Verenigde Staten. De zoon van Hamas-kopstuk Sjeik Hassan Yousef spioneerde jarenlang voor de Israëlische Shin 9 juli 2010

07-07-2010 18:28:46

va r i a

Bye Burger King Amerikaans fastfood is uit. De Israëli’s geven de laatste vijf jaar steeds vaker de voorkeur aan hun eigen falafels, salades en shoarma’s en laten de Burger King-filialen bankroet achter. Ook de fastfoodketens Wendy’s, Dunkin’ Donuts en Starbucks moesten Israël noodgedwongen verlaten. Janna Gur, een invloedrijke culinair journalist: „Toen het Amerikaanse fastfood in Israël arriveerde was iedereen dolenthousiast, maar de euforie nam snel af. Israëli’s zijn vandaag de dag erg trots op hun eigen eten. We reizen veel en je hoort alle Israëli’s klagen over de salades die ze zo missen in het buitenland. Amerikaans eten hoort gewoon niet thuis in het Israëlische smaakpalet”.

Lesboeken incompleet? De eerste Libanon-oorlog en de Oslo-akkoorden staan niet vermeld in het nieuwe geschiedenisboek dat vanaf komend schooljaar op Israëlische middelbare scholen gebruikt gaan worden. Het boek, getiteld Subjects for the High School History Curriculum bericht over alle Israëlische conflicten vanaf 1973 maar laat de Oslo-akkoorden en de eerste oorlog met Libanon van 1982 achterwege. Het Israëlische ministerie van Onderwijs laat in de geschiedenisboeken doorgaans recente gebeurtenissen achterwege, omdat zij zeggen dat het twintig á dertig jaar duurt voordat een gebeurtenis in historisch perspectief geplaatst kan worden. Professor Hannah Yablonka van de Ben Goerion Universiteit noemt het incomplete lesmateriaal ‘te belachelijk voor woorden’. „Het vredesakkoord met Jordanië vond plaats als gevolg van de Oslo-akkoorden. Studenten moeten weten wat de Palestijnse Autoriteit is. Dit is geschiedvervalsing.” Het ministerie van Onderwijs lijkt zich van geen kwaad bewust. 27 tammoez 5770

NIW7037_varia 3

fotocredits: Flash 90

Beth nadat hij zich in 1997 tot het christendom bekeerde. Een jaar geleden werd de aanvraag voor asiel in de VS geweigerd omdat Yousef betrokken was bij terroristische activiteiten en een gevaar zou zijn voor de veiligheid van de Verenigde Staten. Yousef, die inmiddels verstoten en onterfd is door zijn familie, verklaarde tegenover een rechter in San Diego in levensgevaar te zijn vanwege zijn spionage voor de Shin Beth en zijn bekering tot het christendom. Yousef heeft zijn ervaringen als spion inmiddels beschreven in het boek, The Son of Hamas dat in Nederland in het najaar uitkomt.

Wapens weg Tijdens het bezoek van premier Netanyahu aan Washington, raakte de Amerikaanse luchtvaartmaatschappij American Airlines tijdens een tussenstop een tas kwijt met daarin de wapens van Netanayahu’s lijfwachten. De tas, die op het vliegveld van Washington DC had moeten aankomen, werd teruggevonden op het vliegveld van Los Angeles, maar vier vuurwapens waren uit de tas verdwenen. Volgens de politie van Los Angeles zijn ze gestolen. Netanyahu bezocht in de VS onder meer de secretaris-generaal van de Verenigde Naties Ban Ki-moon en president Obama (zie foto). n „Een professioneel extern comité van de beste historici hebben het boek samengesteld. Niet alle historische gebeurtenissen kunnen worden meegenomen in het lesmateriaal.”

Franse ‘NSB-ers’ online De namen van Franse verraders uit de Tweede Wereldoorlog komen online te staan. De namen van Fransen die collaboreerden met de nazi’s lagen opgeborgen in de kelders van het politiemuseum in Parijs. Er lag een 75-jarig spreekverbod op de documenten uit 1940 om de betrokkenen te beschermen. In 2015 zullen alle namen openbaar worden gemaakt.

Nazi Down Under Australië wil een Hongaarse nazi-misdadiger niet uitleveren aan Hongarije. De Hongaar, Charles Zentai, wordt verdacht van de moord op een Joodse jongen in de Tweede Wereldoorlog. De 88-jarige Zentai, die inmiddels de Australische nationaliteit heeft, vocht zijn ophanden zijnde uitzetting aan. Volgens

Australische rechters is Zentai in Hongarije niet aangeklaagd, waardoor er geen reden zou zijn hem uit te leveren. Zentai staat op de zevende plaats op de lijst van de tien meest gezochte oorlogsmisdadigers van het Simon Wiesenthal Centrum. Zentai was adjudantonderofficier in de pro-Duitse Hongaarse troepenmacht en zegt zelf niets met de dood van de jongen te maken te hebben.

‘Bij het leger?’ Hezbollah en Hamas moeten officieel toetreden tot de legers van de Palestijnse Autoriteit en Libanon. Dat staat in een inlichtingenrapport, gepubliceerd door US Central Command (CENTCOM). De CENTCOM-studie noemde de terreurgroepen ‘pragmatisch en opportunistisch’, en meent dat het buitensluiten van Hamas en Hezbollah bij vredesbesprekingen met de Palestijnse Autoriteit en Libanon hen juist aanzet tot radicaler gedrag. „Nu zij hun eigen grieven en doelstellingen niet erkend zien, zullen zij hun gedrag niet matigen,” zegt CENTCOM. In het rapport wordt niet vermeld dat zowel Hamas als Hezbollah zich openlijk de volledige vernietiging C 37

| 5

07-07-2010 18:29:12

va r i a

de leiders van de Palestijnse terreurbeweging ‘Zwarte September’ die verantwoordelijk was voor het bloedbad in 1972 waarbij elf Israëlische atleten en officials werden gegijzeld en doodgeschoten. De Israëlische premier Golda Meïr reageerde destijds op de moorden met de opdracht aan de Mossad om elk lid van Zwarte September te executeren. Hierbij werd een fout gemaakt. In 1981 werd een poging gedaan om Daoud te liquideren, maar hij overleefde. Daoud publiceerde in 1999 een boek, getiteld Palestina: van Jeruzalem tot München, waarin hij Golda Meïr beschuldigt van de moorden omdat zij te koppig was de gijzelaars te ruilen voor gevangen Palestijnen.

Posters herhaald

Honds De Turkse hysterie ten opzichte van Israël viert hoogtij; deze ondubbelzinnige bordjes doken op bij winkels en markten in Turkije. n

van de Joodse staat tot doel hebben gesteld. Israëli’s wijzen erop dat de terreurorganisaties deze doelstelling nooit zullen loslaten, zoals de CENTCOM-officieren beweren.

Tolerant gezelschap

Vijf bisschoppen, rabbijn R. Evers en bestuursleden van Joodse kerkgenootschappen én van het CJO alsmede de voorzitter van de Katholieke Raad van Israël ontmoetten elkaar op 2 juli in Utrecht voor een open gesprek over tolerantie en godsdienstvrijheid.

Excuses De band tussen Israël en Turkije lijkt,

ondanks hoopgevende berichten vorige week in de media, niet snel te herstellen. Turkije eist excuses van Israël voor de aanval op het Gaza-flottielje en zal de banden verbreken als dat niet gebeurt. De Turkse minister van Buitenlandse Zaken, Ahmet Davutogly heeft zich verzoend met het feit dat Israël zelf het incident onderzoekt, maar zegt dat excuses absoluut noodzakelijk zijn. Netanyahu heeft laten weten dat daar geen sprake van zal zijn: „We zullen ons nooit excuseren voor zelfverdediging.” V.l.n.r.: Rob Heijmans (voorzitter NIK), Bisschop De Korte (Groningen-Friesland), Willem Koster (CJOvoorzitter), Rabbijn R. Evers (NIK-rabbijn); Bisschop Van Luyn (voorzitter Nederlandse Bisschoppenconferentie), hulp-Bisschop J. van Burgsteden (Amsterdam-Haarlem).

6 | C 37

NIW7037_varia 4

Abou Daoud dood Het Palestijnse brein achter de gijze-

ling van Israëlische atleten tijdens de Olympische Spelen van 1972 in München is overleden. Mohammed Daoud Odeh was een van

Het Auschwitz Comité wil Nederland duidelijk maken dat discriminatie in Nederland nog steeds op grote schaal voorkomt. Het comité heeft daarom de antidiscriminatie-posters opnieuw door het hele land verspreid met daarop de tekst ‘Nooit meer Auschwitz’. Jacques Grishaver, voorzitter van het Nederlands Auschwitz Comité: „We verspreiden ze opnieuw omdat het past in deze tijd. Wij moeten duidelijk blijven maken dat racisme en discriminatie moeten stoppen.” Het Auschwitz comité heeft de posters van een Joodse jongen met keppeltje en die met een moslima opnieuw verspreid. „Deze groepen zijn nu actueel,” zegt Grishaver. De posters zijn gratis te bestellen op www. auschwitz.nl.

Onderzoek uitgebreid Het Israëlische kabinet heeft toestemming gegeven de onderzoekscommissie die

Wijze woorden Er bestaat geen garantie tegen passie.

 bKetoebbot 13b

9 juli 2010

07-07-2010 18:29:36

VLOTTE BABBEL Elke week interviewt het NIW heel kort een succesvol lid van de misjpoge over zijn of haar nieuws. Deze week muzikant Ben van Gelder (21). V: Feestje in Rotterdam? A: Ja, ik treed zaterdag 10 juli op samen met mijn band op het North Sea Jazz festival. Ik speel saxofoon en de andere bandleden spelen basgitaar, drum en piano. Mijn bandleden komen uit New York. V: Zijn er geen goede Nederlandse musikanten dan? A: Jawel, maar ik heb drie jaar in The Big Apple gestudeerd en gewoond, zo kennen we elkaar. Een van hen reist trouwens zelfs speciaal op en neer voor het North Sea. V: Je verkeerd in beroemd gezelschap op het festival, ben je zo goed?

VA R I A

FOTO: CLAUDIA HANSEN

het Gazavloot-incident onderzoekt uit te breiden. De commissie onder leiding van de voormalige rechter van het Hooggerechtshof Jacob Turkel gaat getuigen dagvaarden die onder ede hun verklaring moeten afgeven. De commissie heeft nu dezelfde bevoegdheden als de Winograd Commissie, die werd opgericht na de Tweede Libanonoorlog.

Synagoge Essen heropend DE ALTE SYNAGOGE in Essen zal op 13 juli worden heropend als Joods Cultuurhuis. In de Alte Synagoge zal vanaf die dag de permanente tentoonstelling Jewish Way of Life te zien zijn. Iedereen is van harte welkom voor de officiële opening: 13 juli, synagoge Essen, 16:00 tot 20:00 uur.

Zubin Mehta voor Shalit DE WERELDBEROEMDE DIRIGENT Zubin Mehta heeft dinsdag een concert gegeven aan de grens met de Gazastrook ter ere van Gilad Shalit. De Indiase dirigent speelde samen met het Israëlisch Filharmonisch Orkest een programma van Verdi, Albinoni en Beethoven. „Het doel van het concert is niet dat wij, de muzikanten, de mensen in Gaza vragen om Gilad Shalit vrij te laten na vier jaar gevangenisstraf. Dat moet worden gedaan door hogere machten.” zei Mehta tegen verslaggevers in Tel Aviv. „We willen ze alleen vragen of het Rode Kruis een bezoek mag brengen aan de jongen die al vier jaar wordt vastgehouden.”

A: Iemand van de adviescommissie kende mij van optredens en heeft mij aanbevolen. Ik ging er als kind al heen, toen het festival nog in Den Haag was. Mijn vader verkocht op het festival altijd cd’s. Toen vond ik het al magisch en nu sta ik er zelf. V: Jullie zijn volledig instrumentaal...

N

A: Dat komt natuurlijk vaker voor bij jazzmuziek en daar kiezen wij ook bewust voor, momenteel. Ik sluit niet uit dat we er in de toekomst wel zang bij willen, maar nu past dat er niet bij. V: Wat maakt jullie zo bijzonder?

Brueghel-paneel

A: Goede vraag, wij maken klassieke jazz in een hedendaags, modern jasje. Er komen grote namen als Stevie Wonder en Norah Jones spelen en het publiek kan tijdens de optredens heen en weer lopen tussen de verschillende zalen, maar iedereen moet zeker ook even bij ons komen luisteren.

EEN SCHILDERIJ VAN de in 1987 overleden Joodse kunsthandelaar Max Stern is teruggeëist door zijn erfgenamen. Het gaat om het schilderij Allegorie op de aarde en het water van Jan Brueghel. Max Stern vluchtte in 1937 van Düsseldorf naar Engeland. Een deel van zijn bezit was toen al in beslag genomen door de Gestapo en een ander deel heeft hij moeten verkopen om de reis te bekostigen. De restitutiecommissie oordeelde dat het verlies van het Brueghel-paneel onvrijwillig was en direct verband houdt met het nazi-regime. Het paneel, dat nu in het Noord-Brabants Museum hangt, wordt afgestaan aan de Max Stern Estate, een stichting die universiteiten in Canada en Israël ondersteunt. Voor het Noord-Brabants Museum is het verlies van het paneel opnieuw een bittere pil. In 2006 stond het ook al twaalf werken af aan de erven van Jacques Goudstikker.

North Sea Jazzfestival, vanaf vrijdag 9 juli t/m zondag 11 juli, Ahoy Rotterdam. 27 TAMMOEZ 5770

NIW7037_varia 5

C 37

| 7

07-07-2010 18:30:10

fotocredits: Ronnie Eisenmann

b innen l a nd

nihs

Opperrabijn Aryeh Ralbag

Verdeeld richting toekomst De Raad van de NIHS kwam vorige week in vergadering bijeen en Opperrabbijn Ralbag sprak. Een verslag. Esther Voet

8 | C 37

NIW7037_NIHS 1

E

r viel veel te doen, afgelopen donderdag tijdens de raadsvergadering van de NIHS, de Joodse Gemeente Amsterdam. Zo moest de Rekening en Verantwoording over 2009 worden goedgekeurd, een klus die oorspronkelijk voor de vorige vergadering stond gepland maar waarvoor toen geen quorum was. Ook deze avond was er aangaande dat punt op de agenda geen sprake van onverdeeld enthousiasme. Zo had Herman Loonstein van Tora & Kehilla maar liefst achttien vragen opgesteld aan het adres van het accountantskantoor Mazars die de rekening als externe partij had gefiatteerd. Grootste bezwaar dat Loonstein tegen de Rekening en Verantwoording heeft, is het feit dat geen van de bestuursbeslissingen vorig jaar zijn goedgekeurd door het vorig jaar ingestelde Presidium, iets wat officieel wel had gemoeten. Op de vraag of Mazars over deze nieuwe structuur was ingelicht, moest de

vertegenwoordigster van Mazars, Tanja Haremakers, negatief antwoorden terwijl een aantal Raadsleden eerder schriftelijk was meegedeeld dat Mazars wel was ingelicht . Volgens de fractie Tora & Kehilla had de jaarrekening daarmee geen enkele rechtsgeldigheid. Daarmee hebben ze officieel een punt. Ronnie Eisenmann, bestuursvoorzitter, reageerde naar het NIW: „Inderdaad, dat was slordig van ons. Maar ik betwijfel of het in praktijk verschil had gemaakt omdat het Presidium de besluiten toch had goedgekeurd.” Door Tora & Kehilla werd geprobeerd de stemming tegen te houden: „Meneer de voorzitter, dit is een ernstige zaak, wij vragen dan ook om niet tot stemming over te gaan,” aldus Herman Loonstein. Ook kwam de huidige financiële staat van de NIHS aan bod. De NIHS is de komende jaren gedwongen om te bezuinigen. Een van de zaken waarop bezuinigd gaat worden, is

9 juli 2010

07-07-2010 17:17:48

nihs

b i nn e n l an d

‘Feit is gewoon dat je vanuit New York geen Amsterdamse kehilla kunt leiden’, aldus een van de aanwezigen

het aantal bezoeken van Opperrabbijn Ralbag aan Nederland: dat gaat terug van zes naar vier keer per jaar waarmee 7000 euro kan worden bespaard. Daarop vroeg Daniël Blog van Emet we Emoena of het überhaupt nog wel zin had om de opperrabbijn over te laten komen, want wie kan een opperrabbinaat leiden met slechts vier weken aanwezigheid per jaar? Daar zou de Opperrabbijn later overigens nog het een en ander over zeggen. Emet we Emoena stemde uiteindelijk tegen de Rekening en Verantwoording, Tora & Kehilla onthield zich van stem, er waren zeven stemmen voor maar het is niet geheel duidelijk of alle zeven wel stemgerechtigd waren, maar daarmee was de Rekening en Verantwoording in ieder geval goedgekeurd. Of de discussie hiermee is afgelopen, valt echter te betwijfelen. Op naar punt twee op de agenda: een toespraak van Opperrabbijn Ralbag. Het rabbinaat ligt de laatste tijd om diverse redenen onder vuur. Zo is er bijvoorbeeld de nog altijd onopgeloste chaos rond het kasjroet en een ander punt is de door de Opperrabbijn geëiste dure oplossing voor de nieuwe sjoel in Amstelveen. Het gebouw waarin de sjoel komt, was oorspronkelijk een kerk. Synagoges die later kerk werden zijn er veel, een kerk

27 tammoez 5770

NIW7037_NIHS 2

die dienst gaat doen als synagoge is een unicum, zeker in Nederland. Halachisch gezien kan dat alleen als er daadwerkelijk iets aan de bouwkundige constructie van het gebouw verandert. Daarom had de opperrabbijn de aankoop van de kerk ook alleen goedgekeurd onder de voorwaarde dat er voor de vrouwen een balkon zou komen. Interessant is echter de vraag of de openbaarmaking van die voorwaarde voor of na de aankoop van de kerk heeft plaatsgevonden. Het bestuur beweerde van wel, maar uit stukken in het bezit van het NIW kan maar één conclusie worden getrokken: dat dit ná de aankoop bekend werd. Sinds die beslissing zijn ook de tijden veranderd: er zitten inmiddels wel vrouwen in de raad, de NIHS moet ook op de centjes gaan passen en de aanbreng van een balkon gaat twee ton kosten (op de totale begroting van de verbouwing van 2,7 miljoen). Een ander punt van zorg voor veel leden van de Joodse Gemeente Amsterdam is de grote afstand die zou bestaan tussen de leden en bijvoorbeeld de opperrabbijn. De opperrabbijn wilde deze avond niet op bovenstaande zaken ingaan. In plaats daarvan hield hij een bevlogen betoog over een zijns inziens veel grotere bedreiging voor de Joodse gemeenschap: assimilatie. Het aantal choepa’s is bijvoorbeeld dramatisch gedaald: de verwachting is dat er bij alle Gemeenten van het Nederlands-Israëlitisch Kerkgenootschap dit jaar niet meer dan achttien choepa’s zullen plaatsvinden, waarvan twaalf bij de NIHS. Hij kwam met een uitgewerkt programma waarvan hij hoopt dat de gehele Gemeente daar de schouders onder zal zetten: van een gezamenlijke kiddoesj met sandwiches na de sjoeldienst op vrijdagavond tot contact leggen via Facebook en het organiseren van bijeenkomsten voor singles, waar gescheiden zal worden gedanst, dat dan weer wel. Ook decentralisatie was een belangrijk punt in zijn speech en de sjoel Amstelveen is daar een van de voorbeelden van onder het motto: de Gemeente moet naar de mensen in plaats van andersom. De geestdrift waarmee de op-

perrabbijn sprak toonde zijn grote passie en betrokkenheid voor en bij dit onderwerp en werkte enthousiasmerend voor een groot deel van de aanwezigen. Echter, in plaats van het aansnijden van andere prangende vragen vond Opperrabbijn Ralbag het in het tweede deel van zijn speech belangrijker om rekenschap te geven van wat hij allemaal tijdens zijn bezoeken in Nederland voor de gemeente doet: „Dan ben ik 24/7 met de kehilla bezig,” zo zei hij, „en als ik er niet ben, onderhoud ik nauw contact via email, telefoon et cetera.” Niet bij alle toehoorders viel de uitgebreide uitleg in goede aarde: „Een pr-praatje om te laten zien hoe belangrijk hij is, maar feit is gewoon dat je vanuit New York geen Amsterdamse kehilla kunt leiden, zeker niet als je niet voldoende op de hoogte bent van de bijzondere Nederlandse traditie,” was het commentaar van een van de aanwezigen. Hadassa Hirschfeld van Kol Chadasj, een van de meest vooruitstrevende fracties in de Raad en lid van de coalitie: „Kijk, kritiek leveren is gemakkelijk. Maar feit is dat we moeilijke tijden achter de rug hebben en dat we vooruit moeten. Ik heb begrepen dat er ook andere, halachische alternatieven voor het balkon zouden zijn, maar die zijn ons en de leden van Amstelveen niet voorgelegd. De dag voor de raadsvergadering is er aan de leden één plan gepresenteerd: dat van het balkon. Sommige vrouwen maken zich vooral zorgen dat ze door middel van het balkon niet voldoende worden betrokken bij de dienst, maar anderen zijn er juist weer wel gelukkig mee en dat verschil van mening loopt door alle geledingen van de Raad; het is zeg maar fiftyfifty. Maar feit is dat er grote veranderingen op stapel staan, zoals de decentralisatie. De NIHS moet als eenheidsgemeente een andere functie gaan krijgen. We moeten intern aan de gemeenschap werken, de deuren van de sjoels openzetten en onze blik op de buitenwereld richten. En blijken onze stappen over een bepaalde tijd niet te werken, dan zullen we daar rekenschap van dienen te geven.” n

C 37

| 9

07-07-2010 17:18:08

Great, luxurious apartment for rent in Amsterdam Zuid! Available as per 1 July, 2010. Features: -near synagoge (LJG); -near parks (Vondelpark and Amsterdamse Bos) -near Zuidas (WTC, train, bus, offices); -two parkingspaces (two permits directly available) For further details and pictures, please visit:

https://sites.google.com/site/appartementinzuid/


Flatje voor vakantie in Haifa, Centrum Carmel, Israel

Huurperiode: 07-09-2010 t/m 29-09-2010 Geschikt voor echtpaar zonder kinderen. Zitkamer met airco, keukentje Slaapkamer met tweepersoons bed, airco Gescheiden toilet en douchecel Van straat tot flat 23 treden. Gebruik van Mitsubishi Lancer, bouwjaar 2010, automaat met airco. Huurprijs voor gehele periode of gedeelte hiervan: NIS. 4000.-, te voldoen voor aanvang huur.

Inlichtingen: tel. 00972-77-5317442 of [email protected]

10 | C 37

186646.indd 10

7-7-2010 14:22:10

C U LTU U R

Zomerboeken Lekker lang lezen!

Sjifra Herschberg, Natasha Solomons, Sophie Zijlstra, Yann Martel, Willy Lindwer, een top-10 vol variatie en heel veel ramsj.

27 TAMMOEZ 5770

NIW7037_CoverBoekenspeci 1

C 37

| 11

07-07-2010 16:45:58

C U LTU U R

R E C E N S I E ‘O O ST W E ST ’

De geschiedenis in ver Het boek Oost West, familieportretten uit Israël van Sjifra Herschberg en Tami Zer toont de andere, menselijke dimensie van het land. SALOMON BOUMAN

A

ls correspondente van Radio 1 in Israël (2001-2005) blonken de commentaren en reportages van Sjifra Herschberg uit in objectiviteit en journalistiek vakmanschap. Dat geldt ook voor het boek Oost West, familieportretten uit Israël. Zij schreef dit samen met de Israëlische Tami Zer. Haar kennis van de Russische taal – ze was een aantal jaren correspondente in Moskou – en Tami Zers Israëlische achtergrond blijken een ideale combinatie om diep in de ziel van de gecompliceerde Israëlische samenleving door te dringen. Naar mijn weten is nooit eerder zo’n menselijke getuigenis van Israël in al zijn facetten in boekvorm verschenen. Aan de hand van even openhartige als diepgaande gesprekken met onder anderen een overlevende van de holocaust die in Israël een nieuw leven opbouwde, en een Arabische kruidenier

1 2 | C 37

NIW7037_Sifra_geheel 1

die terugblikt op de gevolgen van de Onafhankelijkheidsoorlog in 1948, scheppen de schrijfsters een mozaïek van de soms keiharde maar ook ontroerende Israëlische realiteit. De schrijfsters kijken op een andere manier dan de realiteit zoals die in de media tot uitdrukking komt. De berichtgeving over Israël wordt naar hun oordeel gedomineerd door de verschillende facetten van het Israëlisch-Palestijns conflict. De schrijfsters laten de andere, menselijke dimensie van Israël zien. Sjifra Herschberg en Tami Zer hebben zich zeer zorgvuldig onthouden van een stellingname in dit conflict. Ze laten de geïnterviewden: de rabbijn, de beroepsmilitair, de Jemenitische schone, de kibboetsnik, aan het woord zonder interruptie, zonder het plaatsen van vraagtekens achter hun vaak aangrijpende verhalen. Frustratie, hoop, trots, teleurstelling, woede ook, het heeft allemaal een plaats. Voor wie Israël echt wil begrijpen, wil voelen ook, is Oost West beslist een aanrader. Het is een waardevolle gids door de geest van de Joodse staat. Het boek van Sjifra en Tami heeft ook mijn kennis van en begrip voor Israël verrijkt. Het is een menselijke getuigenis van het land en in geen enkel opzicht een politiek document dat in de in felheid toenemende discussie in Nederland door opponenten en sympathisanten van Israël kan worden gebruikt. Ook geeft het boek geen inzicht in Israëls internationale positie, over de partijstrijd, over de economie of over de nijpende waterproblematiek. En toch is het een

belangrijk document. Een stuk Israëlische egogeschiedenis van hoge kwaliteit dat de gecompliceerdheid van de Israëlische realiteit aan de lezer opdringt.

Oost West is geen roman. Israëls geschiedenis is de leidraad. En die komt haarfijn, hard en ook warm over In het voorwoord maken de schrijfsters duidelijk dat ze het niet over het Israëlisch-Palestijns conflict willen hebben omdat ‘anders de politieke twist en het conflict centraal zouden staan; dat was niet het boek dat we wilden schrijven’. Zij hebben weloverwogen gekozen voor het interviewen van mensen in Israël, binnen de bestandslijnen van 1967. Israëli’s die zich in de gebieden hebben gevestigd komen niet aan het woord. Palestijnen op de Westelijke oever van de Jordaan evenmin. Ik respecteer hun keus. Of het verstandig is geweest zo krampachtig te streven naar maximale objectiviteit en de mens in het drama in de gebieden te negeren betwijfel ik. Een interview met een kolonist in een nederzetting en een Palestijn in een nabijgelegen Palestijns dorp

9 JULI 2010

07-07-2010 17:10:09

I N T E RV I E W S J I F R A H E R S C H B E R G

‘We nemen geen stelling’

verhalen

Naar aanleiding van het boek Oost West had Salomon Bouman een interview met Sjifra Herschberg. SALOMON BOUMAN

Sjifra Herschberg (54) is de dochter van een Joodse vader die Bergen-Belsen overleefde en van een moeder uit een domineesgezin. Als correspondente van Radio 1 in Moskou en Tel Aviv maakte ze naam. Ze woont nu weer in Nederland maar heeft heimelijk heimwee naar Israël, naar de warmte van de mensen, naar de zon ook.

zou het boek hebben verrijkt. Via de achterdeur komt een belangrijk aspect van de achtergrond van het Israëlisch-Palestijns conflict toch in het boek naar voren. De getuigenissen van leden van de familie Chacar over de verdrijving van de Arabieren uit Jaffo tijdens de Onafhankelijkheidsoorlog van 1948 maken de Naqba, de herinneringen aan het lijden van de Arabieren, begrijpelijk.

27 TAMMOEZ 5770

NIW7037_Sifra_geheel 2

FOTO’S: SALOMON BOUMAN

Het conflict loopt toch door de verschillende getuigenissen heen. Een Arabisch meisje vertelt dat botsingen tussen politie en protesterende Arabieren in 2000, een Joods-Palestijnse praatgroep bijna de das omdeed: „Een jaar praten over co-existentie verdampte in een paar dagen als sneeuw voor de zon, iedereen ging lelijk doen tegen elkaar, de Arabieren scholden de Joden uit voor ‘nazi’ en wij waren ineens ‘terroristen’ en ‘landverraders’. Een Arabische man uit dezelfde familie beschuldigt de Arabische leiders in Israël ervan de haat van Joodse zijde tegen de Arabieren ‘te voeden’: „We zijn nooit geliefd geweest in dit land, maar nu worden we gehaat en wordt onze loyaliteit in twijfel getrokken. We leven hier in Israël, een Joodse staat – of je het leuk vindt of niet – het is de realiteit. Het land was ooit van ons maar dat is verleden tijd.” Een dertienjarig Joods Israëlisch jongentje herinnert zich de uitzinnige trots die hem overviel toen Israël de Zesdaagse Oorlog won. „De Arabieren waren dom, we keken op ze neer, ze waren laf, ze stonken, en wij had-

Hoe was het om terug te komen in Nederland? „Ik heb verschrikkelijk aan Nederland moeten wennen. Nederlanders zijn ontevreden, klagen veel. Israëli’s doen dat veel minder. Misschien komt het door de zelfspot, dat hebben Hollanders niet. „Ik vind het heerlijk om vaak in Israël te kunnen zijn. Het land blijft me bezighouden. Ik heb mijn werk als redacteur bij Met het oog op morgen zo kunnen regelen dat ik drie maanden per jaar in Israël kan zijn. Dat stelt me ook in de gelegenheid me nog meer in de achtergronden van Israël te verdiepen.”

C 37

| 13

07-07-2010 17:10:53

C U LTU U R

R E C E N S I E O O ST, W E ST

den ze in de pan gehakt.” Nu hij volwassen is, komt de ‘aan krankzinnigheid grenzende euforie’ hem onbegrijpelijk voor. „Je kunt mensen niet onderdrukken en tot slaven maken. Helaas, met die overwinning raakte de redelijkheid zoek.” Het verhaal van een jong uitgehuwelijkt bedoeïenenmeisje, dat in een conservatieve gemeenschap waar mannen het voor het zeggen hebben, voor haar rechten streed, heeft universele waarde. Hier raken de schrijfsters van het boek aan het prille begin van de feministische revolutie bij de bedoeïenen en Arabieren in Israël.

De schrijfsters interviewen overlevenden van de holocaust die uiteindelijk in Israël in materieel en geestelijk opzicht hun weg vonden. Dat geldt voor immigranten uit de Arabische wereld, die hun rijkdom moesten achterlaten, onder zeer moeilijke omstandigheden in Israël leefden en nu genieten van een mooie flat met balkon. Zo gaan de schrijfsters door de geschiedenis. Ze laten getuigen aan het woord over het verval van de kibboetsen, over de opkomst van het materialisme, over de angst voor de toekomst, over Israëli´s die hun geluk in het buitenland hebben gezocht. Niets is de schrijfsters van het boek ontgaan. Ook niet de scherpe tegenstellingen tussen asjkenazische en sefardische Joden die nog nasudderen in de Israëlische smeltkroes. Oost West is geen roman. Israëls geschiedenis is de leidraad. En die komt haarfijn, hard en ook warm over. Een bijzonder land, dat is het. Sjifra en Tami hebben in goed en makkelijk leesbaar Nederlands een in wezen journalistiek monument van Israëls geschiedenis opgericht. ■ Sjifra Herschberg en Tami Zer: Oost West, familieportretten uit Israël. Uitgeverij Atlas, ISBN 9789045011905, prijs: € 22,50

1 4 | C 37

NIW7037_Sifra_geheel 3

‘De asjkenazische elite kijkt nog steeds neer op sefardische Joden’ Waarom hebben jullie gekozen voor een op personen afgestemd boek en analyse en oordeel achterwege te laten? „De mens in het nieuws is onpersoonlijk. Nieuwsberichten zijn kil en koud. We wilden de mensen tot leven brengen zodat ook het nieuws uit Israël begrijpelijker wordt. Toen ik na mijn correspondentschap terugkwam in Nederland zeiden veel vrienden tegen me dat ik ongetwijfeld een boek over mijn ervaringen in Israël zou gaan schrijven. Nee, zei ik. Ik dacht dat ik aan mijn vorige boeken niets toe te voegen had. Maar langzaam rijpte het idee om het over een andere boeg te gooien; iets wat nog niet bestond. En dat heb ik samen met Tami Zer gedaan. „We wilden Israëls verhaal vertellen door de ogen van Joden, christenen en islamieten in dat land. We kozen zeer zorgvuldig twaalf families uit die wij representatief vonden voor het vertellen van die dramatische geschiedenis. In hun verhalen liggen de razendsnelle ontwikkeling en de emotie van Israël besloten. Door te spreken met mensen die twee of drie generaties of langer in het land zijn, konden we dat op een zeer persoonlijke manier vertellen.” Was er vanuit de geïnterviewden geen wantrouwen naar jullie? ,,In het begin wel. Maar toen we uitlegden dat het onze bedoeling was om hun land uit te leggen aan de hand van hun levensgeschiedenis, werden ze zelfs enthousiast. We hebben urenlang met ze gesproken. Soms waren er emotionele momenten als het over de holocaust ging of over de Naqba (de vlucht/verdrijving van honderdduizenden Arabieren tijdens de Onafhankelijkheidsoorlog).”

Je kende het land al goed. Heb je nieuwe dingen gehoord? ,,Ja. Ik wist niet dat Joodse meisjes in de Arabische landen net als de islamitische meisjes op negenjarige leeftijd werden uitgehuwelijkt. Ik kon me dat niet voorstellen. Toch bleek tijdens de gesprekken met twee Joodse families uit Irak en Iran dat de Joden in die landen zich de Arabische leefgewoonten eigen hadden gemaakt. Wat me trof is dat de Joodse vrouwen in die Arabische landen zo rechteloos waren.” Is dat niet wat onwaarschijnlijk. De Joden hielden zich daar toch ook aan de Tora? „Lees ons boek maar. Wat me ook trof is dat oudere immigranten uit de vroegere Sovjet-Unie zowel door de repressie onder Stalin als door de holocaust zijn getraumatiseerd. De integratie van de Russische immigranten in Israël verloopt goed. De tweede generatie wil slagen, wil zich als Israëli kunnen identificeren. Misschien de helft van de soldaten in het Israëlische leger zijn kinderen van Russische immigranten. Toch heb ik mijn twijfels over het succes van de Israëlische smeltkroes. De asjkenazische elite kijkt nog steeds neer op sefardische Joden.” Waarom komen uitsluitend mensen binnen de grenzen van 1967 aan het woord? Hadden gesprekken met Israëli’s in de nederzettingen of met Palestijnen in de gebieden de situatie voor de lezer niet verduidelijkt? „Dan hadden we een ander boek moeten schrijven. We zouden dan niet alleen met kolonisten maar ook met Palestijnen in vluchtelingenkampen, in Libanon of Canada moeten praten. We wilden ook geen politiek boek schrijven. We wilden beslist geen stelling nemen in het Israëlisch-Palestijns conflict. De lezer van ons boek kan zelf zijn oordeel vellen. Dat lijkt me ook niet zo moeilijk. „Ik denk dat het conflict heel duidelijk herkenbaar is, kijk bijvoorbeeld naar de gesprekken met Israëlische soldaten die vertellen over de oorlogen en met Arabieren die hun land kwijtraakten aan de Joden.”

9 JULI 2010

07-07-2010 17:11:22

P OT I FA R S V R O U W

C U LTU U R

Een gekaapt leven Sophie Zijlstra (1971) begint en eindigt Potifars vrouw met de Molukse treinkaping in 1977, maar daar gaat het boek helemaal niet over. ESTHER VOET

W

aarom herhaalt de geschiedenis zich keer op keer? Waarom kennen bepaalde gebeurtenissen altijd dezelfde afloop? Waarom zijn het altijd dezelfde mensen die staan te wachten? Waarom zijn het altijd dezelfde mensen die anderen laten wachten?’ Laat u als lezer niet afleiden door het begin en einde van het boek Potifars vrouw, want het gaat niet over de treinkaping zoals op de achtercover wordt gepresenteerd. Dit boek gaat zelfs uiteindelijk niet over de afloop van die treinkaping en het lot dat de hoofdpersoon daar ten deel valt. Het gaat over een gekaapt leven, dat van Mendel Waterman, geboren in 1910; een Rotterdamse Jood wiens leven een dramatische wending neemt wanneer hij kort voor de oorlog als succesvol restaurateur op een veiling Potifars vrouw kan kopen, een schilderij van zijn grote held Rembrandt van Rijn. Met de aankoop maakt hij zijn ‘jeugdvriend’ en collega Groot definitief tot vijand: een rekening die bij Groot blijft openstaan tot in de oorlogsjaren. Het duurt even voordat de lezer zich kan identificeren met rokkenjager Waterman, die zelfs tijdens de kaping – hij is dan 67 – zijn ogen niet van het hem omringende

Sophie Zijlstra schetst Waterman met steeds lichter wordende grijstinten

27 TAMMOEZ 5770

NIW7037_Potifar 1

vrouwelijk schoon kan afhouden. Waterman lijkt een typische antisocial, een loner met een fatalistische instelling. Dat beeld kantelt naarmate zijn levensgeschiedenis duidelijker wordt. Sophie Zijlstra neemt de lezer mee terug naar het Rotterdam aan het begin van de oorlogsjaren en schetst Waterman met steeds lichter wordende grijstinten. Met vlotte pen neemt ze je mee haar verhaal in tegen de achtergrond van grote, dramatische, historische gebeurtenissen (van de 12.000 Rotterdamse Joden keerden er na de oorlog slechts 1000 terug). Terwijl het zo geliefde schilderij van Rembrandt in de kamer hangt, hoopt Mendel de eerste jaren van de oorlog onder de bescherming van de directeur van het Museum Boijmans nog de nazi-dans te ontspringen, maar uiteindelijk lukt dat niet meer. Hij hoort hoe collega Groot, zich meer en meer ontpoppend tot antisemiet en verrader, een lijst heeft samengesteld. Mensen op die lijst hopen tegen hoge betaling te kunnen emigreren. De lijst blijkt uiteindelijk alleen in het hoofd van Groot te bestaan, die en passant ook nog even alle vrouwen die zich voor de lijst aanmelden aanrandt en/of verkracht.

Mendel hoopt van Groot vrijheid voor zijn gezin te kopen door hem Potifars vrouw aan te bieden – een relatief lage prijs als je die vergelijkt met de prijs die de vrouwen in Groots greep moeten betalen – maar hij eindigt uiteindelijk met vrouw en kind toch in Westerbork, waar hij zijn gezin voor altijd uit het oog verliest. Hij komt terecht in Theresienstadt waar hij Martha ontmoet, een vrouw die hem ooit eerder in Rotterdam was opgevallen. Ook Martha is op audiëntie bij Groot geweest, en uit die ‘ontmoeting’ is Vera geboren. Mendel probeert Vera uit handen van de nazi’s te houden door Groot op de hoogte te stellen van het kind. Groot belooft het kind te komen halen maar op de afgesproken dag komt hij niet opdagen. Mendel staat uren in de regen op Groot te wachten, zijn wanhoop beschrijft Zijlstra met de regels bovenaan dit artikel. Martha verliest haar zin voor realiteit. De tederheid waarmee Zijlstra de laatste dag van het samenzijn met Martha beschrijft, getuigt van een groot inbeeldingsvermogen en onweerlegbaar schrijftalent. Na de oorlog en jaren van omzwervingen besluit Mendel om Groot en Potifars vrouw op te sporen. Als hij uiteindelijk oog in oog staat met Potifars vrouw realiseert hij zich dat hij totaal is veranderd, dat zijn wereld totaal is veranderd, dat de hele wereld totaal is veranderd en dat dit schilderij de enige constante is. „Aan het einde van dit leven blijft er niets over,” concludeert hij, „niets dat ervan getuigt dat ik heb geleefd en dat het allemaal de moeite waard is geweest. Ondanks alles. Ondanks het wachten en het hopen. Ik ben alles kwijtgeraakt tijdens het wachten en het hopen. Er blijft niets van me over en áls er iets van me overblijft, zegt het niets over wie ik was.” Potifars Vrouw is het tweede boek van Sophie Zijlstra die al eerder furore maakte met haar debuut Mevrouw Couperus. Hoewel de laatste amoureuze scène voor de apotheose ongeloofwaardig overkomt, maken de gelaagdheid en de overpeinzingen van de hoofdpersoon Potifars vrouw tot niet zomaar het zoveelste boek over het door de holocaust veroorzaakte trauma. ■ Sophie Zijlstra: Potifars vrouw. Uitgeverij Querido, ISBN 9789021437804, prijs € 16,95

C 37

| 15

07-07-2010 17:12:15

C U LTU U R

N ATA S H A S O LO M O N S

Drang tot in De Engels-Joodse schrijfster Natasha Solomons (30) heeft een juweel van een debuut geschreven: De lijst van meneer Rosenblum. Haar boek wordt al in tien talen vertaald.

D

SIMCHA TAS

e lijst van meneer Rosenblum is deels geïnspireerd op de verhalen van de grootouders van de schrijfster. Zij vluchtten aan het eind van de jaren 30 van de vorige eeuw vanuit Berlijn naar Engeland vanwege de opkomst van het nazisme in Duitsland. Haar grootouders kregen bij aankomst na de bootreis een folder in handen gedrukt: Voor uw verblijf in Engeland: Handige informatie en nuttige adviezen voor vluchtelingen. Ook de hoofdpersonen in het boek van Natasha Solomons maken dit mee. Protagonist Jack besluit obsessief dat hij Engelsman wil worden en rust niet voordat hij alle punten van de lijst heeft afgewerkt. Hij neemt daarbij de tips niet als adviezen op, eerder als geboden. De adviezen variëren van ‘Een Engelsman spreekt vloeiend Engels’ tot ‘Een Engelsman valt niet op’. Eigenlijk wordt de nieuwkomers op deze manier subtiel maar dringend aangeraden hun identiteit achter te laten, ja, zelfs om volledig te assimileren. Een van de adviezen zorgt ervoor dat Jack zijn eigen golfbaan aanlegt, want ‘Een Engelsman speelt golf’ maar hij wordt bij elke vereniging geweigerd. Daarom besluit hij, overigens zonder zijn vrouw Sadie hierbij te betrekken, zijn goedlopende tapijtfabriek en huis in Londen achter te laten om naar Dorset,

1 6 | C 37

NIW7037_NatashaSolomon 1

the countryside, te vertrekken. Daar begint het bijzondere relaas van een man die op haast maniakale wijze probeert om zijn droomgolfbaan te realiseren. Hij wordt daarbij in eerste instantie behoorlijk dwarsgezeten, maar dat weerhoudt hem er niet van om het nog een keer te proberen en zelfs nógmaals. Intussen is zijn vrouw vooral bezig met haar eigen, verdrietige verhaal: haar door de nazi’s vermoorde familieleden. Zij trekt zich steeds meer terug en voelt zich door Jack genegeerd en onbegrepen. Pas als zij ternauwernood een suïcidepoging overleeft en een vriend van Jack hem bovendien verraadt, geeft hij de golfbaan definitief op. Sterk aan de roman is dat Jack een egocentrische man is die vooral met zichzelf en zijn lijst bezig lijkt te zijn, maar wel sympathie weet op te

wekken. En hoe. Als lezer ga je echt van hem houden. Overigens is het zeker niet louter ellende in deze roman, integendeel. De befaamde Engelse humor is een belangrijk onderdeel van het boek, bijvoorbeeld wanneer Jack zijn dure Jaguar in een weiland neerzet en er bij terugkomst een schaap in staat dat weigert te vertrekken. Voor schrijfster Natasha Solomons was het bepaald geen voor de hand liggende keuze om te gaan schrijven, ze is namelijk dyslectisch en heeft haar hele leven moeite gehad met lezen en schrijven. Haar opa, die naast haar woonde en bij wie ze elke dag na school langs ging, stimuleerde haar echter om toch verhalen te bedenken en op te schrijven. Hij steunde haar onvoorwaardelijk en geloofde in haar. Ter illustratie: hij stierf toen ze twintig was en toen bleek dat hij al op haar tiende in zijn testament had laten vastleggen dat zijn kleindochter Natasha zijn antieke bureau mocht hebben, omdat zij schrijfster zou worden. Natasha Solomons over de speciale band met haar opa: „Zijn steun is mijn grootste inspiratie geweest. Door hem zag ik in dat het voor mij misschien moeilijker, maar níét onmogelijk was om te schrijven. Als kind las ik altijd mijn verhalen aan hem voor en als hij moest huilen wist ik dat het goed was. Het is spijtig dat hij mijn debuut niet heeft kunnen meemaken, maar ik heb het wel aan hem opgedragen. Zo is hij er toch nog een beetje bij. Bovendien heb ik het hele boek aan zijn bureau geschreven, zijn visitekaartjes uit de jaren 50 liggen zelfs nog in een van de lades. Ik kan het niet over mijn hart verkrijgen ze weg te doen.” Doordat lezen haar zoveel moeite kostte, hield ze er als

9 JULI 2010

07-07-2010 17:05:44

n ata s h a s o lo m o n s

C U LTU U R

ot integreren

kind vooral van om naar verhalen te luisteren. Solomons hierover: „Voorgelezen worden of naar cassettebandjes luisteren; er was voor mij haast niets fijner dan dat. Ik vind vertellingen nog altijd prachtig, omdat ze me meevoeren naar een andere wereld. Ik houd ook erg van volksmythes, zoals bijvoorbeeld die over het Dorsetse wolzwijn waar het boek ook over gaat.”

‘Ik vind vertellingen nog altijd prachtig, omdat ze me meevoeren naar een andere wereld’

Solomons studeert Engelse literatuur en is vooral dol op gedichten waarbij het normale bijzonder wordt. Dat is een mooie link met haar boek, want daarin maakt ze ook dagelijkse handelingen en personen tot iets bijzonders. Ze put daarbij uit haar eigen ervaringen en maakt van ware gebeurtenissen haar verhaal. Zo groeide ze als kind op in Londen maar in de weekenden en tijdens vakanties ging ze naar het huisje van haar opa en oma op

27 tammoez 5770

NIW7037_NatashaSolomon 2

het platteland. Daar mocht ze de buren helpen met de schapen, waren er lammetjes geboren dan mocht Natasha ze de fles geven. Misschien zijn haar beschrijvingen van de landschappen en de seizoenen wel zo treffend geworden, omdat ze alles heel bewust meemaakte. Het Engelse gezegde A rotten childhood is a writer’s goldmine gaat voor Solomons niet op; ze typeert haar jeugd als fantastisch. „Een groot deel van mijn familie woonde bij ons in de buurt. Iedereen bemoeide zich met elkaar en het was gezellig. We waren een grote, nieuwsgierige familie. Mijn vaders familie bestaat uit boeren en mijn moeders kant is Joods. Zij zijn een beetje bourgeois-bohémienachtig. Ik prijs me gelukkig met die twee uitersten te zijn opgegroeid. Ik heb alleen weinig meegekregen van het jodendom, want daar deed mijn familie haast niets aan. Alles wat ik hierover weet, heb ik uit boeken en van de familie van mijn man. Inmiddels heb ik echt wat met de culturele kant van het jodendom, maar ik zal nooit in God geloven.” Ook het boek heeft duidelijk een Joods tintje. Niet alleen komen Jack en Sadie antisemitisme tegen, ook is vooral Sadie met de godsdienst bezig. Of het wel interessant is voor mensen die niet Joods zijn? Solomons: „Ja, absoluut. Ik heb bijvoorbeeld een lieve mail van

een moslima ontvangen waarin ze me bedankte omdat ik háár verhaal had geschreven. Veel mensen herkennen zich in Jack of juist in Sadie. Wat Jack doet, alles achterlaten en zich volledig aanpassen aan het nieuwe land, is iets wat zeker niet iedereen kan. Integreren is een zwaar proces. Niet alleen vrienden en familie, maar ook gewoontes, cultuur en de taal worden achtergelaten. Dat dit erg lastig is, blijkt wel uit het feit dat mijn opa en oma vooral Duits spraken.” De recensies over De lijst van meneer Rosenblum waren terecht zeer lovend. Ook zijn de filmrechten al verkocht. Dat moet bevredigend zijn voor de schrijfster, of is ze juist bang dat de film geen recht doet aan haar boek? Solomons: „Het zijn twee totaal verschillende disciplines, maar gelukkig mag ik zelf het script schrijven, dat scheelt. Ik zie juist een uitdaging in het maken van de film, daarmee kan ik weer dingen anders uitlichten. Zo hoef ik het landschap niet meer te beschrijven, maar kan ik het laten zien. Dat kan zeker een toegevoegde waarde hebben. Het is eigenlijk vooral een proces van kill your darlings. Met de positieve recensies ben ik erg gelukkig. Het is natuurlijk fantastisch dat iedereen zo lyrisch is, en dat voor een meisje dat niet goed kon meekomen op school!” n Natasha Solomons: De lijst van meneer Rosenblum. Uitgeverij Orlando, ISBN 9789022959725, prijs: € 19,95. Verschijningsmaand: juli 2010, ook als e-book

C 37

| 17

07-07-2010 17:06:05

C U LTU U R

K U N ST U I T I S R A Ë L 1799-1948

Rechts: Bauhaus Chanoekia van B.Friedlander uit 1940, daarachter de stichting van Tel Aviv op 11 april 1909. Links: detail ansichtkaart in Jugendstil ter ere van het vijfde Zionistische congres van E.M. Lilien, Bazel 1901. Midden rechts: Litho van Shir ha Shirim (Hooglied) van Zeev Raban, Jeruzalem 1923

Ontroerend docu De collectie van Willy Lindwer die nog tot en met 5 september te zien is in het Bijbels Museum, is nu ook in boekvorm verschenen. ESTHER VOET

I

n een boekwerk van 225 pagina’s met heel veel foto’s en interessante essays van gerenommeerde wetenschappers uit zowel Nederland als Israël, trekt een kleine 150 jaar aan bijzondere kunst en artefacten voorbij, waarmee we getuige worden van een nostalgische wereld van ambachtelijke tradities, kunststromingen, antropologische schatten en souvenirs uit Israël voor de stichting van de staat in 1948. Het boek begeleidt de tentoonstelling in het Bijbels Museum en vrijwel alle objecten die daar pronken komen terug in dit zorgvuldig samengestelde werk dat als een uniek document mag gelden. Nog niet eerder werden kunstuitingen uit deze periode zo intens onderzocht, in histo-

1 8 | C 37

NIW7037_FromJeruz_Top10 1

risch perspectief geplaatst en getoond aan een groot publiek. De geschiedenis van deze periode, die geldt als opmaat naar de stichting van Israël, komt aan de hand van allerlei voorwerpen aan bod: van collectebusjes, ontvangstbewijzen en certificaten uit de tijd van de aliya’s tot souvenirs die speciaal voor christelijke pelgrims werden gemaakt en sieraden van Arabische en bedoeïenenvrouwen. Willy Lindwer in het boek: „De Joodse souvenirs in de collectie weerspiegelen de unieke Joodse volkskunst die in de negentiende eeuw ontstond. Veel Joden werkten in traditionele ambachten als schoenmaker, tinnegieter, zilversmid, kleermaker of drukker. Voor de plaatselijke bevolking maakten ze religieuze en gebruiksvoorwerpen voor de synagoge en thuis. […] Het gebruik van lokale materialen als olijfhout en Dode Zee-steen gaf de objecten extra gevoelswaarde mee: óók het materiaal kwam uit het Heilige Land.” Heel bijzonder zijn de prints en de zilverwerken die werden geproduceerd door de Duits-Joodse vluchtelingen die na de opkomst van Hitler in 1933 in het land aankwamen. Ze introduceerden de art deco en Bauhaus. We weten allemaal dat Tel Aviv de mooiste Bauhausontwerpen kent, een stroming die in Hitler-Duitsland werd verboden. Maar even bijzonder zijn de in Israël vervaardigde Chanoekalampen en sjabbatkandelaars in die stijl. Ze werden nergens anders ter wereld vervaardigd en zijn dus uniek

Israëlisch kunsterfgoed. Ook de Jugendstil is terug te vinden, zoals op een prachtige, Toorop-achtige ansichtkaart boordevol symboliek, ter ere van het vijfde Zionistische congres in 1901. En dan zijn er de ansichtkaarten met foto’s: de stille bewijzen van een verdwijnende en een opkomende wereld: uitzicht over Bethlehem, in 1900 nog een klein dorpje op een heuveltop; een portret van een rijke, Arabische vrouw uit 1890; leprozen bij de oude stadsmuur van Jeruzalem en een nog half onder het zand verscholen Tombe van Abshalom uit 1880.

9 JULI 2010

07-07-2010 16:53:03

BE SP RO KE N FOTO ’S : U IT

ZOMERBOEKEN TOP-10

C U LTU U R

BO EK

B O E K E N TO P-10

Voor een uurtje op de veranda of lekker op het strand, de NIW-redactie selecteerde tien aanraders (in willekeurige volgorde) met een Joodse link.

q Marc Levy, al jaren de meest succesvolle Franse schrijver maar wonend in Londen, opent de harten van alle vaders en dochters met het boek Zes dagen samen, een laatste onverwacht weerzien tussen vader en dochter. (De Boekerij, € 18,95)

w Wat baal ik van mijn hals van Nora Ephron is het ultieme vakantieboek met openharti-

ocument Ook zijn er beelden van de eerste pioniers die werkten aan een nieuwe weg, een foto van de allereerste kibboets: Degania, nieuwe immigranten die in 1927 de sinaasappeloogst binnen halen in Mikveh Israël en een prachtige verzameling foto’s van de Weense fotograaf Leo Kann die in het tweede decennium van de vorige eeuw het dagelijks leven vastlegde van de Olim Chadashim (nieuwe immigranten). En wat te denken van een foto van een groep mensen, bestaande uit 60 families, ergens op een kale zandvlakte? Op het eerste gezicht niet al te boeiend, totdat we lezen dat dit plaatje werd gemaakt op 11 april 1909: dit is de stichting van Tel Aviv. Het zilver is mooi, het houtsnijwerk prachtig en de objecten van parelmoer kunstig, maar die foto’s raken misschien nog wel het meest. De essays die de foto’s begeleiden vormen een alternatief, ontroerend beeld van de ontstaansgeschiedenis van Israël waaruit vooral veel afzien, betrokkenheid en hoop blijkt. Een absolute must voor liefhebbers van historie en kunst. Tip: lees eerst het boek en bezoek dan de tentoonstelling. Na het lezen van het boek zullen de objecten in het Bijbels Museum alleen maar meer tot de verbeelding spreken. ■

ge, wijze levenslessen als: ‘Trouw nooit met een man van wie je niet gescheiden zou willen zijn’ en ‘Als een schoen in de winkel niet past, past hij later ook niet’. Nora schreef eerder de screenplays van You’ve got mail en When Harry met Sally. Ze was getrouwd met Carl Bernstein, de Watergate-journalist. (Contact, €10,-)

e Altijd mazzel, een wereldreis langs Joodse gemeenschappen van Maurice Swirc is een aan-

rader voor iedereen die thuisblijft maar stiekem toch op reis wil, en voor mensen die op reis zijn en dromen van nog verdere oorden. (Boom, € 24,90)

r In Job Cohen, Burgemeester van Nederland zoeken Hugo Logtenberg en Marcel Wiegman naar antwoorden op vragen als: Wie is Job Cohen? Hoe gaat hij te werk? De schrijvers interviewden voor dit boek 160 politici, (top)ambtenaren, vrienden en andere direct betrokkenen. (Nieuw Amsterdam, € 17,95) Handboek Man, mijn leven als echtgenoot, vader en zoon van Michael Chabon is even hilarisch als herkenbaar. Chabon kan het dan ook weten, als joodse vader van vier dochters. Vrij Nederland over dit boek: ‘Een humorvolle, openhartige en soms zelfs wat sentimentele kroniek van de miskleunen in Chabons leven als amateurman (een keer gescheiden), -zoon (van gescheiden ouders) en -vader (van dochters die hij niet snapt)’. (Ambo/Anthos, € 19,95)

t

y Zeven stappen op de weg van bewustzijnsontwikkeling van Erik van Praag is een piepklein boekje boordevol wijsheid, met lessen uit het christendom, jodendom, de kaballa en yoga. Zonder poespas maar niet om in een ruk uit te lezen, beter iedere dag een hoofdstukje lezen en dan oefenen. Tip voor beginners: het werkt beter zonder stress dus de vakantieperiode is er heel geschikt voor. (Ten Have, €9,90)

u Hoog tijd dat dit Engelstalige boek in het Nederlands wordt vertaald: A rabbi’s daughter van Reva Mann geeft een uniek kijkje in de wereld van de vrome joden en hoe jongeren van het ene uiterste in het andere vallen. Prachtig en eerlijk geschreven. De cover van het boek, een naakte vrouw onder een talliet, veroorzaakte overigens nogal wat verontwaardiging. (Hodder & Toughton, € 10,99)

i Het vertellen van een spannend verhaal kan gerust aan Tomas Ross worden overgelaten.

In De tweede verlosser raakt de hoofdpersoon, de Joodse advocaat David Cohen, in Israël verzeild in een verbijsterend complot. Ross, schrijver van onder meer Bernard, Schavuit van Oranje, heeft een spannend vakantieboek geproduceerd. (De Bezige Bij, €18,50)

o Het is een van de beroemdste wetenschappelijke discussies: die tussen From Jerusalem with love – Art, photos and souvenirs 1799-1948 is samengesteld door Willy Lindwer en Hermine Pool, met bijdragen van onder anderen Shaul Sapir, Chaya Brasz, Ludy Giebels, Yeshayahu Nir, Shalom Sabar en Gideon Ofrat, is een uitgave van uitgeverij Waanders, ISBN 9789040086380, prijs: € 34,50.

27 TAMMOEZ 5770

NIW7037_FromJeruz_Top10 2

de Deense wetenschapper van Joodse komaf, Niels Bohr, en Albert Einstein die begon in 1927. Kwantum van Manjit Kumar is het eerste boek dat de dramatische geschiedenis van de kwantumtheorie, en daarmee het grootste intellectuele debat van de twintigste eeuw, voor een breed publiek beschrijft. (Ambo, € 29,95) In Een intelligent hart, hoe romans je helpen in het leven, breekt Alain Finkielkraut een lans voor het lezen van romans om zo jezelf en de wereld te leren begrijpen. Het boek werd dé Franse bestseller van 2009. Alain Finkielkraut is een Franse filosoof van Pools-Joodse komaf (Contact, €21,95).

a

C 37

| 19

07-07-2010 16:53:51

Familieberichten Tot onze diepe droefheid overleed op 1 juli 2010 te Newport Beach, Californië, onze geliefde nicht en tante

FLORA LEVI – COHEN Sinds 1991

Floor van Beek weduwe van Felix Levi k”z

Deskundige en respectvolle zorg thuis

in de leeftijd van 95 jaar.

Amsterdam: 020-6701800 www.carecompany.nl

Amstelveen:

Simon en Elly de Haas – Weijl Marc de Haas en kinderen

Israel:

Jaap en Roosje de Haas – Koetser Ilse en Zwika Greenstein en kinderen Ephraim en Tirtsa de Haas en kinderen

9-7-1966

In liefdevolle herinnering

9-7-2010

AP SCHRIJVER

‘v ’c ’m ’b ’, Unforgettable

Jouw liefde en bezorgdheid voor mij mis ik iedere dag. Flora Schrijver

Jong gezin in A’veen zoekt iemand die 8 u per week kan bijspringen in de huishouding (koken, opruimen etc) en die onze kinderen van 1,5 en 4 kan ophalen en opvangen. Uw reactie graag naar: [email protected] of bel Rosaly: 06-10395418

20 | C 37

186645.indd 20

7-7-2010 14:53:50

YA N N M A RT E L

C U LTU U R

Gewaagd ja, maar geslaagd? Na zijn succesvolle roman Het leven van Pi, met een tijger in de hoofdrol, is het niet verrassend dat in de nieuwe roman van de Canadese schrijver Yann Martel, Beatrice en Vergilius, dieren prominent aanwezig zijn. CHANNA KALMANN

H

oofdpersoon in Beatrice en Vergilius is de schrijver Henry die kampt met een writer’s block als het manuscript dat hij heeft geschreven over de holocaust, wordt afgewezen door zijn uitgever. Hij brengt zijn dagen door met het beantwoorden van brieven van lezers. Een van de briefschrijvers, een oude taxidermist (iemand die dieren opzet), vraagt hem om hulp bij het schrijven van zijn toneelstuk. Dit toneelstuk is een allegorie van de holocaust, waarin een brulaap en een ezel, Vergilius en Beatrice, zich verscholen houden om te ontkomen aan een vreselijke slachting die om hen heen gaande is, en discussiëren over de manier waarop ze woorden kunnen geven aan deze verschrikking. „Hoe moeten we praten over wat ons is overkomen?” vraagt Vergilius aan Beatrice. Hij stoot een luide brul uit; alleen die kan weergeven hoe het voelt om een brulaap te zijn in een wereld die geen behoefte heeft aan brulapen. Ze moeten praten om niet te vergeten en toch verder te leven, en stellen een lijst op van manieren om over De Verschrikkingen te praten. Een brul, maar ook stilte en

Martel gebruikt de holocaust als vergelijking voor de uitroeiing van dieren getuigenwoorden komen op de lijst voor. Dit aspect van de roman, het nadenken over manieren om over de holocaust te praten, is in mijn ogen geslaagd. Het is geen nieuwe discussie, maar door hem tussen twee dieren te laten voeren, biedt het ruimte voor interessante vondsten, zoals éénlangwoorden (doodzondewanthethadzomooikunnenzijn) en ‘holle vrolijkheid geuit in doodsnood’. Zowel zwijgen als spreken, feit en fictie, gebaren en geluiden krijgen een plaats op de lijst. Eigenlijk laat Martel zijn dieren zeggen dat elke vorm geschikt is om erover te praten, mits het de overlevenden zijn die er over praten.

27 TAMMOEZ 5770

NIW7037_Martell 1

En hier gaat het mis: Martel zelf is geen overlevende, niet Joods, niet Europees, en mist de fijngevoeligheid die ten aanzien van de holocaust mag worden aangenomen. Hij zegt in interviews dat de holocaust een onderwerp is als elk ander onderwerp, en dat daar fictief over geschreven moet worden. Waarom, vraagt hoofdpersoon Henry zich af, is er zo’n argwaan jegens de verbeelding als het om de holocaust gaat? Ik wil die vraag wel voor hem beantwoorden: voor iets verschrikkelijks als de holocaust valt elke verbeelding stil. Er zijn wel degelijk fictieve werken over de holocaust geschreven, maar ook die laten de feiten voor zichzelf spreken als het om de daadwerkelijke vernietiging van 6 miljoen Joden gaat. Respectvolle fictie zou ik het willen noemen, en dan denk ik bijvoorbeeld aan Everything is Illuminated van Jonathan Safran Foer, die in prachtige verbeelding een Joodse sjtetl tot leven roept, en de gruwelijke feiten van de vernietiging ervan voor zichzelf laat spreken. Waarom, zou ik Martel willen vragen, wil hij over de holocaust schrijven? Het riekt naar Holocaust Envy. Wat Martel doet in zijn roman, is allesbehalve respectvol. Hij gebruikt de holocaust als vergelijking voor de uitroeiing van dieren. Gedoemde dieren die niet voor zichzelf konden opkomen kregen de stem van een verbaal hoogbegaafd volk dat op dezelfde manier gedoemd was. Hij bekeek het tragische lot van dieren aan de hand van het tragische lot van de Joden. De holocaust als allegorie. Martel vindt dat zijn dierenverhaal een nieuw licht werpt op de holocaust. Ik denk dat hij de plank volledig misslaat. Wat hij doet is een smakeloze vergelijking trekken tussen dierenleed en de holocaust en daarmee trivialiseert hij die. De roman laat je verbijsterd achter; dat gevoel geldt niet de vertelde geschiedenis, maar wat de schrijver ermee doet: een respectloos voorbeeld geven van hoe de holocaust te pas en te onpas als vergelijkingsmateriaal gebruikt wordt. ■ Yann Martel: Beatrice en Vergilius. Uitgeverij Prometheus, ISBN 9789044616231, prijs: € 17,95

C 37

| 21

07-07-2010 17:08:02

C U LTU U R

RAMSJ

■ Rachel Levy Israël op een doordeweekse dag Paperback, Contact 2008, 318 blz., van €22,90 voor €6,90 bij Steven Sterk in Utrecht (030-234.0580)

■ Hugh Kitson Jeruzalem, de Verbondsstad Paperback, Barnabas 2007, 380 blz., van €19,95 voor €7,99 bij alle filialen van De Slegte (www.deslegte.com)

G

D

■ J.C.H. Blom (e.a.) A.E. Cohen als geschiedschrijver van zijn tijd Gebonden, Boom Amsterdam 2005, 412 blz., van €32,- voor €9,90 Bij Selexyz/ Scheltema in Amsterdam (020-523.1420; [email protected])

■ Lena Einhorn De reis van Nina Gebonden, De Geus 2007, 286 blz., van €19,90 voor €7,99 bij alle filialen van De Slegte (www.deslegte.com)

oed gedocumenteerd en toegankelijk geschreven boek over het moderne leven in Israël. Wat voor land is dat nou eigenlijk, vroeg journaliste Rachel Levy zich af. De vraag werd dringender toen haar zus – na een scheiding – ontdekte dat haar kinderen tot hun achttiende Israël niet mochten verlaten. Om dergelijke uitreisverboden aan te vechten richtte zij samen met haar zus de Stichting Hatikvah op. Verder schrijft Levy onder meer over immigratie, integratie, vrouwenemancipatie, stadsontwikkeling en jeugdzorg.

B

loemlezing van artikelen van de historicus Dolf Cohen (1913-2004), lang de adjunct-directeur van het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie. Anders dan Loe de Jong, die voorstander was van een emotionele benadering en oordelende weergave van de feiten, ontwikkelde Cohen een meer objectieve en analytische aanpak. Hij reisde naar Duitsland om er nazi-archieven te raadplegen, woonde de processen in Neurenberg bij en ondervroeg in Dachau Generalkommissar Friedrich Wimmer, de gewezen rechterhand van Seyss-Inquart. Delen van dat vraaggesprek zijn opgenomen in dit boek, dat begint met een scherp en evenwichtig portret van Cohen door historicus Hans Blom.

22 | C 37

NIW7037_ramsj 2

e oude profeten van Israël noemden Jeruzalem de uitverkoren woonplaats van de Schepper van de wereld. Volgens de Britse schrijver en documentairemaker Hugh Kitson voorspelden ze soms tot in detail welke grote gebeurtenissen er in Jeruzalem zouden plaatsvinden. Kitson werkte zeven jaar aan een documentaire over dit onderwerp. In dit boek beschrijft hij de roerige geschiedenis van Jeruzalem. Vertaald uit het Engels.

V

erslag van een jonge vrouw die samen met en vooral ook dankzij haar broer het getto van Warschau overleeft. Wat haar het diepst getroffen heeft, schrijft zij, is het feit niet te mogen bestaan, geen toekomst te hebben. Achteraf zegt ze dat de oorlog haar heeft geleerd de juiste prioriteiten te stellen. ‘Dat was het positieve ervan: ik weet wat belangrijk is en wat niet.’ Uit het Zweeds vertaald door Clementine Luijten. In 2005 in Zweden overigens gekozen tot het beste non-fictie boek.

■ Henry Sapoznik Klezmer! Paperback, Schirmer Trade Books 2006, 304 blz., van €29,95 voor €9,95 bij Nayler & Co in Den Haag (070-360.5454; www. naylerco.nl) en bij Donner in Rotterdam (010- 217.5274)

B

ijna was klezmer, door Sapoznik omschreven als ‘Jiddische muziek, van de aardbodem verdwenen’. Maar tegen alle verwachtingen in begon deze muzieksoort in de jaren 80 aan een revival. In negen hoofdstukken beschrijft Sapoznik, een vooraanstaande deskundige op dit terrein, de geschiedenis van klezmer. Daarbij besteedt hij zowel aandacht aan Europa als aan de Verenigde Staten.

■ Diarmuid Jeffreys Hell’s Cartel Gebonden, Bloomsbury 2008, 406 blz., van €28,50 voor €12,50 bij Selexyz/ Scheltema in Amsterdam (020-523.1420; [email protected])

I

n 1947 werden in Neurenberg 23 medewerkers van IG Farben aangeklaagd vanwege hun rol in de Tweede Wereldoorlog. Zij werden beschuldigd van gebruikmaking van slavenarbeid, van roof en moord. Het IG Farben-kartel, gevormd in 1925, behoorde indertijd tot de machtigste industrieën ter wereld. Er werkten diverse beroemde geleerden, onder wie tal van Nobelprijswinnaars. Volgens Jeffreys produceerde IG Farben welbewust Zyklon B-gas voor de gaskamers in de vernietigingskampen. Van dit boek bestaat ook eek Nederlandse vertaling: Het kartel van de hel.

9 JULI 2010

07-07-2010 16:55:45

RAMSJ

C U LTU U R

■ Jochanan Fein Jongen met viool Gebonden, Mets & Schilt 2006, 360 blz., van €27,50 voor €7,90 bij Steven Sterk in Utrecht (030-234.0580)

V

erslag van een jongen die het getto van Kaunas in Litouwen overleeft doordat hij samen met diverse andere Joden kan onderduiken bij een timmerman, Jonas Paulavicius. Jongen met viool, schreef Michel Krielaars bij verschijnen in NRC Handelsblad, ‘is een van de meest huiveringwekkende vervolgingsrelazen die ik ooit heb gelezen. […] Tegelijkertijd is Feins boek een verslag van de ongekende dapperheid van het gezin Paulavicius dat zich door niets en niemand liet ontmoedigen bij zijn pogingen zo veel mogelijk mensen te redden.’ Het sterftecijfer onder de Litouwse Joden lag nog hoger dan in Nederland. Vertaald uit het Ivriet en van noten voorzien door Sylvie Hoyinck.

■ Meir Shalev Mijn Jeruzalem Paperback, Vassallucci 2003, 44 blz., van €5,– voor €1,50 bij Steven Sterk in Utrecht (030-234.0580)

I

n dit kleine en dunne boekje haalt de bekende Israëlische schrijver Meir Shalev herinneringen op aan het Jeruzalem van zijn vader. De tekst is in het Hebreeuws en het Nederlands (vertaald door Ruben Verhasselt). Citaat: ‘Het Jeruzalem van mijn kindertijd was niet het “Jeruzalem” dat reisagenten, rabbijnen en priesters beloven aan hun klanten. Het was een grensstadje aan het einde van een weg en van een spoorbaan.’ Met enkele kleurenfoto’s.

27 TAMMOEZ 5770

NIW7037_ramsj 3

■ Piera Sonnino Zo was het. Een Italiaanse familie in Auschwitz. Gebonden, Athenaeum - Polak & Van Gennep 2007, 128 blz., van €16,95 voor €5,99 bij alle filialen van De Slegte (www. deslegte.com)

I

n 1960, tien jaar na haar gedwongen verblijf in Auschwitz, Bergen-Belsen en Braunschweig, schreef Piera haar herinneringen aan de Tweede Wereldoorlog op. Het manuscript lag 42 jaar in een la, totdat Piera’s dochters de tijd rijp vonden om het verhaal van hun moeder (die als enige van een gezin van acht de oorlog overleefde) publiek te maken. In 2004 verscheen het boek in Italië en het sloeg in als een bom: er werden tienduizenden exemplaren van verkocht. Ook in de VS was het een bestseller. Uit het Italiaans vertaald door Anthonie Kee.

■ Jan Stoutenbeek en Paul Vigeveno Joods Amsterdam Paperback, Voyage & Culture 1997, 106 blz., van €17,50 voor €4,99 bij alle filialen van De Slegte (www.deslegte.com)

H

oewel deze gids over Joods Amsterdam al uit 1997 dateert, staat er veel informatie in die nog de moeite waard is. Er zijn zes hoofdstukken: een geschiedenis van de Joden in Amsterdam; de oude Jodenbuurt; het centrum; de 19e-eeuwse wijken; naoorlogs Joods Amsterdam en de Joodse begraafplaatsen. Het boekje heeft een onhandig langwerpig formaat.

■ Hannah Arendt The Jewish Writings Gebonden, Schocken Books 2007, 560 blz., van €39,95 voor €16,99 bij Nayler & Co in Den Haag (070-360.5454; www. naylerco.nl)

H

oewel Hannah Arendt niet in de eerste plaats bekendstaat als een Joodse filosofe, schreef zij veel over Joodse onderwerpen. Haar belangrijkste stukken hierover zijn samengebracht, ingeleid en geannoteerd door Jerome Kohn en Ron H. Feldman. De indeling is thematisch: van stukken uit de jaren 30 (toen Arendt nog in Duitsland woonde en werkte) tot artikelen uit de jaren 60 (toen zij internationaal naam maakte met haar verslag van het Eichmann-proces). Het boek besluit met een gedetailleerde index.

■ Sjolem Aleichem Tevje de melkboer Gebonden, L.J. Veen 2008, 190 blz., van €22,90 voor €6,90 bij Donner in Rotterdam (010- 217.5274)

T

evje de Melkboer (Tewje der Milchiger) is een personage uit het werk van Sjolem Rabinovitsj (1859-1916), beter bekend onder zijn schrijversnaam Sjolem Aleichem. We vinden dit personage vanaf 1895 in Aleichems werk. In 1916 was Tevje de hoofdpersoon in een roman die hier door Willy Brill uit het Jiddisj is vertaald en van een nawoord is voorzien. Later vormden Tevje’s bespiegelingen over het menselijk bestaan de inspiratiebron voor de musical Anatevka. Ewoud Sanders

C 37

| 23

07-07-2010 16:56:40

opinie

G. philip mok

Het orakel Peres

I

sraëls president Shimon Peres mag dan in menig opzicht een il- heel juist en behartenswaardig lijkt maar de gekunstelde indruk lusionist zijn, toen hij ruim een week geleden tijdens de jaarver- maakt dat die oorlogen aparte fenomenen waren. Not so, in wezen gadering van de Sochnoet, de Jewish Agency, de Joden in de wereld waren het veldslagen in steeds dezelfde nog woedende oorlog. “Nu,” opriep naar Israël te komen had hij daarin op een realistische zo betoogde Peres, “bestaat de bedreiging nog steeds en is er een manier groot gelijk. Zelfs in het doorgaans voor zo braaf versleten voortgaande poging om het bestaan van Israël te de-legitimeren.” En: Nederland staat het jodendom bloot aan ellendige aanvallen met “Daarbij was de kreet te horen dat wij terug moeten keren naar Polen aha-erlebnis. De Amsterdamse PvdA-knuffelmarokkaan-politicus en Duitsland. Israël is politiek gecreëerd ver voor Polen en Duitsland, Ahmed Marcouch lanceerde het idee van ‘lokjoden’. Ik en werd in religieus opzicht geboren 1500 jaar voor vind het een rotwoord, maar Marcouch zegt bezorgd het christendom en 2800 jaar voor de islam.” Aldus te zijn hoewel zijn partij, de PvdA, daar in de praktijk sprak Shimon Peres. En: “Nu is er een poging Israël nooit blijk van heeft gegeven. Marcouch vindt het een te de-legitimeren, een poging die direct of indirect schande dat sjoels en scholen bewaking behoeven en legitimering inhoudt van wetteloze organisaties als dat er voor Joden no-go-areas bestaan. De dagelijkse Al Qaida, Hamas en Hezbollah en hun openlijke en praktijk, zo vol haatdragende, radicale ‘allochtonen’ heimelijke supporters: dictatoriale regimes die hun met Gretta-aanhang etc. is intussen rondweg macaeigen bevolkingen in talloze massa’s doden, zonder ber. enig menselijk respect.” Het KNMG, geen pakketvaartmaatschappij maar Waaraan de Israëlische president deze verbazinghet kikkerlandse genootschap van medici heeft gewekkende bewering toevoegde: “Ondank het gevoel pleit tegen zoiets essentieels voor de Joodse identiteit van eenzaamheid van sommige Israëli’s zijn wij niet als de besnijdenis, waarbij het natuurlijk in het oog alleen, omdat president Barack Obama heeft verklaard G. Philip Mok springt dat de perscommentaren zich vooral richten dat Israëls veiligheid Amerika’s topprioriteit is.” Oef, op het Joodse aspect aan de wens om Nederland tot louter orel-land misser had hij het niet kunnen typeren. Want wie dat nu nog gelooft te bombarderen. Plots zwegen de pleitbezorgers van muzelmanse en verkondigt moet bijvoorbeeld ontgaan zijn hoe onheus Obama rechten bijna eensgezind ten aanzien van de consequenties die dit zich jegens Israël heeft opgesteld, de islam verheerlijkt en de VS zelfs voor hen zou hebben. In wezen behelst de oproep van de heren (en bij het koor van antisemieten in de ‘Human Rights Council’ van de dames) medici een advies aan zowel Joden als moslims om Nederland Verenigde Naties heeft gevoegd waar bekladding van Israël al jaren spoorslags te verlaten. topic nummer één is. Als het fenomeen Geert Wilders dit plan had geopperd dan zou de Israël heeft in Obama een rare en dodelijk linke, antisemitische wereld te klein zijn geweest. Maar dit plan kwam niet van Wilders, ‘vriend’. Orakel Peres is ofwel een dwaas of een slechterik om hem wiens lippendienst aan Israël en jodendom gebaseerd is op zijn terechte toch te bewieroken. Maar Peres heeft zich in diezelfde speech ook afkeer van islamitisch fundamentalisme en die zich nochtans keert beroepen op Ben Goerion die eind jaren 40 akkoord wilde gaan met tegen halal én kosjer slachten, alsof dit op hetzelfde zou neerkomen, een Palestijns staatje. Na zoveel jaren is Peres’ argumentatie écht van wat absolute onzin is – halal slachten is een wrede praktijk waarbij de gisteren: zowel hopeloos achterhaald als voor Israël dodelijk riskant. met mes of zwaard voor de ogen van het dier zwaaiende slachters het Zijn opstelling is overigens wel dezelfde als die van Witte Huisbeest eerst een haast letterlijke doodschrik bezorgen, compleet met stafchef Rahm Emanuel met zijn Meretz-achtige, extreem-linkse het voortdurend uitroepen dat ‘Allah akhbar!’, dus groot is, let wel: niet ideologie. De uit Israël afkomstige Emanuel (zijn vader Benjamin was achbar want dat is, zoals wij behoren te weten een muis in het Ivriet. ooit lid van de zeker niet linkse Etzel-groep) was een van de figuren Enfin, al die oproepen en wensen van medici en PVV mogen dan be- achter de houterig-terughoudende handdruk van Jitschak Rabin met nauwend lijken (in de geschiedenis waren dit altijd de eerste tekenen de schurk Jasser Arafat op het grasveld voor het Witte Huis en – net van jodenvervolging), de daadwerkelijke bedreigingen jegens Joden als Peres – felle stimulator van de misdadige Israëlische ‘ontruiming’ in Nederland zijn vooralsnog zorgwekkender: men moet zich als Jood van de vermaledijde Gazastrook. niet al te Joods uitdossen en wie dit met een keppeltje op z’n bol wel De vraag is intussen hoelang – of hoe kort – Emanuel nog in zijn doet kan her en der, onder meer zelfs in de Mokumse Transvaalbuurt functie zal blijven. Volgens zijn vrienden is hij in z’n job hevig gefruswaaruit zo ontzettend veel Joden zijn gedeporteerd en vermoord, treerd geraakt en overweegt hij serieus af te treden. Emanuel heeft ‘getrakteerd’ worden op Hitler-groeten en meer van zulke ellende. drie kinderen, van wie eentje kortgeleden bar mitswa bij de Kotel, de Dat dit ausgerechnet rabbijn Lody van de Kamp is overkomen wekte Klaagmuur, is geworden, en hij maakt zich zorgen door de drukte van bij mij overigens even een grimlach, omdat ik mij scherp herinner zijn baan het contact met zijn gezin te kunnen verliezen. De vraag hoe de beste Lody een aantal jaren geleden een eendere aliya-oproep dringt zich ironischerwijs op of de door Camiel Eurlings en Wouter tot de Joden in Nederland heeft gericht als Shimon Peres nu uitte in Bos blijkbaar uit Nederland overgewaaide bacil Emanuel kan hebben snikheet Jerusjalajiem, met 42 graden in de schaduw. besmet – maar ja, overal ter wereld komen dezelfde smoesjes voor. Maar laat mij verder gaan met het vermelden van wat Shimon “Wij zijn een volk met een geloof. Het is voor ons tijd om te gaan Peres heeft gezegd. Hij herinnerde er ten overvloede aan dat ‘Israël bidden,” zei Shimon Peres in Jeruzalem. ‘Shamajiem, rabbijn Peres!’ sinds 1948 zeven Arabische oorlogen heeft moeten doorstaan’, wat verzucht ik daarbij.

24 | C 37

NIW7037_opinie 1

9 juli 2010

07-07-2010 17:04:21

c a rto o n | e st h e r vo e t

opinie

Groepsgevoel

D

eze column schrijf ik terwijl ‘we’ net aan de tweede helft beginnen van de voetbalwedstrijd tegen Uruguay. Tegen de tijd dat deze column is geschreven weten we waarschijnlijk waar we aan toe zijn: wel of geen finale. Het is niet dat ik niet kijk omdat ik niets met voetbal heb, integendeel! Ik herinner me levendig 1974 en 1978, heb beide als een groot trauma ervaren en ik was erbij in 1988: extase! Om mijn zenuwen in Esther Voet bedwang te houden en mijn nagels lang, om geen hartverzakking te krijgen en mijn dierbaren niet de indruk te geven dat er een neurotisch wrak in mij huist, leid ik mezelf dus af met allerlei zaken zoals het schrijven van een column en probeer ik voorál zo veel mogelijk te relativeren. Als we verliezen draait de wereld gewoon door en moet het NIW morgen gewoon naar de drukker; dit soort wed-strijdjes zijn niets meer dan ordinair kudde-instinct. Deze massahysterie begint met onze instinctieve behoefte om bij een groep te horen. (Stekelenburg verricht intussen een prachtredding!). Zoals de Engelsen zo mooi zeggen: we need a feeling of belonging. We zijn in principe kuddedieren, hebben het nodig om (geschreeuw bij de buren, Nederland maakt bijna een doelpunt) ons te identificeren met een groep en ons daardoor veilig te voelen. Nu heb ik me altijd wat ongemakkelijk gevoeld in een groep, maar dat kwam ook omdat ik me altijd een buitenbeentje voelde, dus nooit veilig (2-1, wéér Sneijder!!). Maar niets is zo bedreigend als buitensluiting door de groep, het veroorzaakt existentiële angst. Het is een simpel psychologisch lesje: uit groepsidentificatie volgt groepsloyaliteit en daaruit strijd tussen groepen onderling. Het is zo oud als de weg naar Rome. Wat? Naar Jeruzalem! Binnen groepen heb je dan weer allerlei andere dynamieken: (3-1, Robben, zowaar

27 tammoez 5770

NIW7037_opinie 2

ik hier zit!) subgroepjes die als ze zich sterk genoeg voelen, weer onderling beginnen te knokken en dan is er ook nog het eeuwige zwarte schaap, geen groep kan zonder, en wij weten als geen ander hoe dat voelt. Opperrabbijn Ralbag had het vorige week donderdag in zijn toespraak voor de Raad van de NIHS over ‘a sense of community’, dat is wat ik bedoel met ‘a feeling of belonging’. Ik weet hoe veel gelukkiger het een mens maakt als dat gevoel van ‘erbij horen’ er is. Identificatie is thuiskomen. Het gaat mis als de loyaliteit zo groot wordt, dat we als groep denken beter te zijn dan de andere groep. Dan gaan we niet meer voor ons geluk, maar voor ons gelijk; we ruiken de macht. We zien het al op de kleuterschool, we zien het in de internationale politiek. De enige manier waarop strijdende groepjes op instinctieve wijze weer samen kunnen komen, is door middel van een bedreigende, gemeenschappelijke vijand. Ajax en Feijenoord bestaan bij Oranje ineens niet meer, we trekken gezamenlijk ten strijde tegen de buitenlandse elf. Wie weet is dat ook mogelijk binnen de Joodse gemeenschap; nu de buitenwereld vijandiger wordt, hebben we de mogelijkheid om onderlinge verschillen als ondergeschikt te beschouwen, de rijen te sluiten en weer allemaal – atheïst, orthodox, of liberaal – in eerste instantie onze Joodse identiteit te voelen. Er zijn zelfs mensen die deze theorie doortrekken naar gewapende conflicten zoals in het Midden-Oosten en zeggen dat als het milieu haar tol begint te eisen, er zal móéten worden samengewerkt met vijanden. Ik geloof in wonderen en Ben Goerion zei al dat degene die daar niet in gelooft geen realist is. (Het is 3-2 in de 92ste minuut, brrr…). En zou het niet mooi zijn als we allemaal iets zouden weten van groepsdynamiek, zodat we niet hoeven te wachten op die gemeenschappelijke vijand? Dat we wel kunnen genieten van dat groepsgevoel, maar dat we voordat we overgaan tot ‘intergroup warfare’ even denken: Oh ja, hoe was het ook alweer? Fluitsignaal. Zondag de finale. Ik gok op een wedstrijd tegen de Duitsers, over oorlog gesproken... Ten strijde!

C 37

| 25

07-07-2010 17:04:41

foto: yossi zeliger/flash90

BUITENLAND

israël

foto: yossi zamir/flash90

In Rehovot werd deze week een internationaal driedaags festival gehouden voor levende standbeelden. De kunstenaars kwamen uit de hele wereld en werden warm onthaald door de bewoners van de stad.

Het Yad Kennedy Memorial, een hommage aan de vermoorde JFK, is in architectonisch opzicht een van de opvallendste gebouwen van Israël. Het ligt even buiten Jeruzalem op een hoge heuvel. Orthodoxe meisjes gebruikten de karakteristieke gekromde pilaren deze week als klimrek.

26 | C 37

NIW7037_FotoBuitenland 1

9 juli 2010

07-07-2010 16:57:37

co r r u p t i e i n i s r a ë l

BUITENLAND

Macht corrumpeert Israël wordt geplaagd door corruptieschandalen. Is het land daarmee een uitzondering?

O

Simon Soesan

ch, het komt voor in de beste families, toch? In de film Salach Shabatti van Ephraim Kishon zien we hoe corrupt onze politici al waren bij het prille ontstaan van de staat. So what? En later, gedurende onze geschiedenis, kwamen er de hele tijd namen naar boven van corrupte politici, die hun functie misbruikten en hun eigen potje gingen spekken. Echt er is niets nieuws onder de zon. Ook toen in de jaren 80 de Shas-partij ontstond en we hoorden dat doden hadden gestemd, omdat Shas gewoon even identiteitskaarten van overledenen gebruikte om meer stemmen te krijgen, gaapten we. Nou en als rabbijnen in Jaguars rondrijden? Niemand was echt onder de indruk van nog een slimme jongen die de boel belazerde.

En toen kwam Olmert. Ook hij had al in de jaren 90, als jonge minister rare fratsen, maar niemand die ervan opkeek. „Macht maakt corrupt, laat maar,” werd er vaak gezegd, alsof de man ziek en zielig was. Toen hij burgemeester werd van Jeruzalem kwamen de vreemdste verhalen naar boven. Alsof hij een eigen bedrijf had opgericht in het municipaal systeem, waarbij een ondernemer niets kon ondernemen zonder even bij Olmert langs te gaan. Maar dat werd allemaal ontkend en niemand die zich erin verdiepte. Samen met Sharon begon hij de Kadima partij en, als uitmuntend administrator, zorgde hij ervoor dat hij de man in het veld was: niets gebeurde er zonder zijn medeweten. Weer zo’n gewone corrupte politicus, dachten we.

27 tammoez 5770

NIW7037_SimonSoesan 1

Mooi niet. Want Olmert maakte er ook nog vijanden bij, namelijk mensen die niets aan hem konden verdienen en die op een goed (of slecht?) moment hun mond opendeden. Waardoor eerst journalisten, en later ook de politie, de boel gingen onderzoeken. De meest fantastische verhalen kwamen naar boven: hij had een huis heel goedkoop van een buitenlander gekocht, waarna hij het voor een belachelijk hoge prijs aan de man terug verkocht. Hij had zich als minister van Industrie bemoeid met diverse subsidies en investeringen, die allemaal via zijn privé-advocaat werden behandeld. Hij had zich bemoeid met allerlei politieke aanstellingen, zodat allerlei vriendjes baantjes kregen waar ze niets van snapten maar wel twee- tot driemaal meer betaald kregen dan normaal was.

Olmert maakte er ook nog vijanden bij, namelijk mensen die niets aan hem konden verdienen Hij zou privégeld gesjnord hebben bij Joden in Amerika en nooit een cent hebben terugbetaald. En dan was er nog het rare verhaal van Rishon Tours, zijn reisagent. Iedere keer als hij voor zijn diverse functies naar het buitenland moest, dan werd hij uitgenodigd, maar zorgde ervoor dat de regering er niets van wist en dus gewoon een ticket voor hem bestelde en betaalde. Die tickets leverde hij dan weer in en het geld kwam in zijn eigen portemonnee. Of hij kreeg tickets in first class of businessclass toegestuurd, die hij weer inleverde en dan zelf het geld opstreek. Zelfs toen hij premier was, had hij daar tijd voor. Het rare was het gedrag van Olmert. Al zijn voorgangers, politici die tegen de lamp

liepen, schaamden zich vreselijk en vroegen op tv om vergiffenis of bleven volhouden dat ze onschuldig waren. Maar Olmert lachte de camera’s toe. Toen zijn trouwe secretaresse, Shula Zaken, ook werd opgepakt omdat zij al het geld ophaalde en verdeelde, liep ze lachend naar de camera’s en zei zonder enige schaamte: „Wie doet me wat? Jullie hebben geen idee met wie jullie bezig zijn.” En tegelijkertijd hebben we Avigdor Lieberman. Bekend als hooligan, stond de man al terecht omdat hij een buurjochie in elkaar had geslagen, omdat het jongetje volgens hem te brutaal was, en gebruikte Lieberman zijn ellebogen om zich als politicus op te werken. Elke paar maanden moest hij ‘even naar Minsk, naar huis’ om uit te rusten. Zelfs toen hij bij de laatste verkiezingen in 2009 imposant tevoorschijn kwam, vloog hij de volgende dag voor drie weken naar Minsk. Dat zijn dochter op 21-jarige leeftijd directrice was van een ‘succesvol bedrijf’ en 21 miljoen dollar op haar naam had staan was vreemd, maar wie durft een discussie aan met deze bouncer? De politie heeft het tien jaar onderzocht en kwam tot de conclusie dat er meer dan genoeg bewijzen zijn om de man te berechten voor corruptie en afpersing. So what? Jaren terug zei Golda Meïr, dat ze hoopte dat Israël niet een speciaal, maar een normaal land zou worden. Met dezelfde problemen als elk ander land, en dezelfde corruptie als in elk ander land. Welnu, dat is ons gelukt, want hoewel de corruptie hoogtij viert, kunnen we ons vergelijken met veel andere landen: volgens Diggersrealm (zie de website www.Diggersrealm.com) staat Israël samen met Oman op de 28ste plaats betreffende het publieke vertrouwen in de regering. Maakt u zich niet druk: Nederland staat samen met Engeland op de 11de plaats en Tsjaad en Bangladesh op de 158ste. Dus er is nog hoop. n

C 37

| 27

07-07-2010 17:14:14

b u i t en l a n d

minderheden in israël

fotocredits: Flash 90

Bedoeïenen hebben nooit moskeeën of gebedshuizen gebouwd, dat paste niet bij het nomadenbestaan

De toekomst van de h In deel twee van onze serie over minderheden in Israël: bedoeïenen. Er zijn grote verschillen tussen de stammen in het noorden en die in het zuiden. Joanne Nihom

28 | C 37

bedoeinen 1

A

an een kronkelweggetje langs de Libanese grens, midden in de bergen, ligt het bedoeïenendorp Arab-al Aramshe. Geen tenten, geen andere tekenen dat hier bedoeïenen wonen. Alles lijkt ‘gewoon’, inclusief de huizen. De gastvrijheid van deze bevolkingsgroep is ontroerend, de hele familie loopt uit en er is appelsap, taart en watermeloen. Maar wie hier het romantische plaatje van schilderachtige tenten en rondscharrelende schapen verwacht, komt bedrogen uit. Het enige dat in eerste instantie herinnert aan de levenswijze van dit woestijnvolk is de thee, gemaakt van een kruid dat tussen rotsblokken groeit, niet zomaar in winkels te koop is en volgens de overlevering ‘goed is voor het hele lichaam’. Een oud vrouwtje maakt haar entree, de mater familias: gebogen, met een lang zwart gewaad en het hoofd bedekt. Ook zij voegt zich bij de kring. Gebruikmakend van gebarentaal, met af en toe een woordje Ivriet, vertelt ze haar verhaal. Hoe ze ooit in een tent woonde en dat ze dat leven mist. Ze heeft het over de natuur, het licht en het donker. Nee, ze wenst niet te worden gefotografeerd, want ze is bang dat de foto haar ziel steelt. Jammer, ze heeft een prachtig oud gerimpeld en doorleefd gezicht. Haar familie denkt dat ze rond de zeventig is. Ze heeft nog een zuster die even verderop

9 juli 2010

07-07-2010 17:03:11

minderheden in israël

buitenland

e herdersstammen woont en samen met hun broer een kudde geiten hoedt. Elke dag vertrekken ze bij het opkomen van de zon en pas als het donker wordt keren ze terug, waar ze naartoe terugkeren, blijkt later. De familie neemt ons mee naar de woonplek van de zus. Behalve een oude schuur met een bord ‘privéterrein’ en wat bomen en struiken, is er niets. De zusters omhelzen elkaar en gaan vervolgens geknield op de grond zitten kletsen. De zus woont hier al haar hele leven, zonder waterof elektriciteitsvoorziening. Iedere dag loopt ze, samen met haar broer en hun geiten, minstens dertig kilometer. Plots verdwijnt ze in het donker. Het lijkt voor een sanitaire stop, maar niets is minder waar. Met een zak vol kruiden keert ze terug: een cadeautje voor haar zus. De oude vrouwen knielen weer en kletsen vrolijk verder. Het verhaal van de zwervende herdersstammen die geiten, schapen en kamelen fokten en ook wat aan landbouw deden, nam na de oprichting van de staat Israël in 1948 een andere wending. Hun mobiliteit werd voornamelijk door urbanisatie beperkt en mede daardoor veranderde langzaam maar zeker de traditionele manier van leven en werken. Toch leven hier en daar nog bedoeïenen die niet zijn meegegaan met de modernisering. De Israëlische bedoeïenbevolking is geconcentreerd in twee gebieden: het noor-

27 tammoez 5770

bedoeinen 2

C 37

| 29

07-07-2010 17:03:59

BUITENLAND

Facts: Aantal Bedoeïenen in het noorden: ca. 50.000 Aantal Bedoeïenen in het zuiden: ca. 200.000 Bevolkingsgroei per jaar: 5% Analfabetisme: 25% (dat was 25 jaar geleden nog 95%), komt nu alleen nog voor bij mensen boven de 55.

den, waar naar schatting tussen de 45.000 en 50.000 bedoeïenen wonen, en de Negev in het zuiden, waar er rond de 200.000 wonen. Hun naam is afgeleid van het Arabische badawi, de algemene naam voor woestijnbewoner. Uri Mintzker, onderzoeker aan de faculteit voor sociale wetenschappen aan de Ben-Goerion Universiteit in de Negev hoopt binnenkort op de leefomstandigheden van de bedoeïenen te promoveren. „Hoewel er al 7000 jaar nomaden in Israël wonen, komen de meeste Israëlische bedoeïenen van oorsprong uit verschillende delen van het Midden-Oosten

3 0 | C 37

bedoeinen 3

en wonen hier zo’n driehonderd jaar. Er zijn ook bedoeïenen die al vanaf de achtste eeuw in dit gebied wonen. De verschillen tussen de stammen in het noorden en het zuiden zijn groot. De noordelijke bedoeïenen hadden vanaf het begin intensief contact met de Joodse pioniers uit Oost-Europa die zich vestigden in nederzettingen en later in dorpen en steden. Ze raakten bevriend en leerden van elkaars gewoonten en gebruiken. Er kwamen scholen, winkels en een min of meer georganiseerd leven dat langzaam werd overgenomen door de bedoeïenen. „Dit in tegenstelling tot wat zich in de Negev afspeelde. Tot het eind van de jaren 50 vond daar geen grote ontwikkeling plaats en kon de bedoeïenengemeenschap de oude, traditionele manier van leven voortzetten. Percentueel gezien groeit die groep het snelst van alle Israëlische inwoners, er is een heel hoog geboortecijfer. Daar zijn twee redenen voor aan te wijzen. „Allereerst een interne. Tussen de bedoeïenen onderling heersen oude vetes. Bedoeïenen vechten niet individueel, maar in stamverband, dat is hun cultuur. Hoe groter de stam hoe sterker! De externe reden is de sociale zekerheid. De Israëlische regering geeft

geld voor ieder kind dat wordt geboren, zeg maar kinderbijslag; dus hoe meer kinderen, hoe meer geld je ontvangt.” Zoals ieder kind in Israël, hebben ook bedoeïenenkinderen tot hun twaalfde jaar leerplicht maar de traditie is al eeuwen dat kinderen van jongs af aan meehelpen met het werk, zoals het hoeden van de kudden. „Vrijwel alle kinderen gaan nu naar school, maar het is een proces dat tijd kost want het vergt een totale omschakeling van oude denkpatronen.” Deze ‘vooruitgang’ wordt bijna symbolisch gekenmerkt door de verandering van het wonen in een tent naar een comfortabel huis, iets dat wordt gestimuleerd door de overheid. Uri: „Dat beleid is overigens niet typisch Israëlisch; je ziet het ook in omringende landen als Egypte en Jordanië. Een nomadengemeenschap is moeilijk te controleren en te begeleiden. In een stad of dorp is er een veel beter overzicht. In Israël komt er nog een zionistisch aspect bij. Er is land nodig voor nieuwe immigranten en nomaden nemen veel grond in beslag.” Toch zijn er nog steeds bedoeïenen die met hun kuddes het Israëlische landschap sieren, hoewel dat slechts een aantal maanden per jaar gebeurt. Dan wordt er ook tijdelijk weer in de tenten geleefd.

9 juli 2010

07-07-2010 17:04:47

BUITENLAND

Er is de laatste jaren veel onderzoek gedaan naar de positie van de vrouw binnen de bedoeïenengemeenschap. De eenduidige conclusie van die onderzoeken is dat die heel zwak is. Uri: „Er heerst nog steeds een patriarchale hiërarchie. De macht en verantwoordelijkheid ligt bij de man die volgens de cultuur de controle over vrijwel alles in het leven heeft. De vrouwen hebben niets te zeggen.” De bedoeïenen hebben nooit moskeeën of gebedshuizen gebouwd, dat paste niet bij het nomadenbestaan, ze zwierven van de ene plek naar de andere en lieten nooit iets achter, op simpele stenen ommuringen na die tot op de dag van vandaag als ‘plek van samenkomst’ worden gebruikt. Uri: „Bedoeïenen zijn moslims, maar ze hanteren andere leefregels. De belangrijkste is de bloedwraak. Het doden van een familielid is verboden bij de islam, bij bedoeïenen mag dit wel. En ook op het gebied van erfrecht is er een duidelijk verschil. Volgens de islam moet een gedeelte van

27 tammoez 5770

bedoeinen 4

de erfenis aan de dochter worden gegeven. Bij de bedoeïenen gebeurt dat niet.” Bedoeïenen staan bekend als goede spoorzoekers en een deel van de jongeren meldt zich vrijwillig aan bij het Israëlische leger, hoewel dat niet verplicht is. Uri: „En het aantal neemt af omdat veel jongens met Palestijnse vrouwen trouwen. Dan levert een deelname in het Israëlische leger problemen op.” Vooral bij de bedoeïenen van de Negev zijn veel problemen: onenigheid over grondbezit, werkloosheid en de manier waarop de kinderen worden opgevoed. Daar liggen meerdere factoren aan ten grondslag, onder meer de Israëlische bureaucratie en het feit dat de bedoeïengemeenschap niet goed georganiseerd is. „De stammen zijn verdeeld in onderstammen die ook weer stammen onder zich hebben. Het is onmogelijk een goed overzicht over de hiërarchische structuur te krijgen.” In het noorden verloopt de integratie beter en beginnen bedoeïenen deel te nemen aan de

Israëlische maatschappij. Hier en daar doen zij nog aan landbouw en zijn er nog kuddes, maar dat wordt steeds minder. In het zuiden is dat anders. Er is een actieve zwarte economie en er zijn hoog misdaadcijfers. De stammen zijn heel close en moeilijk toegankelijk. „Je ziet ook dat financiële overheidssteun vaak op de verkeerde plaatsen terechtkomt,” aldus Uri Mintzker. Het is moeilijk om een inschatting te maken over de toekomstige ontwikkelingen. „Er spelen allerlei factoren mee, zoals de vraag hoe de staat Israël zich zal ontwikkelen en of en zo ja hoe de vredesonderhandelingen in een versnelling zullen raken. De hoop is natuurlijk dat er op een gegeven moment een generatie op zal staan die niet alleen trots is op haar afkomst, maar ook op het feit dat ze Israëlisch staatsburger zijn. Maar zover is het nog lang niet, zeker niet bij de stammen in het zuiden.” n

C 37 |

31

07-07-2010 17:05:17

religie

besnijdenis

Waarom zo? Nico Vissel, chirurg in ruste, was jarenlang moheel (besnijder). Daarnaast gaf hij met zijn vrouw Ariëtte tientallen workshops persoonlijke ontwikkeling in heel Europa. Hij heeft binnen de Joodse gemeenschap een afwijkende, controversiële, maar ook interessante mening over besnijdenis. nen komen in gedrag en gedragsproblemen gedurende het gehele leven. Is het een klein ingreepje? De besnijdenis, zoals we die nu doen, is geen minimale ingreep. We mogen het geen verminking noemen, maar wat is het dan wel? De moeder moet niet voor niets de ruimte waarin de briet plaatsvindt verlaten, haar oerinstinct om haar kind te beschermen kan de overhand nemen. Complicaties komen niet vaak voor, maar ze zijn ook niet te verwaarlozen. En de enkeling die zijn gehele penis heeft verloren door bijvoorbeeld een infectie zal dit helemaal geen geringe complicatie vinden. We hebben het hier over een ingreep zonder enige medische noodzaak.

B

abybesnijdenis ligt diep verankerd in het collectieve Joods bewustzijn en begrijpelijkerwijs ontstaat er onrust en protest als de toelaatbaarheid van deze ingreep ter discussie wordt gesteld, zoals gebeurde door het bestuur van de KNMG. Ik heb als chirurg en als moheel van de LJG talloze besnijdenissen verricht zonder gewetensbezwaar maar heb mijn opstelling door voortschrijdend inzicht geleidelijk moeten veranderen omdat ik mezelf, ook als medicus, vragen ben gaan stellen. Is er kans op een trauma? Het staat inmiddels onomstotelijk vast, dat ervaringen rond de geboorte in het geheugen van de persoon worden opgeslagen en tot uitdrukking kun-

3 2 | C 37

NIW7037_Besnijdenis 1

Het ligt in de rede, dat de voorhuid een orgaan is met een functie en geen frivole versiering Zijn er geen gevolgen in erotisch opzicht? Dat wij, Joodse mannen, zeggen niets te missen is nogal wiedes. Wij weten eenvoudigweg niet of we iets missen en wat dat zou kunnen zijn. Verklaringen van mannen die op volwassen leeftijd zijn behandeld zijn tegenstrijdig, maar het zou de moeite waard zijn dit te onderzoeken. In de schepping is weinig overbodig. Het ligt daarom in de rede, dat de voorhuid een orgaan is met een functie en geen frivole versiering. Een goddelijk gebod? De Tenach heeft het alleen over besnijden van het bewuste lichaamsdeel, maar geeft geen techniekbeschrijving. Maar wij weten van de chirurgi-

sche literatuur uit de Hellenistische periode, dat de ingreep die we nu doen heel anders en veel uitgebreider is, dan wat in die tijd gangbaar was. Een knipje, scheurtje of prikje is waarschijnlijk voldoende om aan het Bijbels gebod te voldoen. Gaat het om vrijheid van godsdienst? Door zijn zoon te (laten) besnijden oefent de vader zijn eigen religieuze plicht uit. Het gaat dus nadrukkelijk niet over die plicht van het kind, dat officieel nog niet eens Joods is totdat deze ritus is verricht. Mogen ouders op deze manier over het wel en wee van het kind beschikken? Dat is lange tijd zo geweest, maar onze houding daartegenover is de laatste decennia ingrijpend gewijzigd. De levende wezens die aan onze zorg zijn toevertrouwd zijn niet ons bezit waarmee we kunnen doen wat ons goeddunkt. Dat geldt voor onze huisdieren, die wij niet zomaar een stuk van de oren of de staart mogen afnemen, en het geldt a fortiori voor onze kinderen. Er lopen al processen van mannen tegen hun vader wegens ongevraagde en onherstelbare besnijdenis. Is de besnijdenis onmisbaar voor onze Joodse identiteit? Een half miljard islamitische mannen is besneden, en vele miljoenen niet-Joodse Amerikanen en Britten. Ook bij diverse andere volken geldt de ingreep als een identiteitskenmerk. Maar ook zonder deze ingreep blijft een Jood een Jood. De ingreep is te zien als een rite de passage, waardoor het jongetje ongevraagd, ongeweigerd en onherstelbaar bij ons volk wordt ingelijfd. En hoe zit dat dan met de Joodse identiteit van onze vrouwen en dochters? Hoe zit het bij andere groepen? Het is wel zeker, dat de besnijdenis op wat oudere leeftijd (Marokkanen bij 2 jaar, Turken ongeveer 6 jaar) absoluut ongewenste trauma’s veroorzaakt. Zijn er alternatieven? Het is duidelijk dat je deze met sentimenten beladen ingreep niet zomaar kan verbieden. Maar er zijn mogelijkheden: sta toe voor iedereen een minieme ingreep te doen, een knipje, prikje of scheurtje waarbij ten minste één druppel bloed tevoorschijn komt. Verbied het uitvoeren van de grotere ingreep in het buitenland, met flinke sancties. Breng het onder het medisch tuchtrecht voor medici en beoordeel het als toebrengen van zwaar lichamelijk letsel voor niet-medische besnijders. Laten we er in ieder geval zonder vooroordeel verstandig over praten. n Meer info op www.vissel.nl Dayan R. Evers zal volgende week in het NIW op dit artikel reageren.

9 juli 2010

07-07-2010 17:09:14

co l u m n aw r a h a m m e i j e r s

co l u m n r a b b i j n ta m a r a h b e n i m a

Koe

et de schlepptop voor me op het tafeltje zie ik het Oranjelegioen dat langstrekt en luister geamuseerd naar gekwaak alom. Het stemt tevree. Maar daarover straks meer. Toen ik ooit een doodsbedreiging kreeg vanwege een column in Joods Journaal en dit aan collega Martin van Amerongen vertelde, reageerde deze met: „Dan ben je goed bezig.” Awraham Ik zei verbaasd te zijn een dergelijk dreigeMeijers ment te krijgen uit Joodse hoek. Martin stak de brand in z’n sigaartje: „Over welke hoek heb jij het? Er zijn Joodse hoeken uitentreuren.” Er volgde een gesprek over begrippen als Joodse pluriformiteit en obsceen tribaal gedrag. Als columnist ‘die goed bezig is’ ontvang ik regelmatig haatmail van lieden die niet kunnen bevatten dat ik het volstrekt oneens ben met eminente staatslieden als Benjamin - ‘ik heb lak aan de hele wereld’ – Netanyahu en minister Avigdor – ‘ik zeg wat toevallig in mij opborrelt’ – Lieberman. De haatkladjes zijn vooral lachwekkend; ik stuur ze door naar vrienden en collega’s. De meest trieste worden geprint en prijken op mijn prikbord. Maar het is wel voer voor psychologen, vooral vanwege ongebreidelde haat en analoge stijl en inhoud, waardoor het lijkt of ze uit één bron komen. Bijvoorbeeld identieke schrijf- en stijlfouten als: ‘Jij verteld’ en: ‘Afgezien wie er ook gelijk heeft..’. Markant is de preoccupatie voor fecaliën, wat ik rubriceer onder het kopje Freud’s Favorites. Een woord dat nagenoeg door alle haters wordt gebruikt is ‘nestbevuiler’. Nestbevuiler? Ik begreep de context niet, maar kreeg onlangs een artikel onder ogen waarin de extreemlinkse Israëlische pers zich zorgen maakt, zich schaamt, voor lieden als: Yair Klein, Shimon Hershkowitz, Gidon Sarig, Ofer Pazaf, Yohanan Cohen, Hanoch Miller en Haim Gary. Zeven Israëlische mannen van tussen de vijftig en zestig jaar. Ze dienden in het leger als kapitein of luitenant-kolonel. Ze beschikken (of beschikten) over een niet onaardig banktegoed. Nog meer overeenkomsten? Jawel; wegens illegale wapenhandel: zitten ze in de USA, Rusland, Frankrijk en Engeland in de bajes. Enkelen van hen worden beschuldigd van onder meer valsheid in geschrifte, omkoping, witwassen van geld, gewelddadigheid, en het in gevaar brengen van VN-wapenembargo’s. Twee voorbeelden: Gidon Sarig (58) mag zeven jaar brommen wegens illegale wapenverkoop aan ‘bepaalde partijen’ in Venezuela, Peru, Senegal, Nigeria, Gabon en Sri Lanka. Hanoch Miller (53) wilde duizenden AK-47 (kalashnikov) geweren verkopen aan het ‘Gouvernement’, een separatistengebied in het noorden van Somalië. Een fraai stelletje dus. Schrijver/journalist Yossi Melman: „Dit heeft een cumulatief effect dat Israëls goede imago – of wat daarvan over is – beschadigt.” Melman maakt zich zorgen over wat deze slechteriken zijn Israël aandoen. Ha, nu begrijp ik de uitdrukking ‘eigen nest bevuilen’. Ik schrijf deze column aan de rand van mijn vijver in de Achterhoek, waar het Oranjelegioen – dieporanje goudwindes (Leuciscus idus) – een gracieus waterballet opvoeren. Groene kikkers (Pelophylax ridibundus) kwaken monotoon maar enthousiast. Het is hier goed toeven.

iovanni van Bronkhorst for president’. Dat is wat ik zou willen. Aan die man heb je tenminste wat. Wat een mooi doelpunt! En dat gezeur dat Oranje niet mooi speelt, wie maalt daarom? Ik niet. Want toen zat ik opeens met tranen in de ogen. Het slaat natuurlijk nergens op. Nederland wint de halve finale en de emoties hebben de overhand. Tamarah Emoties zijn hoe dan ook behoorlijk Benima raar. Althans de mijne in WK-tijd. Zo deed het me deugd dat de Argentijnen van de Duitsers verloren. De Zuidamerikaanse dictators in de tweede helft van de twintigste eeuw zitten me kennelijk hoger dan de aartsvijanden uit de eerste helft. Zorreguieta zo dichtbij helpt niet. En de halsstarrigheid waarmee zijn dochter doet alsof haar neus bloedt ook niet. Of heeft het ermee te maken dat de Duitsers er meer aan hebben gedaan om hun misdaden onder ogen te zien dan de Argentijnen? Het blijft vreemd. Briljant trouwens van Maximá om een jasje te laten maken met een authentiek Nederlands koeienpatroon. Onze toekomstige koningin heeft het beste pr-bedrijf dat er bestaat. Of ze heeft zelf het beste pr-brein. Mark my words, bij het EK over twee jaar loopt heel Nederland niet alleen in oranje, maar in Maximá’s koeienvelletje. Wat me trouwens opviel in de afgelopen weken is dat de hele wereld van die stomme hoempapa-volksliederen heeft. Allemaal negentiende-eeuwse Engelse en Duitse marsmuziek die prima kan worden gespeeld door een harmonieorkest. De Afrikaanse landen – geen swing, geen trommels, niks authentieks. De Zuidamerikaanse landen – geen samba, geen salsa, geen heup die erdoor in beweging komt. Je zou denken dat ieder land dat zijn onafhankelijkheid kreeg, gepoogd heeft iets eigens in dat volkslied te stoppen. Maar nee. Het kolonialisme heeft zo doorgevreten dat ze over de hele aarde gezwicht zijn voor Europese nationalistische muziek. Jammer. Wat me ook opviel was de Israëlische vlag die door Ivorianen werd hooggehouden. Het heeft niks met Israël te maken, met hun rastafarische geloof waarin Israël, de koningin van Sjeba en de dode keizer van Ethiopië zo’n belangrijke rol spelen. Maar toch. Ook dat deed me deugd. Zou het trouwens helpen als Israël zich ontwikkelde tot voetballand? Hoe zou het politieke toneel eruitzien als het nationale team van Israël in de kwartfinale, de halve finales of zelfs de finale zou staan. Tegen Duitsland. Dat zou nog eens een historische wedstrijd zijn. Of tegen Argentinië. Dat zou ook niet slecht zijn. Maar dat is dromerij. Net als het op dit moment dromerij is dat Nederland wereldkampioen wordt. Als dat gebeurt, zet ik me over mijn republikeinse sentimenten heen en schaf zelfs ik iets oranjes aan. Met een koeienprint. Voor de EK.

M

27 tammoez 5770

NIW7037_MeijersBenima 1

G

C 37

religie

Nestbevuilers

| 33

07-07-2010 17:15:58

r eli g ie

s j o e lt i j d e n

overzicht sjoeltijden

vrijdag 09• 27

sjabbat 10 • 28 Matot-Masee

vrijdag 16 • 05

sjabbat 17 • 06 Devariem

Begin sjabbat 20.25

Einde sjabbat 23.00

Begin sjabbat 20.20

Einde sjabbat 22.51

-

-

-

-

06.30 07.00 20.25 07.25

09.00

09.00

23.00 09.00

06.30 07.00 20.20 07.25

22.51 09.00

20.25

23.00

20.20

22.51

07.15

08.30

07.15

08.30

20.25 07.15

23.00 09.00

20.20 07.15

22.51 09.00

20.25 -

23.00 -

20.20 -

22.51 -

08.00 20.25 aansluitend 09.00 20.25 aansluitend 20.25 met nacht

08.00 20.20 aansluitend 09.00 20.20 aansluitend 20.20 met nacht

07.25 20.25 -

09.00 21.45 23.00 09.00 21.45 23.00 09.00 21.45 23.00 09.00 21.45 09.30

07.25 20.20 -

09.00 21.30 22.51 09.00 21.30 22.51 09.00 21.36 22.51 09.00 21.36 09.30

20.00

10.00

20.00

10.00

juli • Tammoez/aw

Joodse Gemeente Amsterdam V.d. Boechorststr. 26 - Amstelveen sjachariet mincha ma’ariw - Buitenveldert sjachariet mincha ma’ariw - Lekstraat - Rav Aron Schuster J. Obrechtplein www.RAS-Club.nl Sjoel West

sjachariet mincha ma’ariw sjachariet mincha ma’ariw

Portugees-Israeliëtische Gemeente - Amsterdam Mr. Visserplein 3 Portugees-Israeliëtische Gemeente - Amstelveen Texelstraat Beth Shalom Kastelenstraat 80 Amsterdam Kehillas Ja’akov Gerard Doustraat 238 LJG Amsterdam Onder voorbehoud van de verhuisdatum: Stadionweg 269, Amsterdam CIZ-sjoel Amstelveen

20.25

09.00

20.20

09.00

Beit Ha’Chidush 020 6241523 www.beithachidush.nl

-

-

-

10.30

Sjoel Zuidoost [email protected]

-

-

-

-

Joodse Gemeente Haarlem

-

09.00

-

-

NIG Leiden

-

-

-

-

NIG Den Haag

20.25

09.00, 21.45

20.20

09.00, 21.36

Scheveningen

20.25

09.30

20.20

09.30

LJG Beth Jehoeda Den Haag

18.30

09.30

18.30

09.30

Joodse Gemeente Rotterdam

20.25 (afspr.)

09.00

20.20 (afspr.)

09.00

LJG Rotterdam NIG Utrecht

-

09.30

-

10.00 09.30

LJG Utrecht [email protected] NIG Bussum

-

09.30

-

09.30 10.00

Joodse Gemeente Almere

-

10.00

-

LJG Flevoland 06 49800815

-

-

20.00

-

Masorti Almere

-

-

-

-

NIHS Arnhem NIG Amersfoort LJG Gelderland

-

09.00 -

-

09.00 10.00

NIG Nijmegen

20.25

09.30

-

-

NIG Zwolle

-

-

-

-

NIG Groningen

-

-

-

-

NIG Leeuwarden Beth haChidoesj haTsfoni 06 44753370 LJG Or Chadasj Twente

-

09.00 10.00

-

-

NIG Twente Prinsestr. 18, Enschede

-

09.30

-

09.30

PJG Noord-Nederland Beth Hatsafon 0513631160

-

10.30

-

-

LJG Brabant

-

-

-

-

NIHS Limburg

-

10.00

20.30

10.00

Joodse Gemeente Zeeland

20.25

10.00

20.20

10.00

3 4 | C 37

NIW7037_SidraSjoel 1

Reisseizoen

H

Bloeme Evers-Emden

oogzomer, dus de allang geplande reis naar verre streken waar áltijd de zon schijnt betekent opeens: koffers pakken. Vooral voor degenen die aangewezen zijn op de zomervakantie

van de scholen. Dat waren mijn echtgenoot z.l. en ik allang niet meer toen wij, vele jaren geleden, een gecombineerde groepsreis naar Egypte en Israël boekten. Ik had er wat tegen, wat moet ik nou in Egypte, dat met Israël weliswaar vrede had gesloten, maar wel een heel koude. Echter, zoals ieder paar weet, zowel getrouwde als samenlevenden: compromissen zijn onvermijdelijk. En zo begaven wij ons naar Schiphol op weg naar Caïro, waar onze groep door een bus naar het hotel zou worden gebracht. De groep bleek te bestaan uit Hans en Bloeme Evers, oi! maar er stond wel degelijk een heer op het vliegveld met een bord: ‘Evers’. Wij stapten in zijn taxi, ik wantrouwig, je bent zo overgeleverd in zo’n taxi... En ja hoor, in Caïro aangekomen vroeg de vent: „Zijn jullie Joden?” De adem stokte in mijn keel – zie je nou wel! – en ik gaf geen antwoord, maar mijn echtgenoot zei ferm: „Ja.” Zei de chauffeur: „Dan rijd ik jullie langs de oude synagoge, anders rijd ik langs de ...kerk” (naam niet onthouden). Later hebben we die synagoge van binnen mogen bekijken: heel, heel mooi met onder andere een Oosterse overdaad aan prachtige tapijten. Aan dit taxi-voorval heb ik overgehouden de ander meteen naar haar/zijn godsdienst te vragen, een prima idee, onthoudt het! Hetzelfde gebeurde ons in New York,

9 juli 2010

07-07-2010 17:12:58

daya n r . e v e r s

sidra van de week re l igie

Agoena-problematiek

A

maar daar ben ik minder wantrouwig. Op mijn wedervraag bleek de taxichauffeur ook Joods te zijn, leuk. Overigens is het ondenkbaar dat een Amsterdamse taxichauffeur je vraagt welke Eeuwige je dient... Het programma voor de ‘groep’ werd netjes afgewerkt, vele en indrukwekkende bezienswaardigheden hebben wij gezien. Eén keer was er een incidentje: mijn man z.l. had vrij veel kennis van de oudheid, opgedaan op het gymnasium. Hij had zich opnieuw verdiept in de antieke historie van Egypte, maar toen wij bij een historisch monument kwamen waarop hij zich erg had verheugd, ging dat net dicht, het was sluitingstijd aan het einde van de dag. Mijn man zei woedend: „Speciaal daarvoor kom ik uit het verre Amsterdam en dan sluiten jullie!” De gids en wij kregen nog twintig minuten, dus in vliegende haast de bijzonderheid bekeken. Het hotel was prima; eens kwam een bediende van het hotel onze kamer binnen terwijl mijn echtgenoot in bad zat. De man dacht zeker dat ik alleen was, want tot mijn ontsteltenis kwam hij mij een kusje brengen, waarop ik luid ‘Háns’ riep en de man schielijk het veld ruimde. Wat was vooral ik blij toen we, na veel chicanes van de Egyptenaren, de Israëlische grens overstaken, waar onze beide reeds ‘gealiyeerde’ zonen ons opwachtten. Heerlijk, heerlijk. Een grote verschil in het tempo van de Israëli’s en de Egyptenaren viel me daar opeens op: in Israël snelt op straat een ieder (en zeker jesjiewe-jongens) met een richtingzekere pas naar een bepaald doel; in Egypte zagen we roerloze mannen bij bijvoorbeeld openbare werkzaamheden staan kijken; ook in het hotel in de hal: mannen die wachtten op een geringe opdracht, zoals de koffers naar de kamer brengen. ‘Wie verre reizen maakt kan veel verhalen...’

27 tammoez 5770

NIW7037_SidraSjoel 2

l vijf jaar wordt ik achtervolgd door iemand, die meent, dat ik hem de get, de echtscheidingsbrief voor zijn vrouw ontfutseld heb. Hij wilde zijn Dayan R. Evers vrouw agoena, onbestorven weduwe, maken door haar een get te weigeren. In de parsja van deze week staat aangeduid hoe onze Bijbelse leiders omgingen met zelfs maar een dreiging van agoena-problematiek. Mosjé stelt de stammen Ruben, Gad en half Menasjee voorwaarden om hun erfdeel in Jordanië te krijgen: „Als jullie je zult uitrusten/ en van u iedere chaloets (uitgeruste soldaat) de Jordaan zal overtrekken/ en het land veroverd zal zijn en jullie daarna zullen

binding met een zwager te vrezen viel. Dit geldt alleen wanneer de vrouw kinderloos weduwe is geworden. Voor andere gevallen zou het niet helpen, want als de man niet gestorven was in de oorlog, zou de echtscheidingsbrief geen get blijken te zijn. Als hij wel was gestorven, zou het haar ook zonder get toegestaan zijn om te hertrouwen, omdat ze al weduwe was geworden. Andere geleerden zijn het hier niet mee eens, omdat de get dan wel een heel beperkte strekking heeft. Daarom leggen Tosafot en Nachmanides (13e eeuw) uit, dat er bij het afgeven van de get door de man gezegd werd dat deze geldig zou zijn als hij niet zou terugkeren uit de oorlog. Wanneer de man gevangengenomen zou worden zou de get ook geldig zijn, al was hij nog in leven. Volgens Rabbenoe Tam en Rasjba werd de get echter onvoorwaardelijk afgegeven met onmiddellijke ingang, niet met terug-

Parsja Matot Masa’ee Bemidbar/Numeri 30:2–36:13 terugkeren naar Trans-Jordanië, dan zullen jullie vrij van schuld zijn voor HaSjeem en voor Israël en zal dit land (Jordanië) u tot bezit zijn…” (32:20-22). De Ba’al HaToeriem (12e eeuw) schrijft op het woordje chaloets – soldaat – dat dit verband houdt met de term chaloets hana’al, ‘degene die zijn schoen moest uittrekken bij de ontbindingsprocedure van het zwagerhuwelijk’ (Deut. 25:10). Hieruit wordt afgeleid dat iedereen, die uittrok in een oorlog van Koning David een echtscheidingsbrief (get) aan zijn vrouw schreef, zodat ze niet als onbestorven weduwe zou achterblijven voor een eventueel zwagerhuwelijk. Uit de Tora-tekst blijkt, dat Mosjé hiermee begonnen is en dat Koning David dit van hem heeft overgenomen. Volgens Rasjie werd deze get gegeven op voorwaarde dat wanneer de man zou sterven in de oorlog, de get met terugwerkende kracht vanaf het moment van het schrijven zou ingaan. Achteraf zou dan met terugwerkende kracht blijken, dat de achtergebleven vrouw reeds tijdens het leven van haar man van hem gescheiden was geweest, zodat zij geen huwelijk met haar zwager zou hoeven aangaan. Volgens deze uitleg van Rasjie zou de get slechts nut hebben wanneer er een

werkende kracht. Hiermee kan een van de minst begrepen episoden uit Tenach (de Bijbel), de geschiedenis van Koning David en Batsjewa, het romantisch aandoende verhaal waarin de grootste koning van Israël zich lijkt te vergrijpen aan een getrouwde vrouw, inzichtelijk gemaakt worden. Zonder kennis van achtergronden lijkt het hof van David een poel van overspel, intrige en passiemoord. Als wij slechts de letterlijke vertaling tot leidraad nemen lijkt de geschiedenis, zoals beschreven in Samuel II (11,12), dit te bevestigen. Was er sprake van overspel met Batsjewa? Dit lijkt onwaarschijnlijk. Het Hoge Gerechtshof – het Sanhedrien – zou dit nooit over zijn kant hebben laten gaan. Batsjewa wás inderdaad de vrouw van Oeria, met de nadruk op de verleden tijd. Toen David haar bezocht, was ze al gescheiden van haar eerste man. Elke soldaat uit het Joodse leger liet zich vóór een veldtocht scheiden van zijn vrouw om agoena-problemen bij vermissing of sneuvelen te voorkomen. Mocht een soldaat niet terugkeren dan kon zijn vrouw tenminste hertrouwen. Oeria had zich laten scheiden, Batsjewa was dus vrij om met iedereen te trouwen. Deze geschiedenis verdiende niet de schoonheidsprijs maar David was niet overspelig.

C 37

| 35

07-07-2010 17:13:14

brieven

Spelregels brievenpagina

serv ice

Abravanel

W

at heerlijk uw boekbespreking te lezen (NIW 36) over de door mij zeer bewonderde naam en familie Abravanel. Silvio Santos, een naam die maar weinig mensen in Nederland wat zeggen, zijn echte naam is Isaac Abravanel, telg uit een Turks-Grieks-sefardische familie, eigenaar van SBT de derde grootste Braziliaanse TV zender M. Santos is de grootste onder eigen naam betalende belastingbetaler in Brazilië. Grote filantroop en helper van Joodse goede doelen. Silvio Santos is de vijfde generatie van uit Portugal gevluchte sefardische joden. Ik kan ieder aanraden om even de geschiedenis van Sivio Santos alias Abravanel na te lezen op Wikipedia en te denken Beholzot, ondanks alles heeft een Braziliaanse Jehoede wel de zege behaald van marktkramer naar multimiljonair. Men zegge het voort en voele de trots. Dan Okon, Amsterdam

Marrakech

E

sther Voet schrijft in NIW 35 ‘Mansoer omringde zich met dichters en filosofen, zoals Maimonides’, dit verfraait de Joodse geschiedenis in Marokko. Ten onrechte. Jehoeda haCohen weigerde gedwongen bekering tot de islam en werd levend verbrand (Fez 1165). Nadat Ibn Soesjan in stukken was gehakt, ontvluchtte Maimonides Fez. Tweemaal (1147, 1232) werd de Joodse gemeente in Marrakech uitgemoord. Fez was vooruitstrevend, in antisemitische maatregelen: in 1190 werden Joden verplicht de shikla (geel merkteken) te dragen. In 1438 – 78 jaar voor het eerste getto in katholiek Europa (Venetië 1516) – werden Joden verplicht te wonen in een met poorten afgesloten wijk, de mellah. Jo-

Brieven kunnen per e-mail worden ingezonden naar [email protected] tot uiterlijk dinsdagochtend 9.00 uur. Maximale lengte 250 woorden. Wij stellen het op prijs als uw brief ingaat op een artikel of opinie, eerder in het NIW verschenen, anders is plaatsing niet zeker. Plaatsing houdt niet automatisch in dat de redactie het eens is met de inhoud. De redactie behoudt zich het recht voor brieven te weigeren, in te korten dan wel te redigeren.

den moesten blootsvoets een Marokkaanse stad, kasteel of paleis ingaan. ‘Marokkanen betonen meer menselijkheid naar lastdieren dan naar Joden. Vele malen werden Joden zo zwaar mishandeld, dat ze nagenoeg levenloos op de grond achterbleven’ (Lempriere 1791). ‘Joden in Marokko zijn volkomen rechteloos. Kinderen worden verkocht, roof wordt gevolgd door verdrijving, vrouwen misbruikt door Arabieren’ (Foucauld 1884). De sultan verplichtte Joden tot vernederend werk (reinigen latrines en afvalplaatsen), zwaar werk (dragen van zware lasten) tegen hun geloof in te gaan (verplicht werken op sjabbat). De verplichting tot gratis diensten (lastdieren uitlenen, bedden en huisraad ter beschikking van regering, handelswaar afstaan tegen half geld) bracht de Joden ware rampspoed. Met bloedige pogroms (Fez, Oujda, Casablanca), troepensteun aan de vernieRadio

STELLING Dinsdag hadden 202 bezoekers van de CIDI-website gestemd over de stelling: Antisemitise is geen Joods probleem, maar een probleem voor de hele samenleving Ja (131) 65 % Nee (71) 35 % Stem mee op www.cidi.nl

3 6 | C 37

NIW7037_brieven 1

Internet

tiging van Israël (1967) en financiële steun aan terreur tegen Israël, verbreken van de betrekkingen met Israël na het historische aanbod van Barak bracht de 20e eeuw niet veel beters. De gruwelijke Joodse geschiedenis in Marokko ‘ist geschrieben mit Blut und nicht mit Blei’. Dan Cohen, Haarlem

Antisemitisme

U

iteraard heb ik het artikel weer gelezen in NIW 36 over antisemitisme. Wat is het toch vreselijk! Maar wat is het ook een heerlijke vrouw, mevrouw Bloeme Evers, die haar afschuw betuigt over die walgelijke koppen in De Telegraaf. Wat is het weer vervelend dat de heer Loonstein ook uit mijn naam en anderen spreekt. Wat is het weer storend dat wij bang zijn. Hij is bang en alles wat achter hem aan hobbelt. Mia Deegen, Amsterdam Oproep

NIW’s Educatieve Jaaragenda Het NIW heeft ook dit jaar weer in augustus een Educatieve Jaaragenda. De NIW-redactie maakt dit jaar een ruime selectie uit de jaarprogramma’s die verenigingen, clubs, Joodse gemeenten en andere organisaties insturen. De deadline voor de agenda is 16 juli. Organiseert u voor het komend seizoen (vanaf eind augustus) educatieve activiteiten op Joods gebied, bijvoorbeeld Hebreeuwse of Joodse les, cursussen jodendom of lezingen over Israël? Informeer ons voor de jaarlijkse Educatieve Agenda. Schrijf voor 16 juli a.s. naar Rika Pais, NIW, Isaac Titsinghkade 111, 1018 LL Amsterdam, mail naar [email protected] of bel 020-6276275.

Zondag op Radio 5 In Röst in het Midden-Oosten: Bloggen voor de vrede Praat mee op www.joodseomroep.nl De mooiste en grootste Joodse culturele agenda

Adverteren?

Roel Abraham telefoon: 06-54274244 e-mail: [email protected] 9 juli 2010

07-07-2010 17:01:41

brieven

Opgericht 4 augustus 1865 is het niw het oudste nieuws- en opinieblad in Nederland. Het beoogt onafhankelijk informatie te verschaffen aan en over de Joodse gemeenschap in Nederland. Het niw is een uitgave van de Stichting Nieuw Israelietisch Weekblad.

Geslaagd De geslaagden op het Cheider in Amsterdam: Mirjam Benjamin (VWO: versneld programma); Channah Groenewoudt (HAVO) en Mirjam Haller (VMBO).

Bestuur Joelek Goldfinger (voorzitter), Uri van Gelder (vice-voorzitter), Ralph Prins (penningmeester), Isabelle Tugendhaft, Sidney Bialystok, Yasha Lange en Robin Goudsmit.

Vossius Gymnasium in Amsterdam, profiel: economie/maatschappij en cultuur/maatschappij: Muriel Weinstein uit Amsterdam.

Yad Vashem Hogeschool van Amsterdam HBO-rechten: Patricia Speyer uit Amsterdam.

De Yad Vashem-onderscheiding voor personen die tijdens de Tweede Wereldoorlog het leven van Joodse burgers hebben gered is woensdag 7 juli 2010 in de synagoge van de Liberaal Joodse Gemeente Amsterdam postuum uitgereikt aan de heer Jan Gaalswijk en zijn echtgenote mevrouw Catharina M. Gaalswijk-van der Dussen uit Wieringerwerf en aan mevrouw Dijkman-Goedhart uit Den Haag. Herstel

Gymnasium met de profielen natuur/techniek en natuur/gezondheid aan het OSG Erasmus te Almelo: Nathan de Haas uit Almelo.

service

colofon

Personalia

In de brief 36 Argumenten (NIW 35) staat dat de getallenwaarde van het woord Liefde 1 is. Dit moet zijn 13. De grap die Ralph Inbar destijds met Motke Chanuka uithaalde (NIW 36, column Esther Voet), was niet op het Museumplein maar op het Gelderlandplein in Amsterdam.

Commerciële exploitatie: Koninklijke bdu Uitgevers bv, Barneveld, www.bdu.nl Bezoekadres: Isaac Titsinghkade 111, 1018 ll Amsterdam Hoofdredacteur: Esther Voet Redactie: Ted de Hoog, Simcha Tas, Elise Vermeeren, Rika Pais (secretariaat), Lila Ivensky (documentatie), Jaime Halegua (fotografie), Ariëla Legman (corrector) t (020) 627 62 75, f (020) 624 25 19, e [email protected] Basisontwerp: Hyperion creatieve communicatie Vormgeving: Dick Noordhuizen, Gaby van Ineveld Abonnementen/administratie Koninklijke bdu Uitgevers bv, Postbus 67, 3770 ab Barneveld. t (0342) 494 844, f (0342) 494 299, e [email protected] Nederland en België: per jaar € 131,05 (acceptgiro), € 129,05 (automatische incasso) of € 65,55 (studenten); per half jaar € 67,10 (acceptgiro) of € 65,10 (automatische incasso); per kwartaal € 34,85 (acceptgiro) of € 32,85 (automatische incasso). Europa: € 196,70 (acceptgiro). Rest van de wereld inclusief Israël: per jaar € 318,55 (acceptgiro). Half jaar Europa (6 maanden) € 98,35, half jaar rest van de wereld inclusief Israël € 159,25. Abonnementsgeld dient bij vooruitbetaling te worden voldaan. Abonnementen kunnen per nummer ingaan en worden automatisch verlengd, tenzij een maand voor het verstrij­ ken van de abon­ne­mentsperiode schriftelijk bericht van opzegging is ontvangen. Losse nummers: € 3,–; beperkt verkrijgbaar in de losse verkoop in Nederland. Distributie: Van Gelderen, Gilze, t (0161) 45 73 00. Voor lezers met een leeshandicap verschijnt het niw ook op daisy cd-rom. Inlichtingen: Dedicon, Postbus 24, 5360 aa Grave, t (0486) 486 495, www.dedicon.nl Advertenties t (020) 623 55 84, f (020) 624 25 19, Koninklijke bdu Uitgevers bv inzake niw, Postbus 15341, 1001 mh Amsterdam

Mannetjes

Stel dat we winnen zondag!

Niet beschrieën! Sehn moss isch!

Advertentieverkoop: Roel Abraham, t 06-54 274 244, e [email protected] Deadline reserveren advertenties & aan­leveren materiaal: maandag tot 12.00 uur in de week van verschijning. Afwijken van de deadline alleen in overleg. Advertenties bij voorkeur per e-mail of fax aanleveren. Indien wij uw advertentie of familiebericht opmaken ontvangt u vóór plaatsing een proef. Proeven worden alleen per fax of e-mail verstuurd. Kosten, ontstaan door te laat, foutief, c.q. niet geplaatste advertenties, kunnen niet op het niw worden verhaald. Sjoelberichten: [email protected] Druk Koninklijke bdu Grafisch Bedrijf bv, Barneveld issn 0166-1949

3 kislew 5770

NIW7037_brieven 2

C 37

| 37

07-07-2010 17:03:38

serv ice

f oto pag i n a

Vlnr: Suzy Raber, Daphna Karo, Leontien van Moorsel, Manja Joosten en Marion de Vries.

n Alyn Bike Ride

O

p 1 juli werd in de sportschool David Lloyd op de Overtoom in Amsterdam hard getraind voor de Alyn Bike Ride ‘Wheels on Love’ in oktober 2010. Een spin clinic werd gegeven door Leontien van Moorsel.

n Simcha 5 jaar

J

KC Simcha in Amsterdam-Buitenveldert bestaat in september 2010 vijf jaar; woensdag 23 juni werd alvast feestgevierd met als thema circus. Foto: Jaronna Bollag

Het gezelschap in afwachting van het lekkers

n BBQ Gelderland

D

e NIG Stedendriehoek en de NIHS-Arnhem hielden op zondag 4 juli de inmiddels traditionele jaarlijkse BBQ voor hun leden

Foto’s: David Stegers

Rabbijn Evers steekt onder toezicht van Hannie Jacobs, Leo Vosdingh en Fred Senator de BBQ aan

n Leo Levie

O

p zondag 27 juni nam Leo Levie afscheid als secretaris en bestuurslid van de Joodse Gemeente Leiden. Foto’s: Daphne Wormgoor en Irith Halm-Levie

3 8 | C 37

NIW7037_Foto'sRika 1

9 juli 2010

07-07-2010 16:58:44

f oto pag i n a

se rv ice

n Summerfair

Z

ondag 27 juni vond in een snikheet Enschede de WIZO Summerfair plaats met onder andere een proeverij van Israëlische wijnen en biologische thee, klezmermuziek en oriëntaalse levensmiddelen. Foto’s: Irene Berg

n JGF Masorti jubileum

Z

ondag 27 juni vierde JGF Masorti haar 10jarig jubileum met zo’n 70 deelnemers aan de Jubileum puzzelrit die werd gewonnen door Carla Stoppelman en haar broer Emiel. Aansluitend was er een diner dansant. Ondanks de hitte ging iedereen uit zijn dak met de hora’s van de JE Band uit België. Foto’s: Marc Löwenberg

Vos-

Stuur uw bijdragen (fotomateriaal van voldoende hoge resolutie, voorzien van bijschrift) naar de redactie van het niw: [email protected]

27 tammoez 5770

NIW7037_Foto'sRika 2

C 37

| 39

07-07-2010 16:59:22

U bezorgt deze kinderen toch ook deze zomer weer een onbezorgde vakantie? De zomer is weer begonnen! Tijd om lekker met vakantie te gaan.

straks nog beter voorbereid op het nieuwe schooljaar. Vorig jaar

Maar een onbezorgde vakantie is niet voor iedereen weggelegd.

startten wij dit initiatief, dat met uw bijdrage een groot succes

Veel nieuwe immigrantenfamilies in Israel hebben het zwaar. De

werd. Dankzij giften met een totaal van ruim € 41.000,- beleefden

ouders zijn vaak niet in staat om hun kinderen een leuke zomertijd

honderden kinderen een heerlijke zomer in een veilige omgeving.

te bezorgen. De Collectieve Israel Actie helpt hen hierbij door het

Dat gunt u ze dit jaar toch weer? Namens de kinderen alvast heel

financieren van dagexcursies en zomerkampen voor kansarme

erg bedankt en u ook een fijne vakantie gewenst!

kinderen. Wie kan genieten van een ontspannen vakantietijd, is

Uw bijdrage werkt.

www.israelactie.nl 40 | C 37

B$GYB6XPPHUB[LQGG 186642.indd 40

Deze advertentie werd mogelijk gemaakt dankzij een anonieme sponsor.

 7-7-2010 14:55:38