Landschap. Noord-Holland. Het succes van. Ruimte voor pioniernatuur Klaar-over voor padden en kikkers. En verder

Mei 2014 | Jaargang 41 | nr. 2 | Prijs losse verkoop € 2,95

Landschap

Noord-Holland Het succes van

En verder…

Ruimte voor ­pioniernatuur Klaar-over voor ­ padden en kikkers

asnbank.nl

Weerman Reinier van den Berg:

‘Ook uw vakantiegeld kan de wereld mooier maken’ Nu gratis bij een nieuwe ASN-rekening: de Groene Vakantiegids 2014 De ASN Bank investeert het geld van haar klanten met oog voor mens, natuur en klimaat. Zo kan ook úw geld de wereld veranderen. Andere goede redenen om te sparen, beleggen of betalen bij de ASN Bank zijn onze uitstekende voorwaarden en service. De afgelopen vier jaar zijn wij uitgeroepen tot de klantvriendelijkste bank van Nederland. En als u vóór 1 juli een rekening bij ons opent en daar € 500 of meer op stort, ontvangt u gratis een gids vol vakantiebestemmingen op de groenste plekjes van Nederland, België en Luxemburg. Zet uw geld duurzaam aan het werk en geniet net als Reinier van een groene vakantie! Meer weten? Kijk op asnbank.nl of bel gratis 0800-0380 (ma/vr).

Zie de actievoorwaarden op asnbank.nl. De ASN Bank is geregistreerd bij de Autoriteit Financiële Markten (AFM) en heeft een vergunning van de Nederlandsche Bank N.V. Op tegoeden van klanten bij de ASN Bank is het wettelijke depositogarantiestelsel van toepassing. Foto: Ecologische Bosvilla Herperduin, www.herperduin.nl

Inhoud v.l.n.r. Joke Geldhof, Ernest Briët, Jos Beemsterboer en Kees Stam • foto J. Stuart

15

Cultuurhistorie 8  Geesten: zeldzame stukjes oud landschap 30 De H van Horn Meehelpen 17  Natuurgids Beleef NoordHolland op z’n mooist 25 Webwinkelen voor de natuur Om naartoe te gaan 14 Open dagen en expedities 16 Voor kinderen: super­ speurtocht en jeugdclubs 11 Vier dagen wandelen door Noord-Holland Extra 9 ‘Geestig’ ommetje in de Heerlijkheid van Limmen 18 Van Binnen en Buiten: ­weetjes en tips 25 Voordeel met uw ­Beschermerspas

met uw landschap Natuur en landschap beschermen is niet zomaar een baan. De mensen die bij Landschap Noord-Holland werken, doen dat met passie. En het geeft ­voldoening te zien hoe onze en uw leefomgeving steeds mooier wordt. ­Daarbij moeten we ook op de uitgaven letten. Door teruglopende inkomsten, veroorzaakt door de economische recessie, zijn de organisatiekosten te hoog geworden. Vorig jaar werden we geconfronteerd met een scheve boek­ houding; een verlies van 7 ton op een begroting van 11 miljoen. Het is dus nodig de kosten en baten weer met elkaar in balans te brengen. Met een aantal verstandige maatregelen zorgen wij ervoor dat we volgend jaar weer kosten­neutraal gaan werken en in 2016 weer een plus kunnen noteren. Ook ons advies-, onderzoeks- en beheerwerk voor externe opdrachtgevers blijven we met veel enthousiasme uitvoeren.

Belangrijke rol voor subsidies

U zult er niet veel van merken. We blijven natuur en landschap met dezelfde zorg als altijd koesteren en beheren. Veel zal afhangen van de mogelijkheden die de provincie heeft om ons werk te blijven steunen.

Nieuw vogelparadijs bij Callantsoog

Dat het ons nog steeds lukt het landschap mooier te maken kunt zien in de Zandpolder bij ­Callantsoog, waar we een nieuw vogelparadijs hebben gesticht op voormalige bollengrond. De foto bovenaan is van de start van het project Zandpolder waar ik samen met gedeputeerde Joke Geldhof, wethouder Jos Beemsterboer en bestuurder van het Hoogheemraadschap Kees Stam de eerste schop in de grond steek. Zo helpen wij NoordHolland groen en mooi te houden, ook buiten onze eigen terreinen.

directeur Landschap Noord-Holland • mei 2014 • Jaargang 41 • nr. 2

foto: Peter Nijenhof

Natuur en landschap 4 Lepelaar: zeldzaamheid of boerenslootvisser 21 Betere toekomst voor de spreeuw 22 Het land van mals gras, ­koeien en kaas 26 Samenwerken voor padden en kikkers 12 Pioniernatuur bij de havens in Amsterdam 32 Het Ilperveld in vogelvlucht

3

Lepelaars houden van Noord-Holland. Al heel lang, ook al in de tijd dat ze zeldzaam waren. De bescherming van hun broedgebieden heeft gewerkt. Hun aantallen zijn gestegen van ­enkele honderden broedparen naar enkele duizenden. In bijna elke boerensloot kun je ze treffen. Van de vroege lente tot in de herfst. Ook is er inmiddels meer bekend geworden over waar ze ‘s winters uithangen. DOOR FRANS BUISSINK

Lepelaars, eerst zeldzaamheden, nu ­boerenslootvissers In het heerlijkste vogelboek ooit ­geschreven, Het Vogeljaar, vertelt Jac. P. Thijsse over de drie lepelaarskolonies in ons land. Het is 1942, het boek beleeft zijn vijfde druk: “Vroeger broedden er veel meer lepelaars in ons land, vooral in de provincie Zuid-Holland en ook in andere streken van West-Europa kwamen zij nogal veel voor. Maar met de droog-

legging van ­meren en moerassen zijn ze gaandeweg overal verdrongen, behalve in Nederland, waar thans zeer zorg­ vuldig op hen gepast wordt. De kolonie in ‘t Zwane­water is het talrijkst, daar zijn tegenwoordig ieder jaar meer dan tweehonderd nesten. Van tijd tot tijd probeerde ook een paartje zich op Texel te vestigen in den prachtigen duinplas

de Mui. Thans hebben we daar onze derde kolonie, die in talrijkheid die van het Naardermeer nabij komt.” Dat er in Thijsse’s tijd in Nederland ­enkele honderden lepelaars broedden was op zijn minst opmerkelijk, zo niet uniek. Verder kwamen de vogels alleen voor in Spanje, Hongarije, Oekraïne en Griekenland. Allemaal ver weg.

Beschermen heeft geholpen

Als er een vogel is die in de loop der ­jaren het belang van beschermde ­natuurgebieden heeft aangetoond, dan is het de lepelaar wel. Nog in 1980 werd het aantal broedparen geschat op rond de 250. Tegenwoordig zijn dat er meer dan 2500. De grootste kolonies ­zitten tegenwoordig op de vosvrije ­Waddeneilanden. Maar ook het vaste land van Noord-Holland herbergt een flink aantal nesten, ook op terreinen

In de lente is de lepelaar in, wat men noemt, bruidskleed met gele vlekken op snavelpunt, keel en borst, en een uitbundige kuif. Foto Kina/ Cor Fikkert

4

De Schorren De Muy

Texel

De Geul Ook op terreinen van Het Landschap broeden lepelaars. Het mooist zijn de nesten te zien in de bosjes van de Liede bij Haarlem, vanaf het fietspad pal achter het pompstation. Foto M. Schaefer

Leidam

Balgzand Zwanenwater

Landschap Noord-Holland • mei 2014 • Jaargang 41 • nr. 2

Wervershoof

de kolonies in het Zwanenwater en het Naardermeer, waar de vogels grond­ nesten hadden. Ook de kolonie op onze schorren van Balgzand is uitgeweken naar een geheel door zeewater omgeven leidam voor de haven van Den Oever, met tegenwoordig meer dan honderd nesten.

Vosvrije Waddenkolonies

Al eerder hadden de vogels ontdekt dat het op de Waddeneilanden vosveilig was. Daar zijn de aantallen broedparen de laatste vijftien jaren omhoog ge­ schoten. De Naardermeerlepelaars van Thijsse aten (zo vermeldt hij in een eerdere druk) nog garnalen uit de Zuiderzee. De Waddenlepelaars doen

Eilandspolder

Haarlem

Durgerdam Amsterdam

Hoofddorp Vet: nestelt in bomen

1 Kolonie verlaten (vossen) 2 In 2013 voor het eerst 3 In 2011 en 2012

2014-03

van Landschap Noord-Holland. Spectaculair is de kleine kolonie bij Haarlemmerliede, vlak naast een drukke autoweg, pal achter een benzinestation, die zo vanaf het fietspad te bewonderen is. Ook opmerkelijk zijn de lepelaars­ nesten in de bomen van het Amster­ damse Sloterpark en van het Haarlem­ mermeersebos. In het deel van de Eilandspolder dat beheerd wordt door Het Landschap staan maar weinig ­bomen. Maar in het restant van een oude boomgaard broeden tegenwoordig ook soms lepelaars. De vos, sinds de jaren ‘70 van de vorige eeuw actief in de kop van Noord-­ Holland, heeft bij ‘onze’ lepelaars nogal wat teweeg gebracht. Zo belaagde hij

5

Lepelaars, eerst zeldzaamheden, nu boerenslootvissers het zelfde op het Wad bij eb. Inmiddels is Nederland niet meer het enige land in Noord-West-Europa met lepelaars. Ze hebben ook Duitsland en Denemarken gekoloniseerd. De lepelaars zijn al lang niet meer de schuwe vogels uit de tijd van Thijsse. Je ziet ze her en der vlak langs de weg in slootjes naar stekel­ baarsjes staan ­vissen. Pas nog maakte ik mee dat ik met de auto even omreed door een ­poldertje om te zien of er al grutto’s ­waren. Ik werd tot een halt gedwongen door een lepelaar midden op het weg­getje, die er rustig de veren stond te poetsen en niet van plan was opzij te gaan voor een stuk blik. Ik gaf hem groot gelijk en kon rustig genieten van zijn prachtige broedkleed met uit­ bundige kuif, gele vlek op keel en sna­ velpunt. Lepelaars laten zich makkelijk observeren en we weten inmiddels al aardig wat over hun manier van leven. Dat ze stekelbaarsjes eten en later in de zomer ook garnalen. Dat de stelletjes niet zo heel erg trouw zijn aan elkaar. Meestal hebben ze elk broedseizoen een andere partner en in de broedtijd gaan ze graag vreemd als het even kan. Omdat in de kolonie niemand iemand vertrouwt, wordt het eten halen voor de kuikens zo geregeld dat of alle mannen of alle vrouwen tegelijk uithuizig zijn. Maar dat is zeker geen garantie tegen ontrouw. Een stel brengt gemiddeld bijna 2 jongen groot: drie weken broeden, acht weken zorg voordat ze kunnen uitvliegen.

Helemaal naar West-Afrika

Ingewikkelder was het om uit te vinden waar precies onze lepelaars in de winter uithangen. In het najaar zie je hoe ze zich verzamelen in grote groepen, klaar om af te reizen. Je kunt zulke reisgezel­ schappen treffen rond Balgzand, bij Den Oever en in ons Balgzandpoldertje, waar je ze prachtig kunt bekijken ­vanachter een scherm. Op een dag zijn ze verdwenen. Soms blijft een enkeling achter. Meestal een jong dier dat waarschijnlijk niet hele­ maal fit is. Al in februari komt de eerste

6

terug. Staan soms wat beteuterd te kijken naar het ijs op hun slootjes. In de loop van de lente groeien hun aantallen. ‘s Winters worden er lepelaars gezien aan de Franse kust, in Spanje en ­Portugal. Maar ook nog veel verder aan de waddenkust van Mauritanië, de befaamde Banc d’ Arguin, en aan de monding van de Senegalrivier.

Proefschrift met nieuwe gegevens­

Onderzoekers hebben inmiddels op­ merkelijke gegevens verzameld. Pas nog promoveerde bioloog Tamar Lok met het proefschrift ‘Spoonbills as a model

system’, waarin ze verklaart hoe de ­diverse lepelaars kiezen voor het ene overwinteringsgebied of het andere. De verschillen zijn enorm: de ene vogel reist in de winter 200 de ander 10.000 kilometer. Wat is het voordeel om de ­gevaarlijke tocht over de Sahara te ­ondernemen om te kunnen over­ winteren aan de westkust van Afrika? Of zijn toch de lepelaars die in Europa blijven hangen verstandiger? Ze kwam daarachter met behulp van de tel­ gegevens al sinds de jaren ‘80 ver­ zameld door Werkgroep Lepelaars en met hulp van Otto Overdijk, de Natuur­­ monu­mentenman op Schiermonnikoog,

Lepelaars bekijken elk jaar weer opnieuw waar ze het veiligst kunnen broeden. Een paar jaar geleden hebben ze de leidam bij de haven van Den Oever ontdekt, waar inmiddels meer dan honderd paren broeden. Foto H. van Bruggen

Met zijn lepelsnavel vindt de lepelaar in het slootwater zijn favoriete voedsel: het stekelbaarsje, dat hij behendig naar binnen lepelt. Foto J. Huijser-Spekken

die al sinds jaar en dag alle kuikens van de kolonie aldaar voorziet van kleur­ ringen om de poten. Elke vogel krijgt zijn eigen kleurencombinatie mee en kan dus overal waar hij gezien wordt, herkend worden. Expedities reisden af naar het barre Mauritanië. Anderen speurden de Europese kusten af naar overwinteraars.

Toch maar liever in Europa ­blijven

De resultaten zijn indrukwekkend. Er kwamen meer dan honderdduizend terugmeldingen binnen. Dat is een ­hoeveelheid data waar een onderzoeker

wat mee kan. Bleek dat het voor lepelaars helemaal niet zo’n goed idee is om naar de Banc d’ Arguin af te reizen. Het is er wel ­lekker warm, maar de wadden daar zijn zeker geen luilekkerland. De vogels moeten er hard werken om aan de kost te komen. Dat betekent dat na een lange reis hun conditie niet optimaal is, als ze terug in Nederland komen. ­Bovendien komen ze later en dan zijn ook al de ­beste plaatsen in de kolonie bezet. Later broeden is bovendien na­ delig voor de conditie van de kuikens. Die groeien het best als ze eerst gevoerd worden met stekelbaarsjes en pas later

met garnalen. Voor laat­broeders is het stekelbaarsseizoen vaak al voorbij en moeten de kuikens het doen met ­garnalenpulp. De overwinteraars uit Europa lijken dus beter af te zijn. Maar lepelaars hechten kennelijk aan hun overgeërfde traditie en blijven hun overwinteringsoord trouw. Wel merkt Tamar Lok op dat West-Afrika langzaam aan steeds minder populair wordt. Steeds meer vogels ­blijven hangen aan de Europese kusten. En zo is dan meteen de titel van haar proefschrift verklaard: er zit een systeem achter het grote broedsucces van ‘onze’ lepelaars. Je zou kunnen denken, dat ze met hun verschuivende traditie zich aanpassen aan de steeds zachtere ­winters in Europa. Ik hoef niet eens meer de deur uit om ­lepelaars te zien. Mijn werkkamer kijkt uit op een diepliggende sloot. Daar zie ik geregeld lepelaars, niet gehinderd door verkeer of voorbijgangers, die staan te vissen en zitten te zonnen op de kant.

Grote witte vogels Niet elke grote, witte vogel op hoge poten die je ziet staan in de polder is tegenwoordig een lepelaar. Een tien­ tal jaar geleden begonnen er in de Oostvaardersplassen grote zilver­ reigers te broeden en met succes. De Nederlandse populatie is enorm gegroeid en heeft zich verspreid over meerdere broedgebieden. In het ­winterhalfjaar zwerven de zilvers over­ al rond en hebben zo hier en daar hun vaste slaapplaatsen in bomen.

Landschap Noord-Holland • mei 2014 • Jaargang 41 • nr. 2

7

De Geesten Zeldzame stukjes oud landschap Overal in de kuststreek zijn ze nog te vinden: geesten, resten van een heel oud landschap. Niet te verwarren met wat men geestgronden noemt. Geesten zijn de oude strandwallen waar de middeleeuwers in noordelijk Holland hun akkertjes hadden. Plekjes met een bijzondere historische waarde. DOOR MICHEL VERSCHOOR

8

Wie ‘het landschap kan lezen’ herkent in de kustregio nog overal oude geesten. Het zijn de middeleeuwse akkers bij de dorpen op de strandwallen van Holland. Je vindt ze bij Uitgeest, Heiloo, Bergen, Akersloot, Heemskerk, Castricum en zelfs in Haarlem. Strandwallen zijn zandlichamen die door de zee zijn opgeworpen en die vervolgens door de wind zijn overstoven tot duinen. De meeste geesten zijn lang en ovaalvormig, met aan weerszijden een weg, soms omgeven door houtwallen. Geesten zijn wat anders dan geestgronden. Die worden omschreven als “afgegraven en geëgaliseerde oude

Deze boerderij van de familie Veldt op een foto uit 1951 stond op een eerste inpoldering bij Dorregeest in 1557. Het was een traditioneel boerenerf met een bleek, een boet, een kippenhok, een hooiklamp, een timmerschuurtje en gescheiden akkerperceeltjes. Foto P. Veldt

duinen aan de binnenduinrand. De gronden zijn kalkhoudend en geschikt voor de bollenteelt.” Op veel van die afgegraven geestgronden zijn in de afgelopen eeuwen buitenplaatsen gevestigd. “Dit onderscheid is van belang om verwarring te voorkomen,” wijst ons Frits David Zeiler. Hij is historicus met ‘landschappelijke inslag’: “Want beide begrippen worden nog wel eens door elkaar gebruikt.”

Geesten en geestgronden

In de etymologie, de studie naar de oorsprong van woorden, is ‘geestgrond’ vooral een bodemkundige aanduiding en duidt het op zandgrond, of droge, hoger gelegen grond. Het is niet alleen toepasbaar op de geesten van Noord- en Zuid-Holland. Zo kent het Fries het woord ‘gaast’ en is elders wel ‘gast’ in zwang. Naast Hollandse plaatsnamen

die naar geesten verwijzen zoals Uitgeest en Oegstgeest zijn er ook verwijzingen elders, zoals Gaasterland (Friesland), Gasteren (Drenthe) en Geesteren (Achterhoek). De geesten als akkercomplex zijn ontstaan rond de negende en tiende eeuw. Deze geesten staan nu volop in de belangstelling. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed gaf opdracht voor een studie naar deze middeleeuwse akkers op strandwallen. Het Netwerk His­ torisch Cultuurlandschap belegde er een studiedag over om kennis te delen en bij te dragen aan behoud en herstel van de geesten. Landschap Noord-­ Holland was gastheer: “Geesten zijn landschappelijk en cultuurhistorisch waardevol en vertegenwoordigen belangrijke natuurwaarden.”

De geesten als akkercomplex zijn ontstaan rond de negende en tiende eeuw. Vijftig geesten tussen Camperduin en Haarlem

Geesten liggen vaak tussen boerenlandwegen met namen als Oosterweg en Westerweg en beschikken over ‘haventjes’ en veersloten om landbouwgoederen te concentreren en af te voeren naar omliggende steden. Waar de randwegen samenkwamen, ontwikkelden zich in

de loop der eeuwen nederzettingen. De kenmerkende ovale vorm van veel geesten is eigen aan de vorm van de meeste strandwallen. De ellips is onder meer herkenbaar in de Rinnegommergeest in Egmond aan den Hoef, De Noordergeest in Heiloo, de Zanegeest in Bergen, de Westergeest in Uitgeest en de Velsergeest in Velsen-Zuid. Een overzichtskaart van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed toont ruim vijftig (mogelijke) geesten tussen Camperduin en Haarlem, die overigens niet allemaal ovaalvormig (meer) zijn. De Zanegeest in Bergen ligt op een hoger gelegen zandafzetting in een binnendelta, die mogelijk is gevormd na een zeedoorbraak ten zuiden van Bergen. Langs de randen van de geest lagen walletjes of dijkjes als begrenzing

Een zeldzaam restant van een hakhoutgeriefbosje op een geest bij Limmen. Zelfs het gebruikelijke slootje rondom is er nog. Foto LNH

Landschap Noord-Holland • mei 2014 • Jaargang 41 • nr. 2

9

aan vogels en zoogdieren. Dergelijke ­zones dreigen snel te verdwijnen. Zeiler: “Bij Limmen is bekend dat lage heggetjes van beuken of elzen zijn gebruikt om verstuiving tegen te gaan en de wind te temmen. Ook hak- en geriefhoutbosjes waren vaak onderdeel van deze oude akkers. Een deel van die bosjes is plaatselijk nu nog aanwezig.” Zeiler ziet wel een kentering. “Zodra ergens weinig van over is en schaars wordt, is de vraag naar behoud actueel. Het zoeken naar balans tussen natuurwaarden en cultuurhistorie zit duidelijk in de lift.” Hij noemt de inzet van Landschap Noord-Holland en ziet dat ook individuele gemeenten zich bekommeren om landschapswaarden rond de geesten: “Zo is na moeizaam overleg in Bergen een landschapsplan aangenomen en is een consulente aangesteld die de gemeente en particulieren adviseert over beplanting.”

Oog voor oude houtwallen, hagen en bosjes De Stompe Toren van Spaarnwoude: al vanaf de tiende eeuw heeft hier op de geest een kerkje gestaan. Veel kerken staan op geesten zoals de Bavo in Haarlem en de Laurens in Alkmaar. Foto Hollandse Hoogte

en bescherming, die deels nog behouden zijn. Elders is op oude kaarten te zien dat de geesten begrensd zijn door houtwallen, veelal langs de toegangswegen.

Waardevolle landschappen

Ook Frits David Zeiler vraagt aandacht voor behoud van de geesten: “Geesten zijn landschappelijk waardevol, geven identiteit aan het landschap, vertellen iets over de historie en vertegenwoordigen belangrijke natuurwaarden,” weet Zeiler. Erfafscheidingen met houtwallen en de aanwezigheid van hakhoutbosjes, met eik, mei- en esdoorn vormen bijvoorbeeld belangrijke natuurlijke verbindingszones en bieden beschutting

10

Bij Landschap Noord-Holland zijn Anne Dillon en Filippien Koornneef betrokken bij het in stand houden van landschapselementen rond geesten. En dat blijkt nodig, meldt Anne Dillon: “Vroeger bewerkten de meeste boeren kleine perceeltjes, die van elkaar gescheiden werden door beplanting. Bij schaalvergroting van het landbouwbedrijf zijn veel van zulke oorspronkelijke lijn­ elementen verdwenen. Tegenwoordig nemen veel particulieren het niet meer zo nauw met de oorspronkelijke be­ planting. Tuinen worden modern en strak ingericht, met weinig kennis van oude structuren. Als tien bewoners dat binnen een woonkern doen, gaat het karakter van het oude landschap snel verloren. Houtwallen, hagen en bosjes worden opgeofferd. Elzenhakhout­ singels die landjes van elkaar scheiden zien we steeds minder.” Het kan ook anders, weet Dillon uit ervaring: “Zo is het best mogelijk om moderne behoeften en oude elementen te integreren.”

De Zanegeest in Bergen zoals die tegenwoordig staat aangeduid. Op de oude kaart uit de negentiende eeuw is te zien (aan de roze kleur) dat hij groter is geweest.

Buurtbewoners en grondeigenaren inspireren

In de Castricumse Oosterbuurt, een oude geest, bracht Anne Dillon onlangs advies uit over de beplanting. “Tijdens een bijeenkomst met bewoners stonden we stil bij de ontstaansgeschiedenis, de archeologie, het landschapsgebruik en de oude beplanting van de buurt. Ook maakten we een wandeling om op karakteristieke elementen te wijzen. Half februari organiseerden wij met bewoners een eerste werkdag om oude elementen te herstellen. Door buurtbewoners, boeren en particuliere grondeigenaren te informeren, inspireren en enthousiasmeren dragen we bij aan landschapsherstel. Ook stelde Landschap Noord-Holland gereedschap beschikbaar en zorgt ze voor professionele begeleiding.” Zowel gemeente als provincie hebben geholpen het project te financieren, omdat het effect voor de directe leefomgeving groot is.

Wandel mee tijdens de Plus ­Wandel4Daagse Alkmaar en steun Landschap Noord-Holland Inschrijven voor de achtste editie kan t/m zondag 1 juni op www.pluswandel4daagsealkmaar.nl

De achtste editie van de Plus Wandel4daagse gaat door en vóór het Noord-Hollandse landschap. Foto Le Champion

Landschap Noord-Holland is voor het derde jaar op rij uitgekozen als het goede doel van de Plus Wandel4Daagse ­Alkmaar. De achtste editie van dit wandelevenement vindt plaats van woensdag 18 t/m zaterdag 21 juni 2014. Voor organisator Le Champion is het een ­logische keuze om opnieuw met de ­stichting ­samen te werken, gezien de wandel­ routes die voor een deel door prachtige natuurgebieden van Landschap NoordHolland ­lopen. De naar verwachting 7.000 deel­nemers aan de vierdaagse van Alkmaar kunnen Landschap NoordHolland ­steunen door bij hun­­inschrijving een vrijwillige donatie te doen.

het programma staat. Zo wandelt men door de prachtige Staatsbossen bij Schoorl, het Noordhollands Duinreservaat, over het strand en de Westfriese Omringdijk. Ook wordt er dwars dóór historische gebouwen gewandeld, zoals de BroekerVeiling in Langedijk, de Abdij van Egmond-Binnen en de ­Ruïnekerk in Bergen. De laatste wandeldag staat in het teken van de intocht door hartje ­centrum Alkmaar. Via de Stadswallen, dwars door de Grote Kerk en over een vijfhonderd meter lange rode loper wandelen de deelnemers hun laatste meters dóór het Waag­gebouw om vervolgens te finishen op het Waagplein. Hier staan vrienden en familie met bloemen hen op te wachten.

Vijf afstanden

Bij de vierdaagse van Alkmaar is er voor ieder type wandelaar een geschikte af-

stand. De minder geoefende wandelaar kan uit de voeten op de 8,5 of 15 km en de fanatieke wandelaar kan zich inschrijven voor de 20, 25 of 40 km. Op deze manier krijgt iedere wandelaar de kans om een echte vierdaagse happening mee te maken.

Opbrengst 2013

Vorig jaar werd door de deelnemers van de Plus Wandel4Daagse Alkmaar een bedrag van € 5.932,- opgehaald voor het goede doel. Dit bedrag is gebruikt voor het mooie werk dat Landschap Noord-Holland dagelijks doet, zoals het onderhouden en beschermen van natuur en bijzondere landschappen. Maar ook het ontwikkelen van nieuwe wandelconcepten, de aanleg van ­wandelnetwerken zoals het Waddenwandelen en het onderhoud van ­natuurgebieden en wandelpaden.

De routes zijn heel afwisselend. Zo gaan ze dwars door historische gebouwen, over de Westfriese ­Omringdijk en over het strand. Foto Le Champion

Anders dan anders

Naast de steun voor het goede doel staan beleving, plezier, saamhorigheid én de sportieve prestatie centraal bij de Plus Wandel4Daagse Alkmaar. Er wordt iedere dag gestart vanaf een andere ­locatie, zodat er voor de deelnemers ­telkens weer een afwisselende route op

Landschap Noord-Holland • mei 2014 • Jaargang 41 • nr. 2

11

Nieuwe kansen voor pioniernatuur Op een pas opgespoten bouwterrein is soms meer natuur te beleven dan in een goed ­onderhouden park. Zo’n nieuw stukje wild west trekt pioniers aan: interessante planten en avontuurlijke dieren. Maar de bouwondernemer is niet blij met beschermde natuur. Dat geeft ­gedonder met vergunningen. Weg ermee. En dat is jammer. Er zijn gelukkig nieuwe regelingen ­bedacht om die pioniernatuur wel kansen te geven. DOOR MARION DE BOO

Remco Barkhuis • Foto: Dutchphoto

lijke natuur. In ons havengebied ligt zo’n 200 hectare grond braak. Daar geven wij de natuur de ruimte en laten mensen ervan genieten, in ruil voor de garantie van de overheid dat we die tijdelijke natuur uiteindelijk weer mogen ontruimen als we deze terreinen uitgeven aan havenbedrijven. In de ­jaren van ‘natuur’ kunnen planten en dieren zich voortplanten en jongen krijgen. Als genoeg eigenaren van tijdelijk braakliggende grond dat doen, is de winst voor de natuur permanent.”

Oeverzwaluwen, een penseelkrab en een knotsklokje

Het lijkt net een duinvalleitje, vol priegelplantjes tussen het mos als muizenoortje en hazenpootje. Tussen de overjarige, verdroogde staken van duizenden uitgebloeide teunisbloemen kleuren nu de moerasorchideeën het landschap paars. Oeverzwaluwen scheren voorbij. Een bruine labrador komt kwispelend aangehuppeld, voor zijn baas uit. K ­ inderen hebben een dammetje van losse stenen gebouwd langs de paddenpoel, die hier is aangelegd. Ook de duindoorns ontbreken niet. ­Alleen staan we hier niet in de duinen,

12

maar op een met zilt, kalkrijk duinzand opgespoten bouwterrein langs het Noordzeekanaal, aan de Afrikahaven in het westelijk havengebied. Rondom zie je havenkranen, windmolens, olietanks en kolenbergen. Een paar honderd ­meter verderop wordt bij buurman Rietlanden met veel geraas een kolenschip gelost. En boven ons ligt een aanvliegroute naar Schiphol. Ik ben hierheen gebracht door Remco Barkhuis van ­Havenbedrijf Amsterdam. Hij legt uit wat hier aan de hand is: “Wij pionieren als eerste partij in Nederland met tijde-

Aan de Afrikahaven ontstond binnen de kortste keren een waardevol, bloemrijk grasland met meer dan 30 soorten ­vlinders, libellen en sprinkhanen, waaronder de zeldzame blauwvleugelsprinkhaan. “De rugstreeppadden verschenen al in het eerste voorjaar, die leggen wel drie kilometer per nacht af,” vertelt Hartger Griffioen van Landschap NoordHolland. “Op zwoele zomeravonden hoor je ze knorren.” Hij tilt links en rechts stenen op, op zoek naar sala­ manders en wijst dan op een piepklein holletje in het kale, glooiende duinzand. “Kijk, een graafwesp! Die zit zich op te warmen in de zon.” Voor oeverzwaluwen werd een berg ­stevig, lemig zand opgeworpen en strak afgestoken. Een poeltje aan de voet van de steile wand moet insecten trekken. De oeverzwaluwen kwamen nog dat­zelfde

voorjaar. Op tijdelijke ‘strandjes’ bij afgeslagen oevers ontdekte de gepensioneerde Amsterdamse stadsecoloog Martin Melchers ondermeer de penseelkrab, het Bache’s knotsklokje (een bijzonder kwalletje) en nu ook de blaasjeskrab.

Duizenden hectares voor ­pionierende natuur

Samen met InnovatieNetwerk, ARK ­Natuurontwikkeling en Bureau Stroming zijn er nieuwe regelingen bedacht. Volgens de Beleidslijn Tijdelijke Natuur kan een terreineigenaar ontheffing aanvragen om soorten, die volgens de ­Flora- en Faunawet beschermd zijn, te mogen verwijderen als een bouwterrein zijn uiteindelijke bestemming krijgt. Die beschermde plant- en diersoorten mogen daar nog niet zitten bij de aanvraag van de ontheffing. En uiteindelijk moet het opruimen en verhuizen van de tijdelijke natuur aan bepaalde voorwaarden voldoen. Men mag bijvoorbeeld geen broedende vogels verstoren.

Graafwesp • Foto: L. Hoogenstein Oeverzwaluw • Foto: M. Steenhaut/Buiten-Beeld

Even geen Flora- en Faunawet

Foto: Lida v.d. Heuvel

Verspreid over Noord-Holland liggen duizenden hectares soms jarenlang braak. Bouwplannen voor woningen, kantoren of bedrijfsterreinen lopen vertraging op. De grond ligt er vaak kaal en troosteloos bij en wordt voortdurend omgeploegd, gemaaid of verpacht als landbouwgrond. Eigenaren zijn bang dat hier per ongeluk zandhagedissen, rugstreeppadden of andere beschermde soorten verschijnen. Want dat kan later als er gebouwd gaat worden voor extra procedures, kosten en vertraging zorgen. Griffioen: “Onbedoeld zorgt de Flora- en Faunawet nu dat be­ schermende planten en dieren buiten natuurgebieden minder kansen krijgen en niet meer kunnen profiteren van braakliggende terreinen. Daarom heeft de overheid twee jaar geleden een Green Deal gesloten om terrein­ eigenaren ­tegemoet te komen als ze de natuur op hun terrein tijdelijk de ruimte willen geven.”

Landschap Noord-Holland kan terreineigenaren adviseren over inrichting en beheer van tijdelijke natuur. “Variatie is het toverwoord,” zegt Griffioen. “Wat natter of droger, een hellinkje op het noorden of op het zuiden, soms wat ­wilgenopslag verwijderen. Dat is allemaal niet verplicht, maar je kunt heel veel extra’s voor de natuur doen. Daarmee maak je een braakliggend terrein aantrekkelijk voor bewoners of werk­ nemers uit de omgeving. Wij beschikken ook over de vergunningen om de ­tijdelijke natuur uiteindelijk weer op te ruimen en kunnen adviseren over vervangende leefgebieden. We werken ­ondermeer aan tijdelijke moerasnatuur in de Broekhornpolder bij Heerhugowaard. Dat geeft zo’n woonwijk beslist een meerwaarde, waardoor de huizen sneller verkocht zullen worden.”

Juist pioniers houden wel van kale grond

Braakliggende grond trekt vooral ­‘pioniersoorten’ aan, liefhebbers van kale grond en wisselende omstandig­ heden. Sterns en plevieren broeden graag op pas opgespoten bouwterreinen of bij een zand- en grindwinning. Akker­­ vogels profiteren van braakliggende ­akkers. Verlaten kantoorgebouwen ­trekken vleermuizen aan evenals de zwarte roodstaart, die van nature thuis is op steenachtige terreinen. Vanuit de tijdelijke natuurgebieden kunnen deze soorten de omgeving koloniseren. Tijdelijke natuur is extra aantrekkelijk rond woonwijken. Bewoners kunnen er rondstruinen, kinderen spelen er in de modder. “Een ontheffing voor tijdelijke natuur biedt de terreineigenaar zekerheid vooraf,” stelt Griffioen. “En als de beheerder er plezier in krijgt, zal hij vaak proberen bij de definitieve inrichting nog wat ruimte te maken voor permanente ­natuur, bijvoorbeeld waterpartijen of singels met minder steile oevers. Niet verplicht, maar wèl mooi en een extra verkoopargument.” Penseelkrab • Foto: R. Offermans/Buiten-Beeld

Landschap Noord-Holland • mei 2014 • Jaargang 41 • nr. 2

13

De natuur in! za.

Beleef het blauwe uur in de Donkere Duinen De overgang van de dag naar de nacht noemen we het blauwe uur. Het is een bijzondere ervaring om deze periode in de natuur te beleven. Behalve de invallende duisternis gaan ook de geluiden veranderen. Verzamelen: Bezoekers­centrum, De Helderse Vallei 9-11, 1783 DA Den Helder. Regio Den Helder.

25

mei

11. 00- 15.0 0 uur

Fietsexcursie naar de Volgermeer

Vanaf Bezoekerscentrum Ilperveld in Landsmeer fietsen wij naar de Volgermeerpolder (10 km). Ooit een gifbelt, nu is het een fraai natuurgebied. Verzamelen: Kanaaldijk 32A, 1121 NX Lands­ meer. Kijk op www.ilperveld.nl voor de route. U kunt een fiets bij ons huren (tel. 020-4825520). Uw eigen fiets mee nemen mag ook. Regio Amsterdam.

Foto Koos Leek

Foto archief LNH

Nieuw!

14

zo.

za.

10.00-11.00 uur

Fietsen en wandelen door de Ronde Hoep

Vlakbij hectisch Amsterdam, ligt een natuurreservaat. De weilanden staan er vol boterbloemen en veldzuring en er broeden vogels als de grutto. Na een korte fietstocht maken we een flinke wandeling door het natuurgebied. Verzamelen: Parkeerplaats aan de Kerkstraat in Ouderkerk aan de Amstel. Regio Amsterdam.

31

mei Foto H. v Bruggen

mei

Foto J. Zijp

25

mei

21.00-22.30 uur

32a, 1121 NX  Landsmeer. Route www.ilperveld.nl. Regio Amsterdam.

zo.

24

Foto A. vd Zee

Hoera, het is mei. De beste tijd zo. 18 mei van het jaar om de natuur in te gaan. Er is een flink aantal nieuwe excursies. Zo zijn er ­cultuur­­historische fiets­tochten langs de buitenplaatsen, Open vleermuizen op vrijdag de dag 13e en er zijn twee 11.00-17.00 uur fantastische Open ­Da­­gen: Open dag in Natuurgebied Ilperveld: veenexperience eentje in het Ilperveld op Wat is er te doen? Met het trekpont18 mei en een hop-on-hop-off je naar het veenpark. Vaarexcursie naar drijvende veenbodems. Op Open Dag op 1 juni in de zoek naar veenlijken. Planten en ­Eilandspolder. Alle info en reserdieren expedities. Theatrale vertelling op een eiland. Allerlei kinderveren op www.gaatumee.nl. activiteiten waaronder: ontdek de Rest ons alleen nog u heel veel professor in jezelf. Entree € 7,-/3,50 zie www.gaatumee.nl. Kanaaldijk buitenplezier te wensen!

13.3 0-1 6.00 uur

Natuur fietstocht Den Helder (35 km.)

Nieuw!

Den Helder ligt op een belangrijke vogeltrekroute en de duinen en forten en liniedijken zorgen voor veel afwisseling. Vandaag maken we een hele leuke fietstocht langs de meest bijzondere natuurplekje s. Verzamelen: Bezoekerscentrum, De Helderse Vallei 9-11, 1783 DA Den Helder. Regio Den Helder.

Activiteiten kalender

Foto Dutchphoto

zo.

jun.

8, 15, & 22

Varende boswachters nemen u mee naar dit meesterlijke natuurgebied. Er is een terras met hapjes en drank­ jes. En voor de kinderen is er een ­superspeurtocht. Entree € 6,50/4,-. U kunt vast een plekje reserveren. Verzamelen: Botenhuis Oudeland­ sedijk 1a, 1844 KN ­Driehuizen. Kom bij voorkeur op de fiets of parkeer op de Oostdijk in Driehuizen. Regio Alkmaar.

14

jun.

14

jun.

Landschap Noord-Holland • mei 2014 • Jaargang 41 • nr. 2

zo.

15

jun.

13.00-16.00 uur

Kanotocht door Ilperveld

Twee gidsen wijzen u de weg door de verstilde waterwereld van het Ilperveld. U vaart zelf met een kano of kajak en onderweg vertel­ len wij over de bijzondere geschie­ denis van dit unieke veenweide­ gebied. Nooit eerder gedaan? Geen probleem. U krijgt een duidelijke instructie. Verzamelen: Kanaaldijk 32a, 1121 NX Landsmeer. Kijk op www.ilperveld.nl voor de route. Regio Amsterdam.

Foto: H.v.Bruggen

Bij het aanleggen van het Kruiszwin ontstonden er plassen waar nu riet groeit. Moerasvogels zoals kleine karekiet en rietzanger bouwen er graag hun nest. We gaan op zoek naar de twee soorten zangvogels en kijken hoe we ze uit elkaar kunnen houden. Verzamelen: Het begin van het fietspad, het Caloriepad, naast Molenvaart 136, 1761 AM Anna Paulowna. Regio Den Helder.

Als de schemering valt komen ze tevoorschijn en gaan op jacht naar insecten: vleermuizen. Als ze vlie­ gen laten ze een hoog geluid horen waarmee ze in het pikkedonker ‘kijken’. De gids maakt het geluid voor ons hoorbaar met een bat­ detector. Verzamelen: Werkschuur Eilandspolder, Oudelandsdijk 1a, 1844 KN Driehuizen. Regio Alkmaar.

Rijke kooplieden legden luxueuze buitenplaatsen aan langs de dui­ nen. We bezoeken er een aantal per fiets. De afstand er­tussen is beperkt. Op verschillende data zijn er combinatietochten. Kijk voor de details en het juiste vertrekpunt op www.gaatumee.nl. Neem uw eigen fiets mee of huur een fiets bij station Heemstede-Aerdenhout. Regio Haarlem.

Foto Dutchphoto

Foto Gerard Bos

Karekiet of rietzanger in het Kruiszwin?

Vleermuizen op vrijdag de dertiende!

Fietstocht langs buitenplaatsen

Nieuw! 09.00-10.30 uur

jun.

21.30-24.00 uur

10. 00- 11. 30 uur

za.

13

Foto J. Boshamer

10.00-16.00 uur

vr.

jun.

Nieuw!

Hop-on en off in de Eilandspolder

za.

zo.

Foto archief LNH

Open dag

1

13.30- 15.00 uur

Vlinders van de duinen

Vlinders zijn sprookjesachtige dieren. Hun leven lijkt te bestaand uit het smullen van nectar en de voortplanting. In de duinen zijn veel soorten te vinden, omdat er een grote variatie aan planten staat. Verzamelen: Bezoekers­ centrum, De Helderse Vallei 9-11, 1783 DA Den Helder. Bij parkeer­ plaats Donkere Duinen. Regio Den Helder.

15

Activiteiten kalender

Kinderexcursies wo.

28

mei

zo.

wo.

18

juni

We staan voor je klaar met schepnetjes want we gaan vanmiddag lekker aan het ‘werk’. Wat zit er allemaal in het water? Benieuwd wat jij vangt. Dat beestje doen we in een potje met water, zodat je het rustig kunt bekijken. Verzamelen: begin van het fietspad, het Caloriepad naast Molenvaart 136, 1761 AM Anna Paulowna. Regio Den Helder.

30

juli

10.00-12.00 uur

‘Rovers’ in de Eilandspolder (6-12 jaar)

Vossen, hermelijnen of roofvogels pikken eieren uit nesten en eten zelfs kleine vogeltjes op. Erg hè! Of toch niet? We gaan onderweg op zoek naar rovers en kijken of we hun sporen kunnen ontdekken. Ouders mogen gratis mee, maar reserveer wel een plekje in de boot. Verzamelen: Botenhuis Eilandspolder, Oudelandsdijk 1a, 1844 KN Driehuizen. Regio Alkmaar.

Foto C. Blokker

Ga je mee waterbeestjes vangen in het Kruiszwin?

wo.

juni

Foto O. Steendam

Foto T. Cuperus

13.3 0-1 5.00 uur

14.00-15.30 uur

Stel je voor: je bent verdwaald, hebt geen mobieltje en geen eten of drinken bij je. Hoe kun je de weg terugvinden in de natuur en hoe blijf je in leven? We leren je het! Verzamelen: bij het rijdende clubhuis van Landschap Noord-Holland op de parkeerplaats bij Fort Kijkduin. Kosten € 3 euro. Geschikt voor kinderen van 6-12 jaar. Ouders mogen gratis mee. Regio Den Helder.

Wist je dat wij ook varende boswachters hebben? Want hier is meer water dan land. Er is een vette speurtocht gemaakt over land en water! Dus mag je mee met de boot . Entree € 4,-. Verzamelen: Botenhuis Eilandspolder, Oudelandsdijk 1a, 1844 KN Driehuizen. Regio Alkmaar.

22

juni

Overleven met de GreenKids Jeugdclub Den Helder

Superspeurtocht in de Eilandspolder

zo.

7

Foto Fam. Leentvaar

Diertjes zoeken is altijd spannend. Vandaag gaan we met schepnetjes aan de slag om ze te vangen en uit te vinden hoe ze heten. Met een zoekkaart en een gids moet dat lukken. Verzamelen: Bezoekerscentrum Ilperveld, Kanaaldijk 32A, 1121 NX Landsmeer. www.ilperveld.nl Regio Amsterdam.

10. 00- 16.0 0 uur

Foto Dutchphoto

Foto M. Rouweler

Green-Kids Jeugdclub Lands­meer zoekt waterdiertjes (6-12 jaar)

za.

juni

Open Dag 14.00-16.00 uur

16

1

14.00-15.30 uur

Een piraat in het moeras!

Piraat Kee vertelt hoe hij aan zijn houten poot en ooglap is gekomen en laat je ‘schieten’ met zijn pistool. Het wordt een echte beleefmiddag waarin jij een belangrijke rol speelt! Voor kinderen van 5 tot 8 jaar. Verzamelen: De Lange Bretten, bij de kleine parkeerplaats aan de Australiëhavenweg N202 te Amsterdam. Volg daarna de piraten­vlaggen. Regio Amsterdam.

Nieuw!

Nieuwe natuur- en wandelgids van Landschap Noord-Holland Half april viel de Natuur- en wandelgids bij de Beschermers op de mat. Beschouw het als een uitnodiging onze natuurgebieden op te zoeken en te genieten van de rijkdom die er nog is.

Veel mensen reageerden positief en ook op onze vraag bij te dragen in de kosten van de gids, werd volop gereageerd door een vrijwillige bijdrage over te maken. Wilt u ook een steentje bijdragen in de kosten? Met een vrijwillige gift van € 12,50 helpt u ons enorm, maar elk bedrag is zeer welkom. Overmaken kan op: IBAN NL50 RABO 0119 139 510. Dank u wel!

De Natuurgids:

• 25 wandel-, fiets-, en vaarroutes in Noord-Holland • Duidelijke kaartjes • Boeiende natuurinformatie over elk gebied • Heel veel mooie foto’s • 240 pagina’s dik • € 15,95

Extra exemplaren bestellen kan op twee manieren: Ga naar www.landschapnoord­ holland.nl/webwinkel of gebruik de bestelkaart op pagina 25. Alle 96 gebieden en terreintjes waarin Landschap Noord-Holland werkt aan de bescherming van natuur, cultuurhistorie en landschap staan in de nieuwe Natuuren Wandelgids.

Landschap Noord-Holland • mei 2014 • Jaargang 41 • nr. 2

17

Binnen & buiten Wilde bijen en hommels kunt u helpen door bloemen in te zaaien • Foto Henk van Bruggen

Geld voor schuil- en voedsel­plekken

Veel plant- en diersoorten hebben het moeilijk en dreigen te verdwijnen uit ons landschap. De provincie NoordHolland stelt via Landschap NoordHolland geld ter b ­ eschikking om 31 verschillende soorten te beschermen. U kunt helpen door extra schuil-, voedsel- en/of voortplantings­plaatsen te maken. Een groot deel van de kosten daarvan worden met deze provinciale regeling ‘Soortenbescherming’ gedekt. ­Particuliere grondeigenaren, agrariërs, belangenorganisaties zoals agrarische ­natuurverenigingen, vrijwilligers­ groepen, gemeenten, waterschappen en natuur­beheerders komen in aanmerking voor deze fi ­ nanciële bijdrage. Vragen? Neem contact op met Anne ­opier tel. 088-0064455 of kijk op www. landschapnoordholland.nl/diensten

Ontmoet Landschap Noord-Holland

Bij allerlei groene evenementen komt u deze zomer Landschap Noord-Holland tegen. Kom langs en bekijk de nieuwe presentatie in de promotiekraam en koop een van de artikelen. U bent welkom op: 18 mei Open Dag Ilperveld, 1 juni Amstellanddag, 1 juni Open Dag Eilandspolder (nieuw), 15 juni Beemster Fortfair en op 22 juni bij de Midzomermiddag op Leyduin (nieuw). Onze vrijwilligers van het promotieteam staan voor u klaar en hebben er nu al zin in.

Kunstkwekerij Wognum open vanaf 19 mei

Kom een korte wandeling maken tussen 80 boomsoorten, langs sloten, zwanen, kippen, schapen en verschillende grote heesters. Tussen het groen treft u kunstwerken aan gemaakt van duurzame materialen. U bent welkom van 19 mei tot 13 oktober op maandag tot vrijdag tussen 9.00-16.00 uur en op zondag van 13.00-16.00 uur op de A.C. de Graafweg 21A, 1687 PS Wognum. De entrée is gratis. www.dekunstkwekerij.nl

Eekhoorn • Foto Menno Schaefer

Eekhoorns zoeken in ­Amsterdamse Bos

18

Watervlug zijn ze en maar al te vaak houden ze zich goed schuil. Toch ­konden vrijwilligers op eekhoorn zoektocht in het Amsterdamse Bos in totaal 20 eekhoornnesten tellen. Tot driemaal aan toe togen zij op een ­zaterdagmiddag in het vroege voorjaar op pad om de eekhoornstand in kaart te brengen. Houvast zijn dan de aanwezige nesten. In het beheer van Het Amsterdamse Bos behoort de ­eekhoorn tot één van de doelsoorten. Bovendien is 2014 Het Jaar van de Eekhoorn. Vandaar de telling.

Van binnen & buiten Atlas van de Noord-Hollandse zoogdieren

Atlas

van de Noord-Hollandse zoogdieren

Landschap Noord-Holland • NOZOS

Hoeve van der Meulen van Het Zeeuwse landschap

Vanaf nu beschermd

Uw naam bij uw favoriete dier of plant

Dit jaar verschijnen er twee prachtige atlassen, een flora-atlas en een zoogdierenatlas. Wist u dat de boommarter steeds vaker langs de kust wordt gezien en dat er tien soorten vleermuizen in Noord-Holland leven? Op www.landschapnoordholland/flora-atlas vindt u van asperge tot zeegras en op www. landschapnoordholland.nl/zoogdierenatlas vindt u de zoogdieren die u kunt sponsoren. Voor particulieren en verenigingen kan dat vanaf € 75,-. U krijgt een atlas cadeau als u een soort sponsort. Bedrijven kunnen ook meedoen, met of zonder logo. Info voor zoogdieren bij d.hooge­ boom­@landschapnoordholland en voor de flora kunt u terecht bij f.visbeen@landschapnoordholland. nl. Bellen kan ook: 088-0064400.

Blij met De Overplaats Hoe groter een natuurgebied, hoe meer soorten zich er thuis voelen. Met de recente aankoop van 39 are aan de Heemsteedse Glipperweg is ons natuurterrein De Overplaats compleet. Alle onbebouwde kavels op de Overplaats van Buitenplaats de Hartekamp (waar ooit de beroemde plantkundige Carl Linnaeus vertoefde) zijn nu door Landschap Noord-Holland aan elkaar verbonden. Dat kan de zeldzame appelvink wel waarderen, net als vele andere vogelsoorten. Ook paddenstoelen en bloeiende stinsenplanten tieren welig in dit interessante loofbos met respectabele oude bomen. Wie het Buitenplaatsenpad volgt, heeft grote kans ze allemaal te zien.

Beschermers op vakantie

Beschermers van Landschap NoordHolland leggen we graag in de watten. Zij kunnen profiteren van superuitjes in authentieke vakantiewoningen van de provinciale Landschappen middenin de natuur. U hebt de keuze uit 24 heerlijke en comfortabele verblijfplaatsen in prachtige natuurgebieden. Kijk lekker rond op www.inhetlandschap.nl en ­bekijk de kortingen voor Beschermers.

Knotwilgen. Foto Wouter Pattyn/Buiten-Beeld

Feestgangers geven gul aan landschap

Versterk die streek

Iedere streek heeft zo z’n eigen kenmerken. Landschapselementen als knotbomen, hakhoutbosjes, en windsingels bepalen voor een belangrijk deel ons NoordHollandse landschap. Zeg maar ruimtelijke kwaliteiten die wij graag beschermen en versterken. Hebt u knotbomen, een boomgaard, rietkraag, hooiland, duinrel, hakhoutbosje of een windsingel? Of plannen om hiermee uw erf te verfraaien? Landschap Noord-Holland geeft u graag advies én een financiële bijdragen voor aanleg, onderhoud en beheer. Particuliere terreineigenaren kunnen ook een beroep doen op het budget voor scholing en communicatie. Bovendien is een bijdrage voor het beheer in de eerste drie jaar ná aanleg of herstel beschikbaar. Schroom niet en help het karakter van uw streek te behouden. Meer informatie via tel. 088-0064455 of [email protected]. Landschap Noord-Holland • mei 2014 • Jaargang 41 • nr. 2

Een driedubbel feestje was voor Cor Vendrik en zijn partner Wim van Hoorn aanleiding om hun liefde voor natuur in geld uit te drukken. ‘Ik werd 70’, zo schrijft deze oud provincie-ambtenaar, ‘mijn partner 65 en precies in de periode tussen onze beiden verjaardagen viel het moment dat wij 33,33 jaar met elkaar optrokken. Reden te over voor feest. We hoefden geen cadeaus, maar hebben de feestgangers gevraagd om een bijdrage voor de natuur in Noord-Holland. In totaal hebben wij € 925 opgehaald en dit tot € 1000 aangevuld. Hiervan hebben wij € 500 euro aan het Landschap geschonken voor de aankoop van natuurgebieden in Zuid-Kennemerland en € 500 aan Staatsbosbeheer voor de renovatie van bruggen, bankjes en follies in Elswout.’ Wat een mooie ­bestemming! Hartelijk dank.

19

Rekening en en voor gif t gen in k schen

9510 BO 011913 NL28 RA ns m a ank n e Hartelijk d r! de natuu

Loterij goed voor Landschappen

Gierzwaluw met een krop vol insecten.

Foto Ran Schols/Buiten-Beeld

Onderzoek gierend hard nodig

Waar de naam vandaan komt is duidelijk want in het broedseizoen ver­ zamelen ze zich luid gierend in de lucht. Hét moment om de gierzwaluwen te tellen. En te kijken waar deze fascinerende vogels naar toe vliegen m te nestelen. Dat broeden wordt een steeds groter probleem; de nestel­ mogelijkheden nemen af door nieuwbouwhuizen zonder pannendaken en omdat in oudere woningen de gaten worden gedicht. Hoewel gier­ zwaluwen alles in de lucht kunnen: eten, slapen en paren, voor hun nest hebben ze toch echt plekje onder bijvoorbeeld een scheve dakpan nodig. Hun aantal neemt zienderogen af. Hoe de populatie zich ontwikkelt en waar de kolonies zitten, dat moet eerst onderzocht worden. Medewerkers van het Landschap en vijftig vrijwilligers houden van half juni tot medio juli telacties in 18 steden en dorpen om de broedpopulatie te volgen. Dit onderzoek financieren we met giften van onze Beschermers.

Maar liefst 300 miljoen euro van de opbrengst van de Nationale Postcode Loterij komt ten goede aan goede doelen. Deze record­ opbrengst werd bekendgemaakt tijdens het Goed Geld Gala in februari. Ook voor de 12 Landschappen is dit goed nieuws. Zo kan Landschap Noord-Holland dankzij deze bij­ drage projecten ontwikkelen waarvoor een ­eigen bijdrage noodzakelijk is. Eén mooi voorbeeld: we gebruiken de bijdrage van de Postcode Loterij voor de herinrichting van de Zandpolder. Tussen Groote Keeten en Callantsoog wordt 14 ha bollenland omgeto­ verd in bloemrijke graslanden. Oh ja, ook de Noord-Hollandse Natuurdag op 22 november kunnen we dankzij deze donatie organiseren.

En nog meer giften voor de natuur

Via een Sinterklaasaktie Uithoorn ontvingen we € 548 voor de aan­ schaf van bordjes voor bijzondere bomen in de tuin van Bram de Groote, Uithoorn; € 420 van de heer J.H.H. Meijer en mevrouw G.J.M. Jacobs uit Zaandam omdat zij samen 125 jaar zijn geworden (een donatie van € 210 hebben zij verdubbeld); € 500 van E. Westerveld te Vijfhuizen; € 500 van de heer V. Prins uit Haarlem; € 1.000 van C.A.E. Koren uit Amsterdam. Wij hebben een nalaten­ schap ontvangen van € 5.221 van mevrouw H. Verheul uit Haarlem.

Imme Rog, managing director Postcode Loterij en Hank Bartelink, directeur De12Landschappen. Foto: Roy Beusker Fotografie

Foto: Dutchphoto

Buitenman wordt Vriend

20

Uit een nuchtere verbintenis kan soms iets heel moois groeien. Zoals ­tussen HaboDacosta en Landschap Noord-Holland. Deze drukkerij drukt bijna acht jaar dit magazine en is onlangs Vriend geworden. Directeur Hans van Bedem: ‘Het doel van Landschap Noord-Holland, behoud van het landschap, is sympathiek en noodzakelijk. We leveren graag een ­bijdrage om ook onze maatschappelijke betrokkenheid als Vriend en als leverancier te tonen. HabodaCosta drukt het magazine op FSC ­gecertificeerd papier en daarnaast is de productie geheel CO2 neutraal. Behalve dat, zo’n vriendschap past gewoon bij ons. Ook al woon ik in de stad, ik ben een echte buitenman. Ik wandel heel graag met mijn ­honden in de polder of de duinen.’

ZINGENDE Spreeuw • Foto: B. Ooms/Buiten-Beeld

Help onze spreeuwen

Het Jaar van de Spreeuw Vogelbescherming Nederland heeft het jaar 2014 ­uitgeroepen tot het Jaar van de Spreeuw. Omdat het niet best gaat met het vogeltje. Heel natuur­beschermend ­Nederland trekt zich dat aan en zint op middelen om de spreeuw een betere toekomst te kunnen geven. DOOR FRANS BUISSINK Het begon de afgelopen nazomer echt op te vallen. Van die heel grote, donkere, voortgolvende spreeuwenwolken waren er niet veel. Wel wat zwermen, maar lang niet zo groot en indrukwekkend als voorheen. Tja, wanneer was dat? Als iets verdwijnt duurt altijd even voordat je er erg in hebt. Zo is het ook met de spreeuwen gegaan. Er zijn er steeds minder en dat is op gaan vallen bij de mensen van SOVON Vogelonderzoek Nederland. Die werken samen met Vogelbescherming en tellen geregeld de vogels in Nederland om zo de vinger aan de pols te houden. Zij zagen vanaf de jaren ‘80 van de vorige eeuw dat de aantallen spreeuwen elk jaar met vier procent afnamen. Tussen toen en 2012 telden ze wel veertig ­procent minder spreeuwen. Zorgelijk. Want spreeuwen horen erbij. Ze lijken zo gewoon, maar wat zijn ze leuk. Zoals ze op een dakrand met ­glanzende veren in het zonnetje zitten te kwetteren en sputteren. En dan al die geluiden die ze nadoen. Spreeuwen zijn meesterlijke imitators. In één langgerekte

Landschap Noord-Holland • mei 2013 • Jaargang 40 • nr. 2

aria laten ze achtereenvolgend een ­piepend hekje, een mobieltje en ­roepende wulpen horen. En ze zijn ook nog eens nuttig. Je ziet ze weleens massaal bezig in een stuk weiland: druk rondtrippelend en steeds in de grond pikkend. In de tijd dat ze jongen hebben vliegen ze af en aan tussen zo’n plek in het gras en hun nest ergens onder de dakpannen. Telkens met een bek vol emelten. Dat zijn de larven van langpootmuggen die ondergronds knagen aan de wortels van gras en kruiden.

Massale slaapplaatsen

Heel vroeger werden jonge ­spreeuwen ook nog wel gegeten. Tegenwoordig zijn ze onze vrolijkste buren. Tot de na­ zomer. Dan verzamelen ze zich in zwermen om rond te trekken van de ene voedselplek naar de andere. Vaak in gezelschap van eveneens rondtrekkende kieviten. Tegen de avond ­komen de kleine zwermen bij elkaar. Samen vormen ze steeds grotere spreeuwenwolken. Zo’n wolk strijkt dan neer op een vaste slaapplaats.

Iedereen kan in het Jaar van de Spreeuw de onderzoekers een handje helpen. Met tellen en waarnemen. Kijk daarvoor op www.sovon.nl en klik door op Telprojecten. Ook vindt u op deze site alle achtergrondinformatie over het Jaar van de Spreeuw. De spreeuwen zelf helpt u het beste door ze nestgelegenheid aan te bieden door bijvoorbeeld een spreeuwenpot op te hangen, verkrijgbaar bij tuincentra en bij Vivara op internet.

­ isschien moet je zeggen rustplaats, M want van slapen lijkt weinig terecht te komen: het kwebbelt en kwettert maar de hele nacht door. Men vermoedt dat er ervaringen worden uitgewisseld. Zulke massale slaapplaatsen kunnen in een stedelijke omgeving voor behoorlijk wat ergernis zorgen. Ze geven een hele nacht lawaai en zorgen voor een constante regen van spreeuwenpoep.

Wel nuttig, maar niet welkom in de moderne landbouw

Hartje winter zijn de wolken weg, meestal vertrokken naar Zuid-Engeland. Ze hebben dan plaats gemaakt voor spreeuwen uit Rusland en omstreken. In winterkleed, met buiken vol stippels, die bij de nadering van het voorjaar ­afslijten. Overal in Europa hebben de spreeuwen het moeilijk. Naar de oorzaken is het nog gissen, maar waarschijnlijk is dat moderne landbouw te weinig emelten, slakjes, wormen en andere voedsel­ bronnen voor ze overlaat. Daarom zijn spreeuwvriendelijk ­beheerde gras­landen van natuur­ organisaties als Landschap Noord-­ Holland steeds ­belangrijker voor ze.

21

Het land van mals gras, koeien en kaas De Noord-Hollanders hebben hun land maar ternauwernood ­weten te redden van het ­oprukkende water. Wat overbleef is een landschap met eindeloos veel g ­ rasland. En daar hebben we het ideale koeienland van g ­ emaakt, waar het beste melkvee ter wereld graast en ­produceert. DOOR FRANS BUISSINK

Een stolpboerderij in doorsnede. In de zestiende eeuw was hij de standaard voor modern agrarisch ondernemen met een stal voor zestien koeien. Illustratie J. Deckwitz

22

Noord-Holland is ontworpen voor en door koeien, wordt weleens beweerd. Lange tijd werd de ligging van dijken, slootjes, paden en wegen zo bepaald dat die gunstig was voor het vee. Koeien waren vanaf de middeleeuwen de kurken waar de economie op dreef. Toen in die tijd het Hollandse veenlandschap steeds meer bevolkt raakte, ging men het veen ontwateren om er landbouwgrond van te maken. Dat ging l­ ange tijd goed tot er niet verder meer ontwaterd kon worden. Het verbouwen van graan wilde niet meer lukken op de arme, natte grond. Ook de bodem van de drooggelegde veenmeren was niet erg geschikt. Je kon er maar beter gras op laten groeien en daar koeien op laten grazen, vleesvee en melkvee. Van de melk kon de boerin boter en kaas m ­ aken voor op de markt.

Zeven dagen per week ­kaasmarkt

Vooral de kaas was een hit. Want het land waarop de koeien graasden, lag zo dicht bij de zoute Zuiderzee dat het slootwater brak was en het gras ziltig. Zo werd de kaas net pittig en zout ­genoeg om hem lang te kunnen bewaren en hem te kunnen exporteren, zelfs helemaal naar Portugal. Streekcentra als Edam, Purmerend en Alkmaar hadden druk­bezochte kaasmarkten. Die van Alkmaar, tegenwoordig een zomerse toeristenshow, één vrijdagochtend in de week, ging toen de hele week door, ook op de zondagen, om alle aangevoerde kaas te kunnen verhandelen.De koeien werden geselecteerd op hun melkgift. Vlees werd geleverd door ­ander vee: tien­duizenden ossen uit D ­ enemarken,

die met schepen of lopend naar ons land ­gebracht werden en in de zomerse, ­grazige polders konden ­opvetten voor de slacht. Zij namen in de winter geen ruimte in beslag in de stolpboerderij. De stolp was berekend op het stallen van zestien melkkoeien, ­ongeveer het aantal dat boer en boerin, soms met hulp van een knecht dagelijks konden melken.

De Amerikanen wilden ­zwartbont

Het Noord-Hollandse melkrund werd pas echt wereldberoemd, toen rond 1880 langs de Amerikaanse oostkust de behoefte groeide aan een eigen zuivelproductie. Op zoek naar een koetype dat dat zou kunnen verwezenlijken werd er een brief geschreven naar Purmerend ‘in Holstein’, zo dachten ze, met het verzoek wat van die mooie, zwartbonte melkkoeien te leveren. Andere kleuren waren even goede melkkoeien, maar de Amerikanen geloofden nu eenmaal in het zwartbonte en zo ­verdwenen de anderskleurigen naar het slachthuis om die nieuwe, lucratieve Amerikaanse veemarkt optimaal te ­kunnen bedienen. En zo werd het FriesHollands vee wereldberoemd. Sindsdien bleven Friesland en Noord-Holland elkaar het beste melkvee betwisten.

Het overige vlakke, open land was een ideaal broedgebied voor een aantal steppe-vogels zoals kievit, grutto, ­tureluur en kemphaan. Ze legden hun nesten in het korte, overzichtelijke voorjaargras. Tegen de tijd dat hun kuikens uit het ei kwamen was het hooiland zo hoog opgegroeid dat die daar veilig in het hoge, kruidenrijke gras k ­ onden jagen op klein grut: slakjes, vliegjes, muggen en wormen. Het hooi kon pas gemaaid worden als de veenpolder wat droger was en de ­jonge vogels al konden vliegen, zo na half juni. Daarna trokken ze weg naar hun winterkwartieren in het zuiden. Maar in die vijf lentemaanden hoorden ze helemaal bij het Noord-Hollandse boerenlandschap en werden weide­ vogels genoemd. Ze kleurden het gras met hun verenpracht en geluiden. Is dit verleden tijd? Nee, toch niet. Maar er is wel dramatisch veel ver­ anderd de laatste halve eeuw.

Veranderd landschap

Stolpboerderijen zijn sinds 1950 niet meer de standaard. Er zijn melk­ machines uitgevonden die het mogelijk maakten veel meer dan zestien koeien te houden. Het melkvee is onder i­ n­­­vloed van Amerikaanse fokkers, die groter en meer wilden, een stuk forser geworden dan de voorouders. De stallen zijn loopstallen geworden waar je makkelijk meer

Het ideale land voor weide­ vogels

Al die eeuwen van melkveehouderij van vóór de inpolderingen hadden van agrarisch Noord-Holland een grote kunstmatige grassteppe gemaakt. Het begrazen en maaien liet geen enkele vorm van opslag toe van bomen of ­struiken. Alleen rond de boerenerven stonden wat wilgen, die regelmatig ­geknot werden voor oogst van geriefhout en tenen.

Landschap Noord-Holland • mei 2014 • Jaargang 41 • nr. 2

Zo is het honderden jaren gegaan: de boerin ging over de kaasmakerij, de kurk waarop de economie van het Noord-Hollandse platteland dreef. Foto Noord-Hollands archief

Foto cono

Westfriesland bij Obdam, land voor weidevogels en zwartbont melkvee. Foto Hollandse Hoogte

Kom naar de weidedagen op 14 juni

Beemsterkaas organiseert op 14 juni samen met Landschap Noord-Holland de weidedagen. Het thema is koeien, bloemen en vogels in en om de boerderij. Negen boerderijen zijn dan open waar u van 10.00 tot circa 16.00 uur van harte welkom bent! Er is van alles toe doen: rondleidingen op de boerderij, hooivorkdarten, hindernisbaan, hooi stapelen, speurtocht, op de foto met een koe, kanovaren, slootbeestjes en bloemen zoeken, picknicken in de wei, kookworkshops, dierenquiz en een kaas-theater show. Bij de boerderijen krijgt u een stempelkaart. Als u meer dan drie locaties bezoekt, krijgt u een verrassingspakket en maakt u kans op een bijzonder uitje in het Ilperveld. De koffie, thee, limonade staan klaar en uiteraard kan u Beemsterkaas proeven. De stempelkaarten en meer ­informatie staan op www.beemsterweidedagen.nl.

dan honderd opgefokte melkkoeien kwijt kunt. Het grasland is ‘ver­beterd’. In plaats van een toevallig mengelmoesje van grassoorten en ­kruiden, is het ingezaaid met Engels ­raaigras, dat optimale hoeveelheden ­voedingstoffen bevat. De melkopbrengsten en daarop volgende ­kaasproductie zijn groter dan ooit. Er gaan honderden miljoenen kilo’s kaas per jaar naar het buitenland. En ook in de schappen van de supermarkt hoeft niemand naar een stukje Edammer of Beemsterkaas te ­zoeken. De kunst voor boer en de lief­hebbers van weidevogels is nu hoe die naast het welvarende vee ook een plaatsje te gunnen in het landschap.

23

De beste verrekijker? Daar hebben we aardig kijk op!

Wilt u uw zich vrijwillig inzetten voor de natuur?

Natuur dichtbij!

Dat kan! Neem eens een kijkje bij een vrijwilligersgroep bij u in de buurt. Zij kunnen altijd extra hulp gebruiken.

Bij Van der Wiel vindt u een collectie verrekijkers en telescopen, die op afstand de grootste is. Bij ons staan alle bekende merken naast elkaar. Kom eens langs, zodat we samen kunnen kijken en vergelijken.

Nieuwe Rijn 62 2312 JH Leiden Tel. 071-512 41 08

Kijk op www.landschapnoordholland.nl/natuurgebieden/ interactieve-kaart voor de bij ons aangesloten vrijwilligersgroepen. Samen maken we Noord-Holland nóg mooier!

Al meer dan 75 jaar kenner van kijkers.

Elk Uur Kom zondag 25 mei naar de Kennemerduinen en trek de natuur in! Die dag organiseert de NJN Elk Uur Natuur! Elk uur vertrekken er gave excursies, met als doel zoveel mogelijk soorten te zien. Vogels, reptielen, zoogdieren, planten, insecten, wat je maar wilt. De mooie omgeving staat garant voor supervette excursies, maar dat niet alleen: ook de gezelligheid is niet te missen!

Natuur

Bezoekerscentrum De Kennemerduinen Zeeweg 12, Overveen op loopafstand van het station 10.00 - 20.00 uur Voor iedereen van 11 - 25 jaar Gratis toegankelijk

25 mei 2014

www.ElkUurNatuur.nl Nederlandse Jeugdbond voor Natuurstudie

Foto: Daphne Schoenmakers

Webwinkelen

www.landschapnoordholland.nl/webwinkel

WebWinkel De artikelen op deze pagina kunt u ­bestellen via de bestelkaart in dit ­tijdschrift of via www.landschapnoordholland.nl/webwinkel Voor informatie: 088-0064455 [email protected]

Met uw aankopen steunt u het werk van Landschap Noord-Holland.

Muurstickers Bosdieren

Ga mee naar ­buiten … en ontdek de ­wereld om je heen! (jeugdboek)

Aanbiedingen tot 16 aug. 2014 Landleven

Met tips voor je eigen ­natuur­fotoboek.

Bestelnummer 8204264 Aanbiedingsprijs tot 16 augustus 2014 € 12,50 Normale prijs € 14,95

in de stad

Wonen en leven op het platteland z­ onder de stad uit te gaan. Dit boek laat zien hoe u het beste van die beide werelden kunt bereiken.

Set 4 stuks: Mus 15 x 7 cm Chinchilla 10 x 10 cm

Uil 27 x 29 cm Hert 42 x 35 cm

Bestelnummer 9102360 Beschermersprijs € 34,95; Normale prijs € 39,95

Bestelnummer 1299136 Aanbiedingsprijs tot 16 augustus 2014 € 16,95 Normale prijs € 19,95

Decoratie Gieter (metaal) Er zijn twee maten verkrijgbaar: Klein (25 cm x 23 cm)

Bestelnummer 9103082 Beschermersprijs € 17,50; Normale prijs € 21,50 Groot (36 cm x 47 cm) Bestelnummer 9103083 Beschermersprijs € 22,50; Normale prijs € 27,50 Landschap Noord-Holland • mei 2014 • Jaargang 41 • nr. 2

25

Padden redden Een kwestie van samenwerken Paddenwerkgroepen in Noord- en ZuidKennemerland kunnen rekenen op steun van PWN en Landschap Noord-Holland. Het waterleidingbedrijf neemt in de persoon van PWN-regiomanager Jan van Mourik het voortouw in het overleg met wegenbeheerders om de paddentrek in goede banen te leiden, zodat zo veel mogelijk amfibieën worden behoed voor een voortijdige dood. DOOR Truus Zonneveld Als kind al was Jan van Mourik gebiologeerd door padden en kikkers. In emmertjes nam hij ze mee naar huis. Of hij stak hele klonten kikkerdril gewoon in zijn broekzak. Zijn liefde voor amfibieën is nooit meer overgegaan. In het vroege voorjaar haast hij zich na zijn werkdag langs watertjes en poelen om te kijken hoeveel kikkerdril er ligt. Uit pure liefhebberij, maar ook als regiomanager bij PWN. Vreemd is zijn liefhebberij niet. Wie zich verdiept in amfibieën, ontdekt zich al snel een bijzondere wereld. Een wereld van dieren met bijzondere gedragingen en met een opvallende soortenrijkdom. Wereldwijd worden zevenduizend padden- en kikkersoorten beschreven. Bij de paddentrek in Kennemerland komt men vijf soorten tegen: bruine kikker, groene kikker, gewone pad, rugstreeppad en de kleine watersalamander. Ze zijn bekend als waterdieren, maar de meeste padden en kikkers trekken,

26

nadat de eitjes zijn afgezet, snel het land weer op. Meestal is hun zomer­ verblijf ook het jachtterrein waar ze vooral ’s nachts bedrijvig zijn. Voordat de winter aanbreekt graven deze koudbloedige dieren zich in voor een winterslaap om pas weer wakker te worden als de temperatuur boven de zeven graden stijgt. Dan, wanneer de winter weer op zijn einde loopt, vanaf half februari tot eind maart, trekken tienduizenden amfibieën naar poelen, duinrellen en poldersloten om te paren en eitjes af te zetten.

Onstuitbare trektocht

Deze drang is niet te stuiten. Barrières als wegen, trottoirs en straatkolken ­worden getrotseerd. Kilometers worden geduldig afgelegd. Kikker en pad zullen en moeten naar de overkant, ook al moet zij hun tocht met de dood bekopen. Waarschijnlijk trekken ze naar de plek waar zij zelf als donderkopjes ter wereld kwamen.

Jan van Mourik: “Stel je voor: een ­relatief warme, vochtige avond in het vroege voorjaar. Dan kun je op bepaalde plekken honderden padden tegelijk zien oversteken. In heel Kennemerland ­trekken duizenden en duizenden ­padden tegelijk door het donker. Echt een indrukwekkend schouwspel.” Eenmaal bij de poel aangekomen wordt er volop gepaard. Uren- of zelfs weken-

In Kennemerland zetten vrijwilligers 20.000 padden, ­kikkers en ­salamanders over.

Hij heet kleine watersalamander. Toch leeft hij meestal op het land. Maar in de paartijd zoekt hij het op. Foto: J.Herder/Buiten-Beeld

Groene Kikkers zijn in de paartijd de meest luidruchtige kwakers. Iedere ‘boerennachtegaal zingt’ met twee kwaakblazen. Foto: E. Branderhorst/Buiten-Beeld

De rugstreeppad heeft maar één kwaakblaas, maar wel een die een doordringend geratel door de polder laat klinken. Foto: J. Herder/Buiten-beeld

Een gemengd ‘huwelijk’. Mannetje bruine kikker pakt wat-ie pakken kan: in dit geval een vrouwtje groene kikker. Foto: J. van Mourik

lange omstrengelingen zijn geen uit­ zondering. Tijdens die omhelzingen worden de eitjes in het water afgezet. Jan: “En dat in gigantische hoeveel­ heden. Als ik globaal tel kom ik in ­sommige duinpoelen op 800.000 eitjes. Soms zie je dikke plakkaten van één bij drie meter aaneengesloten klompen ­kikkerdril in twee of drie lagen dik, ­ ongelooflijk.”

Landschap Noord-Holland • mei 2014 • Jaargang 41 • nr. 2

Paddenwerkgroepen in overleg Minstens even opzienbarend zijn de in­ spanningen van mensen om padden en kikkers op hun trek voor een vroegtijdige dood te behoeden. Van het klaar-over spelen en daadwerkelijk overzetten op verkeerswegen, van het vergaderen tot het aanleggen van paddentunnels en geleidingswanden. Jan: “Samen met Landschap Noord-Holland ondersteunen

we de vrijwilligers die zich om de padden bekommeren. Het waren inwoners van Bloemendaal die in 1975 voor het eerst de grote hoeveelheden doodgereden padden onder de aandacht brachten. Het ging hun aan het hart dat zoveel dieren onderweg sneuvelden. Vanaf be­ gin jaren negentig is PWN betrokken bij de aanleg van tunnels. Vanaf 2000 ne­ men we het voortouw bij het regionale

27

Paddenredders plaatsen schermen die de dieren beletten de weg op te gaan en ze naar een ­tunnel leiden. Foto: J. van Mourik

Op een vochtige lentenacht kan het heel druk zijn bij de oversteekplaatsen en heb je al gauw een emmer vol padden. Foto H. vd Bos

Hier is het allemaal om te doen: het produceren van bevruchte eitjes. De kikkers maken dril, de padden eiersnoeren. Foto: J. Schelvis/Buiten-Beeld

In putten en kolken plaatsen de paddenredders een soort trappetjes, waarmee de dieren zich ­eruit kunnen redden. Foto W. Dijkstra/Waternet

28

Overleg Amfibieën Bescherming. Samen met Landschap Noord-Holland voorzien we de paddenwerkgroepen van emmers en scheppen en nemen we de voorzittersrol op ons voor het overleg met alle paddenwerkgroepen in Noord- en ZuidKennemerland. Projecten initiëren, ­vrijwilligers faciliteren en werven, en samen met Landschap Noord-Holland de pr verzorgen. Dat is zo’n beetje onze taak. En dat doen we maar al te graag, want we hebben een groot respect voor al die vrijwilligers die avond aan avond de deur uitgaan om padden over te ­zetten. Het minste dat we kunnen doen is hen ondersteunen en veiligheidsmaatregelen treffen zodat ze niet onbeschermd hun werk hoeven te doen.”

Nieuwe, vernuftige oplossingen

Jan van Mourik; “Daarnaast overleggen we met de provincie en betrokken gemeentes - vooral de provincie Bloemendaal en Heemskerk zijn enthousiaste samenwerkingspartners - voor het onderhoud en voor vernieuwingen van de bestaande geleidingswanden en tunnels. Kwaliteit is belangrijk. Nieuw overleg is al gepland om tijdig de financiën voor vervanging, vernieuwing en groot onderhoud te kunnen regelen. Neem de Zeeweg in Bloemendaal. Die wordt in 2016 flink gerenoveerd. Onlangs hebben we de mogelijkheden besproken om gelijktijdig faunapassages aan te leggen die als ecologische verbindingszone kunnen dienen voor veel meer diersoorten. Het mooie is dat zowel wegenbeheerders als honderden vrijwilligers al die moeite willen doen. Alleen al in Noord- en Zuid-Kennemerland liggen er op vijftien verschillende locaties 50 tunnels waardoor kikkers en padden en vele andere dieren veilig kunnen oversteken. Het onderzoek naar vernuftige oplossingen gaat maar door, van geleidingswanden, matjes, dubbeltjesgaas tot trappetjes die moeten voorkomen dat de dieren in putten, straatkolken en wildroosters duike-

len om jammerlijk aan hun einde te komen. We zijn nu druk doende met het Hof van Kijk Uit in de Castricumse duinen om in de ruimte ­onder wildroosters een soort trapje of hellinkje te ontwikkelen en te plaatsen waarlangs de kikkers met gemak uit kunnen klimmen. Binnenkort willen we ook gericht gaan monitoren.”

Amfibieën, kwetsbaar en heel belangrijk

“Kijk dan toch,” wijst Jan naar een enorme poster van een kikker. “Geweldig mooi toch, zo’n beest?! Kikkers en padden beschermen is niet alleen dankbaar werk, ook zeer noodzakelijk. We hebben een groot belang bij de instandhouding van padden en kikkers. Amfibieën vormen een immens belangrijke, onmisbare schakel in het ecosysteem. Je wilt niet

weten hoeveel muggenlarfjes en vliegjes door hen worden verorberd waardoor ze ons voor ware insectenplagen behoeden. Eén paddenpaar neemt per jaar zes kilo insecten voor zijn rekening. De nakome­ lingen verwerken nog eens zes kilo algen. Tegelijkertijd zijn ze kwetsbaar vanwege hun gevoeligheid voor de juiste tempe­ ratuur, schadelijke milieufactoren en de vaak onneembare hindernissen tussen hun verblijf en paringsplek. De laatste jaren zien we in ons gebied, maar ook landelijk, een afname in de paddentrek. Van 25.000 overzettingen naar 20.000 in regio Kennemerland. Dit zijn de aan­ tallen die door de vrijwilligers worden overgezet. Door de tunnels gaan er heel veel meer. Maar afname van de overzet­ tingen betekent zeer waarschijnlijk ook een afname van het aantal padden. De aanwezigheid van amfibieën vertelt ons

Landschap Noord-Holland • mei 2014 • Jaargang 41 • nr. 2

veel over de kwaliteit van het milieu. Anders gezegd: ze zijn indicatoren. Daarbij komt dat de paddentunnels zijn uitgegroeid tot ware ecologische ver­ bindingszones. Niet alleen kikkers en padden maken er dankbaar gebruik van, ook egels, muizen, marters, ­insecten. Al dat kleine grut dat anders verloren gaat. En dat is toch mooi ­meegenomen.”

De eierensnoeren zitten in droge vorm in de buik van de vrouwtjespad. Zodra ze aan het water worden toevertrouwd vormt zich om de eitjes beschermend gelei, dat later ook het dikkopje tot voedsel dient. Een pad kan vijf meter snoer produceren met daarin wel 8000 eitjes. Foto: R. Smit/Buiten-Beeld

LNH en PWN trekken samen op Lidy Zeinstra, teamleider ‘vrij­ willigers en burgerparticipatie’ bij LNH, valt als een blok voor kikkers en padden. “Die massale trek aan het einde van winter vind ik fasci­ nerend. Soms reizen ze samen: het kleinere mannetje klemt zich dan vast aan de rug van het vrouwtje. Kwestie van verborgen schoonheid ook, die voorliefde van mij voor amfibieën. Pas bij nader inzien blijkt namelijk hoe bijzonder ze zijn. Bij kikkers knallen die ogen er zo mooi uit vanwege de prachtige kleur. Ik zie wel een mooie parallel met vrijwilligers. Ook hun inspan­ ningen beschouw ik als verborgen schoonheden. Stil en onopvallend verzetten deze mensen heel veel werk. Het is dankzij hun inzet en doorzettingsvermogen dat de ­paddentrek een item is geworden voor wegenbeheerders, wegen­ bouwers en gemeenten. Landschap Noord-Holland trekt ­samen met PWN op om de padden en kikkers te beschermen, bijvoor­ beeld met hand- en spandiensten, tijdens overleggen en via onze ­lezersacties. Zo hebben we lezers van ons blad een donatie gevraagd voor de aanleg van een padden­ tunnel aan de Duinweg bij Schoorl. ­Samen met de vrijwilli­ gersstichting RAVON (Reptielen, Amfibieën, ­Vissen Onderzoek) hebben we de site www.padden. nu ontwikkeld tot een veelzijdige informatiebron met handige tips, én de mogelijkheid om zelf ­gegevens in te voeren. Dat laatste is ­belangrijk, omdat elke padden­ werkgroep zelfstandig in een klein gebiedje opereert. Als je meer weet hebt van elkaars werk en ­resultaten krijg je inzicht in het grotere geheel.”

29

Colofon

ABC

De H van horn De woorden van het landschap in willekeurige volgorde letter voor letter verklaard. door frans buissink

Postadres Postbus 222 1850 AE Heiloo

Bezoekadres Rechte Hondsbosschelaan 24A 1851 HM Heiloo Tel. 088 - 006 44 55 [email protected] www.landschapnoordholland.nl Uitgave van Stichting Landschap Noord-Holland in samenwerking met PWN Waterleiding­bedrijf Noord-Holland Contributie Minimum contributie € 25,- per jaar IBAN NL28 RABO 0119139510 dit tijdschrift verschijnt ook in gesproken vorm op www.dedicon.nl/grenzelooslezen oplage 41.000, 43.000, Jaargang 41, 40, nummer 2, 4, mei november 2014, 2013, ISSN 1570-5544 Redactie: Anita Blijdorp, Riet Hertroijs-Reus, Willem Messchaert, Nico Spaarkogel, Dirk Tanger Bureauredacteur: Monique van den Haak Hoofdredacteur: Johan Stuart Eindredactie: Frans Buissink Cartografie: Paul Mouwes Vormgeving: Opzet, Santpoort-Zuid Druk: ­Habo DaCosta advertentieverkoop A2 Acquisitie en Advies, Bijdorplaan 38, 2015 CE Haarlem, Telefoon: 023 - 52 60 405, E-mail: [email protected] omslagfoto Lepelaars. Hermelijn, FlipMeinderts/Buiten-beeld Wil de Nooyer/Foto Natura Landschap Noord-Holland is één van de 12 provinciale Landschappen, aangesloten bij Landschapsbeheer Nederland.

30

Op deze kaart uit het jaar 1655 vervaardigd door landmeter Johannes Dou is goed te zien dat Kolhorn toen gelegen was op een horn aan de Zuiderzee. Bron: Westfries Archief, Hoorn.

Een leuke opdracht bij het spelletje ‘De Slimste Mens’: noem zo veel mogelijk plaatsnamen eindigend op -horn. Van Avenhorn tot Tuitjenhorn. Wat zou er toch zijn met al die horns? Zoek ze op op de kaart en er is op het eerste gezicht niets kenmerkends te vinden. Kolhorn zou een clou kunnen geven. Dat lag vroeger praktisch aan de Zuiderzee en werd wel­ varend door de vangst van ansjovis. Was dus een haven net als Hoorn, maar dat zelfde kun je toch niet zeggen van Barsingerhorn. Het woordenboek brengt misschien duidelijkheid. Een horn is een in het water vooruitspringende hoek land. Of een dijkhoek. Al die horns hebben dus ooit aan het water gelegen. Om dat te achterhalen moeten we ver terug in de tijd. Er is een mooie kaart getekend van het noorderkwartier rond het jaar 1350. Het was hier toen meer water dan land, nauwelijks ­beschermd tegen de opdringende Zuiderzee.

Het is dat er later drastische maatregelen ­genomen zijn, maar anders was er weinig overgebleven van dit waterland. Waar het land grensde aan water, en dat was op heel veel plaatsen, lagen er hier en daar horns. Met of zonder dijk. Een bekende waterhorn is Schermerhorn dat aan de rand lag van de Schermeer, voordat die werd droog ­gemaakt. En dan is er ook nog in het zuiden van de ­provincie Uithoorn, dat ligt aan de Amstel, die daar inderdaad even een scherpe hoek maakt.

Wie kent er meer?

Barsingerhorn-Kolhorn-Tuitjenhorn-­ Avenhorn-Hoorn-Den Hoorn-Immerhorn-­ Uithoorn-’t Horntje-Schermerhorn-­ Dirkshorn-Burghorn-Den Horn-­ Kopperhorn-Krommeniehorn-Broekerhorn

Vrienden

Excellente Partners

Gouden Vrienden

Bouwfonds Ontwikkeling, Haarlem

N.V. Afvalzorg Holding, ­Assendelft

Leeuwarden

Akerbouw B.V., ­Uitgeest

Zoekt u een leuke, verrassende lokatie voor een vergadering, verjaardags­feestje of bijeenkomst? Landschap Noord-Holland heeft een aantal bijzondere ruimtes beschikbaar waarmee u uw gezelschap een on­ vergetelijke dag bezorgt. Vlak bij de stad, maar toch midden in de natuur. Ga voor meer informatie naar www.landschapnoordholland.nl/ vergaderen.

Ook Vriend worden? Alle info vindt u op www.landschapnoordholland.nl/­ help-mee/bedrijven

Zilveren Vrienden AT Osborne, Baarn, ­Ondersteuning bij grootschalige ­bouwprojecten de Vries & van de Wiel, Schagen Havenbedrijf Amsterdam NV, Amsterdam Imbema Holland B.V., Haarlem Schildersbedrijf Vincent ­Keijsper, Akersloot Kamer van Koophandel Noordwest-Holland, Alkmaar

Opzet, Santpoort-Zuid. brand | new | ideas RFC IT, Alkmaar J.C. Ruigrok Stichting, Haarlem Translast/Truckland IJmond, ­Velsen-Noord Van Altena & de Jongh ­bedrijfsartsen, Alkmaar Stichting Woonwaard ­Noord-­Kennemerland, ­Alkmaar. Woningcorporatie

PREMIUM BEEMSTERKAAS

Beemster, Westbeemster

Van der Goes en Groot ­Ecologisch Onderzoeks- en Adviesbureau B.V., Alkmaar en Kwintsheul

GP Groot bv, Heiloo

KLM (Koninklijke Luchtvaart Maatschappij), Amstelveen

Landschap NoordHolland ontvangt ­structurele steun van:

Landschap Noord-Holland besteedt giften verantwoord. Giften zijn fiscaal aftrekbaar

Landschap Noord-Holland • mei 2014 • Jaargang 41 • nr. 2

Vrienden Agens raadgevend buro, Hoorn Albers Euromovers, Alkmaar, ­Verhuizingen Batenburg Notarissen, ­ Haarlem en Beverwijk Dura Vermeer Gebiedsontwikkeling Infra B.V., Hoofddorp Eelerwoude, Culemborg Elan wonen, Haarlem bv Elspec, De Kwakel Notariskantoor Feikema, ­Castricum Grontmij Nederland bv, Kantoor Alkmaar advies- en ingenieursbureau Habo DaCosta, Vianen H&S Adviesgroep, Alkmaar HB Adviesbureau, Alkmaar HDC Media, Haarlems Dagblad, IJmuider Courant, De Gooien Eemlander en Noordhollands Dagblad De Hooge Waerder, ­accountants, belastingadviseurs, juristen, Alkmaar Intermaris, Hoorn en ­Purmerend, woningcorporatie Ipsis, Zwaag Jonk Vastgoed b.v., ­Zuidoostbeemster Kennemer Duincamping ­Geversduin, Castricum Kennemer Wonen, Alkmaar KWS Infra bv, Heerhugowaard

Landbouwmechanisatie Cees Rijkhoff, Wormerveer LUCA Makelaardij B.V., ­Heerhugowaard M2C telecom B.V., Haarlem Aannemingsmaatschappij Markus B.V., Amsterdam De Meerlanden, ­Rijssenhout Mercurius Art Productions, Amsterdam Mind at Work, Almere PCI Groep BV, Duiven Pot Jonker ­Advocaten, Haarlem QUBE-Slimmer Werken, Hoofddorp Roelofsen Machineverhuur & Grondwerken BV, ­Zuidschermer Schenkeveld • advocaten, ­ Alkmaar en Hoorn SDA Print + Media, Amsterdam Synetic b.v., Uitgeest VCD Customer Software ­Solutions, Groningen Veltman Advocatenkantoor, Amersfoort Victoria Schoonmaak- & ­Bedrijfsdiensten, Alkmaar Wetlands Safari, Amsterdam Windroos Advocatuur, Alkmaar WNK Bedrijven, Alkmaar Woningbouwvereniging Anna Paulowna Wooncompagnie, Hoorn

31

Vogelvlucht

Foto Ralf Groot

Een heel bijzonder poldertje

DOOR frans buissink

Met een drone kun je meer dan alleen plezier maken. Collega Ralf Groot heeft er luchtfoto’s mee gemaakt boven een uniek en baanbrekend project van Het Landschap in het Ilperveld in Lands­ meer. Daar gebeurt het: met steun van de Provincie Noord-Holland onderzoe­ ken we hoe je nieuw veen kunt kweken. De bodem is begonnen te dalen toen onze voorouders het veen ontwaterden om er veenweiden van te maken en dat dalen gaat nog steeds door. Hier en daar met één tot twee centimeter per jaar. Of zou mogelijk zijn het veen weer te laten groeien: dat wordt onderzocht in dit ­project ‘Omhoog met het Veen’? Voor groeiend veen heb je veenmos ­nodig. Dat groeit in natte omstandig­ heden steeds omhoog, sterft af en vormt nieuw veen. In een jaar groeit er acht centimeter mos, is gebleken uit onder­ zoek in Duitsland. Naar schatting levert dat één millimeter veenbodem op. Dat lijkt niet veel maar met dat natte veen heb je wel de bodemdaling stopgezet. Bovendien kweek je dan levend veen,

dat uiterst zeldzaam is geworden. Links achter het bezoekerscentrum ligt een onderbemalen poldertje, waar nu het waterpeil is verhoogd. Het is duide­ lijk natter dan de rest van de omgeving. Op de langgerekte akkertjes waar gras en bovenste bodemlaag vanaf is ­geschraapt, worden door vrijwilligers veenmosstekjes uitgezaaid. Je ziet dat het op verschillende plekken aanslaat. Daar is het helder groen. Daartussen staan rietkragen. Riet zuivert het water

schillende omstandigheden: afgedekt en afgeschermd van stikstof bevattend regenwater; met verschillende water­ standen en op bodems die op verschil­ lende dieptes zijn afgeplagd. Ook wordt bekeken welk van de vele veenmossoor­ ten hier het beste aanslaat. Revolutionair is de toepassing van veenmosparels uit Engeland: veenmosstekjes gevat in een bolletje gel tegen ­uitdroging. De parels bevatten ver­schillende soorten veenmos en bekeken wordt in hoeverre de toe­

Met dit nieuwe veen kun je de bodemdaling stopzetten. en dat vindt veenmos prettig. En de hoop is dat het riet zich ontwikkelt tot veenmosrietland, een zeldzaam biotoop voor allerlei bijzonder planten en dieren. Vóór de akkertjes (vooraan in het mid­ den) ligt het onderzoekseiland met een aantal proefvakken die omgeven zijn door houten d ­ amwanden. In elk vak wordt veenmos gekweekt onder ver­

passing verschilt van het zaaien van gewone stekken. Dit alles wordt nauw­ lettend in de gaten gehouden door de wetenschap. Samen met de Nijmeegse Radboud Universiteit doet uw Land­ schap hier komende vier jaar onder­ zoek. En u mag ook ­komen kijken: met een rondwandeling kunt u vlak langs de onderzoeks­vakken lopen.

pell

ot slo len Mo

7

g

eweg

N203

Visweg

Kap

Limmen

eg e lw

g we Du sse ld

eg erw

Rijks weg

st We 4

Kerkweg

orp er

GROOT-

Oost erzi jwe

5

Kapel

Run xpu

dijk

aan Kapellaan

H

Hoog

tt eweg

Bollendorp Zand

Heiloo

6 Ka

LIMMERB 1

Sp or t velden

Start route

3

Zeeweg

Castricum

Ui tg 2

POLDER

rw ste ee

N513

eg

500 meter -Bushalte B H -Horeca

Ommetje Westergeest in de Heerlijkheid Limmen Ditmaal een ommetje rond de Kennemer strandwal aan de westkant van Limmen bij Castricum. Hier lag in de vroege middeleeuwen een lang­gerekte ovaalvormige ‘hoge geest’. Een aaneenschakeling van akkertjes in het oude duinlandschap waar middeleeuwse keuterboertjes hun boekweit en gerst verbouwden op licht­lemige, bruine oerbos­ gronden. Langs de westrand van de geest in het la­ ger gelegen stroomdal van het Oer-IJ lagen hun koeien­weiden en hooilanden – de gemeenschap­ pelijke ‘mient’ of ‘meent’ in de strandvlakte van het middeleeuwse ‘Limbon’ zoals Limmen toen heette. Het dorp bestond uit een bonte verzame­

ling buurtjes: naast de kerkbuurt in het Zuideinde waren dat Limmervoort, Smithan, Westerzij en Bollendorp. Hoewel dat laatste net buiten Limbon lag doen we ‘t toch aan vanwege het bedevaarts­ oord rond de Runxputte en de kapel Onze Lieve Vrouwe ter Nood.

Routebeschrijving

Vanaf startpunt: LA Zuidkerkenlaan, ahe RA Zuid­ einderweg, 1e RA Hazenlaantje, RD over Uitgees­ terweg, over N203 en direct RA fietspad Rijksweg. 1e LA Westerweg, steeds RD, ahe RA Dronen­

laantje, 1e LA Kapelweg. Na 700 m bij tunneltje RA Kapellaan en tegenover nr. 25 RA toegangshek OLV Ter Nood. Rood bord Oesdom volgen. Daarna blauwe en paarse pijlen op wandelnetwerkpalen. Na uitgang RA Kapellaan, ahe RA Hogeweg (paarse pijl negeren). Bij kruisende Visweg schuin RA Pagenlaan, 2e LA Kapelweg. Ahe LA Burg. Niewenhuijzenstr. (verderop links stond molen De Mol, 1587-1916), 2e RA Molenweg, 1e RA De Wieken, 1e LA Hogeweg, ahe RA Rijksweg en 1e LA Zuidkerkenlaan: terug naar startpunt.

Kijkpunten

Het kerkje van Limbon: aanvankelijk een houten kerkje uit de vroege middeleeuwen gewijd aan Sint Maarten. Herbouwd in ± 740 in hout en in ± 1108 in tufsteen. Sindsdien is het de kerk slecht vergaan: slecht bouwwerk, oorlogen en vernielingen maakten keer op keer kostbare restauraties nodig. Zo verruïneerden Spaanse troepen de kerk door tijdens het Beleg van Alkmaar in 1573 het hout van de daken te gebruiken voor hun schansen. Tijdens de inval van Russische en Engelse troepen in 1799 lieten hier gelegerde Bataafse troepen een spoor van vernieling achter. Het is een wonder dat de kerk nog bestaat. 1

Limmervoortbuurt: bij het oversteken van 2 de N203/Rijksweg ziet u links aan weerszijden van de brug de Schulpvaart lopen in het stroomdal van het vroegere Oer-IJ. Hierover vervoerden schippers uit Castricum en Bakkum schelpen richting Alkmaardermeer. Er groeide hier een brug- en havenbuurtje met een herberg annex beurtvaarthuis. Geheel verdwenen. Smithan ofwel Smidsbuurt: bij opgravingen in 2003-2004 rond boerderij De Westert werden resten van zo’n 90 woningen uit de 7e tot de 12e eeuw gevonden. Ieder had een eigen put om het hier aan de rand van de strandwal opwellende water op te halen. Gezien de vondsten moet een edelsmid hier z’n werkplaats gehad hebben – vandaar ook de naam ‘Smithan’ ofwel Smidsbuurt. 3

Westerzij: Aan de Westergeest hebben meerdere buurschappen gelegen. Verzamelnaam: ‘Westerzij’. Gebouwd op stevige zandgrond waar helder bronwater geput kon worden. De akkers lagen op de geest, de weilanden in de westelijke strandvlakte en de hooilanden in de laagste en natste delen. Opvallend dat de stolpboerderijen aan de westkant van de Westerweg staan, op de 4

Lengte: 7.5 km Start/eindpunt: Zuidkerkenlaan bij NH-kerk. Pplaats Hortus Bulborum (museumtuin), bushalte op Rijksweg/N203 (± 10 min. afstand). Dit ommetje kan uiteraard op meerdere plaatsen begonnen worden On- of halfverhard: 0 % Markering: geen OV: bushalte lijn 167 NS-Castricum – Alkmaar op Rijksweg/N203, zie www.connexxion.nl Detailkaarten: topokaart 19 C Castricum 1:25.000, www.kadaster.nl. Eten & drinken: Oesdom, kantine met terras bij Genadekapel (di-zo, 10.30-16.30 uur) Bijzonderheden: dit ommetje is een samen­ trekking en sterk ingekorte en geheel herschreven bewerking van twee routes uit een bestaand gidsje: Wandelen door de heerlijkheid Limmen. De Geestenroutes (uitg. Open Kaart & Gemeente Castricum) 2011, 32 p. Voor verkooppunten zie www.castricum. nl. Verder: www.oudlimmen.nl, www.onzelievevrouweternood.nl, www.pknlimmen.nl (o.m. over recent boekwerk De Protestantse Kerk te Limmen), www. hortus-bulborum.nl, www.ontdeknoordholland.nl en B.J.G. van Snippenburg, Catalogus van de middeleeuwse akkercomplexen op de strandwallen in Noord- en Zuid-Holland, RCE 2013, incl. uitvoerige bibliografie. ahe = aan het eind Tekst: Vladimir Mars (Bureau Lopende Zaken)

overgang van strandwal naar strandvlakte van zand naar zeeklei en klei-op-veen – zie b.v. nummers 25, 29 (d’Oude Hoeve) en 33 (Spoorzicht). Zanddijk: even een excursie over het spoor (sinds 1867) naar de middeleeuwse Zanddijk- zie rood stippellijntje op kaartje. Verbindt al sinds ± 1100 de binnenduinrand bij Noord-Bakkum met de strandwal Limmen-Heiloo. De ‘Derpers’ uit Egmond aan Zee vervoerden vroeger hun vis en schelpen over deze dijk via de Visweg naar het haventje of ‘stet’ aan de Laandervaart in Laan– een van de buurten op de Oostergeest van Limmen. 5

Kapel Onze Lieve Vrouwe ter Nood: bij de Runxputte - een put met sinds mensenheugenis als geneeskrachtig beschouwd heilig water, werd in 1409 een Mariakapel gebouwd, die in korte tijd uitgroeide tot een populair bedevaartsoord. In 1930 is de huidige Genadekapel gebouwd. ’t Putje zoals omwonenden het wat oneerbiedig noemen bevindt zich in de voorhof van die kapel.Rondom loopt een pad waarover de pelgrims vroeger kruipend boete deden voor begane zonden. 6

De Dronen: De Pagenlaan en Kapelweg met hun meidoornhagen (voorlopers van het prikkeldraad dat pas rond WO I z’n opmars begon) zijn karakteristiek voor Oud-Limmen. Vandaar ook de naam voor dit buurtje: ‘De Dronen’ ofwel De Doornen. 7

✃

Bestelkaart WebWinkel

Mei 2014

Bestelnr. artikel

beschermers- normale prijs prijs

1299136 Landleven in de stad (aanbieding tot 16-08-2014)

€ 16,95

€ 19,95

€

8204264 Ga mee naar buiten (jeugd) (aanbieding tot 16-08-2014)

€ 12,50

€ 14,95

€

9103082 Decoratie gieter klein

€ 17,50

€ 21,50

€

9103083 Decoratie gieter groot

€ 22,50

€ 27,50

€

9102360 Muurstickers Bosdieren (set van 4 stuks)

€ 34,95

€ 39,95

€

1207091 Natuurgids LNH (pag. 17)

€ 15,95

€ 15,95

€

aantal bedrag

Subtotaal

De artikelen zijn besteld door:

Verpakkings- en verzendkosten Totaalbedraag

Naam: m/v

T G METIN R ­KO

Ecomare, Centrum voor Wadden en Noordzee

­KO MET RT ING

€ € 4,95 €

Adres: Postcode: Woonplaats:

Museum Broeker Veiling

Tel.nr.: E-mail: H  et totaalbedrag van de bestelling is overgemaakt op bankrekening NL28RABO 0119139510 t.n.v. L­ and­schap Noord-Holland o.v.v. “Winkel”. Zodra wij de betaling hebben ontvangen, zenden wij u uw bestelling toe.

Datum:

Normale prijs €14,95

Normale prijs €19,95

nu voor

nu voor

Ga mee naar buiten!

€16,95

Karsten Travelstore

Landleven in de stad.

✃

€12,50

✃

Handtekening:

T G METIN R ­KO

­KO MET RT ING

Postzegel niet nodig

Historische Tuin Aalsmeer

Landschap Noord-Holland Antwoordnummer 85127 1850 VA HEILOO T G METIN R ­KO

Varen met Wad Anders

✃

15% korting op uw toegangskaart bij vertoon van uw Beschermerspas.

Postzegel niet nodig

Ecomare Ruijslaan 92 1796 AZ De Koog – Texel Telefoon 0222-317741 www.ecomare.nl

Landschap Noord-Holland

WebWinkel

Korting geldt ook voor Oudheidkamer Texel in Den Burg en Kaap Skil in Oudeschild Zie ook www.landschapnoordholland.nl/beschermerspas

✃

Gratis rondvaart bij een bezoek aan het museum. De rondvaart brengt u in het prachtige, laatst overgebleven deel van het Rijk der Duizend Eilanden. Geldig tot en met 31 december 2014 op vertoon van uw Beschermerspas. Museum Broeker Veiling Museumweg 2 1721 BW Broek op Langedijk Telefoon 0226-313807 www.broekerveiling.nl

Landschap Noord-Holland Antwoordnummer 85127 1850 VA HEILOO

Zie ook www.landschapnoordholland.nl/beschermerspas

✃

Zie ook www.landschapnoordholland.nl/beschermerspas

✃

Tweede bezoeker gratis op vertoon van deze bon. Geniet in de Historische Tuin Aalsmeer van 300 jaar ­tuinbouwgeschiedenis. Historische Tuin Aalsmeer Praamplein 1431 CV Aalsmeer Telefoon 0297-322562 www.historischetuinaalsmeer.nl

Landleven in de stad.

Ga mee naar buiten!

ISBN 978 90 5956 490 9

ISBN 978 90 5956 478 7

Normale prijs €19,95, nu vanaf 16 mei t/m 16 augustus 2014, voor €16,95. Actiecode: 902-09192

Normale prijs €14,95, nu vanaf 16 mei t/m 16 augustus 2014, voor €12,50. Actiecode: 902-09185

De korting bij de erkende boekhandel geldt bij inlevering van deze bon. De bon hoeft u niet in te sturen als u de bestelkaart opstuurt.

De korting bij de erkende boekhandel geldt bij inlevering van deze bon. De bon hoeft u niet in te sturen als u de bestelkaart opstuurt.

Ja

✃

Karsten Travelstore De Factorij 9, 1689 AK Zwaag, Telefoon 0229-237199 www.karstentravelstore.nl

✃

Kamperen, reizen of wandelen? Op vertoon van uw ­Beschermerspas en deze bon ontvangt u eenmalig 10% korting op het hele assortiment van Karsten Travelstore de kampeer- en outdoorwinkel van Karsten Tenten in Zwaag. Met uitzondering van Karsten Tenten en atelierartikelen. U kunt in 2014 eenmalig gebruik maken van deze aanbieding.

ik word donateur (Beschermer) van de natuur

Naam Voorletter(s)m/v Adres

De jaarbijdrage mag worden afgeschreven van bankrekeningnr.

Zie ook www.landschapnoordholland.nl/beschermerspas Postcode

✃

Woonplaats

Wad Anders Telefoon 0227-511 431 www.wad-anders.nl

Tel.nr E-mail

Ik kies een welkomstgeschenk: Natuur- en wandelgids ‘Beleef Noord-Holland op z’n mooist’ Het memoriespel Landschap Noord-Holland Geen cadeau. De volledige opbrengst komt ten goede aan de natuur.

Zie ook www.landschapnoordholland.nl/beschermerspas

Het bedrag wordt per maand ­afgeschreven. Ik kies voor € 2,50 € 5,€ 7,50 Anders € ............................... (min. € 2,50) L iever betaal ik per acceptgiro

code 14TIJDSB

Varen, vissen, vogels en zeehonden kijken of een ­proeverij van gerookte vis. Leuk voor jong en oud. ­Beschermers krijgen 10% korting op vertoon van hun pas op één van onze opstapdagen. De vaartochten starten in Den Oever.