Landelijk Centrum Hygiëne en Veiligheid. Hygiënerichtlijn voor instellingen voor residentiële jeugdzorg. September 2015

Landelijk Centrum Hygiëne en Veiligheid Hygiënerichtlijn voor instellingen voor residentiële jeugdzorg September 2015

Colofon Deze Hygiënerichtlijn is in 2014 opgesteld, op basis van de hygiënerichtlijnen voor residentiële jeugdinstellingen (versie juli 2012). Aan het opstellen van dit document hebben de volgende GGD’en en organisaties bijgedragen: GGD Amsterdam GGD Fryslân GGD Hollands Noorden GGD Noord- en Oost-Gelderland Ons Tweede Thuis ’s Heeren Loo Zorggroep

Deze uitgave is te downloaden via: www.lchv.nl

Contact Landelijk Centrum Hygiëne en Veiligheid Postbus 2200 1000 CE Amsterdam T 020 555 54 15 F 020 555 56 71 E-mail: [email protected] Web: www.lchv.nl Het LCHV is een onderdeel van het RIVM. © Landelijk Centrum Hygiëne en Veiligheid Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van druk, fotokopie of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Hygiënerichtlijn voor instellingen voor residentiële jeugdzorg - Sept 2015

Pagina 2 van 52

1

Inleiding ............................................................................................................................ 5

1.1

Voor wie is deze hygiënerichtlijn? ............................................................................................5

1.2

Hygiëne en ziekteverwekkers ..................................................................................................5

1.3

Wat is het doel van deze richtlijn? ...........................................................................................6

1.4

Leeswijzer ............................................................................................................................6

2

Algemene hygiëne ............................................................................................................. 8

2.1

Persoonlijke hygiëne van medewerkers ....................................................................................8 Algemene regels....................................................................................................................8 Schone handen .....................................................................................................................9 Handschoenen .................................................................................................................... 10 Kleding .............................................................................................................................. 10 Beschermende middelen (anders dan handschoenen) .............................................................. 11

2.2

Huishoudelijk afval .............................................................................................................. 11

2.3

Voedselveiligheid................................................................................................................. 11 Basisprincipes van voedselveiligheid ...................................................................................... 12 Hygiënecodes...................................................................................................................... 12

2.4

Dieren................................................................................................................................ 13

3

Hygiëne van cliënten ....................................................................................................... 15

3.1

Persoonlijke hygiëne van cliënten .......................................................................................... 15 Benodigde materialen .......................................................................................................... 15 Handelingen ....................................................................................................................... 15

3.2

Seksuele voorlichting ........................................................................................................... 16

4

Medische en verpleegkundige zorg .................................................................................. 17

4.1

Wondverzorging .................................................................................................................. 17

4.2

Steriele instrumenten en materialen ...................................................................................... 18

4.3

Omgang met scherp afval ..................................................................................................... 18

4.4

Prik-, snij-, bijt- en spataccidenten ........................................................................................ 20 Vaccinatie van medewerkers tegen hepatitis B ........................................................................ 21

4.5

Een infectieziekte in uw instelling .......................................................................................... 21 Meldingsplicht ..................................................................................................................... 21 Medewerkers met infectieziekten ........................................................................................... 22 Bijzonder resistente micro-organismen (BRMO) ....................................................................... 22

5

Schoonmaken en desinfecteren ....................................................................................... 23

5.1

Desinfecteren ..................................................................................................................... 23 Toegelaten desinfecterende middelen voor oppervlakken, materialen en handen ......................... 24

5.2

Schoonmaaktips .................................................................................................................. 24

5.3

Omgaan met schoonmaakmaterialen ..................................................................................... 25


Pagina 3 van 52

6

Bouw en inrichting .......................................................................................................... 27

6.1

Algemene eisen................................................................................................................... 27

6.2

Toiletten ............................................................................................................................ 27

6.3

Douche- en badruimte ......................................................................................................... 28

6.4

Keuken .............................................................................................................................. 28

6.5

(Medische) behandelruimte .................................................................................................. 29

6.6

Separeercel ........................................................................................................................ 29

6.7

Snoezelruimte ..................................................................................................................... 30

6.8

Kleine zwembaden............................................................................................................... 30

6.9

Buitenzandbakken ............................................................................................................... 30

6.10

Ballenbak ........................................................................................................................... 31

6.11

Binnenmilieu ....................................................................................................................... 31 Luchten en ventileren .......................................................................................................... 32 Temperatuur- en vochtbalans ............................................................................................... 32

6.12

Legionellapreventie.............................................................................................................. 33 Legionellapreventie volgens het Drinkwaterbesluit, het Bhvbz en het Activiteitenbesluit ............... 34

7

Schoonmaakschema’s en printklare instructies ............................................................... 35 Schoonmaakschema’s .......................................................................................................... 35 Werkwijze handen wassen of desinfecteren ............................................................................ 45 Microvezeldoekjes ............................................................................................................... 47

8

Extra informatie .............................................................................................................. 48

8.1

Begrippenlijst...................................................................................................................... 48

8.2

Ctgb-databanken voor desinfecterende middelen .................................................................... 50 Zoekstrategie overzicht toegelaten desinfecterende middelen ................................................... 50 Zoekstrategie specifiek desinfecterend middel ......................................................................... 50

9

Bronnenlijst..................................................................................................................... 51 Literatuur ........................................................................................................................... 51 Wetten & regelingen ............................................................................................................ 52 Losse informatie .................................................................................................................. 52


Pagina 4 van 52

1

Inleiding In deze inleiding staat voor wie de richtlijn voor instellingen voor residentiële jeugdzorg is geschreven. Ook wordt er uitgelegd waarom hygiëne belangrijk is en wat het doel van de hygiënemaatregelen is. Daarnaast vindt u een leeswijzer als ondersteuning bij het vinden van specifieke informatie.

1.1

Voor wie is deze hygiënerichtlijn? Deze richtlijn is een hulpmiddel om de hygiëne vorm te geven in instellingen voor residentiële jeugdzorg. Dit zijn instellingen waar kinderen en jongeren tussen de 0 en 23 jaar (in deze richtlijn ‘cliënten’ genoemd) dag en nacht buiten hun eigen omgeving verblijven, op vrijwillige of gedwongen basis. Er bestaan verschillende typen residentiële zorg zoals gesloten, besloten en open leefgroepen. Ook zijn er leefgroepen met een deeltijdarrangement - waarbij jongeren deels in de groep wonen en bijvoorbeeld in het weekend thuis zijn 1. In de eerste plaats is deze richtlijn geschreven voor managers, omdat zij direct verantwoordelijk zijn voor een goede hygiëne binnen hun instelling. Als ondersteuning voor managers zijn kant-enklare instructies opgenomen voor uitvoerend medewerkers.

1.2

Hygiëne en ziekteverwekkers Een goede hygiëne voorkomt de verspreiding van micro-organismen. Voorbeelden van microorganismen zijn bacteriën, virussen en schimmels. Micro-organismen zijn onzichtbaar voor het blote oog en komen overal voor: op de huid, in lichaamsvloeistoffen zoals bloed en ontlasting, op meubelen en gebruiksvoorwerpen, in de lucht, in water, op en in voedsel. De meeste zijn onschuldig of zelfs nuttig voor de mens, maar sommige kunnen ziekten veroorzaken. Door contact tussen mensen kunnen deze ziekteverwekkers zich van de ene mens naar de andere verspreiden. Als ze zich vervolgens in het lichaam vermenigvuldigen, kan iemand ziek worden. Zulke ziektes noemen we infectieziekten. Of een   

besmetting uitgroeit tot een infectie, heeft met verschillende dingen te maken: de hoeveelheid ziekteverwekker waarmee iemand besmet is; hoe gemakkelijk de ziekteverwekker mensen ziek maakt; iemands lichamelijke conditie. De een wordt ziek, de ander voelt zich niet lekker en een derde heeft nergens last van.

De cliënten van uw instelling lopen een groter infectierisico dan de gemiddelde burger. Dit komt doordat:  cliënten vaak relatief dicht op elkaar leven;  cliënten veel gebruikmaken van dezelfde ruimtes en materialen;  cliënten een afweersysteem hebben dat nog (volop) in ontwikkeling is;  cliënten soms een slechte persoonlijke hygiëne hebben, bijvoorbeeld vanwege psychiatrische problematiek; 1 Zie http://www.nji.nl/Residentiele-jeugdzorg


Pagina 5 van 52



medewerkers meerdere cliënten helpen, en zo ziekteverwekkers kunnen verspreiden.

Hoe verspreiden ziekteverwekkers zich? Ziekteverwekkers verspreiden zich op de volgende manieren:  via de handen;  door de lucht (bijvoorbeeld via druppels door hoesten, na braken of via huidschilfers of stof);  via voedsel en water;  via voorwerpen als wc’s en deurklinken;  via lichaamsvloeistoffen (ontlasting, urine, bloed, wondvocht enzovoorts);  via dieren, zoals huisdieren en insecten. Hygiëne voorkomt ziekte Infectierisico’s beperkt u in de eerste plaats door een goede hygiëne. Alle regels in deze richtlijn hebben hiermee te maken. In de basis is hygiëne niet meer dan het volgende:    

1.3

Breng wat vuil is niet in contact met wat schoon is. En andersom. Maak schoon wat vuil is of gooi het weg. Je kunt niet altijd aan de buitenkant beoordelen of iets vuil of schoon is. Alles begint en eindigt met handen wassen.

Wat is het doel van deze richtlijn? Zoals hierboven beschreven, lopen uw cliënten een groter infectierisico dan de gemiddelde burger. Het is aan u als organisatie om dit risico zo klein mogelijk te maken. Deze richtlijn is opgesteld om u hierin te ondersteunen. Hiertoe wordt in deze richtlijn een overzicht gegeven van belangrijke hygiënemaatregelen waarmee u het risico op het ontstaan en verspreiden van infectieziekten in uw instelling kunt verkleinen. De maatregelen in deze richtlijn kunt u gebruiken bij het opstellen van uw hygiënebeleid. Omdat deze richtlijn algemene informatie geeft, is het aan te raden om dit te vertalen naar concrete werkinstructies, in lijn met het beleid van uw organisatie. Vanwege de grote variatie in typen instellingen voor residentiële jeugdzorg, is het mogelijk dat niet alle informatie in de richtlijn van toepassing is op uw situatie. Deze informatie kunt u dan overslaan. Dit document biedt zowel informatie die direct te maken heeft met de hygiënische uitvoering van handelingen als informatie over randvoorwaarden om een goede hygiëne mogelijk te maken. Voorbeelden van zulke randvoorwaarden zijn de schoonmaak en de bouw en inrichting van uw instelling.

1.4

Leeswijzer Elk hoofdstuk en elke paragraaf begint met een korte inleidende tekst. Hierin leest u waarom het onderwerp belangrijk is. Zo nodig wordt daarnaast aangegeven voor welke medewerkers of voor welk type zorginstelling de paragraaf van toepassing is.


Pagina 6 van 52

Na deze inleidende tekst volgt een opsomming van de hygiënemaatregelen. Sommige maatregelen gelden op basis van wetgeving, uw zorgplicht, professionele standaarden of veldnormen, andere worden alleen meegegeven als tip. U herkent de maatregelen als volgt: De maatregelen op basis van wetgeving, uw zorgplicht, professionele standaarden of veldnormen staan in een gekleurd kader. Dit zijn de minimale eisen aan een goed hygiënebeleid. Wanneer u een vergelijkbaar of beter alternatief heeft, of als de maatregelen niet van toepassing zijn op de werkzaamheden van uw instelling, mag u hiervan afwijken. Het wordt aangeraden om deze afwijkingen in uw hygiënebeleid te beargumenteren. Voor het leesgemak wordt er per hoofdstuk een andere kleur gebruikt. Wanneer een maatregel voortkomt uit wetgeving, wordt deze wetgeving in een grijs omrand kader toegelicht. Ontbreekt dit kader in een paragraaf? Dan zijn de maatregelen in het gekleurde kader gebaseerd op uw zorgplicht, professionele standaarden of veldnormen. TIP: Tips herkent u aan de schuingedrukte, gekleurde tekst. Deze punten zijn vrijblijvend. Maar als u de tips opvolgt, werkt u hygiënischer.

In hoofdstuk 7 vindt u schoonmaakschema’s en printklare instructies voor medewerkers. De schoonmaakschema’s kunt u ook online vinden als word-bestand, zodat u ze aan uw situatie kunt aanpassen. Kijk voor meer informatie op de website van het Landelijk Centrum Hygiëne en Veiligheid: www.lchv.nl.


Pagina 7 van 52

2

Algemene hygiëne In dit hoofdstuk vindt u algemene informatie over hygiënisch handelen. Specifieke informatie over schoonmaken en desinfecteren staat in hoofdstuk 3. Voor een optimale hygiëne is het niet alleen belangrijk dat uw medewerkers weten hoe ze moeten werken, maar ook waarom ze dat moeten doen. 

2.1

Zorg dat uw medewerkers goed weten hoe infectieziekten worden overgebracht én wat ze hier tegen kunnen doen.

Persoonlijke hygiëne van medewerkers Deze paragraaf is van toepassing op medewerkers die verzorgende, verplegende of medische handelingen uitvoeren bij cliënten. Medewerkers die alleen sociale activiteiten uitvoeren met cliënten, kunnen onderstaande maatregelen als tips beschouwen. Medewerkers en cliënten hebben veel contact met elkaar. Tijdens verzorgende, verpleegkundige en medische handelingen kunnen ziekteverwekkers zich gemakkelijk verspreiden via de handen, kleding en gedeelde materialen. Een goede persoonlijke hygiëne verkleint het infectierisico. Hieronder vindt u de eisen aan de persoonlijke hygiëne van medewerkers; de eisen voor cliënten vindt u in paragraaf 3.1.

Algemene regels Medewerkers moeten zichzelf schoon houden. Dit houdt in dat zij naast schone kleding, ook schone haren hebben en eventuele wondjes goed afdekken. Geef uw medewerkers de volgende instructies: 

Draag uw haren kort, in een paardenstaart, opgestoken of in een schone, strakke hoofddoek.



Dek open wondjes af met een waterafstotende pleister.



Gebruik eenmalige zakdoeken en gooi deze na gebruik meteen weg.

Ziekteverwekkers kunnen gemakkelijk overgebracht worden via de handen. Daarom moeten de handen goed schoon te maken zijn. Kunstnagels, nagellak en handen polssieraden belemmeren een goede handhygiëne. 

Voert u verzorgende, verpleegkundige of medische handelingen uit bij cliënten? Let dan op het volgende: o Knip nagels kort en draag geen kunstnagels; o gebruik geen nagellak; o draag geen handen polssieraden, zoals een trouwring of horloge.


Pagina 8 van 52

TIP: Draagt u oorsieraden? Draag dan knopjes in plaats van grote oorbellen of ringetjes. Deze kunnen tijdens werkzaamheden ergens achter haken of in contact komen met cliënten.

Schone handen Een van de meest voorkomende manieren waarop ziekteverwekkers worden verspreid, is via de handen. Om te voorkomen dat medewerkers ziekteverwekkers verspreiden van de ene cliënt naar de andere cliënt, moeten de handen op de juiste momenten worden schoongemaakt. Dit kan door ze te wassen met water en zeep of ze in te wrijven met een handdesinfecterend middel. Geef uw medewerkers de volgende instructies: 

Was of desinfecteer uw handen volgens de stappen in Werkwijze handen wassen of desinfecteren in hoofdstuk 7.



Was uw handen met water en vloeibare zeep als ze zichtbaar vuil zijn. Gebruik dan geen handdesinfecterend middel; door zichtbaar vuil vermindert de werking.



Zijn uw handen niet zichtbaar vuil? Dan mag u kiezen of u uw handen wast of desinfecteert. De handen worden voldoende schoon als u alleen wast of desinfecteert. Doe het dus niet beide, direct na elkaar; uw huid droogt dan meer uit en beschadigt sneller.



Was of desinfecteer uw handen onder andere: o na een toiletbezoek (en na het helpen of verschonen van cliënten); o voor en na verzorgende, verpleegkundige en medische handelingen; o na contact met lichaamsvloeistoffen zoals ontlasting, urine, bloed, wondvocht, speeksel, braaksel of sperma; o na het uittrekken van handschoenen; o na hoesten, niezen of het snuiten van de neus. Dit is ook belangrijk als u een zakdoek hebt gebruikt. Ziekteverwekkers kunnen namelijk via de zakdoek op uw handen komen.



Gebruik alleen handdesinfecterende middelen die zijn toegelaten door het Ctgb. Zie paragraaf 5.1 en bijlage 8.1.

Doordat zorgmedewerkers hun handen veel moeten wassen of desinfecteren, kunnen de handen snel uitdrogen. Een handcrème kan dan uitkomst bieden. 

Gebruikt u handcrème? Gebruik dan bij voorkeur een tube. Crèmes in potten raken sneller besmet met ziekteverwekkers.

TIP: Bewaar handdesinfecterende middelen buiten bereik van cliënten, om te voorkomen dat ze het opdrinken.


Pagina 9 van 52

Handschoenen Het dragen van handschoenen is vereist in situaties waarbij de handen in contact kunnen komen met lichaamsvloeistoffen en bij het uitvoeren van steriele handelingen. Via lichaamsvloeistoffen is er een verhoogd risico op besmetting met ziekteverwekkers. Geef de volgende instructies: 

Draag handschoenen wanneer uw handen in aanraking kunnen komen met lichaamsvloeistoffen. Dit is bijvoorbeeld bij: o het helpen van cliënten op het toilet; o het schoonmaken of desinfecteren van voorwerpen of oppervlakken waar lichaamsvloeistoffen op zitten; o het sorteren van de vuile was.



Gebruik in bovenstaande gevallen alleen handschoenen: o die gemaakt zijn van poedervrije latex of nitril; o die voldoen aan de NEN normen EN 420, EN 455 en EN 374. Deze normen moeten op de verpakking zichtbaar zijn; o uit een verpakking waarop een CE-markering staat (zie afbeelding hiernaast); o uit een verpakking waarop de naam en het adres van de producent staat. Als dit geen adres binnen de EU is, moet ook de naam en het adres van de EUvertegenwoordiger vermeld zijn. Kijk op www.lchv.nl voor een uitgebreide uitleg over het handschoenenbeleid.



Heeft u een latexallergie type I of vermoedt u dat u allergisch bent? Gebruik dan nitril.



Vermijd contact met deurklinken, telefoons en andere apparaten en materialen wanneer u handschoenen draagt. Dit om besmetting van de handschoenen of van de omgeving te voorkomen.



Gebruik handschoenen eenmalig en verwissel deze per cliënt. Trek handschoenen na gebruik direct binnenstebuiten uit, zonder hierbij uw polsen aan te raken, en gooi ze weg.

Kleding Ook via kleding kunnen ziekteverwekkers verspreid worden. Om dit te voorkomen, moeten medewerkers besmetting van en via hun kleding voorkomen. Geef uw medewerkers de volgende instructies: 

Draag schone kleding tijdens verzorgende, verpleegkundige en medische handelingen. Trek schone kleding aan als de kleding zichtbaar vervuild is met lichaamsvloeistoffen. Hiervoor moet dus een reservesetje (privé- of dienst)kleding aanwezig zijn.



Draag tijdens verzorgende, verpleegkundige en medische handelingen bovenkleding met korte mouwen of rol de mouwen op tot boven de ellebogen wanneer uw handen of kleding in aanraking kunnen komen met lichaamsvloeistoffen.



Draag tijdens verzorgende, verpleegkundige en medische handelingen geen sjaals, vesten of andere loshangende accessoires die tegen de cliënt aan kunnen komen.


Pagina 10 van 52

TIP: Zorg voor reservekleding die medewerkers aan kunnen trekken wanneer hun kleding tijdens de werkzaamheden vervuild raakt met lichaamsvloeistoffen.

Beschermende middelen (anders dan handschoenen) In sommige gevallen moeten medewerkers naast handschoenen ook andere beschermende middelen, zoals een schort, mondneusmasker en spatbril, dragen om het risico op besmetting te verkleinen. Hieronder vindt u de algemene maatregel. Wanneer een cliënt een infectieziekte heeft, gelden mogelijk aanvullende maatregelen. Raadpleeg hiervoor de protocollen van uw instelling of een deskundige infectiepreventie, bijvoorbeeld van uw regionale GGD. Voor uw medewerkers geldt: 

2.2

Draag een wegwerpschort bij cliëntgebonden handelingen waarbij uw kleding vervuild kan raken met lichaamsvloeistoffen. Een halterschort is in normale situaties voldoende. In bepaalde situaties is een schort met lange mouwen noodzakelijk; raadpleeg hiervoor de betreffende protocollen van uw instelling. Ook kan uw regionale GGD u advies geven.

Huishoudelijk afval Afval kan plaagdieren aantrekken. Omdat deze plaagdieren ziekteverwekkers met zich mee kunnen dragen, is een goed afvalbeleid nodig. 

Voorkom dat huishoudelijk afval zich ophoopt op plaatsen waar plaagdieren bij kunnen.

TIPS: - Leeg afvalemmers minstens één keer per dag. Sluit de zakken goed en bewaar ze in gesloten rolcontainers. - Verschoon damesverbandcontainers in de meisjestoiletten dagelijks. - Houd de opslagplaats van afval schoon, zodat er geen ratten of andere plaagdieren op afkomen. Plaats geen afval naast afvalcontainers. Zorg dat het afval wordt opgehaald voordat een container vol is.

2.3

Voedselveiligheid Instellingen voor residentiële jeugdzorg moeten maatregelen nemen om te voorkomen dat cliënten ziek worden door bedorven of besmet eten. Sinds 1995 zijn alle organisaties die voedsel bereiden, verwerken, behandelen, verpakken, vervoeren, distribueren en verhandelen verplicht een voedselveiligheidssysteem te hebben op basis van HACCP (Hazard Analysis Critical Control Points; een systeem om de voedselveiligheid te beheersen). Deze verplichting is opgenomen in de Europese verordening Verordening (EG) 852/2004. Daarnaast zijn Nederlandse regels voor de hygiëne bij productie, bereiding en behandeling van levensmiddelen opgenomen


Pagina 11 van 52

in het Warenwetbesluit Bereiding en behandeling van levensmiddelen en het Warenwetbesluit hygiëne van levensmiddelen. Verschillende branches hebben een praktische uitwerking van de HACCP gemaakt, in de vorm van Hygiënecodes. In Hygiënecodes staan voedselveiligheidsmaatregelen die voor alle stadia van voedselverwerking gelden: van het kopen of ontvangen tot het bewaren, het bereiden en het serveren van eten en drinken. Door volgens een Hygiënecode te werken, voldoet u automatisch aan de wettelijke voorschriften van voedselveiligheid. In deze paragraaf vindt u eerst wat achtergrondinformatie over de basisprincipes van voedselveiligheid. Daarna bespreken we volgens welke Hygiënecodes u kunt werken.

Basisprincipes van voedselveiligheid Voedselveiligheidsmaatregelen zijn gebaseerd op drie basisprincipes: beheersing van de temperatuur, netheid en controle van de houdbaarheid. Beheersing van de temperatuur De temperatuur van gekoelde of diepvriesproducten beïnvloedt de voedselveiligheid. Hoe kouder deze producten worden bewaard, hoe minder kans ziekteverwekkers hebben om uit te groeien. Bij hoge temperaturen worden veel ziekteverwekkers juist gedood. Daarom gaan veel regels in de Hygiënecode over de temperatuureisen die voor deze producten gelden. Netheid Via vuile handen en vuile materialen (zoals keukenspullen of andere etenswaren) kan voedsel besmet raken met ziekteverwekkers. Bovendien kan groente en fruit bij aanschaf al besmet zijn. Daarom staan er in de Hygiënecode zowel eisen die gesteld worden aan de persoonlijke hygiëne van mensen die werken met voedsel als regels gericht op de schoonmaak van materialen en werkruimtes. Een voorbeeld van zo’n eis is dat men de handen moet wassen voor en na het bereiden of toedienen van eten. Houdbaarheid Al het voedsel is bederfelijk. Daarom is het controleren en garanderen van de houdbaarheid van producten een belangrijk aspect van voedselveiligheid. Alle regels in hygiënecodes zijn gericht op deze principes.

Hygiënecodes Hygiënecodes die u kunt gebruiken zijn: o De Hygiënecode voor de voedingsverzorging in zorginstellingen en Defensie. o De Hygiënecode voor de voedingsverzorging in woonvormen. Op de website van het Voedingscentrum vindt u een Hygiënecode Beslisboom waarmee u kunt bepalen volgens welke Hygiënecode u moet werken (zie de link in de bronnenlijst in hoofdstuk 9). In de meeste gevallen zal volgens de Hygiënecode voor de voedingsverzorging in zorginstellingen en Defensie moeten worden gewerkt. De Hygiënecode voor de voedingsverzorging in woonvormen geldt alleen wanneer er een min of meer ‘gewoon’ huishouden wordt gevoerd waarbij bewoners zelf hun dagelijks leven (deels) inrichten, ‘samen’ zorgen voor de maaltijden en er alleen


Pagina 12 van 52

eenvoudige handelingen worden uitgevoerd om eten te bereiden of op te warmen. In de bronnenlijst in hoofdstuk 9 staat waar u de Hygiënecodes kunt vinden. 

Bepaal volgens welke Hygiënecode er op uw locatie wordt gewerkt. Zorg dat de gekozen code alle voedselprocessen in uw centrum dekt.



Zorg dat iedereen die betrokken is bij voedselprocessen volgens de Hygiënecode werkt.

TIP: Laat uw keuken één keer per jaar controleren op hygiëne en HACCP door een eigen medewerker of een extern bureau (bijvoorbeeld de GGD).

De Nederlandse Voedsel en Warenautoriteit (NVWA) kan steekproefsgewijs controleren of u de regels uit uw code naleeft.

2.4

Dieren Net als mensen kunnen dieren een infectieziekte oplopen. Een klein deel van deze infectieziekten kan van dieren worden overgedragen op mensen. Deze ziekten noemen we zoönosen. Het overdragen van ziekteverwekkers kan bijvoorbeeld gebeuren tijdens het aaien of knuffelen van dieren. Zijn (huis)dieren toegestaan binnen uw instelling? Dan is het belangrijk maatregelen te nemen om het risico op zoönosen te verkleinen. 

Stel een hygiënebeleid op voor de omgang met dieren. Doel van uw beleid moet zijn dat u het risico op verspreiding van ziekteverwekkers tussen dieren onderling en van dieren naar mensen zo klein mogelijk maakt. Onderstaande tips kunt u gebruiken bij het opstellen van uw beleid.

TIPS: - Laat nieuwe huisdieren controleren en vaccineren door een dierenarts. Laat ze vervolgens periodiek controleren. Spreek hier met de dierenarts een geschikte termijn voor af. De dierenarts zal konijnen bijvoorbeeld jaarlijks inenten tegen myxomatose en kan bij vogels onderzoeken of ze drager zijn van de papegaaienziekte (chlamydophila psittaci); mensen kunnen deze ziekte ook oplopen. - Leg schriftelijk vast welke vaccinaties, controles en behandelingen een huisdier heeft gehad en hoe vaak het dier op controle moet komen. Eventueel kunt u de dierenarts om een schriftelijke verklaring vragen. - Bescherm honden en katten tegen vlooien. - Heeft een cliënt een eigen huisdier in zijn/haar kamer of woning? Stop het dier dan in zijn bench of kooi tijdens de verzorging van de cliënt. Dit is met name belangrijk wanneer bij de cliënt verpleegkundige handelingen worden uitgevoerd, zoals een wondverzorging, een katheterwisseling of uitzuigen. Bij zulke handelingen geeft een besmetting met ziekteverwekkers een verhoogd risico op infecties. - Zorg dat medewerkers hun handen wassen of desinfecteren na het knuffelen of verzorgen van dieren.


Pagina 13 van 52

- Heeft uw instelling boerderijdieren? Gebruik dan het ‘Keurmerk Kinderboerderijen’ van de vereniging Samenwerkende KinderBoerderijen Nederland (vSKBN) bij het opstellen van uw hygiënebeleid. In dit keurmerk vindt u vele maatregelen die u kunt nemen om uw cliënten en dieren te beschermen. U kunt dit keurmerk gratis downloaden op de site www.kinderboerderijen.nl/downloadkeurmerk.


Pagina 14 van 52

3

Hygiëne van cliënten In het voorgaande hoofdstuk zijn maatregelen beschreven die u en uw medewerkers kunnen nemen om infectierisico’s te verkleinen. Maar veel cliënten kunnen hier zelf ook aan bijdragen, door een goede persoonlijke hygiëne. Daarom is het belangrijk dat het hygiënisch bewustzijn van de cliënten zo mogelijk wordt vergroot. In paragraaf 3.1 vindt u maatregelen die hieraan bijdragen. In paragraaf 3.2 vindt u informatie over seksuele voorlichting.

3.1

Persoonlijke hygiëne van cliënten Binnen instellingen voor residentiële jeugdzorg is er veel contact tussen cliënten onderling en tussen cliënten en medewerkers. Hierbij kunnen ziekteverwekkers, zoals bacteriën en virussen zich gemakkelijk verspreiden via de handen, kleding en gedeelde spullen. Vooral kleine kinderen stoppen wel eens speelgoed in hun mond of vegen snottebellen af met hun handen. Via deze ‘besmette’ materialen kunnen andere kinderen bijvoorbeeld weer ziek worden. Een goede persoonlijke hygiëne van cliënten verkleint de kans op verspreiding. In deze paragraaf vindt u zowel informatie over de materialen die cliënten nodig hebben voor een goede persoonlijke hygiëne als informatie over de handelingen die moeten worden uitgevoerd.

Benodigde materialen  Zorg dat elke cliënt een set persoonlijke toiletartikelen heeft. Voorbeelden van deze artikelen zijn: o een kam o zeep o handdoeken o washandjes o een tandenborstel o tandpasta o scheerbenodigdheden o een nagelknippertje. 

Bewaar persoonlijke toiletartikelen van cliënten gescheiden van die van andere cliënten.

Handelingen  Leer cliënten aan dat ze hun handen wassen: o na een toiletbezoek; o voor én na het eten; o na niezen, hoesten en afvegen van de neus; o na contact met vuile kleding, afval en zand; o na het buitenspelen. 

Leg cliënten uit dat ze tijdens het niezen of hoesten: o niet in de richting van iemand anders kijken maar het hoofd wegdraaien of –buigen; o een zakdoek, de elleboogplooi of een hand voor de mond houden.


Pagina 15 van 52



Veeg snottebellen weg als cliënten dit niet zelf kunnen doen.



Stimuleer cliënten zich regelmatig te wassen en hun tanden te poetsen. Bepaal als instelling de minimale frequentie. Laat een medewerker de cliënt wassen en tanden poetsen als de cliënt het zelf niet kan.



Laat cliënten niet eten of drinken in een zandbak, ballenbak, zwembad of andere speelgelegenheid.

TIP: Laat cliënten geen speelgoed meenemen naar het toilet.

3.2

Seksuele voorlichting Neem zo nodig onderstaande eisen aan seksuele voorlichting op in uw beleid. 

Informeer cliënten over het belang van veilige seks.



Geef cliënten zo nodig condooms en voorlichtingsmaterialen over soa’s, of leg deze op een toegankelijke plek.

TIP: Vraag bij verschillende instanties zoals de GGD en Soa Aids Nederland informatiemateriaal aan. Veel van deze folders zijn gratis (excl. verzendkosten) en in meerdere talen beschikbaar.


Pagina 16 van 52

4

Medische en verpleegkundige zorg Ziekteverwekkers kunnen gemakkelijk overgebracht worden via kleding en handen. Door het intensieve contact tussen medewerkers en cliënten is er tijdens het verlenen van medische en verpleegkundige zorg een verhoogde kans op besmetting. Om dit risico op besmetting te verkleinen moet u zich tijdens het verlenen van zorg houden aan de eisen uit dit hoofdstuk. Daarnaast gelden uiteraard de algemene maatregelen op het gebied van persoonlijke hygiëne (zie paragraaf 2.1) en schoonmaak en desinfectie (zie hoofdstuk 5).

4.1

Wondverzorging Het kan voorkomen dat in uw instelling wonden moeten worden verzorgd. Hierbij is er een verhoogd risico op verspreiding van micro-organismen van de ene naar de andere cliënt. Neem de onderstaande maatregelen om dit risico te verkleinen: Voorbereiding  Zet voordat u begint alle benodigdheden klaar binnen handbereik, op een schone ondergrond (zoals een schone handdoek). Plaats ook een afvalzakje binnen handbereik, zodat u vuile materialen direct kunt weggooien.  Controleer de houdbaarheidsdatum van alle materialen vóór elke handeling.  Controleer of de verpakkingen van steriele materialen onbeschadigd en ongeopend zijn.  Voorkom tocht tijdens de handeling, om het opdwarrelen van stof te voorkomen. Zo voorkomt u besmetting met micro-organismen in stofdeeltjes uit de lucht.  Open steriele materialen pas als u klaar bent om met de handeling te beginnen en laat ze na opening op de binnenkant van hun verpakking liggen.  Was of desinfecteer uw handen direct vóór de wondverzorging, vlak voordat u handschoenen aantrekt.  Trek handschoenen aan, en ook een wegwerpschort wanneer uw kleding besmet kan raken met bloed of wondvocht. Tijdens de handeling  Raak met handschoenen zo min mogelijk oppervlakken aan, om te voorkomen dat de handschoenen besmet raken met micro-organismen uit de omgeving (bijvoorbeeld op deurklinken of telefoons). Na de handeling  Gooi instrumenten en materialen die bedoeld zijn voor eenmalig gebruik (zoals handschoenen) direct na de handeling weg.  Was of desinfecteer uw handen na het uittrekken van de handschoenen.  Noteer de openingsdatum en -tijd op materialen die na openen beperkt houdbaar zijn, zoals zalven en spoelvloeistoffen. Gebruik spoelvloeistof tot maximaal 24 uur na opening. Noteer ook de naam van de cliënt; geopende materialen mogen niet bij andere cliënten gebruikt worden.


Pagina 17 van 52

4.2

Steriele instrumenten en materialen Steriele instrumenten en materialen moeten op de juiste wijze bewaard worden; gebeurt dit niet, dan kunnen de producten hun steriliteit verliezen. Let daarom op de volgende regels wanneer steriele instrumenten en materialen worden gebruikt: 

Controleer de houdbaarheidsdatum van steriele instrumenten en materialen periodiek (bijvoorbeeld maandelijks) en vóór gebruik. Gebruik de instrumenten en materialen niet na deze datum.



Sla steriele instrumenten en materialen stofvrij en droog op, op zo’n manier dat ze niet beschadigen. Prop ze dus bijvoorbeeld niet in een la, bundel instrumenten of materialen niet samen met elastiekjes of nietjes en schrijf of stempel niet op de verpakking.



Gebruik de instrumenten en materialen niet als de verpakking: o beschadigd of gescheurd is; o (deels) geopend is; o vochtig is of vochtkringen vertoont; o vuil is geworden.

TIPS: - Gebruik zoveel mogelijk wegwerpmaterialen. - Sla steriele instrumenten en materialen op volgens het ‘first in, first out’ (fifo)-principe. Dit betekent dat instrumenten en materialen die het eerst geleverd zijn, ook het eerst gebruikt worden. Plaats hiervoor de nieuwe voorraad achteraan en schuif de oude voorraad naar voren. - Wijs een medewerker aan die maandelijks de houdbaarheidsdatum van steriele instrumenten en materialen controleert. - Maak een lijst met de houdbaarheidsdata van alle steriele instrumenten en materialen en controleer deze lijst maandelijks. Zo kun je de houdbaarheid snel controleren. Gooi producten waarvan de houdbaarheidsdatum is verlopen weg. Geef met een paraaf aan dat de controle is uitgevoerd.

4.3

Omgang met scherp afval Bij het verlenen van medische zorg of het injecteren van medicijnen kunnen scherpe materialen zoals naalden of mesjes worden gebruikt. Omdat deze materialen tijdens het gebruik besmet kunnen raken met ziekteverwekkers van cliënten, moet er veilig mee worden omgegaan. Omdat 85% van de prikaccidenten zich in de zorgsector voordoet, is er een Europese richtlijn (richtlijn 2010/32/EU) opgesteld die werkgevers van alle EU-lidstaten verplicht om hun medewerkers te beschermen tegen prikaccidenten. In Nederland is dit vertaald in het Arbeidsomstandighedenbesluit, artikel 4.97. In dit besluit staat dat er veilige


Pagina 18 van 52

naaldsystemen beschikbaar moeten zijn met ingebouwde beveiliging, zodat de zorgmedewerker na gebruik zichzelf of anderen er niet mee kan prikken. Ook is in het besluit opgenomen dat het verboden is om het hoesje na gebruik terug op de naald te zetten (‘recappen’ genoemd). Neem de onderstaande maatregelen. Door u hieraan te houden, verkleint u de kans op een prikaccident. 

Gebruik veilige naaldsystemen met een ingebouwde beveiliging. Opmerking: op het moment van publicatie van deze richtlijn zijn nog niet alle naalden in een veilige uitvoering verkrijgbaar. Tot het moment dat alle naaldsystemen zijn vervangen, geldt: Voer, waar mogelijk, de veilige naaldsystemen in.



Doe hoesjes nooit terug op de naald.



Gooi naalden en andere scherpe wegwerpinstrumenten die de huid of slijmvlies doorboren, direct na gebruik in een naaldcontainer. Gooi dit scherpe afval dus nooit in een gewone afvalemmer!



Gebruik alleen naaldcontainers met: o het UN-keurmerk (zie de afbeelding hiernaast).

o

o

Dit keurmerk geeft aan dat de container voldoet aan de eisen voor vervoer van gevaarlijke stoffen over de weg; het juiste UN-nummer. Dit nummer geeft aan wat de inhoud van de naaldcontainer is. UN 2814 staat voor ‘infectieuze stof, gevaarlijk voor mensen’ en UN 3291 staat voo r ‘ziekenhuis- of medisch afval, ongespecificeerd’; een biohazardteken (zie de afbeelding hiernaast). Dit teken geeft aan dat de naaldcontainer stoffen met een infectierisico bevat (klasse 6.2).

UN-keurmerk

Biohazardteken klasse 6.2



Zorg dat de naaldcontainer tijdens het prikken of snijden altijd binnen handbereik staat.



Zorg dat het deksel van de naaldcontainer goed vast zit. Het deksel zit stevig vast wanneer u bij het aandrukken van de hoeken bij elke hoek een duidelijke klik heeft gehoord. Er zit dan geen speling meer in het deksel.



Vervang naaldcontainers wanneer ze tot de maximale vullijn vol zitten. Sluit het deksel en lever de volle naaldcontainer in volgens het protocol van uw instelling. Zet direct een nieuwe naaldcontainer neer.

Volle naaldcontainers vallen in de categorie ‘specifiek ziekenhuisafval’. Aan de afvoer van ziekenhuisafval zijn bij wet eisen gesteld (zie hoofdstuk 10 van de Wet milieubeheer). Zo


Pagina 19 van 52

mag u uw containers alleen inleveren bij inzamelaars die een zogeheten VIHB nummer hebben. Op www.niwo.nl kunt u een lijst met goedgekeurde inzamelaars vinden.2 TIP: Maak met uw apotheek afspraken over het inleveren van volle naaldcontainers.

4.4

Prik-, snij-, bijt- en spataccidenten Ook wanneer u zich bij de omgang met scherp afval houdt aan de eisen in de vorige paragraaf, kunnen er in uw instelling prik-, snij-, bijt- en spataccidenten plaatsvinden. Hier spreekt men van als het bloed of de slijmvliezen van een medewerker of cliënt in contact komt met bloed, wondvocht of de slijmvliezen van een ander. Bij zo’n accident kunnen ziekteverwekkers worden overgedragen, zoals het hepatitis B of C virus en hiv. Bij een bijtaccident lopen zowel de bijter als de degene die gebeten is het risico om besmet te worden door de ander. Door een protocol voor prik-, snij-, bijt- en spataccidenten dat bekend is bij de medewerkers, verkleint u de kans dat medewerkers of cliënten bij zo’n accident een infectieziekte oplopen. 

Ontwikkel een protocol voor prik-, snij-, bijt- en spataccidenten en stel uw medewerkers hiervan op de hoogte. In dit protocol moet in ieder geval het volgende staan: o

Bij bloed-bloed- of bloed-slijmvliescontact (bijvoorbeeld wanneer bloed in het oog is gespat) moeten zo snel mogelijk de volgende stappen worden genomen: 1. Laat een wondje goed doorbloeden. 2. Spoel het wondje of het slijmvlies met water of fysiologisch zout. 3. Ontsmet een wondje (slijmvliezen niet!) met een wonddesinfecterend middel met een RVG- of EU-nummer (bijvoorbeeld Betadine jodium). 4. Dek het wondje zo nodig af. 5. Neem direct hierna contact op met de arts of instantie die volgens uw lokale protocol het accident moet beoordelen. Deze arts maakt vervolgens een inschatting van de risico's en bespreekt het te volgen beleid. Neem in het protocol de contactgegevens op van de instantie(s) aan wie het accident gemeld moet worden. Maak zo nodig onderscheid tussen meldingen binnen en buiten kantooruren.

o

Noteer de volgende gegevens zodat de arts het risico op hiv en hepatitis B en C beter kan bepalen: 1. Medische informatie (indien bekend) over de personen die bij het accident zijn betrokken: wat is de vaccinatiestatus van de verwonde: is hij of zij gevaccineerd tegen hepatitis B en zo ja, is uit een titerbepaling gebleken dat er voldoende antistoffen zijn aangemaakt? En wat is er bekend over de bron: is hij/zij besmet met hepatitis B of C virus of hiv, vertoont hij of/zij risicogedrag (zoals intraveneus drugsgebruik)? 2. Het type verwonding (bijv. prik- of bijtwond). 3. De plaats van de verwonding op het lichaam.

2 Zoek hiervoor op ‘VIHB-lijst’ en klik vervolgens op ‘Raadplegen VIHB-lijst (bedrijfsafval en gevaarlijk afval)’.


Pagina 20 van 52

4. 5.

Het materiaal waarmee iemand verwond is (het type naald in het geval van een prikaccident). De handeling die er, in geval van een prikaccident, met de naald is uitgevoerd.

Vaccinatie van medewerkers tegen hepatitis B Op basis van de Arbowet is de werkgever verplicht om personeel te beschermen tegen een infectie met hepatitis B, bijvoorbeeld door het aanbieden van vaccinatie. Dit valt echter buiten de reikwijdte van deze richtlijn. Maar zie voor meer informatie onder andere het Arbobesluit, art. 4.85 en www.kiza.nl.

4.5

Een infectieziekte in uw instelling Ook wanneer u goede hygiënemaatregelen instelt, kan het voorkomen dat cliënten of medewerkers besmet raken met een infectieziekte. In sommige gevallen moet u dit melden bij de GGD. De eisen hieraan vindt u onder het kopje ‘Meldingsplicht’. Onder het kopje ‘Medewerkers met infectieziekten’ vindt u maatregelen om de kans te verkleinen dat medewerkers met een infectieziekte cliënten besmetten. Tot slot vindt u onder ‘Bijzonder resistente micro-organismen (BRMO)’ informatie over specifieke maatregelen die u moet nemen in het geval van een BRMO. TIP: Breng infectiepreventie onder bij de medewerkers die verantwoordelijk zijn voor kwaliteit en veiligheid. Zij kunnen onderstaande informatie vertalen naar protocollen en werkinstructies.

Meldingsplicht Voor instellingen voor residentiële jeugdzorg geldt een meldingsplicht voor infectieziekten. Op grond van de Wet publieke gezondheid, artikel 26, is het hoofd van een instelling waar voor infectieziekten kwetsbare groepen een of meer dagdelen per etmaal in gemeenschappelijke ruimten verblijven of samenkomen, wettelijk verplicht om de GGD op de hoogte te stellen van een ongewoon aantal zieken. In het LCI-draaiboek Wet publieke gezondheid, Artikel 26 meldingen instellingen is omschreven welke infectieziekten gemeld moeten worden, en vanaf hoeveel gevallen deze meldingsplicht ingaat. 

Meld infectieziekten volgens de regels omschreven in het LCI-draaiboek Wet publieke gezondheid, Artikel 26 meldingen instellingen. In hoofdstuk 9 staat een link naar dit document. Zorg dat duidelijk is wie de melding doet.



Om een infectieziekte zo goed mogelijk te bestrijden heeft de GGD zo veel mogelijk informatie nodig. Wanneer en hoe werd de eerste cliënt of medewerker ziek, wat zijn de klachten, is er een diagnose gesteld (zo ja: door wie en hoe?), zijn er nog meer cliënten of medewerkers ziek geworden (en zo ja, wanneer?), is er spontaan herstel? Houd deze gegevens bij.


Pagina 21 van 52



Bepaal samen met de behandelend arts en deskundigen van de GGD welke maatregelen u moet nemen. In de meeste gevallen hoeft u bij gezamenlijke activiteiten geen cliënten te weren omdat besmetting vaak al vóór de diagnose heeft plaatsgevonden.

TIP: Voor vragen en advies over (een uitbraak van) een infectieziekte, of als u twijfelt of u of een ander een besmettelijke ziekte heeft (zoals bijvoorbeeld tuberculose), kunt u contact opnemen met uw GGD.

Medewerkers met infectieziekten Medewerkers met een infectieziekte kunnen cliënten besmetten. Daarom moeten medewerkers zich direct bij een bedrijfsarts of afdelingshoofd melden wanneer zij een infectie hebben. Er wordt dan onderzocht of ze vervangende werkzaamheden moeten uitvoeren of tijdelijk moeten stoppen met werken. 

Stimuleer medewerkers het volgende direct te melden: o ernstige infecties (aan de handen); o steenpuisten; o acute en aanhoudende diarree.

Bijzonder resistente micro-organismen (BRMO) Resistentie van micro-organismen tegen meerdere groepen antibiotica komt wereldwijd steeds meer voor. Hierdoor moeten steeds vaker zwaardere antibiotica worden voorgeschreven, waartegen ook in toenemende mate resistentie dreigt te ontstaan. Micro-organismen die resistent zijn tegen de eerstekeuzeantibiotica of tegen meerdere groepen antibiotica worden bijzonder resistente micro-organismen (BRMO) genoemd. Voorbeelden van BRMO zijn ESBL-producerende Enterobacteriaceae en meticillineresistente Staphylococcus aureus (MRSA). Verspreiding van BRMO vormt een bedreiging voor zorginstellingen. Is een cliënt of medewerker besmet met een BRMO, dan is het belangrijk dat u maatregelen neemt om verdere verspreiding te voorkomen. Uiteraard is een goede basishygiëne noodzakelijk. Daarnaast zijn bij bepaalde BRMO aanvullende voorzorgsmaatregelen nodig. Voorbeelden van zulke maatregelen zijn het dragen van speciale beschermende middelen en het plaatsen van cliënten op eenpersoonskamers. Voor extramurale zorg staan maatregelen omschreven in de LCI-richtlijn BRMO. Deze richtlijn bevat geen maatregelen voor MRSA; deze zijn beschreven in een WIP-richtlijn MRSA en een LCI-richtlijn Staphylococcus aureus-infecties. 

Heeft een cliënt of medewerker een BRMO? Schakel dan altijd een deskundige infectiepreventie in, bijvoorbeeld van uw regionale GGD. Hij of zij kan u tegen uurtarief adviseren over de maatregelen die nodig zijn om verdere verspreiding te voorkomen.


Pagina 22 van 52

5

Schoonmaken en desinfecteren De informatie in dit hoofdstuk is in de eerste plaats geschreven voor instellingen die de schoonmaak en desinfectie laten uitvoeren door hun eigen medewerkers. Wanneer u een externe partij inhuurt voor het schoonmaken, kunt u onderstaande informatie gebruiken om goede afspraken te maken. In vuil en stof kunnen ziekteverwekkers zitten. Door regelmatig schoon te maken, haalt u veel ziekteverwekkers weg. Hierdoor verkleint u de kans op ziekte. Er is een verschil tussen schoonmaken en desinfecteren. Schoonmaken is stof en vuil verwijderen, bijvoorbeeld door te stofzuigen of te dweilen. Zo raakt u ook de meeste ziekteverwekkers in het stof of vuil kwijt. Maar om bijvoorbeeld ziekteverwekkers in bloedvlekken weg te krijgen moet u na het schoonmaken óók desinfecteren. Door te desinfecteren, doodt u de overgebleven ziekteverwekkers tot een aanvaardbaar niveau. In situaties waarin u moet desinfecteren, is er een groter infectierisico dan in situaties waarin schoonmaken voldoende is. Vanwege dit verhoogde infectierisico vindt u hieronder eerst de maatregelen die gelden voor desinfecteren.

5.1

Desinfecteren In sommige gevallen is het schoonmaken van voorwerpen en oppervlakken onvoldoende en moet er na het schoonmaken ook worden gedesinfecteerd. Desinfectie is nodig wanneer een oppervlak of voorwerp vervuild is met bloed, en bij sommige infectieziekten. Hierbij gelden de volgende algemene regels: 

Let op: desinfecteer alleen als er éérst is schoongemaakt. Desinfecterende middelen werken onvoldoende als iets nog vuil en stoffig is.



Desinfecteer een oppervlak of voorwerp als er bloed of een andere lichaamsvloeistof met zichtbare bloedsporen op zit. Dit geldt ook als het bloed er al lang op zit; ook in oud bloed kunnen ziekteverwekkers overleven.



Is er in uw instelling een ongewoon aantal personen met een (vermoedelijke) infectieziekte? Desinfecteer dan alleen als dit door een arts of uw GGD wordt aangeraden.



Draag bij het desinfecteren altijd wegwerphandschoenen en was de handen na afloop met water en zeep.



Desinfecteer alleen met middelen die zijn toegelaten door het Ctgb. Zie ‘Toegelaten desinfecterende middelen voor oppervlakken, materialen en handen’ hieronder voor meer informatie.



Gebruik een desinfecterend middel altijd volgens de gebruiksaanwijzing.


Pagina 23 van 52

Toegelaten desinfecterende middelen voor oppervlakken, materialen en handen De regels voor het gebruik van desinfecterende middelen staan in de Wet gewasbeschermingsmiddelen en biociden en het bijbehorende besluit. Kort gezegd komt het erop neer dat in Nederland alleen desinfecterende middelen op oppervlakken, materialen en handen gebruikt mogen worden waarvan is getoetst dat deze onschadelijk zijn voor mens, dier en milieu. Of een desinfecterend middel goed werkt en veilig is, wordt beoordeeld door het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Ctgb). Naast beoordelen of een desinfecterend middel goed werkt en veilig is, stelt het Ctgb vast waarvoor het gebruikt mag worden. Een middel kan bijvoorbeeld alleen geschikt zijn voor het desinfecteren van de handen, en niet voor het desinfecteren van oppervlakken. Daarnaast zijn sommige middelen alleen effectief tegen sommige bacteriën, terwijl andere middelen ook virussen kunnen doden. Middelen die door het Ctgb zijn toegestaan, hebben een N-nummer met 4 of 5 cijfers dat vermeld is op het etiket van het product (bijvoorbeeld: 23456 N). Ook staan de toegelaten middelen op de website van het Ctgb. Op deze website is voor elk toegelaten middel het ‘Actueel gebruiksvoorschrift’ opgenomen. In dit gebruiksvoorschrift staat waarvoor het middel gebruikt mag worden en tegen welke micro-organismen het effectief is. Ook staat er hoe u het middel moet gebruiken. Hoe u toegelaten middelen op de Ctgb-website kunt vinden, staat in paragraaf 8.2. 

5.2

Gebruik alleen een desinfecterend middel dat door het Ctgb is toegestaan. Controleer in het actueel gebruiksvoorschrift dat het middel: geschikt is voor het ‘materiaal’ (bijv. handen, harde oppervlakken) dat u wilt desinfecteren; en effectief is tegen de micro-organismen die u wilt doden. Wilt u een oppervlak desinfecteren dat is verontreinigd met bloed? Zorg dan dat uw middel effectief is tegen virussen. Desinfecteert u vanwege een (uitbraak van een) infectieziekte? Bespreek dan met een arts of deskundige infectiepreventie of uw desinfectiemiddel geschikt is tegen de (mogelijke) ziekteverwekker.

Schoonmaaktips Goed schoonmaken lijkt een kwestie van gezond verstand, maar toch gaat er in de praktijk vaak veel mis. Als er verkeerd wordt schoongemaakt, kunnen er ziekteverwekkers achterblijven of zelfs verspreid worden. Let voor een goed schoonmaakresultaat op de volgende punten: 

Werk volgens een schoonmaakschema. Beschrijf hierin hoe vaak elk onderdeel schoongemaakt moet worden en op welke manier. In het schoonmaakschema in hoofdstuk 7 staat per ruimte aangegeven hoe vaak verschillende oppervlakken en materialen moeten worden schoongemaakt. U mag natuurlijk vaker schoonmaken dan in deze schema’s is aangegeven. Maak alleen minder vaak schoon als u daar een goede reden voor heeft (bijvoorbeeld omdat een ruimte bijna nooit wordt gebruikt).


Pagina 24 van 52

TIPS: - Geef iedereen die schoonmaakt instructie over de manier van schoonmaken en de middelen die ze hiervoor moeten gebruiken. - Draag handschoenen bij het schoonmaken van voorwerpen of oppervlakken waar lichaamsvloeistoffen op (kunnen) zitten. Was of desinfecteer uw handen na het uittrekken van de handschoenen. Bij het uittrekken van de handschoenen kunnen er ziekteverwekkers op uw handen komen. - Maak eerst ‘droog’ (afstoffen, stofzuigen) schoon en daarna ‘nat’ (vochtig doekje, stomen, dweilen). - Maak schoon van ‘schoon’ naar ‘vuil’ en van ‘hoog’ naar ‘laag’. - Let tijdens het schoonmaken vooral op punten en voorwerpen die mensen veel aanraken, zoals kranen, lichtschakelaars, deurklinken en doorspoelknoppen. - Gebruik de schoonmaakmiddelen volgens de instructies op de verpakking. - Vink de schoonmaakwerkzaamheden af in het schoonmaakschema. Hierdoor ziet u snel wat er nog moet gebeuren. Dit is vooral handig als er door meerdere personen wordt schoongemaakt. - Wordt de schoonmaak door meerdere partijen uitgevoerd? Bijvoorbeeld door een extern schoonmaakbedrijf en medewerkers? Stel dan voor elke partij eigen schoonmaakschema’s op. Zo zijn de verantwoordelijkheden voor iedereen duidelijk. Zie toe op de uitvoering.

5.3

Omgaan met schoonmaakmaterialen Bij verkeerd gebruik, kunnen ziekteverwekkers via schoonmaakmaterialen worden verspreid. Daarom moeten schoonmaakmaterialen goed schoongemaakt, gedroogd en opgeruimd worden. In hoofdstuk 7 vindt u ook een specifiek schoonmaakschema voor de schoonmaakmaterialen. 

Voorkom dat ziekteverwekkers worden verspreid via schoonmaakmaterialen. Werk daarom alleen met schone materialen. Onderstaande tips kunnen hierbij helpen.

TIPS: - Gebruik dagelijks schone materialen. - Vervang schoonmaakmaterialen en sopwater als deze zichtbaar vuil zijn. - Gebruik bij het dweilen verschillende emmers (bijvoorbeeld met aparte kleuren) voor schoon en vuil sopwater. Maak de dweil of mop nat in de emmer met schoon sop, en spoel hem uit in de andere. Zo blijft sopwater langer schoon.


Pagina 25 van 52

- Spuit een oplossing van allesreiniger en water (in een fles of plantenspuit) op wegwerpdoekjes voor het schoonmaken van bijvoorbeeld verschoonkussens. Vul de fles of spuit niet verder dan nodig voor gebruik voor één dag en spoel de fles of spuit om als hij leeg is. Laat hem vervolgens drogen voordat u een nieuwe oplossing aanmaakt. Zo voorkomt u dat ziekteverwekkers in de fles of spuit uitgroeien. - Was schoonmaakmaterialen zoals moppen en doeken na gebruik op 60° C. Laat ze daarna drogen, aan de lucht of in een wasdroger. Of gebruik wegwerpmaterialen en gooi deze direct na gebruik weg. - Maak schoonmaakmaterialen die niet in de wasmachine kunnen en niet weggegooid worden, zoals emmers en trekkers, na gebruik schoon en spoel ze af met water. Maak de materialen daarna handmatig droog, laat ze drogen op een schone ondergrond of hang ze op om te drogen (trekkers). Laat natte schoonmaakmaterialen na gebruik nooit in emmers achter, om te voorkomen dat ziekteverwekkers uitgroeien. - Zijn de schoonmaakmaterialen die handmatig worden gereinigd, gebruikt bij het opruimen van bloed of andere lichaamsvloeistoffen met zichtbare bloedsporen? Dan moeten ze nadat ze zijn schoongemaakt ook worden gedesinfecteerd (zie paragraaf 5.1). - Vervang het filter van de stofzuiger zo vaak als de fabrikant voorschrijft. - Berg schoonmaakmaterialen en –middelen op in een aparte opslagruimte. - Gebruik microvezeldoekjes volgens de werkwijze ‘Microvezeldoekjes’ in hoofdstuk 7.


Pagina 26 van 52

6

Bouw en inrichting Dit hoofdstuk is van toepassing op intramurale instellingen. Voert uw organisatie zorgtaken uit bij de cliënt thuis, dan kunt u onderstaande maatregelen als tips beschouwen. Aan de hand van dit hoofdstuk kunt u bekijken of er nog aanpassingen aan de woning van de cliënt gewenst zijn. In dit hoofdstuk vindt u de eisen aan de bouw en inrichting die nodig zijn om een goede persoonlijke hygiëne, schoonmaak en hygiënische omgang met materialen, producten en afval mogelijk te maken. Voor elk type ruimte in uw instelling vindt u hieronder een paragraaf met de hygiënemaatregelen. De maatregelen zijn ingedeeld in bouwtechnische eisen en inrichtingseisen. Aan de inrichtingseisen kan snel worden voldaan; voor bouwtechnische veranderingen kan een meerjarenplan nodig zijn. Er zijn aanvullende bouwvoorschriften vastgelegd in het Bouwbesluit 2012. Bijvoorbeeld eisen aan het benodigde aantal toiletten. De specifieke eisen verschillen per type bouw (bestaande bouw of nieuwbouw); deze details vallen buiten de reikwijdte van deze richtlijn. Het Bouwbesluit 2012 vindt u op www.wetten.nl.

6.1

Algemene eisen Alle ruimtes binnen uw instelling moeten goed schoon te maken en te houden zijn. Houd u aan de algemene eisen tijdens de bouw en inrichting: Bouwtechnisch  Leg in de gemeenschappelijke ruimtes gladde vloeren die goed schoon te maken zijn. BOUWTECHNISCHE TIP: Dicht gaten en kieren om te voorkomen dat plaagdieren het pand binnen kunnen komen.

6.2

Toiletten Iedereen die van het toilet gebruikmaakt, moet de handen kunnen wassen. Daarnaast moet de toiletruimte goed schoon te maken zijn. Dat gaat alleen als muren en vloeren glad zijn en er geen vocht in kan doordringen. Vocht is namelijk een goede voedingsbodem voor ziekteverwekkers. Bouwtechnisch  Zorg dat de vloer en de wanden tot een hoogte waar urine tegenaan kan spatten, geen vocht kunnen opnemen en gemakkelijk schoon te maken zijn. Inrichting  Zorg voor een wastafel met stromend water, een zeepdispenser en handdoekjes. Gebruik bij voorkeur wegwerphanddoekjes. Is dat niet mogelijk? Gebruik dan katoenen handdoeken en vervang deze minimaal elk dagdeel.


Pagina 27 van 52



Plaats in gemeenschappelijke (meisjes)toiletten een afvalemmer voor maandverband en tampons, of schaf hier een speciale container voor aan. Hang bij voorkeur ook plastic of papieren zakjes op waar men het maandverband of de tampon in kan doen.

BOUWTECHNISCHE TIP: Plaats een vlakspoeler (een toilet met een horizontaal plateau), zodat de ontlasting gecontroleerd kan worden.

6.3

Douche- en badruimte Omdat het in douche- en badruimtes heel vochtig is, groeien schimmels en andere microorganismen er relatief makkelijk. Neem bij de bouw en inrichting daarom de volgende hygiënemaatregelen: Bouwtechnisch  Zorg dat de vloer en de wanden tot een hoogte waar water tegenaan spat, geen vocht kunnen opnemen en gemakkelijk schoon te maken zijn. Het materiaal op de rest van de muren en het plafond moet goed bestand zijn tegen water en waterdamp. Inrichting  Plaats een afvalemmer, bij voorkeur met voetbediening. Voorzie de afvalemmer van een plastic zak. INRICHTINGSTIP: Spoel een douchegordijn na het douchen af en hang het uit. Hiermee verkleint u de kans op aanslag van schimmel en andere micro-organismen op het gordijn.

6.4

Keuken Een gemeenschappelijke keuken kan variëren van een kleine ruimte met koelkast waar eten (koud) wordt klaargemaakt tot een grote keuken waar (warme) maaltijden bereid worden. Bouwtechnisch  Zorg voor een vloer die goed schoon te maken is. 

Zorg dat de wand boven het aanrechtblad glad is tot een hoogte waar water en etenswaren tegenaan spatten. Zo is de wand makkelijk schoon te maken.



Zorg dat het aanrechtblad en andere werkoppervlakken glad, onbeschadigd en goed schoon te maken zijn.

Inrichting  Zorg voor een wastafel met stromend water, een zeepdispenser en handdoekjes. Gebruik bij voorkeur wegwerphanddoekjes. Is dat niet mogelijk? Gebruik dan katoenen handdoeken en vervang deze minimaal elk dagdeel. 

Plaats een afvalemmer die men niet met de handen hoeft te openen (zoals een emmer met voetbediening). Voorzie de afvalemmer van een plastic zak.


Pagina 28 van 52

INRICHTINGSTIP: Voorkom dat er instructies en aankondigingen op kastjes hangen; deze belemmeren een goede schoonmaak.

6.5

(Medische) behandelruimte In de medische behandelruimte (bijvoorbeeld de artsenkamer of onderzoekskamer) wordt medische zorg verleend aan cliënten. Zorg dat de ruimte aan de volgende eisen voldoet: Bouwtechnisch  Maak wanden en vloeren van een glad, niet-absorberend materiaal dat goed schoon te maken is. Inrichting  Zorg voor een behandeltafel of –stoel. Ook deze moet van niet-absorberend materiaal zijn gemaakt dat onbeschadigd en goed schoon te maken is. Zorg ook voor een papierrol zodat iedere cliënt op schoon papier zit of ligt, of gebruik per cliënt een schone handdoek.

6.6



Zorg voor een handenwasgelegenheid met: o een wastafel met stromend water, en bij voorkeur een no-touch kraan; o een zeepdispenser en een houder met papieren wegwerpdoekjes; o een dispenser voor een handdesinfecterend middel.



Plaats een afvalemmer die men niet met de handen hoeft te openen (zoals een emmer met voetbediening). Voorzie de afvalemmer van een plastic zak.

Separeercel De separeercel is bedoeld voor cliënten die een gevaar zijn voor zichzelf of voor hun omgeving. Het is een kale ruimte met een vlakke vloer, een camera in het plafond en een matras. Er is meestal geen toilet of drinkwatervoorziening in deze ruimte, maar er kan eventueel wel een plastic waterfles en een po aanwezig zijn. Bouwtechnisch  Maak wanden en vloeren van een glad, niet-absorberend materiaal dat goed schoon te maken is. Inrichting  Zorg voor een matras met afwasbare matrashoes. 

Zorg voor fixatiemateriaal dat goed schoon te maken is.


Pagina 29 van 52

6.7

Snoezelruimte In een snoezelruimte kunnen cliënten ontspannen. Dit is een speciale plek waar de zintuigen van cliënten geprikkeld worden via geluid, licht en andere materialen. Inrichting  Zorg dat alle materialen in deze ruimte onbeschadigd en goed schoon te maken zijn.

6.8

Kleine zwembaden Bij warm weer kunnen er in de zomer tijdelijk kleine zwembaden worden opgezet. Hiermee worden kleine badjes bedoeld die kort blijven staan. Heeft u een bad dat langer dan een maand blijft staan, dieper is dan 0,5 meter en groter dan 2 m2? Dan valt uw bad onder de Wet hygiëne en veiligheid badinrichtingen en zwemgelegenheden (Whvbz) en moet u dit melden bij uw Provincie. De regels die dan gelden, vallen buiten de reikwijdte van deze richtlijn. Let bij tijdelijke, kleine zwembaden op de volgende hygiëne-eisen: Bouwtechnisch  Zorg dat de wanden en bodem van dit zwembadje van glad materiaal zijn gemaakt, zodat het goed schoon te maken is. Inrichting  Vul het bad met drinkwater en ververs dit minimaal dagelijks. 

Zorg dat badmaterialen (zoals trapjes en speelgoed) van een materiaal zijn gemaakt dat goed schoon te maken is.



Zorg dat er geen (huis)dieren in het badje komen.

INRICHTINGSTIPS: - Vult u het zwembadje met water uit de tuinslang? Laat het eerste water dat uit de tuinslang stroomt dan eerst even weglopen; dit kan vervuild zijn. - Zorg dat er geen bladeren, gras en vuil in het badje kunnen komen. Gebeurt dit toch? Verwijder ze dan, bijvoorbeeld met een zeef.

6.9

Buitenzandbakken Deze paragraaf is van toepassing op instellingen die zelf een zandbak hebben. Gaat u met cliënten naar een openbare zandbak, dan wordt het aangeraden om het zand voor gebruik te controleren op uitwerpselen van dieren en scherp afval. Kinderen spelen graag in buitenzandbakken. Het zand van deze zandbakken kan vervuild zijn met de ontlasting van honden en katten. In hun ontlasting kunnen eitjes van de spoelworm zitten. Via


Pagina 30 van 52

hand-mondcontact kunnen de spelende kinderen worden besmet met deze eitjes in het zand. Om gezondheidsrisico’s zo klein mogelijk te maken, is een aantal maatregelen nodig: Inrichting  Dek de zandbak af wanneer er niet in gespeeld wordt, zodat er geen dieren in kunnen. Gebruik bij voorkeur een vochtdoorlatend materiaal. Houd ongeveer tien centimeter ruimte tussen de afdekking en het zand. 

Wordt de zandbak niet afgedekt, controleer dan voor gebruik op uitwerpselen. Schep uitwerpselen van dieren met ruim zand eromheen weg.



Vervang het zand wanneer het (mogelijk) langer dan drie weken zichtbaar vervuild is met ontlasting. Het is verder niet nodig dat het zand elk jaar wordt ververst.

INRICHTINGSTIPS: - Plaats roosters of ringmatten voor de ingang van uw instelling om zand tegen te houden. - Bewaar buiten- en binnenspeelgoed gescheiden.

6.10

Ballenbak Ook via ballenbakken kunnen ziekteverwekkers verspreid worden. In hoofdstuk 7 vindt u eisen aan de schoonmaak van de ballenbak. Daarnaast geldt: Inrichting  Zorg dat cliënten zonder schoenen de ballenbak betreden. 

6.11

Verwijder kapotte ballen direct.

Binnenmilieu Het binnenmilieu wordt beïnvloed door een groot aantal factoren. Bijvoorbeeld de temperatuur, de luchtvochtigheid en de hoeveelheid zuurstof in de ruimte. Een gezond binnenmilieu met droge, zuurstofrijke lucht vermindert de kans op hoofdpijn, concentratieproblemen, slaperigheid, allergieën, infecties en andere lichamelijke klachten. Bovendien groeien huisstofmijten en schimmels minder snel in een droge omgeving. In deze paragraaf vindt u maatregelen die bijdragen aan een gezond binnenmilieu in uw instelling. TIP: Twijfelt u over de kwaliteit van het binnenmilieu omdat er bijvoorbeeld schimmelvorming zichtbaar is, of hebben mensen klachten die veroorzaakt kunnen worden door een ongezond binnenmilieu? Dan kan de afdeling medische milieukunde of milieu & gezondheid van uw GGD u advies geven (tegen uurtarief).


Pagina 31 van 52

Luchten en ventileren De binnenlucht raakt door aanwezigheid van mensen, dieren en bepaalde materialen vervuild met vocht, geurstoffen en andere vervuilingen zoals ziekteverwekkers. Bij ventileren gaat vervuilde lucht naar buiten en komt frisse lucht voortdurend naar binnen. Dit gebeurt bijvoorbeeld door ventilatieroosters open te houden. Of misschien heeft uw instelling mechanische ventilatie. Hierbij wordt actief lucht weggezogen uit het pand, waardoor verse buitenlucht via ventilatieroosters naar binnen stroomt. Een mechanisch ventilatiesysteem werkt alleen goed als de roosters, ventielen en filters regelmatig worden schoongemaakt (of in het geval van filters van grotere systemen: worden vervangen) en de motor van het ventilatiesysteem jaarlijks en de kanalen vijfjaarlijks worden onderhouden (zie het schoonmaakschema in hoofdstuk 7). Luchten is het korte tijd (ongeveer tien minuten) openzetten van alle ramen en deuren in de ruimte. Hierdoor worden vervuilingen en vocht in de lucht snel afgevoerd naar buiten. Luchten is vooral belangrijk tijdens en na:  drogen van de was  koken  douchen  een ongewoon groot aantal mensen in uw instelling  klussen in het pand (bijvoorbeeld zagen en verven)  roken in het pand. Luchten is geen vervanging voor ventilatie, beide zijn belangrijk. 

Zorg voor een goed werkend ventilatiesysteem. Ventileer alle ruimtes 24 uur per dag.



Lucht minstens één keer per dag alle ruimtes. Doe dit bij voorkeur ook tijdens het drogen van de was, koken, douchen, klussen of als er een ongewoon groot aantal mensen in het pand is.



Heeft u een mechanisch ventilatiesysteem? Voer dan onderhoud uit volgens de aanwijzingen in het schoonmaakschema ‘Algemeen’ in hoofdstuk 7.

TIP: In het Bouwbesluit 2012 vindt u de eisen aan ventilatievoorschriften. Maar omdat deze eisen een minimum zijn, is het aan te raden om meer te ventileren dan dit minimumniveau.

Temperatuur- en vochtbalans Naast luchten en ventileren is de temperatuur in uw pand van invloed op de kwaliteit van het binnenmilieu. Een temperatuur van 15 °C of lager bevordert condensvorming, waardoor schimmels en huisstofmijten makkelijker groeien. 

Stel de temperatuur overdag in algemene ruimtes op ongeveer 20 °C, en in slaapkamers op 17 °C.



Zorg dat de temperatuur niet lager dan 15 °C wordt.


Pagina 32 van 52

6.12

Legionellapreventie In waterinstallaties kan de legionellabacterie groeien. Deze bacterie is alleen gevaarlijk bij inademing. Dit risico ontstaat als water wordt verneveld, bijvoorbeeld bij een douche, sierfontein of whirlpool. In de kleine waterdruppeltjes (aerosolen) die hierbij vrijkomen, kan de legionellabacterie zitten. Bij inademing kan deze bacterie legionella-longontsteking veroorzaken. Maar dit komt niet vaak voor en meestal alleen bij mensen met een verminderde weerstand. Alleen onder bepaalde omstandigheden kunnen legionellabacteriën zich vermeerderen. Risicofactoren hiervoor zijn:  een watertemperatuur tussen de 20 en 50 °C. Bij deze temperatuur kunnen de bacteriën zich vermenigvuldigen;  de aanwezigheid van biofilm op bijvoorbeeld de binnenwand van leidingen en baden. Een biofilm is een slijmlaagje dat onder andere bestaat uit protozoa (eencellige organismen). Legionellabacteriën vermeerderen zich in deze protozoa;  plekken waar water (tijdelijk) stil kan staan of waar hetzelfde water meerdere malen langs komt. Op deze plaatsen vormt biofilm zich sneller. Legionellapreventie richt zich op het beheersen of verwijderen van bovenstaande risicofactoren. Factoren die hierbij helpen zijn:  watertemperaturen onder de 20 °C, of tussen 20 en 25 °C als het water goed kan doorstromen en niet langer dan een week stilstaat;  watertemperaturen boven de 50 °C;  een goede doorstroming en een korte verblijftijd van het water. Er bestaat verschillende regelgeving op het gebied van legionellapreventie. Voor instellingen binnen de gezondheidzorg zijn eisen aan legionellapreventie vastgelegd in: 1. Hoofdstuk 4 van het Drinkwaterbesluit en de bijbehorende ‘Regeling legionellapreventie in drinkwater en warm tapwater’. Deze regelgeving is alleen van toepassing op drinkwaterinstallaties van prioritaire locaties. Dit zijn bijvoorbeeld ziekenhuizen, zwembaden, hotels en zorginstellingen met overnachting waar water verneveld wordt, zoals verpleeghuizen, herstellingsoorden en verzorgingstehuizen. Legionellapreventie is alleen verplicht voor centra voor dagopvang (zoals medische kinderdagverblijven) die hun drinkwaterinstallatie delen met een prioritaire drinkwaterinstallatie. Voor woningen die eigendom zijn van een zorginstelling (zogenaamde zorgwoningen) en een eigen watermeter met een eenvoudige drinkwaterinstallatie hebben, is legionellapreventie niet verplicht. Zie het Drinkwaterbesluit, hoofdstuk 4, artikel 35 en de bijbehorende regeling in artikel 2 voor een overzicht van alle locaties waar legionellapreventie verplicht is. 2. Het Besluit Hygiëne en Veiligheid van Badinrichtingen en Zwemgelegenheden (Bhvbz), art. 2a-2d. Dit besluit is van toepassing als uw inrichting valt onder het Bhvbz (badinrichting) en er vernevelende (zwem)baden zijn met een wateroppervlak van minimaal 2 m2 en dieper dan 50 cm. 3. Het Besluit algemene regels voor inrichtingen milieubeheer (Barim, ook wel ‘Activiteitenbesluit’ genoemd), art. 3.16a en 3.16b, en de Activiteitenregeling, art. 3.16a. Deze artikelen zijn van toepassing op natte


Pagina 33 van 52

koeltorens. 4. De Arbowet, art. 5, en het Arbobesluit, art. 4.85, 4.87a en 4.87b. Hieruit volgt dat medewerkers zo min mogelijk blootgesteld mogen worden aan waterinstallaties waarmee legionellabacteriën kunnen worden verspreid. Deze Arbowetgeving valt buiten het bereik van deze richtlijn, en wordt hier niet verder toegelicht.

Legionellapreventie volgens het Drinkwaterbesluit, het Bhvbz en het Activiteitenbesluit Het Drinkwaterbesluit, het Bhvbz en het Activiteitenbesluit hebben als doel de groei van legionellabacteriën en verspreiding via aerosolen te voorkomen. Alhoewel specifieke regelgeving per besluit verschilt, zijn er ook belangrijke overeenkomsten: 

Laat voor uw waterinstallatie(s) een legionellarisicoanalyse uitvoeren wanneer u onder een van deze besluiten valt. Met deze analyse wordt bepaald waar verneveling optreedt in de waterinstallatie, en of er factoren zijn waardoor legionellabacteriën kunnen groeien. Als legionellagroei mogelijk is, moet worden vermeld welke risicofactoren kunnen worden weggenomen door aanpassingen aan uw installatie (‘correctieve maatregelen’ genoemd) en welke factoren moeten worden beheerst.



Stel op basis van de risicoanalyse een beheersplan op. Hierin staan de maatregelen die u moet nemen om de groei van de bacteriën te beheersen, en welke controles u moet uitvoeren.



Laat de risicoanalyse en het beheersplan voor uw drinkwaterinstallatie opstellen door een BRL 6010-gecertificeerd bedrijf. Voor de overige installaties is dit niet verplicht, maar wel aanbevolen.



Voer de maatregelen en controles uit het beheersplan uit.



Houd een logboek bij van alle maatregelen en controles.

Bovenstaande eisen zijn een samenvatting van de overeenkomsten in regelgeving. 

Ga in de betreffende regelgeving na aan welke aanvullende eisen u moet voldoen.


Pagina 34 van 52

7

Schoonmaakschema’s en printklare instructies In dit hoofdstuk vindt u schoonmaakschema’s en printklare instructies, bijvoorbeeld voor handen wassen en handen desinfecteren. Ook staan hier werkinstructies voor verpleegkundige handelingen. Deze schema’s en instructies zijn op losse pagina’s geplaatst, zodat u ze eenvoudig kunt uitprinten. U kunt ze dan direct ophangen, bijvoorbeeld bij wastafels of in een schoonmaakkast.

Schoonmaakschema’s Hieronder staat per ruimte aangegeven hoe vaak verschillende oppervlakken en materialen moeten worden schoongemaakt. Ook is er een schema toegevoegd voor de omgang met schoonmaakmaterialen. U mag natuurlijk vaker schoonmaken dan in deze schema’s is aangegeven. Doe dit bijvoorbeeld wanneer een oppervlak of materiaal zichtbaar vervuild is. Maak alleen minder vaak schoon als u daar een goede reden voor heeft (bijvoorbeeld omdat een ruimte bijna nooit wordt gebruikt). Wilt u deze schema’s aanpassen aan uw situatie? Ga dan naar www.lchv.nl. Hier kunt u de schoonmaakschema’s downloaden als Word-document.


Pagina 35 van 52

afvalbakken afvalzakken

● ●

etensresten

●

Opmerkingen Buitenzijde en deksel schoonmaken legen en vervangen; sluit zakken goed en bewaar ze in gesloten afvalcontainers, op een aparte opslagplaats; plaats geen afval naast afvalcontainers; houd de opslagplaats schoon

●

dierverblijven

●

deuren binnenshuis wekelijks; deuren buitenshuis 4 keer per jaar stofzuigen

●

voerbakken van huisdieren dagelijks verversen; hokken, kattenbakken, kooien etc. van huisdieren 1 à 2 keer per week schoonmaken (afhankelijk van het aantal dieren) na iedere maaltijd opruimen en dagelijks in afsluitbare gft-containers afvoeren

gordijnen handcontactpunten (deurklinken, kranen, lichtknopjes en al het andere wat vaak wordt aangeraakt)

periodiek

● ●

deuren deurmat

wekelijks

Elementen

dagelijks

Algemeen

●

2 keer per jaar wassen op wasvoorschrift

● ●

2 keer per jaar

●

lamellen en jaloezieën lampen en verlichting

minimaal 4 keer per jaar

●

lijsten, moeilijk bereikbare richels, plinten en randjes matras (separeercel)

●

meubilair: tafels, stoelen, kasten

●

horizontale vlakken

papier, karton en overig afval

●

in afsluitbare afvalcontainers bewaren; wekelijks afvoeren

● ● ●

plafond radiatoren ramen

● ●

spiegels, glazen wanden en glas in deuren spinrag tapijt en inloopmatten vensterbanken


● ●

bij zichtbaar vuil en stof 4 keer per jaar stofzuigen 4 keer per jaar zemen streepvrij schoonmaken verwijderen met ragebol stofzuigen

Pagina 36 van 52

●

ventilatie(roosters of –ventielen)

●

verbanddoos of -kar

vloeren (hard) vloeren (tapijt en inloopmatten)

4 keer per jaar roosters schoonmaken en mechanische ventilatie controleren; eventuele filters elk half jaar schoonmaken of vervangen; minimaal jaarlijks onderhoud aan het ventilatiesysteem (de motor) laten uitvoeren; minimaal 1 keer per 5 jaar onderhoud aan de kanalen uitvoeren

● ●

vegen, schrobben en nat dweilen stofzuigen, eventueel laagpolige tapijten vochtig (stoom)reinigen

voorwerpen

●

afsoppen en eventueel in de week zetten, afspoelen en aan de lucht laten drogen

wanden

●

bij zichtbaar vuil en stof


Pagina 37 van 52

periodiek

wekelijks

Elementen

dagelijks

Groepsruimten en -materialen

Opmerkingen

ballenbak

●

minimaal 2 keer per jaar; direct schoonmaken als een kind in de bak geplast heeft; maak de ballen uit de ballenbak eventueel schoon met een speciale schoonmaakmachine: neem voor meer informatie contact op met de leverancier van uw ballenbak

bank- en matrashoezen

●

1 keer per maand wassen volgens wasvoorschrift

kasten

●

binnenkant van dichte kasten 1 keer per jaar, binnenkant open kasten 4 keer per jaar

●

voor gebruik schoonmaken en vullen met schoon (drink)water, na gebruik legen, nat schoonmaken en eventueel desinfecteren volgens gebruiksvoorschrift fabrikant. Omgeving van het badje schoonmaken en –houden.

kleine zwembaden

●

Let op: relatief grote kunststof baden (die niet onder de WHVBZ vallen) kunnen niet dagelijks worden geleegd. Reinig en desinfecteer het badwater volgens het gebruiksvoorschrift van de fabrikant. snoezelmaterialen en -ruimte

● ●

speelgoed

●

knuffelbeesten

thee-, handen vaatdoeken

●

thermometer verkleedkleren


1 keer per maand wassen volgens wasvoorschrift ruimte na gebruik schoonmaken; kussen met waterafstotende hoes nat schoonmaken, kussenslopen wassen; snoezelmaterialen schoonmaken volgens voorschrift leverancier 3 keer per dag vervangen en wassen volgens wasvoorschrift

● ●

desinfecteren na gebruik 1 keer per maand wassen volgens wasvoorschrift

Pagina 38 van 52

wekelijks

●

●

dagelijks schoonmaken, wekelijks aanslag verwijderen met periodieke ontkalker

afwasmachine

●

binnenkant (randen, afvoer)

afzuigkap

●

Elementen aanrecht, kranen en gootsteen

broodtrommel

periodiek

dagelijks

Keuken

●

afzuigkap 1 keer per week nat schoonmaken, filters 1 keer per maand in de vaatwasmachine

●

1 keer per maand

●

diepvries

Opmerkingen

binnen- en buitenkant

friteuse

●

●

na gebruik buitenkant en mandje schoonmaken en het vet/olie zeven; na 5-7 keer frituren vet/olie vervangen

keukenkastjes

●

●

dagelijks kastdeurtjes schoonmaken, 4 keer per jaar binnen- en bovenkant

●

koelkast kookplaten losse keukenmaterialen

magnetron, grill en oven meubilair (tafels, stoelen) vloer


● ● ● ● ●

binnen- en buitenkant; ook diepvriesvak

na gebruik handmatig met afwasmiddel of in de vaatwasmachine op 60 °C wassen

stofzuigen en dweilen

Pagina 39 van 52

periodiek

wekelijks

Elementen

na gebruik

Medische behandelruimte

Opmerkingen

behandeltafel of -stoel

●

behandeltafel afnemen en per cliënt een schoon laken of nieuw papier gebruiken

instrumenten (niet-steriel)

●

na ieder gebruik schoonmaken en desinfecteren

kast met steriele materialen

●

maandelijks

medicijnkar of -kast

●

maandelijks

medicijnkoelkast

●

maandelijks binnen- en buitenkant schoonmaken

verbandbekken


●

na ieder gebruik schoonmaken en desinfecteren of wegwerpbekkens gebruiken

Pagina 40 van 52

afvoerputjes bad

● ●

●

na iedere wasbeurt, wekelijks zeepresten verwijderen en ontkalken

● ●

Opmerkingen vervuiling (haren) verwijderen

dispensers met zeep of handdesinfecterend middel douche

periodiek

wekelijks

Elementen

dagelijks

Sanitair

●

dagelijks nat schoonmaken, wekelijks zeepresten verwijderen en ontkalken

●

douchegordijn

nooit bijvullen; voorraadfles vervangen als oude leeg is en dispenser dan schoonmaken

zo vaak wassen als nodig om schimmelgroei en andere aanslag te voorkomen (dit is afhankelijk van het gebruik en de mate van ventilatie van de doucheruimte)

douchemat

●

na gebruik afspoelen met heet water en ophangen om te drogen

spiegel

● ● ●

streepvrij schoonmaken

tegels rondom toilet tegelwanden toiletdeur vloeren

●

wasmachine en -droger

●

wastafels, kranen en overig sanitair

●

schrobben storende vlekken verwijderen

● ●

●


dagelijks nat schoonmaken, wekelijks ontkalken

●

wc-papier

wc-pot

dagelijks nat schoonmaken, wekelijks schrobben

●

●

tijdig aanvullen

dagelijks binnen- en buitenkant nat schoonmaken, wekelijks binnenkant ontkalken

Pagina 41 van 52

periodiek

wekelijks

Elementen

dagelijks

Schoonmaakmaterialen

Opmerkingen

bezems, trekkers

●

aangekleefd vuil verwijderen, ophangen in opslag

dweilen, moppen

●

weggooien na gebruik of dagelijks wassen met totaalwasmiddel volgens wasvoorschrift; drogen in droogtrommel

emmers

●

na gebruik schoonspoelen met heet water en daarna goed laten drogen

kunststofborstels

●

na gebruik uitspoelen met heet water, uitslaan en ophangen met de borstelkop naar beneden

●

materiaalwagen microvezeldoekjes

●

na gebruik op minstens 60 °C wassen zonder wasverzachter, droog bewaren

●

opslagruimte

minimaal 1 keer per maand na gebruik op minstens 60 °C wassen

stofdoeken (stofbindend en vochtig)

● ● ●

stofwisser

●

wisdoekjes eenmalig gebruiken; stofwisser schoonmaken na gebruik en ophangen

stofzuiger

●

●

aangekleefd vuil van stofzuigermond na gebruik verwijderen; stofzuigerzak tijdig verwisselen, stoffilter periodiek verwisselen

toiletborstel

●

●

na gebruik naspoelen, periodiek vervangen

sopdoeken sproeiflacons


na gebruik legen, omspoelen en drogen na gebruik wassen met een totaalwasmiddel volgens wasvoorschrift; drogen in droogtrommel

Pagina 42 van 52

periodiek

wekelijks

Elementen

dagelijks

Separeercel

Opmerkingen

fixatiemateriaal

●

na elk gebruik, afhankelijk van materiaal nat schoonmaken (en bij bloed ook desinfecteren), of wassen op 60 °C.

matras

●

hoes (boven- én onderzijde) na elke cliënt schoonmaken


Pagina 43 van 52

periodiek

1 keer per maand

●

● ●

dekbedden en dekens

●

4 keer per jaar en bij wisseling van cliënt wassen volgens wasvoorschrift

hoofdkussen

●

4 keer per jaar en bij wisseling van cliënt wassen volgens wasvoorschrift

●

hoes (boven- én onderzijde) bij wisseling van het beddengoed schoonmaken

Elementen

dagelijks

wekelijks

Slaapkamers

bedden beddengoed

matras


●

Opmerkingen

wekelijks en bij wisseling van cliënt wassen volgens wasvoorschrift

Pagina 44 van 52

Werkwijze handen wassen of desinfecteren 

Was uw handen met water en vloeibare zeep als ze zichtbaar vuil zijn. Gebruik dan geen handdesinfecterend middel. Door zichtbaar vuil vermindert de werking.



Zijn uw handen niet zichtbaar vuil? Dan mag u kiezen of u uw handen wast of desinfecteert. De handen worden voldoende schoon als u deze alleen wast of desinfecteert.



Was uw handen zo: o Maak uw handen nat. o Breng vloeibare zeep uit een dispenser aan op uw handen. o Wrijf de zeep minimaal 10 seconden goed uit. Wrijf ook uw duimen, vingertoppen, polsen en de huid tussen uw vingers in. o Spoel de zeep af. o Droog uw handen en polsen met een wegwerpdoekje. o Heeft u geen no-touch kraan? Sluit dan de kraan met uw elleboog of het wegwerpdoekje. o Gooi het doekje weg.


Pagina 45 van 52



Desinfecteer uw handen zo: o Zorg dat uw handen droog zijn. Vocht verdunt het handdesinfecterende middel, waardoor deze onvoldoende werkt. o Neem zoveel handdesinfecterend middel dat het kuiltje van uw hand is gevuld. o Wrijf uw handen hier helemaal mee in. Neem ook uw duimen, vingertoppen, polsen en de huid tussen uw vingers mee. o Zorg dat uw handen zo lang nat blijven door het middel als door de fabrikant is voorgeschreven. Pas dan zijn de ziekteverwekkers gedood.


Pagina 46 van 52

Microvezeldoekjes

Microvezeldoekjes Tegenwoordig wordt er steeds meer gebruik gemaakt van microvezeldoekjes. Doordat de vezels in deze doekjes zijn gesplitst, hebben microvezeldoekjes een veel groter oppervlak dan katoenen schoonmaakdoekjes. Zo kunnen microvezeldoekjes vuil en ziekteverwekkers veel beter opnemen dan gewone schoonmaakdoekjes. U kunt microvezeldoekjes zowel droog als vochtig gebruiken. Gebruikt u microvezeldoekjes? Houd u dan voor een optimaal resultaat aan de volgende punten:



Gebruik de microvezeldoekjes altijd zonder schoonmaakmiddelen. Wijk hier alleen van af als de leverancier dit aangeeft.



Wilt u de doekjes vochtig gebruiken? Maak ze dan vlak voor gebruik licht vochtig onder de kraan of met het middel dat de leverancier voorschrijft. Leg de doekjes niet in een emmer water. Hierdoor nemen ze direct hun maximale hoeveelheid aan vocht op en verliezen ze hun reinigende werking.



Vouw de doekjes voor gebruik een aantal keer dubbel, zodat er meerdere vlakken ontstaan. Gebruik een nieuw, schoon vlak zodra de werking minder wordt.



Stop vuile microvezeldoekjes direct in de was; spoel ze tussentijds niet uit. Microvezeldoekjes trekken vuil zó goed aan dat handmatig uitspoelen geen zin heeft. Alleen in de wasmachine wordt een vuil doekje weer schoon.



Was de doekjes volgens voorschrift van de fabrikant.



Droog gewassen microvezeldoekjes volgens de gebruiksinstructie. Let op: niet alle microvezeldoekjes kunnen in de droogtrommel. Berg de doekjes nooit vochtig op; hierdoor kunnen ziekteverwekkers uitgroeien.


Pagina 47 van 52

8

Extra informatie

8.1

Begrippenlijst Binnenmilieu

Het binnenmilieu is het milieu in gebouwen. Het binnenmilieu wordt beïnvloed door een groot aantal factoren. Bijvoorbeeld de temperatuur, de luchtvochtigheid en de hoeveelheid zuurstof in de ruimte.

Biofilm

Een laag micro-organismen omgeven door zelfgeproduceerd slijm. Biofilm is vastgehecht aan een oppervlak of drijft op een wateroppervlak. Legionellabacteriën vermeerderen zich in bepaalde eencellige organismen, protozoa genaamd, die in de biofilm leven.

Ctgb

College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden. Het Ctgb beoordeelt op basis van Europese weten regelgeving of desinfecterende middelen toegelaten worden op de Nederlandse markt.

Desinfecteren

Desinfecteren is het doden van ziekteverwekkers met een speciaal daarvoor bestemd desinfecterend middel.

Fifo-systeem

First in, first out-systeem. Dit betekent dat materialen die het eerst geleverd zijn, ook het eerst gebruikt worden. Hiervoor moet de nieuwe voorraad achteraan geplaatst worden en de oude voorraad naar voren geschoven.

HACCP

Hazard Analysis Critical Control Points. HACCP is een systematische aanpak met als doel het identificeren, evalueren en controleren van de gevaren rondom voedselveiligheid gevaren.

Handdesinfecterend middel

Dit middel is bedoeld voor het schoonmaken van handen en bevat een vloeistof die ziekteverwekkers doodt. Als handen niet zichtbaar vuil of plakkerig zijn, kan een handdesinfecterend middel worden gebruikt in plaats van water en zeep.

Legionellabeheersplan

In een legionellabeheersplan staan de maatregelen en controles die nodig zijn om de groei van legionellabacteriën te beheersen.

Legionellarisicoanalyse

Een legionellarisicoanalyse laat zien of legionellabacteriën kunnen groeien en vernevelen in de waterinstallatie.

Lichaamsvloeistoffen

Vloeistoffen zoals ontlasting, urine, bloed, wondvocht, speeksel, braaksel of sperma.

Luchten

Luchten is het korte tijd (ongeveer tien minuten) openzetten van alle ramen en deuren. Hierbij wordt het niet veel kouder, maar is wel alle binnenlucht ververst.


Pagina 48 van 52

Micro-organismen

Bacteriën, virussen, schimmels, gisten en protozoa zijn microorganismen. Micro-organismen zijn onzichtbaar voor het blote oog en komen overal voor: op de huid, op meubels en gebruiksvoorwerpen, in de lucht, in water, op en in voedsel. De meeste zijn onschuldig of zelfs nuttig voor de mens, maar sommige micro-organismen kunnen ziekten veroorzaken.

Microvezeldoekjes

Microvezeldoekjes bestaan uit een weefsel van microscopisch kleine vezels. Samen vormen de vezels een veel groter oppervlak dan de vezels in bijvoorbeeld een katoenen doek. Hierdoor kunnen microvezeldoekjes meer vuil absorberen. De vezels bestaan uit materiaal dat vetten goed vasthoudt.

Naaldcontainer

Een naaldcontainer is een container speciaal ontworpen voor scherp afval zoals naalden en scheermesjes. Bij goed gebruik bieden naaldcontainers bescherming tegen prikken en snijden aan scherp afval.

Schoonmaken

Schoonmaken is stof en vuil verwijderen, bijvoorbeeld door te stofzuigen of te dweilen.

Ventileren

Bij ventileren komt voortdurend verse buitenlucht binnen, bijvoorbeeld door een rooster of een open raam.


Pagina 49 van 52

8.2

Ctgb-databanken voor desinfecterende middelen Hieronder staat hoe u desinfecterende middelen kunt vinden op de website van het Ctgb. Eerst beschrijven we hoe u een overzicht van toegelaten desinfecterende middelen kunt vinden. Hebt u al een desinfecterend middel en wilt u weten of u dit mag gebruiken? Gebruik dan de tweede zoekstrategie. Onderstaande zoekstrategieën zijn opgesteld in juli 2014. Kloppen de strategieën niet meer en heeft u hulp nodig? Neem dan contact op met het Ctgb, telefoonnummer 0317 – 417 810. Het LCHV is niet verantwoordelijk voor eventuele wijzigingen aan de website van het Ctgb.

Zoekstrategie overzicht toegelaten desinfecterende middelen Ga naar www.ctgb.nl. Kies onder het kopje ‘Toelatingen’ voor ‘Download toegelaten en vervallen middelen’. Klik op ‘Download overzicht met toegelaten middelen’. Er opent nu een Excelbestand. In dit Excelbestand staan alle toegestane middelen. Belangrijke informatie in dit Excel bestand: o In kolom B vindt u de naam van de middelen. o In kolom C staan links naar de actuele gebruiksvoorschriften van de desinfecterende middelen. Kopieer een link in uw internetbrowser om het bestand te openen. o In kolom T vindt u welke PT code(s) geldt/gelden voor het middel. De PT-code geeft aan voor welk materiaal het middel geschikt is. Middelen die geschikt zijn voor het desinfecteren van handen hebben een PT01-code (‘‘Biociden voor menselijke hygiëne’). Middelen die geschikt zijn voor materialen en oppervlakken hebben een PT02-code ‘Desinfecterende middelen voor privégebruik en voor de openbare gezondheidszorg, alsmede andere desinfectantia’. Wilt u een overzicht van alle middelen met een PT01 of PT02 code? Gebruik dan het filtersysteem: o Klik op kolom T om deze te selecteren, o Kies in de werkbalk voor ‘Data’ of ‘Gegevens’ selecteer A-Z , bevestig ‘expand the selection’/’De selectie uitbreiden’. U heeft nu een overzicht van alle middelen van PT01 onder elkaar staan. Deze wordt gevolgd door PT02 en alle andere codes.

Zoekstrategie specifiek desinfecterend middel Hebt u al een middel en wilt u weten of deze geschikt is? Dan kunt u op de naam van het product zoeken. -

Ga naar www.ctgb.nl. Kies onder het kopje ‘Toelatingen’ voor ‘Toelatingen’. Achter ‘Filter op naam’ kunt u (een deel van) de naam van uw product invullen. Klik vervolgens op de naam van uw product. Op de pagina die dan opent, staat meer informatie, waaronder een link naar het actuele gebruiksvoorschrift.


Pagina 50 van 52

9

Bronnenlijst Literatuur Code voor hygiëne op kinderboerderijen in Nederland (2004). Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) en Ministerie van Landbouw, Natuur en Gezondheidsrisico’s in een kindercentrum of peuterspeelzaal (0-4 jarigen) (2013). Amsterdam: Landelijk Centrum Hygiëne en Veiligheid. http://www.rivm.nl/dsresource?objectid=rivmp:57950&type=org&disposition=inline Hygiënecode voor de voedselverzorging in woonvormen (2014). Den Haag: Voedingscentrum. http://hygienecode.voedingscentrum.nl/hygienecode.aspx Hygiënecode voor de voedselverzorging in zorginstellingen en Defensie (2014). Den Haag: Voedingscentrum. http://hygienecode.voedingscentrum.nl/hygienecode.aspx Hygiënerichtlijnen voor verpleeghuizen en woonzorgcentra (2012). Amsterdam: Landelijk Centrum Hygiëne en Veiligheid. http://www.rivm.nl/dsresource?objectid=rivmp:187233&type=org&disposition=inline Informatieblad ‘Ratten en muizen in uw bedrijf?’. Den Haag: Inspectie Leefomgeving en Transport, Ministerie van Infrastructuur en Milieu. http://www.ilent.nl/Images/IB%20Ratten%20en%20muizen%20in%20uw%20bedrijf_201206_tc m334-330478.pdf Keurmerk Kinderboerderijen. Vereniging Samenwerkende KinderBoerderijen Nederland (vSKBN). http://www.kinderboerderijen.nl/downloadkeurmerk LCI-draaiboek Wet publieke gezondheid, Artikel 26 meldingen instellingen. December 2008, incl. aanpassing 16-3-2012: http://www.rivm.nl/Documenten_en_publicaties/Professioneel_Praktisch/Draaiboeken/Infectieziekt en/LCI_draaiboeken LCI-richtlijn BRMO (2014). Bilthoven. http://www.rivm.nl/Documenten_en_publicaties/Professioneel_Praktisch/Richtlijnen/Infectieziekte n/LCI_richtlijnen/LCI_richtlijn_BRMO LCI-richtlijn Staphylococcus aureus-infecties (2011). Bilthoven. http://www.rivm.nl/Documenten_en_publicaties/Professioneel_Praktisch/Richtlijnen/Infectieziekte n/LCI_richtlijnen/LCI_richtlijn_Staphylococcus_aureus_infecties#Maatregelen Legionellapreventie in waterinstallaties: regels en toezicht (2012). Den Haag: Ministerie van Infrastructuur en Milieu. http://www.rijksoverheid.nl/documenten-enpublicaties/brochures/2012/10/14/stroomschema-legionellapreventie-in-waterinstallaties.htm Richtlijnen Werkgroep Inspectiepreventie (WIP). http://www.rivm.nl/Onderwerpen/W/Werkgroep_Infectiepreventie_WIP/WIP_Richtlijnen


Pagina 51 van 52

Wetten & regelingen Arbeidsomstandighedenbesluit, artikel 4.97. Via www.wetten.nl. Europese Verordening (EG) 852/2004 (de levensmiddelenhygiëneverordening) (2004). Brussel: Het Europees parlement en de Raad van de Europese Unie. http://eurlex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2004:139:0001:0054:NL:PDF Richtlijn 2010/32/EU (2010). Brussel: De Raad van de Europese Unie. http://eurlex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2010:134:0066:0072:NL:PDF Warenwetbesluit Bereiding en behandeling van levensmiddelen. Via www.wetten.nl. Warenwetbesluit hygiëne van levensmiddelen. Via www.wetten.nl.

Losse informatie HACCP: regelgeving Nederlandse Voedsel en Waren Autoriteit. http://www.vwa.nl/onderwerpen/regels-voor-ondernemers-eten-endrinken/dossier/haccp/regelgeving Hygiënecode Beslisboom. Voedingscentrum: http://hygienecode.voedingscentrum.nl/hygienecode/welke-hygienecode-past-bij-jou.aspx Infectieziekten-informatie voor professionals. http://www.rivm.nl/infectieziekten Kenniscentrum Dierplagen (KAD). http://www.kad.nl/ Kennissysteem Infectieziekten en Arbeid. www.kiza.nl Legionella. Rijksoverheid. http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/legionella


Pagina 52 van 52

Landelijk Centrum Hygiëne en Veiligheid. Hygiënerichtlijn voor instellingen voor residentiële jeugdzorg. September 2015

Recommend Documents