winter 1998
Leiden helpt adviesbureau bij onderzoek klantengedrag
2
Landelijk programma embedded systems van start
4
Wereldprimeur promovendus Hans van Gageldonk: de asynchrone microcontroller 5
IPA Herfstdagen: „Aan softwarecrisis valt niet te ontkomen”
6
6
Biologie helpt een handje bij opstellen rekenmodellen
Informatica brengt grillig gedrag van klant in kaart De consument toont zich alsmaar grilliger in zijn koopgedrag. Bovendien wil de klant - zowel de koper in de winkel als de zakelijke relatie - het liefst op maat worden bediend. Met als gevolg dat de markt voorspellen een steeds lastiger klus wordt. Adviesbureau TVA developments uit Veldhoven helpt vooral grotere bedrijven om maatwerk te leveren zonder meerkosten. De groep Algoritmiek en Programmeermethodologie van de Universiteit Leiden, onder leiding van prof.dr. Joost Kok, zorgt voor de rekenmodellen.
van hoogleraren in binnen- en buitenland belandde Zegveld in Leiden, bij de groep van Joost Kok. En die zag samenwerking wel zitten. „Dit soort onderzoek is erg aantrekkelijk en vormt een enorme academische uitdaging. Omdat het materiaal zo realistisch is. Het gaat om enorm veel data, plus behoorlijk wat ruis. Een mooie manier om te toetsen of onze technieken bestand zijn tegen zoveel informatie.”
➨ Vervolg op pagina 3
Noem leeftijd, geslacht, inkomen en postcode, en de marketeer weet te omschrijven wat je zoal in huis hebt staan, welke klasse auto voor de deur staat en in welke kledingwinkels je komt. „Dat soort sociodemografische informatie blijkt in de praktijk echter steeds minder betrouwbaar voor dat doel”, stelt senior consultant Marc Zegveld van TVA. Daarom zijn bedrijven steeds meer uit op informatie over het feitelijk koopgedrag van hun klanten. Reisbureau Boekhandel Amazon op internet is een voorloper. Wie daar het nieuwe boek van Michael Porter bestelt, krijgt meteen drie andere titels als tip. Afgeleid van de voorkeur van eerdere kopers van Porters nieuwe boek. Zegveld: „De meest simpele variant, waarbij slechts één aspect wordt meegenomen, maar dat kunnen er veel meer zijn.” Hij noemt het voorbeeld van het reisbureau dat onmiddellijk een passende bestemming kan kiezen op basis van eerdere keuzes van de klant in kwestie of van vergelijkbare klanten. Grootschalig maatwerk vereist dus behoorlijk gedetailleerd onderzoek en analyse, en de wetenschap moet zorgen voor de benodigde modellen en systemen. Na een rondje langs tal
2
Prof.dr. Joost Kok (r) en Marc Zegveld (TVA developments)
„TVA wil een ondernemer of groep ondernemers helpen,
➨ Vervolg van pagina 2
maar wij willen over het onderzoek publiceren. Dat is ons
Interface
uithangbord”, legt Kok uit. „We leren nieuwe dingen, wil-
TVA fungeert voor Kok en zijn twintig medewerkers bovendien
len die aan onze algoritmen toevoegen en daarover schrij-
als interface met het bedrijfsleven. De groep werkte al nauw
ven. Ondernemingen willen echter niet alles naar buiten
samen met een groot aantal bedrijven, waaronder Aegon,
brengen. Dus moet je iets over geheimhouding afspre-
Ahold, Bakkenist, Hollandse Signaalapparaten, ING en KPN
ken.” Die belangentegenstelling overbruggen kost tijd.
Telecom. „Maar via TVA krijgen wij makkelijker toegang tot
„Daar zijn we goed uitgekomen, omdat we beiden gebio-
de top 100 van het Nederlands bedrijfsleven. En dat willen we graag om nog meer inspiratie op te doen voor ons onderzoek.”
logeerd zijn door dit onderwerp”, stelt Zegveld. Inmiddels wordt onderzoek verricht voor twee grote ondernemingen, die alle kosten volledig betalen. Eén onderzoek
Omgekeerd vervult TVA voor het bedrijfsleven de rol van inter-
loopt al enkele jaren en is bijna afgerond, het andere is
face met de wetenschap, stelt Kok. Een bank, een grootwin-
een half jaar geleden gestart. Namen en resultaten mogen
kelbedrijf of een apparatenbouwer stappen doorgaans niet
nog niet naar buiten. "Dat moeten we goed voorbereiden,
zomaar een universiteit binnen. Maar een bureau als TVA is
want dit onderwerp ligt gevoelig", verklaart Zegveld.
goed thuis in het academische wereldje. Van cultuurbotsin-
„Mensen zijn bang dat er allerlei persoonlijke gegevens
gen hebben Kok en Zegveld dus geen last gehad. "We hebben
over hen worden geregistreerd. Geheel ten onrechte, want
wel lang heen en weer gepraat om de vraag helder te krij-
de gegevens worden anoniem verwerkt, maar die angst
gen", bekent Zegveld. „Wij zoeken namelijk iets heel abs-
neem je niet zomaar weg. Daar moet je de tijd voor nemen
tracts. Dus je moet elkaar veel ‘overhoren’.”
en bijvoorbeeld consumentenorganisaties bij inschakelen. Zover zijn we echter nog niet.”
Persoonlijke gegevens Een zeker spanningsveld tussen beide partijen blijft bestaan.
Harry Quispel
Natural computing specialisatie van Leiden Coördinatie, data mining en optimalisatie. Dat zijn de thema's van de groep Algoritmiek en Programmeermethodologie van prof.dr. Joost Kok. Het eerste heeft betrekking op programmeermethodologie, gericht op het koppelen van verschillende systemen. De twee andere thema’s omvatten de ontwikkeling van algoritmen om te voorspellen (regressie), gegevens te classificeren, processen te optimaliseren, uit grote aantallen gegevens de belangrijkste informatie te filtenetwerken geïnspireerd op de wijd-
De Leidse groep Algoritmiek en
baar mogelijk vereenvoudigd weer
vertakte structuur van hersenen en
Programmeermethodologie
te geven (projectie).
zenuwstelsel. Speciaal voor dit vak-
ren en de werkelijkheid zo betrouw-
Rekentechnieken uit de natuur staan
gebied is het Leiden Center for
Samen met nog twee andere groe-
daarbij model. Dat heeft geleid tot
Natural
pen vormen ze het Leiden Institute
evolutionaire algoritmen gebaseerd
Hierin werkt Kok samen met de
of Advanced Computer Science
op bekende begrippen uit de biolo-
groep Theoretische Informatica van
(Liacs), dat deel uit maakt van de
gie:
en
prof.dr. Grzegorz Rozenberg. Beide
faculteit Wiskunde en Natuur-
natuurlijke selectie. En tot neurale
groepen participeren in het IPA.
wetenschappen.
mutatie,
recombinatie
Computing
opgericht.
3
PROGRESS ondergebracht bij STW
Onderzoeksprogramma embedded software en systemen van start Onder de naam PROGRESS gaat 13 januari een nieuw landelijk onderzoeksprogramma voor embedded software en systemen officieel van start. Het businessplan rekent voor de komende zes jaar op een totaalbudget van 21 miljoen gulden, 14 miljoen subsidie en 7 miljoen bijdrage van bedrijven. De eerste oproep voor het indienen van voorstellen is al de deur uit.
ministerie van Economische Zaken (uit zogenaamde IOP-gelden, 6 miljoen) en de Stichting Technische Wetenschappen (3 miljoen) brengen samen 14 miljoen gulden subsidie bijeen. Uit project-gewijze bijdrage wordt 7 miljoen van het bedrijfsleven verwacht. Pre-competitief PROGRESS kent drie pro-
Nederland spreekt een aardig woordje mee op
grammalijnen.
Naast
het gebied van het ontwerpen van embedded
theorievorming - bijvoor-
software en systemen. Tal van bedrijven zijn
beeld over specificatie,
actief op dit terrein, van kleine ingenieursbu-
complexiteit of architec-
reaus en toeleveranciers tot grote producen-
tuur - zal worden gewerkt
ten zoals ASML, Ericsson, Océ, Signaal en
aan
Philips. Begin 1998 is het Eindhoven
gereedschappen
Embedded Systems Institute (EESI) opgericht,
design space exploration,
methodieken
en zoals
en aan de TU Delft krijgt het Technologisch
componenten-technolo-
Instituut voor Embedded Systemen (TIES)
gie,
vorm. In het Interdisciplinairy Centre for
codesign en verificatie.
Complex
Maar ook komen projec-
Computersysstems
Amsterdam
hardware/software
(IC3A) werken de universiteiten in de hoofd-
ten aan bod die tot doel
stad samen.
hebben
om
concrete
realisaties en prototypes Bundeling
tot stand te brengen.
Een bundeling van krachten is echter nodig om
Denk aan compilers en
een versnelling in het onderzoek tot stand te
simulatie-programma-
brengen en op die manier bedrijvigheid in Nederland te
tuur. Voorwaarde is wel dat het om pre-competitief onder-
houden, of om zelfs een toonaangevende positie in te gaan
zoek gaat, het mag geen verkapte vorm van derde geld-
nemen. Het schort met name aan een goede aansluiting tus-
stroom worden. Voorzitter van de programmacommissie die
sen de universitaire wereld en het bedrijfsleven. De com-
daarover waakt is prof.drs. Maarten Boasson, werkzaam bij
plexiteit en het bij uitstek multidiciplinaire en vaak toege-
Hollandse Signaalapparaten en de Universiteit van
paste karakter zijn daar voor een deel debet aan. Ook zijn
Amsterdam.
embedded systemen vaak duur, waardoor universiteiten er onvoldoende ervaring mee kunnen opdoen.
Walter van Hulst
Daarom heeft een aantal partijen de handen ineengeslagen. De Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (4 miljoen), de NWO-sectie Informatica (1 miljoen), het
Voor informatie over PROGRESS zie de website op internet: http://www.stw.nl/progress.
Eerste tender van start
4
Het indienen van voorstellen voor PROGRESS gebeurt in twee
Half februari volgt de eerste beoordeling. Voorstellen die verder
stappen. In de eerste weken van december is de oproep voor de
mogen, moeten uiterlijk 31 maart in definitieve vorm worden inge-
eerste aanmeldingen uitgestuurd. De deadline voor deze voor-
diend. In juni valt de beslissing over de toewijzing. In juli start de
aanmelding, van maximaal twee kantjes A4, is 31 januari.
tweede tender-ronde, die in december tot honorering leidt.
Hans van Gageldonk ontwerpt asynchrone microcontroller
Promotie met een wereldprimeur Nog tijdens zijn promotie kon Hans van Gageldonk het resultaat van zijn werk laten zien. Een 'pieper' met een zogenaamde asynchrone microcontroller. Energiezuiniger en stralingsarmer. Een heuse wereldprimeur.
Vier keer zuiniger Zo'n asynchrone microcontroller bleek minstens vier keer zuiniger dan de synchrone versie, terwijl de snelheid ongeveer
De consument ziet ze zelden of nooit, want ze verdwijnen alle-
gelijk bleef. Bovendien: hoe minder activiteit in een chip,
maal in apparaten zoals draagbare telefoons, pagers ofwel
hoe minder elektromagnetische straling. Een uitkomst voor
semafoons en aansturingen van videorecorders. Toch wor-
de problemen bij een pager, een semafoon, die al op de
den er wereldwijd jaarlijks maar
markt was. Van Gageldonk: „De synch-
liefst 1,2 miljard 8bit-microcontrol-
rone 80C51 interfereert met de ontvan-
lers geproduceerd. Van dat enorme
ger. Dat vereiste een extra voorziening
aantal komt een flink deel op naam
om de controller uit te zetten tijdens
van de 80C51, die veel door Philips
ontvangst. Hetgeen weer extra hard-
wordt
van
ware met zich meebracht om de bood-
Gageldonk promoveerde in septem-
gebruikt.
Hans
schap toch te kunnen ontvangen en
ber aan de TU Eindhoven op een
decoderen.”
nieuwe versie van die 80C51 micro-
Op basis van het werk van Van
controller.
Gageldonk heeft Philips de synchrone versie vervangen door een asynchrone.
Telefonische wekdienst
De nieuwe pager kwam net op de markt
Van Gageldonk werkte vier dagen per
toen Van Gageldonk promoveerde.
week op het Natlab, het onderzoeks-
„Toch leuk als je kunt zeggen: mijn
instituut van Philips in Eindhoven,
werk zit in dit dingetje. Dat maakt alle
bij het Tangam-groep die onderzoek
wiskundige abracadabra voor een bui-
doet naar asynchrone chips. „Bij
tenstaander meteen een stuk concreter.
asynchrone chips wordt geen glo-
Bovendien was dit het eerste asynch-
baal kloksignaal over de chip ver- Van Gageldonk: „Toch leuk als je kunt zeggen,
rone product op de wereldmarkt. Een
spreid zoals bij synchrone chips”, mijn werk zit in dit dingetje...”
promotie met een primeur."
legt Van Gageldonk uit. „Geen kerkklok die iedereen wakker beiert, maar een telefonische wekdienst op maat. Het grote voordeel is, dat je energie bespaart
Extra afstemming Bijkomend nadeel was, dat Van Gageldonk niets mocht publi-
door alleen die elementen te activeren die echt actief móe-
ceren zolang het eindproduct nog niet in de winkel lag. Dat
ten zijn."
vergde extra afstemming, maar volgens de promovendus
Onder leiding van prof.dr.ir. Kees van Berkel, zowel aan Philips
werd het hele proces zowel vanuit de TUE als Philips goed
als de TUE verbonden, was al een programmeertaal ontwik-
bewaakt. „Zo'n promotie-onderzoek moet je zien als een
keld waarmee dat 'trucje' kan worden uitgevoerd. Van
ideale gelegenheid om even in de keuken van een bedrijf te
Gageldonk: „In die programmeertaal kun je een beschrij-
kijken,” zegt Van Gageldonk. „Dat moet een soort natuur-
ving geven van het aantal transistoren en de verbindingen
lijke reclame zijn waarmee bedrijven je kunnen strikken.” In
ertussen. Je geeft de boodschap in feite een lijstje met huis-
het geval van Van Gageldonk is dat blijkbaar goed gelukt. Na
nummers mee waar aangebeld moet worden. Dat maakt het
zijn promotie is hij in dienst getreden bij Philips.
mogelijk om over de eigenschappen van het circuit te redeneren. Ik heb dat gedaan aan de hand van een concreet voor-
Pieter Lomans
beeld, de 80C51.”
5
Michael Blaha tijdens Herfstdagen:
Reverse engineering moet standaardpraktijk worden Functionaliteit, kosten en interface. Plus de service en de continuïteit daarvan. Dat zijn de aspecten waar kopers van computerprogramma's doorgaans naar kijken. Maar de kwaliteit van de software echt evalueren is er niet bij, zelfs niet als grote bedrijven voor miljoenen investeren. Tot verwondering van de Amerikaan Michael Blaha. Want zonder al te hoge kosten valt daar volgens hem best een behoorlijk idee van te krijgen.
speelt echter open spel en vraagt de leverancier om de database-structuur voor het onderzoek beschikbaar te stellen. Daar stelt hij een geheimhoudingsplicht bij zijn opdrachtgever tegenover. Uiteindelijk is reverse engineering van databases volgens Blaha alleen een bedreiging voor slechte producenten.
Michael Blaha heeft zich ontwikkeld tot autoriteit in reverse engineering van relationele databases. Hij keert databases binnenstebuiten om de kwaliteit van de software te evalueren. Na drie weken stoeien weet de Amerikaan doorgaans genoeg. De kosten daarvan vallen in het niet bij de miljoeneninvestering om bijvoorbeeld een duizendtal werkplekken van software te voorzien. Reverse engineering van databases is volgens Blaha eenvoudiger dan van de programmacode. In ongeveer driekwart van de cases die hij onder handen neemt, vindt hij kleinere fouten. In de helft van de gevallen stuit hij op grotere ontwerpfouten in de databasestructuur. Toch altijd nog één op de vier keer treft Blaha con-
Michael Blaha: De kosten van reverse engineering van databases
ceptuele fouten aan die het gevolg zijn van gebrekkig model-
blijven zeer beperkt ten opzichte van de enorme investeringen...
leerwerk door de software-ontwerper. Hij weet ook dat het zeer ongebruikelijk is om, zoals het eigenlijk zou moeten, eerst een compleet model te ontwerpen en dan pas de volle-
Betere communicatie Reverse engineering van software is in de belangstelling komen
dige database.
te staan door het millenniumprobleem. Blaha hoopt dat Y2k
Duizenden tabellen
tot standaardpraktijk te maken in grote bedrijven. Niet
een katalysator wordt om reverse engineering van databases Om de kosten voor zijn klanten in de hand te houden gaat
alleen krijgen die bedrijven daardoor inzicht in de zwakkere
Blaha niet zo ver om te bewijzen dat een programma ook
kanten van het product, ze komen er tegelijkertijd achter
werkelijk doet wat het zou moeten doen. In financiële pak-
hoe het product is gemaakt. Communicatie met de produ-
ketten zijn namelijk vaak meerdere duizenden tabellen
cent wordt door de opgedane kennis gemakkelijker. Verder
gedefinieerd. Blaha waarschuwt er dan ook voor om de tijds-
is bij overstap op een ander programma in bijna alle geval-
besteding goed in de gaten te houden bij reverse enginee-
len conversie van bestaande data nodig. Om dat goed te
ring. Het is namelijk niet de bedoeling om alle fouten te
doen moet je inzicht hebben in zowel de bron als het doel.
gaan repareren. Reverse engineering vereist dus een andere
Ook bij het integreren van verschillende toepassingen is het
instelling dan forward engineering. De kwaliteit van het
erg belangrijk om goed te begrijpen wat de afzonderlijke
databaseontwerp geeft echter een goede indicatie van de
applicaties doen.
kwaliteit van de hele software, stelt Blaha. Hij ontmoet in de praktijk nogal eens weerstand. De Amerikaan
6
Rob Weijs
Feedbackmeeting ‘renovatie en bedrijfsleven’
„Aan softwarecrisis valt niet te ontkomen” „Het loopt compleet uit de hand, en het ergste moet nog komen.” Zo vat beroepsmatige software-renovator Harry Sneed de algemener gevoelde softwarecrisis samen. Hij deed dit op de feedbackmeeting tijdens de IPA-herfstdagen. Sneed was niet de enige die pessimistisch is gestemd. Universiteiten moeten zich daarom meer dan nu gaan bezighouden met renovatie van software, vindt Chris Verhoef (UvA).
zenden regels code valt weinig academische eer te behalen. Maar omdat het om zoveel programma’s gaat, met allerlei onverwachte interacties, wordt het 2000-bestendig maken van een bedrijf een interessant managementsprobleem. Hier ligt een taak voor de universiteiten, vindt Chris Verhoef van de Universiteit
van Amsterdam. Temeer daar na het millennium-probleem Sneed verdient de kost met het repareren van slecht presterende software. Vanuit die ervaring voorspelt hij dat het millenniumprobleem nog maar een kleintje is in vergelijking met hetgeen ons nog te wachten staat. Ook Michael Blaha toont zich somber. „Het ontwikkelen van betere ontwerpmethoden wordt nogal eens als oplossing naar voren geschoven. Maar tegelijkertijd stel ik vast dat de state of the art op dit gebied al heel goed is. Desalniettemin is de gemiddelde praktijk in softwareproducten beroerd.” Blaha noemt reverse engineering een creatief antwoord op de crisis. Helpen betere ontwerpmethoden dan niet? Het tussentijds stemmen tijdens de feedbackmiddag
Chris Verhoef (l) en Harry Sneed (r)
toonde aan dat de mening van de deskundigen nog wel te beïnvloeden valt, maar de meerderheid verwacht er niet al te veel van. De complexiteit van software neemt eenvoudig-
andere problemen zullen opdoemen. Verhoef gaat daarom
weg te snel toe. En, zoals IPA-directeur Jos Baeten toevoegde:
tijdens de eeuwwisseling zeker niet op een onbewoond
„Als je een systeem ontwerpt, weet je nooit waarvoor het uit-
eiland zitten, maar wil met eigen ogen zien wat er allemaal
eindelijk gebruikt gaat worden.”
misgaat. Daaruit denkt hij extra argumenten te halen om zijn groep uit te bouwen in de richting van software-renova-
Extra argumenten
tie.
Is softwarerenovatie een onderwerp voor universiteiten? In principe gaat het bij het millennium-probleem om een vrij
Rob Weijs
simpele technische kwestie. Aan het doorploegen van dui-
7
Jury bij uitreiking Huygens Prijs:
Eind oktober is een start gemaakt met het Twinning-project, een initiatief met steun van de overheid om beginnende onderne-
Wiskunde belangrijk voor toponderzoek informatica
mers in de IT-sector te steunen met financiën en advies. In Amsterdam is het eerste centrum gevestigd, in Eindhoven volgt eind 1999 het tweede.
Dr. Ronald Cramer heeft de Christiaan Huygens Wetenschapsprijs
(KNAW) voor zijn proefschrift Modular Design of Secure yet
IPA: naast fundamenteel onderzoek ook diensten voor bedrijven
Practical Cryptographic Protocols. Cramer deed zijn promotie-
Het verbeteren van de betrouwbaarheid, prestatie, snelheid en
onderzoek aan het Centrum voor Wiskunde en Informatica
flexibiliteit van software. Dat is in het kort gezegd het werkge-
(CWI).
bied van het Instituut voor Programmatuur en Algoritmiek
1998 gewonnen. Hij ontving deze onderscheiding van de Koninklijke Nederlandse Academie voor Wetenschappen
De jury was zeer te spreken over het niveau van de nominaties, vol-
Het IPA is een samenwerkingsverband tussen de wiskunde- en infor-
opleiding van aio's/oio's in het stelsel van onderzoekscholen dat
maticafaculteiten van de TU's in Eindhoven en Twente, de uni-
vrijwel het gehele ICT-veld overdekt. Ook de moderne internet-
versiteiten in Groningen, Nijmegen, Utrecht, Amsterdam (VU)
technologie draagt volgens de jury bij aan het up to date hou-
en Leiden en het Centrum voor Wiskunde en Informatica (CWI)
den van kennis. Tevens valt te constateren dat een stevig deel
in Amsterdam. Daarnaast zijn er vaste contacten met enkele
wiskundige technieken een voorwaarde lijkt voor toponderzoek in de informatica. Gezien de druk waaronder de universitaire
onderzoeksgroepen van de Universiteit van Amsterdam. Software technologie, algoritmen & complexiteit en formele
wiskundebeoefening op het moment staat - weinig aankomende
methoden zijn de drie hoofdthema's van het onderzoek binnen
studenten en pressie om de 'moeilijke' wiskunde in het infor-
het IPA. Binnen deze drie hoofdthema's telt het IPA zes speer-
matica-curriculum zoveel mogeljk te beperken - levert dit vol-
punten: testen en valideren, renovatie, embedded systems,
gens de jury een gevaar op voor het toekomstig promotie-onder-
natural computation, software architectuur en algoritmen voor
zoek in de informatica.
planning en ontwerp.
Nederlands ICT-onderzoek van hoog niveau Het Nederlands onderzoek op het gebied van informatie- en communicatietechnologie (ICT) telt internationaal mee. Dat concludeert het Centrum voor Wetenschaps- en Technologiestudies (CWTS) in Leiden aan de hand van een inventarisatie. Zo bezet Nederland volgens onderzoeker dr. Robert Tijssen de tiende plaats op de mondiale citatieranglijst op het gebied van computers en dataverwerking, en de elfde op het gebied van telecommunicatie. Ook zijn Nederlandse onderzoekers op deze gebieden goed vertegenwoordigd in internationale netwerken en samenwerkingsverbanden. Op het gebied van computers en dataverwerking zijn de Verenigde Staten daarin een dominante speler, terwijl op het gebied van telecommunicatie de EU-programma's een zeer belangrijke rol vervullen.
Twinning-bedrijfje werkt samen met CWI Onder de naam Eidetica hebben Annius Groenink (26) en Stijn van Dongen (29) zich gevestigd in het Twinning Center in Amsterdam. Enkele maanden eerder waren zij in samenwerking met het Centrum voor Wiskunde en Informatica (CWI) van start gegaan. Eidetica ontwikkelt algoritmen voor een slimme internet-zoekmachine. Niet trefwoorden, maar de context is daarbij het uitgangspunt. Het uitontwikkelen tot een heus product zal naar verwachting nog één tot twee jaar duren.
8
(IPA).
gens haar mede toe te schrijven aan de stroomlijning van de
Colofon Deze nieuwsbrief is een uitgave van IPA, Instituut voor Programmatuurkunde en Algoritmiek en verschijnt vier keer per jaar. Voor toezending, vragen of verzoek tot overname van (delen van) artikelen gelieve contact op te nemen met onderstaand adres: IPA Technische Universiteit Eindhoven Hg 7.17 Postbus 513 5600 MB Eindhoven tel. 040 2474124, fax. 040 2463992 e-mail
[email protected] url http://www.win.tue.nl/cs/ipa Redactie: Prof.dr. Jos Baeten, dr. Tijn Borghuis, Walter van Hulst Anne-Meta Oversteegen, met medewerking van Pieter Lomans, Harry Quispel en Rob Weijs. Fotografie: Adrie Kauwenberg, Rob Weijs. Vormgeving: Marten Hogeweg
