F R A N C IA Roncal/Erronkari 330
Arag
Puente la Reina de Jaca
PARADOR
Sádaba
Arnedo
LA
VILLAS
Alfaro Valareña
Cintruénigo
Ejea de los Caballeros
Tudela
113
Escorón
AP-68
Agramante
PARQUE NATURAL DEHESA DEL MONCAYO
122
Moncayo 2316
Ólvega
Añón
Borja
Monasterio de Veruela
Magallón
Pedrola
Fuendejalón Tabuenca
JACHTHAVEN
HUESCA
Valpalmas
240
Erla
Tormos
Sierra de Luna
Barbastro
330
Sesa
Castejón de Valdejosa
Remolinos Figueruelas Alagón Utebo Pinseque
Zuera
Monzón
A-23
Binéfar
San Mateo de Gállego Villanueva
Alcubierre
Sariñena
Leciñena Perdiguera Farlete
Villamayor
240
LOS MONEGROS Monegrillo
Rueda de Jalón ZARAGOZA La Muela Épila
Hu erv a
alo pe
ST
Gu ad
EM
IB
TARRAGONA
rtín
A
Ma
GUADALAJARA 136 km
SI
ÉR
234
IC O
211
Gallocanta
G UADALA JAR A Molina de Aragón
Vivel
T ER U EL
Caminreal
211
Utrillas TERUEL 90 km
TERUEL 95 km
A Z O AG
ZAR
N
Andorra
A-23
Laguna de Gallocanta
O G A R A A Z ZAR A Z
TARRAGONA 115 km
Alfajarín Fraga Villafranca de Ebro Embalse Mesones La Almolda Osera de Ebro de Pina Gómara 234 Gotor AP-2 de Isuela El Burgo A-2 Ricla Muel Botorrita Illueca de Ebro Malanquilla N-II La Almunia Pina de Ebro Bujaraloz PARAJE NATURAL DE LOS Fuentes Morés Chodes de Doña Godina Aniñón GALACHOS DE LA ALFRANCA de Ebro Gelsa Morata Cervera de la Calzada DE PASTRIZ, LA CARTUJA Y Quinto Longares Sabiñán Embalse EL BURGO DE EBRO de Jalón Almonacid de Mequinenza Velilla de Ebro Torralba de Ribota Paracuellos de la Sierra Mequinenza Alforque La Zaida Fuendetodos Terrer Calatayud Cariñena Alborge Belchite Codo Ateca Belmonte 211 Cinco Olivas Sástago EBRO Embalse Ariza Aguarón Aguasvivas de Gracián Paracuelllos Aguilón Fayón de Ribarroja Caspe Maluenda Escatrón Alhama de Jiloca Nonaspe Chiprana Cetina de Aragón Velilla de Jiloca Azuara Fabara Lécera Morata de Jiloca Luesma Villafeliche Híjar Herrera de Nuévalos Jaraba Murero Mainar 232 Maella los Navarros Moneva Monasterio de Piedra Badules Daroca PARQUE NATURAL Albalate del MONASTERIO DE PIEDRA Romanos Moyuela Arzobispo Minuesa Maranchón Cubel Fonfría Calcena
Ciria
GRATIS BROCHURE
LLEIDA 20 km
SO RIA
Gallur Luceni
Jal ón
Ágreda
Tauste
Mallén Vera de Moncayo
Arguis
LLEIDA 37 km
Tarazona
KUUROORD
Tardienta
232
CAMPING
Ayerbe
Santa Eulalia de Gállego
Rivas
R IOJA
GOLFBAAN
HU ES CA
Murillo de Gállego
Asín
NATUURGEBIEDEN
330
VALL D´ARÁN Y FRANCIA 98 km
AP-15
Biel
Luesia
LUCHTHAVEN SANCTUARIUM-KLOOSTER
a
Uncastillo Malpica
Carcastillo
Biescas Sabiñánigo
Gállego
CINCO
Castiliscar
121
Jaca
Ruesta Mianos ón Urriés Navardún Longás Lobera
Sos del Rey Católico
Olite
Arg
LOGROÑO 44 Km
Artieda
Embalse de Yesa
Undués de Lerda Tafalla
SORIA 77 km
Sigües
Tiermas
240
NAVA RR A
Calahorra
Panticosa
Hecho Canfranc
Estella/ Lizarra
A-12
LEGENDE SNELWEG AUTOWEG NATIONALE WEG EERSTERANGSWEG TWEEDERANGSWEG B-WEG SPOORLIJN HOGESNELHEIDSLIJN
ZARAGOZA
PAMPLONA/ IRUÑA
Alcandre
VITORIA-GASTEIZ 93 km
DONOSTIA-SAN SEBASTIÁN 92 km AP-15
0
10
20
30
km
20112011 AÑO
40
50
NL
CASTELLÓN DE LA PLANA 148 km
www.spain.info
A HUESCA 70 km
Zaragoza
A-23
5
Museum van het Romeinse Forum
6
Thermenmuseum
28
Paleis van La Aljafería
7
Paleis van Armijo
29
Stierenarena
8
Paleis van Azara
30
Pablo Serranomuseum
9
Paleis van Donlope
31
Poort van El Carmen
10
Paleis van Montezumo
32
Patio van La Infanta
11
Camón Aznarmuseum
33
Postkantoor
12
Huis van het Kanaal
34
Museum van Zaragoza
13
Huis van de familie Torrero
35
14
Huis van Prior Ortal
Kerk van San Miguel de los Navarros
fox
15
Magdalenakerk
ad
16
Museum van het Romeinse Theater
17
Kerk van San Gil Abad
ANDERE BEZIENSWAARDIGHEDEN
18
Paleis van de Graven van Sástago
36
Stenen brug
19
Kerk van La Mantería
37
20
Paleis van de Graven van Morata
Auditorium annex Congrescentrum
38
Parque Grande
21
Kerk van San Felipe
22
Forteatoren
n ñá Li
Pa ul
rsi d ive
Vic en te
CO
Sa n
ón
o
fas
Ur
Un
EI JA IM
N DO
re a
A MIN
rva Hu e
LA
Me fist o
MI
GU
EL
SE
RV
s dré e An rpid Gu
Legende TO
vo
S
r Ne
E RR
Glorieta del Esperanto
N
LA
DE
ET
S
n
aró
m Po
Río
Esc or
Añ
ísm
Lib ert ad
l Per a ac Isa
o
He ro
I so Alf on
IA NC DE PE N DE IN EO
no za
PA S
o
Parque Villafeliche
NO
Parkeerterrein Toeristenbureau Busstation
a
iol
MI CA
ab aF
in
Re
Politie
Lo
Miraflores
o
z ren
na
ru
d Ve
tir ár eM nt e Vic
nz
l sta Lo
n Sa
IÓ
t
UC
Vi
ia or
ría Ma
de
ore
35
s
EO PAS
TIT
cis co
15
nL
SEMINARIO SAN CARLOS
me
Plaza los Sitios
Te o
Pa la
Sa
Plaza San Miguel
Bal
a
o eir
as
m
Paseo Sagast a
La Seo of Kathedraal van San Salvador
ld
yo r
Bla nc as
ue
DA Po n
uel
uin
Su ía
ar
c
Ri
N-232
Trabajo
o
rd Pa
Gil de Jasa
4
ba
Ma
e
34
aq
Jo
M
Da
Arzobispo
Zudatoren
SO
PIRINEOS LOS DE
lo
ST O
Tr il
GU AU
R CÉSA
Cajal
y Ramón
NI AV E
Fr on
tiñ
án
r Docto
27
7
8
Ver óni ca
NS
Do ct or
Salaman ca
Agu ador es
Mayo ral
Ho rn o Ca Es p po itá ne n ra
ANSELMO
NTE
3
Do
9
Plaza Sa San Pedro n Nolasco Jo rg
CO
a nt Sa
l ra
Zumalacárregui
las
Goya
ne
A-23
A TERUEL 181 km
nid a
ón
4
6
Mig
San clem ent e
Fr an
I XII
Le
de
2011
Lagasca
Miguel de Cervan tes
Av e
Ge
AÑO 2011
38
de
a Ign
eo
l
300
37
n Sa Glorieta Sasera
la yo Lo
ro
150
Plaza Paraíso
s Pa
rci a
Stadsmuur
La Lonja
RO
n
14
San
EO
NV
z
17
PA S
d Pe
S PA
ñe
Zur ita
IGLESIA DE SANTA ENGRACIA
Plaza Aragón
ÍA
Ma
o
Joa quín Cos ta
33
cio
RA
Jerónim
A
YA GO
0 m
diz
32
G EO
cla
GRATIS BROCHURE
Onze teksten worden zorgvuldig opgesteld en herzien teneinde betrouwbare en actuele informatie te verstrekken. In de periode tussen de laatste tekstcorrecties en publicatie kunnen echter veranderingen zijn ontstaan. U wordt vriendelijk verzocht eventuele onjuistheden door te geven via
[email protected]. Hartelijk dank voor uw medewerking.
c
a rad Cer PARANINFO UNIVERSITARIO
Da to
Ri
DE
N
Fit a
ra n
N LO MP PA
ez
AV
n me
r
Ca IDA AVEN
h nc
E AL EV
án rn He
és rt Co
Plaza Mariano Arregui
Cá o oni Ant
IA NC
s va no
nf
Nú
O
o
a
Ca
na
COS
arz
Cá
re d
O
o
e Pas
Glorieta de los Zagríes
B
31
Mi
5
o
16
Plaza España
eM
Plaza Carmen
ag
18 5d
10
nti
13 ez
4d eA go sto
ba
SE PA
l
Co rte sd eA rag ón
USÁN
ia liv
BERD
Fabro
Asturias
no
Al
Sac ram ent o Terue
s
ÍN
Markt
26
LE
na
ST
Mé
Sa
AL
de
AG U
dre
Cariñena
o urg
ls
zy
12 nd
Plaza Salamero
ÍA
dea
Plaza de San Felipe
19
11
po
CA B
Plaza la Seo
Ca
y
VICE
AR
do sa Ca lo b G Pa arcía Gal
Rafo
Doc tor F lem ing
CLAVÉ
or Te n Bo
30
Ma
D IDA EN
NIPO: 072-12-048-1
EO
aza
la Ávi
Toledo
dre
S PA
i cor a
Ma
M
Es
22
Plaza La Victoria
Plaza José María Forqué
3
23
20
Azoq
Salina
Gay arr e
A
DA
Pignatelli
25
Gemeentehuis
Y
2
A CASTELLÓN 283 km
Kerk van San Pablo
Basiliek van El Pilar
AY
Plaza del Pilar
Pablo Gargallomuseum
24
2
GA R
1
23
1
HE
Da
21
ARAN
ón
Palma
Es Tarragon
ra osu Esc
Sá
Grafisch ontwerp: Estudio Grafimarque
ía
Tekst: Heda Comunicación
D.L.: M-13327-2012
Santande r
io der
1e Uitgave 2012
Gedrukt in Spanje door: EGESA
de
EC
s Ma nif es Pru tac den cia ión Plaza de Justicia
25
iero
ABÍ
ral Genendía Maya
Blas
Bogg
Arag
Villa cam pa
36
nza
s
24
PASEO
Plaza de César Augusto
26
Arma
San
Pablo
GOBIERNO DE ARAGÓN
si De
Ministerio de Industria, Energía y Turismo
Foto’s: Pascual Lobo, J.J.; Garrido, A.; Berlín, B.; G. López-Alonso, R.; Krammer; Massats, R.; Alvira, F.; Ontañón, F.; González Grande, J.L.; Muñoz, M.; Martínez, A.
Cartografie: Javier Fernández Martín rc Ga
Uitgave: © Turespaña
ón
Las
27
Predic adores Casta Álvare z
h
RR
Plaza de Roma
Vertaling: Marianne Moester Blom
Ram
San
Doménec
NTE
COND E Agust ina
29
Monc ayo
Voorpagina: Basiliek van El Pilar
Inés
Plaza del Portillo
FUE
Cereros
Rua ta
EBRO CABALLERO
May oral
AV
RID
MAD
Trov ador
Plaza Ciudadanía
A DE ENID
Pa Arista se od el aR iber a
Y
Santa
Castillo
ra
García
Arboleda Macanaz
Pan oy
Plaza San Gregorio
ue
Puente de Santiago
ECHEG ARAY
Plaza Santo Domingo
Calator ao
Aljafería
La
fig
AVENIDA
Al co n
o Rein
Du ero Río
AP-68
28
A-2
A MADRID 312 km A LOGROÑO 172 km
68
PAS EO
50
Plaza Emilio Alfaro
ÍN AGUST
NUTTIGE GEGEVENS
Parque Aljafería
MARÍA
ACTIVITEITEN
22 24 29 34 39 43 47
Diputados
ROUTES DOOR DE PROVINCIE Museumgewest Cinco Villas El Moncayo Calatayud en de waterwegen Wijn en kunst Benedenloop van de Ebro Los Monegros
PASEO Santa Lucía
a
AP-2
4
HET OUDE CENTRUM
uriz
A BARCELONA 285 km
BEZOEK AAN DE STAD
RÍO
Plaza Europa
de Z
MONUMENTEN VAN DE STAD
io orr Cel
1
la
Sixto
IINLEIDING
zul
Agudo
allo
Vall e
ingo
Garg
Ga
Dom
Vic or
Arq uite cto
Zalmedina
de
M
Pablo
ad re
Ba
a or
e on
AS
Alm adie ros del R onca l
én
m
RANIL L
os gr
Gra
M os
ra er
za
ra
oA
Rí
do
cia
DE
n gó
ALMOZARA
an
Palencia
AV EN IDA
Si
Al
ilén
SPANJE
Fe rn
José Pardo Asso
o isc ia nc Sor Fra ínez t r Ma
Ru
ZARAGOZA
Sob arb e
ARAGON
Station hogesnelheidslijn
Ziekenhuis
Treinstation Renfe
DE STAD ZARAGOZA
Zaragoza heeft een oppervlakte van 17.252 vierkante kilometer en vormt samen met de provincies Huesca en Teruel de Autonome Gemeenschap Aragon. Van de circa 900.000 ingezetenen wonen er meer dan 600.000 in de stad Zaragoza, de provinciehoofdstad. Andere steden met belangrijke inwonertallen zijn Calatayud, Ejea de los Caballeros, Utebo en Tarazona. Het klimaat is continentaal, met kraakheldere luchten en El Cierzo, de karakteristieke noordenwind vanaf de berg El Moncayo. De geschiedenis van Zaragoza is nauw verweven met de grote beschavingen die over het Schiereiland hebben geheerst. In het jaar 24 v.Chr. stichtten de Romeinen de stad Cesaraugusta (Zaragoza). Na een periode van overheersing door de Visigoten brak met de Islam een schitterend tijdperk aan.
1
ZARAGOZA INLEIDING
DE PROVINCIE ZARAGOZA BEVINDT ZICH IN HET NOORDOOSTEN VAN SPANJE, OP KORTE AFSTAND VAN DE PYRENEEËN.
ZARAGOZA 2
3
4
1. PALEIS VAN LA ALJAFERÍA 2. ROMEINSE STADSWALLEN 3. LA ALJAFERÍA. MOSKEE 4. ZUDATOREN
Het Koninkrijk Aragon is voortgekomen uit een kleine christelijke Pyrenese nederzetting. Na vereniging van dit Koninkrijk met Catalonië ontstond de Kroon van Aragon die in het Middellandse-Zeegebied een heersende mogendheid werd. Het huwelijk van een van de koningen - Ferdinand II van Aragon - met Isabella van Castilië in 1469 vormde de aanzet tot het huidige Spanje. Gedurende de napoleontische invasie van Spanje in de negentiende eeuw werd Zaragoza tot twee keer toe omsingeld, hetgeen de geschiedenis is ingegaan als De Belegeringen van Zaragoza die de stad vrijwel geheel verwoestten. Maar de provincie is in staat gebleken zich in demografische en economische zin volledig te herstellen.
2
Het landschap van Zaragoza wordt grotendeels bepaald door de Ebrorivier die het gebied doorkruist op zijn weg naar de Middellandse Zee. Het Pyrenese voorgebergte en de Iberische bergkammen zijn de belangrijkste bergzones, met als hoogste punt El Moncayo (2315 meter). De uitgestrekte korenvelden van het gewest Cinco Villas, de woeste vlaktes van La Violada en Los Monegros, de vruchtbare valleien van de rivieren Gállego, Jalón en Jiloca, en de plattelandswijngaarden van Borja, La Almunia de Doña Godina, Cariñena en Belchite maken deel uit van de bekoorlijke natuur van dit territorium. Op het gebied van cultuur is in de hele provincie het spoor van de geniale schilder Francisco de Goya te volgen. Ook zijn er overblijfselen uit de Romeinse tijd en prachtige bouwwerken in romaanse, gotische en vooral ook mudejarstijl (Werelderfgoed). 3
INLEIDING
1
HET OUDE CESARAUGUSTA VERRAST DE BEZOEKER MET HET RIJKE ERFGOED, DE NIEUWE ZONES LANGS DE RIVIER EN DE MODERNE UITSTRALING.
*
PANORAMAZICHT OP ZARAGOZA
Zaragoza is de basiliek van El Pilar en nog veel meer: een schilderij van Goya, een boottocht over de Ebro, een wandeling door de voetgangerszone ... 4
TIP: vier stadswandelingen - Het oude centrum (p. 6)/ De moderne stad (p. 13)/ De nalatenschap van de EXPO (p. 17)/ Andere bezienswaardigheden (p. 20).
ADVIES: * Ga eerst even langs bij een Toeristenbureau voor de meest actuele informatie omtrent openingstijden, activiteiten, enz. ...
5
ZARAGOZA
BEZOEK AAN DE STAD
BEZOEK AAN DE STAD
ZARAGOZA
ZARAGOZA 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 PLAZA DEL PILAR
HET OUDE CENTRUM AAN DE RECHTEROEVER VAN DE EBRO STAAT ONMISKENBAAR DE BASILIEK VAN EL PILAR
14
Basiliek van El Pilar Gemeentehuis La Lonja La Seo of Kathedraal van San Salvador Museum van het Romeinse Forum Thermenmuseum Paleis van Armijo Paleis van Azara Paleis van Donlope Paleis van Montezumo Camón Aznarmuseum Huis van het Kanaal Huis van de familie Torrero Huis van Prior Ortal
15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27
Magdalenakerk Museum van het Romeinse Theater Kerk van San Gil Abad Paleis van de Graven van Sástago Kerk van La Mantería Paleis van de Graven van Morata Kerk van San Felipe Forteatoren Pablo Gargallomuseum Kerk van San Pablo Markt Stadsmuur Zudatoren
De wandeling begint op het Plaza del Pilar met rondom de gelijknamige Basiliek, het Gemeentehuis, La Lonja en de Kathedraal van San Salvador. De indrukwekkende afmetingen maken de Basiliek van El Pilar (1) heel imposant. Volgens de overlevering bezocht de Maagd Maria op 2 januari van het jaar 40 Zaragoza om de apostel Sint Jakob bij te staan, die ontmoedigd geraakt was bij zijn pogingen de bevolking te bekeren. De zuil van geaderd marmer waarop de Maagd leunde - die altijd bewaard is gebleven - vormde de aanleiding tot de constructie van de eerste Mariatempel van de hele christelijke wereld. Het prachtige barokke bouwwerk staat op de plek van de voormalige gotische kerk. Het is een ontwerp van Felipe
6
7
BEZOEK AAN DE STAD
2011
BASILIEK VAN NUESTRA SEÑORA DEL PILAR
Sánchez y Herrera, bijgenaamd “De Jongen”, die de drie schepen, het altaar en het koor voltooide. Later werden er veranderingen aangebracht door Ventura Rodríguez, die de Heilige Kapel bouwde en verscheidene koepels en torens toevoegde die pas in de twintigste eeuw afgebouwd werden. Het resulteerde in een indrukwekkend gebouw, aan de buitenzijde van baksteen in de karakteristieke Aragonese bouwstijl, met elementen in mudejarstijl zoals de gekleurde dakpannen en het byzantijns aandoende dak.
Aan het hoofd van het plein staat de tweede kathedraal: La Seo of Kathedraal van San Salvador (4), op de plek van het voormalige Romeinse forum van Cesaraugusta; de archeologische overblijfselen daarvan zijn nog te zien in het souterrain van het museum van het Romeinse Forum (5). Later stond hier de grote moskee van Saraqusta. Het oorspronkelijke bouwwerk in romaanse stijl dateert uit de twaalfde eeuw, maar is sindsdien veelvuldig verbouwd hetgeen geleid heeft tot een harmonie van verschillende LA LONJA
In het interieur vormt de Heilige Kapel een afzonderlijke tempel binnen de Basiliek. Hier bevindt zich het uit de vijftiende eeuw daterende vergulde houten beeld van de Maagd Maria, leunend op de Heilige Zuil. Het figuur is maar 38 centimeter hoog, maar wordt vereerd als patrones van de hele Spaanstalige Wereld. Het hoofdaltaar in gotische stijl is een werk van de beeldhouwer Damián Forment. De elf koepels en gewelven zijn versierd met fresco’s van de gebroeders Bayeu en van Francisco de Goya, die de gewelven van El Coreto en Regina Martirum schilderde. Een lift binnen de kathedraal voert naar een van de torens en ook kan men een bezoek brengen aan het kerkmuseum waar de sieraden en de meer dan 350 mantels van de Maagd te zien zijn waarmee het beeld vrijwel dagelijks omgekleed wordt. 8
9
BEZOEK AAN DE STAD
Naast de Basiliek van El Pilar bevinden zich het Gemeentehuis (2) en La Lonja. Het eerstgenoemde bouwwerk is modern en functioneel met een gevel die lijkt te willen wedijveren met de vensters van het nabijgelegen beursgebouw La Lonja (3). Dit uitstekende voorbeeld van de Aragonese renaissancekunst dateert uit de zestiende eeuw en was vroeger een handelsbeurs. Tegenwoordig is het gebouw in gebruik als tentoonstellingsruimte. De gevels doen denken aan de Italiaanse bouwstijlen, maar dan van baksteen in plaats van natuursteen. De onderverdeling in verdiepingen aan de buitenzijde komt niet overeen met de binnenkant, die bestaat uit een grote zaal, door middel van zuilen onderverdeeld in verschillende ruimtes en een plafond van stergewelven.
ZARAGOZA
HET OUDE CENTRUM
architectonische stijlen. Bijzonder zijn de romaanse abscis, het gotische hoofdaltaar, de barokke toren, de neoklassieke voorgevel en de mudejarmuur van La Parroquieta of kapel van San Miguel, een waar tapijt van veelkleurige baksteen waaraan Aragonese meesters en metselaars uit Sevilla hebben samengewerkt. Aan een zijde van La Seo bevinden zich verscheidene paleizen in renaissancestijl en het Thermenmuseum (6) met de overblijfselen van een groot bad met zuilengang, latrines, voetstukken van zuilen en plaquettes van bewerkt marmer. Het paleis van Armijo (7), waar nog enkele gotische elementen bewaard zijn gebleven, is de zetel van de zogenoemde Justicia de Aragón, een unieke Aragonese instelling die al sinds de middeleeuwen ijvert voor de bescherming van burgerrrechten. Het Paleis van Azara (8) of van Huarte herbergt het Provinciaal Historisch Archief van Zaragoza. Tenslotte is in het paleis van Donlope (9) de Real Maestranza de Caballería van Zaragoza gevestigd. Op weg naar het Plaza de la Santa Cruz voert de wandeling langs nog twee interessante bouwwerken in renaissancestijl: het paleis van Montemuzo (10) en het paleis van Aguilar met het Camón Aznarmuseum (11). Via het oude centrum bereiken wij vervolgens het Plaza de Santa Cruz, waaraan verscheidene paleisachtige herenhuizen staan: het huis van het Kanaal (12), het huis van de familie Torrero (13) en het huis van Prior Ortal (14). Vanaf dit plein lopen wij vervolgens naar de Calle Mayor voor een bezoek aan MUSEUM VAN HET THEATER VAN CESARAUGUSTUS
KERK VAN SAN GIL
KERK VAN LA MAGDALENA
de Magdalenakerk (15) met een prachtige mudejartoren met kantelen die rijkelijk versierd is met geglazuurd aardewerk. Dezelfde decoratie is te vinden bij de abscis, een ander interessant element van de kerk. Via de Calle Coso en de Calle San Jorge bereiken wij het museum van het Romeinse Theater (16). Deze eeuwenoude constructie moet ooit een van de grootste van het Romeinse Hispania zijn geweest, gezien de ongeveer zesduizend zitplaatsen. De overblijfselen van de tribunes en het toneel liggen onder een doorzichtige overkapping. In het Bezoekerscentrum krijgt men een indruk van het dagelijks leven in de Romeinse tijd. Verder via de Calle San Jorge bereiken wij vervolgens de kerk van San Gil Abad (17), met een bakstenen mudejartoren in Aragonese stijl versierd met ruiten en kruisbogen. Weer terug op de Calle del Coso, die rondom het oude centrum loopt, komen wij langs het paleis van de Graven van Sástago (18), een sober bouwwerk in renaissancestijl met een tentoonstellingsruimte. Daarnaast staat de kerk van La Mantería (19); het recent ingestorte dak wordt momenteel gerestaureerd en de barokke muurschilderingen van Claudio Coello weer in oorspronkelijke staat gebracht.
10
11
BEZOEK AAN DE STAD
ZARAGOZA
EL CASCO ANTIGUO
ZARAGOZA BEZOEK AAN DE STAD
PALEIS VAN DE GRAVEN VAN MORATA
Iets verder aan dezelfde straat, bijna bij de Avenida César Augusto, bevindt zich het paleis van de Graven van Morata (20), ook wel het paleis van Luna genoemd, waar het Rechtstribunaal van Aragon is gevestigd. In de richting van de rivier ligt aan de rechterzijde van deze brede avenue de kerk van San Felipe (21) aan het gelijknamige plein en de Forteatoren (22) met het Pablo Gargallomuseum (23) waar een deel van het werk van deze beroemde Aragonese beeldhouwer wordt tentoongesteld. Aan de andere kant van de avenue staat de kerk van San Pablo (24); de toren is een van de mooiste voorbeelden van de karakteristieke mudejarstijl van Zaragoza. Vanwege de aanzienlijke afmetingen wordt deze kerk ook wel “de derde kathedraal” van de stad genoemd. Aan het laatste deel van de boulevard tot aan de rivier staat een reeks monumenten, met allereerst de uit 1903 daterende Markt (25), gebouwd op dezelfde plek waar dertien eeuwen geleden al een stadsmarkt gehouden werd. De tweede bezienswaardigheid is het best bewaard gebleven deel van de stadsmuur (26) die rond de Romeinse stad Cesaraugusta liep. Het derde monument vormt het eindpunt van de wandeling aan de oever van de Ebro: de Zudatoren (27), in de zestiende eeuw gebouwd op de overblijfselen van een Romeinse toren en een islamitisch paleis. 12
PASEO DE LA INDEPENDENCIA
DE MODERNE STAD HET MULTICULTURELE VERLEDEN IS NOG STEEDS GOED AF TE LEZEN AAN HET STADSPLAN EN HET ARCHITECTONISCH ERFGOED. MAAR ZARAGOZA LEEFT NIET ALLEEN IN HET VERLEDEN. HET IS EEN MODERNE STAD DIE IS GEGROEID VOLGENS EEN ZORGVULDIGE PLANNING. 13
ZARAGOZA 2011
Paleis van La Aljafería Stierenarena 30 Pablo Serranomuseum 31 Poort van El Carmen 32 Patio van La Infanta
Postkantoor Museum van Zaragoza 35 Kerk van San Miguel de los Navarros
28
33
29
34
Buiten de oude Romeinse stadswallen worden de straten en pleinen ruimer van opzet. Wij bevinden ons hier in het moderne Zaragoza, dat ook veel bezienswaardigheden biedt. De wandeling begint bij het paleis van La Aljafería (28), een van de fraaiste Spaans-islamitische bouwwerken uit de elfde eeuw dat in gebruik is geweest als residentie van de koningen van Aragon, als paleis van het Katholieke Koningspaar en als
militair fort. Tegenwoordig is hier het Parlement van Aragon gevestigd. Het oudste deel van de constructie is de Trovadortoren (elfde eeuw) waar Verdi’s “Il Trovatore” gesitueerd wordt. Van het oude Taifapaleis resteren nog de Gouden Zaal, de Bidplaats en de Binnenplaats van Santa Isabel; uit de periode van de Herovering dateren het mudejarpaleis van Pedro IV en de kapel van San Martín. Vanaf de Avenida de Madrid bereiken wij de Paseo María Agustín, richting Puerta del Carmen. Aan de linkerkant staat aan het nabijgelegen Glorieta de Aznárez de Stierenarena (29), de eerste overdekte arena van Spanje. Weer terug op de boulevard komen wij langs het Pablo Serranomuseum (30) waar de nalatenschap van de beeldhouwer en diens echtgenote, de schilderes Juana Francés, tentoongesteld wordt. Op de kruising van de Paseo María Agustín met de Paseo de Pamplona herinnert een eenvoudige op een triomfboog lijkende constructie aan het moedige verzet van de bevolking van Zaragoza tegen de Franse belegeringen: de Poort van El Carmen (31), een van de toegangspoorten tot het ommuurde stadsgedeelte ten tijde van de Belegeringen.
PALEIS VAN LA ALJAFERÍA
Verder via de Paseo de Pamplona bereiken wij het Plaza Paraíso waaraan een bankgebouw staat met de Patio van La Infanta (32), tezamen met de gevel het enige overgebleven deel van het renaissancepaleis van bankier en handelaar Gabriel Zaporta. Hier zijn enkele werken van Goya te zien, waaronder het portret van Félix de Azara y Perera. 14
15
BEZOEK AAN DE STAD
PALEIS VAN LA INFANTA
ZARAGOZA
Vervolgens steken wij het Plaza de Aragón over en bereiken zo de Paseo Independencia met het Postkantoor (33). Iets verderop is de mooie renaissancegevel van de kerk van Santa Engracia te zien die ooit deel uitmaakte van het gelijknamige klooster van de orde van Sint Hiëronymus, in de zestiende eeuw gebouwd op de plek van een Romeins-christelijke begraafplaats.
BEZOEK AAN DE STAD
Vanaf de Paseo de la Constitución lopen wij verder naar het Plaza de Los Sitios voor een bezoek aan het museum van Zaragoza (34), gebouwd voor de Wereldtentoonstelling van 1908 ter herinnering aan de Belegeringen en vanaf het begin ingericht als museum. Het bestaat uit twee grote afdelingen: Archeologie en Schone Kunsten. In eerstgenoemde afdeling worden voorwerpen tentoongesteld van de Prehistorie tot aan het islamitische tijdperk. Een bijzondere vermelding waard zijn de opmerkelijke bronzen beschreven panelen uit Botorrita, een hoofd van Augustus en belangrijke overblijfselen van het Aljaferíapaleis. In de zalen van de afdeling Schone Kunsten is een expositie te zien van een interessante verzameling gotische schilderingen en werken van Bayeu en Goya, alsmede andere werken van de twaalfde eeuw tot aan hedendaagse kunst. In de kerk van San Miguel de los Navarros (35), een romaanse constructie met een aanbouw in mudejarstijl, zijn vooral de toren van bewerkte baksteen, de buitenzijde van de abscissen en het altaar in renaissancestijl de moeite waard. PROVINCIAAL MUSEUM VAN ZARAGOZA WATERTOREN EN LOOPBRUG
DE NALATENSCHAP VAN DE EXPO EEN ANDER VOORBEELD VAN VOORUITGANG IS DE EXPO 2008 DIE GEZORGD HEEFT VOOR MODERNISERING VAN DE INFRASTRUCTUUR VAN DE STAD EN AANDACHT VOOR DE WATERWEGEN DIE HET GEBIED DOORKRUISEN EN TOT LEVEN BRENGEN: DE EBRO, HET CANAL IMPERIAL EN DE RIVIEREN GÁLLEGO EN HUERVA. 16
17
te zien zijn. Voor het vervoer in het park kan de bezoeker kiezen uit de trein of een fiets en men kan met een kajak door de kanalen varen die het hele terrein doorkruisen. Het park betekent een bijzondere belevenis vanwege de combinatie van natuur en vermaak middenin het centrum van de stad.
ZARAGOZA
DE NALATENSCHAP VAN DE EXPO
CONGRESCENTRUM BRUG VAN HET DERDE MILLENNIUM
BEZOEK AAN DE STAD
In 2008 is in de stad Zaragoza een Internationale Tentoonstelling gehouden, gewijd aan water en duurzame ontwikkeling, hetgeen samenviel met de herdenking van de Belegeringen van Zaragoza twee eeuwen eerder en het eeuwfeest van de Spaans-Franse Tentoonstelling van 1908. Het terrein van de Expo, omzoomd door een meander van de rivier Ranillas op anderhalve kilometer afstand van de basiliek van El Pilar, betekent een belangrijke nalatenschap voor de stad. Aan de Tentoonstelling zijn emblematische bouwwerken overgehouden zoals bijvoorbeeld de Watertoren en de brug over de Ebro, een ontwerp van de vrouwelijke architect Zaha Hadid. De bedoeling is dat de paviljoenen het nieuwe economische en financiële centrum van Zaragoza worden, een modern bedrijventerrein waar gebruik gemaakt zal worden van de voor de internationale tentoonstelling aangelegde faciliteiten en infrastructuur. Naast het terrein van de Internationale Expositie ligt het ongeveer 120 hectare grote nieuwe Waterpark, een stadspark volgens een geheel nieuw concept met een combinatie van ruime groenzones, faciliteiten en een uitgebreid aanbod aan vermaak. Men vindt hier restaurants en infrastructuur voor kuuroorden en hotels; een school en een negen hectare grote golfbaan; een wildwaterkanaal voor rafting, hydrospeed en open kajak; verscheidene botanische routes met plaatselijke, mediterrane en exotische planten- en boomsoorten; speelzones en theaters voor kinderen en jongeren; een kabelbaan die in het weekend en in de zomermaanden op dertig meter hoogte een prachtig uitzicht op de rivier en het Expoterrein biedt; toeristische boottochten over de Ebro, en het grootste zoetwateraquarium van Europa met een afmeting van 3400 vierkante meter waar 5000 exemplaren van 300 soorten reptielen, zoogdieren en amfibieën uit te hele wereld 18
19
ZARAGOZA STENEN BRUG
ANDERE BEZIENSWAARDIGHEDEN DE LIJST VAN EMBLEMATISCHE BEZIENSWAARDIGHEDEN IN ZARAGOZA WORDT VERVOLMAAKT MET CULTUURCENTRA, BEKOORLIJKE TUINEN EN MONUMENTEN UIT ALLERLEI VERSCHILLENDE PERIODES. 20
Ook de rest van de stad Zaragoza geniet van de uitgevoerde veranderingen. Met de Expo als aanleiding zijn de oevers van de Ebro, de Gállego, de Huerva en het Canal Imperial gerenoveerd. Verder is de vervoersinfrastructuur verbeterd met nieuwe wegen, een centraal busstation, de uitbreiding en modernisering van het vliegveld, een stadstrein en een station van de hogesnelheidslijn AVE. Ook zijn nieuwe culturele centra geopend zoals Espacio Goya, de Nieuwe School voor de Kunst en het Fletatheater, terwijl een uitbreiding heeft plaatsgevonden van het Pablo Serranomuseum en van de bruikbare ruimte binnen het Paraninfogebouw. En ook het uiterlijk van de stad in het algemeen is veranderd door elementen als de Brug van het Derde Millennium, de herinrichting van openbare ruimtes in de stad en de creatie van zogenoemde Groene Wegen. 21
BEZOEK AAN DE STAD
De reiziger zal in de stad nog vele andere interessante bezienswaardigheden vinden, zoals de Stenen brug (36) over de Ebrorivier (vijftiende eeuw), de oudste brug van Zaragoza. Het Auditorium annex Congrescentrum (37) vormt bij wijze van contrast een modern element; hier vindt een groot deel van de culturele activiteiten van de stad plaats. Eveneens de moeite waard is het Parque Grande (38), het Grote Park, met decoratieve fonteinen, een botanische tuin en een monument ter ere van Alfons I de Strijdvaardige.
MIDDELEEUWSE VESTINGEN, MUDEJARTORENS EN HERENHUIZEN IN RENAISSANCESTIJL VORMEN HET SILHOUET VAN DE DORPEN DIE WIJ TEGENKOMEN OP ONZE WEG DOOR VRUCHTBARE VALLEIEN EN DORRE WOESTENIJEN. KLOOSTER VAN RUEDA. ESCATRÓN
Vanuit Zaragoza, een traditionele kruising van wegen, lopen allerlei routes langs de kunstschatten van de provincie, naar heden en verleden. 22
*
TIP: zes routes door het binnenland Museumgewest Cinco Villas (p.24)/ El Moncayo (p. 29)/ Calatayud en de waterwegen (p.34)/ Wijn en kunst (p. 39)/ De Benedenloop van de Ebro (43)/ Los Monegros (p. 47). ADVIES: * Ga eerst even langs bij een Toeristenbureau voor de meest actuele informatie omtrent openingstijden, activiteiten, enz. ...
23
ZARAGOZA
ROUTES DOOR DE PROVINCIE
ROUTES DOOR DE PROVINCIE
ZARAGOZA
ZARAGOZA Volgens een populair liedje vormen Tauste, Sádaba, Ejea de los Caballeros, Uncastillo en Sos del Rey Católico samen de Vijf Steden - het gewest Cinco Villas - met zoveel monumenten dat deze streek ook bekend is als het Museumgewest. In het landschap gaan de uitgestrekte vlaktes van de Ebrovallei geleidelijk aan over in de eerste uitlopers van de Pyreneeën.
KERK VAN SANTA MARÍA. TAUSTE
MUSEUMGEWEST CINCO VILLAS DIT GEWEST WORDT DOORKRUIST DOOR HET ARAGONESE DEEL VAN DE ROUTE VAN SANTIAGO EN WAS OOIT EEN GRENSZONE MET TALRIJKE KASTELEN EN VESTINGEN, BAKERMAT VAN KONING FERDINAND VAN ARAGON. 24
Vanuit Zaragoza rijden wij in noordelijke richting naar Tauste. In de verte is reeds de ranke mudejartoren van de kerk van Santa María te zien. Van dichtbij zijn de geometrische motieven aan de acht zijden van de bakstenen toren met kantelen bovenop pas goed te zien. De kerk herbergt een opmerkelijk altaarstuk in renaissancestijl. Een wandeling door het centrum voert langs verscheidene voorbeelden van de interessante volksarchitectuur en enkele kerkelijke bouwwerken zoals het klooster van Santa Clara en de kerk van San Antón. In de omgeving staat het sanctuarium van Nuestra Señora de Sancho Abarca op een heuveltje dat een indrukwekkend panoramazicht biedt op de woestijnzone Bardenas. De reis vervolgt naar Ejea de los Caballeros, hoofdstad van het rijke graangewest Cinco Villas en derde dichtbevolkte plaats van de provincie. De vestingkerk van San Salvador, 25
ROUTES DOOR DE PROVINCIE
2011
met een toren voorzien van kantelen en uitkijkposten op de hoeken, herinnert eraan dat dit in de middeleeuwen ooit een grensgebied was, eerst tussen islamieten en christenen en later, nadat laatstgenoemden de herovering hadden ingezet, tussen de koninkrijken Navarra en Aragon. Vooral de twee buitengevels en het gotische altaarstuk van het hoofdaltaar zijn de moeite waard. Een ander prachtig plaatselijk monument is de kerk van Santa María de la Corona, gebouwd in romaanse stijl waaraan later mudejarelementen zijn toegevoegd. De derde kerk van het stadje is het heiligdom van Nuestra Señora de la Oliva (achttiende eeuw) dat een gotisch beeld van de Maagd Maria herbergt dat afkomstig is uit het in Navarra gelegen klooster van La Oliva. Eveneens bezienswaardig is het Etnologisch Museum Miguel Longás. Een twintig kilometer lange rechte weg voert vervolgens van Ejea naar Sádaba. In het silhouet van deze plaats tekent zich duidelijk het kasteel af dat in de dertiende eeuw gebouwd werd in het hoogstgelegen deel van het stadje. Het bouwwerk heeft een rechthoekige vorm en hoge muren met zeven torens. In het centrum is vooral de gotische kerk van Santa María een bezoek waard. De route gaat verder in noordoostelijke richting naar Uncastillo. Vanaf de rots van Ayllón torenen de overblijfselen KASTEEL VAN SÁDABA
UITZICHT OP UNCASTILLO
van de vesting boven de huizen uit. In de Torre del Homenaje is een museum over het leven in de middeleeuwen gevestigd. Vanaf het terras van deze toren heeft men een spectaculair uitzicht op de stad en de omgeving. Op een wandeling door de middeleeuwse straatjes komt men langs de joodse wijk en verscheidene romaanse kerken, zoals de kerk van Santa María en de kerk van San Martín. De eerste biedt interessant beeldhouwwerk en de tweede herbergt het Bezoekerscentrum voor Religieuze Kunst van het Pyrenees Voorgebergte. Binnen de gemeentegrenzen van Uncastillo bevindt zich ook de Romeinse archeologische vindplaats Los Bañales. Castiliscar, waarvan de oorsprong teruggaat tot de tijd van de Herovering, is ook vernoemd naar een kasteel, dat van Liscare, tegenwoordig de kapel van El Santo Cristo. Sos del Rey Católico, de meest noordelijke van de vijf steden, voert de reiziger terug naar de middeleeuwen dankzij de kronkelende smalle straatjes en bouwwerken van natuursteen die tot Kunsthistorisch Monument zijn verklaard. Sos was de geboorteplaats van Ferdinand van Aragon, de koning die de Spaanse koninkrijken met elkaar verenigde, en de plek waar hij ter wereld kwam - het paleis van Sada - is nog steeds te bezoeken. Achter de hoge
26
27
ROUTES DOOR DE PROVINCIE
ZARAGOZA
MUSUMGEWEST CINCO VILLAS
ZARAGOZA ROUTES DOOR DE PROVINCIE
UITZICHT OP SOS DEL REY CATÓLICO
stadsmuren herbergt Sos ware sieraden op het gebied van architectuur, zoals bijvoorbeeld het Beursgebouw, het Raadhuis en de kerk van San Esteban, te bereiken via een overwelfde gang. Naast deze kerk staat de toren van het voormalige kasteel met daaronder de crypte uit de elfde eeuw. Het gebied ten noordoosten van Sos is Valdonsella oftewel Val d’Onsella, waar zich temidden van bergen en valleien Navardún en diens kasteel met gotische torens, Longás, Urriés en Lobera bevinden. Nog verder naar het noorden ligt de zogenoemde Franse weg van de Route van Santiago. Op het pad dat tegenwoordig langs de zuidelijke oever van het stuwmeer van Yesa loopt, liggen talrijke middeleeuws aandoende plaatsen zoals bijvoorbeeld Mianos, Artieda, Ruesta en Undués de Lerda.
EL MONCAYO
EL MONCAYO
KASTEEL VAN RUESTA
JODEN, CHRISTENEN EN MOSLIMS LEEFDEN HIER IN HARMONIE SAMEN EN HEBBEN HUN SPOREN ACHTERGELATEN IN DEZE STREEK DIE GEDOMINEERD WORDT DOOR MEEST BEFAAMDE BERG VAN DE PROVINCIE.
28
29
De route loopt van Zaragoza naar El Moncayo. De eerste plaatsen op de weg zijn van oudsher aan de landbouw gewijd maar hebben de laatste decennia een belangrijke industriële ontwikkeling doorgemaakt, hetgeen een bevolkingsaanwas met zich heeft meegebracht. Alagón, op slechts 25 kilometer afstand van Zaragoza, heeft vruchtbare grond dankzij het overvloedige water uit het Canal Imperial en de rivieren Ebro en Jalón. Bijzonder is de toren van de kerk van San Pedro Apóstol.
KERK VAN SAN PEDRO. ALAGÓN
BORJA
In Figueruelas betekende de vestiging van een belangrijke autofabriek in 1982, die aan 30.000 mensen werk verschaft, een economische impuls voor het hele gewest. Op slechts enkele kilometers afstand ligt Pedrola met een kunsthistorisch monument dat uit twee delen bestaat: het paleis van de hertogen van Villahermosa en de kerk van Nuestra Señora de los Ángeles. Voor Gallur verandert de route van richting. Belangstellenden vinden hier enkele interessante huizen en de voormalige bodega van het Canal Imperial de Aragón, tegenwoordig in gebruik als tentoonstellingsruimte. De excursie vervolgt in de richting van El Moncayo en doorkruist het gewest Campo de Borja, met befaamde wijn en uitstekende olijfolie. Het centrum van Borja, aan het hoofd van dit gewest, bevindt zich rondom het oude Romeins-islamitische kasteel. Er zijn hier nog sporen terug te vinden van het multiculturele verleden. Onder de mooiste monumenten van Borja bevinden zich de collegiale kerk van Santa María, het Gemeentehuis en het Huis met de Schelpen. Op de grens van de autonome gemeenschappen Castilla y León, Navarra, La Rioja en Aragon staat de berg El Moncayo duidelijk afgetekend in het landschap. Het silhouet van de hoogste berg van het Sistema Ibérico torent uit boven het
30
31
ROUTES DOOR DE PROVINCIE
ZARAGOZA
2011
Op veertien kilometer afstand van Tarazona staat het Klooster van Veruela, gebouwd in de twaalfde en dertiende eeuw, het eerste cisterciënzerklooster van heel Aragon. De kloosterkerk bestaat uit drie schepen met gotische ribgewelven en heeft een fraaie kooromgang met kapellen. Een ander bijzonder element is de kloostergang waarin een mengeling van gotische en platereske stijl is te zien. Het complex is omgeven door een zestiende-eeuwse muur in de vorm van een onregelmatige zeshoek. Enkele vertrekken van de monniken herinneren nog aan de aanwezigheid van de dichter Gustavo Adolfo Bécquer en diens broer, de schilder Valeriano, die in het jaar 1864 geruime tijd in Veruela doorbrachten. In het klooster is ook het Wijnmuseum gevestigd, dat infomatie verstrekt over wijn met de herkomstaanduiding D.O. Campo de Borja.
KATHEDRAAL VAN TARAZONA
natuurpark Dehesa del Moncayo, toevluchtsoord van talrijke dier- en plantensoorten die op verschillende hoogten leven. De bossen zijn opmerkelijk dichtbegroeid en gevarieerd, en er zijn talrijke riviertjes en beken die vanaf de besneeuwde top naar beneden stromen. In Agramante en Añón bevinden zich bezoekerscentra.
KLOOSTER VAN VERUELA
In de schaduw van El Moncayo bevinden zich twee enclaves die van grote historische en kunstzinnige betekenis zijn: Tarazona en het Klooster van Veruela. Tarazona wordt de Stad van de Drie Culturen genoemd omdat hier eeuwenlang islamieten, joden en christenen samenleefden. Een bewijs daarvan zijn het bezoekerscentrum voor de Joodse Cultuur van Tarazona “Moshé de Portella” en het bezoekerscentrum van de Islam in het nabijgelegen Torrellas. De geschiedenis gaat echter nog verder terug, want deze stad was ook ooit een Keltische nederzetting en een belangrijke Romeinse vestigingsplaats. Op een wandeling door het centrum zal de bezoeker verrast worden door de huizen die als het ware tegen de rotswand 32
33
ROUTES DOOR DE PROVINCIE
hangen, de goed bewaard gebleven joodse wijk, de kathedraal, de kerk van La Magdalena, het Bisschoppelijk Paleis en een opmerkelijke uit 1792 daterende achthoekige arena omgeven door woningen. Het mooiste gebouw is echter het Gemeentehuis in renaissancestijl met prachtig beeldhouwwerk als eerbetoon aan Karel V.
ZARAGOZA
EL MONCAYO
ZARAGOZA In deze streek staan talrijke kastelen en vestingen want in de middeleeuwen was dit een grenszone van Castilië. Ook zijn hier veel bouwwerken in mudejarstijl te bewonderen. Op ongeveer 23 kilometer afstand van Zaragoza bevindt zich de eerste bezienswaardigheid op de route, La Muela, waarvan de naam verwijst naar de locatie bovenop een plateau of muela. In de omgeving staan moderne windmolens die draaiend gehouden worden door de noordenwind die hier vaak waait. Water speelt een grote rol in dit gebied en er zijn dan ook veel oude waterputten, ijskuilen en waterbronnen te zien.
MONASTERIO DE PIEDRA
Op de snelweg nemen wij de afslag naar Épila, waar het glorierijke verleden is af te lezen aan een groot aantal paleizen en herenhuizen, zoals bijvoorbeeld het huis van de Graven van Aranda. In het op een heuvel gelegen
CALATAYUD EN DE WATERWEGEN
ÉPILA
DEZE EXCURSIE VOERT NAAR HET GEWEST CALATAYUD, NAAR EEN GEBIED DOORKRUIST DOOR DE JALÓNRIVIER EN DIENS ZIJTAKKEN, BEFAAMD VANWEGE DE KUUROORDEN. 34
35
ROUTES DOOR DE PROVINCIE
2011
Paracuellos is een van oorsprong islamitisch kasteel uit begin veertiende eeuw prachtig bewaard gebleven. In deze plaats bevinden zich ook de steengroeve waar de befaamde “zwarte steen van Calatorao” vandaan komt. La Almunia de Doña Godina, waar uitstekend fruit geproduceerd wordt, biedt stadspaleizen uit de zestiende, zeventiende en achttiende eeuw, en de fraaie mudejartoren van de kerk van La Asunción. In Ricla staat een gelijknamige kerk met een nog rankere mudejartoren.
Ten noorden van de stad, in de richting van Soria, liggen enkele interessante plaatsen zoals bijvoorbeeld Malanquilla, Torralba de Ribota, Cervera de la Cañada en Aniñón.
Verder op de route bereiken wij Morata de Jalón, met het paleis van de Graven van Morata in renaissancestijl; Chodes, met een bijzonder stadscentrum rondom een achthoekig plein en Mesones de Isuela, waar een van de belangrijkste middeleeuwse kastelen van de provincie staat.
CALATAYUD
Morés vertoont nog duidelijke sporen van het islamitisch verleden, zoals bijvoorbeeld in het stadsplan. Het geboortepaleis van Benedictus XIII, ook bekend als de tegenpaus van Avignon Papa Luna, domineert het centrum van Illueca. Dit bouwwerk in een mengeling van mudejar-, renaissance- en barokstijl is gerestaureerd en tegenwoordig in gebruik als hotel. In Gotor biedt het hoog boven het dorp uitstekende kasteel een ongelooflijk mooi uitzicht op de omgeving. 36
37
ROUTES DOOR DE PROVINCIE
KERK VAN LA ASUNCIÓN. LA ALMUNIA DE DOÑA GODINA
Op de laagvlakte van de Jalónrivier ligt Calatayud, de dichtstbevolkte plaats op deze route. Op enkele kilometers afstand van de stad bevinden zich de overblijfselen van de oude Romeinse nederzetting Bílbilis, waarover het bezoekerscentrum uitgebreid informatie verschaft. Het waren de islamieten die zich vestigden op de plek van het huidige Calatayud, in de omgeving van het kasteel van Ayyub (Qual´at Ayyub) waarvan nog twee achthoekige torens en de weergang behouden zijn gebleven. De islamitische invloed bleef ook na de christelijke herovering nog in stand dankzij de mudejarkunst, zoals te zien is aan de toren en de kloostergang van de collegiale kerk van Santa María, de toren van San Andrés en het sierpleisterwerk van de kerk van Nuestra Señora de la Peña. Een prachtig voorbeeld van de barok vormen de kerk van San Juan el Real, met schilderingen van Goya, en de kerk van San Benito. De meest bijzondere constructies op het gebied van de burgerlijke bouwkunst zijn de Poort van Terrer, die onderdeel uitmaakte van de oude middeleeuwse stadsmuur, de fontein van La Sisa oftewel de fontein met de Acht Kranen en verscheidene renaissancepaleizen. Calatayud is ook bekend geworden dankzij de opera van Tomás Bretón “La Dolores” over een mooie waardin van deze plaats.
ZARAGOZA
CALATAYUD EN DE WATERWEGEN
ZARAGOZA ROUTES DOOR DE PROVINCIE
Ten zuiden van de Calatayud bevindt zich Belmonte de Gracián, vernoemd naar de jezuïtische filosoof Baltasar Gracián, en op de laagvlakte van de rivier de Jiloca Maluenda, Velilla, Morata en Paracuellos de Jiloca. In laatstgenoemde plaats is een van de kuuroorden van deze streek gevestigd, die een harmonieus evenwicht bieden tussen de rustgevende elegante sfeer van een negentiende-eeuwse badplaats en de modernste faciliteiten. Andere oorden met geneeskrachtig bronwater bevinden zich in Jaraba en Alhama de Aragón. In het nabijgelegen Nuévalos vinden wij het park van het Monasterio de Piedra. Dit cisterciënzerklooster werd eind twaalfde eeuw gesticht en de constructie verliep in verschillende fasen, waardoor het bouwwerk kenmerken van zowel de gotische, als de renaissance-, klassieke en barokstijl vertoont. Enkele vertrekken zijn in gebruik als restaurant en hotel, een eet- en overnachtingsgelegenheid midden in een natuurparadijs want de Piedrarivier vormt op zijn loop door dit gebied watervallen, grotten en romantische meertjes tussen lommerrijk groen. In de voormalige bodega’s van het klooster is een Wijnmuseum gevestigd. Ten westen van Calatayud bevinden zich dorpen waar nog overblijfselen van middeleeuwse vestingen te zien zijn, zoals bijvoorbeeld Ateca en Terrer, met een kasteel dat genoemd wordt in het eeuwenoude gedicht Cantar del Mío Cid als een van de veroveringen van Rodrigo Díaz de Vivar. CARIÑENA
WARMWATERMEER. ALHAMA DE ARAGÓN
WIJN EN KUNST IN DE HELE PROVINCIE ZARAGOZA ZIJN OVERAL HISTORISCHE BOUWWERKEN, UITINGEN VAN KUNST EN GASTRONOMISCHE DELICATESSEN TE VINDEN, MAAR DE INGREDIËNTEN GESCHIEDENIS, WIJN EN KUNST ZIJN WELLICHT HET BEST BIJEENGEBRACHT OP DEZE WIJN- EN KUNSTROUTE. 38
39
ZARAGOZA De excursie gaat dwars door het zuidwesten van de provincie. De eerste halte op de route is Botorrita, bekend vanwege de archeologische opgraving van Contrebia-Belaisca, iets buiten de stad. Hier hebben archeologen belangrijke overblijfselen van de Keltiberische cultuur gevonden. Enkele kilometers verderop ligt Muel, dat dankzij de Vakschool annex werkplaats en het Keramiekmuseum een opleving als pottenbakkersdorp heeft doorgemaakt. Aan de rand van deze plaats bevindt zich de op een Romeinse stuwdam gebouwde kapel van La Virgen de la Fuente met schilderingen van Goya. Vanuit het dal van Huerva rijden wij vervolgens naar het gewest Campo de Cariñena, befaamd vanwege de uitstekende wijn met Herkomstaanduiding. In Longares is vooral de op een minaret lijkende toren van de parochiekerk van La Asunción de moeite waard. Deze kerk die in de zestiende eeuw wederopgebouwd werd herbergt in het museum enkele interessante voorwerpen op het gebied van gewijde kunst. In Cariñena, de hoofdstad van dit gewest, kan men een bezoek brengen aan verscheidene bodega’s en aan het Wijnmuseum. Andere bezienswaardigheden in deze plaats zijn de herenhuizen in renaissancestijl, de kerk van La Asunción en de Nonnentoren. Via een afslag rechts bereiken wij Aguarón, met het museum voor hedendaagse schilderkunst gewijd aan de Aragonese kunstenaar Marín Bosqued, en een andere weg aan de rechterkant voert naar Fuendetodos en Belchite. In eerstgenoemde plaats stond de wieg van Francisco de Goya. Zijn geboortehuis is gerestaureerd en ingericht in de stijl van de periode waarin de kunstenaar geleefd heeft. Op slechts enkele meters afstand bevindt zich het Gravuremuseum waar een permanente expositie te zien is van de door Goya gemaakte 40
GEMEENTEHUIS. CARIÑENA
series De Verschrikkingen, De Capriolen, De Dwaasheden en De Stierengevechten, en ook tijdelijke tentoonstellingen van kunstenaars wiens werk te maken heeft met deze gravures van de wereldberoemde schilder. Een ander gebouw van Fuendetodos herbergt de tentoonstellingsruimte Zuloaga, gewijd aan deze Baskische schilder, en is gespecialiseerd in zowel historische als hedendaagse grafische kunst. De Oude Fontein (“fuente de todos” - de fontein van iedereen waaraan het dorp zijn naam ontleent), het middeleeuws kasteel en de kerk van La Asunción zijn andere interessante bezienswaardigheden in Fuendetodos. Belchite, dat in een van de meest woestijnachtige zones van de provincie ligt, was ooit een belangrijk mudejarstadje dat in de Burgeroorlog geheel verwoest werd, waardoor de bevolking gedwongen werd zich vijfhonderd meter verderop te vestigen. In het oude dorp zijn nog overblijfselen te vinden van enkele interessante constructies, maar het is bovenal een symbool van de waanzin van het oorlogsgeweld geworden. Daroca is te bereiken via secundaire wegen iets meer naar het zuiden die ook leiden naar Azuara en de Romeinse opgraving La Malena, Herrera de los Navarros, met een fraaie vestingkerk in mudejarstijl, en andere kleinere plaatsen zoals Luesma, Badules en Romanos. 41
ROUTES DOOR DE PROVINCIE
2011
ZARAGOZA ROUTES DOOR DE PROVINCIE
Daroca vormt een indrukwekkend kunsthistorisch monument op de hellingen van de heuvels van San Cristóbal en San Jorge. Rondom de stad loopt een bijna vier kilometer lange middeleeuwse stadsmuur, versterkt met verscheidene torens en kastelen en twee monumentale poorten, de Puerta Baja en de Puerta Alta. De toegangen zijn met elkaar verbonden door de Calle Mayor in het stadscentrum. Onder het rijke erfgoed verdienten een bijzondere vermelding de collegiale kerk van Santa María de los Corporales, zo genoemd naar een legende over hosties verborgen in een corporal (een doek die onder een kelk gelegd wordt) die in bloed veranderden. Andere religieuze gebouwen zijn de kerken van San Miguel, San Juan en Santo Domingo, met gotische elementen en overblijfselen van mudejarkunst. Onder de civiele constructies is vooral de fontein met de Twintig Kranen interessant, een monumentale waterfontein uit de zestiende eeuw. In de omgeving van Daroca bevinden zich bezienswaardige plaatsen als Murero, Villafeliche en Mainar. Binnen de gemeentegrenzen van eerstgenoemd dorp zijn verscheidene interessante paleontologische vindplaatsen te bezoeken, zoals bijvoorbeeld die van Valdemiedes. Villafeliche is vooral bekend vanwege de pottenbakkers en de kruitmolens. En Mainar biedt als belangrijkste attracties de mudejartoren en de kerk van Santa Ana. Ten zuiden van Daroca ligt Gallocanta dat beschouwd wordt als een van de belangrijkste lagunes van Europa gezien de grote verscheidenheid aan vogels die hier een toevluchtsoord vinden.
SCHILDERACHTIG STRAATJE IN CASPE
DE BENEDENLOOP VAN DE EBRO
PUERTA BAJA. DAROCA
OP DEZE ROUTE VOLGEN WIJ DE WEG VAN DE EBRO IN ZUIDOOSTELIJKE RICHTING.
42
43
N 10
0 km
2011
De eerste plaats die wij tegenkomen is Burgo de Ebro, geflankeerd door de Ebro en het Canal Imperial. De archeologische vindplaats La Cabañeta, de mudejarkerk en de stenen bouwwerken spreken van een Romeins en Arabisch verleden. Iets verderop zijn in Fuentes de Ebro opnieuw sporen van de romanisering van deze zone te zien in de opgraving van La Columna. Deze plaats is ook bekend vanwege de heerlijke moestuinproducten, in het bijzonder de befaamde zoete uien. In Quinto, waar een deel van de oorspronkelijk middeleeuwse stadsmuur bewaard is bleven, wordt olijfolie met Herkomstaanduiding geproduceerd.
Caspe staat bekend als de stad van het Compromis, een politiek verdrag tussen Aragonese nobelen waarbij in 1412 op vreedzame wijze besloten werd Ferdinand I tot koning van Aragon te kiezen. Aan het Plaza Mayor staat een groot deel van het monumentaal erfgoed, met het Gemeentehuis, het Piazuelohuis en de opmerkelijke bogen van Toril. COLLEGIALE KERK VAN SANTA MARÍA. CASPE
De volgende halte op de route is Gelsa met een stadscentrum dat een islamitische sfeer heeft weten te behouden, met straatjes als de Calle de las Ocho Esquinas en de Calle de los Cubiertos. Vervolgens bereiken wij Velilla de Ebro, met in de omgeving de ruïnes van Celsa, een Romeinse kolonie waarvan het oorspronkelijk stratenplan nog volledig intact is. In het bezoekerscentrum zijn hier opgegraven voorwerpen te zien die de reiziger een indruk omtrent de geschiedenis van deze enclave zullen geven. Daarna kronkelt de Ebro langs agrarische dorpjes zoals bijvoorbeeld La Zaida, Alforque, Cinco Olivas en Alborge, met interessante olie- en graanmolens. De bevolkingrijkste plaatsen in dit gebied zijn Sástago en Escatrón, waar albast gewonnen wordt. Aan de andere zijde van de Ebro, tegenover laatstgenoemde plaats maar behorend tot de gemeente Sástago, staat het 44
45
ROUTES DOOR DE PROVINCIE
klooster van Rueda. De naam verwijst naar het grote waterrad dat ooit rivierwater naar de moestuinen overhevelde. De bebouwing rondom een centrale kloostergang en de sobere uitstraling zijn karakteristiek voor de cisterciënzerstijl, maar het complex omvat ook een achthoekige bakstenen mudejartoren. Vooral de kapittelzaal en het scriptorium overwelfd met gotische ribbogen en de refter met tongewelf zijn bijzondere vertrekken. Tegenwoordig is het Ebromuseum in het klooster gevestigd en het voormalige abdijpaleis biedt nu accommodatie aan reizigers.
ZARAGOZA
DE BENEDENLOOP VAN DE EBRO
ZARAGOZA
Het Plaza del Compromiso biedt de Collegiale kerk van Santa María, een gotische tempel met een fraaie verdiepte voorgevel, en het mausoleum van Miralpeix dat uit de tweede eeuw dateert.
ROUTES DOOR DE PROVINCIE
In de omgeving van deze stad ligt het stuwmeer van Mequinenza, beter bekend als Mar de Aragón, dat tegenwoordig een recreatieoord is, een waar paradijs voor vissers en liefhebbers van watersport. Vanuit Caspe rijden wij verder naar Maella en daarna langs de rivier Matarraña naar het noorden. In Maella zijn in het geboortehuis van Pablo Gargallo verscheidene werken van deze beeldhouwer te zien. In de omgeving van het textielstadje Fabara staat een Romeins mausoleum ter ere van Lucio Emilio Lupo, dat het Huisje van de Moren genoemd wordt. In Nonaspe heeft men vanaf de kazernebinnenplaats van het oude kasteel, tegenwoordig Raadhuis, een buitengewoon mooi panoramauitzicht. En als wij even doorrijden naar het stuwmeer van Ribarroja is te zien hoe alleen de kerktoren van het onder het water verdwenen Fayón nog net boven de oppervlakte uitsteekt. Het nieuwe Fayón is gebouwd tussen de oevers van de Matarraña en de Ebro. ROMEINS MAUSOLEUM. FABARA
LOS MONEGROS
LOS MONEGROS EEN UITERST SCHAARSE REGENVAL EN GROTE TEMPERATUURSCHOMMELINGEN HEBBEN GEZORGD VOOR HET WOESTIJNLANDSCHAP VAN LOS MONEGROS.
46
47
In deze halfwoestijn is het de moeite waard even te stoppen in enkele dorpjes. Alfajarín is ontstaan in de schaduw van een islamitisch kasteel dat door de familie Cornel geheel verbouwd werd maar waarvan nu alleen nog maar een ruïne over is. In het centrum is vooral de mudejartoren van de kerk van San Miguel Arcángel de moeite waard. In Villafranca de Ebro staat het stadspaleis van de Markies van Villafranca, een fraai voorbeeld van de barokstijl. In Osera lieten de mudejaren - tot christen bekeerde islamieten - hun kunstzinnige sporen achter op verschillende gebouwen, net als in Pina de Ebro. PAROCHIEKERK VAN SAN MIGUEL ARCÁNGEL. ALFAJARÍN
LAGUNES VAN BUJARALOZ
Na deze plaats loopt de weg niet langer langs de Ebro maar naar het oosten, waar zich Bujaraloz bevindt, de hoofdstad van Los Monegros. Ooit liep de Romeinse weg Caesaraugusta Ilerda dwars door deze plaats en in de omgeving zijn dan ook talrijke overblijfselen uit de Romeinse tijd gevonden. Bezienswaardigheden zijn het zogenoemde Casa Señorial (zeventiende eeuw) en de kerk van Santiago. Vanuit Bujaraloz rijden wij noordwaarts via de weg naar Huesca tot La Almolda, waar fraaie civiele bouwwerken uit de zestiende en zeventiende eeuw te zien zijn. Daar gaan wij verder via een secundaire weg die door Los Monegros voert aan de voet van de bergkammen van Santa Quiteria en Alcubierre. Dit deel van de route gaat langs Monegrillo, met een dor landschap waarin zich verscheidene steppemeren en kunstmatige poelen bevinden. Iets verder naar het noorden ligt Farlete, een kleine plaats van waaruit leuke excursies naar de Bergkam van Alcubierre gemaakt kunnen worden. Alvorens de rondreis te beëindigen in Zaragoza, bezoeken wij eerst nog even Perdiguera, een plaats die volgens de overlevering ontstond nadat de bevolking van Asteruelas was gevlucht voor een pestepidemie.
48
49
ROUTES DOOR DE PROVINCIE
ZARAGOZA
2011
De provincie Zaragoza biedt een verrassend gevarieerd landschap. De woestijnachtige gewesten vormen een mooi contrast met de vele waterrijke natuurgebieden zoals bijvoorbeeld de reservaten Los Galachos del Ebro, de Lagune van Gallocanta en de Steppen van Belchite. De berggebieden omvatten de Iberische Gebergten, de Heuvels van Zuera, de Bergkam van Alcubierre, het Pyrenees voorgebergte en nog enkele lagere bergen. Natuurpark Dehesa del Moncayo Dit 1399 hectare grote park in het gewest Tarazona omvat ook El Moncayo, de hoogste bergtop van de bergketen Sistema Ibérico, met een hoogte van 2316 meter boven de zeespiegel. Bijzonder zijn de verschillende soorten bossen en de vele waterstromen die gevoed worden door de besneeuwde bergtoppen. In Agramonte bevindt zich een bezoekerscentrum. Natuurpark Monasterio de Piedra Deze groene oase ligt op twee kilometer afstand van Nuévalos. Bij het cisterciënzerklooster zorgt de Piedrarivier voor verbazingwekkende waterlandschappen. Op sommige punten heeft het water de kalksteenlaag uitgehold tot fraaie grotten, zoals die van de Iris, de Kunstenaar en de Panter; op andere plekken
NATUURPARK MONASTERIO DE PIEDRA
LA SEO OF KATHEDRAAL VAN SAN SALVADOR
De geboortestreek van Goya noodt tot activiteit, sport en avontuur, tot het genieten van de festiviteiten rond El Pilar, tot relaxen in de kuuroorden en tot het proeven van de heerlijke kookkunst. 50
51
ZARAGOZA
NATUUR
ACTIVITEITEN
ACTIVITEITEN
ZARAGOZA
ZARAGOZA
kilometer lange oever worden mediterrane en oeverbossen afgewisseld door rietvelden, vruchtdragende bomen, struikgewas en steile rotszones. Talrijke watervogels leven en rusten in het water en op de eilandjes. Het is een uiterst geschikt gebied voor vissen en watersport. Bergpassen van de Jalónrivier Deze bergengtes bevinden zich in de gewesten Valdejalón, Aranda en Calatayud. Hier stroomt deze zijrivier van de Ebro ingeklemd tussen verticale rotspartijen waarin ontelbaar veel roofvogels een toevluchtsoord vinden. Waar het terrein meegevender wordt verbreedt de rivier en gedijt de oeverbegroeiing.
verstilt het water in meren en bij de watervallen valt het met veel geraas naar beneden zoals bijvoorbeeld bij de beroemde Paardenstaartwaterval. Lagune van Gallocanta www.gallocanta.org Dit wetland in een zone van lagunes die met elkaar in verbinding staan, met een oppervlakte van circa 6700 hectare het grootste van Spanje, vormen in de winter een rustgebied voor ongeveer 100.000 trekvogels. De silhouetten van vroeg in de ochtend wegvliegende kraanvogels vormen een waar spektakel. Voor nadere informatie over de omgeving of voor bezoek onder leiding van een gids kan men terecht bij het bezoekerscentrum of het vogelmuseum. In februari wordt het Kraanvogelfestival gehouden, met leuke activiteiten in de natuur.
Los Monegros Deze halfwoestijn vormt een tegenpool van de waterlandschappen van Zaragoza. Het is een 2500 vierkante kilometer groot gebied met een extreem klimaat in de provincies Zaragoza en Huesca. In Los Monegros zijn opmerkelijke landschappen te zien zoals de plateaus van Marcén, Tramaced en Terrén, de steppe van Saso de Osera, de steile wanden van Las Ripas de Alcolea en de saladas of lagunesystemen.
SPORT Er zijn allerlei mogelijkheden om in Zaragoza sport te beoefenen, zowel in de bestaande sportfaciliteiten als in de natuur.
Natuurreservaat Los Galachos de la Alfranca de Pastriz, la Cartuja y el Burgo de Ebro Met galachos worden de oude bochten van de Ebro bedoeld die niet meer in verbinding staan met de rivier. Stroomopwaarts vanuit Zaragoza vindt men de Galacho de Julisbol, een van de fraaiste en meest recente. Stroomafwaarts vanuit de hoofdstad ligt het Natuurreservaat Los Galachos de Alfranca de Pastriz, la Cartuja y el Burgo de Ebro dat voor trekvogels een waar paradijs betekent. Er zijn verschillende wandelroutes uitgezet langs de oude rivierkronkels en door het reservaat, met informatieborden en uitkijkpunten. In de plaats Pastriz staat een bezoekerscentrum.
Wandelen www.fedme.es www.viasverdes.com Door de hele provincie lopen goed aangegeven wandelroutes. Enkele daarvan zijn de GR-1, een historisch pad dat het gewest Cinco Villas doorkruist; de GR-44, rond Zaragoza; de GR-90, die door het berggebied van El Moncayo en het Sistema Ibérico gaat; de GR-24, in het verlengde van de voorgaande route met als bijzondere attractie de Lagune van Gallocanta en de PR-Z 23, gevormd door wegen die van Zaragoza naar Fuendetodos lopen, een daarvan via de oever van de Huervarivier en een andere via La Plana.
Stuwmeer van Mequinenza Ten zuidoosten van Zaragoza verbreedt de Ebro tot een enorm stuwmeer met een lengte van honderd kilometer dat “de Zee van Aragon” genoemd wordt: het stuwmeer van Mequinenza. Aan de 500
Er zijn mountainbikeroutes uitgezet in de gewesten Campo de Cariñena en Los Monegros, en ook is er een route van Zaragoza naar Fuendetodos. Paardrijden is mogelijk via dezelfde paden en in Dehesa del Moncayo.
52
53
ACTIVITEITEN
LAGUNE VAN GALLOCANTA
ZARAGOZA
AANBEVOLEN … Van Calcena naar de kapel van San Cristóbal Deze in totaal twee uur durende route toont ons de bekoringen van het massief van El Moncayo en van de kleine dorpen op de berghelling. De excursie begint in Calcena, op ongeveer 800 meter hoogte. Bij de ruïne van de romaanse kapel van San Miguel begint route PR-8, die ons naar de kapel van San Cristóbal op 1100 meter hoogte zal voeren.
De route vervolgt steil naar boven waar de kapel al hoog in de bergkam te zien is. Zonder het pad te verlaten zijn de vale gieren die op de rotswanden van De Kaap leven goed te zien. De weg loopt nu langzaam kronkelend omhoog, waardoor de beklimming iets gemakkelijker wordt; de begroeiing bestaat hier uit kleine steeneiken en taxusbomen. Na ongeveer een uur bereiken wij de kapel van San Cristóbal, op een heuvel die een onvergetelijk uitzicht op het omliggende landschap biedt: de Isuelavallei, Calcena, de berghellingen van El Moncayo en iets meer naar het zuiden de Bergkam van La Virgen. In plaats van dezelfde weg terug te nemen maken wij een rondwandeling via de onverharde weg achter de kapel. Onderweg komen wij langs een waterpoel en vanaf dit punt gaat de route bergafwaarts door een steeneikbos naar de Vlakte van El Rebollo. Op dit punt verlaten wij de weg en wandelen verder naar beneden via een pad naar de droge bedding van een riviertje dat tot aan de verharde weg van Calcena naar Oseja loopt. Deze weg voert ons terug naar Calcena, het beginpunt van de wandeling.
Bergwandelen, rotswandklimmen en speleologie De top van El Moncayo (2316 meter) kan men binnen twee uur bereiken en deze tocht is dan ook heel geliefd onder alpinisten. In Jaraba en Morata de Jalón kan men rotswandklimmen en in Ojo de Valjunquera, Cueva del Muerto, Cueva de los Encantados, Cueva Hermosa en Sima del Tubo is het mogelijk grottentochten te maken.
54
Avontuurlijke sport Murillo de Gállego, aan de linkeroever van de Gállego, is tegenwoordig een waar paradijs voor gewaagde sporten als bungeejumping en rafting. Het 700 meter lange ravijn van La Atalaya, in het Natuurpark Dehesa del Moncayo, heeft een hoogteverschil van 140 meter, waardoor het heel populair is onder liefhebbers van ravijnafdalingen. Jagen en vissen De uitgestrekte vlaktes van de provincie zijn uitstekend geschikt voor het jagen op klein wild. Het Mar de Aragón wordt drukbezocht door visliefhebbers die daar geïmporteerde vissoorten van grote omvang kunnen vangen, zoals meerval en zwarte baars. Watersport Aan het stuwmeer van Mequinenza oftewel Mar de Aragón bevinden zich faciliteiten voor het beoefenen van een aantal watersporten (surf, waterski, waterscooter en zeilen); enkele daarvan zijn ook mogelijk op het stuwmeer van Yesa, de lagune van El Bolaso, La Tranquera en het waterreservoir van El Grado.
AANBEVOLEN … Vliegen (paragliding, ultralightvliegen, paramotor,…). Vliegfestival Castejón de Sos augustus, september Vissen. Internationale Black-Bass viswedstrijd Stuwmeer van Mequinenza oktober
55
ACTIVITEITEN
Al snel loopt het pad via een brug over de rivier Isuela. Na een paar kleine weides loopt de weg tussen stenen muurtjes door die in de lente rijkelijk begroeid zijn. Vervolgens steken wij een beek over die richting de Isuela stroomt en zien wij hoe de terrassen overgaan in de typisch bij het mediterrane landschap horende steeneiken.
ZEILEN
ZARAGOZA
Golf www.golfspain.com In Zaragoza bevinden zich verscheidene golfbanen waar deze sport midden in de natuur beoefenend kan worden en die ook toegankelijk zijn voor niet-leden. Traditionele sporten Op het platteland zijn traditionele sporten bij uitstek tiro de bola (balspel over kilometerslang parcours) en tiro de barra (staafwerpen).
KUUROORDEN MONUMENT GOYA. ZARAGOZA
CULTUUR De bakermat van Goya en van de mudejarkunst Op de geboortegrond van Francisco de Goya krijgt de reiziger de kans om overal in de provincie in het spoor van de geniale schilder te treden. Zo zijn er werken van hem te vinden in het Gravuremuseum van Fuendetodos, zijn geboortedorp, op de randgewelven van de kerk van San Juan el Real in Calatayud en in de kapel van La Virgen de la Fuente in Muel. In de hoofdstad zijn de frescoschilderingen van de kerk van La Cartuja de Aula Dei van zijn hand, evenals de decoratie van verscheidene gewelven in de basiliek van El Pilar en andere schilderijen en gravures die tentoongesteld worden in het Museum van Zaragoza en in nog enkele expositieruimtes van de stad. Andere culturele bezienswaardigheden zijn bouwwerken in mudejarstijl, zoals het paleis van La Aljafería, de kathedraal La Seo en de vele ranke bakstenen torens die in talrijke plaatsen te vinden zijn. Feesten en tradities Het hele jaar door is er een opeenvolging van allerlei festiviteiten in de provincie Zaragoza. Het carnaval, braderieën, de paasweek, Sint Joris, de vreugdevuren van Sint Jan en de patroonfeesten worden overal in deze streek gehouden. Het hoogfeest is El Pilar van Zaragoza, ter ere van de patrones van de Spaanstalige Wereld. Enkele karakteristieke culturele uitingen in de provincie zijn de volksdansen dance en jota aragonesa (gezongen en gedanst) en de traditie om het hoofd te tooien met een zakdoek die cachirulo wordt genoemd.
56
57
ACTIVITEITEN
www.balnearios.org In Zaragoza bevinden zich kuuroorden die deel uitmaken van het uitstekende toeristische aanbod van Spanje, waar een combinatie mogelijk is van cultuur, natuur, zon, gastronomie en bekoorlijke plekjes met de karakteristieke ontspanning en sfeer van deze kuuroorden.
San Blas Het Masker van Ateca: als harlekijn uitgedost personage zegent de aanwezigen en probeert eenmaal bij de kapel van San Blas de gelijknamige heuvel op te klimmen terwijl kinderen dit proberen te verhinderen door hem te bekogelen met fruit. Ateca. Heuvel van San Blas 3 februari Processie van de Heilige Begrafenis Processie waaraan alle broederschappen van Zaragoza deelnemen. Het is de enige processie in heel Spanje waarin alle mysteriën van de Lijdensweg van Christus worden uitgebeeld. Zaragoza. Vertrekt vanuit de kerk van San Cayetano en eindigt bij de kerk van Santa Isabel. Goede Vrijdag Dans van Tauste Volksdans met zwaarden, stokken, bogen en torens van mensen ter ere van de Maagd van Sancho Abarca. Tauste 21 april
Dance del Paloteao Volksdans behorende bij de processie van San Vicente en San Gonzalo. Longares begin september Feest van El Pilar Festiviteiten ter ere van de patrones van Zaragoza met een uitgebreid feest- en cultureel programma. Een van de meest traditionele evenementen die altijd veel belangstelling wekt is de bloemenlegging op 12 oktober op het Plaza del Pilar. Zaragoza. Evenementen in de hele stad. rond 12 oktober FEEST VAN EL PILAR. ZARAGOZA
Contradans Kleurrijke levendige nachtelijke dans ter ere van Santa Quiteria en San Juan Lorenzo. Uitgevoerd door acht als geraamte geklede mannen en een "duivel”. Cetina 19 mei Corpus Christi Processie temidden van duizenden bloemblaadjes door middeleeuwse straten. Daroca donderdag, 60 dagen na Paaszondag Herdenking van het Compromis van Caspe Feestelijke culturele week rond de middeleeuwen waaraan veel mensen deelnemen. Het belangrijkste evenement is de opvoering van het Compromis op het gelijknamige plein. Caspe rond 28 juni
58
ZARAGOZA
Cipotegato Duizenden mensen komen bijeen om tomaten naar de Cipotegato (als harlekijn verkleed personage) te gooien en het feest verandert in een rode tomatenregen als de aanwezigen elkaar beginnen te bekogelen met rijpe tomaten. Tarazona. Op een deel van het Plaza de España 27 augustus
59
ACTIVITEITEN
AANBEVOLEN …
Er zijn allerlei soorten musea, gewijd aan de vervaardiging van wijn, olie, schoeisel of bier. Ook zijn er musea voor hedendaagse kunst, parochiemusea en over het leven en werk van befaamde personen. De meest bezochte collecties bevinden zich in de hoofdstad, zoals bijvoorbeeld het museum van Zaragoza, het Camón Aznarmuseum en het Pablo Gargallomuseum. Museum van Zaragoza. Interessante schilderijenverzameling uit diverse periodes en met verschillende thema’s waaronder portretten en religieuze taferelen. Camón Aznarmuseum. Dit museum biedt een tentoonstelling van de kunstcollectie geschonken door de Aragonese humanist José
AANBEVOLEN ... Luna lunera www.lunalunerafestival.com Muziekfestival in een middeleeuwse ambiance met concerten van beroemde artiesten in allerlei muziekgenres, van pop-rock tot blues en van Latino singer/songwriters tot Spaanse nieuwkomers. Sos del Rey Católico. Middeleeuws gebouw La Lonja augustus Internationaal Festival “Borja en Jazz” Jazzconcerten door nationale en internationale artiesten. Ook organiseert het festival bezoeken aan de bodega’s van wijn met herkomstaanduiding “Campo de Borja”. Borja en Ainzón. Verscheidene locaties, waaronder enkele bodega’s. eind juni, begin juli Internationaal Festival van Oude Muziek Concerten van oude muziek door nationale en internationale musici; ook cursussen over oude muziekinstrumenten. Daroca. Verscheidene kerken in deze plaats. augustus Waterfestival www.festivales.aragon.es Verschillende soorten muziek en theater op locaties die met water te maken hebben.
60
Pablo Gargallomuseum. Geheel gewijd aan het werk van deze beeldhouwer.
ZARAGOZA
Camón Aznar, een van de grootste specialisten van het werk van Goya.
MUZIEK, THEATER, FILM, DANS De stad Zaragoza biedt een uitgebreid cultureel programma in elk seizoen, aangezien het merendeel van de theaters, bioscopen en culturele instellingen van de provincie zich hier bevindt. In de zomermaanden worden de meeste evenementen en festivals gehouden, verspreid over de hele provincie.
gewest Calatayud. Jaraba, Monasterio de Piedra en Alhama de Aragón. juni Festival van Jonge Cineasten Concours van lange en korte films, video’s en videoclips, vooral gericht op de nieuwe generatie filmregisseurs. Zaragoza. Verschillende zalen en culturele centra. december Komediefestival van Tarazona en Moncayo “Paco Martínez Soria” www.cinetarazonaymoncayo.com Festival van lange en korte films, vooral gericht op veelbelovende makers van komische films. gewest Tarazona en Moncayo. Bioscoopzalen in Tarazona, Torrellas, Vera en Los Fayos. augustus Trayectos www.danzatrayectos.com Festival van hedendaagse dans op locaties in de stad Zaragoza. Zaragoza. Straten en pleinen van de stad. juli Internationaal Hiphopfestival “Zaragoza Ciudad” Internationaal hiphopfestival met muziek, break, skate, mountainbike en andere kunstzinnige en sportieve uitingen van deze muziekstijl. Zaragoza. Feria de Muestras (congrescentrum) juni
61
ACTIVITEITEN
MUSEA
Universiteit van Zaragoza www.unizar.es De Universiteit van Zaragoza biedt cursussen Spaans als vreemde taal.
GASTRONOMIE De traditionele keuken van Zaragoza gaat uit van uitstekende basisingrediënten die zo natuurlijk mogelijk worden verwerkt. Deze eenvoud wordt gecombineerd met het raffinement van de nieuwste culinaire trends, met uitstekende resultaten. De vruchtbare moestuinen van de provincie produceren bernagie, distels, asperges en andere eersteklas groenten. Heel befaamd zijn de geconfijte Frutas de Aragón en de zoete uien van Fuentes de Ebro. Er zijn verscheidene zones waar olijfolie van een bijzonder hoge kwaliteit wordt vervaardigd. Onder de vleesgerechten zijn vooral stoofschotel met zuiglam en geitenvlees geliefd. Andere bekende gerechten zijn pollo al chilindrón (kip), huevos al salmorejo (eieren), bacalao al ajoarriero of bacalao con patatas (kabeljauw), sopas de ajo (knoflooksoep) en migas a la pastora (broodkruimels met druiven). Uit de islamitisch-christelijke periode dateert guirlache, een soort noga gemaakt van gebrande suiker, amandelen en anijszaad. Andere heerlijke zoete lekkernijen zijn: roscones de San Valero van Zaragoza, geconfijte frutas de Aragón met een laagje chocolade, adoquines, de encanelados van Zuera en de rosquillas van Daroca. Voor fijnproevers is er het culinaire initiatief “Aragon a la carta”, met gerechten op basis van ingrediënten met een herkomstaanduiding. Producten met herkomstaanduiding – Wijn: Campo de Borja Calatayud Campo de Cariñena
– Lamsvlees: Ternasco de Aragón – Olie Aceite del Bajo Aragón
62
WINKELEN
ZARAGOZA
Door het Instituut Cervantes erkende centra http://centrosasociados.cervantes.es Het Netwerk van Aangesloten Centra bestaat uit privéscholen waarvan de kwaliteit uitdrukkelijk erkend is door het Instituut Cervantes.
Het grootste winkelaanbod bevindt zich in de hoofdstad, met een lange commerciële traditie die gezorgd heeft voor zowel verscheidenheid als een prima prijs-kwaliteitverhouding. Men vindt hier kleine speciaalzaken, modezaken volgens franchiseformules, markten, moderne winkelcentra en hypermarkten. Sector Alfonso I Een van de meest traditionele winkelzones. In deze straten zijn de meest karakteristieke souvenirs te vinden en talrijke winkeltjes die hier al heel lang gevestigd zijn. Calle Alfonso I en omgeving. Calle Delicias en omgeving Uitgestrekt voetgangersgebied met meer dan 200 winkels, waaronder kledingzaken. Avenida de Madrid Lange boulevard met veel meubelzaken, eetgelegenheden, schoen- en kledingwinkels. Mercado Central Op deze markt worden vooral etenswaren aangeboden. Avenida César Augusto El Rastro Op deze rommelmarkt zijn antieke gebruiksvoorwerpen en andere curiosa te vinden. Stierenarena. Calle Gómez Salvo s/n. zondagochtend Straatmarkt In de kramen van deze markt worden confectiekleding, accessoires en huishoudtextiel aangeboden voor redelijke prijzen. Dichtbij het Paviljoen Príncipe Felipe, Avenida Cesáreo Alierta. Plaza San Francisco Postzegel- en muntenruilbeurs. zondagochtend in de portalen Plaza Santa Cruz Expositie van schilderijen en volkskunst. zondagochtend
63
ACTIVITEITEN
SPAANSE TAALCURSUSSEN
ZARAGOZA
Megabus: de kinderbus van Zaragoza Tijdens een leuke reis van een uur met de bus ontdekken kinderen de monumenten en de geschiedenis van de stad.
Treintje van het Primo de Rivera- of Grote Park Het belangrijkste park van de stad Zaragoza biedt verschillende mogelijkheden tot vermaak van de allerkleinsten, zoals een toeristentrein en het huren van fietsen of tandems. Bezoekerscentra De bezoekerscentra van Agramante, Añón de Moncayo, Belchite, Calcena, Nuévalos, Pastriz, Sos del Rey Católico, Tarazona, Torrellas en Trasmoz geven het hele gezin op een leuke manier informatie over de natuur en cultuur van de provincie.
KERAMIEK VAN MUEL
Plaza San Bruno Antiekmarkt. zondagochtend Volkskunst van Muel De volkskunst van Muel, die geworteld is in islamitisch ambachtswerk, kwam gedurende de hele middeleeuwen zodanig tot bloei dat in de zestiende eeuw de activiteiten van vrijwel het merendeel van de inwoners aan de pottenbakkunst gewijd waren. Recent kreeg deze activiteit een nieuwe impuls met de oprichting van de Keramiekschool annex werkplaats en het Keramiekmuseum.
ACTIVITEITEN SAMEN MET KINDEREN Het aanbod van toerisme in gezinsverband is de laatste tijd aanzienlijk toegenomen. Kinderen spelen een hoofdrol bij de meeste festiviteiten zoals Carnaval, Kerstmis en de patroonfeesten. www.atraczara.com
64
ROLSTOELVRIENDELIJK TOERISME De hoofdstad van Zaragoza biedt bezoekers twee routes zonder hindernissen: een door het centrum en een door de oude kern, beide heel interessant in kunsthistorische zin. Op deze routes is gezorgd voor verwijdering van allerlei soorten obstakels voor mensen met bewegingsbeperkingen, maar ook voor het wegnemen van communicatiehindernissen voor mensen met gehoor- of gezichtsbeperkingen. Er is hierbij gedacht aan toegankelijk vervoer, ruimte, faciliteiten en toeristische diensten. Informatie over deze routes is te verkrijgen bij de toeristenbureaus van Zaragoza. Nadere informatie: www.zaragoza.es/sinbarreras/
65
ACTIVITEITEN
Pretpark van Zaragoza Meer dan 60.000 vierkante meter aan vertier maken dit park favoriet onder de kinderen. Er zijn twee themazones gewijd aan de Maya’s en de Egyptenaren, 37 mechanische attracties, verscheidene restaurants en bars, zwembaden en uitgestrekte groenzones. Paseo Duque de Alba z/nr (verbinding met het stadscentrum via buslijn 34). van maart tot en met oktober geopend
ZARAGOZA
UITGAAN De stad Zaragoza is geweldig op het gebied van tapas, waaronder de typische vinagrillos, stoofschoteltjes, stokbrood met ham uit Teruel en andere delicatessen. Sommige zones zijn geliefd vanwege de grote hoeveelheid eetgelegenheden en andere vanwege het levendige nachtelijk uitgaansleven. De belangrijkste zone voor tapas bevindt zich in het oude stadscentrum. Aan drie pleinen - Santa Cruz, San Pedro Nolasco en Santa Marta - staan de meeste tavernes. Heerlijke tapas zijn ook te vinden in “El Tubo” (tussen de Calle Alfonso en de Calle Don Jaime) en in het gebied tussen de straten San Vicente de Paúl en Coso Bajo. Naast de oude kern is er nog een andere zone voor tapas bij het Plaza de San Miguel, Calle Heroísmo en omliggende straten. De cocktailbars, pubs en discotheken zijn verspreid over de hele stad: “El Rollo” – Moncasi Vooral vroeg in de avond levendige uitgaanszone met een voornamelijk jong publiek en allerlei soorten muziek. Waar: tussen de Avenida Francisco de Goya en Juan Pablo Bonet. Oude Stadscentrum De bars en pubs komen na middernacht tot leven met popmuziek en de laatste radiohits. Vooral populair onder twintigers en dertigers. “La Zona” In de elegante uitgaansgelegenheden komen de wat chiquere jongeren van de stad. rond de Calle León XIII, Paseo de la Constitución en Camino de las Torres. Omgeving van de Calle Tomás Bretón Voornamelijk studentensfeer met rustige bars en cafés. “Zuma” Pubs en bars waar het feest tot heel laat doorgaat met allerlei soorten muziek, vooral om op te dansen. Informele zone met redelijke prijzen. tussen de Calle Vicente de Paúl en Calle del Asalto
66
De meeste uitgaansgelegenheden voor de homogemeenschap bevinden zich aan de Calle Doctor Horno en in de omgeving van de Calle Ramón y Cajal.
ZAKELIJK ZARAGOZA Als hoofdstad van de Autonome Gemeenschap Aragon en dankzij de gunstige ligging van oudsher op een kruising van wegen, heeft Zaragoza een belangrijke economische activiteit kunnen ontwikkelen. Convention Bureau De Congresbureaus bieden hulp bij het voorbereiden van vergaderingen en bedrijfsuitjes in deze provincie. Spain Convention Bureau www.scb.es Zaragoza Convention Bureau www.zaragozaturismo.es
67
ACTIVITEITEN
MUSEUM THEATER VAN CESARAUGUSTA
NUTTIGE GEGEVENS
INFORMACIÓN TURÍSTICA
INFORMACIÓN TUÍSTICA
TURESPAÑA www.spain.info
Cimadevilla, 4. 33003 Oviedo (Asturias) T. 902 300 202 www.infoasturias.com
PREFIJO INTERNACIONAL
+34
OPENBAAR VERVOER BINNEN DE STAD Er zijn in totaal 28 buslijnen, naast een toeristische busroute. Ook is er een uitgebreid aanbod aan taxi’s.
ZARAGOZA
DATOS DE INTERÉS ZARAGOZA
Tarjeta Bus, verkrijgbaar bij kiosken, bankkantoren, supermarkten en op de bureaus van de concessionair TUZSA, biedt interessante kortingen voor busreizigers binnen de stad.
ANDERE MANIEREN OM DE STAD TE LEREN KENNEN
es en fr de .
OFICINAS DE TURISMO
Toeristische dag- en nachtbussen Rijden langs toeristische bezienswaardigheden en bieden informatie in verschillende talen.
OVERSTAPSTATION. ZARAGOZA
PRAKTISCHE INFORMATIE BEREIKBAARHEID Met het vliegtuig Op tien kilometer afstand van het centrum van Zaragoza bevindt zich het vliegveld met een goede busverbinding naar de stad. Vluchten naar verscheidene Europese hoofdsteden, Madrid, de Spaanse eilanden en enkele andere steden op het Iberisch Schiereiland. Met de trein Treinverbindingen tussen Zaragoza en Huesca, Teruel, Madrid, Barcelona, Valencia, Sevilla en andere provinciehoofdsteden. Ook bestaat er een hogesnelheidslijn (AVE) tussen Madrid, Zaragoza en Barcelona. RENFE Tel. 902 320 320. www.renfe.com Over de weg De provincie Zaragoza bevindt zich op een kruising van wegen waardoor de stad prima verbonden is met de rest van het land. Vanaf het overstapstation Zaragoza-Delicias vertrekken bussen naar talrijke provinciehoofdsteden en andere plaatsen in Spanje.
68
Bijzondere voorstellingen Onder begeleiding van een gids bezoekt de reiziger het moderne Zaragoza van 1908, de zestiende-eeuwse stad van de verschillende culturen en de stad waarin Goya twee eeuwen geleden leefde. Bus Emoción Twee uur durende busrit door de stad waarbij historische figuren het verleden van Zaragoza op een vrolijke manier laten herleven. Themawandelingen Deze stadswandelingen hebben als thema Mudejarkunst, Goya, de Renaissance en het Romeinse Zaragoza. Toeristentaxi Twee verschillende taxiroutes voeren langs de bezienswaardigheden van de stad. Nadere informatie: www.zaragozaturismo.es
AANBEVOLEN ... Het toeristenticket Zaragoza Card verschaft vrije toegang tot het openbaar vervoer en de toeristenbus, musea, bezoeken onder leiding van een gids en korting bij horeca- en andere gelegenheden. Dit ticket is ondermeer verkrijgbaar via Internet, toeristenbureaus en reisbureaus. Informatie op www.zaragozacard.com
69
NUTTIGE GEGEVENS
De stad Zaragoza heeft het cultureel aanbod voor toeristen uitgebreid met de volgende nieuwe initiatieven:
MEQUINENZA Plaza del Ayuntamiento, 5 bajos 50170 Mequinenza T. 976 464 136
+34 TOERISTISCHE INFORMATIE TOERISTISCHE INFORMATIE OVER ARAGON
TURESPAÑA www.spain.info
T. 902 477 000 www.turismodearagon.com
TOERISTISCHE INFORMATIE OVER DE STAD www.zaragozaturismo.es T. 902 201 200
Eduardo Ibarra, 3. Auditorium T. 976 721 333
Avenida César Augusto, 25 T. 976 282 181
Luchthaven T. 976 712 300
Station Zaragoza-Delicias Avenida de Navarra, 80 T. 902 142 008
La Plaza del Pilar. Plaza Nuestra Señora del Pilar T. 976 201 200
SÁDABA Paseo de la Rambla 50670 Sádaba T. 976 675 055
TARAZONA Plaza San Francisco, 1 50500 Tarazona T. 976 640 074 UNCASTILLO Ramón y Cajal, 2A 50678 Uncastillo T. 976 676 716
SOS DEL REY CATÓLICO Palacio de Sada Plaza Hispanidad 50680 Sos del Rey Católico T. 948 888 524
ACCOMMODATIE Reserveringscentrale accommodatie Spanje www.spain.info
Parador van Sos del Rey Católico Arquitecto Sainz de Vicuña 50680 Sos del Rey Católico
PARADORES Reserveringscentrale T. 902 547 979 F. 902 525 432 www.parador.es
Plaza de España, 2 50071 Zaragoza T. 976 212 032 y 976 232 611
TOERISTISCHE INFORMATIE OVER DE PROVINCIE BORJA Plaza de España, 1 50540 Borja T. 976 852 001
EJEA DE LOS CABALLEROS Paseo del Muro, 2 50600 Ejea de los Caballeros T. 976 664 100
CALATAYUD Plaza del Fuerte 50300 Calatayud T. 976 886 322
FUENDETODOS Cortes de Aragón, 7 50142 Fuendetodos T. 976 143 867 GALLOCANTA Mayor 50360 Gallocanta T. 976 800 193
CASPE Plaza de España, 1. Stadspaleis Piazuelo Barberán. 50700 Caspe T.976 636 533
JARABA Plaza Afán de Ribera 50237 Jaraba T. 976 872 823
DAROCA Plaza de España, 4 50360 Daroca T. 976 800 129
70
VERVOER BUSSTATION Avenida Navarra, 33 T. 902 490 690 www.estacion-zaragoza.es
AENA (Luchthavens) Nationale luchthavens en vliegverkeer T. 902 404 704 www.aena.es
VERKEERSINFORMATIE T. 011 www.dgt.es
ADIF (treinverkeer) Infrastructuur spoorwegen T. 902 432 343 www.adif.es
BELANGRIJKE TELEFOONNUMMERS Alarmnummer Gemeentelijk informatienummer
T. 112 T. 010
71
NUTTIGE GEGEVENS
INTERNATIONAAL NETNUMMER
ZARAGOZA
NUTTIGE ADRESSEN
SPAANSE TOERISTENBUREAUS IN HET BUITENLAND ARGENTINIË Buenos Aires
MEXICO Mexico
BELGIË Brussel
NEDERLAND Den Haag
BRAZILIË Sao Paulo
NOORWEGEN Oslo
CANADA Toronto
OOSTENRIJK Wenen
CHINA Kanton Peking
POLEN Warschau
DENEMARKEN Kopenhagen
PORTUGAL Lissabon
DUITSLAND Berlijn Düsseldorf Frankfurt München
RUSLAND Moscow SINGAPORE Singapore
FINLAND Helsinki
IERLAND Dublin
VERENIGDE STATEN Los Angeles Chicago Miami New York
INDIA Bombay
VERENIGD KONINKRIJK Londen
ITALIË Milaan Rome
ZWEDEN Stockholm
JAPAN Tokio
ZWITSERLAND Zürich
FRANKRIJK Parijs
Voor nadere informatie kunt U zich richten tot:
www.spain.info/contact
72
