ledmagazine DEFINITIEF LED VOOR BAY BRIDGE SAN FRANCISCO LIFI VOLGENDE GAMECHANGER LICHTINDUSTRIE? VOOR 1 WEEK LICHTHOOFDSTAD LED-lamp maken

ledmagazine editie 10 - maart 2016

DEFINITIEF LED VOOR BAY BRIDGE SAN FRANCISCO

COVERSTORY

LIGHT+BUILDING

ANALYSE

‘Stap van 1-bits naar multi-bits LED-lamp maken’

FRANKFURT VOOR 1 WEEK LICHTHOOFDSTAD

LIFI VOLGENDE GAMECHANGER LICHTINDUSTRIE?

ledmagazine editie 10 - maart 2016

IP65 LED HIGH BAYS Power:

100 Lumen/W

100w/160w/200w/230w

Beam: 60°/90°/120° Color: Black/White 1-10V dimmable Special heat sink 5 years Guarantee PF up to 0.99 Efficiency up to 93%

•80-85lm/w

•9mm

Sheenly LED Panel Lights PRO II version

•95-100lm/w

•12mm

•UGR22, UGR19 Optional

•5 Years Guarantee

• LED PANELS

•SDCM<=4

• HIGH BAYS

•CRI>80

• DOWNLIGHTS

• INTERIOR LIGHTING

PRIMAlighting levert alleen aan resellers en installateurs. Levering uit eigen voorraad, verzending met GLS, afhalen is mogelijk na bestelling vooraf. Stuur voor toegang tot de online Business-shop uw kvk inschrijving naar [email protected] prijzen excl. BTW, per stuk af magazijn en onder voorbehoud. Afbeeldingen kunnen afwijken. Alle genoemde merknamen zijn eigendom van hun respectievelijk eigenaren. Primalighting is een handelsnaam van Primacom b.v. kvk 31044270

www.primalighting.nl

033 - 299 61 31

[email protected]

Dieselweg 1, 3752 LB Bunschoten-Spakenburg

03 12 16 18 20 22 25 26

VOORWOORD

Wat de led-industrie kan leren van zonne-energie COVERSTORY

Vlaams eXplorentis: ‘Stap van 1-bits naar multi-bits lamp maken’ ANALYSE

Van EIA tot sportclubregeling: heeft led nog wel subsidie nodig? ANTI-INBREKERSLAmP DOET ZIJN INTREDE

‘42 procent van Nederlanders laat een of meer lampen aan bij afwezigheid’ LIGHT+BUILDING

Frankfurt voor 1 week wereldwijde lichthoofdstad 100 EXPOSANTEN UIT LAGE LANDEN

Nieuwe technologie van Hollandse bodem op Light+Building LIGHT+BUILDING

Is LiFi de volgende gamechanger voor de lichtindustrie? LED EXPO IN WOORD EN BEELD

‘Honderden verlichtingsbedrijven bedienen eigen niche’

28 30 32 33 36 38 40 41

LEDBITS: LED ALS ‘LEGO’

‘Systeem kan door gebruiker of ontwerper onmogelijk verkeerd aangesloten worden’ UITGELICHT

kruibeke: led op aanvraag Led voor Schouwburg R’dam Villa pardoes: led onder water FUTUROLOOG mARCO BEVOLO

‘Verlichting in 2025 net zo gedateerd als paard en wagen’ LED-PROEF GEmEENTE SCHERPENZEEL

Burgers hechten veel waarde aan design van armaturen PRODUCT REVIEW

Grootste led-project ter wereld voor Amerikaanse bank INTERNATIONAAL

Grootste led-project ter wereld voor Amerikaanse bank LED-JARGON

Lichtexperts praten geen abracadabra... INTERNATIONAAL

Grootste led-project ter wereld voor Amerikaanse bank

www.osram-benelux.com/substitube

VOORWOORD

DE led-industrie kan leren van zonne-energie... Led-lampen zorgen voor vuurwerk in de lichtindustrie en niet zonder reden. Led’s duwen conventionele verlichtingssoorten in meer en meer segmenten uit de markt. Led’s komen van ver, maar hebben ook nog een lange weg te gaan. De vergelijking met zonne-energie is snel gemaakt en niet zonder reden. Minder dan 10 jaar geleden had slechts een enkeling de beschikking over zonnepanelen. Nu zijn er in Nederland al meer dan 300.000 huishoudens met zonnepanelen. Duitsland is zelfs de grens van 10 miljoen gezinnen gepasseerd en in Australië heeft 15 procent van de huishoudens zonnepanelen. Voor de led-industrie kunnen vele succesfactoren uit de zonneenergiesector bijdragen aan een gezonde toekomst. De industrie zou er mijns inziens dan ook goed aan doen zich te verdiepen in de best practices en valkuilen van de solar industrie.

Licht wijst de weg De nieuwe OSRAM SubstiTUBE® G5 – meer divers, efficiënt en duurzaam Because for us, only better will do

Light is OSRAM

Snijden in de kosten: de grootste barrière voor de massale uitrol van led-verlichting ten koste van conventionele lampen is de prijs. Door technologieën door te ontwikkelen en de productiekosten steeds verder op te schalen is de prijs van zonnepanelen sinds 1977 met een factor 100 gedaald. Tegelijkertijd is het daarbij voor de led-industrie belangrijk om de kwaliteit in het oog te houden. De ‘race to the bottom’ leidt in de solar industrie links en rechts namelijk ook tot inferieure producten. Doceer in financiële prikkels: als de zonne-energie-industrie zich ergens succesvol in heeft getoond, is dat in het maximaal benutten van financiële prikkels van de overheid. Ook led-verlichting

kan wereldwijd rekenen op een reeks aan belastingvoordelen en energiebesparingssubsidies (zie ook het artikel op pagina 14). Lang niet altijd is de eindgebruiker hier van op de hoogte. Bovendien zijn de verschillende regelingen per regio sterk. Veiligheid voorop: een van de redenen waarom de zonne-energie excelleert is het naleven van veiligheids- en kwaliteitsvoorschriften, evenals garanties ten aanzien productprestaties. Zo geven tal van fabrikanten en installatiebedrijven een garantie op het aantal kilowattuur die zonnepanelen moeten opwekken. Willen led-bedrijven het vertrouwen van de eindgebruiker winnen en behouden, zullen ook zij garanties – en geen loze – moeten gaan afgeven voor het functioneren van hun producten. Kortom, door kennis te nemen van de successen van de solar industrie en te leren van hun fouten, kunnen individuele led-bedrijven een voorsprong nemen ten opzichte van hun concullega’s en zorgen dat led alle potentie die het heeft ten volle benut!

Edwin van Gastel Hoofdredacteur LED Magazine

AGENDA Light+Building | 13-18 maart 2016 light-building.messefrankfurt.com

Nationaal Congres Binnenverlichting 15 juni 2016 | www.nsvv.nl

LIGHTFAIR International 22-28 april 2016 | www.lightfair.com

Ruimte & Licht | 26 april 2016 www.ruimteenlicht.nl

LED Taiwan 2016 | 13-16 april 2016 www.ledtaiwan.org

Urban Energy Transition 18-19 mei 2016 | urbanenergytransition.nl

Workshop Lichthinder | 24 mei 2016 www.nsvv.nl

6

ledmagazine

ledmagazine

OliNo: ‘Slechts 11 procent huizen heeft geen enkele led-lamp’ Slechts 11 procent van de Nederlandse huishoudens heeft geen enkele led-lamp in huis. Dit blijkt uit een door OliNo uitgevoerd marktonderzoek. 380 consumenten vulden de enquête voor het marktonderzoek van OliNo in. Bij ruim de helft van de ondervraagden is de led-lamp in

minder dan 25 procent van de gevallen thuis vindbaar. Bij ruim 25 procent van de mensen is meer dan 75 procent van alle lampen thuis een led-lamp. Merkwaardig genoeg weet nog steeds 40 procent van de mensen niet dat een led-lamp 80 tot 90 procent energie bespaart.

Consumentenbond: ‘Lampeninzameling detailhandel beter’ Er zit een stijgende lijn in de inzameling van oude lampen via de detailhandel. Steeds meer winkels nemen oude verlichting aan voor recycling, zo blijkt uit het onderzoek van de Consumentenbond. De Consumentenbond voerde het onderzoek voor de zesde keer uit in opdracht van Stichting LightRec. In maar liefst 84 procent van de gevallen kon de oude spaarlamp ingeleverd worden voor recycling. Niet eerder was dit percentage zo hoog. Mysteryshoppers testten bij 300 winkels of zij oude spaarlampen konden inleveren bij aankoop van een nieuwe lamp.

‘970 miljoen kilowattuur besparing bij vervangen gloeilampen’ Nederland bespaart per jaar 970 miljoen kilowattuur wanneer alle gloeilampen in ons land vervangen worden door led-lampen. Dit is te vergelijken met het elektriciteitsverbruik van alle huishoudens in Rotterdam. Ondanks het importverbod voor gloeilampen dat per 25 februari 2016 in Nederland en de EU van kracht is, branden er in Nederlandse huizen nog 65 miljoen ouderwetse peer-

tjes. Dit blijkt uit een analyse van voorlichtingsorganisatie Milieu Centraal van het nieuwe HOME onderzoek. 20 procent van de huishoudens heeft helemaal geen gloeilampen meer. De rest heeft gemiddeld nog 11 gloeilampen in gebruik en 4 als reserve. Milieu Centraal adviseert om per direct over te gaan op led-verlichting. De meeste besparing in Nederland is te behalen bij vervangen door led- of spaar-

lampen in woonkamers (40 procent van de totale besparing), keukens (15 procent van de totale besparing), slaap/studeerkamers (10 procent van de totale besparing) en hallen/overlopen 10 procent van de totale besparing). De Nederlandse keukens staan niet in de top 3 met de meeste gloeilampen, maar doordat deze vaak en lang branden, staat de besparing in de keuken wel in de top 3.

Nordeon neemt Duitse architecturale lichtfabrikant WILA over De Nordeon Groep heeft haar bedrijvengroep verder uitgebreid met een nieuw ‘lichtfamilielid’: WILA. WILA is bekend van haar architecturale indoorverlichting en werd opgericht in 1857. WILA zal als onafhankelijk bedrijf blijven opereren. In de afgelopen jaren wist de Nordeon Group al Griven en Hess over te nemen, naast

diverse fabrieken van Philips. ‘We zijn er trots op om WILA te verwelkomen in onze familie’, zegt Patrick van Rossum, voorzitter van de Nordeon Group. ‘WILA heeft een onberispelijke reputatie in de wereld van architecten en het premium indoorsegment. Haar indrukwekkende track record plaatst WILA in de voorhoede.’

Op de cover: Philips verlicht Bay Bridge permanent

KLm krijgt 7 Airbussen A350 met led die jetlag moet verminderen KLM krijgt 7 nieuwe passagiersvliegtuigen van het type Airbus, A350, die dankzij led-verlichting jetlags moeten verminderen. De toestellen van het type A350 extra wide body (XWB) worden al door Qatar Airways ingezet. De Arabische maatschappij gebruikt ze op vluchten tussen de Verenigde Staten, Europa en Azië. Langeafstandsvluchten die vaak gepaard gaan met jetlags. De

led-verlichting die aan boord is kan 16,7 miljoen kleuren aannemen, van licht naar donker om zo het verschil in zonlicht te imiteren. Dit moet het menselijk lichaam helpen sneller te synchroniseren met de tijdzone van de bestemming. Daarnaast moet een verhoogde luchtvochtigheid ervoor zorgen dat uitdroging en daarmee de kans op een jetlag wordt tegengaan.

De led-verlichting van Philips op de Bay Bridge in San Francisco krijgt een permanent karakter. Aanvankelijk zou de verlichting voor 2 jaar ‘schijnen’. De lichtinstallatie wordt behouden en vernieuwd: er komen 25.000 nieuwe verlichtingspunten van Philips, inclusief een ‘cloud based’ verlichtingsplatform voor besturing op afstand.

mEEST GEkLIkT IN DE LEDFLITS

01

Energie Investeringsaftrek (EIA) led verhoogd naar 58 procent De Energie Investeringsaftrek (EIA) voor ondernemers is per 1 januari 2016 verhoogd van 41,5 procent naar 58 procent. Hierdoor ontstaat er een netto-voordeel van ongeveer 14 procent voor EIA-aanvragers ten bate van led-verlichting. In 2014 werd in totaal 3.238 keer EIA aangevraagd voor led-verlichting, goed voor 18,2 procent van het budget.

02

‘meer aandacht nodig voor schade van led op golflengte van 441 nanometer’ ‘Bij het bespreken van de gezondheidsrisico’s die ontstaan door het toegenomen gebruik van led-lampen is er te weinig aandacht voor de definitie van het probleem.’ Dit stelt NEN-afgevaardigde Ronald Gronsveld. ‘‘Het gaat niet over sec het blauwe licht, maar over de hoeveelheid blauw licht op een golflengte van 441 nanometer. Led is een zogenaamde puntlichtbron – waarbij het licht vanuit één punt komt – en daardoor kan de hoeveelheid blauw licht (red. op de golflengte van 441 nanometer) lichtschade aan het netvlies of zelfs blijvende blindheid opleveren.’

03 Vlaams Limburg lanceert led-wijzer voor vervangen lampen De Vlaamse provincie Limburg heeft een promotiecampagne voor led-verlichting gelanceerd. Via de digitale led-wijzer op de website De Stroomlijners kunnen Vlamingen gemakkelijker de juiste lamp vinden. ‘Of het nu gaat om spotjes, bureaulampen, sfeerverlichting, wandlampen of buitenverlichting: voor elke toepassing is er een led-lamp te vinden’,

aldus de provincie Vlaanderen. De provincie claimt verder de volgende karakteristieken voor led-lampen: ze hebben een levensduur van wel 20 tot 50 jaar, ze geven onmiddellijk 100 procent licht, ze werken in tegenstelling tot spaarlampen ook bij lage temperaturen en ze bevatten geen gevaarlijke stoffen – zoals kwik – die je wel in spaarlampen vindt.

7

NSVV zwakt gezondheidsrisico’s van led-verlichting af De NSVV stelt dat de gezondheidsrisico’s van led-lampen veel groter worden ingeschat dan ze daadwerkelijk zijn. De NSVV wil op basis van wetenschappelijk onderzoek de zorg nuanceren en stelt onder meer dat witte led’s niet per definitie rijker zijn aan blauw licht dan andere lichtbronnen. Het is met name het toegenomen gebruik van licht (niet per se blauw) laat in de avond en nacht dat verstorend werkt op slaap en de biologische klok. Wilt u zich abonneren op de wekelijkse nieuwsbrief van LED Magazine? Surf naar www.ledmagazine.nl/ledflits en vul het aanmeldformulier in!

8

ledmagazine

Siemens kiest voor led

Het hoofdkantoor van Siemens Nederland aan de Prinses Beatrixlaan in Den Haag heeft een complete metamorfose ondergaan. De verouderde installaties zijn geheel vervangen en er is onder meer led-verlichting van OSRAM geplaatst. De nieuwe systemen voldoen volgens de betrokkenen aan de eisen van de toekomst.

ledmagazine

Amerikaanse toezichthouder blokkeert verkoop Philips Lumileds aan Chinees GO Scale Capital Philips mag zijn led-lichtdivisie Lumileds niet verkopen aan de grote Chinese investeerder GO Scale Capital. Lumileds is actief in meer dan 30 landen en telt wereldwijd 8.800 werknemers en een omzet van circa 2 miljard dollar. De Committee on Foreign Investments in the United States (Cfius),de Amerikaanse toezichthouder, steekt er een stokje voor. Cfius oordeelt over buitenlandse investeringen in de VS. In maart 2015 kon Philips nog melden dat Lumileds in principe verkocht was en dat de verkoop in het derde kwartaal van 2015 afgerond zou worden. In oktober kwam echter naar buiten dat er flinke strubbelingen waren bij de

verkoop van Lumileds door weerstand bij de Amerikaanse toezichthouder. Philipstopman Van Houten heeft laten weten hevig teleurgesteld te zijn dat Cfius de verkoop geblokkeerd heeft. ‘Maar deze uitkomst heeft geen impact op de fundamenten van Philips Lumileds. Wij gaan nu aan de slag met andere partijen die hun interesse hebben getoond en bekijken alle strategische opties om meer groei en schaalgrootte te bereiken.’ Philips is inmiddels overgeschakeld op ‘plan B’ en denkt nu in de tweede helft van 2016 tot een nieuwe transactie te kunnen komen. Topman Van Houten sluit daarbij niet uit dat de opbrengst lager zal zijn.

Grootste IKEA België heeft led In het Vlaamse Hasselt heeft de nieuwste en tevens grootste IKEA van België haar deuren geopend. De winkel van 39.000 vierkante meter heeft ook nog eens enkel led-verlichting. De led-verlichting aan de buitenzijde kent bovendien een bijzondere afstemming: ‘We hebben hier in de buurt een vleermuizenkolonie, waardoor we de kleur van de lichten zo hebben ingesteld dat de vleermuisjes geen hinder ervan ondervinden’, aldus de storemanager.

Importverbod 25 februari van kracht: definitief einde aan tijdperk gloeilamp? 25 februari 2016 was een belangrijke datum voor de gloeilamp. Sindsdien is in Nederland en de Europese Unie een importverbod op gloeilampen van kracht, wat het definitieve einde van de gloeilamp moet inleiden. Sinds 1 september 2012 is de handel in gloeilampen in de hele Europese Unie verboden. Winkels mogen sinds die tijd nog wel hun bestaande voorraden verkopen. Ze ‘hamsteren vrachtwagens vol gloeilampen’ uit Italië en Oost-Europa. Zoals bekend zijn de meeste vormen van halogeenverlichting nog wel toegestaan doordat de EU-lidstaten afgelopen jaar besloot tot een uitstel van het verbod. Het verbod op gloeilampen geldt overigens alleen op verlichting voor huishoudelijk gebruik. Lampen met een

speciale toepassing, zoals lampjes voor naaimachines, koelkasten en ovens blijven wel toegestaan. Net als terrariumlampen en warmtelampen. Consumenten mogen ook kleinere lampen met een lager vermogen dan 7 watt blijven gebruiken. Of de gloeilamp nog slechts enkele weken of nog veel langer in de winkel te zien zal zijn, ligt aan de handhavingskracht van de bevoegde instanties en de voorraden van de winkeliers. De Inspectie voor Leefomgeving en Transport (ILT) zou bovendien al bericht hebben ontvangen dat winkeliers opnieuw massaal gehamsterd hebben. En dat mag, want zolang de gloeilampen aantoonbaar vóór de verbodsdatum op de markt zijn gebracht, mogen ze verkocht worden.

Winterwarm lanceert WinLed, Technische Unie distribueert Winterwarm heeft WinLed gelanceerd. Dit is de nieuwe poot van Winterwarm die led-verlichting op de markt brengt voor bedrijfsruimtes. Technische Unie gaat de verlichting distribueren. WinLed is een nieuwkomer in de verlichtingsmarkt. Moederbedrijf Winterwarm Heating Solutions uit Winterswijk is echter al ruim 80 jaar actief op de Nederlandse markt. WinLed kent 4 series led-armaturen: Office, Skyline, Highbay en Outdoor. Winterwarm denkt met het aanbieden van led-verlichting 2 vliegen in één klap te slaan. In een bedrijfshal heeft men immers zowel verwarming als verlichting nodig. De meest gangbare versies zijn inmiddels uit voorraad leverbaar.

Lidl roept voor tweede keer led-lamp terug uit veiligheidsoverwegingen Lidl heeft voor de tweede keer in korte tijd een led-lamp van het merk LIVARNO teruggeroepen vanwege veiligheidsoverwegingen. Waar het aanvankelijk alleen om een led-spot met bewegingsmelder ging – geproduceerd door de Duitse leverancier Briloner Leuchten – gaat het bij de tweede recall om een product dat gemaakt is door het bedrijf Kompernaß Handelsgesellschaft GmbH. De accu-handschijnwerper LAH 55 A2 is vanaf 11 januari 2016 bij Lidl-filialen in Nederland verkocht. ‘Het kan niet worden uitgesloten dat er bij het opladen van de batterij een hoge druk in het artikel opgebouwd wordt, waardoor het artikel uit elkaar kan barsten’, aldus Lidl in een persbericht. ‘Er bestaat hierdoor een risico op letsel. Het bedrijf Kompernaß Handelsgesellschaft GmbH dringt er daarom op aan dit artikel niet meer te gebruiken en het bij één van de Lidl-filialen te retourneren. Vanzelfsprekend wordt de aankoopprijs terugbetaald.’

Led voor Circustheater De entree van het AFAS Circustheater is door Livingprojects van led voorzien, dit ter ere van de nieuwe musical Belle en het Beest. Livingprojects heeft de glazen luifel in een gekleurd licht gezet en sterren geplaatst op het geveldoek. ‘Stage Entertainment zocht een lichtoplossing waarbij de gevel een verlenging zou worden van het theater’, legt Michael Sebregts van Livingprojects uit. ‘Door meer dan 200 Philips Color Kinetics iColor Flex LMX gen2 aan de stalen constructie van de luifel te installeren, kan de entree in iedere kleur, kleurverloop of intensiteit worden verlicht.’

9

ELDERS IN DE WERELD... Marks & Spencer gaat 850 winkels met led uitrusten De Britse retailketen Marks & Spencer (M&S) gaat tot 2025 in ruim 850 winkels led-verlichting aanbrengen. M&S is marktleider in het Verenigd Koninkrijk op het gebied van kleding. Het bedrijf M&S wil nu in het gehele Verenigd Koninkrijk en uiterlijk in het jaar 2025 al haar vastgoed van led-verlichting voorzien. De plannen voor het plaatsen van led-verlichting maken namelijk onderdeel uit van een grootschalig verduurzamingsproces van het bedrijf onder de titel ‘Plan A’. Sinds 2007 heeft M&S haar energieverbruik al met 36 procent weten te verlagen.

Royal Mail voorziet 70 gebouwen van led-verlichting De Britse Royal Mail voorziet 70 van haar gebouwen van led-verlichting. Het is onderdeel van de ambitie van het bedrijf om jaarlijks 20 procent minder CO2 uit te stoten. De 160.000 postmedewerkers van Royal Mail zijn actief vanuit 1.787 gebouwen. Door de 70 grootste ‘stroomvreters’ van led-verlichting te voorzien, worden de verlichtingskosten met tweederde gereduceerd.

Finse textielgigant introduceert stof met led-lampjes The People’s Light, het is de naam van een nieuw textielproduct van het Finse bedrijf Finlayson. De stof bevat een ingebedde led-’lichtfilm’ die een levensduur tot 10.000 uur kent. De lamp kan gevouwen worden. 90 procent van de Finse huishoudens heeft stoffen van het bedrijf in huis. De nieuwe innovatieve stof combineert led-technologie met de stofpatronen van Finlayson.

Bermuda gaat hele eiland van led-verlichting voorzien Het eiland Bermuda, dat zo’n 70.000 inwoners telt en onder de soevereiniteit van het Verenigd Koninkrijk valt, wordt geheel van led-verlichting voorzien. Hiertoe gaat het bestuur van het eiland samenwerken met BELCO; het op Bermuda gevestigde energiebedrijf. BELCO biedt Bermuda 10 jaar garantie op de led-verlichting die aangeboden wordt via een ‘Lease to Purchase’-contract.

Britse overheid: 4,7 miljoen pond voor led De Britse overheid stelt aan 24 bedrijven en 37 initiatieven 4,7 miljoen pond beschikbaar voor de toepassing van led. De investeringen vinden plaats in het kader van een initiatief om stroom te besparen en zo mogelijke black-outs te voorkomen. Onder meer Dixons, eigenaar van 21 Britse havens (Associated British Ports), The Footbal Association, Sony Computer Entertainment, een aantal Sainsbury’s supermarkten en de Universiteit van Westminster krijgen led.

Led voor alle Europese distributiecentra Havi Logistics OSRAM gaat alle Europese distributiecentra van Havi Logistics van led voorzien. Havi Logistics is actief in meer dan 30 Europese landen waarbij zij onder meer restaurantketens via 60 distributiecentra bedient. In de komende vijf jaar moeten al deze centra van led voorzien worden.

Shanghai Feilo Acoustics verwerft meerderheidsbelang Havells Sylvania Havells Holdings Limited heeft overeenstemming bereikt met Shanghai Feilo Acoustics om een belang van 80 procent in Havells Sylvania af te stoten. De organisatie gaat verder onder de naam Feilo Sylvania. De overeenkomst biedt de Sylvania-merken – Concord, Lumiance en Sylvania – volgens de betrokkenen de mogelijkheden om zich verder te ontwikkelen en te groeien in de veranderende verlichtingsbranche. Feilo is een beursgenoteerde onderneming, waarvan de aandelen in handen zijn van Inesa Limited, een zogenaamde State Owned Enterprise (SoE) van Shanghai.

OSRAM gaat business unit Lamps ‘LEDVANCE’ noemen OSRAM heeft de naam aangekondigd van haar nieuwe business unit Lamps die ontstaat na de splitsing van het bedrijf in een deel ‘led’ en een deel ‘algemene verlichting’. LEDVANCE wordt de naam van de business unit. ‘Voor de nieuwe naam hebben we gekozen voor een combinatie van de termen ‘led’ en ‘advance’ (vooruitgaan); we zullen het nieuwe bedrijf LEDVANCE noemen’, aldus chief executive officer Olaf Berlien.

lichtflitsen kort nieuws

Philips is voor de negende keer aan de haal gegaan met de award voor sterkste reputatie van Nederland: de Reputation Award. Dit blijkt uit een studie van het Reputation Institute in samenwerking met RSM. De studie keek gedurende 2015 naar de reputaties van de 30 grootste Nederlandse bedrijven en vroeg het Nederlandse publiek in welke mate zij de bedrijven vertrouwen en respecteren, en waarom een merk wordt bewonderd.

Intelligente LED verlichting Hoogwaardige kwaliteit Toepasbaar in extreme omstandigheden www.reveb.eu • [email protected] • T 0111 453248

KNOW-HOW to light

REVEB adv A4 ALLICHT_186x131mm_V3.indd 1

Industrial LED Light Bars

25-02-16 15:03

Voor een groot bereik aan industriële toepassingen

IP65 met diffuse of semi-clear cover Tronix, partner van groothandel en installateur met een ruim assortiment kwaliteits LED verlichting. Uit voorraad leverbaar.

Ook beschikbaar met noodverlichtingsfunctie

Bekijk ons grote assortiment LED verlichting op www.tronixlighting.nl

Wij adviseren u graag | E [email protected] | T +31 (0)413 33 03 80

Opti-Cow introduceert de VetSite GEN3. Deze derdegeneratieled-armaturen kent een verbruik van 88 watt, volgens het bedrijf ruim 50 procent minder dan dat van alle huidige agrarische led-verlichting. Naast de toepassing in de melkveehouderij is het armatuur geschikt voor onder andere stallen en maneges. Het nieuwe armatuur geeft weinig lichtverstrooiing. Het armatuur voldoet bovendien aan de voorwaarden gesteld in het Convenant Lichthinder Melkveehouderij. Hak4t lanceert een dynamische lichtoplossing: de Hak4t Daylight Extender (Hak4t D-Ex). De Hak4t D-Ex behaalt energiereductie en zorgt volgens het bedrijf voor een verhoogde productie op de werkvloer. De vuurdoop van de Hak4t D-Ex vond plaats bij Moderna Textielservice in Hardenberg. Met led-kunstlicht daglicht ondersteunen. Dat is in het kort de kern van de Hak4t D-Ex. Haco Lichtprojecten heeft 2 verdiepingen van Muntstad Volkswagen in De Meern voorzien van led-verlichting. Muntstad Volkswagen is Volkswagen-dealer in Utrecht, Zeist, Nieuwegein en Maarssen. Het resultaat bestaat uit speciale opbouw led-panelen waarmee het lichtniveau in de showroom ruim 3 keer hoger is, terwijl het energieverbruik gelijk is gebleven. Lumotech heeft een nieuwe instelbare en dimbare 60 watt led-driver ontwikkeld op basis van de bestaande 40 watt led-driver. Elincom gaat de driver in Nederland distribueren. De grootste uitdaging voor Lumotech was volgens het bedrijf om de 60 watt led-driver in de standaard 40 watt behuizing te krijgen. Door gebruik te maken van hoogefficiënte componenten en schakelingen is dit gelukt.

Het Helmondse Ramaer Printed Circuits is grotendeels overgestapt op ledverlichting. Bij de producent van printplaten zijn de afgelopen periode meer dan 1000 oude tl-lampen vervangen door led-tl-verlichting. Met deze investering bespaart Ramaer 50 procent op de energiekosten, terwijl de CO2-uitstoot met minstens 60 procent wordt teruggedrongen. Voor de productieruimtes aan de Vossenbeemd is de keuze gevallen op het Nederlandse merk Saled. ConXys uit Den Dolder heeft besloten zijn kantoren uit te rusten met led-verlichting van LEDSGOGREENER. Voor zijn magazijn koos het bedrijf voor de ballast compatibele led-tl en bij de kantoren voor led-panelen. De ballast compatibele led-tl kent een opbrengst van 160 lumen per watt, is verkrijgbaar in de gangbare maten en kleuren en past in elk bestaand armatuur. Elincom electronics introduceert in Nederland de ‘tunable white’ met 2 Chips On Board (COB’s) van Citizen. Citizen heeft gelijktijdig met de introductie van de vierde generatie een nieuwe kleurtemperatuur toegevoegd. Het gaat om de kleur 6500 Kelvin in Ra80. Deze kleur wordt veel gebruikt in combinatie met een 2700 Kelvin COB om een ‘tunable white’toepassing te maken. Met beide COB’s in één armatuur kan de kleur veranderen van warm-wit naar koud-wit. Saled heeft de Jumbo-winkel in Veenendaal van led-verlichting voorzien. Alle 435 conventionele lichtbronnen van Jumbo Petenbos zijn 1-op-1 vervangen door een led-lamp middels een zogenaamde retrofit-oplossing. Het energieverbruik in de winkel is met ruim 65 procent gedaald. In de Jumbo zijn alle bestaande downlighters en kantelbare spots vervangen door led-downlighters en 360 graden kantelbare led-spots. De oude tl-armaturen zijn compleet vervangen door nieuwe ledpanelen. De lumenopbrengst is met ruim 30 procent gestegen. Op Marken is in januari 2016 de Watersnoodramp van 1916 herdacht. Er is een herdenkingsmonument geopend dat is vervaardigd door beeldend kunstenaar

Linda Verkaaik. Het is voorzien van ledverlichting. In het kunstwerk zijn perspexplaten verwerkt, die vanaf de zijkant van de panelen met behulp van DecaLED Pro Flex IP65 4000 Kelvin, met 60 leds per meter, worden aangelicht. De verlichting is geleverd door Lagotronics. Led-producent Bever Innovations opent een kantoor in Afrika en slaat haar vleugels verder uit in de petrol retailindustrie. De vestiging wordt per januari 2016 geopend. Deze stap is volgens het bedrijf een logisch uitvloeisel van het strategisch beleid van Bever Innovations dat is gericht op wereldwijde groei en op versterking van haar positie op de Afrikaanse markten. In Middelburg heeft Van Der Peijl Techniek een distributiecentrum geopend dat door Luximprove volledig is uitgerust met led-verlichting. Het 6.500 vierkante meter grote pand is volledig geautomatiseerd. Deze automatiseringsslag heeft als doel de efficiency van het bedrijf aanzienlijk te verhogen. In het distributiecentrum van importeur en exporteur De Monnik Dranken in Oldenzaal heeft Veko Lightsystems de oude verlichting vervangen door 412 ledarmaturen met lensoptiek, gemonteerd in 1246 meter lichtlijn. In het nieuwe magazijn, dat op dit moment gebouwd wordt, worden later nog eens 150 armaturen van het nieuwe UGR-type geplaatst. Bosal en LEDSGOGREENER hebben overeenstemming bereikt om gezamenlijk wereldwijd op te trekken bij de uitrol van led-tl als serviceconcept in de gebouwen van Bosal. Binnen het concept zal LEDSGOGREENER alle tl-verlichting binnen de 38 productielocaties en de 18 distributielocaties van Bosal vervangen door de ballast compatibele led-tl’s. Proeftuin Zwaagdijk neemt een nieuwe onderzoeksfaciliteit voor led-onderzoek in gebruik. Deze gaat ingezet worden om onderzoek te doen naar de invloed van led op de kieming van zaden en groei van een plant. Inmiddels is de eerste led-cel opgeleverd waarin verschillende lichtrecepten te creëren zijn.

ledmagazine 13

PROFESSIONELE ASSEMBLAGE TECHNIEK

DE OpENBARE RuImTE: HET NIEuWS IN CIjFERS

PAT BV is commercieel actief in het uitvoeren van assemblage werkzaamheden in opdracht van derden. Samenwerken en meedenken in het proces staan hierbij centraal.

8.000

In 2016 zet Zwolle de grootschalige ombouw van de bestaande openbare verlichting naar led-verlichting voort. Aan het einde van het kalenderjaar moet het aantal led-lampen gegroeid zijn van 5.000 naar 8.000 stuks.

Flexibiliteit in het tijdelijk opschalen van medewerkers en productiecapaciteit is één van de sterke kanten van PAT BV.

25

Wij hebben ons gespecialiseerd in het monteren en assembleren van mechanische en elektrotechnische componenten.

PAT BV : ‘Sociaal en Professioneel’

| Kapoeasweg 10-12-14 | 1043 AD Amsterdam | 020 - 705 15 15 | [email protected] | www.patbv.com

€ 30,17 Plafonniere LED met bewegingsmelder - type 6 • • • • • •

Verkrijgbaar in lichtkleur 3000K, 4000K & 6000K 18W LED vermogen 230V aansluitspanning Armatuur geeft 1300lm lichtssterkte Brandduur 6s - 30min, gevoeligheid & LUX waard Sensor max 8 mtr.

€ 8,22 LED spot COB 230V 5W • • • • • • •

5W (= 50W halogeen) Zeer goed dimbaar Aansluitspanning AC 230V Nominale stroom 24mA Ra> 0.8 & PF> 0.85 400 Lumen output +30.000 branduren

€ 15,70 LED TL armatuur HQ - 120cm (1 buis) • • • • • •

RVS sluitclips tbv vastzetten kap RVS montage clips en driehoekjes Incl bevestigingsmateriaal en wartel Polycarbonaat behuizing (zeer stevig) IP65 Geschikt voor 1 LED buis 120cm

€ 78,10 LED schijnwerper met sensor - type 2 • Verkrijgbaar in lichtkleur 3000K & 4000K • 16W / 1200Lumen • Sensor is in te stellen op brandduur 6s - 12min, gevoeligheid & LUX waarde • Detectie afstand van de sensor is 1 - 8 mtr. • IP54 & IK10

6% extra korting actiecode: LED-MAGAZINE

Adresgegevens Lichtpartner.nl Wijkermeerweg 6 1948 NW Beverwijk T. 0251 - 212643 E. [email protected] I. www.lichtpartner.nl Alle genoemde prijzen zijn excl. BTW

Amsterdam: Hoekenrodeplein heeft ‘smart light’, havengebied heeft led op zonne-energie In het Amsterdamse havengebied ligt een nieuw fietspad dat wordt verlicht met zonne- en windenergie die ter plekke worden opgewekt. Met dit zelfvoorzienend en autonoom systeem heeft de Amsterdamse haven een primeur. Het systeem is ontwikkeld door Havenbedrijf Amsterdam en Enecodochters Luminext en CityTec. Elders in Amsterdam is het Hoekenrodeplein voorzien van ‘smart light’. Een consor-

tium bestaande uit Cisco, A2 Networks Buidling ICT, Philips, Alliander en KPN hebben verschillende toepassingen op het plein gerealiseerd zoals adaptieve verlichting, camera’s en een openbaar wifi-netwerk. De verlichting kan op afstand of met sensoren worden aangepast aan verschillende omstandigheden, zoals de sfeer, het type evenement, bij verstoring van de openbare orde of het weer.

Option neemt Innolumis en Lemnis over, Luminext onderdeel Eneco Innolumis en Lemnis Public Lighting zijn overgenomen door Option. Het Leuvense technologiebedrijf, actief in het Internet of Things, ziet in de twee Nederlandse ledfabrikanten veel potentie. Option verkoopt CloudGates. Dit product van de in België beursgenoteerde onderneming vindt zijn weg naar onder meer slimme energiemeters en wifi in bussen en taxi’s. Met Innolumis en Lemnis Public Lighting gaat Option nu intelligente led-straatverlichting verkopen. De nieuwe naam van de samengevoegde bedrijven wordt Innolumis Public Lighting. Een ander Nederlands bedrijf dat actief is in openbare verlichting, Luminext, is sinds 1 januari een venture binnen Eneco Innovation & Ventures. Luminext is het bedrijf achter Luminizer software.

Dura Vermeer plaatst led op gelijkspanning op Lelystad Airport Dura Vermeer gaat in opdracht van Schiphol Group de aanleg en het meerjarig onderhoud van de lucht- en landzijdige infrastructuur voor de nieuwe luchthaven van Lelystad verzorgen. Er wordt onder meer led geplaatst. Adviesen ingenieursbureau Advin verzorgt de ontwerp- en engineeringswerkzaamheden. Op de parkeerterreinen en toe-

gangswegen wordt gebruikgemaakt van gelijkspanning en led-verlichting. Ook de vliegveldverlichting bestaat uit ledlampen. Hier wordt door gebruik van laagspanning met inductie een energiebesparing van 30 procent bereikt. Dura Vermeer start naar verwachting in januari 2017 met de bouwwerkzaamheden op de luchthaven.

Haarlem heeft Vialis opdracht gegeven om 5.600 lampen te vervangen. Naast de vervanging van de 5.600 lampen worden er dit jaar ook 3.000 led-lampen opgehangen in Haarlem. Uit een analyse van Vialis bleek dat er sprake was van achterstallig onderhoud. Het aantal meldingen en klachten was in een jaar tijd gestegen met 25 procent.

3.000

Inwoners van de Vlaamse gemeente Kruibeke kunnen zelf via een website led-verlichting aanvragen in hun straat. Eandis en de gemeente laten zich naar eigen zeggen ‘uitdagen opdat burgers voor de 3.000 openbare lichtpunten in Kruibeke led zouden vragen… en krijgen!’.

7

Als het aan de gemeente Moerdijk ligt wordt de buitenkant van een aantal bijzondere kerken in de kernen verlicht met behulp van led-aanstraalverlichting. Inmiddels hebben 7 kerkgemeenschappen aangegeven dat ze gebruik willen maken van het initiatief.

80

Het Agentschap Wegen en Verkeer stelt dat in Vlaanderen momenteel 80 procent van de lampen van alle verkeerslichten voorzien zijn van led-verlichting. De laatste 20 procent volgt in de komende jaren.

250

De gemeente Bedum maakt vanaf half maart een begin met de vervanging van verouderde straatverlichting. Daarvoor is een plan opgesteld waarin de plaatsing van dimbare led-verlichting en 250 nieuwe masten is vastgelegd.

8.600

De gemeente Huizen heeft ruim 8.600 oude lampen vervangen door led-verlichting. Bijna alle openbare verlichting is hiermee voorzien van led.

14 ledmagazine

ledmagazine 15

VLAAmSE ONTWIKKELCEL EXPLORENTIS

‘Wij gaan een toekomst tegemoet waarbij lampen in woningen variabele “zonnetjes” worden’

‘STAp VAN 1-BITS NAAR muLTI-BITS LAmp mAkEN’ Verlichting voor een kippenstal. Het zal niet voor veel ondernemers het startpunt zijn, maar wel voor het Vlaamse bedrijf eXplorentis. Oprichters Olivier Leirs en Yoeri Renders liepen elkaar tegen het lijf toen Renders op zoektocht was.

I

n zijn zoektocht naar led-verlichting voor een kippenstal ging Renders zich meer en meer vragen stellen. ‘Waarom wit licht en geen rood, blauw of alle kleuren? Wat zit er in wit licht? En waarom is het altijd een vaste samenstelling ? En wat als we golflengtes samenstellen?’ waren de belangrijkste vragen. Op zoek naar antwoorden kwam Renders in contact met Leirs. De techneut en de creatieveling vonden elkaar en startten het bedrijf eXplorentis: een ontwikkelingsclub voor led-verlichting waardoor meer dan eens een complex vraagstuk opgelost wordt. “Multi-bits”-lamp ‘eXplorentis is een echte ontwikkelcel’, opent Leirs het gesprek. ‘Het eerste product dat wij ontwikkeld hebben is dus led-verlichting voor een kippenstal die op individuele golflengtes aangestuurd kan worden. Onze focus ligt op het spectrum en het nabootsen van de zon; niet alleen voor dieren, maar ook voor mensen.’ eXplorentis kiest volgens Renders voor een andere aanpak. ‘Vrijwel iedere speler in de led-markt levert een “1-bits”lamp. Zij houden zich bezig met het nabootsen van een kleur die ooit ergens één momentopname van de zon is geweest. Wij willen naar een “multi-bits”-lamp toe en multispectraal opereren. De zon is immers een lichtmanagementcomputer die door de atmosfeer zeer effectief gemanaged wordt.’ Om die stap te kunnen maken, gaat eXplorentis volgens Renders tot op het niveau van de die (red. de wafer). ‘Wij willen invloed hebben op de gehele productieketen. Van de die tot de fosforylering en de binning. Wij maken kwaliteitsfiches op om te voorkomen – dat er zoals nu te vaak gebeurt – er rommel in de producten geduwd wordt. Het aanbod is zo gigantisch dat het voor eindgebruikers ook ontzettend moeilijk is om de beste kwaliteit te herkennen. Je koopt bij wijze van spreken eerst 3 slechte lampen voor je 1 goede koopt.’ Renders vraag zich in dit kader ook af alle led-producten wel in Azië gemaakt moeten worden. ‘Door de huidige computergestuurde productiesystemen kan het ook in Oost- of in West-Europa. Als je maar 50 of 500 stuks nodig hebt van een lamp, kunnen die zelfs zeer zeker in Europa gemaakt worden. Dit biedt bovendien de mogelijkheid om de kwaliteitsnormen op een hoger niveau te krijgen.’ Totaalproduct ‘Om tot die kwaliteit te komen bekijken wij een product vanuit elk mogelijk aspect’, stelt Leirs. ‘Normaal gezien wordt een verlichtingsproduct vanuit de kleurweergave-index, de luxwaarde of gewenste opbrengst benaderd en niet als totaalproduct. Dit terwijl alle aspecten en componenten belangrijk zijn. Enkel als

alle zaken op orde zijn – van voeding tot koeling en het beoogde doel – kun je het juiste recept samenstellen. Niet voor niets hebben wij een team van 8 mensen dagelijks aan het werk om alle verschillende facetten te kunnen afdekken.’ De focus van eXplorentis ligt daarbij niet zozeer op specifieke afzetmarkten, maar eerder op de soort verlichting. Leirs: ‘Een klant die het goedkoopste lampje wil en de kwaliteit ondergeschikt maakt, zullen wij niet zo snel helpen. Wij willen klanten naar een niveau hoger helpen in technologie en innovatie.’ Renders vult aan: ‘Multi-spectraal en effectief licht creëren in de vorm van aanstuurbare lampen is wat wij beogen. Het Internet of Things is in dit kader zeer belangrijk: van het digitaal aansturen over het internet tot de dataopslag.’ De diversiteit aan projecten waar eXplorentis aan werkt is groot. ‘Wij zijn bijvoorbeeld bezig aan kerstverlichting, maar ook aan een highbay-lamp voor de plantenteelt. Het gaat veel om interactieve lampen die bi-directioneel communiceren. Wij zijn dus niet of nauwelijks actief in de “1-bit”-projecten’, aldus Renders. Reproductie van de zon ‘Iedereen focust op een – veelal zo goedkoop mogelijk – eindproduct’, vervolgt Renders. ‘Dat is onbegrijpelijk. De Philips en Osrams van deze wereld hebben zich jaren geleden lange tijd beziggehouden met productontwikkeling en bijvoorbeeld bepaalde coatings aangebracht op led-verlichting. Dat is niet zonder reden en toch zijn er tal van bedrijven die het negeren en bijvoorbeeld voor slechte of geen coatings kiezen.’ En ook al kiest eXplorentis voor een focus op kwaliteit, dan wil dat volgens Leirs niet zeggen dat ‘het mag kosten wat je wilt’. ‘Het eindproduct moet betaalbaar blijven.’ Leirs en Renders kunnen niet anders dan constateren dat de led-markt gedomineerd wordt door producten die niet meer dan ‘een assemblageproduct’ zijn. ‘Zichzelf ledproducenten noemende bedrijven kopen een voeding, led, koeling en behuizing en assembleren dat tot een eindproduct zonder een gedegen engineering.’ Volgens de twee ondernemers zal er binnen afzienbare tijd een einde komen aan deze situatie. ‘De “1-bits”-lampen zullen verdwijnen en vervangen worden door licht dat zich aanpast aan hoe de persoon in zijn omgeving leeft. Wij gaan een toekomst tegemoet waarbij lampen in woningen variabele “zonnetjes” worden. Deze verlichting zal multi-spectraal en bi-directioneel communiceren. Zie het maar als een soort reproductie van de zon die zich aanpast aan het gevoel van de mens die aan het werk gaat of gaat slapen. Deze lampen zullen ook nog eens door mensen gemakkelijk te installeren zijn.’

16 ledmagazine

ledmagazine 17

ANALYSE

BEHOEFTE AAN SuBSIDIE: jA OF NEE? Op 4 januari ging de nieuwe subsidieregeling Energiebesparing en duurzame energie sportaccommodaties (EDS) open. De regeling, gericht op led-verlichting en zonnepanelen bij sportverenigingen en sportstichtingen, was binnen enkele weken overtekend. Een analyse van de redactie van LED Magazine over het succes en de uitwijkmogelijkheden in de vorm van andere subsidie- en stimuleringsregelingen.

I

emand die de drukte voor de regeling al had voorzien, was Jan-Willem Zwang van Greencrowd. Zwang, die met zijn bedrijf een eigen crowdfundingsplatform heeft, sloeg om die reden afgelopen najaar al de handen ineen met Eneco en Lumosa. Onder de titel ‘Onze Clubkracht’ lanceerden zij een ontzorgingsproduct voor sportclubs die zonnepanelen en/of led-verlichting willen. Clubs konden zich al in december melden, waardoor Eneco voor hen in de startblokken stond om direct op 4 januari subsidie aan te vragen. ‘En dat is gelukt’, stelt Zwang. ‘Bij Clubkracht hebben zich tot en met januari 130 clubs aangemeld. Ongeveer 65 procent hiervan heeft een aanvraag ingediend, al dan niet via Onze Clubkracht. De helft van deze verenigingen heeft van ons een offerte voor buiten- en/ of binnen- led-verlichting en/of zonnepanelen ontvangen. Een aantal clubs heeft zelf de subsidie aangevraagd en een aantal clubs via lokale (gemeentelijke) initiatieven. Hierdoor weten wij niet exact hoeveel aanvragen zijn ingediend. Wat wij wel weten is dat de helft van de aanvragen die via Onze Clubkracht zijn ingediend inmiddels de beschikking binnen heeft. Opvallend genoeg betreft dit allemaal led-verlichting.’ Achter het net Volgens Zwang is de regeling ‘een heel groot succes’. ‘Het budget was al snel op en ontzettend veel clubs hebben gebruikgemaakt van de regeling. Een aantal van onze aanmeldingen was helaas te laat. Dit omdat diverse clubs vanwege de hoge investeringskosten eerst goedkeuring moesten krijgen van hun Algemene Ledenvergadering (ALV). Zij moeten nu op de volgende ronde wachten. Toch zit de regeling goed in elkaar en de beschikkingen worden ondanks het hoge aantal aanvragen snel afgegeven. Wat mij betreft hoeft er slechts één ding te veranderen. Men moet de spreiding van het budget van

30 miljoen euro over een periode van 5 jaar opheffen en de volledige 30 miljoen euro nu al beschikbaar te stellen waardoor de clubs die achter het net vissen alsnog kunnen gaan verduurzamen. Daar is de regeling volgens mij ook voor bedoeld: zoveel mogelijk clubs zo snel mogelijk verduurzamen. Clubs die nu achter het net vissen zullen waarschijnlijk wachten tot volgend jaar en het dan opnieuw proberen.’ 600 aanvragen Terug naar de cijfers. Sportverenigingen die maatregelen nemen om energieverbruik te verminderen krijgen een subsidie van 30 procent van de investering, voor sportstichtingen is dit 15 procent. De EDS-regeling loopt 5 jaar en kent een jaarbudget van 6 miljoen euro. Er kan maximaal 125.000 euro subsidie per aanvrager per jaar worden aangevraagd. Binnen drie weken na openstelling van de EDS werden ongeveer 600 aanvragen ingediend en werd het subsidieplafond bereikt. De beoordeling van de aanvragen kan overigens leiden tot een (gedeeltelijke) afwijzing. Aanvragen kunnen daarom nog steeds ingediend worden, maar de kans op succes is klein. Provinciale subsidies Ondertussen zijn er diverse provincies en ook steden die hun eigen subsidieregeling in het leven hebben geroepen. Zo voorzag familiebedrijf Gebr. Simons, dat sinds 1842 vanuit Zwolle actief is in de handel van speelgoed, haar gehele onderneming van led-verlichting. Dit gebeurde mede dankzij een subsidieregeling voor energiebesparingsprojecten van de provincie Overijssel. De subsidie voor investeringsprojecten is in de provincie maximaal 50 procent van de netto-investering, met een maximum

van 199.000 euro per aanvraag. Er zijn dit jaar 2 tenders – van 1 februari tot 1 april en van 11 juli tot 9 september – die beide een budget van 1 miljoen euro kennen. Een ander voorbeeld is Breda dat een lokale subsidieregeling voor energiebesparing en –opwekking bij sportclubs heeft. Zo werd in de afgelopen periode op de sportparken Blauwe Kei (VV Baronie), Kwakkelhutstraat (TVC Breda) en De Heerbaan (BHV Push) al led-verlichting geplaatst. Energie Investeringsaftrek (EIA) De Energie Investeringsaftrek (EIA) is tot vandaag de dag het meest gebruikte stimuleringsinstrument voor led-verlichting. Afgelopen jaar nog plaatsten 3.238 bedrijven led-verlichting met financiële ondersteuning vanuit de EIAregeling. Led-verlichting nam daarmee 18 procent van de aanvragen voor haar rekening en moest alleen zonnepanelen met 4.679 aanvragen voor zich dulden. De EIA is per 1 januari voor ondernemers extra aantrekkelijk gemaakt. De subsidie is verhoogd van 41,5 procent naar 58 procent. Hierdoor ontstaat een netto-voordeel dat voor aanvragers kan oplopen tot 14 procent. Het EIA-budget is bovendien verder verhoogd van 106 naar 161 miljoen euro. Overigens kan de EIA-aanvraag door ondernemers ook nog aangevuld worden met de Kleinschaligheidsinvesteringsaftrek (KIA). Zo kan het voordeel nog eens maximaal 28 procent extra voordeel opleveren. Leningen en subsidies voor VvE’s Geen subsidie, maar volgens de Rijksoverheid wel een geschikt instrument om energiebesparende verlichting te plaatsen, is de VvE Energiebespaarlening van het Nationaal Energiebespaarfonds. De VvE Albatrosstraat, Zangvogelweg en Ganzenstraat uit Amersfoort

was afgelopen december de eerste Vereniging van Eigenaren (VvE) die de lening gebruikt voor het plaatsen van led-verlichting, een nieuwe cv-installatie en spouwmuurisolatie. Met het uitvoeren van de maatregelen is een investering gemoeid van 225.000 euro waarvan 150.000 euro wordt gefinancierd met de VvE Energiebespaarlening. Staatssecretaris Weekers meldt dat er met 40 VvE’s verkennende gesprekken lopen over soortgelijke maatregelen. Toch valt de oogst tegen, want in de 2 jaar dat de regeling bestaat is voor een slordige 40 miljoen euro aan aanvragen gedaan, terwijl er voor het Nationaal Energiebesparingsfonds (NEF) een budget is van 300 miljoen euro. Later dit jaar introduceert het kabinet een nieuwe subsidieregeling voor koopwoningen, uiterlijk in 2016, waar VvE’s mogelijkerwijs meer voor warmlopen. De subsidiepot bedraagt 80 miljoen euro en valt onder de vlag van het NEF. Basisvoorwaarde is dat een particuliere woningeigenaar of VvE een omvangrijke combinatie van energiebesparende maatregelen neemt in een bestaande woning. De details van de subsidieregeling worden uiterlijk in de zomer bekendgemaakt. Vaststaat dat de subsidie uitsluitend wordt aangewend voor energiebesparende maatregelen en niet voor duurzame energieopwekking zoals zonne-energie. De subsidie mag wel gecombineerd worden met een lening uit het NEF, zodat men desgewenst de hele investering op deze manier kan betalen. De conclusie? De terugverdientijd van led-verlichting – wie de fabrikanten gelooft gemiddeld 2 jaar – mag dan wel aantrekkelijk zijn, maar ondersteuningsinstrumenten zijn nog altijd welkom om de markt te versnellen…

18 ledmagazine

Anti-inbrekerslamp doet intrede

‘42 procent Nederlanders laat licht aan bij afwezigheid’ Inbrekers verjagen. Het is niet de eerste functie die je een led-lamp toedicht. Toch gaat het Zwitserse bedrijf ComfyLight het mogelijk maken. Eind deze maand komen in Nederland de eerste anti-inbrekerslampen aan. Eneco gaat ze commercialiseren.

ledmagazine 19

H

et idee voor ComfyLight ontstond tijdens het promotieonderzoek van Marcus Köhler. Nederland diende als inspiratie voor zijn idee. ‘42 procent van de Nederlanders laat het licht aan als zij van huis gaan. Tijdens mijn promotie kwam ik op het idee om de functie van verlichting en beveiliging te integreren in één product. Zodra het alarm van een conventioneel beveiligingssysteem afgaat ben je te laat, dan is de inbreker immers al in je huis. ComfyLight verjaagt inbrekers; het is een preventief beveiligingssysteem.’ Na een jaar van ontwikkeling besloot Köhler in april 2015 samen met Stefanie Turber ComfyLight op te richten. De ComfyLight bevat volgens de Zwitser veel complexe technologie. Zo kent de lamp een groot aantal sensoren. Allereerst is er de microwave-sensor (red. ook wel bekend als druksensor) die verplaatsingen van objecten (en dus mensen) detecteert. De sensor zendt een onzichtbaar veld van microwave golven uit. Doordat de elektromagnetische straling van de sensor in het spectrum van 25 gigahertz zit, heeft deze een minimale impact op de kwaliteit van het WiFi-netwerk. Een RGB- en UV-sensor signaleren het verschil tussen kunst- en daglicht. ‘Het meeste vernuft zit echter in de software. Die vormt het kloppend hart van de ComfyLight.’

Het basisprincipe van die software? Zodra er wat beweegt in de kamer waar de lamp hangt, ontvangt de bewoner als hij van huis is een melding op zijn smartphone. Na het verzenden van de melding gaat de lamp over tot actie: door snel te knipperen worden omwonenden geattendeerd dat er iets gaande is. De extra belichting moet de indringer afschrikken. Als de bewoner wel thuis is, regelt ComfyLight automatisch de verlichting. Als men een kamer binnenloopt waar de verlichting aanwezig is, schakelt het licht automatisch aan. Loopt men weer weg, dan schakelt het licht zichzelf automatisch uit. Köhler: ‘Via de app kan de gebruiker ook “vertrouwde mensen” autoriseren, bijvoorbeeld buren, die de alarmstand van de lampen in- en uit kunnen schakelen.’ ComfyLight is niet alleen via internet te koop, maar ook via regionale partners. Zo wordt samengewerkt met Vodafone en is Eneco ‘preferred partner’. ‘Zij zullen onze lamp in Nederland verkopen’, duidt Köhler. En de toekomst? ‘ComfyLight is ons eerste product. Wij willen meerdere varianten lanceren. Zo komt er eind 2016 een versie die geschikt is voor een E27-fitting en zullen wij in de komende jaren meer lichtproducten voor de smart home-markt lanceren.’

ComfyLight & Kickstarter Om de eerste duizenden ComfyLights te kunnen produceren startte het bedrijf in januari een crowdfundingscampagne op via Kickstarter. Het oorspronkelijk doel om 50.000 euro te verzamelen, werd ruim 2 keer overtroffen. In totaal legden 837 personen 130.729 euro op tafel om de productie mogelijk te maken. Die support kwam niet alleen uit Europa, maar ook uit Amerika, Canada en zelfs uit Israël, Qatar en India. Door de grote hoeveelheid geld die opgehaald is, kan ComfyLight een zogenaamde application programming interface (API) ontwikkelen; een verzameling definities op basis waarvan een computerprogramma kan communiceren. Dit jaar nog zal de ComfyLight ook aan een Philips Hue-lamp gekoppeld kunnen worden. De tijdslijn voor ComfyLight ziet er in de komende periode voor ComfyLight als volgt: Eind februari is het bedrijf in China gestart met de productie van de behuizingen en elektrische onderdelen van de ComfyLight. In de derde week van maart zullen de eerste exemplaren van het product naar Europa verscheept worden om daar in de verkoop te gaan. Eind maart verwacht ComfyLight vervolgens haar CE-certificeringen voor Europa te behalen. In de maand mei moet vervolgens de ULcertificering volgen die nodig is om de Amerikaanse en Canadese markt te betreden.

20 ledmagazine

ledmagazine 21

‘Industrieassociatie LightingEurope onthult op Light+ Building de Strategic Roadmap 2015, document definieert ‘plan de campagne’ van Europese verlichtingsindustrie voor komende 10 jaar’

LIGHT+BUILDING

FRANkFuRT VOOR 1 WEEk WERELDWIjDE LICHTHOOFDSTAD Light+Building is in het afgelopen decennium uitgegroeid tot ‘s werelds grootste vakbeurs voor verlichting. De Frankfurter Messe herbergt dit jaar voor het eerst meer dan 2.500 standhouders en ontvangt opnieuw ruim 200.000 bezoekers.

D

e vakbeurs telde in 2012 ‘pas’ 2.302 exposanten en in 2014 2.458 bezoekers. 2016 is met meer dan 2.500 standhouders dan ook een recordjaar. Waar het aantal Duitse bedrijven dat deelneemt stabiliseert, groeit het aantal buitenlandse standhouders jaar op jaar. Inmiddels zijn de 22 hallen volledig gevuld en is het buitenterrein vergroot om de beurs nog verder te laten groeien. De bezoeker zal flink wat tijd moeten uittrekken – misschien wel de gehele beursweek van 13 tot en met 18 maart – om alle 245.000 vierkante meter beurs te kunnen bezichtigen. Luminale Twee derde van de exposanten op Light+Building exposeert met lichtproducten. Daarmee zullen 1.650 exposanten het volledige spectrum van verlichtingsproducten laten zien. Van design verlichting met een klassiek of modern karakter, tot lampen en verlichting voor iedere denkbare toepassing tot technische componenten en accessoires. Een van de traditionele hoogtepunten van Light+Building is de Luminale, ook wel bekend als de biënnale van de lichtcultuur (red. een tweejaarlijkse kunstmanifestatie voor verlichting). De Luminale vindt sinds 2002 in de avonduren van Light+Building plaats in de stad Frankfurt. Meer dan 200 kunstwerken veranderen de stad voor de achtste keer en gedurende iets meer dan een week in de wereldwijde lichthoofdstad. Oled-lichtmuur Een van de hoogtepunten van dit jaar wordt verzorgd door lichtontwerper Christopher Bauder. De Duitser verwierf 2 jaar geleden faam toen hij – ter ere van het feit dat de Berlijnse Muur 25 jaar eerder viel – Berlijn door een 15 kilometer lange lichtgrens met 8.000 lichtballonnen weer voor even in tweeën opslitste. Voor de Luminale heeft hij samen met componist Robert Henke een kunstwerk gemaakt dat een kinetische lichtpresentatie met muziek combineert. Bauder en Henke tonen hun werk in het

theater Mousonturm. Een ander pareltje van de Luminale komt van het duo Hartung & Trenz die de Catharinakerk omtoveren in een plek voor lichtmeditatie. Bijzonder is ook de grootste oledlichtmuur ter wereld in de ‘Neue Mainzer Straße 80’, het nieuwe gebouw van de Europese Centrale Bank. Design Plus Award Veel aandacht gaat net als andere jaren uit naar de Design Plus Award. 129 bedrijven uit 25 verschillende landen hebben 214 producten aangedragen om kans te maken op een van de 25 awards. Thema van de award is dit jaar ‘licht als bouwmateriaal’. De prijswinnende producten van bedrijven en studenten (red. er zijn aparte awards voor studenten) worden in een speciale expositie getoond. De jury wordt onder meer gevormd door Rat für Formgebung, een organisatie die zich inzet voor ‘excellente vormgeving’. Plan de campagne Natuurlijk is er op Light+Building ook ruimschoots aandacht voor handelszaken middels talloze persconferenties van bedrijven en industrieassociaties. Philips-topman Jan Denneman en voormalig GE Lighting-topman Diederik de Stoppelaar presenteren op de beursvloer namens LightingEurope de Strategic Roadmap 2025. De roadmap definieert het ‘plan de campagne’ van de Europese verlichtingsindustrie voor de komende 10 jaar’. Markttoezicht, industriebeleid, handel & douane en standaardisatie zijn de voornaamste onderwerpen in de roadmap. Het document is volgens LightingEurope opgesteld om te borgen dat de Europese lichtindustrie met één stem haar toekomst aan Europa en de rest van de wereld presenteert. De Strategic Roadmap wordt ook aan de Europese Commissie gepresenteerd. ‘De roadmap zal door middel van verlichtingsproducten bijdragen aan werkgelegenheid en het welzijn van mensen, zowel buiten als in gebouwen.

Trend Forum Op het Trend Forum van Light+Building worden toekomstige scenario’s voor consumentenwoningen getoond in 4 scenario’s. ‘Progressive en decorative’ is het scenario dat futuristische en decoratief blitse elementen combineert met vakmanschap en nieuwe technologieën. Hierbij is er onder meer aandacht voor 3D-geprinte armaturen en oled-technologie. ‘Liberal & manifold’ typeert zich door veelzijdige, onconventionele en originele verlichting. Verlichting die zowel multifunctioneel als veelzijdig is qua resultaat, of het nu met een retro-look of in de stijl van cartoons is met grappige ontwerpen of opvallende vormen. ‘Ingenious & significant’ is het scenario van functionele, heldere en rustige verlichting. De nadruk ligt op nieuwe verlichtingstechnologieën en minimalistische concepten met spectaculaire lichteffecten. ‘Pristine & desirable’, het laatste scenario, heeft zich laten inspireren door de natuur en botanische wereld. In de verlichtingsoplossingen staan de natuurlijke vormen centraal. Energie-efficiëntie Overigens is het niet alleen verlichting die centraal staat op de vakbeurs. Hoofdthema van de vakbeurs is immers energieefficiëntie. Naast verlichting krijgen daarom ook elektrotechniek, huis- en gebouwautomatisering en software voor de bouwsector de aandacht. Naast (led-)lichttechnologie krijgen ook zonneenergie, elektrisch vervoer en slimme energienetten ruimschoots de aandacht. Zo presenteert SolarWorld – Duitslands grootste zonnepanelenfabrikant – een glas-glaszonnepaneel dat uitgerust is met bifacial zonnecellen. Deze zonnecellen kunnen aan twee kanten zonlicht opvangen. Bovendien presenteert SolarWorld de SunPac LiOn voor de onder meer in Duitsland explosief groeiende markt van energieopslagsystemen. Al met al is er op Light+Building dus voor elk wat wils…

22 ledmagazine

ledmagazine 23

100 EXPOSANTEN UIT LAGE LANDEN

NIEuWE TECHNIEk VAN HOLLANDSE BODEm TIjDENS LIGHT+BuILDING Een recordaantal van 107 exposanten uit Nederland en België geeft acte de présence op Light+Building. Van bekende designers tot armatuurfabrikanten, mast- en domoticaleveranciers tonen hun nieuwste lichtproducten en -diensten. De redactie van LED Magazine geeft alvast een voorproefje…

Lightronics, de Waalwijkse fabrikant van onder meer openbare verlichting, onthult de nieuwe armatuurfamilie Prunus en op het vlak van connectiviteit Remotion Plus Top Smart Connect. Top Smart Connect maakt het mogelijk om het lichtniveau op afstand, via een beveiligd netwerk, te beheren. Een speciale portal biedt inzicht in de CO2-reductie en exploitatielasten van het armaturenarsenaal, Top Smart Connect is toepasbaar in alle armaturen voor straat- en terreinverlichting, wand- en plafondverlichting en extreem slagvaste verlichting van Lightronics. Prunus is Lightronics’ nieuwste, modulair opgebouwde armaturenfamilie voor straat- en terreinverlichting. Er zijn in totaal 4 modellen, 3 varianten en 7 verschillende decoratieve lichtkleuren. Musea versus kantoren Ook CLS, een van de snelst groeiende verlichtingsfabrikanten van Nederland, laat op zijn stand een groot aantal noviteiten zien. Deze zijn van divers pluimage, van led-armaturen voor musea tot verlichtingsproducten voor kantoren. De Sapphire Zoom – uitgevoerd met naar keuze led-modules van Xicato of Citizen – is speciaal voor musea ontwikkeld en uitgerust met een zoombereik van 8 tot 50 graden. De Emerald Office-serie dekt met slechts 2 varianten alle bestaande inbouwmaten van 140 tot 250 millimeter af en is volgens CLS dan ook bij uitstek geschikt als vervangingsarmatuur voor pl- en cfl-armaturen.

(foto: de nieuwe Prunus van Lightronics)

Designverlichting Een van de Nederlandse fabrikanten van designverlichting, Dutch Lamps, toont een led-tafellamp en led-plafonnière. De tafellamp is draaibaar, kantelbaar, (touch)dimbaar en in alle kleuren leverbaar. INNOVO150 is de naam van de nieuwe downlighter van Lumission. Het armatuur kent een inbouwdiameter van 150 millimeter en een lichtopbrengst van 600 lumen. Hiermee beoogt het bedrijf een alternatief voor de kleine downlighters met 1x7, 2x7W en 1x13W clf-lampen. Nedap introduceert een nieuwe generatie lichtmanagement. De dynamische lichtmanagementoplossing, genaamd Nedap Luxon, is geschikt voor elk merk en elk type armatuur. Met de dynamische lichtmanagementoplossing Nedap Luxon kunnen armaturen draadloos worden aangestuurd. Deze oplossing biedt online toegang tot het hele verlichtingssysteem waardoor remote monitoring, aanpassingen, datamining en software-updates mogelijk zijn. Paco Bunnik Het Amsterdamse straatverlichtingsbedrijf Lightwell lanceert een straatlantaarn van de bekende Amsterdamse architect Paco Bunnik: de SpringEye. De led-lichtmast, speels van vorm, is geïnspireerd op de lente en de natuur. Vooruitlopend op de toekomst van smart cities is er optioneel een integratie mogelijk van wifi, camera en dynamische bewegingsdetectie. De SpringEye bestaat uit een lantaarnpaal van 6, 8 of 10 meter hoog waarbij aan de bovenkant – alsof het bloesemknoppen zijn – 1, 2 of 3 bolvormige verlichtingselementen zijn gemonteerd.

1

2 3

OSRAm & TRILuX Logischerwijs zijn ook de wereldwijde marktleiders in de verlichtingsindustrie allen aanwezig op de Light+Building. Van Philips tot Osram, Trilux tot Samsung en Cree tot Zumtobel. Waar Philips op het moment van het ter perse gaan van dit magazine (red. 1 maart) nog weinig details over haar innovaties bekend heeft gemaakt, laten Osram en Trilux al het achterste van hun tong zien om zo veel mogelijk bezoekers te trekken. Osram heeft dit jaar het thema ‘smart city’ centraal gesteld. De verlichtingsproducent presenteert slimme verlichtingsoplossingen in stedelijke omgevingen. Een van de noviteiten is Optronic, een ‘ultraplatte’ driver. Het profiel van deze driver is slechts 11 millimeter en kent ook aanwezigheids- en daglichtsensoren. Verder presenteert de business unit Lamps van Osram met de toekomstige naam Ledvance een led-downlight en een led-inbouwspot. Het assortiment Ledvance ‘OTC’-armaturen omvat 8 productfamilies die prestaties kennen tot 120 lumen per watt, een nominale levensduur tot 50.000 uur. Trilux toont op haar beurt voor verschillende afzetmarkten verschillende led-armaturen. Zo wordt voor kantoorverlichting de Lunexo getoond, voor lichtontwerpers de Solvan Flow, voor productie- en logistieke centra de Mirona Fit en voor de retail en supermarkten de Mido. Eyecatcher is ViaCon voor het outdoor-segment. Het bouwdoossysteem garandeert volgens Trilux verlichting op maat: de lumenpakketten kunnen net als de e-blokken en de montagemogelijkheden flexibel worden gekozen, van klassiek tot pendelvariant. In de toekomstbestendige Smart-Lighting-Ready-variant kan vrijwel iedere ‘smart-city’-functie geïntegreerd worden; van de lichtstroominstelling per bluetooth tot en met het complete lichtmanagementsysteem.

ledmagazine 25

ledmagazine editie 10 - maart 2016

Als Partner betaalt u 5.070 euro ex. btw en ontvangt u: • 4 x hele pagina advertentie (waarde 6.760 euro) • 2 x full size banner in nieuwsbrief (waarde 380 euro) • 4 x per jaar vermelding in LED Industry Register in LED Magazine (waarde 500 euro) • plaatsing logo in colofon LED Magazine

DEFINITIEF LED VOOR BAY BRIDGE SAN FRANCISCO

COVER STORY

LIGHT+BUILDING

ANALYSE

‘STAP VAN 1-BITS NAAR MULTI-BITS LED-LAMP MAKEN’

FRANKFURT VOOR 1 WEEK LICHTHOOFDSTAD

LIFI VOLGENDE GAMECHANGER LICHTINDUSTRIE?

LED Magazine LM1-2016 versie Mac.indd 1

pARTNER OF AmBASSADEuR WORDEN?

Als Ambassadeur betaalt u 3.040 euro ex. btw en ontvangt u: • 4 x hele pagina advertentie (waarde 6.760 euro) • 2 x full size banner in nieuwsbrief (waarde 380 euro) • 4 x per jaar vermelding in LED Industry Register in LED Magazine (waarde 500 euro) • plaatsing logo in colofon LED Magazine 29-02-16 20:30

LIGHT+BUILDING

LIFI VOLGENDE GAmECHANGER VAN INTERNATIONALE LICHTINDuSTRIE? Vrijwel alle grote fabrikanten presenteren de laatste stand der technologie tijdens de vakbeurs Light+Building. Velen doen het middels nieuwe armaturen, maar dit jaar zullen voor het eerst enkele bedrijven LiFi-toepassingen presenteren. Led-lampen die het mogelijk maken om data te versturen naar apparaten zoals smart phones. Maar wat is nu eigenlijk de potentie van LiFi? De redactie van LED Magazine ging op onderzoek uit. Wat is LiFi? LiFi, een afkorting van Light Fidelity, is het via onzichtbaar licht versturen van data naar een apparaat zoals een smart phone. Led-lampen vormen de basis van LiFi omdat ze in één seconde miljarden keren aan en uit kunnen gaan. Op deze manier zijn ze net als morse in staat om met een hoge frequentie grote hoeveelheden informatie door te sturen. Harald Haas, een hoogleraar die verbonden is aan de universiteit van Edinburgh, is de uitvinder van LiFi. Hij is een van de oprichters van het pionierende bedrijf pureLifi. Waar hebben wij dit eerder gehoord? Afstandsbedieningen gebruiken onzichtbaar infrarood licht om te communiceren met televisie.

• • • • •

Hoe snel is LiFi? Onderzoekers stellen dat LiFi zo’n 100 keer sneller kan functioneren dan WiFi. Britse wetenschappers hebben inmiddels led-lamp ontwikkeld met ingebouwde microchips die een internetverbindingssnelheid kan behalen van 10 gigabyte per seconde (Gbps). In potentie is volgens onderzoek 200 Gbps mogelijk, het equivalent van ruim 40 dvd’s met films.

Wat zijn de voordelen ten opzichte van WiFi? Naast de snelheid ook de veiligheid. Omdat de LiFi-signalen niet door muren heengaan is het voor kwaadwillenden (vooralsnog) onmogelijk om LiFi te hacken. Bovendien kunnen WiFi-signalen interfereren met gevoelige elektronische apparatuur. Beïnvloedt LiFi de prestaties van led-lampen? De prestaties van ledlampen ondervinden geen enkele negatieve invloed van LiFi. De lichtpulsen die op zeer hoge frequenties uitgezonden worden zijn onzichtbaar voor het menselijk oog. Zelfs als een led-lamp voor de gebruiker lijkt uit te staan, kan LiFi nog steeds data versturen. Waar wordt LiFi-technologie al toegepast? In Frankrijk is Carrefour, marktleider in het Franse supermarktlandschap en wereldwijd met meer dan 15.000 vestigingen qua omvang de nummer 2 na Walmart, bezig met experimenten met LiFi. De camera’s van smartphones die consumenten bij zich hebben herkennen de signalen en kan de klant door de winkel begeleiden en bijvoorbeeld de weg wijzen naar

aanbiedingen. De Parijse metro, de Métropolitain die na Londen de drukste metro van Europa is, is naar verluid een eerste kleinschalige pilot gestart. Het openbaarvervoerbedrijf Régie Autonome des Transports Parisiens (RATP) is de pilot gestart na eerst een uitvoerige studie te hebben laten uitvoeren. In totaal plaatst Philips samen met het Franse installatiebedrijf Step overigens 250.000 led-lichtpunten in de 302 metrostations. Welke LiFi-innovaties zijn er te zien op Light+Building? Begin 2014 toonde het Franse bedrijf Oledcomm een smartphone die met LiFi-netwerken kan communiceren en een LiFi-dongel die in apparaten kan worden geprikt. Op de Light+Building presenteert Oledcomm een aantal nieuwe toepassingen en de laatste stand der techniek. Bovendien zal een aantal nieuwe LiFi-start-ups zich voor het eerst aan het grote publiek tonen. In 2018 wil Velminni, een bedrijf uit Estland, die de eerste consumentenproducten op de markt lanceren. Een van de eerste producten moet Jugnu zijn: een slimme led-lamp waaraan LiFiondersteuning is toegevoegd.

26 ledmagazine

ledmagazine 27

LED EXPO IN WOORD EN BEELD

‘HONDERDEN LICHTBEDRIjVEN BEDIENEN ALLE HuN EIGEN NICHE’ 3.984 bezoekers en 110 exposanten. Het zijn de cijfers voor LED Expo 2016. ‘De goede kwaliteit van bezoekers, 2 exclusieve tentoonstellingen, het aantal deelnemers en de exposure via de pers hebben geresulteerd in een goede beurs’, stelt beursorganisator Henriëtte Vrisekoop.

W

erden er in 2013 door de 70 exposanten 3.036 bezoekers verwelkomd, in 2015 waren dit bijna 100 exposanten en 3.811 bezoekers. Met 3.984 bezoekers en 110 exposanten in 2016 is de beurs opnieuw gegroeid. ‘Qua beursoppervlakte zijn wij vorig jaar verdubbeld en dit jaar met 30 procent gegroeid’, blikt Vrisekoop terug. ‘In een economie waar het nog altijd niet heel goed gaat, kun je stellen dat de led-markt een van de koplopers is en jaarlijks een forse groei laat zien.’ Jonge designers Een van de noviteiten op de beursvloer was dit jaar de LED Dome in het entreegebied.

Hier bood LED Expo jonge Nederlandse en buitenlandse designers de kans om zich met kleine presentaties te presenteren. ‘En in de komende jaren willen wij meer en meer opschuiven naar domotica’, vertelt Vrisekoop. ‘Het gaat daarbij om het met led-verlichting zichtbaar maken van intelligente toepassingen, want er is nog zoveel meer mogelijk. LED Expo wil in de komende jaren dan ook verdubbelen in grootte.’ Smart homes ‘De led-markt is de laatste 5 jaar tot wasdom gekomen’, vult medeorganisator Rolf Heynen aan. ‘Waren er voorheen 4 grote lichtbedrijven die wereldwijd de markt

domineerden, nu zijn er alleen in Nederland al honderden verlichtingsbedrijven die alle hun eigen niche bedienen. De grote merken zijn ondertussen bezig met technologische ontwikkeling op het gebied van smart homes en voeren daarnaast gigaverlichtingsprojecten uit in grote steden en stadions. Het worden daarmee financieringsbedrijven die de verduurzamingsopgave van de steden voorfinancieren door licht als een serviceproduct aan te bieden.’ Roep om kennis en kunde Ook dit jaar werden de lezingen op het paviljoen voor openbare verlichting en in de algemene workshopruimte zeer

druk bezocht. Het bevestigt eens te meer de roep om kennis en kunde vanuit de markt; niet alleen bij installateurs en lichtontwerpers, maar ook bij eindgebruikers zoals facilitair managers, gebouwbeheerders en ambtenaren met openbare verlichting in hun portfolio. Net als in eerdere jaren was bijna de helft van de bezoekers directeur of directeureigenaar en heeft bijna 30 procent van de bezoekers een management- of andere leidinggevende functie. LED Expo 2017 vindt wederom in de Brabanthallen in Den Bosch plaats, te weten op 8 en 9 februari 2017.

‘Waren er voorheen 4 grote lichtbedrijven die de markt domineerden, nu zijn er alleen in Nederland al honderden verlichtingsbedrijven die alle hun eigen niche bedienen’

28 ledmagazine

ledmagazine 29

LEDbits: led als ‘Lego’

‘SYSTEEM KAN ONMOGELIJK VERkeerd BEVESTIGD’ LEDbits. Het is de naam van een nieuw soort ‘Lego’. Geen Lego voor kinderen, maar voor ontwerpers en toepassers van led. LEDbits is een modulair systeem waarmee de lichtbron naar wens samengesteld kan worden. LEDbits heeft modules voor verschillende witkleuren, lenzen, bedieningswijzen, sensoren en een bevestiging die onmogelijk verkeerd aangesloten kan worden.

A

ls voormalig systeemarchitect bij Philips Lumileds is Alferink sinds 2009 actief als ondernemer. LEDbits is de nieuwste innovatie van engineeringsbedrijf PicusLED van Rob Alferink in samenwerking met Philip Ross van ontwerpbureau Studio Philip Ross en Nikolai Gillissen. Alferink realiseerde de afgelopen jaren al een groot aantal innovaties met led-verlichting. Zo realiseerde hij samen met hekwerkfabrikant V&T Fencing het LEDHEK, een hekwerk met geïntegreerde led-verlichting. Het product combineert terreinverlichting en -beveiliging in één product. Eerder ontwikkelde Alferink al een led-systeem voor stallen van melkkoeien waardoor de melkopbrengst identiek blijft, maar een energiebesparing tot 75 procent mogelijk is. Het nieuwste hoogstandje van Alferink, Ross en Gillissen, LEDbits, werd afgelopen december op het LED Event van FHI verkozen tot de led-applicatie van het jaar.

diverse modules ontwikkeld. Deze modules passen eenvoudig op elkaar en kunnen niet verkeerd worden aangesloten. Alferink: ‘Het basisblokje met de led is zeer robuust en kent een aluminium frame die ook de werking van de thermische huishouding borgt. Het blokje kent een schroefdraad om de oriëntatie te fixeren en een gaatje om een hangconstructie te creëren door te “rijgen”. De optiekmodule kan op het basisblok geklikt worden door middel van kleine magneetjes. We bieden het gemak van een lamp in een E27-fitting, met daarbovenop de voordelen van led zoals de kleine vormfactor, de energiezuinigheid en de aansturingsmogelijkheden. De modulaire plug-and-play led-systemen zijn tot op heden gericht op installateurs om hen retrofit led-lampen te laten installeren. Wij maken led met LEDbits voor een brede doelgroep beschikbaar: van licht- en productontwerpers tot de hobby-amateur.’

Af van de gloeilamp ‘Lichtontwerpers vinden ontwerpen met led-techniek ook anno 2016 nog (te) ingewikkeld’, duidt Alferink de aanleiding van LEDbits. ‘De led-technologie is voor lichtontwerpers dusdanig complex dat zij als gevolg te vaak voor een conventionele lichtbron kiezen. Samen met Philip Ross en de TU/e-student Nikolai Gillissen hebben wij een einde gemaakt aan deze problematiek. Ontwerpers pakken tot op heden veelal een gloeilamp of gelijkvormige retrofit lamp en bedenken daar dingen omheen. Wij maken het mogelijk van dat concept af te stappen en geheel andere vormen te bedenken.’ Dat led-technologie relatief complex is voor veel ontwerpers is volgens Alferink overigens niet vreemd. ‘Er moet met een groot aantal zaken rekening gehouden worden, van de warmtehuishouding tot aansturingselektronica en optica. Veel vormgevers en designers zijn bovendien opgegroeid met de gloeilamp. Zij associëren led daarnaast met slechte lichtkwaliteit, het ontbreken van dimmogelijkheden en koud licht. Deze 3 problemen van led-verlichting zijn echter al lang en breed opgelost.’ LEDbits heeft als antwoord op de problematiek van ontwerpers

Crowdfunding Als eenmaal de juiste samenstelling is gevonden, kan deze namelijk meteen toegepast worden in de productie van de ontworpen lamp. ‘Simpel is dus het toverwoord’, vult Gillissen aan. ‘De modules zijn zo eenvoudig als een gloeilamp en bieden ontwerpers de mogelijkheid te spelen met licht in plaats van te worstelen met de techniek. Er zijn verschillende kleuren beschikbaar; van 2.700 tot 4.000 Kelvin en uiteraard blauw licht, want daar kun je wit mee maken. Verder is de kleurweergaveindex (CRI) tot 3.500 Kelvin 90+ en boven 3.500 Kelvin 85.’ In de komende periode vindt voor LEDbits een zogenaamde iteratieronde plaats waarbij de spreekwoordelijke laatste puntjes op de i gezet worden. Daarnaast werken de ondernemers aan een crowdfundingcampagne om LEDbits in productie te kunnen nemen. Alferink: ‘Bij een productintroductie moet je door een “valley of death” heen en wij denken deze via crowdfunding te kunnen minimaliseren.’ Het gehoopte, gedroomde en verafschuwde succes voor LEDbits? Alferink: ‘Een nachtmerrie is de afzet van 100 stuks per jaar, de hoop is 100.000 stuks per jaar en de droom is een wereldwijde uitrol.’

30 ledmagazine

LED VOOR SCHOuWBuRG ROTTERDAm Romar heeft de 25 jaar oude Rotterdamse Schouwburg aan het Schouwburgplein van led-verlichting voorzien. Bij het bouwen van de theaterzaal heeft de architect een lichtplan bedacht, waarbij de traditionele halogeenverlichting op de industriële, betonnen afwerking

kRuIBEkE LED Op AANVRAAG

geplaatst is. De indeling van deze verlichting ten opzichte van de zitplaatsen is vastgelegd als een beeldrecht. Na een locatiebezoek en overleg heeft Romar een led-oplossing ontwikkeld die toepasbaar is op

De Vlaamse gemeente Kruibeke

locaties van de huidige armaturen.

stapt in de openbare ruimte binnen 4 jaar volledig over op led-verlichting. In Nederland zijn er al meerdere gemeenten die het doen, maar wat het Vlaamse project bijzonder maakt is de mogelijkheid voor bewoners om de verlichting zelf aan te vragen. Via de website www.ikwilook.be kan iedereen die led-verlichting in zijn straat wil een verzoek indienen.

LED ONDER WATER VOOR pARDOES Livingprojects heeft in Villa Pardoes dynamische ‘onderwater’ ledverlichting gerealiseerd. Villa Pardoes is een vakantieverblijf bij de Efteling in Kaatsheuvel, speciaal voor kinderen met een levensbedreigende ziekte. Samen met ouders, broertjes en zusjes genieten zij in Villa Pardoes van een gratis vakantie in een van de 8 themahuisjes. Naar ontwerp van Christel van Eck installeerde en programmeerde Livingprojects led. Van Eck: ‘Het licht moet daarom de illusie van een waterspiegeling nabootsen; een dynamisch lichtspel.’

32 ledmagazine

ledmagazine 33

FUTUROLOOG mARCO BEVOLO

(foto: Latei)

‘VERLICHTING IN 2025 NET zO GEDATEERD ALS pAARD EN WAGEN’ LED-PROEF SCHERPENZEEL

‘Overheden moeten de burgerlijke democratie versterken en bedrijven moeten stoppen

BuRGERS HECHTEN VEEL WAARDE AAN DESIGN ARmATuREN

met dozen schuiven. Pas dan kan verlichting bijdragen aan de creatie van slimme steden.’ Aan het woord is Marco Bevolo.

‘Het is onlogisch als een gemeente wel veel geld uitgeeft aan de inrichting van de openbare ruimte,

B

evolo is voormalig directeur van Philips Design, tegenwoordig actief als ‘strategische toekomst-consultant’. Bevolo is co-creator van het concept Think-in-a-Tank. Hier brengt hij internationale decision makers samen om – opgesloten in een ‘tank’ – na te denken over de (langetermijn)toekomst van verlichting in de gebouwde omgeving. Bevolo ziet Nederland als een van de koplopers als het gaat om de verlichting van de toekomst. Poldermodel ‘Er zijn in dit land een groot aantal projecten die excelleren, zoals het Amsterdam Light Festival en GLOW die beide de toekomst van verlichting laten zien’, betoogt Bevolo. ‘Bovendien heeft Nederland een zeer geavanceerde cultuur als het gaat om de vertaling van technische innovaties in de publieke ruimte.’ Bevolo refereert onder meer aan het project ‘Veghel achter digitale stadsmuren’ waarbij Philips gevelverlichting, gerichte interactieve ledverlichting bij winkels en geluid geïnte-

greerd heeft. Een sensorsysteem regelt de lichtintensiteit en stimuleert en motiveert de looproutes. ‘Dergelijke projecten zijn uniek en andere West-Europese landen kennen ze simpelweg niet.’ Bevolo dicht Nederland mede vanwege het poldermodel ook in de toekomst een belangrijke rol toe. ‘Nederland revolutioneert de relaties van overheden met industriële partners. Men revolutioneert de manier waarop innovatie bereikt wordt. Via living labs – zoals op Strijp S (red. waar een interactief led-lichtsysteem via een glasvezelnetwerk met individueel aanstuurbare lichtpunten heeft geleid) – worden daadwerkelijk slimme steden gecreëerd.’ Op de schop ‘Binnen 10 tot 15 jaar is de huidige generatie verlichtingsproducten net zo gedateerd als paard en wagen. De gehele verlichtingswereld gaat op de schop’, vervolgt Bevolo die zijn thuisland Italië als voorbeeld neemt. ‘Veel huizen in Italië zijn meer dan 50 jaar oud, waardoor alle voor-

zieningen in de huizen via één pijpleiding binnenkomen. Dit moet om veiligheidsredenen gesplitst worden, maar als door de opkomst van LiFi-technologie (red. zie ook het artikel op pagina 25 met alle ins en outs over de LiFi-technologie) data en licht geïntegreerd zullen worden is dat niet langer nodig.’ Toch ziet Bevolo nog wel enkele hordes die genomen moeten worden voordat daadwerkelijk smart cities met interactieve verlichting realiseerd kunnen worden. ‘Zo moeten overheden de wijze waarop zij burgers zien veranderen. Vergelijk het maar met een vliegreis waar men aan het einde vraagt hoe je de vlucht ervaren hebt en wat verbeterd moet worden. Dat is geen democratie, dan zou je vragen moeten we vliegen of op een andere manier reizen? Wat ik wil zeggen is dat overheden hun beleid moeten weerspiegelen en reflecteren om de burgerlijke democratie te versterken. Ten slotte moeten bedrijven zich openstellen voor innovatie en breken met businessmodellen waarbij zij enkel dozenschuivers zijn.’

maar bij verlichting geen waarde zou hechten aan het uiterlijk.’ Aan het woord is Bas Bonhoff, beleidsmedewerker verkeer en tevens verantwoordelijk voor de openbare verlichting in de gemeente Scherpenzeel.

S

Scherpenzeel telt, net als een derde van de andere Nederlandse gemeenten, minder dan 20.000 inwoners. De gemeente herbergt ruim 1.500 lichtpunten. Scherpenzeel kampt met een relatief grote achterstand in het onderhoud en de vervanging van deze lichtmasten, volgens Bonhoff mede doordat er in het verleden onduidelijkheid bestond over het eigenaarschap. ‘Tot de verandering van de Energiewet in 1998 was PGEM (red. de rechtsvoorganger van Ziut) de rechtmatige eigenaar van de armaturen en lichtmasten. Overigens heb ik meerdere gemeenten gesproken die soortgelijke problemen kennen als Scherpenzeel, al dan niet door onduidelijkheid over het eigenaarschap. In ons geval heeft het tot achterstallig onderhoud geleid; in sommige gevallen tot lichtmasten die 60 jaar oud zijn en armaturen die 30 jaar oud zijn. Dit terwijl de levensduur van een lichtmast 40 tot 50 jaar is en van een armatuur 20 tot 25 jaar.’ Grote vervangingsoperatie Bonhoff vertelt dat enkele incidenten zoals afgewaaide armaturen en omvallende lichtmasten de alarmbellen deden rinkelen. ‘Wij zijn als gemeente tot actie overgegaan en hebben alle lichtmasten en armaturen laten inmeten en onderzoeken. De resultaten waren verbijsterend. Een groot deel van het areaal werd getypeerd als “urgent gevaarlijk”, zowel mechanisch als elektrotechnisch. Er is per direct een herstelronde uitgevoerd. Uit de inventarisatie van adviesbureau Spectrum werd verder duidelijk dat opknappen voor een groot deel geen oplossing was.’ De gemeente besloot om die reden structureel extra budget beschikbaar te stellen voor de openbare verlichting en bovendien een spreekwoordelijk grote klapper te maken. ‘Die bestond uit een aanbesteding

voor een grote vervangingsoperatie’, duidt Bonhoff. ‘De aanbesteding heeft afgelopen najaar plaatsgevonden en is gewonnen door Ziut. Doordat in deze aanbesteding een groot gedeelte van de ruim 1.500 lichtmasten ondergebracht is, waren wij ineens een partij van belang. Dit zou bij een jaarlijkse vervanging van enkele tientallen armaturen en lichtmasten niet het geval zijn. De helft van de oude armaturen – met name TLS, SOX, SON – wordt nu vervangen en de andere helft – PLL-armaturen –gereviseerd. Bovendien wordt een derde van de lichtmasten vervangen. Dit volume heeft niet alleen tot een veel gunstigere prijs geleid, maar heeft ook het kiezen van een standaard mogelijk gemaakt.’ Waarde aan uiterlijk Om zeker te zijn van de goede keuze voor een standaard heeft Scherpenzeel samen met Spectrum een proefopstelling gerealiseerd. In de straat De Voorposten werden afgelopen zomer gedurende een aantal maanden 8 armatuurtypen van 7 leveranciers geplaatst. Van elk type armatuur stonden 3 exemplaren naast elkaar opgesteld. ‘Daarbij is er ook gevarieerd met mastkleuren’, vertelt Bonhoff. ‘Er waren masten met de kleuren antracietgrijs, zwartblauw, alugrijs, monumentengroen en dennengroen. Burgers zijn – onder meer via social media – om hun mening gevraagd met honderden reacties als gevolg.’ In de proef hebben de betrokkenen meerdere zaken beoordeeld. Allereerst bij daglicht de aantrekkelijkheid van de combinatie van de mast en het armatuur. Bij nacht - als de verlichting aan was - is het overzicht op de straat, het overzicht van de omgeving, het herkennen van gezichten en de verblinding als gevolg van de straatverlichting beoordeeld. ‘De mening van de burger over deze zaken

4, 5 en 6 oktober 2016 Brabanthallen Den Bosch

Hét platform voor duurzame energieopwekking en energiebesparing

ledmagazine 35

mONITORING: 8% OVL IS LED In de openbare verlichting (ovl) en verkeersregelinstallaties (vri’s) in heel Nederland is in 2015 zo’n 2,6 procent energie bespaard ten opzichte van 2013. 8 procent van de openbare verlichting is uitgerust met led. Dit blijkt uit de resultaten van de monitoring OVLVRI 2015 in het kader van het Energieakkoord. De Nederlandse openbare verlichting telt zo’n 4 miljoen lichtbronnen. 94 procent is bij gemeenten opgesteld, 3 procent bij provincies en nog eens 3 procent bij Rijkswaterstaat. Alle ovl en vri’s samen gebruikten in 2015 zo’n 797 gigawattuur aan energie.

Facts & Figures Vakbeurs Energie 2015 • 44% van de bezoekers heeft concrete investeringsplannen op korte termijn • 56% van de bezoekers heeft daarin een beslissende rol, waarvan 32% eindbeslisser

In 2015 was 22 procent van de openbare verlichting energiezuinig. Het gaat niet alleen om led-verlichting, maar ook andere lamptypen zoals lage en hogedruk natrium die een bepaalde factor voor energiezuinigheid toegekend hebben gekregen. De Energieakkoord-doelstelling is 40 procent energiezuinige ovl in 2020.

• Hoogste bezoekerswaardering ooit

Top 3 interesse bezoekers • 33% energiebesparing in woningen & gebouwen • 30% duurzame energieopwekking • 11% opslag & distributie van energie

Verkoop weer gestart We hebben onder andere alweer de volgende partijen aan boord voor 2016:

Interesse in deelname? Neem contact op met Rein Bosma via 06 – 38 14 52 24 of [email protected] “DeVakbeursEnergieheeftin2015eenfiksemetamorfoseondergaan.Inrecentejarenvondikdebezoekersaantallenbijbeurzeninhetalgemeenergtegenvallen.Maardezebeursovertrofalleverwachtingen: eindelijkweereenseenbeursmetveelénrelevantebezoekers!”- Dhr. P. (Peter) Desmet, Solarclarity Inco-locatiemet:

Partner:

Onderdeelvan:

www.vakbeursenergie.nl

is zeer belangrijk’, stelt Bonhoff. ‘Vaak zijn het techneuten die de keuze voor een bepaald armatuur maken, terwijl de mening van de burger over de vormgeving een hele grote rol moet spelen. Een groot gedeelte van de dag – zeker op de opvallende plekken – kijkt de burger immers tegen het armatuur en de lichtmast aan. In dat perspectief zou het ook onlogisch zijn als je als gemeente wel veel geld uitgeeft aan de inrichting van de openbare ruimte – met bijvoorbeeld gebakken klinkers en mooie bomen – en bij verlichting geen waarde zou hechten aan het uiterlijk.’ Hoogste score ‘De gemeente, adviesbureau Spectrum, de fabrikanten en de burgers hebben dus hun mening mogen geven’, vervolgt Bonhoff. ‘Die beoordeling heeft zowel overdag als in de nacht plaatsgevonden. De terugkoppeling vanuit de specialisten en de bevolking gaven een duidelijk beeld. De ronde designvorm wordt het meest gewaardeerd en de kleuren monumentengroen (red. voor bestaande wijken) en antraciet (red. voor nieuwbouwwijken) hebben de duidelijke voorkeur. Voor de techniek geldt dat armaturen die een comfortabeler licht geven en niet verblinden als beste naar voren komen.’

In de aanbesteding heeft de gemeente uiteindelijk de armaturen met de hoogste score als voorbeeld voorgeschreven, waarbij de inschrijvers vrij waren om deze te kiezen of een gelijkwaardig alternatief met dezelfde specificaties aan te bieden. Alle 3 de gekozen armaturen van Fagerhult, Disano en Philips werden in de proef hoog beoordeeld en vormen nu de standaard voor dit project. Overigens wordt op diverse andere plekken nog met andere leveranciers en armaturen gewerkt.’ Feestverlichting En de toekomst? Bonhoff: ‘Dit jaar wordt de helft van de verlichting vervangen en de andere helft opgeknapt. De reacties op de proef waren zó enthousiast dat wij het concept hebben herhaald.’ De gemeente heeft namelijk een proef georganiseerd in het centrum van de gemeente. Dit voor het plaatsen van armaturen voor feestverlichting. Bonhoff: ‘Wij hebben met 3 verschillende fabrikanten 3 ontwerpen laten maken en opgehangen waarbij wij de bevolking en ondernemers de keuze hebben laten maken. Uiteindelijk zijn er bijna 300 reacties binnengekomen met een duidelijke voorkeur van 70 procent voor een van de armaturen. Die gaat nu uitgerold worden.’

‘Ronde designvorm wordt het meest gewaardeerd, monumentengroen en antraciet hebben duidelijke voorkeur als het om kleur gaat’

36 ledmagazine

ledmagazine 37

1

Instar Eco & Stello Comfort | Havells Sylvania

Havells Sylvania voegt de Instar Eco Kit en Stello Comfort met SunDim-technologie toe aan zijn portfolio led-inbouwspots. De SunDim-technologie integreert de nieuwste kleurchiptechnologie. Hierdoor zijn de Instar Eco Kit en Stello Comfort dimbaar naar een warmere kleurtemperatuur. De Stello Comfort LED is een downlight, vast of richtbaar, met een diep geplaatste led-lichtbron voor lage verblinding en een comfortabeler lichtniveau. De Instar Eco Kit led is verkrijgbaar in een vaste of richtbare versie, met een lichtopbrengst van 500 lumen bij slechts 12 watt.

1

7

Unit & Comet | House of Light

House of Light introduceert 2 led-spots voor gebruik in rasterplafonds van bijvoorbeeld winkels. De led-spots Unit en Comet zijn 350 graden draaibaar en 90 graden kantelbaar en daardoor in combinatie met het aansluitsnoer van 300 centimeter breed inzetbaar. De spots worden standaard uitgevoerd met Philips SLM (generatie 5) led-modules in de lichtkleuren 2700, 3000, 3500 en 4000 Kelvin. Afhankelijk van de lichtkleur varieert het lumenbereik van 2820 tot 4480 lumen. Elke spot is standaard voorzien van een ophangbeugel, aluminium reflector in 16, 24, 36 of 60 graden uitvoering, led-driver en voorzetglas.

2 3 2

LED REVIEW

Luminous Patterns | Philips

Philips presenteert een led-‘shimmer’ waarmee architecten en ontwerpers binnenmuren kunnen verlichten met patronen. Het product wordt onder naam Luminous Patterns op de markt gebracht. Het is een programmeerbaar en connected led-verlichtingssysteem. De Philips ‘Luminous Patterns’ zijn decoratieve toepasbaar in bijvoorbeeld bars, restaurants, hotels en entrees van kantoren. Luminous Patterns verbruikt als complete installatie evenveel energie als een traditionele lamp van 60 watt. Ieder lichtpunt in het systeem kan separaat bediend worden waardoor dynamische lichteffecten gecreëerd kunnen worden.

In de rubriek LED Review zet de redactie van LED Magazine de belangrijke productinnovaties uit het afgelopen kwartaal op een rij. Uw nieuweproductie in deze rubriek? Mail de redactie via het e-mailadres [email protected]

3

4

5

6

7

PlanoSpot 360 KNX DE | ThebenHTS

ThebenHTS heeft de PlanoSpot 360 KNX DE gepresenteerd. Net als de eerder al geproduceerde PlanoCentro beschikt de PlanoSpot over het vierkante detectiebereik. Dit bereik vergemakkelijkt het ruimte-ontwerp en maakt een totale detectie mogelijk. De spiegellens kan verder mechanisch tot 12 graden naar links en rechts worden gekanteld. Zo kan het detectiebereik circa 1 meter worden verschoven. Dankzij de gekalibreerde 3-kanaals menglichtmeting kunnen 2 lichtgroepen onafhankelijk worden geregeld. Verder zijn constante lichtregeling, adaptieve nalooptijd en ‘eco plus’ beschikbaar.

4

Inplana & Onplana | TRILUX Benelux

TRILUX Benelux lanceert de led-armaturen Inplana en Onplana. Volgens het bedrijf ‘de eerste downlighters met aangenaam vlak licht’. De armaturen zijn beschikbaar in diverse bouwmaten en met verschillende optische systemen. De downlights zijn geschikt voor montage aan plafond en wand en geschikt voor beeldschermwerkplekken dankzij de verblindingswaarde UGR19 en EN 12464-1. De energie-efficiëntie kent een maximum van 130 lumen per watt. Het verschil tussen de Inplana en Onplana is het feit dat het eerste armatuur ingebouwd kan worden en het tweede type voor opbouw is.

6

Stepdimming | EGLO

EGLO komt met led-lampen op de markt die zijn uitgerust met stepdimming-technologie. Deze lampen kunnen volgens het bedrijf gedimd worden met alle standaard aan/uit-schakelaars die al in de woning aanwezig zijn zoals muur- of kabelschakelaars. Door de stepdimming-lichtbron diverse keren aan/uit te schakelen kan deze in 3 stappen gedimd worden. Er zijn drie lichtsterktes 100, 50 en 25 procent. De EGLO lichtbronnen met stepdimmingtechnologie zijn onder andere verkrijgbaar als E27 led-bulblamp (806 lumen, 10 watt) en als GU10 LED spot (400 lumen, 5 watt). Alle varianten zijn verkrijgbaar in 3000 en 4000 Kelvin.

7

TRIANO | Schüch

Hateha heeft in Nederland de nieuwe led-straler voor hallen van Schüch geïntroduceerd. Het armatuur met 3 led-segmenten is volgens het bedrijf ‘slim geconstrueerd’. Door de segmentatie van de led-modules op de behuizing van drukgegoten aluminium ontstaat een geïntegreerd koelribbensysteem. De combinatie met het directe contact van de led-modules met de aluminium behuizing leidt tot goed temperatuurmanagement. Hierdoor kan de TRIANO worden toegepast bij een omgevingstemperatuur van – 2- tot + 55, dan wel + 45° Celsius. De éénpunts ophanging en de plug-andplay stekker maken montage en de inbedrijfsname eenvoudig.

38 ledmagazine

ledmagazine 39

DE VRIES EN GROSFELD (LXLBSNX):

‘LICHTGRANATEN HALT TOEROEpEN EN VERLICHTING SENSIBILISEREN’ LXLBSNX Concept voor empatische verlichting welke zich aanpast aan de (onbewuste) behoefte van zowel mens als natuur

‘De grote partijen denken bij openbare verlichting in verdienmodellen. Zij vormen een obstructie voor de oplossing.’ Aan het woord zijn Ellen de Vries van Het LUX LAB en Geurt Grosfeld van Sonax. Zij werken sinds enkele maanden samen in het nieuwe bedrijf ‘LXLBSNX: contextual lighting’.

D

e Vries is een van Nederlands bekendste lichtontwerpers. Na een carrière bij Philips besloot zij tien jaar geleden haar eigen ontwerpbureau te beginnen: Het LUX LAB. Recente projecten die zij opleverde zijn onder meer de lichtvisie voor alle stations van Nederland en het plan voor de Oude Haven in Rotterdam. Grosfeld, afgestudeerd natuur- en scheikundige, geeft sinds 1990 met Sonax overheden en particuliere instellingen advies bij vraagstukken rond samenleving, cultuur, erfgoed en kunst. ‘Wij leveren met ons nieuwe bedrijf lichtontwerp vanuit een mensgerichte “social innovation”visie op de stad, gebruikmakend van slimme (led-)technologie’, openen de

twee kersverse partners het gesprek. In januari toonden zij tijdens de tentoonstelling ‘Ademend Licht’ op de vakbeurs LED Expo hun gedachtegoed voor verlichting in de openbare ruimte. ‘Onze basisgedachte is dat openbare verlichting organisch van karakter, flexibel aanpasbaar en energiezuinig is’, stelt De Vries. Grosfeld: ‘Net als bij iedere goede uitvinding is een zintuig er ook om in extreme situaties als “oorlogsondersteuning” te functioneren. Zo ook het menselijk oog dat zeer fijnzinnig is. In de hedendaagse praktijk gaat de (openbare) verlichting daaraan voorbij. Er worden op oorlogssterkte lichtgranaten naar ons toegegooid. Wij willen dit met LXLBSNX een halt toeroepen, verlichting sensibiliseren

en zo de gevoelskwaliteit van het publieke domein teruggeven aan de burgers.’ Volgens De Vries en Geurts betekent dit opereren in een complexe situatie met veel stakeholders. ‘Onze lichtconcepten gaan daarom uit van sociale interactiemodellen en de (led-)technologie is daarbij enkel een ondersteunend instrument.’ Een van de eerste gemeenten waar de ondernemers dit hopen te laten zien is Veldhoven. Deze Brabantse gemeente onder de rook van Eindhoven kampt onder meer met een grote leegstand op bedrijventerreinen. ‘Wij spreken nu met gemeenten, verenigingen van eigenaren, de ondernemersvereniging en bewonersgroepen met een levendige en aantrekkelijke omgeving als uitgangspunt

om nieuwe modellen voor de stad te ontwikkelen. Het moet één verhaal zijn: van de skyline tot de brown fields (red. de industriele gebieden), de woonwijk en het stadscentrum als haardvuur. Dit betekent dat er een organische verandering plaatsvindt waarbij alle zaken met elkaar in verbinding staan: van het groen tot het straatmeubilair en het afgestemde licht.’ Een andere gemeente waar LXLBSNX al aan de slag is, is de stad Breda. ‘Daar wordt de Willemstraat onder handen genomen en dit doen wij samen met LivingProjects. Een kleinere partij die – in tegenstelling tot grote partijen – niet het verdienmodel als vertrekpunt heeft en zodoende de weg vrijmaakt voor een oplos-

sing’, stelt De Vries. ‘Ook de gemeente speel hierbij een belangrijke rol. Bij de veel geziene oude manier van werken zorgt de afdeling stedenbouw voor het ontwerp en moet de afdeling beheer “het maar slikken”. Dat leidt in de praktijk tot problemen.’ Geurts stelt samen met De Vries inmiddels een aantal Nederlandse steden te hebben gesproken die mee durven te gaan in het veranderingsproces. ‘Als wij in de komende periode met die steden een of meerdere succesverhalen kunnen creëren, kunnen wij afstappen van de schreeuwende lichtbakken en in plaats daarvan het licht afstemmen op de activiteit van de burgers. Het afgestemd licht verhaalt immers over de stad

en zijn mensen…’ De Vries besluit: ‘Wij kiezen een holistische aanpak en kijken naar alle stakeholders in de volle breedte van het speelveld, waarbij de openbare verlichting ook te onderhouden moet zijn voor de installateur.’ ‘Ook wij weten niet hoe de toekomst eruitziet. Je moet – en dat maakt de technologie van tegenwoordig mogelijk – een systeem maken dat meebeweegt met de verandering. Je moet transformaties mogelijk maken’, aldus Geurts. ‘Beleid voor de openbare verlichting moet dus absoluut niet door geld gedreven worden. Het gaat om andere waarden die op lange termijn van betekenis zijn voor het grotere geheel: een duurzaam klimaat en duurzame samenleving.’

40 ledmagazine

ledmagazine 41

LED JARGON

LICHTEXpERTS pRATEN GEEN ABRACADABRA... Mensen die in de verlichting werken praten geen abracadabra! Dit is wat ze bedoelen...

INTERNATIONAAL

GROOTSTE LED-pROjECT TER WERELD BIj j.p. mORGAN J.P. Morgan Chase & Co laat in 5.000 filialen 1,4 miljoen conventionele lampen vervangen door led die 25 miljoen vierkante meter gaan

EPC

verlichten. GE-onderdeel Current gaat zo

Systeem dat de erop aangesloten (led-)verlichting schakelt en/of regelt, automatisch en/of door handmatige bediening van de gebruiker.

dement is de maat voor het rendement van een (halogeen)gloeilamp voor laagspanning, gasontladingslamp of led in combinatie met vereiste transformator of driver.

LICHTREGEL SYSTEEm

NOmINAAL VERmOGEN LICHTPLAN

Het Bouwbesluit stelt eisen aan energiezuinigheid van nieuwe woningen en utiliteitsgebouwen. De maat voor energiezuinigheid heet Energie Prestatie Coëfficiënt (EPC). De bepaling van de EPC ligt vast in de norm NEN 7120 Energieprestatie van gebouwen (EPG). Deze norm geldt voor zowel nieuwbouw van woningen als utiliteitsbouw. De EPC wordt voor winkels voor meer dan de helft bepaald door de mate van energiezuinigheid van de verlichting.

VORmINDEX

Getal bij de berekening van het verlichtingsrendement dat uit de afmetingen van de ruimte tussen werkvlak en het vlak van de onderkant van de armatuur wordt afgeleid.

RENDEmENT

Het verlichtingsrendement is de maat voor het rendement van een verlichtingsinstallatie in een specifieke situatie met betrekking tot het deel van het door de lampen uitgestraalde licht dat daadwerkelijk het werkvlak – dan wel te verlichten oppervlakte – bereikt, uitgedrukt in procenten. Het (lamp)systeemren-

Het nominaal vermogen is het vermogen dat door een component wordt opgenomen onder standaardomstandigheden in watt (W).

In een lichtplan wordt de opzet van de verlichting in een gebouw of ruimte uitgewerkt. Het lichtplan geeft inzicht in de plek van de lichtbronnen en de toegepaste armaturen.

REmOTE FOSFOR

Technologie waarbij de fosfor voor het genereren van wit licht niet direct op de blauwe led wordt aangebracht maar in of op een glazen of kunststof drager, op enige afstand van de led. Hierdoor functioneert de fosfor op een lagere temperatuur en kan in bepaalde gevallen een efficiëntiewinst worden gerealiseerd.

DIRECT ARmATUUR

Bij dit type valt het licht direct vanuit het armatuur op het te verlichten oppervlak. Voorbeelden zijn een hanglamp boven een tafel en een plafonnière.

’s werelds grootste led-project uitvoeren.

G

E heeft Current pas eind 2015 opgericht. De start-up is opgericht om GE’s activiteiten op het gebied van led, solar, energieopslag en elektrisch vervoer te integreren middels het softwareplatform Predix. De ambitie van GE is niet mis. Current moet toegroeien naar een omzet van 5 miljard dollar in 2020. Ter vergelijking: de lichtdivisie GE Lighting kent een jaaromzet van 3 miljard dollar. Current-directeur Maryrose Sylvester heeft naar eigen zeggen alvast één voordeel aan haar zijde: ‘De penetratie van led zal in de zakelijke verlichtingsmarkt van 28 naar 95 procent groeien in 2025.’ De eerste grote klus van Cur-

rent is dus bij een ander groot Amerikaans bedrijf, J.P. Morgan Chase & Co. De bank – gesticht in 1799 – is door fusies en overnames fors gegroeid en telt inmiddels ruim 235.000 medewer-

‘De penetratie van led-verlichting zal in de zakelijke verlichtingsmarkt van 28 naar 95 procent groeien in 2025’ kers. Current schat dat door de keuze voor led-verlichting het energieverbruik van de bank afneemt met circa 50 procent, oftewel 184.000 megawattuur. Effectief zou dit hetzelfde betekenen als het van de weg halen van 27.000 brandstofauto’s, het behouden van

ruim 100.000 hectare bos of 45.000 ton minder afval op stortplaatsen. Belangrijk voor J.P. Morgan Chase: het project levert een significante bijdrage aan de wens om zijn CO2-uitstoot in 2020 met 50 procent te reduceren ten opzichte van het kalenderjaar 2005. Sylvester hoopt met de grote order ook een belangrijke voet tussen de deur te hebben bij J.P. Morgan Chase & Co: ‘Wij hopen dat de energiebesparing die led-verlichting bij onze klanten teweegbrengt, hen overtuigt om andere technologieën in verlichtingssystemen te laten bouwen, zoals sensoren die het licht of de temperatuur kunnen aanpassen op basis van de bewegingen van de aanwezige mensen in de ruimte.’

42 ledmagazine

led industry register Door uw bedrijf en bedrijfsactiviteiten op te laten nemen in het LED Industry Register wordt u voor slechts 500 euro per jaar ieder kwartaal onder de aandacht gebracht bij duizenden licht professionals, van fabrikanten, tot installateurs, overheidsfunctionarissen, commerciële eindgebruikers, lichtontwerpers, onderzoekers en investeerders. Vul het ‘LED Industry Register’ formulier digitaal in via www.ledmagazine.nl/industrieregister

N.V. BOM

Ontwikkelingsmaatschappij van de provincie Noord-Brabant Goirleseweg 15, 5026 PB Tilburg T. + 31 88 83 111 20 I. www.bom.nl

NSVV

Nederlandse Stichting voor Verlichtingskunde Postbus 539, 6710 BM EDE T. +31 218 69 53 94 I. www.nsvv.nl

COLOFON Jaargang 4 - nr. 1 maart 2016 LED Magazine is het leidinggevende Nederlandstalige multimediale platform voor eenieder die professioneel betrokken is bij (led-)verlichting in Vlaanderen en Nederland. LED Magazine kent een online nieuwsportal, e-mailnieuwsbrief en vakblad. Het vakblad verschijnt vier keer per jaar in een oplage van 10.000 exemplaren. Uitgever & Hoofdredacteur Edwin van Gastel (EG Media) (E). [email protected]

Nederlandse brancheorganisatie voor Industriële Elektronica Postbus 366, 3830 AK Leusden T. + 31 33 465 75 07 I. www.fhi.nl

IGOV Innovatieplatform

Innovatieplatform voor de Openbare Verlichting E. [email protected] I. www.igov.nl/innovatieplatform

Output

Distributeur van professionele audio, video en lichtapparatuur Postbus 2414, 5202 CK Den Bosch T. +31 73 639 26 00 I. www.outputnl.com

ledmagazine editie 10 - maart 2016

Eindredactie Els Stultiens (EG Media) Vormgeving Bette van Loenen (EG Media) Thijmen van Loenen (FloenID) Coverfoto Bay Bridge, San Francisco (Philips Nederland)

FHI LED Cluster

VOLLEDIG VERNIEUWD...!

DEFINITIEF LED VOOR BAY BRIDGE SAN FRANCISCO

Abonnementen & Advertenties [email protected] Redactionele klankbordgroep M. Weeda (BOM) H. Wijsman (FHI) R.J. Vos (NSVV)

PRIMALighting

COVER STORY

LIGHT+BUILDING

ANALYSE

‘STAP VAN 1-BITS NAAR MULTI-BITS LED-LAMP MAKEN’

FRANKFURT VOOR 1 WEEK LICHTHOOFDSTAD

LIFI VOLGENDE GAMECHANGER LICHTINDUSTRIE?

Europees distributeur van Sheenly LED Lighting Dieselweg 1, 3752LB Bunschoten T. +31 33 299 61 31 I. www.primalighting.nl

© EG Media 2016 - Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder toestemming van de uitgever. Redactie en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een zo betrouwbaar mogelijke uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen enkele aansprakelijkheid aanvaarden voor eventueel voorkomende onjuistheden.

Sommige vrezen verandering, anderen lezen het...

PANEL LIGHT

HAYU

DOWNLIGHT

YUNA

YUJI

TADA BEKIJK HET VOLLEDIGE ASSORTIMENT OP ONZE WEBSITE

LOW/HIGH BAY

STREETLIGHT

SHARP LED VERLICHTING DUURZAME KWALITEITSVERLICHTING MET 5 JAAR GARANTIE