Leidraad. Turkije s visie op Europa Voorbeeld en vijand. Hersenonderzoek komt samen Opsporen met software

Leidraad AUGUSTUS 2007

Turkije’s visie op Europa

Voorbeeld en vijand Hersenonderzoek komt samen Opsporen met software

J.P. Guépin: De Leidse fles Jan Pieter Guépin was een duizendpoot: classicus, dichter, numismaat en liefhebber van sportwagens (hij reed een open Morgan). Vorig jaar verscheen postuum zijn laatste boek: De drie bedriegers Mozes, Jezus en Mohammed. Guépin studeerde in Amsterdam en promoveerde daar op een proefschrift over de Griekse tragedie: The tragic paradox (1968). Hij werkte van 1971 tot 1979 aan de Leidse universiteit als lector vergelijkende literatuurwetenschap. Guépin had een hekel aan links en aan politieke correctheid. Daarvan getuigde hij in diverse polemieken en schotschriften. Hij bewonderde de klassieke oudheid. In zijn boek De beschaving (1983) liet hij zien wat in het leven de moeite waard was. Verder vertaalde hij: Apollinaire, Rimbaud, Proptertius en de Basia van Janus

Secundus. Zijn vertaalde Klassieke erotische poëzie verscheen in drie delen. In het Letterkundig Museum staat een curiosum: de Guépinomaat, een gokkast die wijsgerige teksten samenstelt. In 1975 verscheen Guépins dichtbundel De Leidse Fles in zestien portretten, “een poging tot hekeling van het Leidse universiteitsklimaat”. Ook hierin geselt Guépin middelmaat en onwaarachtigheid -en zichzelf. Uiteraard bleef de bundel, met diverse karikaturen van Leidse professoren, aan de universiteit niet onbesproken. Was Guépin een malicieus mens? Geenszins. Wie wil weten hoe hij met medeleven kon schrijven, leest zijn liefhebbende in memoriam over de dichter Chris J. van Geel. Guépin stierf op 21 februari 2006. Hij werd 76 jaar jong. (JD)

www.alumni.leidenuniv.nl

Universiteit Leiden. Universiteit om te ontdekken

Inhoud

Kort

Een vergeten taal op Oost-Timor

‘Nog veel meer schedels’

Oost-Timor is in het verleden bevolkt geraakt in twee migratiestromen. Lange tijd is gedacht dat Papuavolken uit NieuwGuinea de oudste stroom vertegenwoordigden, maar recent onderzoek naar het Makuva, een vergeten taal, door dr. Aone van Engelenhoven van het Leiden University Centre for Linguistics (LUCL), zet deze theorie op losse schroeven. Volgens hem was juist de Austronesische bevolkingsgroep, oorspronkelijk afkomstig uit Taiwan, er het eerst. In de jaren vijftig werd melding gemaakt van een Austronesische taal op de oostpunt van Timor, Makuva, die toen al op uitsterven stond. Door toeval ontdekte Van Engelenhoven dat die taal weliswaar geen levende taal meer is, maar toch verre van uitgestorven. ‘Het is een taal in coma, vergelijkbaar met Latijn. Het is geen taal die je als kind leert en gebruikt, maar een rituele taal die je pas mag leren als je rond de zestig bent, en dan moet je ook nog uitverkoren zijn.’

De restaurateurs van het Academiegebouw stuitten bij hun werkzaamheden in de Gewelfkamer op het skelet van een man en op twee schedels, een van een man en een van een vrouw. De Gewelfkamer ligt meteen links van de ingang van het Academiegebouw. ‘Dit waren weldoeners of biechtvaders’, vermoedt bouwhistoricus Jan Dröge. Hij is ervan overtuigd dat er onder het vloeroppervlak van de Gewelfkamer nog veel meer botten en schedels liggen. Voordat het Academiegebouw in 1581 door de universiteit in gebruik werd genomen, was het de kapel van het klooster van de Witte Nonnen, gebouwd in 1507. In de jaren tussen 1507 en 1581 werden in deze kapel mensen begraven. Welke mensen dat waren, is onbekend. Het is goed denkbaar dat de resten afkomstig zijn van weldoeners van het klooster of van biechtvaders van de Witte Nonnen.

Holocaust in Nederland: ‘We hebben het écht niet geweten’ ‘Wir haben es nicht gewußt.’ Dit citaat wordt Duitsers in de mond gelegd die wel degelijk wisten wat er met de joden gebeurde. De Leidse historicus Bart van der Boom gaat aan de hand van oorlogsdagboeken na wat Nederlanders tijdens de bezetting dachten over het lot van de joden. De aanleiding voor het onderzoek van Van der Boom is het verschijnen in april 2006 van het boek van Ies Vuijsje Tegen beter weten in. Van der Boom: ‘Het enige echte bewijs dat we hebben voor wat mensen tijdens de oorlog dachten over wat er met de joden gebeurde, zijn de dagboeken uit die tijd. Het probleem is dat die dagboeken niet altijd eenduidig zijn. Enerzijds blijkt uit het dagboek van Etty Hillesum dat ze vindt dat de joden zich geen illusies hoeven te maken. We gaan allemaal dood, schrijft ze. Maar elders schrijft ze ook dat ze voor ze op transport gaat nog naar de tandarts moet. Iemand die dat opschrijft, gaat er niet vanuit dat ze binnen een paar dagen dood is.’ Vuijsje maakte ook gebruik van oorlogsdagboeken, maar ging eenzijdig te werk, vindt Van der Boom. Wie Caspar van Woensel (1976) Wanneer promoveerde 19 juni bij professor D.W.F. Verkade Wat Toen Van Woensel als student door een museumwinkel liep stuitte hij op souvenirs met als merk geclaimde afbeeldingen van de Nachtwacht en de Mona Lisa. Kan dergelijk cultureel erfgoed zomaar als intellectueel eigendom worden gemonopoliseerd? En hoe zit het met het christelijke kruis en het wapen van het Koninklijk Huis? In zijn proefschrift inventariseerde hij ook wat mensen hebben aan het recht als ze bescherming zoeken tegen aanstootgevend gebruik van hun symbolen, bijvoorbeeld in reclame en de media. Waarom Doordat Nederland er voor heeft gekozen bepaalde 2

Leidraad

Augustus 2007

Europese regelgeving op het gebied van het merkenrecht niet te implementeren, kunnen religieuze, culturele en bijna alle nationale symbolen niet worden geweigerd en zijn al deze tekens niet bij voorbaat ontoelaatbaar. Van Woensel pleit er voor dit alsnog mogelijk te maken. Met name bepaalde religieuze en nationale symbolen moeten ontoelaatbaar zijn. Ook nationale symbolen zoals het Nationaal Monument op de Dam en overheidsemblemen zoals provincievlaggen, mogen niet als logo worden geclaimd. Het burgerlijk recht en strafrecht blijken hier veel vrijheid te laten door de vrijheid van meningsuiting. Waar Aan de Faculteit der Rechtsgeleerdheid, waar Van Woensel universitair docent is bij de sectie Intellectueel Eigendomsrecht

‘Ze nestelen het liefst op daken met grind’ De meeuw in Leiden is voor sommigen een ware plaag. Burgers klagen over geluidsoverlast veroorzaakt door meeuwennesten. Meeuwen die eens genesteld hebben op een bepaalde plek, komen ieder jaar terug. Dat wil zeggen: ze zullen ook in de toekomst op daken blijven broeden. Maar of dat precies hetzelfde dak is, of alleen maar een dak in dezelfde wijk of in dezelfde stad, is nog onduidelijk. Dat is een van de dingen die nader onderzocht zouden moeten worden. De Leidse gedragsbioloog Anne Vollmer doet een pilot-onderzoek naar het nestelen van Leidse stadsmeeuwen. De gemeente Leiden en de Universiteit Leiden werken sinds kort samen bij de bestrijding van de meeuwenoverlast. De pilot wordt gefinancierd door de gemeente Leiden. Als de pilot slaagt en er financiering gevonden wordt, kan het onderzoek worden uitgevoerd. Vollmer zou er graag een promotieproject van maken.

U kunt zich per e-mail aanmelden voor meer nieuws over de Universiteit Leiden: [email protected] U ontvangt dan wekelijks de digitale Nieuwsbrief.

Leidraad

Augustus 2007

3

Augustus 2007

Onderzoek

Alle hersenen komen samen

2 Inhoud Caspar van Woensel over beeldrecht

3 Kort Nieuws uit de Leidse wetenschap

5 Hersenonderzoek Leiden Institute for Brain and Cognition

Ongeveer anderhalf jaar geleden kwam vrijwel al het

8 Nieuwe vice-rector

Leidse hersen- en cognitieonderzoek bijeen in het Leiden

Rietje van Dam naar Leiden

9 Hoogleraar terrorisme

Institute for Brain and Cognition.

16

Bob de Graaff maakt voorspellende modellen

BART BRAUN

10 Voorbeeld en vijand Prof. dr. Erik-Jan Zürcher over Turkije’s visie op Europa

16 Spinozapremie Wil Roebroeks wint als eerste archeoloog de Nederlandse Nobelprijs

18

18 Opsporen met software Promovendus over privacy

21 Mis(s) Nederland Studente kunstgeschiedenis gekroond door Balkenende

22 Après Leiden Juristen en kunsthistorica starten strandtent Culpepper

25 Het topstuk ‘Chaertbouck van de landen de Vnijversiteÿt’

25 LUF Grant 27 Leids Universiteits Fonds 30 Leiden biedt aan

21

32 Gedicht

Op zijn bureau heeft Serge Rombouts het allereerste jaarverslag van zijn instituut klaargelegd. Acht kantjes, uitgeprint op A4. Geen glanzend kaftje, geen mooie foto’s, geen trots voorwoord of andere versieringen die jaarverslagen kenmerken. Dat vond Rombouts, directeur van het Leiden Institute for Brain and Cognition (LIBC), nog wat overdreven. Wat overigens niet betekent dat hij niet trots is. ‘Ik zou haast zeggen: men moet wel tevreden zijn. Er zijn goede mensen aangetrokken, veel onderzoek loopt al, de eerste subsidies uit de derde geldstroom komen hopelijk binnenkort binnen.’ Het LIBC is een samenwerkingsverband tussen Leidse wetenschappers die onderzoek doen naar hersenen of cognitie (de wetenschap van het denken). Dat zijn er nogal wat: biologen die kijken hoe vogels hun liedjes leren, psychologen die onderzoeken hoe de hersenen van kinderen zich ontwikkelen, informatici die slimme robotjes bouwen, psychiaters, taalwetenschappers die willen weten hoe iemand een taal leert - de lijst in Rombouts’ jaarverslag is lang. Naast het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) zijn er drie faculteiten betrokken bij het LIBC. ‘Dat zijn inderdaad heel verschillende onderzoeken’, geeft Rombouts toe. ‘We zijn begonnen met te kijken wat er in Leiden allemaal al op dit gebied werd gedaan. Uiteindelijk moet er wat meer focus in de onderwerpen komen; maar het duurt wel vijf jaar voordat er echt iets staat met een eigen signatuur. Er zijn dingen waar we heel goed in kunnen worden, maar de diversiteit willen we behouden.’

LIBC

22 COLOFON LEIDRAAD IS EEN UITGAVE VAN HET ICS DEVELOPMENT OFFICE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN. DIT BLAD IS BESTEMD VOOR ALLE ALUMNI, MEDEWERKERS EN EXTERNE RELATIES VAN DE UNIVERSITEIT, EN WORDT VIJF MAAL PER JAAR UITGEGEVEN UITGEVER LEIDRAAD UNIVERSITEIT LEIDEN, JOHN KROES, DIRECTEUR ICS HOOFDREDACTEUR FRANK PROVOOST ([email protected]) BASISVORMGEVING TMPW, AMSTERDAM VORMGEVING KADE 10 COMMUNICATIE, LEIDEN: ROELAND SEGAAR (ART DIRECTOR), DANNY VAN BAKEL FOTOGRAFIE MARC DE HAAN, NICH HANNES/HOLLANDSE HOOGTE (PAGINA 14), ARI VERSLUIS & ELLIE UYTTENBROEK (PAGINA 24) MEDEWERKERS AAN DIT NUMMER BART BRAUN, THOMAS BLONDEAU, DAVID BREMMER, JOS DAMEN, STEVEN HAGERS, ROSANNE HERTZBERGER, ARJEN VAN VEELEN, CHRISTIAAN WEIJTS REDACTIERAAD PIET VAN STERKENBURG (VZ), ADRIAAN IN ’T GROEN, ANNAH NEVE, MAAIKE KOOLHOVEN UNIVERSITEIT LEIDEN, DEVELOPMENT OFFICE HANNEKE WIESSING, ALUMNI OFFICER (CONTACTPERSOON) RAPENBURG 70. 2311 EZ LEIDEN TEL. 071 527 32 37 [email protected] WEBSITE WWW.ALUMNI.LEIDENUNIV.NL GEHELE OF GEDEELTELIJKE OVERNAME VAN ARTIKELEN, FOTO’S EN ILLUSTRATIES UIT LEIDRAAD IS ALLEEN TOEGESTAAN NA OVERLEG MET DE REDACTIE EN MET BRONVERMELDING OPLAGE 52.000

4

Leidraad

Augustus 2007

• Het Leiden Institute for Brain and Cognition is een samenwerkingsverband tussen hersenonderzoekers van het LUMC en de faculteiten Letteren, Sociale Wetenschappen en Wiskunde en Natuurwetenschappen. • In totaal werken er veertig onderzoekers onder de LIBC-paraplu, variërend van wiskundigen tot taalwetenschappers. • Zeven van hen zijn speciaal aangesteld met LIBC-gelden. • Al die onderzoekers komen regelmatig samen om voorstellen en ideeën uit te wisselen.

Serge Rombouts, directeur Leiden Institute for Brain and Cognition (LIBC)

Dat kan juist extra goed in zo’n overkoepelend instituut, omdat onderzoekers dan van elkaars voorzieningen gebruik kunnen maken. De faculteit Sociale Wetenschappen heeft uitgebreide laboratoria voor metingen, waaronder een speciaal babylab. Het LUMC heeft allerlei voorzieningen voor hersenonderzoek zoals MrzI-scanners, en meerdere patiëntenpopulaties. Hersenonderzoek heeft altijd kunnen leunen op mensen waar de hersenen niet meer optimaal functioneerden. Lang voordat er techniek was om te achterhalen welk hersengebied actief werd bij een bepaalde taak, konden neurologen dat al ontdekken door te kijken naar mensen met granaatscherven in hun schedel. De afwijking van de patiënt leert de onderzoeker dan iets over hoe de hersenen werken. Rombouts: ‘Er gebeurde al veel in Leiden, maar dat werd gedaan door mensen die niet allemaal met elkaar samenwerkten. Nu zijn er minstens om de week bijeenkomsten; mensen weten elkaar te vinden.’ Als iemand een onderzoeksvoorstel presenteert, zitten er mensen met allerlei achtergronden in de zaal, die verrassende dingen kunnen bijdragen, stelt hij. Als voorbeeld noemt Rombouts het onderzoek van professor Niels Schiller. Hij is aangesteld bij de faculteit Letteren, en doet Leidraad

Augustus 2007

5

Onderzoek

Babybrein van mens en vink

‘Men weet elkaar te vinden’ De Superscanner Binnenkort gaat de Leidse 7 Tesla MRI-scanner in bedrijf. Een onderzoeksapparaat van tien miljoen euro, en één van de slechts twee exemplaren in heel Nederland. Op het moment zijn er enkel 1,5 Tesla of 3 Tesla-machines in gebruik. Dankzij het krachtiger magneetveld kan dit met een grotere gevoeligheid en resolutie, al zal de verstoring die bijvoorbeeld een beugel in de mond oplevert ook groter zijn. Een MRI-scanner werkt met een zeer sterk magneetveld – een koelkastmagneetje komt aan enkele duizendsten van een Tesla. Omdat de magnetische eigenschappen van zuurstofrijk en zuurstofarm bloed verschillen, kan het apparaat zichtbaar maken welke hersendelen meer zuurstof gaan verbruiken bij een bepaalde handeling of hersentaak. De MRI-apparatuur in het LUMC is een grote bindende factor van het Leiden Institute for Brain and Cognition. Alle hersenonderzoekers kunnen ervan gebruik maken. In het LUMC staan er vier (twee van 1,5 T, 3 T en binnenkort de 7T). En daarnaast een bijzondere variant: eentje die het niet doet. Het is een dummyapparaat: de buitenkant is hetzelfde, en er zitten speakertjes in die de herrie van een opstartende supermagneet nadoen. Zo kunnen de onderzoekers kinderen voorbereiden op het daadwerkelijke onderzoek in een echt MRI-apparaat.

Dr. Claartje Levelt van de faculteit Letteren doet onderzoek naar fonologie: de klankstructuur van woorden. Hoe krijgt een peuter die leert praten de klanken op de goede plek? Zij werkt samen met bioloog Carel ten Cate, die onderzoekt hoe jonge zebravinken hun vogelzang ontwikkelen. Levelt: ‘Onze gezamelijke aio gaat onderzoek doen naar zowel babymensjes als babyvinkjes. Tussen de ontwikkeling van taal en vogelzang zitten veel parallellen, en wij willen weten hoe ver die gaan.’ Tieners doen vaak stomme dingen, en dat is de schuld van hun hersenen. Psychologe Dr. Eveline Crone gebruikt FMRI om zichtbaar te maken hoe besluitvorming plaatsvindt in het ontwikkelende brein. De proefpersonen zijn acht tot achttien jaar oud, en moeten computertaken uitvoeren in de scanner. Crone wil weten hoe de activiteit van verschillende hersengebieden tijdens die taak verandert naarmate de proefpersonen ouder zijn. Met name puberhersens hebben moeite met besluiten, lijkt het. De hersengebieden die emotie verwerken zijn actiever dan bij kinderen of volwassenen, en de controlegebieden zijn nog niet uitontwikkeld. ‘Het is echt een heel kwetsbare periode’, vat ze haar onderzoek samen.

Robot Armar daar onderzoek naar taalverwerking. ‘En hier in het LUMC hebben we een populatie dove kinderen die cochleaire implantaten krijgen – een apparaat dat geluidsgolven naar de gehoorzenuw stuurt. Bij die kinderen is de taalverwerving verstoord. Professor Frijns bekijkt een vergelijkbare problematiek dus vanuit een patiëntenpopulatie. In dat soort onderzoek komt van alles samen.’ Ook roemt Rombouts de samenwerking tussen de LUMC-psychiaters en de radiologie-groep waar hij zelf werkt. ‘Het is niet zo dat we ons op één ding willen richten. Cognitie gaat over verschillende aandachtsvelden heen. We gaan samenwerken met farmaceutische onderzoekers, bijvoorbeeld met behulp van FMRI kijken naar wat geneesmiddelen in de hersenen doen.’ Het hersen- en cognitieonderzoek raakt aan nog een academische tak van sport. Schrijvende wetenschappers als Antonio Damasio, Oliver Sacks en Wim van de Grind wijzen erop dat de neurowetenschappen soms verrassende inzichten geven op vragen die traditioneel bij de filosofie lagen. Over de aard van kennis of van vrije wil, bijvoorbeeld. Kan de faculteit Wijsbegeerte ook aanschuiven bij het LIBC? Rombouts: ‘Wie weet? Er is van hun kant zeker belangstelling, en ik wil het in elk geval niet uitsluiten. Als je met data filosofische argumenten kunt ondersteunen, zou ik daar groot voorstander van zijn.’

6

Leidraad

Augustus 2007

De robot Armar III kan nog niet heel veel, maar hij leert bij alles dat hij doet. In totaal werken er iets van vijftig verschillende onderzoekers uit alle hoeken van Europa aan de techniek en de programmering van het ding. De Leidse informaticus Xiayong Yang werkt samen met psycholoog Bernhard Hommel aan objectherkenning en bewegingsgeheugen. Als Armar in de keuken staat, moet hij een kopje kunnen herkennen, weten welke handeling daarbij hoort (oppakken), en dan vervolgens die handeling uitvoeren. Yang: ‘Hij begon onhandig, net als een baby. Maar net als een baby leert hij door ervaring.’ Over de integratie van technici, programmeurs en psychologen is hij enthousiast: ‘De psychologen gebruiken hun theorieën om het technische werk te sturen.’

Leidraad

Augustus 2007

7

Nieuwe vice-rector

Radicalisering

Van de jongste naar academie

de oudste

Ze wordt de eerste vrouwelijke topbestuurder aan de Leidse universiteit. Rietje van Dam is vanaf september de nieuwe vice-rector. Het was op het oog een onverwachte keuze van de Raad van Bestuur: een hoogleraar van de Open Universiteit als nieuwe vice-rector. Toch is de aanstelling bij nader inzien helemaal niet zo verrassend. De Open Universiteit staat immers bekend om zijn vernieuwende onderwijs. En laat dat nu net de portefeuille zijn die Rietje Van Dam overneemt van Ton van Haaften, die terugkeert naar zijn hoogleraarschap Algemene Taalbeheersing op de Faculteit Letteren. ‘Nieuwe onderwijsvormen zijn een van mijn specialisaties waar ik veel ervaring mee heb opgedaan bij de Open Universiteit’, vertelt ze. ‘Dat kan ook niet anders op een universiteit waar het om afstandsonderwijs draait. Dan is veel creativiteit nodig om de stof over te brengen op de studenten. Daarom werken we veel

8

Leidraad

Augustus 2007

met computerprogramma’s, internet en interactieve leervormen.’ Van Dam loopt al lang mee in het hoger onderwijs. Ze studeerde biochemie in Utrecht, promoveerde daar en werd onderzoeker bij de Universiteit Maastricht. In 1983 was ze betrokken bij de start van de in Heerlen gevestigde Open Universiteit. Daar klom ze op tot hoogleraar Natuurwetenschappen en rector magnificus. Van 1998 tot 2003 werd Van Dam bovendien uitgeleend aan de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid. Ze heeft vele nevenfuncties, waaronder een commissariaat bij Akzo Nobel Nederland en een lidmaatschap van de Raad van Toezicht van bij TNO. En nu dan het vice-rectoraat in Leiden. ‘Dat ik ben gevraagd, bewijst dat de Open

Universiteit serieus wordt genomen in onderwijsland.’ Behalve een overgang van de jongste universiteit naar ’s lands oudste, verruilt ze een uitgesproken onderwijsuniversiteit voor een onderzoeksacademie. ‘Gelukkig heb ik mij gedurende mijn hele loopbaan met onderzoek beziggehouden, dus voor mij betekent het geen grote overgang.’

‘Je moet het totale talent benutten’ Hoe ziet ze de rol van onderwijs binnen een onderzoeksuniversiteit? ‘Universiteiten die excellent willen zijn, moeten zich realiseren dat excellentie niet alleen op onderzoek slaat. Een universiteit is nog steeds een academie en geen research instituut. Dat betekent dat onderwijs tot de kerncompetenties behoort.’ Ze zegt het leuk te vinden dat ze als eerste vrouw een plaatsje krijgt in het college van bestuur. ‘Eerder was ik ook de eerste vrouw in het honderd jaar oude landelijke rectorencollege. Ik vind het niet meer dan logisch dat naar goede vrouwen voor hoge wetenschappelijke functies wordt gezocht. Als universiteit wil je toch het totale talent van de bevolking benutten en niet slechts dat van 50 procent?’ Ze ziet er niet tegenop om Zuid-Limburg te verruilen voor het westen. ‘Ik kom er al vaak, bijvoorbeeld in Delft waar ik een nevenfunctie heb. Voor mijn nieuwe job als vice-rector zal ik voorlopig Utrecht als basis gebruiken. Daar heb ik sinds enige tijd mijn eigen pied-à-terre. Mijn man heeft namelijk een huisartsenpraktijk, die hij voorlopig nog niet kan opgeven.’ (DB)

Hoogleraar terrorisme wil toekomst voorspellen Historicus Bob de Graaff is de eerste hoogleraar terrorisme in Nederland. Hij gaat modellen maken met een voorspellende waarde. ‘Klinkt vreemd, maar zo gek is dat niet.’ Gemiddeld vier lezingen per week gaf historicus Bob de Graaff sinds zijn aanstelling, een half jaar geleden. Het tekent de aantrekkingskracht van zijn vakgebied. Het is niet de eerste keer dat hij op een mediageniek onderwerp zat. In 1998 publiceerde hij het geruchtmakende boek Villa Maarheeze, over de voormalige Inlichtingendienst Buitenland. Later schreef hij mee aan het NIOD-rapport over Sebrenica. Hij is het kortom gewend om te worden platgebeld. De Graaff is een duizendpoot. Hij promoveerde in Leiden bij Cees Fasseur op koloniale geschiedenis en heeft als andere specialisaties bijvoorbeeld Japan, de Tweede Wereldoorlog, Srebrenica, spionagegeschiedenis.

‘Had Mohammed B. een sleutelrol, of niet?’

Hij is geen einzelgänger. Daarmee lijkt hij bij uitstek geschikt voor zijn taak: het bijeenbrengen van al het Nederlandse onderzoek naar terrorisme. Zoals pedagogen die onderzoek doen naar radicalisering van adolescenten, of wiskundigen die aan netwerkanalyse doen. Wat hem fascineert zijn de nieuwe organi-

satievormen van terroristen. ‘Vroeger waren die hiërarchisch, nu zie je kleinere groepen, die los-vaste netwerkjes vormen. Ze inspireren elkaar, maar sturen elkaar niet aan. In het strafrechtelijk onderzoek naar Mohammed B. werd hem een sleutelpositie toegedicht. De AIVD zei: volgens ons is hij juist een marginale figuur. Hoe ontstaat dat verschil?’ De Graaff liep de afgelopen maanden mee met veiligheidsdiensten, sprak de nationaal coördinator terrorismebestrijding, volgde een masterclass over zelfmoordterrorisme. ‘Ik ben altijd voorstander geweest van het verbinden van wetenschap en beleid. Op de Campus Den Haag zit ik wat dat betreft ideaal: op die magische vierkante kilometer.’ Een probleem voor de terrorismewetenschap is dat ze weinig over de toekomst kan zeggen. De Graaff: ‘Ik heb eens gesnuffeld in boeken en artikelen die in 2000, vlak voor elf september, verschenen. Ik denk dat veel wetenschappers niet herinnerd willen worden aan wat ze toen gezegd hebben.’ Hij wil proberen modellen te maken die wel voorspellende waarde hebben. Dat lijkt even moeilijk als het precies voorspellen van een vulkaanuitbarsting. ‘Nee, nog moeilijker. Het aantal variabelen bij terrorisme is veel groter.’ Een historicus die zich met de toekomst bezighoudt? ‘Het klinkt misschien vreemd, maar zo gek is het niet. Ik heb onlangs nog een lezing gegeven over de waarde van geschiedenis voor terrorismebestrijding. Om de toekomst te voorspellen moet je je afvragen: gaat het straks op dezelfde manier als nu, of is er een trendbreuk? Dat is wat een historicus ook onderzoekt: is er continuïteit of discontinuïteit?’ Wat hem sinds de afgelopen maanden opvalt is dat contraterrorisme zich voor een groot deel afspeelt op lokaal niveau.

‘Radicalisering gebeurt op dorpsniveau, op wijkniveau. Het is een zaak van de mensen die met de voeten in de modder staan, de buurtwerkers en de wijkagent. De buurtwerker wil weten of het klopt dat hij nu ook radicalisering in de gaten moet houden; de wethouder vraagt zich af of hij zomaar in kan gaan op een verzoek van de moskee om daar een lezing te houden - of is dat in strijd met de scheiding tussen kerk en staat? ‘De vraag is of je alle Nederlandse gemeenten 443 keer het wiel opnieuw moet laten uitvinden. Ik denk dat de nationale, centrale sturing nog beter uit de verf zou moeten komen.’ (AvV)

Leidraad

Augustus 2007

9

Coverstory

Turkije’s visie op Europa: voorbeeld en vijand

Dat Turkije bij Europa wil horen is geen nieuws. Discussies over de – al dan niet gewenste – toetreding van het land tot de Europese Unie vullen al sinds jaren onze kranten. In dat verband wordt vaak in herinnering gebracht dat Turkije al sinds 1952 lid van de NAVO is en sinds 1963 geassocieerd lid van de E.E.G. (met uitzicht op volledig lidmaatschap); dat het in 1987 het lidmaatschap aanvroeg en dat het in 1999, op de top van Helsinki, officieel door de EU als kandidaat werd erkend, met dezelfde rechten en plichten als de andere Oost-Europese en Mediterrane kandidaat-leden. Zoals we ons allemaal nog herinneren is in december 2004 in Den Haag besloten met Turkije over toetreding te gaan onderhandelen als nog aan een paar laatste voorwaarden zou zijn voldaan en sinds 3 oktober (!) 2005 zijn die onderhandelingen ook daadwerkelijk gestart.

“Eindelijk Europa ingegaan” De successievelijke stappen in het proces van integratie met Europa zijn in Turkije over het algemeen als even zovele successen gevierd. Toen in 1995 de douane-unie tussen Turkije en de EU werd ondertekend, openden de Turkse kranten met koppen als “Eindelijk” en “We zijn Europa ingegaan”. Met name de Turkse elite zag en ziet in de Europese integratie een bewijs dat Turkije zijn bestemming heeft bereikt; dat het een seculier, democratisch, maar bovenal ‘modern’ en ‘beschaafd’ land is geworden. Dat is ook niet verwonderlijk. In achtergrondartikelen over de Turkse toetreding in de Nederlandse pers is al vaak gememoreerd dat de Turkse ambitie om bij Europa, of ‘het Westen’, te horen helemaal niet nieuw is. Al vanaf de vroege negentiende eeuw zijn de bestuurders van – toen nog – het Ottomaanse Rijk begonnen Europese technologie, maar ook Europese ideeën over wetgeving en bestuur in te voeren. Ruim voor de Eerste Wereldoorlog, ver voor de stichting van de

Republiek Turkije in 1923, was een groot deel van de wetgeving al seculier en gebaseerd op Europese modellen. De Europese burgerlijke cultuur had zijn intrede in de grote steden van het Ottomaanse Rijk al gedaan. Thessaloniki, Izmir, Beiroet en natuurlijk Istanbul waren al steden met waterleidingbedrijven, trams, parken, tearooms, herensociëteiten en sportclubs.

Atatürks beschavingsideaal Het proces van hervorming naar Europees model culmineerde in de jaren dertig van de vorige eeuw in de culturele revolutie die werd ontketend door de stichter van de Republiek Turkije, de voormalige Ottomaanse generaal Mustafa Kemal, die in 1934 van zijn parlement de naam “Atatürk” (Vader Turk) aangeboden kreeg. Zijn politiek was erop gericht niet alleen de wetgeving en instellingen Europees te maken (waarbij de invoering van het Zwitserse burgerlijk wetboek in plaats van de islamitische regelgeving in 1926 de meest ingrijpende stap was). Hij wilde ook de leef- en denkwijze van de Turkse bevolking radicaal transformeren en van de inwoners van Turkije innerlijk en uiterlijk Europeanen maken. Aan hun innerlijk kon hij, in ieder geval op korte termijn, weinig doen, maar het uiterlijk werd aangepakt met de invoering van Europese kleding, schrift, kalender en tijdrekening. Atatürk handelde zeer sterk vanuit een beschavingsideaal. Termen als ‘modern’ en ‘beschaafd’ komen voortdurend terug in de talloze toespraken die hij in de jaren twintig en dertig overal in het land hield.

“Een nieuwe zon zal opgaan” Een mooi voorbeeld daarvan vormt de in Turkije beroemde redevoering, die hij in oktober 1933 hield ter gelegenheid van de viering van de tiende verjaardag van de republiek. In die redevoering van nog geen tien minuten komen de termen ‘beschaafd’ en

‘Al in de negentiende eeuw voerde het Ottomaanse Rijk Europese ideeën in’ Erik-Jan Zürcher is hoogleraar Turkse talen en culturen

10

Leidraad

Augustus 2007

Leidraad

Augustus 2007

11

Coverstory

‘beschaving’ maar liefst acht keer voor. Twee voorbeelden zijn genoeg om zowel de inhoud als de toon te illustreren:

“Wij zullen onze nationale cultuur verheffen tot op het niveau van de hedendaagse beschaving” en: “Vandaag zeg ik met hetzelfde geloof en dezelfde zekerheid dat de hele beschaafde wereld binnenkort nogmaals zal erkennen dat de Turkse natie, die in volledige eensgezindheid opmarcheert naar het nationale ideaal, een grote natie is. Ik twijfel er absoluut niet aan dat de vergeten maar grote beschavingskracht en het grote beschavingsvermogen van het Turkse volk, eenmaal ontdekt, als een nieuwe zon zal opgaan aan de horizon van de verheven beschaving van de toekomst.”

Let wel: het is 1933 en hier staat een militaire dictator, een tijdgenoot van Mussolini, Hitler en de vele andere Europese dictatoren van het interbellum, op het toppunt van zijn macht een grote rede te houden voor een volgepakt stadion en waar praat hij over? Niet over territoriale ambities of strijd tegen buitenlandse of binnenlandse vijanden, maar over de noodzaak zelf hard te werken om zo snel mogelijk ‘beschaafd’ te worden en wel zodanig dat de ‘hele beschaafde wereld’ dat ook zal erkennen. Anders gezegd: om Europees te worden met de Europeanen.

denkt dat Turkije met de pet in de hand staat te wachten en dat het eigenlijk alleen aan de Europeanen is om uit te maken of en wanneer de Turken bewezen hebben voldoende ‘beschaafd’ te zijn voor opname in de Europese familie. Dat is echter de halve waarheid. Het zou voor de Europese krantenlezers een hele schok zijn als zij een tijdje de Turkse dagbladpers, met zijn eindeloze hoeveelheid columns (er verschijnen er in Turkije zeker dertig per dag) zouden kunnen volgen. Als ze dat deden, zouden ze zien dat in de berichtgeving, maar vooral in de columns en redactionele commentaren dagelijks gewag wordt gemaakt van de bedreiging die van het Westen, waaronder ook Europa, uitgaat naar Turkije. Voortdurend wordt verwezen naar complotten om Turkije te verzwakken of misschien zelfs wel op te delen, waarvoor ofwel het oprakelen van de Armeense genocide ofwel steun voor de Koerdische afscheidingsbeweging PKK en de Koerden in NoordIrak wordt gebruikt. UEFA-scheidsrechters die wedstrijden van Turkse clubs fluiten, worden regelmatig van ‘kruisvaardersmentaliteit’ beschuldigd. Een Turkse film, de Vallei van de Wolven met een rabiaat anti-westerse, vooral anti-Amerikaanse, boodschap was een kassucces en het boek Die gekke Turken, een geromantiseerd verhaal over de Turkse strijd tegen de Griekse bezettingsmacht na de Eerste Wereldoorlog, staat al maanden bovenaan de bestsellerslijst. Wie de Turkse media op dit punt langere tijd volgt, krijgt de indruk dat het gaat om een lange reeks van incidenten die voor het Turkse publiek deel uitmaken van een groter, onderliggend, verhaal: Europa houdt niet van Turkije en is er uiteindelijk op uit het land zwak en klein te houden.

Scheidsrechters met kruisvaardersmentaliteit Geen wonder dus dat het beeld heeft postgevat dat Turkije een land is dat zich bijna ten koste van alles ten doel heeft gesteld deel van Europa te worden. Geen wonder dus ook dat de Europese politiek, en in het kielzog daarvan de Europese publieke opinie,

Voortdurende afwijzing Deels heeft deze anti-westerse onderstroom natuurlijk te maken met de gekwetstheid die in Turkije heerst over wat men voelt als de voortdurende afwijzing door de Europese Unie. Deels speelt

‘Het zou voor Europeanen een schok zijn als ze Turkse dagbladen zouden kunnen volgen’

12

Leidraad

Augustus 2007

Leidraad

Augustus 2007

13

Coverstory

ook wel de perceptie dat de Verenigde Staten de Koerden in Irak momenteel eigenlijk belangrijker vinden dan Turkije. Maar de anti-westerse sentimenten zijn al ouder. Hierboven zagen we hoe Atatürks woorden uit 1933 symbool stonden voor de Turkse ambitie deel te gaan uitmaken van de Westerse beschaving. Voor een belangrijke historische tekst die het tegendeel beweert en die symbool kan staan voor het beeld van het Westen als bedreiging hoeven we ook niet ver te zoeken. We vinden die namelijk in het Turkse volkslied. Het Turkse volkslied, de “Onafhankelijkheidsmars” stamt (althans voor wat betreft de tekst, de melodie kwam pas veel

later) uit het voorjaar van 1921. Het was een tijd waarin de Turken, die onder leiding van Mustafa Kemal (de latere Atatürk) vochten voor hun onafhankelijkheid, met de rug tegen de muur stonden. Het hele westen van het land was bezet door een Grieks invasieleger en de verdere opmars van dat leger naar Kemals hoofdstad Ankara kon ieder moment worden verwacht. In die situatie schreef het Turkse parlement een competitie uit voor een volkslied dat de troepen moreel zou kunnen steunen. Geen van de inzendingen beantwoordde aan de verwachtingen, waarop een van Turkije’s bekendste dichters, Mehmet Akif, werd uitgenodigd een tekst te schrijven. Diens tekst was onmiddellijk een succes. Toen Akifs woorden werden voorgelezen in het parlement werden ze begroet met applaus en zelfs tranen van ontroering en meerdere malen herhaald. Sindsdien is het de tekst van het Turkse volkslied gebleven.

Het tandeloze monster De Onafhankelijkheidsmars is, net als het Wilhelmus, een lang gedicht waarvan maar twee coupletten regelmatig worden gezongen. De boodschap van die coupletten is een appèl aan vaderlandsliefde en een oproep tot standvastigheid. Maar wat zien we als we wat verder kijken, bijvoorbeeld naar het vierde couplet?

“Al is de westelijke horizon omsingeld door een muur van pantserstaal, Ik heb een verdedigingslinie in mijn hart dat vervuld is van geloof. Je bent machtig, wees niet bang! Hoe kan zo’n geloof ooit worden gewurgd Door het tandeloze monster dat jij ‘beschaving’ noemt?”

De beschaving die uit het Westen oprukt en die door Atatürk twaalf jaar later zo zou worden bejubeld, is hier een tandeloos monster dat moet worden bestreden met het wapen van het geloof. Een enorm contrast, dat de verklaren is uit de totaal verschillende omstandigheden waarin de twee teksten ontstonden. In 1933 lag de onafhankelijkheidsoorlog inmiddels ruim een decennium terug, waardoor de leiders van de republiek zich konden concentreren op een grondige verbouwing van het land om het modern en sterk te maken.

14

Leidraad

Augustus 2007

Tien jaar verloren oorlogen In 1921 was de toekomst nog ongewis en was het zelfs helemaal de vraag of Turkije als onafhankelijk land zou overleven. De hoofdstad, Istanbul, was bezet door de Britten en het hele westen van het land door de Grieken. Amper een half jaar eerder, in de zomer van 1920, hadden de overwinnaars uit de Eerste Wereldoorlog de regering van de sultan gedwongen de Vrede van Sèvres te tekenen, waarbij het oude Ottomaanse Rijk was opgedeeld onder de overwinnaars zelf en hun cliënten (Armeniërs in het oosten, Grieken in het westen, ook de Koerden was autonomie toegezegd). Voor de Turken bleef maar een klein stukje over. Bovendien was voor de Turken Sèvres niet alleen de afsluiting van één verloren oorlog (de Eerste Wereldoorlog) maar van tien jaar van verloren oorlogen. In 1911 was Italië de laatste Ottomaanse bezetting in Noord-Afrika binnengevallen en was Tripolitanië (het moderne Libië) verloren gegaan. Die oorlog was nog aan de gang toen in oktober 1912 Ottomaanse Rijk werd aangevallen door vier Christelijke Balkanstaten (Griekenland, Montenegro, Bulgarije en Servië) en het vrijwel al zijn Europese gebiedsdelen verloor. De gebieden die nu verloren gingen, waren vaak al vijfhonderd jaar in Ottomaanse handen geweest en een groot deel van de Ottomaanse elite kwam er vandaan. Geen wonder dus dat ‘Sèvres’, Sevr op zijn Turks, in Turkije een codewoord is geworden, waarmee wordt verwezen naar de hele periode waarin het land telkens weer door Europese agressie, vaak in combinatie met opstanden van christelijke minderheden in het binnenland, was gedwongen gebieden af te staan en akkoord te gaan met vernederende vredesregelingen.

“Het nieuwe Sèvres” In het huidige Turkije leeft, naast Atatürks ambitie om met snelle en radicale hervormingen van Turkije een land naar WestEuropees voorbeeld te maken ook die andere erfenis voort, de

herinnering aan een periode waarin Europa levensbedreigend was en Turkije ternauwernood het vege lijf kon redden. Oud-president Süleyman Demirel verwees met regelmaat naar wat hij noemde “het nieuwe Sèvres”, een samenvattend begrip waarin het hele diep verankerde wantrouwen over de Europese bedoelingen ligt opgesloten. De term wordt in de columns van de Turkse kranten met grote regelmaat herhaald. Voor degenen die betrokken zijn bij de onderhandelingen over de Turkse toetreding tot de Europese Unie, maar ook voor degenen die de voortgang van het proces willen begrijpen, is het belangrijk te weten dat het beeld dat ‘de andere kant’ van ons heeft complex is en zeker niet onverdeeld positief.

Dubbelheid van Turkse gevoelens Turkije heeft nog steeds heel goede redenen om deel van Europa te willen worden en op een aantal terreinen is het dat ook al, maar als Europa zich niet bewust is van de dubbelheid van de Turkse gevoelens, zal het ook de Turkse opstelling in gevoelige kwesties zoals die van Cyprus moeilijk op waarde kunnen schatten. In die zin is de situatie een beetje vergelijkbaar met die van Polen, dat ook economisch en politiek een wereld te winnen heeft bij zijn lidmaatschap van de EU, maar door historische factoren (afkeer van Duitsland en Rusland, een zorgvuldig gekoesterd zelfbeeld als land van slachtoffers en tragische helden) keer op keer bereid blijkt alle verworvenheden in de waagschaal te stellen. Turken zijn geen Polen en Turkije ziet zich, als erfgenaam van een wereldrijk, zeker niet als slachtoffer, maar de overeenkomst zit hem in het belang van de geschiedenis. Staten handelen nu eenmaal, net als mensen, op basis van wat zij zich menen te herinneren.

‘De Westerse beschaving moest met het wapen van het geloof worden bestreden’

Leidraad

Augustus 2007

15

Spinozapremie

Waarom verdween de

Neanderthaler?

Als eerste archeoloog won Wil Roebroeks de Spinozapremie, de belangrijkste wetenschappelijke onderscheiding in Nederland. Daarmee hoopt hij verschillende vakgebieden samen te brengen en het uitsterven van de Neanderthaler te verklaren. CHRISTIAAN WEIJTS

Met een masterstudent was prof. dr. Wil Roebroeks dit voorjaar aan het brainstormen over een project waar vijfduizend euro subsidie voor nodig was. Toen ging de telefoon. Het was Peter Nijkamp, voorzitter van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO), met de mededeling dat Roebroeks dit jaar één van winnaars van de jaarlijkse Spinozapremie was. Anderhalf miljoen euro mocht hij vrij gaan besteden aan onderzoek, dat helemaal vrij in te richten is. ‘Dat is wel even een andere wereld’, zegt Roebroeks nu. ‘Het laat mooi het extreme verschil zien met de bedragen waar wij ons normaal mee bezighouden.’ Hij is de eerste archeoloog in de geschiedenis die de Spinozapremie ontving. Meestal valt deze eer vooral te beurt aan de bèta’s. En ook om andere redenen kwam het Roebroeks goed van pas. ‘Ik had eigenlijk gehoopt dat ik dit jaar een sabbatical kon nemen om me ongehinderd op onderzoek te storten. Ik stond al jaren op de lijst, maar in twintig jaar was het er nooit van gekomen. Om te kunnen schrijven, heb ik rust nodig. Die kan ik nu gewoon kópen.’ Roebroeks richt zich op de ontwikkeling van vroege mensachtigen en hun samenlevingen. Vorig jaar trok hij internationaal de aandacht met twee spraakmakende publicaties in Nature. Niet alleen Afrika, maar ook Azië kon wel eens de herkomstplaats van de vroegste mensachtigen zijn geweest. Vernieuwend zijn ook zijn ideeën over de Neanderthaler, de ‘archetypische knuppel16

Leidraad

Augustus 2007

zwaaidende bruut’, zoals Roebroeks hem in zijn oratie van 2000 noemde. In veel opzichten verschilt deze soort niet veel van de huidige mens, en toch heeft hij niet gered. ‘Waarom die Neanderthaler uiteindelijk is verdwenen is de grote vraag.’ Roebroeks werd als kind al gegrepen door archeologie. ‘Ik ben geboren in Limburg, aan de voet van een plek waar in de Nieuwe Steentijd, zesduizend jaar geleden, gigantische mijnen waren waar vuursteen gedolven werd. Mijn vader nam mij daar mee naar toe, en wij zagen daar al die rare mensen opgraven. Ik ben daar mee opgegroeid, het was om de hoek.’ Toch deed hij aanvankelijk een andere studie, sociaal-economische geschiedenis in Nijmegen. ‘Maar uiteindelijk wilde ik toch iets anders gaan doen dan alleen maar in de archieven gaan zitten.’ En dus pakte hij zijn oude hobby op. In Leiden studeerde hij archeologie als kopstudie terwijl hij tegelijkertijd een promotieplaats kreeg en dit financierde door te werken bij de Geologische Dienst en bij een tankstation. ‘Voor een deel was dat afscheid nemen van mijn jeugdige idealen.’ Roebroeks viel in de prijzen, onder meer vanwege zijn eigenzinnigheid en zijn originele ideeën. Europa raakte volgens hem ‘pas’ een half miljoen jaar geleden bewoond, de Neanderthaler was veel inventiever dan werd gedacht, de wieg van de mensheid lag ook in Azië. Momenteel is hij aan het uitzoeken hoe subtiele biologische verschillen hebben kunnen zorgen voor het verdwijnen of overleven van mensachtige soorten. Nu wil hij zich opnieuw gaan richten op

‘Om te kunnen schrijven, heb ik rust nodig. Die kan ik nu gewoon kópen’

de Neanderthaler. Die schijnt een veel grotere energiebehoefte te hebben gehad dan de huidige mens. ‘Dat betekent, hypothetisch, dat je sneller het punt bereikt waarop je na het jagen terug moet keren op het basiskamp, omdat je anders meer energie gebruikt dan dat de buit je oplevert. Dat heeft grote implicaties van hoe je door het landschap trekt. Hoe sneller je verkast, hoe minder er geïnvesteerd wordt in technieken. In Zuid-Amerika zijn er jager-verzamelaars gevonden die kampeerden op de dieren die ze doodden.

Hun basiskamp was waar toevallig de buit was. Wij denken dat Neanderthalers heel kort bij dat type gedrag hebben gezeten.’ Neanderthalers waren ook eenzijdig in hun voedselpakket, ze aten vrijwel alleen vlees. ‘Terwijl het zo is dat hoe diverser je eet, hoe meer nakomelingen je krijgt. Vanuit andere disciplines is te modelleren hoe snel de Neandertaler dan uitsterft, in concurrentie met de moderne mens, die veel gevarieerder at. Stop je al die uitkomsten bij elkaar, dan heb je een verklaring voor het verdwijnen van de Neanderthaler

die geworteld is in subtiele biologische verschillen.’ Door de Spinozapremie heeft Roebroeks nu de mogelijkheid om disciplines als de biologie erbij te betrekken. ‘Je nodigt de vier toppers van de wereld op dit onderwerp uit, en vraagt ze na te denken over wat je wilt weten. Je stopt ze in een leuk hotel, en zíj hebben een leuke week Nederland, en wíj hebben een goede week onderwijs en onderzoek. Bijna à la carte kunnen we dat nu gaan samenstellen.’ Het integreren van de inzichten uit ver-

schillende disciplines – evolutieleer, biologie, antropologie – heeft er volgens Roebroeks voor gezorgd dat zijn vakgebied de laatste tien jaar een grote groei heeft doorgemaakt. Toch blijft het bedrijven van archeologie over periodes van zo lang geleden altijd iets speculatiefs houden. Uit de lofrede bij de bekendmaking van de Spinozapremie: ‘Archeologen zijn mensen die een flintertje van een kaak vinden, daaruit constateren dat deze dieren alleen konijntjes gegeten kunnen hebben, en daarom…’ Roebroeks lacht. ‘Ja, dat vond ik verschrikkelijk, dat voorbeeld. Het zegt voor een deel wel iets. Ik denk dat wij archeologen vaak uitspraken doen die wij helemaal niet hard kunnen maken. Wij worden betaald voor twijfel, niet voor verhalen. Daardoor hebben wij ook een beetje een slecht imago. De zucht naar verhalen wordt door de commerciële archeologie steeds erger. Soms worden we zelfs een soort Doctor Feelgood. Oud-staatssecretaris Rick van der Ploeg heeft eens gezegd dat archeologische inzichten ingezet moesten worden bij het vormen van de identiteit van Vinex-locaties. Dat heeft niets meer met wetenschap te maken, dat is het inzetten van een verzonnen verleden in het heden.’ Hoe verzonnen is het verleden dat archeologen als Roebroeks construeren? ‘Het gaat in onze tak van archeologie niet om de gebeurtenissen maar om de langetermijnprocessen. In dat opzicht blijkt mijn studie sociaal-economische geschiedenis achteraf toch nog erg belangrijk te zijn. Wij graven geen concrete minuten of eeuwen op, wij kunnen alleen zien: één miljoen jaar geleden was het zo, 500 duizend jaar later zo. Over die processen kunnen wij uitspraken doen, maar niet over hoe de Neanderthalers het landschap ervoeren.’

Leidraad

Augustus 2007

17

De Koers

Onderzoek naar opsporingssoftware heid staat. Dat vind ik vreemd, want voor mij is privacy een van de noodzakelijke voorwaarden om het recht op een persoonlijke levenssfeer, maar ook andere grondrechten als de vrijheid van meningsuiting en religie te kunnen waarborgen. ‘Het gevoel van veiligheid is heel tastbaar voor mensen. Het idee van privacy en waarom de vrijheden zo belangrijk zijn is een veel abstractere filosofische discussie. Daarom moet ik misschien een “for dummy’s”-versie van dit proefschrift schrijven. ‘Privacy wordt vaker gezien als een obstakel dan een fundamenteel recht. Dat komt door die stiekeme sfeer, dat anonieme dat eraan kleeft. Maar privacy is een middel om machtsverhoudingen in stand te houden. Hoe meer ik over jou weet, hoe meer controle ik op jou kan uitoefenen.’

‘Privacy is geen obstakel, maar grondrecht’ Rechtenpromovendus Bart Schermers onderzocht de werking van computerprogramma’s die zelfstandig naar gevaarlijke informatie speuren. Een toekomstvisie à la Big Brother is niet aan de orde, maar het is schermen voor privacy. ROSANNE HERTZBERGER

Videocamera’s, biometrische identificatie en afluisterapparatuur leveren een overvloed aan informatie. Computerprogramma’s voor datamining en andere zogeheten software agents die informatie van verschillende bronnen aan elkaar kunnen koppelen maken daardoor een grote ontwikkeling door. Volgens rechtenpromovendus Bart Schermer kan deze ontwikkeling de privacy aantasten. Hij schreef zijn proefschrift Software agents, surveillance, and the right to privacy naast zijn werk als hoofd van de juridische afdeling bij het Electronic Commerce Performance, een platform voor “eNederland” dat onderzoek doet naar de digitale economie en de samenleving.

Hoeveel weten deze programma’s? ‘Op dit moment is het nog vrij basaal. Agent Smith-achtige toepassingen (de ‘menselijke’ software uit de film The Matrix) die zelf kunnen leren en handelen, bestaan alleen nog in een labopstelling. Maar text-mining: waarbij een programma grote lappen tekst doorscant, wordt al door de Belastingdienst ingezet om op internet belastingontduikers te 18

Leidraad

Augustus 2007

vinden. Aan de hand van zinsconstructies kan dat namen en aliassen ontdekken en zo verbanden leggen. Of dat een agent in San Francisco een onderzoek doet naar een verdachte en dat een programma hem laat weten dat er in Los Angeles zo’n zelfde onderzoek wordt uitgevoerd.’

Moeten we vrezen voor een scenario waarin iedereen wordt afgeluisterd? ‘Het idee wordt vaak geschetst dat een regering die gegevens verzamelt een kwaadwillende Big Brother-staat is, maar zo zwart-wit ligt het niet. In het kader van terrorismebestrijding hebben regeringen uiteraard juist het beste met de bevolking voor, maar soms schiet dit helaas door.’ ‘Maxime Verhagen zei: “Ik heb liever dat er tien onschuldige mensen vastzitten dan dat er één terrorist vrij rondloopt.”

Dat is dus tegen mijn zere strafrechtbeen. Termen als dader en verdachte worden steeds verder opgerekt. Je mag steeds sneller opsporingsbevoegdheden in een vroeg stadium toepassen. Het is een makkelijke discussie: heb je liever dat er op vijf onschuldige mensen een telefoontap wordt gezet of een terroristische aanslag? ‘Of neem het cameratoezicht. Onderzoek in Engeland, waar de meeste camera’s ter wereld hangen, laat zien dat die voor-

al worden gericht op minderheden. Dat tast het recht op gelijke behandeling aan. En de achterliggende gedachte is dat als je telkens mensen als een potentieel gevaarlijke minderheid benadert, ze zich ernaar gaan gedragen. ‘Als jij telkens om je identiteitskaart wordt gevraagd en je blanke vrienden mogen doorlopen, voel je dat er een afstand wordt gecreëerd tussen de samenleving en jou. Daardoor kan radicalisatie ontstaan.’

Hoe ziet een samenleving zonder privacy er uit? Maar software agents kunnen toch juist minder goed discrimineren? ‘Ze discrimineren minder maar worden nog steeds door mensen geprogrammeerd. In data-mining kan je afwijkende patronen als verdacht bestempelen. De Amerikaanse overheid vraagt passagierslijsten op om te kijken of iemand vaak contant heeft betaald en een bepaalde maaltijdvoorkeur heeft doorgegeven. Dat is in strijd met het recht op gelijke behandeling. Want als je halal eet betekent dat niet dat je een terrorist bent.’

Kan de wetgeving de technologie bijhouden? ‘Nee, daarom moet de wetgeving ook onafhankelijk opge-

‘Als mijn Senseo-apparaat gaat communiceren met de Albert Heijn, is dat ook een persoonsgegeven?’ steld worden. Technologie ontwikkelt té snel en daarom moet je de achterliggende gedachte reguleren en niet de camera’s zelf. Een voorbeeld is de definitie van “persoonsgegevens” in de huidige privacywetgeving. Het gaat dan om gegevens in een database die te koppelen zijn aan mijn persoon. ‘Maar als straks mijn Senseoapparaat gaat communiceren met de Albert Heijn, is dat ook een persoonsgegeven? Uiteindelijk is wetgeving maar een

van de middelen om de privacy te beschermen. Voorlichting geven en het inbouwen van privacy beschermende maatregelen in de technologie zijn minstens even belangrijk.’

Twee van uw stellingen luiden: ‘Over 20 jaar bestaat privacy niet meer’ en ‘Over 25 jaar bestaat het recht op privacy niet meer’. ‘Onderzoek van het Nationaal Comité 4 en 5 mei laat zien dat privacy niemand interesseert als het tegenover meer veilig-

‘Een realistisch scenario is dat machthebbers hun eigen informatie beter kunnen afschermen en meer informatie over andere mensen kunnen krijgen dan de gewone burger. Daardoor zal de machtsbalans verstoord raken, want kennis is macht. De overheid heeft altijd meer middelen tegenover het individu. En omdat privacy een individueel recht is, legt dat het altijd af tegen het collectieve nut. Het nut van de maatschappij gaat altijd voor. ‘Maar als niemand meer iets kan verbergen kan dat ook leiden tot een utopische samenleving die compleet open is maar ook tolerant. Als van iedereen een gekke eigenschap bekend is, kijken we daar ook minder vreemd van op.’ Leidraad

Augustus 2007

19

Slim en charmant

Mis(s) Nederland wil betere

beeldvorming De nieuwe Mis(s) Nederland Reni de Boer hoopt haar studie kunstgeschiedenis te combineren met haar ambassadeurschap van de gehandicaptenstichting. ‘We moeten ons vaker laten zien.’

Win een Reünie Een cursus kantklossen met je oud-huisgenoten? Een dagje duiken naar fietsen in het Rapenburg met je oud-bestuur? Theeleuten in Tunis met je EL CID groepje uit 1974? Of bierbungeejumpen met je oud-studiegenoten in Brussel? Heeft u ook een origineel idee voor een Leidse reünie? Stuur dan uw plan, vóór 1 september 2007, naar het Leids Universiteits Fonds (LUF). Het LUF sponsort het beste idee met een bedrag van maximaal € 3000 en een exclusieve reportage in Leidraad. U kunt uw idee sturen naar: Leids Universiteits Fonds, Rapenburg 61, 2311 GJ Leiden, [email protected]. De winnaar wordt bekendgemaakt op de alumniborrel van 21 september 2007. De borrel vindt plaats van 18.00 uur – 21.00 uur in het Snouck Hurgronjehuis, Rapenburg 61 te Leiden. Meer informatie en voorbeelden van reünies vindt u op www.LUF.nl/reunie. Deelname is alleen mogelijk als u alumnus / a van de Universiteit Leiden bent. Vergeet niet uw naam en telefoonnummer te vermelden.

20

Leidraad

Augustus 2007

Het kroontje dat premier Balkenende haar opzette, viel even van haar hoofd, maar dat neemt niet weg dat ze tot Mis(s) 2007 is gekroond. De Leidse studente kunstgeschiedenis Reni de Boer (27), die sinds haar zeventiende multiple sclerose (MS) heeft, is daarmee de ‘mooiste, slimste, charmantste en meest betrokken gehandicapte jonge vrouw van Nederland.’ ‘Uiterlijk is natuurlijk totaal onbelangrijk’, zegt de kunstgeschiedenisstudente, ‘maar ik vind het wel slim bedacht om schoonheid te linken aan een lichamelijke beperking. Via het uiterlijk krijg je aandacht voor de inhoudelijke kwesties die ik aan de orde wil stellen.’ De echte prijs is dat De Boer het komend jaar ambassadeur van gehandicaptenstichting Onbeperkt Nederland is. Ze gaat zich vooral inzetten voor een betere beeldvorming. ‘Vaak reageren mensen wat ongemakkelijk als ze je in een rolstoel zien zitten. Ze gaan bijvoorbeeld overdreven aardig doen of kijken juist de andere kant op. Ze doen alsof ik gek ben, zonder dat ze dat ook echt denken. Mensen weten er niet goed mee om te gaan. Om dat te veranderen moet je beginnen bij de beeldvorming. Ik denk dat wij ons veel meer moeten laten zien op televisie en in kranten.’ ‘Winkels en horecagelegenheden zijn vaak nog ontoegankelijk, omdat de eigenaren er niet bij stil staan. Neem bijvoorbeeld de toiletten. In landen als Spanje heb je bij elke grote supermarkt een enorm toiletblok. Het zou mooi zijn als we in Nederland gewoon eens grote, schone en goed toegankelijke openbare toiletten zouden krijgen. Het is toch erg vervelend als ik steeds in cafés moet vragen of ik even naar de wc mag.’

Bij de universiteit ondervindt ze die hindernissen overigens niet of nauwelijks. ‘Alleen als ik college heb in het gebouw in de Nonnensteeg is het lastig, maar dan zijn er genoeg mensen die mij helpen.’ Sinds kort gaat ze wekelijks in de rolstoel naar tangoles. ‘Mijn man, Daan, leidt dan tijdens het dansen. Eigenlijk is hij niet zo’n danser. Als het niet goed voor mij zou zijn om mijn spieren op deze manier te trainen, had ik hem nooit zo gek kunnen krijgen om mee te komen.’ Of er van de studie kunstgeschiedenis het komende jaar veel terecht zal komen, weet ze nog niet. ‘Het ambassadeurschap van gehandicaptenstichting Onbeperkt Nederland staat nu even op de eerste plaats, en de studie op twee. Komende week ga ik een plan de campagne maken voor wat ik het komende jaar allemaal ga doen. Ik wil er wel voor vechten dat daar ook voor kunstgeschiedenis nog plaats is.’ (CW)

Leidraad

Augustus 2007

21

Après Leiden

Hoe is het om met je bul op zak aan een nieuwe baan te beginnen? Leidse alumni vertellen over hun leven na de studie. Drie juristen en een kunsthistorica begonnen een eigen strandtent.

‘Daar sta je dan,

in het zand’ ARJEN VAN VEELEN

‘Honderd dagen geleden was dit een troosteloze bulk zand’, vertelt Hein Philipse. Zijn vrouw Annejet voegt toe: ‘Ik zal nooit vergeten hoe de buurman bij een paaltje met prikkeldraad aanwees waar ons kavel begon: “Oké, hier zit één spijker, daar houdt mijn kavel op. Daar zitten twee spijkers en begint het jouwe.” Joachim ter Haar herinnert zich hoe de containers arriveerden met de complete strandtent van de vorige eigenaar. ‘Kliko’s vol met beschimmelde houten planken.’ Hein knikt. ‘Dertig ton rommel.’ Frederique van Randwijck: ‘Twaalf dagen lang hebben we alleen opgeruimd. Intussen schoten om ons heen de andere strandtenten als paddestoelen uit de grond.’ April dit jaar verwezenlijkten de vier Leidse alumni een droom: ze openden een beachclub aan het Noorderstrand in Scheveningen. Op hun eigen terras, aan een Pakistaanse behangtafel van verweerd hout, vertellen ze over de eerste honderd dagen. Het viertal kent elkaar uit Leiden. Annejet en Frederique waren huisgenoten in een Minervahuis op Rapenburg 120, bijgenaamd het Kippenhok, met 43 dames. Als student werkten ze jarenlang samen in een restaurant. Joachim woonde in studentenhuis Wallon; Hein op Rapenburg 117a. Begin jaren negentig studeerden ze af. Wat ze deden voor ze de strandtent begonnen? Annejet werkte na haar studie kunstgeschiedenis vijf jaar als beheerder van een grote kunstcollectie. Toen ze zwanger was van haar eerste kind wilde ze haar eigen tijden kunnen bepalen. Ze nam het horecabedrijf Diner Thuis in Den Haag over en werd eigen baas. Frederique werkte tot voor kort op het ministerie van Justitie. Na tien jaar ambtenarij zei ze haar baan op. Hein begon na zijn studie een eigen verzekeringskantoor. Dat doet hij er nu nog steeds naast. Joachim werkte jarenlang bij Bols. Hij deed de marketing en promotie van bijvoorbeeld Jägermeister. In die functie sprak hij wel eens met strandtenteigenaren op het Scheveningse Zwarte Pad. Nu werkt hij bij Zigila, een bedrijf dat merknamen verzint. 22

Leidraad

Augustus 2007

Het idee om een strandtent te beginnen ontstond drie jaar geleden. Het viertal ging eens praten met een strandtenteigenaar in Scheveningen - hun huidige buurman. Wat houdt het eigenlijk in? Moet je het überhaupt willen? Twee jaar lang kwamen ze elke maandagavond bij elkaar om over het plan te praten. Een droom die toen nog heel abstract was. Voor het concept van de tent bleven ze dicht bij zichzelf. Hip zijn was geen doel op zich. Het moest een plek worden waar ze zelf graag zouden komen. Je zou er goed moeten kunnen eten. Nu eens geen patat. En je zou je kinderen om half elf ’s ochtends iets anders moeten kunnen bieden dan een zakje chips. Het bedrijf van Joachim bedacht de naam: Culpepper. ‘Dat is een stuk rots in Barbados. Maar vooral gewoon een lekkere naam.’ Toen de strandtent Mecca te koop stond, werd het plan concreter. Mecca was een begrip in Den Haag. Maar stond ook bekend als een louche tent die veel overlast veroorzaakte. Frederique: ‘Alles wat Mecca niet was, zijn wij.’ Zeven maart arriveerden de containers en begonnen de vier met het opbouwen. Annejet: ‘Voor sommigen is het verbouwen van de badkamer al stressen. Wij moesten in drie weken een lopend restaurant neerzetten.’ Joachim: ‘Dan sta je in het zand en zeg je tegen de installateur. Eh, doe hier het riool maar.’ Frederique: ‘We hebben uren moeten zoeken naar de waterleiding.’ Joachim: ‘Een complete duin hebben we daarvoor afgegraven.’ Het openingsfeest was toen al gepland. De uitnodigingen waren al verstuurd. Uiteindelijk openden de nieuwkomers als een van de eerste tenten aan het Noorderstrand. En de dagen daarna: zon, zon, zon. Dat was niet alleen een zegen. De gasten stroomden toe, terwijl het personeel nog onervaren was. Hein: ‘Op dat moment snap je nog niet eens hoe je eigen kassa werkt.’ Er ging dus wel eens wat mis. Maar ondanks de kinderziekten zit de club nu ook op regenachtige dagen vol. De strandtent kreeg positieve recensies in bijvoorbeeld Quote en HP/De Tijd. Er komt een gevarieerd publiek: hippe twintigers en maar ook tachtigjari-

gen. Leidse vrienden nemen natuurlijk regelmatig een kijkje. Hein: ‘Je kunt niet een tent draaien op je netwerk. Maar het helpt wel bij de start.’ De beachclub wil zich onderscheiden met een gezond, vers, mediterraans menu. De keuken heeft een houtgestookte pizzaoven. Voor de kinderen is er ’s ochtends geen chips, maar een boterham pindakaas of Nutella voor een euro. Hein: ‘We zijn de enige strandtent aan de Nederlandse kust die geen patat serveert. Onze buren denken dat we gek zijn. Die rekenen ons voor hoeveel we mislopen.’ Annejet: ‘We verkopen ook appels en bananen. Niet omdat we complete health freaks zijn. Maar omdat we vinden dat het eten in een strandtent niet automatisch rotzooi hoeft te zijn. Sommige gezinnen komen drie keer per week hier eten. Je kunt niet drie keer patat eten.’ Interieurdesigner Robert van Oosterom (bekend van de restaurants van Herman den Blijker) zorgde voor een chique uitstra-

ling. Ook de service moet een verschil maken. Gasten kunnen zich laten bedienen op het strand en badhanddoeken huren. Er is een ‘Welness Spot’, waar ze terecht kunnen voor een kruidenbad of voetreflexmassage. Joachim: ‘Alles moet gewoon goed zijn. Zonder dat het direct onbetaalbaar wordt. Hoewel we ernaar streven zal het nooit perfect geolied lopen, het blijft een strandtent.’ Met drie andere eigen bedrijven, en kinderen - die ook naar hun voetbal en pianoles moeten - is het hard aanpoten. Annejet: ‘Gelukkig hebben we ontzettend veel gehad aan onze buren. Die waren erg hulpvaardig.’ Frederique: ‘Je krijgt energie van het strand. Ook al ben je een keer gaar, zodra je hier bent vergeet je alles.’ Hein: ‘Wat fijn is: onze kinderen vinden het hier prachtig, ze vermaken zich prima.’ Joachim: ‘En ik heb nu al dertig beeldschone zonsondergangen gezien.’

Leidraad

Augustus 2007

23

Alumnus Magnificus

Topstuk

‘Tussen kinderen in de collegebanken’ Leidraad gaat op zoek naar de student achter de bekende Nederlander. Tafeltenniskampioene Bettine Vriesekoop, onlangs te zien bij Zomergasten, studeerde Chinees. ‘Op oudere leeftijd is dat lastig.’ Waarom ging je sinologie studeren? ‘Het einde van mijn tafeltennisloopbaan kwam in zicht en ik wist dat ik me niet altijd kon blijven concentreren op de sport. Ik wilde graag een universitaire studie doen, ik was benieuwd hoe me dat af zou gaan. Uit pure interesse ben ik aan de studie Chinees begonnen, bovendien werd ik toch altijd al geafficheerd met China, dus het leek me handig de taal te kunnen spreken. ‘Het vertrekpunt was toch het tafeltennis. Toen ik in 1980 voor het eerst naar China ging om er drie maanden op een tafeltennis-

school te trainen, maakte dat een enorme indruk op me. “Hoe kan het toch dat ze daar zoveel goede spelers hebben?” vroeg ik me af.’

Hoe was het om op 35-jarige leeftijd ineens in de collegebanken te zitten? ‘Dat was wel vreemd, zat ik opeens met allemaal jonge kinderen in de groep. Toch was die jonge generatie prettig. Hoewel sommigen mij herkenden, gold dat lang niet voor iedereen. Bovendien zaten er veel Chinezen in mijn jaar. Studeren op oudere leeftijd is wel lastig. Je neemt toch moeilijker dingen op.’

Door je sportieve carrière heb je het studentenleven nooit kunnen ontdekken. Mis je dat? ‘Daar ben ik best jaloers op. Studenten gaan uit, roken en drinken. Nu heb ik aan roken geen behoefte, maar door het uitgaan leer je wel relaxed met mensen om te gaan. Dat heb ik allemaal moeten missen, waardoor ik die kant van het leven ook niet helemaal begrijp. ‘Aan de andere kant: doordat ik er geen ervaring mee heb, mis ik het minder. Om nu als 45-jarige vrouw nog een bar in te gaan, nee bedankt. Bovendien heb ik voor de sport bijzonder veel terug gekregen en ben ik op jonge leeftijd al overal geweest.’

Hoe beoordeel je de opleiding sinologie? ‘Het niveau in Leiden ligt hoog. Wel is de studie nogal monomaan met al die tekens die je moet leren. Dat is nodig, maar het had wat praktijkgerichter gekund. Toen ik begon was China in opkomst, alle bedrijven wilden er opeens heen. Ik had het idee dat de opleiding daar niet voldoende op inspeelde. Men bleef hangen in de jaren ’80 waarin je met sinologie alleen aio, wetenschapper of misschien tolk kon worden. Ik neem aan dat dat inmiddels is veranderd.’

Je bent nu een jaar correspondent voor NRC Handelsblad. Hoe bevalt dat? ‘Het is keihard werken. Je staat constant onder stress. Altijd dreigt er iets te gebeuren. Verder is het een enorme leerervaring. Ik werk met mensen die al dertig jaar bij de krant werken en zie mezelf dagelijks vooruitgaan. Ik schrijf veel betere verhalen dan een half jaar geleden. Het geeft veel voldoening een vak uit te oefenen waarin ik kan groeien. Als ik het al zou kunnen, is de uitdaging weg en zou ik er veel minder aan vinden.’ (DB) 24

Leidraad

Augustus 2007

Een uitgemeten morgen Vlak boven de hoofden van de studenten in de Universiteitsbibliotheek bevindt zich een opmerkelijke collectie van de Universiteit. Martijn Storms, de in oktober 2006 nieuw aangestelde conservator van de collectie, beheert daar een verzameling van tienduizenden kaarten, kaartwerken en atlassen. Eén daarvan is BPL 1823, oftewel het “Chaertbouck van alle de landen de Vnijversiteÿt binnen de Stadt Leyden int geheel ofte deel toebehoorende”, gemaakt tussen 1643 en 1645. Het is een verzameling handgetekende kaarten op perkament van de landerijen die in het bezit waren van de universiteit in de zeventiende eeuw. Storms: ‘Deze percelen werden tijdens de secularisatie verworven uit oud-kloosterbezit van onder andere de abdij van Egmond. Ze werden door de universiteit verpacht aan boeren.’ Dat er land werd afgepakt van katholieken was normaal in die ‘anti-paapse’ tijd. De pachtopbrengst was een belangrijke bron van inkomsten voor de universiteit. Op de kaarten staan lange lappen grond uitgetekend, onder meer tussen de Marepoort en de haven en ook op de Kaag. Groen staat voor landbouwgrond, geel voor bouwgrond. Hier en daar is een boerderij, een molen of zelfs een kerkje getekend en elke kaart heeft een prachtige windroos. Storms: ‘Daar kan je de landmeter aan herkennen. Dat is zijn handelsmerk.’ De maker van de kaarten is landmeter Johannes Dou. Hij kreeg de opdracht voor deze kaarten van de rentmeester Claes van der Meer die ze wilde gebruiken als overzicht bij het innen van de pacht. ‘Landmetingen waren in die tijd kostbaar. Niet alle landeigenaren konden zich dat veroorloven. De landmeter ging het veld in met een ‘roede’, een ijzeren ketting, en een knecht om de ketting te dragen. Dan schreef hij de afmetingen en positie van het perceel op. Ook werd heel nauwkeurig opgeschreven aan wiens land het perceel grensde.’

De metingen werden gedaan in ingewikkelde eenheden. Een “morgen” is de hoeveelheid land dat een boer met vier ossen in één morgen kan ploegen. Daarbij werden opgeteld de “honden” (afkomstig van het woord honderd) en de “roedes”. ‘Maar dit waren wel Rijnlandse roedes en morgens. In andere delen van het land kunnen die eenheden weer anders zijn,’ legt de conservator uit. Van één van de kaarten is een tweede

afschrift in het bezit van de universiteit. Toen de immense collectie van Johannes Tiberius Bodel Nijenhuis, bestaande uit zo’n 50.000 kaarten, 22.000 prenten en 350 atlassen, in het bezit kwam van de universiteit werd één van de kaarten uit het boek terug gevonden. Storms: ‘Dat was heel leuk om te zien hoe het werk van Dou na zoveel jaar weer bij elkaar kwam.’ Storms: ‘Niet alleen is het interessant om te zien hoe de cartografie zich in de eeuwen heeft ontwikkeld, maar deze kaarten zijn ook heel nauw verbonden met de geschiedenis van de universiteit.’ En de percelen? ‘Die zijn waarschijnlijk in de loop der jaren verkocht aan de boeren. Maar met de aanleg van de hogesnelheidslijn had de universiteit er nu vast meer voor kunnen krijgen!’ (RH)

Leidraad

Augustus 2007

25

SLS Wonen en AON Consulting sluiten sponsorcontract af met het Mandela Studie Fonds Op 6 juni 2007 hebben mw. Lisa Johnson, directeur van de Stichting SLS Wonen, en prof. mr. Paul van der Heijden, rector magnificus van de Universiteit Leiden, voor de komende drie jaar een sponsorcontract afgesloten. SLS Wonen zal ieder jaar voor de periode van een jaar, één tot drie studentenkamers ter beschikking stellen aan Zuid-Afrikaanse studenten met een beurs uit het Mandela Studie Fonds. In het sponsorcontract dat mr. W.J. Hoek, managing director van AON Consulting Nederland cv, en Paul van der Heijden op 19 juni 2007 hebben ondertekend, is afgesproken dat AON Consulting de komende drie jaar ieder jaar vijf verzekeringspakketten aan deze studenten ter beschikking stelt. Het bestuur van het Mandela Studie fonds waardeert deze gestes zeer. Het Mandela Studie Fonds wordt beheerd door de Universiteit Leiden en is afhankelijk van sponsoren en donateurs. Het fonds stelt excellente Zuid-Afrikaanse post-graduate studenten in de gelegenheid om één studiejaar aan de Universiteit Leiden te studeren.

Mandela Study Fund Giro number: 128188 Mandela Study Fund C/o International Office Postbus 9500 2300 RA Leiden E-MAIL

Phone +31 71 527 3171 Fax +31 71 527 7298

[email protected]

WEBSITE

www.mandelafund.leidenuniv.nl www.leiden.edu

Van Bergen Fund 'De Stichting Van Bergen Fund beoogt een algemeen belang en heeft ten doel contacten tussen Nederlandse en buitenlandse studenten te bevorderen teneinde meer begrip voor elkaars culturen te bewerkstelligen, mede ter voorbereiding op samenwerken en samenleven in de latere beroeps- en leefsituatie'

Meer informatie: www.vanbergenfund.leidenuniv.nl Van Bergen Fund p/a Universiteit Leiden Postbus 9500 2300 RA Leiden ABN-AMRO 43.20.20.845

Universiteit Leiden. Universiteit om te ontdekken

LUF Grant

Starting off stem cell treatment It’s the Catch-22 of scientific research. How to acquire funds to conduct research, while many sponsors first want to see the results before committing the money. Fortunately, the LUF has recently made funds available to get a number of pilot studies off the ground. The outcome of these exploratory activities can then be used to attract more extensive follow-up funding. Dr. Shosh Knaan-Shanzer’s research proposal for stem cell treatment of degenerative muscle disorders has been awarded a grant of 23,000 euro. Such conditions as Duchenne, for example, are among these disorders; Duchenne is a generally genetically determined condition which causes a progressive weakening of the muscles. Knaan-Shanzer: ‘It is diagnosed in very young children. By the age of 15 they tend to be in a wheelchair, and they have a life expectancy of between twenty and thirty years. As yet, there is no treatment for this condition.’ But this research may be a first step in the right direction, leading towards a cure. ‘We are engaged in gene therapy using stem cells. Stem cells are attracting a lot of public attention at the moment, particularly with regard to the ethical issues relating to embryonic stem cells. But these are not the cells which we are looking at.’ The stem cells which the recipient of this LUF grant is using do not originate from an embryo, but are obtained from the patient’s own bone marrow. A characteristic of these stem cells is that they are able to develop into different kinds of specialised cells, including muscle cells. They can also be cultivated in large quantities outside the human body. ‘Duchenne is caused by a mutation in the gene which codes for dystrophin, a protein which plays an essential role in muscle contraction. As a consequence of this mutation, the sufferer is unable to make dystrophin in the right form. In time, this leads to the muscles becoming wasted. We want to develop a treatment whereby we can make these stem cells in large quantities, introduce the normal dystrophin gene into the cells, and then re-inject them into the patient’s bloodstream. When these genetically modified stem cells enter the muscles, they are converted into muscle cells which are able to make

‘You can’t pay for everything out of your own pocket’ the missing dystrophin, allowing the muscle to be repaired. One of the problems of Duchenne is that the disorder affects all the muscles in the body, so the question is how you can make sure the cells reach those parts where they are needed. We intend to do this by using particular proteins which have the characteristic of being able to draw the stem cells out of the blood vessels into the muscles.’ It is for this part of the research – raising the concentration of these proteins in the muscles - that the LUF grant has been awarded. Knaan-Shanzer’s group will be

testing the method on mice, and expects the first results to be available in four to six months. ‘The good thing about this grant is that it is aimed at a pilot study. Financiers always want to see the results of the preliminary work, and then they often go for guaranteed success, which means that there is very little opportunity for new ideas. But you can’t pay for everything out of your own pocket. So this is an ideal grant for us.’ (TB)

Leidraad

Augustus 2007

27

Leids Universiteits Fonds

LUF alumniborrel

Halsribben, kanker en evolutie

Enkele malen per jaar organiseert het Leids Universiteits Fonds borrels voor alumni die afgestudeerd zijn na 1990. Olwen Harke m In Leiden stud a, Leiden ee nis en in Amst rde Olwen geschiedeer af aan de Foto dam studeerde zij ook -a zowel per post cademie. Toen Olwen diging kreeg voals per mail een uitnozo nieuwsgieri or deze borrel werd zij g dat ze hier nu eerst is. voor het

Pedaeerder Karin Sch 005 studeerde Kar in zij as -2 w 0 0 st 0 2 aa Van aarn Leiden. D inus en lid van het gogiek in gust u A de an v d een beken mniactief li n-Stop. Via alu cordial No aanraking met de kwam zij in het LUF. borrels van

Ben jij ook afgestudeerd na 1990 en lijkt zo’n borrel je wel gezellig? Kom dan ook naar de alumniborrel op vrijdag 21 september aanstaande in het Snouck Hurgronjehuis, Rapenburg 61 te Leiden. De deuren zijn open vanaf 18.00 uur tot circa 21.00 uur. Voor hapjes en drankjes wordt gezorgd.

Jacob van Gent, Leiden de Politicoloog Jacob is nu voor de twee t keer op een alumniborrel. Hij kom is omdat het een perfecte gelegenheid n. oete ontm te nden om beke

Pascal van Santen, De n Oud Pedagogiek-student Haag een jaargenoot voor het Pascal is via eerst op de bor rel en vindt het een leuke ontmoetingsplek voor oud-stu denten.

Hooguit 1,1 procent van de volwassen heeft ze: halsribben. Het zijn kleine ribbetjes aan de zevende halswervel, die daar eigenlijk niet horen omdat ribben alleen aan de borstwervels zitten. Het lijkt een onschuldige afwijking. Maar ruim de helft van de overleden foetussen en zuigelingen heeft het halsribsyndroom. Het blijkt vaak samen te gaan met een heel scala aan lichamelijke afwijkingen, zoals hazenlippen, klompvoeten en extra vingers. De halsribben zijn een afwijking van het ‘lichaamsbouwplan’; de

Ruud Lek, Delft in de RechtsgeleerdRuud studeerde af mt altijd naar de ko heid in 1999. Hij lligheid, maar is nu ze borrel voor de ge de herkomst van ar na ek zo op al er voor oekshaven. Komt de naam Schedeld l een alumnus/a rre bo e nd bij de volge en kan doen? die dit uit de doek

Alumniavond voor wiskunde, natuurkunde, sterrenkunde en informatica De Leidsche Flesch, studievereniging voor wiskunde, natuurkunde, sterrenkunde en informatica houdt op vrijdag 24 augustus 2007 een avond voor oud-leden en andere oud-

Voor deze alumniavond is de De Leidsche Flesch op zoek naar een actueel adres van onderstaande oud-leden. U kunt de gegevens telefonisch (071 513 05 03) of per e-mail ([email protected]) aan het LUF doorgeven. Hartelijk dank.

Mw. dr. Frietson Galis

blauwdruk van een lijf. Ze zijn een indicatie van een ernstige verstoring in de ontwikkeling van het embryo, en baby’s met dit syndroom hebben grote kans op medische problemen. Kinderen die geboren worden met halsribben hebben een 120 maal grotere kans op kinderkanker. De natuur selecteert op deze afwijking; vandaar het grote aantal overleden foetussen met halsribsyndroom. Mw. dr. Frietson Galis, theoretisch bioloog aan het Instituut voor Biologie in Leiden, onderzoekt de genetische afwijkingen van foetussen met een halsrib. Dit doet zij in samenwerking met de afdeling Gynaecologie van het LUMC en met de afdeling Pathologie van het VUmc. Het doel is om in de toekomst bij erfelijkheidsonderzoek, het halsribsyndroom te diagnosticeren. Bij kinderen met halsribben kan kinderkanker eerder ontdekt worden en is het nog goed behandelbaar. Ook zal dit onderzoek inzicht verschaffen in de evolutionaire conservering van het lichaamsbouwplan. Nuttig

Roentgenfoto van een mannelijke foetus van 16 weken met links en rechts rudimentaire halsribben . De pijltjes geven de halsribben aan. foto: Pathologie, VUmc.

onderzoek, dat bruggen slaat tussen verschillende faculteiten. Voor haar onderzoek heeft

mw. dr. Frietson Galis € 18.300 subsidie toegekend gekregen van de Gratama stichting en het LUF.

studenten van deze opleidingen. De avond wordt mede gesubsidieerd door het LUF. Programma: 17:00 Ontvangst 17:30 Lezing over De Leidsche Flesch 18:15 Lezing over natuurwetenschappelijke geschiedenis 19:00 Diner 20:00 Informele borrel en einde van de avond Voor deelname aan deze avond stuurt u een e-mail aan [email protected].

28

Leidraad

Augustus 2007

Naam Mw. drs. C.F. van den Berg Dr. L.F.M. ten Bosch Mw. E.H.M. Eijssen Drs. M.N. de Jong Dr. J. Onvlee J. Poll – Keijser Drs. E. Schouten Mw. Drs. M. Spermon Mw. F.J. Verploegh-Chasse A.J. Wolthuis

Studie Informatica Wiskunde

Jaar v an aankomst 1986 1975

Informatica Natuurkunde Natuurkunde Informatica Sterrenkunde

1993 1984

Natuurkunde

1974

1992

Leerstoel Immigratierecht Prof.mr. Pieter Boeles, hoogleraar Immigratierecht, is in augustus met emeritaat gegaan. Om in zijn opvolging te kunnen voorzien, en om het voortbestaan van het Instituut voor Immigratierecht te kunnen verzekeren, richt hij een door het LUF te beheren fonds op.

Het Instituut bestudeert de spanningen en mogelijke conflicten tussen de fundamentele rechten van migrerende individuen en de legitieme belangen van staten die migratie willen reguleren. Het werkgebied omvat niet alleen het nationale vreemdelingenrecht, maar ook het steeds belangrijker wordende recht van de

Europese Unie. Vrijdag 29 juni hield prof.mr. Pieter Boeles zijn afscheidsrede als hoogleraar Immigratierecht aan de Leidse Universiteit. De rede, en meer informatie over het Instituut vindt u op www.immigrationlaw.nl. Wilt u ook een donatie doen voor dit fonds? Kijkt u dan op www.LUF.nl.

Leidraad

Augustus 2007

29

Leiden biedt aan UNIVERSITEIT LEIDEN UITNODIGING OPENING ACADEMISCH JAAR Het College van Bestuur van de Universiteit Leiden nodigt u graag uit voor de opening van het Academisch Jaar 2007 - 2008. De plechtigheid zal plaatsvinden op maandag 3 september 2007 om 10.30 uur in de Pieterskerk, Pieterskerkhof 1A te Leiden. Prof. dr. P. Winsemius, lid van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid, zal een toespraak houden getiteld ‘Ongetemde Uitdagingen’. Vervolgens zal prof. mr. P.F. van der Heijden, Rector Magnificus en voorzitter van het College van Bestuur, spreken over ‘Gekend en ongekend talent’. Aansluitend zal afscheid genomen worden van de vice-Rector Magnificus prof. dr. T. van Haaften en zal zijn opvolgster prof. dr. M.C.E. van DamMieras worden verwelkomd. Het programma begint om 10.30 uur precies. U wordt verzocht vòòr 10.25 uur plaats te nemen. Na afloop van de plechtigheid, om omstreeks 11.45 uur, is er tijdens een koffieontvangst in de Pieterskerk gelegenheid om persoonlijk afscheid te nemen van professor Van Haaften en om professor Van Dam te begroeten. Als u de bijeenkomst wilt bijwonen, wordt u vriendelijk verzocht zich aan te melden via www.openingacademischjaar.leidenuniv.nl. U ontvangt geen aparte bevestiging en/of toegangskaart. ALUMNIBORRELS FACULTY CLUB Er wordt weer geregeld geborreld in de Faculty Club van de Universiteit Leiden. Alle oud-studenten van de universiteit zijn donderdag 18 oktober welkom om vanaf 17.30 uur bij te praten aan de bar van Rapenburg 6. De Universiteit Leiden biedt u een welkomstdrankje aan. Het is tevens mogelijk om na de borrel te dineren in de Club. Reserveren hiervoor kan via 071 527 32 90. Meer informatie: www.alumni.leidenuniv.nl en tevens www.ufb.leidenuniv.nl/partycatering Faculty Club, Rapenburg 6, 2311 EV Leiden. DIGITALE UNIVERSITAIRE NIEUWSBRIEF De Nieuwsbrief van de Universiteit Leiden is bestemd voor studenten, medewerkers, alumni en externe relaties en verschijnt wekelijks. Wilt u op de hoogte blijven van het nieuws van de Universiteit Leiden en de digitale nieuwsbrief automatisch ontvangen? Mail naar [email protected] ALUMNI-WEBSITE UNIVERSITEIT LEIDEN Op www.alumni.leidenuniv.nl vindt u alle informatie over o.a. het universitaire alumnibeleid, de alumninetwerken en de activiteitenagenda voor alumni.

LEIDS UNIVERSITEITS FONDS ALUMNIBORREL 21 SEPTEMBER Wilt u ook bijpraten met uw oud-studiegenoten? Kom dan naar de alumniborrel van het LUF. De volgende borrel is op vrijdag 21 september. U bent vanaf 18.00 u welkom voor een hapje en een drankje in het Snouck Hurgronjehuis aan het Rapenburg 61. CLEVERINGABIJEENKOMSTEN Ieder jaar organiseert het LUF rond 26 november de zogenaamde Cleveringabijeenkomsten. Deze bijeenkomsten worden georganiseerd inhet licht van het gedachtegoed van professor Cleveringa, voorvechter van het praesidium libertatis. Tijdens de Tweede Wereldoorlog kwam hij in verzet tegen het ontslag van zijn joodse collega prof.mr. E.M. Meijers. Deze gebeurtenis speelt een belangrijke rol in de geschiedenis van de universiteit en wordt daarom ieder jaar herdacht. Op 38 plaatsen in binnen- en buitenland worden rond deze datum lezingen gehouden door Leidse wetenschappers. In aankomende Leidraad van oktober is het programma van de Cleveringabijeenkomsten opgenomen. CLEVERINGADEBAT Studenten en pas afgestudeerden gaan in discussie over de vrijheid van meningsuiting met kopstukken uit de Nederlandse maatschappij. Dit debat vindt plaats op maandag 26 november, 20.00 uur, Lokhorstkerk te Leiden.

30

Leidraad

Augustus 2007

WIN EEN REÜNIE! Heeft u een origineel idee voor een reünie en lukt het u de groep van weleer bijeen te krijgen? Het LUF sponsort het beste idee met maximaal ? 3000,- en een exclusieve reportage in Leidraad. Stuur uw idee voor 1 september naar het LUF. De winnaar wordt bekend gemaakt op de alumniborrel van vrijdag 21 september. Meer informatie vindt u op www.luf.nl

FACULTEIT DER ARCHEOLOGIE SPINOZAPREMIE VOOR WIL ROEBROEKS Voor zijn originele observaties over vroege mensachtigen en de ontwikkeling van de menselijke samenleving krijgt de Leidse archeoloog Wil Roebroeks de Spinozapremie 2007. Dat maakte NWO maandag 4 juni bekend. Sinds 1995 heeft NWO 48 hoogleraren met deze hoogste wetenschappelijke prijs gelauwerd. Elf Leidse hoogleraren (23 procent) viel deze eer te beurt. Roebroeks, hoogleraar archeologie van de oude steentijd aan de Universiteit Leiden, is volgens het juryrapport van NWO ‘nationaal en internationaal de meest prominente Nederlandse archeoloog’. Hij is een ‘zeer onafhankelijk en onorthodox onderzoeker’. ALUMNIACTIVITEITEN Voor alle activiteiten kijk bij ‘Alumni’ op www.archeologie.leidenuniv.nl

FACULTEIT DER KUNSTEN À LA CARTE STUDEREN Bij de Faculteit der Kunsten zijn de meeste keuzevakken voor alumni als à la carte-onderwijs te volgen. Een greep uit het aanbod: De hedendaagse explosie van artistieke festivals in de EU (Dragan Klaiç), Capita selecta oude muziek: Buxtehude (Ton Koopman), Film en architectuur: de cinematografische verbeelding van de grootstad (Michiel van Opstal), Muziek in een wereldwijd perspectief: inleiding (Joep Bor), Geschiedenis van de westerse muziek: van Bach tot Bartók (Kolja Meeuwsen), Muziekfilosofie: wat is muziek? (Marcel Cobussen), Muziektheorie (Suzanne Konings). U kunt de studiegids met het totale progamma in het studiejaar 20072008 aanvragen bij het secretariaat van de faculteit, e-mail: [email protected], telefoon: 071 527 18 05. PROMOVENDI IN DE KUNSTEN PRESENTEREN ZICH Onder de titel Promovendi in de kunsten presenteren zich organiseert de Faculteit der Kunsten in het studiejaar 2007-2008 een voordrachtencyclus waarin promovendi van de faculteit hun onderzoek presenteren. Op deze avonden komt de diversiteit aan onderzoeksonderwerpen in muziek en beeldende kunst (typografie) aan bod. In het najaar van 2007 staan er twee avonden op het program: - 17 oktober: Cathy van Eck: Luidsprekers en microfoons als muziekinstrumenten. - 14 november: Mark van Tongeren: Boventoonzang en de grenzen van het hoorbare. Aanvang: 20.00 uur in Scheltema, Marktsteeg 1, Leiden. Informatie: www.kunstenenwetenschappen.nl. INTERVIEW MET LOUIS ANDRIESSEN Begin november 2007 kunnen alumni en andere belangstellenden kennismaken met het gedachtegoed van Louis Andriessen. Op 7 november 2007 interviewt de decaan van de faculteit, Frans de Ruiter, Andriessen over de noodzaak van (zijn) eigentijdse muziek. Louis Andriessen is verbonden aan de Faculteit der Kunsten als hoogleraar Scheppende kunsten. Gratis toegang. De interviews zijn in het Nederlands. Aanvang: 20.00 uur, Scheltema, Marktsteeg 1, Leiden. Informatie en aanmelding: Rosalien van der Poel, [email protected], 071 527 18 04. BUXTEHUDE FESTIVAL Van 2 tot en met 11 november vindt het Buxtehude Festival plaats met concerten en een muziekwetenschappelijke conferentie. Op het programma van het internationale symposium staan lezingen en discussies met gasten uit binnen- en buitenland. In de lunchpauzes verzorgen

studenten klavecimbel concerten met de werken van Dieterich Buxtehude. Openingsconcert 2 november o.l.v. Ton Koopman: 20.00 uur, 20 euro/7,50, Hooglandse kerk Leiden. Meer concerten zijn er te beluisteren op 6, 7 en 8 november. Symposium 5, 6 en 7 november: 10.00-17.00 uur, gratis, Koninklijk Conservatorium. Meer informatie over het festival: www.koncon.nl, 070 315 15 10 of [email protected]. STUDENTCONCERTEN EN EXPOSITIES Bezoek de studentconcerten, kamermuziekavonden en exposities van studenten binnen de universitaire gebouwen. Wilt u op de hoogte blijven van concerten en exposities, kijkt u dan regelmatig onder Nieuws en agenda op www.kunstenenwetenschappen.nl of meldt u aan voor de facultaire digitale nieuwsbrief. DIGITALE NIEUWSBRIEF EN DE NIEUWE K De Faculteit der Kunsten brengt regelmatig een digitale nieuwsbrief uit. Wilt u op de hoogte blijven van nieuwswaardige feiten en ontwikkelingen van de faculteit, meldt u zich dan bij de redactie: Rosalien van der Poel, [email protected]. De nieuwe K is de naam van het gezamenlijke blad van de faculteit, het Koninklijk Conservatorium en de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten. Gratis abonnement? Stuur een e-mail aan [email protected].

FACULTEIT DER LETTEREN ENGELS ALUMNIDAG ENGELSE TAAL EN CULTUUR Op zaterdag 3 november organiseert de opleiding Engelse taal- en cultuur een alumnidag voor oud-studenten en oud-docenten van de opleiding. De plaats van samenkomst is het Lipsius gebouw (van oudsher gebouw 1175), de opening is in zaal 011, om 10.30u. Vanaf 9.30u is er een ontvangst met koffie in de hal van het Lipsius. Voor koffie later op de morgen, lunch, thee en uiteraard een afsluitende borrel zal worden gezorgd. Behalve de gelegenheid om oud-collega’s en oud-studenten te treffen is de alumni dag ook bedoeld om te laten zien waar nieuwe docenten zich mee bezig houden in onderwijs en/of onderzoek, en de NWO prijswinnaars van de opleiding presenteren hun onderzoek. Gepensioneerde docenten houden een presentatie met onderwijs dat ze destijds verzorgden of over het onderzoek waar ze nu mee aan het werk zijn. Alle oud-studenten en oud-docenten krijgen aan het einde van de zomer een uitnodiging met daarin gedetailleerde informatie over de kosten (heel beperkt) en het dagvullende programma. Maar misschien is het een goed idee om de alumnidag alvast in de agenda te zetten. Informatie: www.engels.leidenuniv.nl > alumni, [email protected] of 071 527 21 46. KUNSTGESCHIEDENIS 100 JAAR KUNSTGESCHIEDENIS IN LEIDEN Dit jaar bestaat de opleiding Kunstgeschiedenis in Leiden honderd jaar. In 1907 werd Wilhelm Martin benoemd tot buitengewoon hoogleraar in de kunstgeschiedenis en op 23 oktober 1907 hield hij zijn inaugurele rede. Op 20 oktober 2007 vieren we onze honderdste verjaardag met een symposium waarop de hoogleraren kunstgeschiedenis vertellen over hun passie voor het vak. De dag wordt afgesloten met een feestelijke borrel. Ook alle alumni zijn van harte uitgenodigd. Zie voor meer informatie www.kunstgeschiedenis.leidenuniv.nl. Aanmelden en verdere informatie: [email protected] NEDERLANDS ZESTIENDE BERT VAN SELM-LEZING Op dinsdag 4 september 2007 zal de zestiende Bert van Selm-lezing plaatsvinden met de voordracht die prof. dr. Werner Waterschoot zal houden onder de titel Naar eigen smaak. Individualisering van het gedrukte boek in de zestiende en zeventiende eeuw. Alumni van de opleiding Nederlandse taal en cultuur, studenten, docenten, vakgenoten en alle andere belangstellenden worden van harte uitgenodigd deze lezing bij te wonen. De lezing vindt plaats in zaal 011 van het Lipsiusgebouw, het vroegere Centraal

Faciliteitengebouw (gebouw 1175), van het Witte Singel/Doelencomplex te Leiden en begint om 16.15 uur. Aansluitend wordt in het restaurant een drankje geschonken. De toegang is vrij. Voor nadere informatie: secretariaat van de opleiding Nederlandse taal en cultuur, tel. 071 527 26 04. Een gedrukte versie van de lezing is na afloop beschikbaar voor ? 11,50 (leden van de alumnivereniging Siegenbeek ? 10,75). AFSCHEIDSCOLLEGE VAN ANTOINE BRAET Op vrijdag 28 september 2007 neemt Antoine Braet, universitair hoofddocent bij de opleiding Nederlands, na 31 jaar afscheid van de (Leidse) Taalbeheersing. Op de dag dat hij 65 wordt, houdt hij zijn afscheidscollege. Daarin maakt hij nog eenmaal de balans van het vak op. Een forum van hoogleraren Taalbeheersing discussieert over de toekomst van de vakbeoefening. Tijdens de receptie worden drie nieuwe boeken over retorica van de afscheidnemer gepresenteerd. Alumni zijn van harte welkom. Meer informatie en aanmelding op www.afscheidbraet.nl OPROEP AAN DE OUD-LEDEN VAN HET RENAISSANCE-DISPUUT PROTEUS Komend najaar bestaat het dispuut Proteus 25 jaar. Om ook alle oud-leden uit te kunnen nodigen voor de feestelijke reünie op zaterdag 6 oktober 2007 (aanvang: 14.00 uur) mist de lustrumcommissie nog de nodige gegevens. Bent u kortere of langere tijd lid van Proteus geweest? Graag uw postadres en uw telefoonnummer mailen naar Roland de Bonth: [email protected] of sturen naar de lustrumcommissie van Proteus, p/a Veeneklaaslaan 24, 2252 TG Voorschoten. SIEGENBEEKLEZING De jaarlijkse Siegenbeeklezing vindt dit jaar plaats op woensdag 28 november ’s avonds. Spreker is Antoine Braet, medewerker van de sectie Taalbeheersing van de opleiding Nederlandse taal en cultuur in Leiden. Meer informatie over tijd en plaats worden op de websites van de opleiding Nederlands (www.nederlands.leidenuniv.nl/) en Siegenbeek (www.siegenbeek.nl) gezet. Siegenbeek is de alumnivereniging voor Leidse Neerlandici. U kunt zich aanmelden als lid van Siegenbeek via het email-adres [email protected] of middels het aanmeldformulier op de website. De contributie bedraagt (minimaal) euro 20, over te maken op giro 9697540, ten name van Siegenbeek Alumnivereniging Leidse Neerlandici te Leiden (o.v.v. lidmaatschap 2007). METAAL 2007, NR. 2 In het najaar verschijnt de tweede Metaal van dit jaar. Met onder meer een groot afscheidsinterview met Toine Braet, een recensie van Olf Praamstra’s biografie van Busken Huet, een historisch-taalkundig essay over de brieven van Aagje Luijtsen (1776-1780) en onze vaste rubrieken Nostalgie (Helma van Lierop over haar ‘leermeester’), Uit het veld (neerlandici over hun beroepspraktijk) en Ventiel (Berry Dongelmans over de kwestie ‘competenties versus kennis’). U kunt zich abonneren door lid te worden van Siegenbeek. SLAVISCH en RUSLANDKUNDE ALUMNIDAG SLAVISCHE TALEN EN CULTUREN & RUSLANDKUNDE Op zaterdagmiddag 7 juni 2008 zal de 4-jaarlijkse alumnidag van de opleidingen Slavische talen en culturen & Ruslandkunde plaatsvinden. Het programma zal bestaan uit een college, een spannende quiz en een twistgesprek en natuurlijk blijft er genoeg ruimte over om elkaar te spreken en te netwerken tijdens de koffie- of theepauze en de borrel na afloop. Meer informatie komt in maart 2008 op onze website te staan: www.slavisch.leidenuniv.nl SINOLOGIE Alumni sinologie! Reserveer alvast in uw agenda: woensdag 26 maart 2008 Alumni-dag sinologie. A LA CARTE STUDEREN/ CONTRACTONDERWIJS Begin juli verschijnt de A la carte-gids voor het studiejaar 2007-2008 met daarin het rijke aanbod van de Faculteit der Letteren op het gebied van taal en cultuur, literatuur, geschiedenis, kunstgeschiedenis, theater en film uit alle

werelddelen. U kunt zich tot 27 augustus inschrijven voor de cursussen die starten in de week van 10 september (en tot 21 januari voor de cursussen die beginnen in de week van 4 februari 2008). Prijs ? 205 per cursus (circa 12 weken) of ? 75 per studiepunt als u ook tentamen wilt afleggen (de meeste cursussen tellen 4 of 8 studiepunten). Voor een overzicht van de colleges en andere informatie: alacarteletteren.nl en contractonderwijsletteren.nl. Ontvang de gratis studiegids met ruim 150 cursussen. Stuur een mail naar [email protected] of bel 071 527 64 85. ALUMNICOÖRDINATOR FACULTEIT DER LETTEREN Dr. Doreen Arnoldus Loopbaancentrum Letteren Telefoon: 071 527 22 35 [email protected] www.loopbaancentrumletteren.nl

FACULTEIT DER RECHTSGELEERDHEID LEIDEN REVISITED : EEN MIDDAG TERUG IN DE SCHOOLBANKEN. Vrijdag 21 september vindt voor de tweede keer ’Leiden Revisited’ plaats. Een middag met postacademische sessies waarvoor maximaal 2 NOvA punten zijn te behalen. Aansluitend is er een borrel & buffet. Hierbij heeft u de gelegenheid informeel met elkaar van gedachten te wisselen. Postacademische sessies: BLOK 1: Nieuwe regelgeving inzake kabels & leidingen, prof. mr. W.G. Huijgen Gebiedsontwikkeling tussen HoogezandSappemeer en Roanne, prof. mr. J.M. Hebly BLOK 2: Een nieuw EU-verdrag? De toekomst van het weggestemde grondwettelijk verdrag, prof. dr. W.J.M. Voermans De toekomst van de ontslagvergoeding, prof. mr. G.J.J. Heerma van Voss BLOK 3: Wetsvoorstel oneerlijke handelspraktijken, mr J.P. Hustinx, advocaat bij De Brauw Blackstone Westbroek, Amsterdam Zoekmachines en woningaanbod, mr R.S. Le Poole, advocaat bij Houthoff Buruma, Amsterdam IE recente ontwikkelingen & high lights, prof. mr D.J.G. Visser BLOK 4: Actualiteiten binnen het straf- en strafprocesrecht, mw. mr. P. Schuyt en mr. A. Schoep Het volledige programma kunt u vinden op www.law.leidenuniv.nl/alumni JURIDISCH PAO Het Juridisch PAO van de Leidse rechtenfaculteit organiseert halfjaarlijks cursussen voor diegenen die professioneel in het recht werkzaam zijn. Voor een actueel overzicht raadpleegt u de website www.paoj.nl . Indien u alumnus bent van de Leidse rechtenfaculteit en lid bent van de Vrienden van de Juridische Faculteitsvereniging (VVJF) ontvangt u 10% korting op het gehele cursusaanbod van het Juridisch PAO. Meer over het lidmaatschap kunt u ook lezen op www.law.leidenuniv.nl/alumni of bel met 071 527 48 65.

FACULTEIT DER SOCIALE WETENSCHAPPEN PSYCHOLOGIE S&O-CONGRES: VERLEIDING OF OVERTUIGING? MARKETINGSTRATEGIEËN. Het sociaal- en organisatie psychologisch congres dat Studievereniging der Psychologie Labyrint organiseert kent een aantrekkelijk en maatschappelijk relevant thema. In het Leidse Volkshuis zullen op verschillende grote en kleine bedrijven, organisatiepsychologen en coaches gedurende de hele dag workshops geven rondom het marketingstrategische thema ’Verleiding of overtuiging?’. Informatie: www.labyrintleiden.nl > congrescommissie S&O. Datum: vrijdag 21 september 2007 Tijd: 10:00-18:00 (incl. koffie/thee, lunch en borrel) Plaats: Leidse Volkshuis (Apothekersdijk 33a, Leiden)

WIJ ZOEKEN U! PSYCHOLOGIE GEEFT ALUMNIBELEID VORM. Het departement psychologie en studievereniging der Psychologie Labyrint zijn hard bezig met het gezamenlijk formuleren van een alumnibeleid. Dit kan alleen een succes worden met uw medewerking. Wanneer u alumnuslid wordt van Labyrint (?7,50 per jaar) kunt u o.a. deelnemen aan alle activiteiten die georganiseerd worden en ontvangt u minstens vier keer per jaar het verenigingsblad ’deSofa’. Kijk voor meer informatie en het inschrijfformulier op www.labyrintleiden.nl of mail naar [email protected].

FACULTEIT DER WISKUNDE EN NATUURWETENSCHAPPEN VRIJDAG 24 AUGUSTUS DLF REÜNISTENAVOND De Leidsche Flesch, studievereniging voor Wiskunde, Natuurkunde, Sterrenkunde en Informatica, nodigt op vrijdagavond 24 augustus haar oud-leden en andere oud-studenten van deze opleidingen uit. De avond zal bestaan uit lezingen, diner en borrel. Kijk voor een gedetailleerd programma op www.science.leidenuniv.nl. Bent u geïnteresseerd om deel te nemen aan deze avond? Stuur dan een e-mail aan [email protected]. MAANDAG 3 SEPTEMBER EERSTEJAARSBOEKPROJECT Voor alle aankomend eerstejaars studenten van de faculteiten Wiskunde & Natuurwetenschappen, Letteren, Godgeleerdheid en de opleiding Pegagogiek van de Universiteit Leiden wordt het eerstejaarsboekproject georganiseerd. Dit jaar zullen de eerstejaars El Negro en ik van Frank Westerman lezen, waarna het boek op maandagmiddag 3 september wordt besproken en vragen worden voorbereid, die tijdens het (openbare) interview met de schrijver in de Pieterskerk zullen worden gesteld. De middag wordt afgesloten met een borrel. www.eerstejaarsboekdag.leidenuniv.nl ALUMNI EN OUD-MEDEWERKERS VAN DE LEIDSE NATUURKUNDE. Op zaterdag 15 september organiseert het Leids Instituut voor Onderzoek in de Natuurkunde een reünie voor al zijn alumni en oud-stafmedewerkers. Wij nodigen u van harte uit hierbij aanwezig te zijn. Zie voor informatie www.physics.leidenuniv.nl/alumnidag2007. U kunt zich aanmelden (bij voorkeur) per e-mail: [email protected], maar ook de gewone post doet zijn werk. Graag adresseren aan LION, o.v.v Alumnidag 2007, Postbus 9504, 2300 RA Leiden VRIJDAG 28 SEPTEMBER REÜNIE SCHEIKUNDE JAARGANG 1965 Mail voor meer informatie dhr. drs. Dick Fabery de Jonge: [email protected] LINNAEUS IN LEIDEN Tot 21 oktober. De 300e geboortedag van Linnaeus wordt met een thema-wandeling door de Leidse Hortus botanicus herdacht. Via de planten wordt verteld over Linnaeus’ ideeën over ordening in het plantenrijk. www.hortus.leidenuniv.nl ZONDAG 21 OKTOBER WETENSCHAPSDAG Thema dit jaar is klimaatverandering. www.wetenschapsdag.leidenuniv.nl VRIJDAG 26 OKTOBER ORATIE PROF.DR. JOS VAN DEN BROEK Kijk voor meer informatie en andere oratiedata op www.fwnactueel.leidenuniv.nl. www.physics.leidenuniv.nl/eureka : blad over de studies Informatica, Natuurkunde, Sterrenkunde, Wiskunde, in samenwerking met De Leidsche Flesch. www.originmagazine.nl: magazine over de studies Bio-Farmaceutische Wetenschappen, Biologie, LS&T, MST Science Cafe Leiden is dé ontmoetingsplaats voor wetenschappers en geïnteresseerden in de wetenschap in Leiden. www.sciencecafeleiden.nl

CAMPUS DEN HAAG OPENING COLLEGE JAAR De opening van het collegejaar van Campus Den Haag vindt plaats op 4 september a.s. om 16.30 uur op de Lange Houtstraat 5, Den Haag.

HOGER ONDERWIJS VOOR OUDEREN VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN (HOVO) Het HOVO biedt colleges op universitair niveau voor vijftigplussers. De colleges worden doorgaans gegeven door docenten en oud-docenten van de Universiteit Leiden. Zij behandelen onderwerpen op het gebied van de letteren, de geesteswetenschappen, de sociale wetenschappen en de natuurwetenschappen. Voor informatie over de inhoud van de cursussen kunt u kijken op www.hovo.leidenuniv.nl, of het programma opvragen bij: Hoger Onderwijs voor Ouderen, Universiteit Leiden, 071 527 72 99 (ma. t/m do. 10-13 uur), [email protected]. STUDIUM GENERALE Studium Generale organiseert lezingen voor belangstellenden van binnen en buiten de universiteit. De lezingen zijn gratis toegankelijk. Kijk voor het uitgebreide programma op www.studiumgenerale.leidenuniv.nl of bel 071 527 72 83/72 95/72 96 SCHRIJVERS EN TONEEL Deze serie is een vervolg op de serie SG & Toneel en wordt wederom georganiseerd in sanenwerking met het LAKtheater en de Leidse Schouwburg. De lezingen staan in relatie tot toneelstukken die in het LAKtheater en de Leidse Schouwburg worden opgevoerd, maar zijn ook als op zichzelf staande lezingen te volgen. Periode: 11 september t/m 6 november 2007 Tijd: 20.00-21.30 Plaats: Lipsiusgebouw, Cleveringaplaats 1, zaal 005 GELIJKHEID Het gelijkheidsbeginsel ligt verankerd in de Nederlandse grondwet en in vele internationale verdragen. Het principe stelt dat eenieder in gelijke gevallen gelijk behandeld moet worden. Naast deze juridische benadering van gelijkheid is er ook een sociaalwetenschappelijke, waarbinnen men zich vooral bezighoudt met vormen van sociale ongelijkheid en hoe die veroorzaakt worden.In deze lezingenserie zullen verschillende sprekers ingaan op wat gelijkheid binnen hun vakgebied betekent. Periode: 10 oktober t/m 28 november 2007 Tijd: 19.30 – 21.00 uur Plaats: Lipsiusgebouw, Cleveringaplaats 1, zaal 011 (14/11/07: zaal 028) WASSEND WATER Schoon drinkwater is vandaag de dag nog steeds voor veel aardbewoners een utopie. Daarnaast lijken zich verontrustende nieuwe ontwikkelingen af te tekenen: de waterspiegel stijgt, het klimaat wordt grilliger en de verwoestijning van de aarde rukt op. Zijn er ook niet-verontrustende feiten over water? Zeker! Bijvoorbeeld dat woeste zeeën, romantische rivieren, verstilde sneeuwvelden en watervallen door iedereen mooi gevonden worden. En dat Nederland een naam op te houden heeft in de strijd tegen het al dan niet wassende water. Periode: 1 oktober t/m 5 november 2007 Tijd: 18.45 -20.15 uur Plaats: Lipsiusgebouw, Cleveringaplaats 1, zaal 005

UNIVERSITEITSBIBLIOTHEEK INTELLECTUELE INFRASTRUCTUUR: DE PAPERASSEN VAN HUGO DE GROOT Donderdag 26 juli a.s. van 15.30 tot 17.00 uur in de Grote Vergaderzaal van de Universiteitsbibliotheek Leiden (Witte Singel 27). Lezing van het Scaliger Instituut en de Universiteitsbibliotheek door dr. Martine van Ittersum In de geschiedenis van de politieke theorie is nog nauwelijks aandacht geweest voor de zgn. ’archeology of archives’. Op welke wijze zijn de paperassen en boeken van denkers als bijv. Hobbes en Locke aan ons overgeleverd? Hoe zijn

degenen die deze nalatenschap beheerden daarmee omgegaan? En wat zijn de consequenties voor moderne geleerden die hun gedachtegoed bestuderen? Van Ittersum zal in haar lezing proberen een antwoord te formuleren op basis van haar onderzoek naar het persoonlijk archief van Hugo de Groot. Informatie: Kasper van Ommen (coördinator), 071 527 29 05, [email protected], ub.leidenuniv.nlv > agenda NEDERLANDSE VERENIGING VAN VROUWEN MET HOGERE OPLEIDING VVAO AFD. LEIDEN E.O. Het doel van de VVAO is o.a. het opbouwen en ontwikkelen van professionele netwerken en het stimuleren van sociale contacten tussen hoger opgeleide vrouwen. Het lidmaatschap staat open voor alle vrouwen die een universitaire of hboopleiding hebben voltooid. Ieder jaar worden een aantal algemene bijeenkomsten georganiseerd, maar daarnaast vinden de meeste activiteiten plaats in zgn. kringen. Voorbeelden van kringen zijn; een literatuurkring, waar gezamenlijk boeken worden gelezen en uitgediept, een kook- en eetkring, waar onder het nuttigen van de gezamenlijke bereide maaltijd kan worden bijgepraat, een toneelkring en een theaterkring, waarbij de groep voorstellingen bezoekt, vaak met gezamenlijk eten in een restaurant vooraf. Uiteraard bestaat altijd de mogelijkheid nieuwe kringen op te richten. Informatie: mw. I. Aksoycan-de Bever, 071 517 18 03, [email protected], www.vvao.nl

STUDENTENVERENIGINGEN L.S.V. MINERVA Meer informatie : http://minerva.corps.nl A.L.S.V. QUINTUS Meer informatie: www.antikwariaat.nl SSR-LEIDEN Meer informatie: [email protected] LVVS Augustinus Stichting Oud Leden Augustinus zoekt beeld- en geluidsmateriaal voor het maken van de komende Oud Leden Almanak. Het thema van de komende almanak is muziek. Heeft u nog beelden van musicals, feesten, dansuitvoeringen, bandjes, zingen tijdens de kmt, dansavonden, etc. ze zijn van harte welkom! Uiteraard zullen foto’s na het inscannen weer veilig bij u terugkomen. Het materiaal kan gestuurd worden naar Rapenburg 24, 2311HV te Leiden t.a.v. SOLA of per mail naar [email protected] met vragen kunt u bellen naar 071-5162333 Meer informatie: http://www.lvvsaugustinus.nl/pages/sola VSL CATENA Meer informatie: www.vslcatena.nl/

FACULTY CLUB De Faculty Club is hèt ontmoetingspunt voor alumni van de Universiteit Leiden. Als alumnus kunt u de Faculty Club bezoeken op alle werkdagen tussen 11.00 – 15.00 uur voor een (zaken)lunch en tot 23.00 uur voor diner. Vanaf april dit jaar zijn er speciaal voor alumni maandelijkse borrels georganiseerd. Wij heten uw jaarclub, studievereniging of studievrienden van harte welkom onder het genot van een hapje en een drankje. De derde alumniborrel staat gepland op donderdag 18 oktober vanaf 1730 uur. Ook is de Faculty Club voor alumni beschikbaar als u op zoek bent naar een bijzondere locatie voor een feest, buffet of receptie. De Faculty Club biedt u hiervoor een groot restaurant, twee kleinere kamers en een ruime binnentuin met terras. Bezoekadres: Rapenburg 6, 2311 EV Leiden Voor meer informatie en reserveringen: Telefoon: 071 527 32 90 E-mail: [email protected] Website: www.ufb.leidenuniv.nl/parytcatering

Leidraad

Augustus 2007

31