Landelijk Centrum Hygiëne en Veiligheid Hygiënerichtlijn voor kinderdagverblijven, peuterspeelzalen en buitenschoolse opvang Pilotversie november

Landelijk Centrum Hygiëne en Veiligheid Hygiënerichtlijn voor kinderdagverblijven, peuterspeelzalen en buitenschoolse opvang Pilotversie november 2015

Colofon De Hygiënerichtlijn voor kinderdagverblijven, peuterspeelzalen en buitenschoolse opvang is in 2009 opgesteld en herzien in 2015. Aan de laatste herziening hebben de volgende GGD’en en organisaties bijgedragen: Brancheorganisatie Kinderopvang GGD Amsterdam GGD Flevoland GGD Gelderland-zuid GGD Hollands Noorden GGD Kennemerland GGD Amsterdam, team Milieu en Gezondheid RIVM, centrum Gezondheid en Milieu Landelijke Coördinatie Infectieziektebestrijding (LCI)

Deze uitgave is te downloaden via: www.lchv.nl

Contact Landelijk Centrum Hygiëne en Veiligheid Postbus 2200 1000 CE Amsterdam T 020 555 54 15 F 020 555 56 71 E-mail: [email protected] Web: www.lchv.nl Het LCHV is een onderdeel van het RIVM. © Landelijk Centrum Hygiëne en Veiligheid Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van druk, fotokopie of op welke andere wijze dan ook, zonder uitdrukkelijke vermelding van de bron.

Hygiënerichtlijn voor kinderdagverblijven, peuterspeelzalen en buitenschoolse opvang – pilotversie november 2015

Pagina 2 van 99

Inhoud Deel 1: Hygiëne in een kinderdagverblijf, peuterspeelzaal of buitenschoolse opvang .................. 6 1

Inleiding ............................................................................................................................ 7

1.1

Doel van de richtlijn...............................................................................................................7

1.2

Leeswijzer ............................................................................................................................7

2

Infectieziekten .................................................................................................................. 8

2.1

Wat zijn infectieziekten? .........................................................................................................8

2.2

Weerstand en immuniteit .......................................................................................................8

3

Persoonlijke hygiëne ....................................................................................................... 10

3.1

Schone handen ................................................................................................................... 10

3.2

Hoesten en niezen ............................................................................................................... 11

3.3

Tanden poetsen .................................................................................................................. 11

3.4

Hygiëne tijdens het verschonen............................................................................................. 11

3.5

Toiletgebruik....................................................................................................................... 12

4

Schoonmaken en desinfecteren ....................................................................................... 13

4.1

Schoonmaken ..................................................................................................................... 13

4.2

Droog schoonmaken ............................................................................................................ 14

4.3

Microvezeldoekjes ............................................................................................................... 14

4.4

Desinfecteren ..................................................................................................................... 14

Desinfectiemiddelen ........................................................................................................................ 14 Desinfectiemethode ........................................................................................................................ 15 4.5

Afvalverwerking .................................................................................................................. 15

5

Bouw en inrichting .......................................................................................................... 16

5.1

Algemene eisen................................................................................................................... 16

5.2

Toiletten ............................................................................................................................ 16

5.3

Douche- en badruimtes ........................................................................................................ 17

5.4

Opslagruimte voor schoonmaakmaterialen en –middelen.......................................................... 17

6

Voedselveiligheid ............................................................................................................ 18

6.1

Basisprincipes van voedselveiligheid ...................................................................................... 18

6.2

Hygiënecode ....................................................................................................................... 18

6.3

Zuigelingenvoeding ............................................................................................................. 19

Aangemaakte flesvoeding ................................................................................................................ 19 Moedermelk ................................................................................................................................... 19 Bereiding van zuigelingenvoeding ..................................................................................................... 19 Reinigen van de flessen en (fop)spenen ............................................................................................ 20 7

Geneesmiddelenverstrekking en medisch handelen ........................................................ 21


Pagina 3 van 99

7.1

Geneesmiddelenverstrekking op verzoek ................................................................................ 22

7.2

Thermometer ...................................................................................................................... 22

7.3

Huid- en wondverzorging ..................................................................................................... 22

7.4

Risico van bloed .................................................................................................................. 22

7.5

Risico van bijten .................................................................................................................. 23

8

Hygiëne in speel- en zwemgelegenheden ........................................................................ 24

8.1

Zandbakken en zandwatertafels ............................................................................................ 24

8.2

Buitenzwembadje ................................................................................................................ 24

9

(Huis)dieren, dierplagen en agrarisch verblijf ................................................................. 26

9.1

Dierplagen.......................................................................................................................... 26

Muizen en ratten ............................................................................................................................ 26 Wespen en bijen............................................................................................................................. 26 9.2

Teken ................................................................................................................................ 26

9.3

Agrarische kinderopvang ...................................................................................................... 27

Hygiënisch werken .......................................................................................................................... 27 Persoonlijke hygiëne kinderen en beroepskrachten ............................................................................. 27 Omgang met dieren ........................................................................................................................ 28 10

Bijlage ............................................................................................................................. 29

10.1

Bijlage 1: Schone handen ..................................................................................................... 29

10.2

Bijlage 2: Microvezeldoekjes ................................................................................................. 31

10.3

Bijlage 3: Toegelaten desinfecterende middelen ...................................................................... 31

Toegelaten desinfecterende middelen voor oppervlakken, materialen en handen .................................... 31 10.4

Bijlage 4: Schoonmaakschema’s ........................................................................................... 33

Deel 2: Binnen- en buitenmilieu ................................................................................................. 38 11

Gezonde binnenlucht ....................................................................................................... 39

11.1

Luchtverversing .................................................................................................................. 39

11.2

Stoffigheid en allergenen ...................................................................................................... 40

11.3

Verf, lijm en spuitbussen ...................................................................................................... 41

11.4

Rook en andere verbrandingsproducten ................................................................................. 41

11.5

Kwik .................................................................................................................................. 42

11.6

Temperatuur- en vochtbalans ............................................................................................... 43

11.7

Hitte in en om het gebouw ................................................................................................... 43

11.8

Asbest ............................................................................................................................... 44

12

Planten en bomen in en om het gebouw .......................................................................... 45

12.1

Giftige planten .................................................................................................................... 45

12.2

Eikenprocessierups .............................................................................................................. 46

13

Bijlage ............................................................................................................................. 47


Pagina 4 van 99

13.1

Voorbeeld logboek van onderhoud van een mechanisch ventilatiesysteem .................................. 47

13.2

Voorbeeld voor een logboek van de gemeten CO2 –gehaltes ..................................................... 48

Deel 3: Ziektebeelden ................................................................................................................. 49 14

Vaccinaties ...................................................................................................................... 50

15

Zieke kinderen in het kindercentrum ............................................................................... 52

16

Wanneer schakelt u de GGD in? ....................................................................................... 54

17

Bof .................................................................................................................................. 55

18

Diarree en braken............................................................................................................ 56

19

Hand-, voeten mondziekte ............................................................................................ 58

20

Hepatitis A (geelzucht) ................................................................................................... 60

21

Hepatitis B....................................................................................................................... 62

22

Hersenvliesontsteking ..................................................................................................... 64

23

Hoofdluis ......................................................................................................................... 66

24

Kinkhoest ........................................................................................................................ 68

25

Koortslip.......................................................................................................................... 69

26

Krentenbaard .................................................................................................................. 70

27

Luchtweginfecties ........................................................................................................... 72

28

Mazelen ........................................................................................................................... 74

29

Middenoorontsteking en loopoor ..................................................................................... 76

30

Oogontsteking ................................................................................................................. 77

31

Pseudokroep ................................................................................................................... 79

32

Rodehond ........................................................................................................................ 80

33

Roodvonk (scarlatina) ..................................................................................................... 82

34

Steenpuisten ................................................................................................................... 83

35

Schimmelinfectie van de huid (ringworm)....................................................................... 84

36

Schurft (scabiës) ............................................................................................................. 86

37

Spruw .............................................................................................................................. 88

38

Spoelwormen .................................................................................................................. 89

39

Vijfde ziekte (erythema infectiosum, parvovirusinfectie) ................................................ 90

40

Voetschimmel (zwemmerseczeem) ................................................................................. 92

41

Waterpokken ................................................................................................................... 93

42

Wratten ........................................................................................................................... 95

43

Waterwratten .................................................................................................................. 96

44

Wormpjes (aarsmaden, oxyuren) .................................................................................... 97

45

Zesde ziekte (exanthema subitum) ................................................................................. 98

46

Ziekte van Pfeiffer ........................................................................................................... 99


Pagina 5 van 99

Deel 1: Hygiëne in een kinderdagverblijf, peuterspeelzaal of buitenschoolse opvang


Pagina 6 van 99

1

Inleiding Deze hygiënerichtlijn is geschreven voor alle medewerkers en beroepskrachten die werkzaam zijn in kinderdagverblijf, peuterspeelzalen of buitenschoolse opvang. De belangrijkste hygiënenormen zijn in deze richtlijn op een rij gezet.

1.1

Doel van de richtlijn Elke medewerker moet hygiënisch kunnen werken. U vindt in dit document zowel richtlijnen en normen over hygiëne, schoonmaak, ziektebeelden en randvoorwaarden die direct te maken hebben met de uitvoering van het werk. Als u zich houdt aan de normen uit deze richtlijn, beperkt u het risico op het verspreiden van infectieziekten onder de kinderen en medewerkers. De onderwerpen over binnen- en buitenmilieu en zonnebrand zijn verwijderd uit deze richtlijn. Informatie over binnen- en buitenmilieu kunt u vinden in een apart document te vinden op de website van het LCHV, www.lchv.nl. Informatie over zonveiligheid en zonnebrand vindt u op de website van het KWF, www.kwf.nl.

1.2

Leeswijzer In deze richtlijn heten de kinderdagverblijven, peuterspeelzalen en buitenschoolse opvang samen een “kindercentrum”. Iedereen die op een kindercentrum werkt heet in de tekst “beroepskrachten” en de houders of managers heten “leidinggevende”. Elk hoofdstuk en elke paragraaf begint met een korte inleidende tekst. Hierin leest u waarom het onderwerp belangrijk is. Daarna volgt een opsomming van de hygiënenormen eventueel gevolgd met tips of adviezen. 

De hygiënenormen staan in een gekleurd kader. Dit zijn de minimale normen voor een goed hygiënebeleid. Hier moet u aan voldoen.

TIP: Tips herkent u aan schuingedrukte, gekleurde tekst. Deze punten zijn vrijblijvend. Maar als u de tips opvolgt, werkt u professioneler.


Pagina 7 van 99

2

Infectieziekten

2.1

Wat zijn infectieziekten? Infectieziekten zijn ziekten die veroorzaakt worden door verschillende soorten bacteriën, virussen, parasieten of schimmels, we noemen deze samen “ziekteverwekkers”. Sommige zijn onschuldig of zelfs nuttig voor de mens, maar de meeste kunnen ziekte veroorzaken. Infectieziekten verspreiden zich op de volgende manieren:  via de handen;  via lichaamsvloeistoffen (bloed, urine, speeksel, braaksel, ontlasting, enzovoorts);  via de lucht (via druppels door hoesten, huidschilfers of stof);  via voorwerpen (speelgoed of spenen);  via voedsel en water;  via dieren (huisdieren en insecten). Of een   

besmetting leidt tot infectie, heeft te maken met: de hoeveelheid ziekteverwekkers waarmee iemand besmet is; hoe gemakkelijk de ziekteverwekker mensen ziek maakt; iemands lichamelijke conditie; de een wordt ziek, de ander voelt zich niet lekker en een derde heeft nergens last van.

Verspreiding van ziekteverwekkers beperkt u door een goede hygiëne. Kinderen hebben nog een lage weerstand en kunnen erg ziek worden door ziekteverwekkers. Daarom zijn kinderen extra kwetsbaar. Zij hebben een grotere kans op het oplopen van een infectieziekte via andere kinderen en het gebruik van gezamenlijke spullen en toiletten. Een hygiënische omgeving is belangrijk voor de gezondheid van het kind. Hiervoor gelden de basisregels:  Breng wat vuil is niet in contact met wat schoon is, en andersom.  Maak schoon wat vuil is of gooi het weg.  Je kunt niet altijd aan de buitenkant beoordelen of iets vuil of schoon is.  Alles begint en eindigt met schone handen. Door aandacht te besteden aan hygiëne verkleint u de risico’s op ziektes, denk aan:  een schone leefomgeving;  goede persoonlijke hygiëne;  bewust hygiënisch gedrag. 2.2

Weerstand en immuniteit Weerstand Een goede weerstand betekent dat het lichaam zich voldoende kan beschermen tegen ziekteverwekkers. Het lichaam probeert de ziekteverwekkers zo snel mogelijk weg te werken. Soms lukt dat niet of gebeurt het niet snel genoeg en wordt u ziek. Dit is bij kleine kinderen eerder het geval. Kinderen hebben nog een lage weerstand omdat zij deze nog moeten opbouwen. Immuniteit Immuniteit wordt opgebouwd door het oplopen van een infectie, het krijgen van borstvoeding en door vaccinatie. Het lichaam heeft hierdoor antistoffen kunnen aanmaken tegen bepaalde ziekteverwekkers. Hierdoor hoeft iemand niet per se ziek te worden als deze nog een keer de


Pagina 8 van 99

infectie oploopt. Tegen sommige ziekteverwekkers kun je geen immuniteit opbouwen. Door opnieuw met deze ziekteverwekker in aanraking te komen kan iemand steeds weer ziek worden. Belang van hygiëne Hygiëne is het schoonmaken en desinfecteren van voorwerpen en oppervlakken, maar ook het wassen van de handen of het wassen van het lichaam. Een goede manier van hoesten en niezen toepassen is ook hygiëne. Door goede hygiëne houdt u vuil waarvan de ziekteverwekkers leven en de ziekteverwekkers zelf weg. Zo verlaagt u het risico op het verspreiden van infectieziekten en verbetert de gezondheid.


Pagina 9 van 99

3

Persoonlijke hygiëne In dit hoofdstuk vindt u de normen en adviezen voor de persoonlijke hygiëne van beroepskrachten en kinderen. Bij persoonlijke hygiëne kunt u denken aan schone handen, tanden poetsen, hygiëne bij hoesten en niezen, tijdens het verschonen en het toiletgebruik.

3.1

Schone handen Via de handen worden de meeste ziekten verspreid en overgebracht. Het is daarom belangrijk voor de beroepskrachten én de kinderen om de handen goed schoon te houden door deze te wassen met water en zeep en goed af te drogen om ziekteverspreiding te beperken. De instructies voor het handen wassen staan beschreven in Bijlage 1: Schone handen. Voor het handen wassen gelden de volgende normen: Was handen vóór:  Het bereiden of aanraken van het eten en flesvoeding.  Het eten of helpen bij het eten.  Het verzorgen van een wond.  Het aanbrengen van crème of zalf. Was handen na:  Het bezoek aan het toilet.  Het verschonen van de luiers.  Het afvegen van de billen van een kind.  Het contact met lichaamsvocht zoals speeksel, braaksel, ontlasting, wondvocht of bloed.  Het verzorgen van een wond.  Bij zichtbaar of voelbare vuile handen.  Het hoesten, niezen of het snuiten van de neus (ook bij gebruik van een zakdoek).  Het buitenspelen.  Het contact met vuil textiel, afval of de afvalbak.  Het schoonmaken.  Het uittrekken van de handschoenen. Van het wassen kunnen de handen droog worden, smeer daarom de handen zo vaak in met crème of olie als u nodig vindt en laat goed intrekken.

Horloges, armbanden, ringen en andere sieraden kunnen ziekteverwekkers vast houden en belemmeren een goede handhygiëne. Hiervoor gelden de volgende normen: 

Draag geen sieraden bij risicovolle handelingen zoals het verschonen van een luier, wondverzorging, eten bereiden etc.

Het wordt aangeraden om helemaal geen horloges, armbanden of ringen te dragen. Doet u dit wel, let u er met het handenwassen extra goed op om deze ook schoon te maken en goed af te drogen. Zeker wanneer er een infectieziekte heerst op de groep!

Voor schone handen geldt ook dat de nagels schoon zijn. Hiervoor gelden de volgende normen:


Pagina 10 van 99

Nagelverzorging  Houd de nagels kort en schoon.  Draag geen nagellak (schilfers) en/of kunstnagels. Maak uw nagels schoon met een borstel om het extra vuil tussen de vinger en de nagels te verwijderen.

3.2

Hoesten en niezen Door hoesten en niezen, kunnen ziekteverwekkers zich verspreiden via de lucht. Als een kind deze lucht vervolgens inademt kan hij ziek worden. Door te hoesten of te niezen in de handen, kunt u of het kind de ziekteverwekkers verder verspreiden via de handen, bijvoorbeeld bij handen schudden of het aanraken van voorwerpen. Stoffen zakdoeken of tissues hergebruiken maakt dat u de infectieziekten verder verspreidt of de kans geeft om deze te laten groeien in de zakdoeken. Een goede hoesten nieshygiëne vermindert de verspreiding van de ziekteverwekkers. Houdt u zich tijdens het hoesten of niezen aan de volgende normen:   

3.3

Hoest of nies in een papieren zakdoek, of aan de binnenkant van de elleboog, of anders in de mouwen. Gooi papieren zakdoeken na gebruik meteen weg en gooi bij gebruik van een stoffen zakdoek deze meteen in de was. Pas een goede handhygiëne toe, zie hiervoor 3.1.

Tanden poetsen Een kindercentrum kan er voor kiezen om tijdens het verblijf de tanden van de kinderen te poetsen. Om verspreiding van ziekteverwekkers te voorkomen via de tandenborstels gelden de volgende normen: Geef ieder kind zijn eigen borstel waarop de naam van het kind staat. Plaats de tandenborstels in een schone beker of houder en berg ze los van elkaar op. Een tandenborstel poetst na een paar maanden niet meer even goed als een nieuwe, vervang daarom elke drie maanden de tandenborstels.

3.4

Hygiëne tijdens het verschonen Tijdens het verschonen van de luiers kunt u urine of ontlasting op uw handen krijgen, ook al kunt u dit niet (altijd) zien. In urine en ontlasting kunnen ziekteverwekkers zitten. Tijdens het verschonen van een kind, kan er urine of ontlasting op het verschoonkussen komen. Daarom is het nodig om hygiënisch te werken en het verschoonkussen goed schoon te houden. Voor het hygiënisch werken tijdens en na het verschonen gelden de volgende normen: Verschonen  Plaats de verschoonplaats in de buurt van een kraan met zeep en papieren doekjes, maar gescheiden van de voedselbereidingsplek.  Verschoon kinderen op een verschoonkussen van glad en afwasbaar materiaal dat met water en allesreiniger schoon te maken is.


Pagina 11 van 99

 



3.5

Billendoekjes e.d. zijn niet geschikt om het verschoonkussen schoon te maken. Vervang het verschoonkussen als het beschadigd is. Gebruik handdoeken als bescherming en vervang deze na elk kind en maak het kussen schoon bij zichtbare vervuiling OF gebruik geen handdoek, maar maak schoon na elke verschoning. Gooi de gebruikte luier na het verschonen direct in een afgesloten afvalemmer met voetpedaal.

Toiletgebruik Ook op handen en sanitair kan urine en ontlasting komen na een toiletbezoek. Vuile handen kunnen ziekteverwekkers op verschillende oppervlakten verspreiden. Denk hierbij aan de spoelknop, de kraan, de handdoekhouder, de lichtschakelaar of de deurkruk. 

Houd u zich aan de juiste instructies voor het handen wassen. Zie Bijlage 1: Schone handen.

Als u op uw kindercentrum ervoor kiest om potjes te gebruiken dan gelden de volgende normen:   

Reinig meteen na gebruik het potje met water en allesreiniger. Berg het potje droog op. Gebruik een aparte borstel voor het reinigen van de potjes. Bewaar de potjes op een plaats waar kinderen niet bij kunnen komen.


Pagina 12 van 99

4

Schoonmaken en desinfecteren In dit hoofdstuk vindt u de normen voor schoonmaken, schoonmaaktechnieken en desinfecteren. In bijlage 4: schoonmaakschema’s vindt u voorbeelden van schoonmaakschema’s. In vuil en stof kunnen ook ziekteverwekkers zitten. Door regelmatig schoon te maken, haalt u veel van deze ziekteverwekkers weg. Hierdoor verkleint u de kans om ziek te worden. Er is een verschil tussen schoonmaken en desinfecteren. Schoonmaken is stof en vuil verwijderen en hierdoor ook de meeste ziekteverwekkers, bijvoorbeeld door te stofzuigen of te dweilen. Desinfecteren is het verwijderen van ziekteverwekkers, tot een zo laag niveau dat deze niet meer ziekmakend zijn. Dit doet u pas ná het schoonmaken en in bepaalde situaties zoals bij een uitbraak van een ziekte.

4.1

Schoonmaken Goed schoonmaken kost tijd. Als er onvoldoende schoongemaakt is, kunnen er ziekteverwekkers achterblijven of zelfs verspreid worden. Voor het goed schoonmaken in een kindercentrum gelden de volgende normen:         

 

Maak schoon van ‘schoon’ naar ‘vuil’ en van ‘hoog’ naar ‘laag’. Meubels en voorwerpen maakt u schoon met een allesreiniger van een huishoudelijk schoonmaakmiddel, of gebruik microvezeldoekjes. Gebruik schoonmaakmiddelen volgens de instructie op de verpakking. Ververs zichtbaar vies sop direct. Maak schoonmaakmaterialen na gebruik schoon. Maak de vloer schoon met een schone dweil of een mop. Gebruik altijd schone doeken, wissers, en wegwerpsponzen. Was doeken op 60°C en laat ze aan de lucht drogen. Meng water met allesreiniger in een fles of plantenspuit voor het schoonmaken van een verschoonkussen. Zorg dat de plantenspuit niet op vernevelstand staat en maak deze iedere dag leeg en schoon. Vervang het filter van de stofzuiger volgens de fabrieksvoorschriften. Draag handschoenen van nitril of latex die voldoen aan de NEN normen1 en voorzien zijn van het CE-logo bij het schoonmaken van voorwerpen of oppervlakken waar lichaamsvloeistoffen zoals urine of ontlasting op (kunnen) zitten. Kan uw kleding bij het schoonmaken in contact komen met lichaamsvloeistoffen? Draag dan ook een wegwerpschort. Gooi de handschoenen en het schort weg na het schoonmaken.

Let tijdens het schoonmaken vooral op plekjes en voorwerpen die mensen veel aanraken, zoals kranen, lichtschakelaars, deurklinken, telefoons, tafelranden en onderkanten stoelleuningen, hier kunnen veel ziekteverwekkers op zitten. Let er op om dweilen en moppen droog op te bergen en niet laten staan in oud water, dit zorgt voor een broedplaats voor de ziekteverwekkers.

1 Zie voor het huidig handschoenenbeleid inclusief de NEN normen de website van het LCHV met de zoekterm “handschoenen” op www.lchv.nl


Pagina 13 van 99

4.2

Droog schoonmaken Droog schoonmaken kan op verschillende manieren gedaan worden: door afstoffen, stofwissen of stofzuigen. Afstoffen is het schoonmaken van oppervlakken met een droge of vochtige doek. Zo komt het stof niet meer in de lucht. Stofwissen is het schoonmaken van een gladde vloer met een stofwisapparaat en een droge (wegwerp)doek. Zo verwijdert u stof en vuil dat los op de vloer ligt. Stofzuigen is ideaal voor het schoonmaken van een tapijt. Het nadeel bij het stofzuigen is dat de stofzuiger zeer fijne stofdeeltjes terugblaast en inde lucht verspreidt. Voor het stofzuigen gelden de volgende normen.   

Zuig de ruimtes als er geen kinderen zijn. Zet de ramen open tijdens het stofzuigen. Gebruik als er geen stofzuiger is geen bezem maar een stofwisser. Een bezem maakt dat het stof zich juist verspreidt.

Een gladde vloer is gemakkelijk schoon te maken met een vochtige wisser. Wilt u toch vloerbedekking laten leggen, kies dan voor een variant die u vrij kunt maken van stof. Reinig vloerbedekking met een vloerbedekking reiniger.

4.3

Microvezeldoekjes Als u microvezeldoekjes op de juiste manier gebruikt, nemen ze beter vuil en ziekteverwekkers op dan gewone schoonmaakdoekjes. U kunt microvezeldoekjes zowel droog als vochtig gebruiken zonder schoonmaakmiddel. Hiervoor geldt de volgende norm. 

4.4

Volg de juiste instructie voor het gebruik van microvezeldoekjes in bijlage 2.

Desinfecteren In sommige gevallen, bijvoorbeeld als er een bepaalde ziekte heerst of wanneer een oppervlakte besmet raakt met (bloederige) diarree of bloed, is het alleen schoonmaken van voorwerpen en oppervlakken onvoldoende. Er moet dan na het schoonmaken ook worden gedesinfecteerd. Bij het desinfecteren worden ziekteverwekkers op het voorwerp of oppervlakte gedood.

Desinfectiemiddelen Alleen wettelijk toegelaten desinfectiemiddelen2 (zie bijlage 3) mogen worden gebruikt. Sommige middelen zijn niet toegestaan voor desinfectie van oppervlakken. Sommige producten zijn bijvoorbeeld bedoeld voor desinfectie van de huid (bijvoorbeeld jodium) en zijn niet geschikt om oppervlakken te desinfecteren. Er zijn verschillende soorten desinfectiemiddelen. Afhankelijk van de reden waarom u gaat desinfecteren, bepaalt u (samen met een deskundige van de GGD) welk desinfectiemiddel er gebruikt kan worden. Niet alle desinfectiemiddelen hebben namelijk hetzelfde resultaat. Als u gaat desinfecteren houdt u zich dan aan de volgende normen: 2 Zie www.ctgb.nl, gebruik zoekterm ‘toelaten’ en toets de naam van uw desinfectiemiddel in om te zien of het toegestaan is voor gebruik.


Pagina 14 van 99





Desinfecteer alleen met middelen die zijn toegelaten door het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Ctgb), deze zijn opgenomen in de lijst ‘toegelaten middelen’ van het Ctgb. Gebruik desinfectiemiddelen alleen na overleg met de GGD als er een ziekte heerst. Die legt u uit welk middel u het beste kunt gebruiken en met welke concentratie bij het soort ziekteverwekker.

Huishoudchloor (bleekwater) mag niet worden gebruikt om te desinfecteren. Het product is instabiel en niet toegestaan als desinfectiemiddel. Zie bijlage 3: ‘Toegelaten desinfecterende middelen voor oppervlakken, materialen en handen’ voor meer informatie.

Desinfectiemethode  

  

Let op: desinfecteer alleen als er éérst is schoongemaakt. Desinfecterende middelen werken onvoldoende als iets nog vuil is. Desinfecteer een oppervlakte, zoals een verschoonkussen of voorwerpen, met een middel toegelaten door het Ctgb als er bloed of een andere lichaamsvloeistof met zichtbare bloedsporen op zit. Volg de juiste gebruiksaanwijzing van het desinfectiemiddel op. Laat wat gedesinfecteerd is goed drogen aan de lucht. Draag bij het desinfecteren altijd handschoenen van nitril of latex die voldoen aan de NEN normen en (zie paragraaf 4.1) was de handen na afloop met water en zeep.

Let u goed op om daarna goed de handen te wassen. Zo verlaagt u de kans op infectieziekten verspreiding via de handen. Draag beschermende kleding als uw kleding vervuild kan raken met bloed.

4.5

Afvalverwerking Afval kan plaagdieren aantrekken. Omdat deze plaagdieren ziekteverwekkers met zich mee kunnen dragen, is een goed afvalbeleid nodig. 

Voorkom dat huishoudelijk afval zich ophoopt op plaatsen waar dierplagen bij kunnen.

Leeg afvalemmers minstens één keer per dag. Sluit de zakken goed en bewaar ze in gesloten rolcontainers. Verschoon damesverbandcontainers in de meisjestoiletten dagelijks. Houd de opslagplaats van afval schoon, zodat er geen ratten of andere dierplagen op afkomen. Plaats geen afval naast afvalcontainers. Zorg dat het afval wordt opgehaald voordat een container vol is.


Pagina 15 van 99

5

Bouw en inrichting In dit hoofdstuk vindt u de eisen aan de bouw en inrichting die nodig zijn om een goede persoonlijke hygiëne, schoonmaak en hygiënische omgang met materialen, producten en afval mogelijk te maken. Voor elk soort ruimte in uw instelling vindt u hieronder een paragraaf met de hygiëne-eisen. Daarnaast zijn er aanvullende bouwvoorschriften vastgelegd in het Bouwbesluit. Bijvoorbeeld eisen aan het benodigde aantal toiletten. De specifieke eisen verschillen per type bouw (bestaande bouw of nieuwbouw); deze details vallen buiten de reikwijdte van deze richtlijn. Het Bouwbesluit vindt u op www.wetten.nl.

5.1

Algemene eisen Alle ruimtes in een kindercentrum moeten veilig en goed schoon te maken en te houden zijn. Hiervoor gelden de volgende normen.    

5.2

Maak wanden en vloeren van een glad materiaal dat goed te reinigen is. Zorg voor goede verlichting om bij schoon te maken. Richt ruimtes zo in dat schoonmakers overal bij kunnen. Voorkom moeilijk bereikbare hoeken en oppervlakken. Zorg dat er, indien nodig, op iedere plek waar handelingen met injectienaalden (zoals insulinepen) of andere scherpe voorwerpen worden verricht, naaldcontainers met een UN-keurmerk zijn.

Toiletten Iedereen die van het toilet gebruikmaakt, moet de handen kunnen wassen. Daarnaast moet de toiletruimte goed schoon te maken zijn. Dat gaat alleen als muren en vloeren glad zijn en er geen vocht in kan doordringen. Vocht is namelijk een goede voedingsbodem voor ziekteverwekkers. Hiervoor gelden de volgende normen. 



   

Zorg dat de vloeren en de wanden tot minimaal 1,50 meter hoogte geen vocht kunnen opnemen en gemakkelijk schoon te maken zijn. Het materiaal op de rest van de wanden en het plafond moet goed bestand zijn tegen water en waterdamp. Zorg voor een wastafel met stromend water, een zeepdispenser en bij voorkeur papieren handdoeken of anders een stoffen handdoek en vervang deze minimaal ieder dagdeel. Plaats toiletten en wasbakken op kind hoogte of plaats een opstapmogelijkheid zoals een trapje en een wc-brilverkleiner. Zorg dat de deuren goed schoon te maken zijn. Plaats speciale containers voor maandverband en tampons in de toiletten voor de beroepskrachten. Vervang beschadigde toiletten direct.

Kinderen plassen wel eens naast het toilet waardoor deze vaker moeten worden schoongemaakt. Plaats hangende toiletten. Plaats een vloer zonder voegen.


Pagina 16 van 99

5.3

Douche- en badruimtes Omdat het in bad- en doucheruimtes vochtig is, groeien schimmels en andere ziekteverwekkers er gemakkelijker. Houd u bij de bouw en inrichting daarom aan de volgende normen.    

5.4

Zorg dat de vloer en de wanden van douches tot minimaal 1,70 meter hoogte geen vocht kunnen opnemen en gemakkelijk schoon te maken zijn. Het materiaal op de rest van de wanden en het plafond moet goed bestand zijn tegen water en waterdamp. Plaats een afneembaar rooster met een stankafsluiter op het afvoerputje. Zorg dat deuren goed schoon te maken zijn. Plaats een zeepdispenser in de ruimte.

Opslagruimte voor schoonmaakmaterialen en –middelen Zorg voor een aparte opslagruimte waar het schoonmaakmaterialen en -middelen opgeborgen kunnen worden. Zo blijven vuile en gevaarlijke stoffen of giftige materialen gescheiden van voedingsmiddelen en buiten bereik van kinderen.    

Maak een ophangsysteem zodat bezems, trekkers en andere materialen niet op de grond staan. Op deze manier kunnen ze beter drogen. Plaats een uitstortgootsteen waar vuil water wordt ververst en materialen gemakkelijk kunnen worden schoongemaakt. Plaats gevaarlijke schoonmaakmiddelen, zoals ammoniak, in lekbakken. Zorg dat kinderen er niet bij kunnen. Verwijder etiketten niet van de schoonmaakproducten. Bij vergiftiging is het noodzakelijk dat hulpverleners weten om welk middel het gaat.


Pagina 17 van 99

6

Voedselveiligheid Kinderen kunnen ziek worden van eten dat besmet is met ziekteverwekkers. In de “Warenwet Hygiëne van Levensmiddelen3” staat dat iedereen die eten verstrekt aan ‘derden’; maatregelen moet nemen om de kans te verkleinen dat iemand ziek wordt van het eten. Deze maatregelen noemen we ook wel een voedselveiligheidssysteem of Hygiënecode.

6.1

Basisprincipes van voedselveiligheid Voedselveiligheidsmaatregelen zijn gebaseerd op drie basisprincipes: beheersing van de temperatuur, netheid (hygiëne) en controle van de houdbaarheid. Beheersing van de temperatuur De temperatuur van gekoelde of diepvriesproducten beïnvloedt de voedselveiligheid. Hoe kouder deze producten worden bewaard, hoe minder kans ziekteverwekkers hebben om uit te groeien. Bij hoge temperaturen worden veel ziekteverwekkers juist gedood. Daarom gaan veel regels in de Hygiënecode over de temperatuurnormen. Zo mag de temperatuur in een koelkast niet hoger zijn dan 7 °C en moet rauw vlees tot minstens 75 °C worden verhit. Hygiëne Via vuile handen en vuile materialen (zoals keukenspullen, de koelkast of andere etenswaren) kan voedsel besmet raken met ziekteverwekkers. Daarom staan er in de Hygiënecode zowel normen die gesteld worden aan de persoonlijke hygiëne van mensen die werken met voedsel als regels gericht op de schoonmaak van materialen en werkruimten. Houdbaarheid Al het voedsel kan bederven. Daarom is het controleren en garanderen van de houdbaarheid van producten een belangrijkaspect van voedselveiligheid.

6.2

Hygiënecode Hygiënecodes zijn een praktische uitwerking van de basisprincipes van voedselveiligheid, ook wel HACCP (Hazard Analysis Critical Control Points; een systeem om de voedselveiligheid te beheersen) genoemd. In de Hygiënecode staan maatregelen die je moet nemen wanneer je bezig bent met eten. Van het kopen of het ontvangen van eten tot aan het bewaren van voedsel en van het bereiden van het eten tot aan het serveren van eten en drinken. Door te werken volgens een Hygiënecode, voldoet u aan de wettelijke voorschriften van voedselveiligheid.  

Werk volgens de ‘Hygiënecode voor kleine instellingen4' of gebruik een andere goed gekeurde Hygiënecode. De code moet alle werkzaamheden beschrijven5. Zorg dat iedereen die betrokken is bij voedselprocessen volgens de Hygiënecode werkt.

3 Voor een overzicht van relevante regelgeving, zie: http://www.vwa.nl/onderwerpen/regels-voor-ondernemers-eten-en-drinken/dossier/haccp/regelgeving 4 De Hygiënecode voor kleine instellingen is te verkrijgen bij de brancheorganisatie kinderopvang (www.kinderopvang.nl). 5 Een overzicht van alle goedgekeurde Hygiënecodes vindt u op de website van de toezichthouder, de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit: www.nvwa.nl.


Pagina 18 van 99

Plaats een flesje alcohol 70% in elke koelkast en meet met de voedselthermometer de temperatuur van de koelkast door die in het flesje te dippen.

6.3

Zuigelingenvoeding Aangemaakte flesvoeding Aangemaakte flesvoeding is poeder dat al met water is aangemaakt en in een fles zit. Poedervormige zuigelingenvoeding is een kwetsbaar product en daarom moet aangemaakte flesvoeding altijd gekoeld bewaard worden. Het kindercentrum mag geen aangemaakte zuigelingenvoeding vanuit huis toestaan, omdat het te lang buiten de koeling kan zijn geweest. Voor de hygiëne en veiligheid van de flesvoeding gelden de volgende normen.     

Accepteer alleen flesvoeding die in poedervorm wordt aangeleverd, in afgepaste hoeveelheden. Bewaar aangemaakte flesvoeding bij 4ºC. Als aan het einde van de dag nog voeding over is deze weggooien. Bewaar de fles niet in de koelkastdeur omdat de temperatuur in de deur niet altijd hetzelfde is. Aangemaakte flesvoeding mag maximaal 1 uur buiten de koelkast blijven. Bewaar de poedervormige zuigelingenvoeding in blik op een droge en koele plek.

Moedermelk Ook moedermelk moet gekoeld bewaard en vervoerd worden. Het is daarom belangrijk dat de ouders informatie meekrijgen over hoe ze de moedermelk moeten afleveren. Hiervoor gelden de volgende normen. Op de website van het Voedingscentrum6 kunt u de normen vinden over de manier van het opwarmen van moedermelk. 



 

Geef ouders instructie over de behandeling van afgekolfde moedermelk. De moedermelk moet van huis naar het kindercentrum gekoeld overgebracht worden in bijvoorbeeld een koeltas of koelbox. Bewaar moedermelk in de koelkast op 4°C en gebruik deze op dag van aanleveren of vries deze in (maximaal 48 na afkolven). Moedermelk kan twee weken in de gewone vriezer goed blijven en drie maanden bij -18°C. Ontdooi bevroren moedermelk altijd in de koelkast. Vries moedermelk nooit twee keer in. Schrijf de datum en tijdstip van ontdooien op de fles (wanneer de fles uit de vriezer wordt gehaald). Gebruik ontdooide moedermelk binnen 24 uur.

Bereiding van zuigelingenvoeding Flesvoeding en moedermelk mogen opgewarmd worden in de magnetron, flessenwarmer of een pannetje. Het mag niet koken, anders gaan de voedingsstoffen verloren. Voor het hygiënisch bereiden van zuigelingenvoeding gelden de volgende normen. 

Maak zuigelingenvoeding klaar op een plek die strikt gescheiden is van de verschoonplek. Uit een kraan die gebruikt wordt voor handen wassen en het

6 Ga naar http://www.voedingscentrum.nl en klik op het tabblad ‘mijn kind en ik’, klik op ‘borstvoeding en flesvoeding’ en download het pdf bestand met de instructies voor het bewaren, bereiden en verwarmen van moedermelk.


Pagina 19 van 99

    

verschonen van kinderen mag geen water getapt worden voor zuigelingenvoeding. Gebruik flessen die u goed kunt schoonmaken: met een wijde opening en glad van binnen. Gebruik flessen met duidelijke maatverdeling. De flessen en spenen zijn kindgebonden. Gebruik voor flesvoeding alleen afgekoeld gekookt water. Schud de fles goed na het opwarmen en controleer de temperatuur op de pols.

Reinigen van de flessen en (fop)spenen In babyvoeding kunnen ziekteverwekkers goed groeien. Daarom moeten de flessen en spenen zeer goed worden schoongemaakt. Voor de hygiëne van spenen en flessen gelden de volgende normen.     

 

Gebruik flessen en spenen die door middel van koken in water op het vuur (thermisch) schoon gemaakt kunnen worden. Spoel flessen en spenen direct na gebruik eerst om met koud water om bacteriegroei te stoppen. Maak fopspenen schoon, in bijvoorbeeld de vaatwasser, als deze vervuild zijn. Kook fopspenen minstens één keer per week uit. Haal de spenen van een fles los van de ring en stop deze met de flessen in de vaatwasser op normaal programma OF maak de flessen en spenen schoon met afwasmiddel, heet water en een speciale afwasborstel, als er geen vaatwasser is. Spoel altijd goed om na het wassen en laat spenen en flessen omgekeerd drogen. Bewaar schone flessen en spenen op een schone en droge doek of flessenrek.


Pagina 20 van 99

7

Geneesmiddelenverstrekking en medisch handelen In dit hoofdstuk vindt u de hygiëne- en veiligheidsnormen en adviezen voor het toedienen van medicijnen, medisch handelen, huid- en wondverzorging en het omgaan met bloed en bijtaccidenten. De normen en adviezen kunt u opnemen voor het opstellen van uw beleidsplan om een eenduidige werkwijze te creëren. Veel kinderen op een kindercentrum hebben soms medische zorg nodig tijdens het verblijf. Daarom is het voor de beroepskrachten belangrijk om te weten hoe zij hygiënisch en veilig kunnen handelen. Wet BIG In speciale gevallen kunnen ouders aan de beroepskrachten vragen om bepaalde medische handelingen uit te voeren, bijvoorbeeld het toedienen van sondevoeding. De Wet Beroepen in de Individuele Gezondheidszorg (Wet BIG) regelt wie wat mag doen in de gezondheidszorg. De Wet BIG is bedoeld voor beroepsbeoefenaren in de gezondheidszorg en geldt zodanig niet voor beroepskrachten in een kindercentrum. Deze beroepskrachten zijn niet opgeleid om medische handelingen toe te passen zoals artsen en verpleegkundigen, daarom hoeven zij ook niet BIG geregistreerd te zijn. Risicovolle handelingen De risicovolle handelingen zijn ‘niet-voorbehouden’ handelingen, die een beroepskracht wel zou mogen en kunnen verrichten, als deze goede instructie heeft gekregen (bijv. een vingerprik om de bloedsuiker te bepalen bij een kind met diabetes). Ouders, specialisten, artsen of verpleegkundigen kunnen samen met de beroepskrachten en leidinggevende afspraken maken over hoe medicijnen en risicovolle handelingen worden toegepast. Ook kan er afgesproken worden welke beroepskracht uitleg kan krijgen voor bepaalde handelingen. Een beroepskracht die uitleg heeft gekregen is bevoegd om handelingen uit te voeren maar nog niet bekwaam. Een beroepskracht is pas bekwaam wanneer zij/hij een handeling meerdere malen heeft uitgevoerd of heeft geoefend. Een beroepskracht kan dan zonder problemen medicijnen geven aan een kind. Voorbehouden handelingen Bepaalde medische handelingen, de ‘voorbehouden handelingen’ mogen alleen worden uitgevoerd als een ouder hierom vraagt. De handeling mag alleen uitgevoerd worden door personen die zowel bevoegd als bekwaam zijn (bijv. injecteren) en mag niet zomaar door iemand uitgevoerd worden. De Wet BIG bepaalt dat deze handeling bevoegdheid en bekwaamheid vereist. Ook als de ouder/verzorger deze handeling in de thuissituatie zelf verricht kunnen zij de handeling niet overdragen aan beroepskrachten van kindercentrum. Ouders kunnen mogelijk afspraken maken om op locatie te komen injecteren. De ouder/verzorger kan er voor zorgen dat een beroepskracht bevoegd en bekwaam kan worden. Een arts of verpleegkundig specialist moet dan, na instructie een bekwaamheidsverklaring invullen op naam van de beroepskracht.


Pagina 21 van 99

7.1

Geneesmiddelenverstrekking op verzoek Kinderen krijgen soms medicijnen mee die overdag gebruikt worden. Denk aan ‘pufjes’ tegen astma, antibiotica of zetpillen. De beroepskrachten vragen de ouders om duidelijke informatie over de toediening en de verantwoordelijkheden. Houd goed overleg met de ouders als er iets verandert in het medicijngebruik en leg alle afspraken schriftelijk vast.

7.2



Stel een ‘overeenkomst gebruik geneesmiddelen’ schriftelijk vast waarin met de ouder(s) het volgende is afgesproken: o om welke medicijn het gaat; o het gebruik en dosering van het medicijn, o wanneer en hoe vaak het toegediend moet worden; o hoe lang het medicijn bewaard kan worden en hoe (volgens verpakking).

       

Neem alleen medicijnen aan in de originele verpakking. Laat de ouders een nieuw medicijn altijd eerst thuis gebruiken. Lees goed de bijsluiter zodat u weet wat de bijwerkingen kunnen zijn. Noteer hoe en hoe vaak het medicijn moet worden gegeven. Houd een aftekenlijst bij wanneer het kind het medicijn heeft gehad. Controleer de houdbaarheidsdatum altijd van te voren. Bewaar het medicijn zoals beschreven op de verpakking. Stel een calamiteitenplan op voor ongevallen met gezondheid en medicijnen.

Thermometer Ziektes kunnen verspreid worden via het gezamenlijk gebruik van een thermometer. Voor een hygiënisch en goed gebruik van de thermometer gelden de volgende adviezen:   

7.3

Gebruik thermometerhoesjes. Maak de thermometer na elk gebruik schoon met water en zeep. Desinfecteer de thermometer, na het schoonmaken, met een middel toegelaten door het ctgb.

Huid- en wondverzorging Wanneer een kind een klein, open (schaaf)wondje heeft, mag er geen infectie ontstaan. Om dit te voorkomen gelden de volgende normen.      

7.4

Was de handen voor en na de wond- of huidverzorging. Gebruik een spatel als u crème uit een pot schept. Spoel het wondje schoon met water. Dep pus of wondvocht met bijvoorbeeld een steriel gaasje. Dek het wondje af met een pleister of verband. Verwissel de pleister of verband om het wondje of huid schoon te houden.

Risico van bloed In bloed of wondvocht kunnen virussen aanwezig zijn zoals het hepatitis B- of C-virus of Hiv. Zorg er daarom voor dat u hygiënisch werkt. Om besmetting met bloed te voorkomen gelden de volgende normen.


Pagina 22 van 99

 

Deel geen tandenborstels, nagelschaartjes of vijlen. Draag wegwerp handschoenen van latex of nitril die voldoen aan de NEN normen en voorzien zijn van het CE-logo (zie paragraaf 4.1) bij het aanraken of opruimen van bloed, gooi deze direct weg na gebruik en was de handen met water en zeep. Motivatie: Bij het uittrekken van de handschoenen kunnen uw handen besmetten door de vuile buitenzijde van de handschoenen.





7.5

Was textiel met bloed op 60°C, of op een temperatuur van 40°C tot 60°C én droog in de droogtrommel (minimale stand kastdroog) of strijk (minimale stand medium=2 stippen) het textiel. Verwijder bloed met: Papier, schoon water en allesreiniger. Droog daarna het oppervlak en desinfecteer met een middel toegelaten door het ctgb. Laat drogen aan de lucht.

Risico van bijten Als een kind wordt gebeten door een ander kind, gelden de volgende behandelnormen.      

Laat het wondje goed door bloeden. Spoel de wond met water of fysiologisch zout. Desinfecteer de wond met Betadine-jodium (of een ander goedgekeurd wonddesinfectiemiddel met een RVG-nummer). Dek het wondje af met een pleister. Was de handen met water en zeep. Bel direct daarna een huisarts of de GGD voor meer informatie over het risico. Vraag aan de leidinggevende hoe het contact verloopt met de GGD of artsen.


Pagina 23 van 99

8

Hygiëne in speel- en zwemgelegenheden In dit hoofdstuk vindt u de hygiëne, veiligheidsnormen en adviezen voor zandbakken en zwembadjes.

8.1

Zandbakken en zandwatertafels In de zandbakken kan vuil liggen van etensresten, bladeren, bouwafval, glas of straatvuil. Etensresten kunnen dieren aantrekken die de zandbak vervuilen met ontlasting, waarmee de kinderen in aanraking kunnen komen. Wanneer het zand vervuild is met uitwerpselen van honden en katten kunnen deze uitwerpselen spoelwormen bevatten. De eitjes van deze wormen kunnen via de ontlasting in het zand terechtkomen. Als er ontlasting wordt gevonden in de zandbak, is het verversen van al het zand niet altijd noodzakelijk. Alleen als de uitwerpselen er mogelijk langer dan drie weken in hebben gelegen (na een vakantieperiode bijvoorbeeld), moet het zand ververst worden omdat de ontwikkeling van de spoelwormeitjes die in de ontlasting aanwezig kunnen zijn drie tot vier weken duurt. Voor de hygiëne van het kind tijdens het spelen in een zandbak gelden de volgende normen:       

Bedek de zandbak met een vochtdoorlatende dekking. Controleer het zand op vuil voor het spelen en maak zo nodig schoon. Schep uitwerpselen van honden en katten met ruim zand eromheen uit. Verschoon het zand wanneer er uitwerpselen van honden of katten in liggen, die er mogelijk langer dan drie weken in hebben gelegen. Laat kinderen niet eten of drinken in de zandbak. Veeg het zand goed af van de kleding. Was de handen van de kinderen na het spelen in de zandbak.

Plaats rubberen matten voor de deur tegen het zand. Plaats de zandbak waar goed daglicht schijnt.

Zandwatertafels kunnen zowel binnen als buiten geplaatst worden. Bij het gebruik van een zandwatertafel wordt er rekening gehouden met het volgende.     8.2

Vernieuw het zand minimaal vier keer per jaar. Houd de omgeving van de zandwatertafel schoon. Laat de kinderen niet eten of drinken bij de zandwatertafel. Was de handen van de kinderen na het spelen.

Buitenzwembadje Met warm weer wordt er mogelijk een zwembadje buiten gezet voor een korte periode. Ook voor zwembadjes is de veiligheid en de hygiëne van het kind enorm belangrijk. Het water in het zwembadje kan vervuild raken door de urine, ontlasting of speeksel van kinderen. Het water kan besmet worden met ziekteverwekkers en een kind kan dit binnen krijgen door het water in te slikken. Voor het beperken van de infectieverspreiding en hygiëne in een zwembadje gelden de volgende normen. 

Controleer of het bad schoon is voordat u dit vult met water.


Pagina 24 van 99

       

Vul het bad elke dag met drinkwater. Ververs het water direct zodra het zichtbaar vervuild is. Gebruik alleen speelgoed wat tegen water kan zoals kunststof of roestvrijstaal. Maak bad speelgoed schoon na gebruik. Houd de omgeving rondom het bad schoon. Zorg ervoor dat er geen dieren in het water kunnen komen. Maak het zwembadje schoon na ieder gebruik. Meld het zwembad volgens de Wet hygiëne en veiligheid badinrichtingen en zwemgelegenheden (Whvbz) als deze het hele jaar door op het centrum staat.


Pagina 25 van 99

9

(Huis)dieren, dierplagen en agrarisch verblijf In dit hoofdstuk vindt u de hygiënenormen en adviezen betreft dieren, dierplagen en de omgang hiermee. Dieren en insecten, zoals wespen en teken, kunnen mensen besmetten met infectieziekten en daardoor kunnen klachten ontstaan. Houdt u dieren binnen uw kindercentrum dan kunt u de ‘Hygiëne code voor kinderboerderijen in Nederland’ volgen, deze beschrijft de werkwijze om de hygiëne te verbeteren. Deze code kan een kindercentrum overnemen en gebruiken. Biedt u een agrarische opvang, dan kunt u zich aansluiten bij ‘Vereniging Agrarische Kinderopvang’ (VAK) en kunt u een GD keurmerk aanvragen. Meer informatie over agrarische opvang vindt u op: www.ggdhvb.nl/professionals/kinderopvang/starten-kinderopvang/agrarische-kinderopvanggezond-en-veilig.

9.1

Dierplagen Om dierplagen buiten de groep te houden kunt u:  Horren plaatsen voor de ramen tegen vliegen, bijen en wespen.  Goed schoonmaken zodat er geen mieren komen.  De etensresten goed verpakken en afgedekt houden. Muizen en ratten Muizen en ratten kunnen voor overlast zorgen, schade aanrichten en infectieziekten overbrengen. Om muizen en ratten buiten het kindercentrum te houden volgt u de volgende normen:   

Leeg elke dag de afvalcontainers en prullenbakken die buiten staan en houd deze buiten bereik van kinderen. Bel de afdeling ‘dierplagenbestrijding’ van de gemeente als u ratten of muizen vindt. Meld dat de gemeente rekening moet houden met de veiligheid van kinderen.

Wespen en bijen Wespen en bijen veroorzaken nare steken. Ze worden aangetrokken door zoete geuren. Waarschuw een arts of bel de ambulance als er een heftige reactie ontstaat na een steek, zoals: bewusteloosheid, allergie, of benauwdheid. Ga direct naar de eerste hulp of bel een arts als een kind in de mond of hals wordt gestoken. Om dit te voorkomen of om snel te handelen gelden de volgende normen:   

Laat kinderen niet buiten eten of drinken. Maak plakkerige handen en monden schoon voor het naar buiten gaan. Neem altijd een pincet en speciaal spuitje mee tegen steken. Als het kind wordt gestoken verwijder de angel direct en zuig het gif weg met het speciale spuitje.

Koel de steekplek met ijsklontjes ingewikkeld in een theedoek of washandje.

9.2

Teken Teken kunnen besmet zijn met bacteriën die de ziekte van Lyme veroorzaken. Teken leven in bossen, struiken en in hoog gras. Zij leven van menselijk en dierlijk bloed en bijten zich vast aan de huid. Bij het opzuigen van het bloed kunnen bacteriën worden


Pagina 26 van 99

overgebracht. Voor meer informatie kunt u terecht op de website van het RIVM 7. Om tekenbeten te voorkomen gelden de volgende normen:   

Draag in het bos of natuur altijd kleding met lange mouwen en broekspijpen (de broekspijpen in de sokken). Teken kunnen achterblijven in kleding. Gebruik insecten-werend middel. Let op: lees de bijsluiter altijd goed voor gebruik. Controleer kinderen op tekenbeten na een uitstapje.

Neem altijd een tekenverwijderaar mee naar het bos en lees de bijsluiter goed voor gebruik. Wordt een kind gebeten? Verwijder met het tekenpincet de teek zo snel mogelijk en desinfecteer het wondje na de beet. Noteer de datum en de plek van de beet.

9.3

Agrarische kinderopvang Agrarische kinderopvang is een opvanglocatie met dieren waardoor kinderen vaker in contact met dieren komen en dus een groter risico lopen op infectieziekten of lichamelijke klachten. Het oplopen van een infectieziekte via de dieren kan op de volgende manieren:  Direct contact: door te knuffelen, te aaien of het verzorgen van de dieren.  Indirect contact: via de mest of stallingsplaatsen (ook de hekken erom heen) van de dieren.  Indirect via voedselresten van de dieren. Hygiënisch werken Om de verspreiding van ziekteverwekkers zo klein mogelijk te houden, moet er hygiënisch gewerkt worden op de dierenverblijfplaatsen. Hiervoor gelden de volgende normen:        

Ruim de dierenmest dagelijks op. Laat kinderen niet in de buurt komen van de mest. Houdt de mestopslagplaats ver van de speelruimtes. Gebruik aparte kruiwagens voor de mest. Ruim altijd de mest op waar kinderen komen. Houd de dieren buiten de speeltuinen. Ververs en reinig de drinkbakken van de dieren elke dag. Plaats een fonteintje met zeep en papieren handdoeken in de buurt van dierenverblijven, zodat iedereen zijn handen kan wassen. Zie Bijlage 1: Schone handen voor instructies voor het handen wassen.

Denk bij nieuwe of te verbouwen locaties aan het plaatsen van een luchtwasser in het dierverblijf. Hiermee gaat u uitstoot van (gevaarlijke) stoffen en fijn stof tegen.

Persoonlijke hygiëne kinderen en beroepskrachten Kinderen en beroepskrachten kunnen zichzelf goed beschermen tegen ziekteverwekkers en tegen het verspreiden van het vuil van dieren. Om uzelf en de kinderen te beschermen gelden hiervoor gelden de volgende normen:  

Geef elk kind een eigen overall met naam. Trek de overalls buiten de groep uit en hang ze apart op.

7 Informatie over tekenbeten en Ziekte van Lyme http://www.rivm.nl/Onderwerpen/T/Tekenbeten_en_lyme


Pagina 27 van 99

        

Was de overalls elke week (of bij zichtbaar vuil) op 60 °C, of op een temperatuur van 40°C tot 60°C én droog in de droogtrommel (minimale stand kastdroog) of strijk (minimale stand medium=2 stippen) het textiel. Trek rubberlaarzen aan bij een bezoek aan dierenverblijven. Trek de laarzen buiten de groep uit, bij voorkeur in een apart halletje. Poets laarzen schoon met een borstel of spuit ze schoon boven een putje. Bewaar laarzen niet samen met schoenen. Eet en drink niet bij dieren. Drink geen rauwe melk. Houd kinderen weg van zieke dieren of dieren die aan het bevallen zijn. Neem geen speelgoed, knuffels, flessen of spenen mee naar het dierenverblijf.

Omgang met dieren Kinderen kunnen via direct contact besmet raken met ziekteverwekkers. Of gezondheidsklachten krijgen door allergenen die van de dieren afkomen zoals huidschilfers. Voor een veilige en hygiënische omgang met dieren gelden de volgende normen:        

Alle dieren moeten ingeënt zijn tegen ziekten. Leer de kinderen hoe zij moeten omgaan met dieren, om aanvallen, bijten of krabben te voorkomen. Laat kinderen nooit alleen met dieren. Laat kinderen dieren niet kussen. Houd kinderen weg bij dierenvoer. Houd kinderen weg bij kattenbakken. Zwangere vrouwen mogen kattenbakken niet verschonen. Was na dierencontact de handen goed met water en zeep.


Pagina 28 van 99

10

Bijlage

10.1

Bijlage 1: Schone handen Werkwijze handenwassen of desinfecteren  Was uw handen met water en vloeibare zeep als ze zichtbaar vuil zijn. Gebruik dan geen hand desinfecteren middel. Door zichtbaar vuil vermindert de werking. 

Zijn uw handen niet zichtbaar vuil? Dan mag u kiezen of u uw handen wast of desinfecteert. Pas de manieren niet allebei toe; de huid droogt dan te veel uit en beschadigt sneller. De handen worden voldoende schoon als u deze alleen wast of desinfecteert.

Was uw handen zo:  Maak uw handen nat.  Breng vloeibare zeep uit een dispenser aan op uw handen.  Wrijf de zeep minimaal 10 seconden goed uit. Wrijf ook uw duimen, vingertoppen, polsen en de huid tussen uw vingers in.  Spoel de zeep af.  Droog uw handen en polsen met een wegwerpdoekje.  Heeft u geen no-touch kraan? Sluit dan de kraan met uw elleboog of het wegwerpdoekje.  Gooi het doekje weg.


Pagina 29 van 99

Was de handen van de kinderen zo:  Was de handen met water en vloeibaar zeep als de handen (on)zichtbaar vuil zijn.  Gebruik stromend water.  Maak de handen nat en doe er vloeibaar zeep op.  Wrijf de handen in met zeep en water op de handpalmen, tussen de vingers, de nagels, duimen en de vingertoppen.  Dep de handen droog met bij voorkeur papieren handdoeken of anders een stoffen handdoek (vervang deze ieder dagdeel). Desinfecteer uw handen zo:  Zorg dat uw handen droog zijn. Vocht verdunt het hand-desinfectiemiddel, waardoor dit onvoldoende werkt.  Neem zoveel hand desinfecterend middel dat het kuiltje van uw hand is gevuld.  Wrijf uw handen hier helemaal mee in. Neem ook uw duimen, vingertoppen, polsen en de huid tussen uw vingers mee.  Blijf het middel uitwrijven tot alles is opgedroogd. Pas dan zijn ziekteverwekkers gedood.


Pagina 30 van 99

10.2

Bijlage 2: Microvezeldoekjes

Microvezeldoekjes Tegenwoordig wordt er steeds meer gebruik gemaakt van microvezeldoekjes. Doordat de vezels in deze doekjes zijn gesplitst, hebben microvezeldoekjes een veel groter oppervlak dan katoenen schoonmaakdoekjes. Zo kunnen microvezeldoekjes vuil en ziekteverwekkers veel beter opnemen dan gewone schoonmaakdoekjes. Bovendien raspen de vezels het vuil los, waardoor u vlekken gemakkelijker verwijdert. U kunt microvezeldoekjes zowel droog als vochtig gebruiken. Voor een optimaal resultaat gelden de volgende normen.

10.3



Gebruik de microvezeldoekjes altijd zonder schoonmaakmiddelen. Wijk hier alleen van af als de leverancier dit aangeeft.



Wilt u de doekjes vochtig gebruiken? Maak ze dan vlak voor gebruik licht vochtig onder de kraan of met het middel dat de leverancier voorschrijft. Leg de doekjes niet in een emmer water. Hierdoor nemen ze direct hun maximale hoeveelheid aan vocht op en verliezen ze hun reinigende werking.



Vouw de doekjes voor gebruik een aantal keer dubbel, zodat er meerdere vlakken ontstaan. Gebruik een nieuw, schoon vlak zodra de werking minder wordt.



Stop vuile microvezeldoekjes direct in de was; spoel ze tussentijds niet uit. Microvezeldoekjes trekken vuil zó goed aan dat handmatig uitspoelen geen zin heeft. Alleen in de wasmachine wordt een vuil doekje weer schoon.



Was de doekjes volgens de voorschriften van de fabrikant.



Droog gewassen microvezeldoekjes volgens de gebruiksinstructie. Let op: niet alle microvezeldoekjes kunnen in de droogtrommel. Berg de doekjes nooit vochtig op; hierdoor kunnen ziekteverwekkers uitgroeien.

Bijlage 3: Toegelaten desinfecterende middelen Toegelaten desinfecterende middelen voor oppervlakken, materialen en handen Het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Ctgb) beoordeelt of een desinfecterend middel goed werkt en veilig is. Ook stelt het Ctgb vast waarvoor het gebruikt mag worden. Een middel kan bijvoorbeeld alleen geschikt zijn voor het desinfecteren van de handen, maar niet voor het desinfecteren van oppervlakken. Daarnaast zijn sommige middelen alleen effectief tegen sommige bacteriën, terwijl andere middelen ook virussen kunnen doden. Middelen die door het Ctgb zijn toegestaan, zijn te herkennen aan de volgende code op de verpakking:  een N-code (4 tot 5 cijfers gevolgd door ‘-N’, bijvoorbeeld: 12345 N);


Pagina 31 van 99

 een NL-code (NL- gevolgd door 7 of 11 cijfers). Daarnaast moet de fabrikant op de verpakking melden waarvoor het middel gebruikt mag worden. Middelen die zijn toegelaten, staan ook op de website van het Ctgb: www.ctgb.nl/toelatingen Op de website van het Ctgb is voor elk toegelaten middel het ‘Actueel gebruiksvoorschrift’ opgenomen. In dit gebruiksvoorschrift staat waarvoor het middel gebruikt mag worden en tegen welke infectieziekten het effectief is. Ook staat er hoe u het middel moet gebruiken. 

Gebruik alleen een desinfecterend middel dat door het Ctgb is toegestaan. Controleer in het actueel gebruiksvoorschrift of het middel: geschikt is voor het ‘materiaal’ (bijv. handen, harde oppervlakken) dat u wilt desinfecteren; en effectief is tegen de infectieziekten die u wilt doden. Wilt u een oppervlak desinfecteren dat is verontreinigd met bloed? Zorg dan dat uw middel effectief is tegen virussen. Desinfecteert u vanwege een (uitbraak van een) infectieziekte? Bespreek dan met de GGD of uw desinfectiemiddel geschikt is tegen de (mogelijke) ziekteverwekker.



Gebruik een desinfecterend middel altijd volgens de gebruiksaanwijzing.

Er zijn een aantal middelen die zowel schoonmaken als desinfecteren. Dit staat dan in het gebruiksvoorschrift. Het is dan niet meer nodig om eerst schoon te maken.

Let op: u mag een desinfecterend middel alleen gebruiken voor de toepassingen die in het gebruiksvoorschrift staan beschreven! Zie de onderstaande voorbeelden: Voorbeeld 1: U heeft een desinfecterend middel waarmee u uw handen wilt desinfecteren. In het gebruiksvoorschrift staat alleen beschreven dat het middel geschikt is voor de desinfectie van harde oppervlakken. U mag dit middel dan niet voor uw handen gebruiken. Voorbeeld 2: U heeft een desinfecterend middel waarmee u een oppervlak wilt desinfecteren dat bevuild was met bloed. In het gebruiksvoorschrift staat dat het middel effectief is tegen bacteriën, gisten en schimmels. U mag dit middel dan niet gebruiken voor de desinfectie van het oppervlak; bij een verontreiniging met bloed heeft u namelijk een middel nodig dat effectief is tegen virussen.


Pagina 32 van 99

Bijlage 4: Schoonmaakschema’s

Afvalbakken Deuren Deurknoppen Gordijnen

● ● ●

allesreiniger allesreiniger allesreiniger wasmiddel

● ● ● ●

Lamellen/ jaloezieën Losse aircosystemen

●

allesreiniger

●

●

●

Plafond

●

●

Ramen Radiatoren

● ●

●

Telefoon Vensterbanken Ventilatieroosters

Vloeren (glad) Vloeren (tapijt) Wanden tot 1.20 m

Wanden boven 1.20 m

● ●

allesreiniger

● ●

allesreiniger allesreiniger

● ● ●

●

● ●

vloerreiniger ●

●

allesreiniger

● ● ●

●


desinfecteren

drogen

naspoelen

product

reinigen

periodiek

wekelijks

Algemeen

dagelijks

10.4

opmerkingen

2 x per jaar machinaal 4 x per jaar volgens gebruiksaanwijzing leverancier zo nodig stofdraden verwijderen 4 x per jaar 4 x per jaar stofzuigen

2 x per jaar stofzuigen of klam vochtige doek stofzuigen zo nodig tastvlekken verwijderen zo nodig stofdraden verwijderen

Pagina 33 van 99

Binnenkant kasten Binnenkant open kasten Box Boxkleed (plastic) Boxkleed (textiel)

Deurmat Hoezen om matrassen en banken

●

wasmiddel

● ●

●

allesreiniger

●

allesreiniger

●

allesreiniger

●

allesreiniger

●

●

●

●

Thee-, handen vaatdoeken Verkleedkleren

●

Verschoonhoek

●

● ●

●

●

● ●

Toegelaten middel ctgb wasmiddel

●

wasmiddel

●

allesreiniger

●

desinfecter en

● ● ●

drogen

allesreiniger allesreiniger wasmiddel

●

naspoelen

● ●

●

Speelgoed baby’s (in de mond) Speelgoed (niet in de mond) Speel-, werkvlakken en meubilair Thermometer

reinigen

periodiek

product allesreiniger allesreiniger

● ●

Knuffelbeesten

Watertafel Zand/watertafel

wekelijks

dagelijks

Groepsruimten

maandelijks wekelijks machinaal op 60°C of langste programma op 40°C stofzuigen maandelijks machinaal op 60°C of langste programma op 40°C maandelijks machinaal op 60°C of langste programma op 40°C

●

maandelijks

●

● ●


opmerkingen 1 x per jaar 4 x per jaar

●

na gebruik ieder dagdeel vervangen maandelijks machinaal op 60 °C of langste programma op 40 °C zie ook paragraaf 3.4 na gebruik 4 x per jaar verversen

Pagina 34 van 99

Aanrecht / spoelbak / kranen Afvalbak (buitenzijde) Afvalbak (binnenzijde) Afzuigkap

●

allesreiniger

●

●

allesreiniger

●

●

allesreiniger

●

●

afwasmiddel

●

Broodtrommel Filter vaatwasser

● ●

Fornuis Keukenmaterialen Koelkast Magnetron / oven Snijplank

● ● ● ●

allesreiniger afwasmiddel allesreiniger allesreiniger afwasmiddel

Thee-, handen vaatdoeken

●

wasmiddel

●

opmerkingen

● dagelijks afvalzak vervangen 4 x per jaar

●

●

● ● ● ● ●

●

●


desinfecteren

drogen

naspoelen

product

reinigen

periodiek

wekelijks

dagelijks

Keuken

volgens gebruiksaanwijzing leverancier maandelijks 2 x per jaar vervangen na gebruik 1 x per 2 weken na gebruik afwasmachine of handmatig met water van 60 °C ieder dagdeel vervangen

Pagina 35 van 99

Bedjes Beddengoed persoonsgebonden! Beddengoed niet persoonsgebonden

● ●

●

Dekbedden/dekens

●

allesreiniger wasmiddel

● ●

wasmiddel

●

wasmiddel

●

desinfecteren

drogen

naspoelen

product

reinigen

periodiek

dagelijks

wekelijks

Slaapkamer

opmerkingen maandelijks machinaal, bij zichtbaar vuil direct machinaal na iedere wisseling bed maandelijks machinaal op 60 °C of langste programma op 40 °C

●

Deurklinken/ handgrepen/ lichtschakelaars Douche/bad

●

allesreiniger

●

●

allesreiniger

●

Houder toiletpapier

●

allesreiniger

●

Potjes Toiletwanden Toiletvloeren Toiletten

● ● ● ●

● ● ● ●

Wastafels/ kranen

●

allesreiniger allesreiniger vloerreiniger sanitair reiniger allesreiniger

desinfecteren

drogen

naspoelen

product

reinigen

periodiek

wekelijks

dagelijks

Sanitair

opmerkingen

na gebruik

na gebruik

na ieder dagdeel

●


Pagina 36 van 99

desinfecteren

drogen

naspoelen

product

reinigen

periodiek

wekelijks

dagelijks

Buitenruimte

opmerkingen

Afvalbakken

●

allesreiniger

●

zo nodig

Buitenspeelgoed

●

allesreiniger

●

zo nodig

Zand in de zandbak

●

●

zie ook paragraaf 8.1

Doekjes / mop Emmers Stofzuiger Werkkast

● ●

wasmiddel allesreiniger ● ●

allesreiniger

● ● ● ●


desinfecteren

drogen

naspoelen

product

reinigen

periodiek

wekelijks

dagelijks

Schoonmaakmaterialen

opmerkingen

na ieder dagdeel

Pagina 37 van 99

Deel 2: Binnen- en buitenmilieu


Pagina 38 van 99

11

Gezonde binnenlucht Het binnenmilieu is de leefomgeving binnen in een gebouw, een gezond binnenmilieu is met schone lucht, een aangename temperatuur en een aangenaam geluidsniveau. Als er onvoldoende aandacht wordt besteed aan de binnenlucht dan kan dit zorgen voor stress, allergieën en snellere verspreiding van ziekteverwekkers. In dit hoofdstuk vindt u de adviezen voor luchtverversing (ventileren en luchten) en de temperatuur. Een gezonde binnenlucht betekent dat de lucht schoon, fris is, weinig stofdeeltjes en ziekteverwekkers bevat. De temperatuur mag niet te hoog of te laag zijn, de lucht moet steeds ververst worden en de vochtbalans moet goed zijn. Vervuilde lucht is niet gezond voor de beroepskrachten en de kinderen. De binnenlucht kan op verschillende manieren vervuild raken:  tijdens het schoonmaken;  door beton en kunststof in het gebouw;  door de mensen;  kleding;  (huis)dieren. Mensen ademen kooldioxide (CO2) uit. De hoeveelheid kooldioxide8 is goed te meten. Als het gehalte laag is weet u of de ruimte goed is geventileerd en dus voldoende verse lucht heeft. Wanneer de hoeveelheid kooldioxide in de ruimte te hoog is kunnen er klachten ontstaan:  hoofdpijn;  irritatie van de ogen;  concentratiestoornissen;  irritatie van de slijmvliezen;  vaak niezen en hoesten;  tekenen van astma.

11.1

Luchtverversing Ziekteverwekkers blijven in slecht geventileerde ruimtes langer in de lucht. De kans dat een beroepskracht of een kind ziek wordt is dan groter. Om de binnenlucht schoon en vers te houden is het nodig om de hele tijd de lucht te verversen. Het verversen van lucht kan door te ventileren of door te luchten. Ventileren is het voortdurend verversen van lucht. De buitenlucht vervangt telkens (een deel van) de binnenlucht die vervuild is door vocht, gassen zoals geurtjes en ziekteverwekkers (uit bijvoorbeeld zwevende deeltjes fijn stof). Luchten is het in korte tijd (ongeveer 15 minuten) verversen van alle vervuilde binnenlucht. Dit doet u door de ramen en/of buitendeuren wijd open te zetten. Let op: luchten is geen vervanging van ventilatie.

8 Het CO2-gehalte wordt gemeten in ppm (parts per million). De buitenlucht bevat ongeveer 400 tot 500 ppm CO 2. Dat betekent dat 1 miljoen liter buitenlucht ± 400 tot 500 liter CO2 bevat.


Pagina 39 van 99

Voor het luchten en ventileren gelden de volgende adviezen:        

Lucht tijdens het schoonmaken, stofzuigen en bedden verschonen. Lucht na het gebruik van verf of andere sterk ruikende spullen. Lucht s ’ochtend vroeg de ruimtes die in de nacht niet zijn geventileerd. Lucht tijdens het spelen en beweegspelletjes. Ventileer ook als de ruimtes leeg zijn. Alle ruimtes hebben ramen, roosters of een mechanische installatie. Alle ramen kunnen op kieren staan of zet mechanische toestellen op de hoogste ventilatiestand. Alle ruimtes kunnen dag en nacht, bij hitte en kou geventileerd worden.

Naast het ventileren en luchten is het ook mogelijk om de binnenlucht te verversen door mechanische ventilatie. De mechanische ventilatie kan soms niet goed werken door vervuiling slecht onderhoud. Voor een goed werkende mechanische ventilatie gelden de volgende adviezen:        

Houd reiniging, metingen en vervangingen bij in een logboek. Houd ventilatieroosters in ramen schoon, ook het binnenwerk. Houd roosters en spleten onder de deuren open en dek ze niet af. Reinig of vervang de filters van de luchttoevoer volgens de instructies van de fabrikant. Reinig de ventielen als ze zichtbaar vuil zijn, en let op het terugplaatsen van de kapjes in de juiste stand. Laat de leverancier het systeem (apparaat) minimaal eens per jaar schoonmaken. Laat de binnenzijde van de kanalen van het systeem iedere 5-7 jaar schoonmaken. Laat iedere vijf jaar per ruimte meten hoeveel lucht het systeem verplaatst, laat dit zo nodig opnieuw inregelen.

Om te controleren of het ventileren en luchten ook zorgt voor een goed binnenmilieu kunt u de hoeveelheid kooldioxide (CO2) meten. Voor het controleren en meten van het gehalte kooldioxide gelden de volgende adviezen:       11.2

Zorg voor een goed afleesbare CO2-meter, die met licht goed/matig/slecht aangeeft en de gegevens opslaat. Herstel de instellingen eens per twee weken voor correcte waarden en laat de meter een tijdje buiten staan of in een open raam. Plaats de CO2-meter op een plek waar geen ramen of deuren zijn waar ventilatie is. Houd het CO2-gehalte lager dan 1000 ppm, het liefst onder 800 ppm. Houd een logboek bij met de afgenomen metingen, vermeld: naam ruimte, datum meting, hoogste waarde van de week en ijkmoment. Bewaar de gegevens minimaal 12 maanden.

Stoffigheid en allergenen Tijdens activiteiten komt er meer stof en allergenen in de lucht. Zwevend fijn stof kan bijvoorbeeld astma verergeren. Het is belangrijk om overal goed schoon te maken en stof te wissen. Hiervoor gelden de volgende adviezen: 

Plaats gemakkelijk schoon te maken meubels (bijvoorbeeld dichte kasten, zonder poten of juist op hoge poten).


Pagina 40 van 99

  

Maak en houd u aan het schoonmaakschema. Stofzuigen, vegen of droog wissen als er geen kinderen zijn. Lucht de ruimte tijdens het stofzuigen of droogwissen.

Allergenen zijn stoffen die voor een allergische reactie zorgen zoals astma of allergisch eczeem. Kinderen zijn gevoelig voor allergenen die voorkomen in huisstofmijten, huisdieren, ongedierte, parfum, bomen of planten. Stofzuigen haalt wel een deel van de allergenen weg, maar niet alles. Voor het verwijderen en verminderen van allergenen gelden de volgende adviezen:   

    11.3

Gebruik geen schoonmaakmiddelen of luchtverfrissers in de buurt van kinderen. Zorg voor wasbare knuffels en textiel. Was hoezen, kussens, dekens en lakens op 60ºC, of op een temperatuur van 40°C tot 60°C én droog in de droogtrommel (minimale stand kast droog) of strijk (minimale stand medium=2 stippen) het textiel. Plaats geen bloemen met sterke geur. Plaats geen planten met harige bladeren. Veeg elke week de stof van plantenbladeren. Maak de plantenbakken, potten en schotels elk jaar schoon.

Verf, lijm en spuitbussen In veel soorten verf(verwijderaars), lijm en spuitbussen zitten oplosmiddelen (vluchtige organische stoffen) die tijdens het gebruik verdampen. Deze stoffen kunnen o.a. irritatie van de slijmvliezen, hoofdpijn en vermoeidheid veroorzaken, maar kunnen bij inademen ook leiden tot een vergiftiging. Spuitbussen verspreiden een nevel die gemakkelijk ingeademd kan worden en die niet bevorderlijk is voor de gezondheid. Voor het voorkomen van giftige dampen door oplosmiddelen gelden de volgende adviezen:    

11.4

Gebruik voor knutselen verf en lijm op waterbasis. Ventileer tijdens en na het gebruik van knutselverf of -lijm of extra. Gebruik geen producten met oplosmiddelen en andere chemische producten in het bijzijn van kinderen. Schilder geen voorwerpen of delen van het gebouw in het bijzijn van kinderen. Na het gebruik van verf de ruimte luchten totdat de geur helemaal is verdwenen. Daarna gedurende enkele weken extra blijven luchten, ook bij verf op waterbasis.

Rook en andere verbrandingsproducten Rook bestaat uit verbrandingsgassen en vaste deeltjes (fijn stof). Bij het branden van kaarsen, waxine, olie, gel, enz. komt dit vrij en kan de binnenlucht vervuilen. Ook het verbranden van gas in een gasoven of een geiser zonder afvoerkanaal kan de binnenlucht vervuilen. Deze vrijgekomen stoffen hebben een nadelige invloed op de luchtwegen en longen, en op hart en bloedvaten. Voor het voorkomen van verbrandingsgassen gelden de volgende adviezen:  

Gebruik geen verbrandingstoestel zonder gesloten toe- en afvoer, behalve een gastoestel om op te koken in een afsluitbare keuken met mechanische luchtafzuiging. Zet tijdens het koken op gas de mechanische afzuiging aan. Indien er ook een geiser of


Pagina 41 van 99

 

cv-ketel in de keuken aanwezig is, zorg dan voor voldoende toevoer van frisse lucht. (Mechanische afzuiging kan de verbrandingsgassen terug zuigen in een gebouw wanneer er onvoldoende luchttoevoer is.) Brand geen wierook, kaarsen, waxine, olie, gel, enz. Laat niemand roken in het gebouw.

Bij onvolledige verbranding kan het gevaarlijke koolmonoxide ontstaan. Een signaal van onvolledige verbranding zijn instabiel flakkerende vlammen die gelig van kleur zijn. In dat geval neemt u direct contact op met de onderhoudsmonteur. Bij het inademen van veel koolmonoxide ontstaat er een vergiftiging en kunnen klachten als hoofdpijn, misselijkheid, duizeligheid, slaperigheid, hartkloppingen, snel ademen, braken en verwardheid optreden. U kunt zelfs bewusteloos raken en overlijden. Om vrijkomen van en ongelukken met koolmonoxide te voorkomen gelden de volgende adviezen:     11.5

Laat de geiser, gaskachel of andere installaties jaarlijks controleren. Plaats koolmonoxidemelders in verblijfsruimten in de buurt van een verbrandingstoestel. Plaats de melders op een hoogte van 1,5-2 meter hoogte aan de wand, niet boven een verbrandingstoestel en niet op een plek waar waterdamp bij komt. Lees de gebruiksaanwijzing van de melders en let op de levensduur van de melder.

Kwik Kwik zit in oude thermometers, barometers en thermostaten. Kwik komt vrij als deze breken. Ook zitten er kleine hoeveelheden kwik in energiezuinige lampen zoals tl-lampen en spaarlampen. Bij kamertemperatuur is kwik een zilverkleurige vloeistof, die in bolletjes uiteenvalt. Het inademen van kwikdamp kan de gezondheid aantasten. Deze damp komt vrij uit het gemorste vloeibare kwik. Bij het inademen van veel kwikdamp, kunnen acute klachten ontstaan zoals hoesten, rillingen, koorts, hoofdpijn en kortademigheid. Gezondheidseffecten zijn over het algemeen tijdelijk, maar bij een zeer hoge blootstelling kunnen de gezondheidseffecten ook blijvend zijn. Kinderen zijn gevoeliger voor kwikdamp dan volwassenen. Voor het voorkomen van kwikdamp en bij het vrijkomen van kwik gelden de volgende adviezen:   

 

Verwijder kwikthermometers en kwikbarometers en breng deze als chemisch afval naar de milieustraat (voorkom lekken tijdens vervoer). Laat iedereen de ruimte verlaten als er kwik is vrijgekomen. Loop niet door het gebroken materiaal en het gemorste kwik. Indien u vermoedt dat u door het gebroken materiaal bent gelopen, doe dan uw schoenen uit, verpak ze in een plastic zak en zet deze buiten. Behandel deze schoenen vervolgens als chemisch afval. Open ramen en buitendeuren van de betrokken ruimte, maar sluit deuren naar andere ruimtes. Gebruik geen stofzuiger, bezem of stoffer en blik om kwik op te ruimen. Raadpleeg de GGD voor opruimadviezen of de website van het RIVM (toolkit kwik).


Pagina 42 van 99

11.6

Temperatuur- en vochtbalans Bij een luchtvochtigheid van meer dan 60%, overleven huisstofmijten goed in textiel, vloerbedekking, bedden of kussens. Damp, die samenhangt met hoge luchtvochtigheid, zorgt voor schimmel op wanden. Door goed te ventileren verdwijnt vocht snel en vormt zich geen schimmel. Vocht is het beste af te voeren door een combinatie van ventilatie en verwarming. In de zomer is de luchtvochtigheid vaak hoog, bijvoorbeeld 70%. Wanneer de luchtvochtigheid in de winter hoger blijft dan 60%, raadpleeg dan een deskundige om de oorzaak op te sporen. Om vochtplekken met schimmel goed te verwijderen, zie voor schoonmaakinstructies de Hygiënerichtlijnen van het LCHV. Een te droge lucht kan irritaties aan de slijmvliezen en de ogen veroorzaken. Ook huisstofmijt en schimmel geven bij sommige kinderen klachten. Het vocht in de ruimte komt vaak van de mensen in de ruimte of van:  wasdrogers;  dweilwater;  aquaria;  planten;  natte was. Voor een goede temperatuur en vochtbeheersing gelden de volgende adviezen:      

11.7

Plaats in elke ruimte waar kinderen verblijven een thermometer. Stel de temperatuur in groepsruimten tijdens in op 20 °C en in slaapkamers op 15 à 18°C. Zorg ervoor dat de temperatuur altijd ongeveer hetzelfde blijft. Houd de luchtvochtigheid tussen de 40% á 50%. Ventileer de ruimte meer als de kinderen erg actief zijn. Herstel lekkages direct en maak de vochtplekken goed schoon.

Hitte in en om het gebouw In Nederland kan het in de zomertijden binnen een gebouw warmer worden dan buiten. Het gebouw koelt u door intensieve ventilatie, wanneer het buiten minder warm is dan binnen. Het wijd open zetten van ramen en deuren werkt verkoelend, als de lucht binnen flink in beweging komt. Warm weer kan leiden tot klachten als vermoeidheid, concentratieproblemen, duizeligheid en hoofdpijn. Daarnaast kunnen huidklachten optreden zoals jeuk en uitslag met blaasjes. In ernstige situaties kan door uitdroging kramp, misselijkheid, uitputting, flauwte en bewusteloosheid optreden. Bij hitte kunnen kleine blaasjes op een jeukende rode huid optreden door het verstopt raken van zweetklieren, meestal onder kleding. Dit wordt ook wel prickly heat genoemd en is niet gevaarlijk maar wel hinderlijk. Verlichtend werkt luchtige kleding, afnemen met een koele natte doek en drogen met een frisse luchtstroom. Kinderen zijn kwetsbaar voor hitte omdat ze minder goed kunnen aangeven hoe het met ze gaat. Daarom zijn maatregelen belangrijk als het binnen meer dan 25°C wordt. Het kindercentrum dient een hitteprotocol op te stellen, dat gemakkelijk en snel uitvoerbaar is voor de beroepskrachten. Voor het opstellen van een hitteprotocol gelden de volgende adviezen:


Pagina 43 van 99

     

  11.8

Plaats zonwering voor de ramen waar de zon op staat en doe deze omlaag voordat de zon naar binnen schijnt. Zet zo min mogelijk lampen of apparaten aan. Zet ramen en deuren wijder open wanneer dit verkoelend is. Doe ze echter nooit dicht bij warmte, ventileren blijft noodzakelijk. Ventileer ‘s nachts zoveel mogelijk extra, zodra het buiten koeler is dan binnen. Gebruik een ventilator in de ruimtes als het warmer wordt dan 25°C. Laat de kinderen buiten blijven als het daar koeler is dan binnen (maar voorkom blootstelling aan direct zonlicht tussen 12.00 en 15.00 uur). Zorg voor schaduw op de speelplaats. Doe geen spelletjes waarvan kinderen het te warm krijgen. Laat kinderen en beroepskrachten voldoende drinken.

Asbest Beschadiging van materialen met asbest vormt een risico omdat er vezeltjes in de lucht komen. Het is in de praktijk moeilijk om beschadiging altijd te voorkomen. Dan treedt een noodsituatie op. Daarom is het raadzaam om asbest preventief door een vakkundig bedrijf te laten verwijderen. Is er twijfel of er asbest aanwezig is? Vraag dan advies aan uw eigen GGD. Zelf asbest verwijderen uit een gebouw is niet toegestaan. Wanneer er een vermoeden van asbest is, gelden de volgende adviezen:   

Laat een inventarisatie uitvoeren indien de locatie voor 1994 is gebouwd, zodat u weet of er asbest in het gebouw aanwezig is, en zo ja, waar. Laat asbest weghalen door een gecertificeerde asbestverwijdering bedrijf. Boor, schuur of zaag niet in materiaal waarin asbest is verwerkt.


Pagina 44 van 99

12

Planten en bomen in en om het gebouw Planten en bomen zijn belangrijk voor mensen, ze kunnen ook gezelligheid geven doordat ze mooi van kleur zijn of lekker ruiken. Maar sommigen kunnen giftig zijn voor de mens of allergische reacties opwekken. Veiligheid Nederland heeft een uitgebreide lijst samengesteld waarin binnen- en buitenplanten zijn opgenomen die giftig kunnen zijn. Deze lijst is te vinden via www.veiligheid.nl.

12.1

Giftige planten Giftige planten zijn planten die vergiftigingsverschijnselen veroorzaken wanneer kleine hoeveelheden ervan worden opgegeten, of planten die ontstekingen of andere huidaandoeningen veroorzaken wanneer ze worden aangeraakt. Giftige planten kunnen slaap verwekken, de huid irriteren, de slijmvliezen aantasten, kramp of buikloop veroorzaken. Veel planten zijn giftig maar doordat ze er niet aantrekkelijk uitzien om op te eten zijn er maar weinig gevallen van vergiftigingen door planten bekend. Planten met bijvoorbeeld besjes hebben op kinderen wel een grote aantrekkingskracht. Een voorbeeld van een erg giftige plant is de berenklauw. Als de huid in aanraking komt met de brandharen, veroorzaakt dit in eerste instantie een brandblaar. Later wordt dit een open zwerende wond. De plant Ambrosia wordt ook wel hooikoortsplant genoemd, omdat hij tijdens de bloei grote hoeveelheden pollen produceert die een allergische reactie kunnen veroorzaken.

Berenklauw

Ambrosia


Pagina 45 van 99

Voor bomen en planten in de omgeving gelden de volgende adviezen:  

  

12.2

Voorkom dat er giftige planten in ruimten en op de buitenruimte aanwezig zijn. Let op bij het plaatsen van nieuwe bomen en planten dat deze geen stuifmeel afgeven. Mensen kunnen hier allergisch voor zijn. Met name van de berk is bekend dat deze aanleiding kan geven tot allergische klachten. Ook eiken, naaldbomen en onkruid kunnen veel stuifmeel afgeven. Laat berenklauw bij het speelterrein verwijderen. Meld Ambrosia via de site http://www.natuurkalender.nl/toepassingen/hooikoorts/ambrosia_invoer.asp. Draag volledig dekkende kleding en handschoenen bij het verwijderen van Ambrosia. Draag bij verwijdering tijdens het bloeiseizoen ook een mondkapje en veiligheidsbril.

Eikenprocessierups De eikenprocessierups vormt een jaarlijks terugkerend probleem in een groot deel van Nederland. Van circa mei tot en met augustus gaat de eikenprocessierups op eikenbomen in processieachtige colonnes op zoek naar nieuwe eikenbladeren; vandaar de naam eikenprocessierups. Eikenbomen met rupsen zijn te herkennen aan de nesten; dichte spinsels van vervellinghuidjes, uitwerpselen en brandharen. Daarnaast zijn deze bomen vaak kaalgevreten. Gedurende deze periode verspreidt de rups brandhaartjes die bij mensen ernstige irritaties van de ogen en luchtwegen kunnen geven. Na contact met de brandharen ontstaan er na enkele uren klachten van de huid: pijnlijke jeuk en huiduitslag in de vorm van bultjes of blaasjes. De eigenaar van de besmette bomen is verantwoordelijk voor de overlast bestrijding en voor het waarschuwen van het publiek. Veel eikenbomen zijn eigendom van de gemeente, Rijkswaterstaat of van Staatsbosbeheer. Indien er eikenbomen met eikenprocessierupsen op het terrein of in de nabije omgeving staan, gelden de volgende adviezen:    

Vraag advies bij uw gemeente of GGD. Laat een deskundige het nest verwijderen. Draag kleding met lange mouwen en broekspijpen en een gesloten kraag. Laat kinderen niet buiten spelen en laat geen speelgoed buiten liggen.

Wanneer u of een van de kinderen in contact is geweest met de rupsen of brandharen gelden de volgende adviezen:    

Ga na aanraking van de rupsen of haren niet krabben of wrijven, maar strip de huid met plakband en spoel daarna met lauw water. Spoel ook de ogen goed met lauw water. Was de kleren (liefst op 60ºC of op 40 ºC en droog de kleding in een droogtrommel). Neem bij ernstige klachten contact op met uw huisarts.

Klachten verdwijnen over het algemeen binnen twee weken. Een zachte crème met menthol kan verlichting geven.


Pagina 46 van 99

13

Bijlage

13.1

Voorbeeld logboek van onderhoud van een mechanisch ventilatiesysteem Locatie: …….. Reiniging filter

datum

uitvoerder

certificaat

bijzonderheden

Vervanging filter

Reiniging kanalen (om de 5-7 jaar)

Reiniging ventielen (let op terugplaatsen in juiste stand) Meting luchtstroom via ventielen (debiet) om de 5 jaar Inregeling van ventielen

Vervanging van onderdelen


Pagina 47 van 99

13.2

Voorbeeld voor een logboek van de gemeten CO2 –gehaltes Naam van de ruimte week

CO2-gehalte van de ruimte op een moment dat er veel kinderen zijn

datum en tijdstip van deze (hoogste) meetwaarde

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26


Pagina 48 van 99

Deel 3: Ziektebeelden


Pagina 49 van 99

14

Vaccinaties Weerstand bouw je op door het doormaken van een ziekte. Je kunt ook weerstand opbouwen door vaccinatie (inenting). Een vaccin bestaat uit verzwakte of gedode ziekteverwekkers. Het lichaam maakt dan antistoffen aan tegen de ziekteverwekker. Deze antistoffen beschermen het lichaam bij een echte infectie. Soms moeten inentingen vaker gegeven worden. Er bestaat niet tegen alle infectieziekten een vaccin. Rijksvaccinatieprogramma In Nederland worden alle kinderen gratis gevaccineerd tegen 12 infectieziekten die ernstig kunnen verlopen. Vaccinatie is een hele goede manier om infectieziekten te voorkomen. Dat is belangrijk want deze infectieziekten zijn vaak moeilijk of niet te behandelen. Medicijnen helpen dan alleen bij het verlichten van de ziekteverschijnselen. . Het RIVM roept de kinderen op voor de vaccinaties. Kinderen krijgen de vaccinatie op het consultatiebureau, bij de GGD, of via het Centrum voor Jeugd en Gezin. Als een kind een vaccinatie mist, dan kan deze later ingehaald worden. Het Rijksvaccinatieprogramma en meer informatie kunt u online vinden en downloaden op: http://www.rijksvaccinatieprogramma.nl/ en op http://www.rivm.nl/Onderwerpen/R/Rijksvaccinatieprogramma Vaccinaties buiten het Rijksvaccinatieprogramma Soms is het nodig om extra vaccinaties te halen, bijvoorbeeld voor een vakantie. Dit kan via de GGD, de huisarts of een vaccinatiecentrum. Kinderen met ouders uit landen waar tuberculose veel voorkomt, worden extra gevaccineerd tegen tuberculose met het BCG-vaccin. Bijverschijnselen Na vaccinatie kunnen er bijverschijnselen optreden. De meeste bijwerkingen beginnen op de dag van de vaccinatie. Vaak zijn ze binnen 2 dagen weer over. De meest voorkomende klachten zijn: • Rode plek, een zwelling of pijn op de plek van de vaccinatie. • Pijn bij het bewegen van de arm of het been waarin is geprikt. • Koorts. • Hangerigheid en huilen. • Baby’s kunnen onrustig slapen of extra veel slapen. • Kinderen vanaf 4 jaar kunnen flauwvallen door de spanning. Bij de vaccinatie tegen bof, mazelen en rodehond (BMR) beginnen de bijwerkingen pas 5 tot 12 dagen na de vaccinatie. Dan kunnen de kinderen lichte koorts en vlekjes krijgen. Bij het BCG vaccin ontstaat er een klein zwerend wondje op de plaats van de prik. Dit is bij het BCG-vaccin een teken dat het vaccin goed werkt. Vraag de ouder(s)/verzorger(s) om contact op te nemen met de huisarts of organisatie die de vaccinatie gegeven heeft als de bijverschijnselen blijven of verergeren. Registratie van de vaccinatiestatus van de kinderen door het kindercentrum In Nederland is meer dan 95% van de kinderen ingeënt. Toch komt er soms kinkhoest of mazelen voor. Vooral kinderen die (nog) niet gevaccineerd zijn lopen dan risico. Daarom is het belangrijk


Pagina 50 van 99

voor een kindercentrum om aan de ouders te vragen of hun kind deelneemt aan het Rijksvaccinatieprogramma en welke vaccinaties het kind al heeft gekregen. Ongevaccineerde kinderen In Nederland is het niet wettelijk verplicht om de kinderen te vaccineren. Er zijn ouders die  bijvoorbeeld vanwege hun levensbeschouwing  ervoor kiezen om hun kinderen niet te laten vaccineren. Het is over het algemeen niet nodig om ongevaccineerde kinderen te weigeren op het kindercentrum. In elk volgend hoofdstuk waar een ziektebeeld/infectieziekte behandeld wordt staat wanneer u welke kinderen moet of kunt weigeren.


Pagina 51 van 99

15

Zieke kinderen in het kindercentrum Een ziek kind Een ziek kind kan beter thuis blijven als het erg ziek is of de rest van de groep kan aansteken. Een kind met hoge koorts, dat veel overgeeft of met pijn, heeft rust, verzorging en extra aandacht nodig. Een kind met lichte ziekteverschijnselen zoals een snotneus of huiduitslag kan wel meedoen in de groep. Het is belangrijk om te weten of het kind op de groep kan blijven of dat u de ouders of arts moet waarschuwen. Let op de volgende punten bij de gezondheid van een kind:         

Speelt en gedraagt het kind zich zoals gewoonlijk? Praat het kind zoals normaal? Reageert het kind op wat u zegt of doet? Voelt het kind warm aan? Huilt het kind vaker of langer dan anders? Heeft het kind regelmatig een natte luier? Ziet de ontlasting van het kind er anders uit dan normaal? Wil het kind steeds liggen of slaapt het meer dan anders? Klaagt het kind over pijn?

Gezondheid van andere kinderen Bij sommige infectieziekten  die ernstig kunnen zijn  mag het zieke kind niet naar het kindercentrum komen om zo de groep en de beroepskrachten te beschermen. Het tijdelijk niet toelaten van een kind wordt ‘wering’ genoemd. Weer de kinderen alleen als anderen nog niet besmet zijn en altijd in overleg met de GGD. Wanneer waarschuwt u de ouders? Neem contact op met de ouders als een kind er niet goed uit ziet of zich niet lekker voelt. Niet elke gedragsverandering wordt door een ziekte veroorzaakt. Soms kan de ouder uitleggen waarom het kind zich zo gedraagt, bijvoorbeeld omdat het kind de vorige avond laat is gaan slapen. Als u denkt dat het kind opgehaald moet worden, beslist u met de ouders wat er gedaan kan worden tot zij het kind komen ophalen. Wanneer schakelt u de huisarts in? Normaal gesproken nemen de ouders van het kind contact op met de huisarts. Alleen bij dringend gevaar, neemt het kindercentrum zelf contact op zoals wanneer:  het kind het plotseling benauwd krijgt;  het kind bewusteloos raakt of niet meer reageert;  het kind plotseling hoge koorts krijgt;  het kind plotseling ernstig ziek wordt;  ernstige ongevallen gebeuren. Maak van te voren duidelijke afspraken over wie er contact opneemt met de arts, wie bij de groep blijft en wie met het zieke kind meegaat. Geen arts bereikbaar?  bel 112 voor een ambulance;  beschrijf duidelijk de situatie;  vermeld het adres en naam van het kindercentrum;  vraag om advies wat u in de tussentijd moet doen.


Pagina 52 van 99

Afspraken met de ouders over het ziektebeleid Informeer de ouders goed over de afspraken en de omgang met zieke kinderen op het kindercentrum. Bespreek de afspraken en het ziektebeleid bij het plaatsingsgesprek en geef de afspraken op papier mee aan de ouders. Afspraken over het beleid bij ziekte van het kind: 1. De werkwijze van het afmelden van een ziek kind door de ouders. 2. De redenen voor het kindercentrum om een ziek kind te laten ophalen. Beleid bij besmettelijke ziekten 1. Ouders melden besmettelijke ziekten van hun kind bij de leiding. 2. De leiding overlegt zo nodig met de GGD, afdeling infectieziektebestrijding. De GGD geeft onder ander advies over:  Het wel of niet weren van een kind.  Maatregelen om verspreiding te beperken.  Ouders van andere kinderen informeren over de ziekte, zodat zij kunnen opletten op de verschijnselen.  Overige kinderen uit voorzorg medicijnen of vaccin geven. Vaak zijn er geen bijzondere maatregelen noodzakelijk. Kinderen met een chronische ziekte of afweerstoornis Sommige kinderen hebben een bepaalde afweerstoornis waardoor zij vatbaarder zijn voor ziektes. Wanneer het kindercentrum hiervan op de hoogte is kunnen zij de ouders informeren wanneer er een infectieziekte heerst. Risico’s voor beroepskrachten Sommige infectieziekten kunnen ook gevaarlijk zijn voor zwangere. De arbodienst kan hier advies over geven. Maak met de arbodienst afspraken over beroepskrachten die zwanger zijn of willen worden.


Pagina 53 van 99

16

Wanneer schakelt u de GGD in? Is er misschien een besmettelijke ziekte op het kindercentrum, overleg dan met de afdeling infectieziektebestrijding van de GGD. De GGD geeft informatie over wat je kunt of moet doen. Soms neemt de GGD contact op met de ouders en (met toestemming van de ouders) met de behandelende arts. De GGD kan voor een informatiebrief zorgen die het kindercentrum uitdeelt aan de andere ouders. Wettelijke verplichte melding van infectieziekten (Artikel 26 van de Wet Publieke Gezondheid) Wanneer er een ongewoon aantal kinderen en medewerkers met een bepaalde ziekte in een kindercentrum komen moet dit volgens de Wet publieke gezondheid artikel 26 gemeld worden bij de GGD. Als er een infectieziekte voorkomt in het kindercentrum moeten er bepaalde stappen genomen worden. Hoe sneller er wordt gehandeld, hoe kleiner de kans is dat anderen ziek worden. Voor het goed en snel handelen, gelden de volgende normen:  



Meld binnen één werkdag de verplichte infectieziekte bij de lokale GGD. Meld ziektes bij: o acute maag- en darmaandoeningen; o geelzucht; o huidaandoeningen; o andere ernstige aandoeningen zoals hersenvliesontsteking of meerdere gevallen van longontsteking in korte tijd. Verzamel de volgende gegevens: o naam, geslacht, geboortedatum, adres; o de klacht, beloop en ernst; o eventuele besmettingen of oorzaak.

Indien in de volgende hoofdstukken onder het kopje ‘Melding bij de GGD’ opgenomen staat dat het gemeld moet worden betreft het zowel de zieke kinderen als zieke medewerkers. Informatie Voor meer informatie over infectieziekten of uw lokale GGD gaat u naar www.ggd.nl.


Pagina 54 van 99

17

Bof Wat is het? Bof komt door een virus dat de speekselklieren laat opzwellen. In Nederland worden de meeste kinderen gevaccineerd tegen de bof en komt de ziekte dus weinig voor. De bof kan zonder verschijnselen verlopen en het besmette kind kan toch anderen besmetten. De ziekte begint met koorts en gaat samen met algemene ziektesymptomen als spierpijn, hoofdpijn en malaise. De verschijnselen van bof zijn:  dikke wang (-en) door ontsteking van de speekselklieren;  pijn in of achter het oor;  pijn bij kauwen en slikken;  deze kenmerkende symptomen zijn binnen 7 dagen weer verdwenen. Zodra het kind geneest van de bof is hij levenslang beschermd. Besmetting Het virus verspreidt zich via kleine vochtdruppeltjes in de lucht, die komen uit de neus, keel en mond van het zieke kind. De ziekte is het meest besmettelijk vanaf één tot twee dagen vóór, tot vijf dagen na het begin van de zwelling. Wat kunt u als beroepskracht doen?  Ventileer de ruimte goed door ramen en deuren op een kier te zetten.  Pas de hygiëneregels handen wassen, hoesten en niezen, desinfecteren en schoonmaken van deze richtlijn goed toe. Melding bij de GGD De bof moet door de behandelende arts bij de GGD gemeld worden. Het kindercentrum hoeft de bof niet zelf te melden. U kunt met de GGD overleggen over het informeren van de ouders. Toelaten of weren Een kindercentrum hoeft kinderen met bof niet te weren. Aanvullende informatie Voor aanvullende informatie kunt u de Veel gestelde vragen of de Onderwerp pagina Bof op de RIVM-site raadplegen.


Pagina 55 van 99

18

Diarree en braken Wat is het? Diarree kan ontstaan door verschillende oorzaken. Verschillende soorten ziekteverwekkers zoals bacteriën, virussen of parasieten kunnen diarree veroorzaken. Meestal gaat diarree binnen een paar dagen vanzelf over. Als het kind lang diarree heeft, kan een arts een laboratoriumonderzoek laten doen om te zoeken naar de oorzaak. Als er bloed of slijm bij de diarree zit kan dit op een ernstige ziekte wijzen. De verschijnselen van diarree zijn:  meer dan driemaal per dag waterdunne ontlasting;  vaak buikkrampen, braken en soms koorts. Besmetting In ontlasting en braaksel zitten ziekteverwekkers. Wanneer de handen niet goed worden gewassen na een toiletbezoek of het verschonen van een luier, kunnen de handen besmet raken met ziekteverwekkers die diarree en braken veroorzaken. Via de handen komt de ziekteverwekker op de omgeving en objecten terecht. Iemand raakt besmet als deze vuile handen of besmette objecten in de mond stopt. Via het braken komen de ziekteverwekkers in de lucht en op spullen terecht. Iemand kan besmet zijn met een besmettelijke bacterie of virus maar geen klachten hebben. Hij kan dan toch anderen besmetten. Virussen en bacteriën kunnen al enkele dagen in de ontlasting zitten voordat iemand ziek wordt. Wat kunt u als beroepskracht doen?  Laat het kind veel water drinken om uitdroging te voorkomen.  Pas de hygiëneregels handen wassen, desinfecteren, schoonmaken, verschonen en voedselvoorbereiding van deze richtlijn goed toe.  Maak bij het voorkomen van diarree de toiletten vaker schoon, denk hierbij ook aan de deurknop, kraan, trekker en vloer.  Laat de zieke een eigen toilet gebruiken. Kan dat niet? Maak dan het toilet direct schoon als de zieke naar het toilet is geweest.  Informeer de ouders als u bloed vindt in de ontlasting. Melding bij de GGD Diarree is een meldingsplichtige ziekte op basis van artikel 26 Wet publieke gezondheid, wanneer er meerdere personen op de groep diarree hebben. Toelaten of weren? Kinderen met diarree voelen zich vaak te ziek om naar het kindercentrum te komen. Voelt het kind zich weer goed, dan kan het gewoon naar het kindercentrum. Heeft een kind bloed bij de diarree, informeer dan de ouders zodat zij met het kind naar de huisarts kunnen gaan. Soms worden kinderen met diarree wel geweerd op advies van de GGD.


Pagina 56 van 99

Opmerking  Diarree hoeft niet altijd te komen door een ziekte. Ook voedselallergie of bepaalde darmafwijkingen kunnen diarree veroorzaken.  Kinderen die nog borstvoeding krijgen hebben vaak ook dunne ontlasting, dit is geen diarree.


Pagina 57 van 99

19

Hand-, voeten mondziekte Wat is het? Hand-, voeten mondziekte wordt veroorzaakt door verschillende soorten virussen. Vooral kinderen krijgen deze ziekte. Een kind kan vaker dezelfde ziekte krijgen maar dan van een ander type virus. De verschijnselen van hand-, voeten mondziekte zijn:  pijnlijke kleine (1 tot 5 millimeter) blaasjes in de mond die vrij gemakkelijk stuk gaan en daarna op de handpalmen en voetzolen; in aantal sterk variërend van 5 tot meer dan 100. Het zijn eerst kleine rode vlekjes die uitgroeien tot kleine blaasjes;  misselijkheid;  soms koorts. In zeldzame gevallen kan het virus ernstige verschijnselen geven bij pasgeborenen, waardoor een kind hoge koorts kan krijgen en/of suf wordt. Men moet dan direct de huisarts waarschuwen. De tijd tussen het besmet raken en ziek worden (incubatietijd) is meestal 3 tot 6 dagen. Meestal verdwijnen alle blaasjes na één week zonder dat er littekens ontstaan. Besmetting Het virus kan via de handen in de mond terecht komen door:  Het vocht uit de blaasjes.  Druppeltjes die door hoesten en niezen in de lucht komen.  Ontlasting, de toiletbril, spoelknop, kraan, deurkruk en lichtknop van het toilet.  Objecten waar een ziek kind mee heeft gespeeld of gewerkt. Iemand is al besmettelijk voor hij zelf klachten heeft. Als de ziekte over is, blijft iemand nog een tijd besmettelijk. De tijd tussen het besmet raken en ziek worden is meestal 3 tot 6 dagen. Wat kunt u als beroepskracht doen?  Ventileer de ruimte goed door ramen en deuren op een kier te zetten.  Pas de hygiëneregels handen wassen, hoesten en niezen, desinfecteren, schoonmaken, verschonen en voedselvoorbereiding van deze richtlijn goed toe.  Raak het vocht van de blaasjes niet aan.  Maak speelgoed dat kinderen in de mond stoppen elke dag schoon met gewoon schoonmaakmiddel. Melding bij de GGD Vlekjesziekten zijn meldingsplichtig op basis van artikel 26 Wet publieke gezondheid wanneer er twee personen of meer, binnen twee weken dezelfde uitslag hebben. Toelaten of weren? Het kindercentrum hoeft kinderen met hand-, voeten mondziekte niet te weren. Hand-, voeten mondziekte is immers al besmettelijk voordat er klachten zijn. Ook kun je besmet raken zonder ziek te worden. Thuishouden van kinderen met blaasjes op handen en voeten en of de mond helpt dan niet meer om verspreiding van de ziekte te voorkomen.


Pagina 58 van 99

Opmerkingen Deze ziekte wordt vaak verward met 'monden klauwzeer' bij koeien. Mond- en klauwzeer komt alleen bij dieren voor en is niet besmettelijk voor mensen. Hand-, voeten mondziekte komt alleen bij mensen voor en is niet besmettelijk voor dieren. Aanvullende informatie Voor aanvullende informatie kunt u de Veel gestelde vragen Hand-, voeten mondziekte op de RIVM-site raadplegen.


Pagina 59 van 99

20

Hepatitis A (geelzucht) Wat is het? Hepatitis A (besmettelijke geelzucht) komt door een virus dat voor leverontsteking zorgt. Hepatitis A komt veel voor in landen waar de hygiëne slecht is, zoals in derde wereldlanden. Maar ook in Nederland komt de ziekte nog soms voor. De ziekte kan voorkomen worden door vaccinatie. Soms hebben mensen met hepatitis A weinig of geen klachten, vooral bij kinderen is dit het geval, maar kunnen nog wel anderen besmetten. Er zijn geen medicijnen tegen geelzucht, de ziekte gaat vanzelf over. Als iemand wel klachten heeft gaan deze meestal na een paar weken wel over. Het kan ook langer duren, tot wel 3 maanden. De klachten bij geelzucht zijn:  misselijk;  erg moe;  weinig zin in eten;  koorts;  geel worden van het oogwit en de huid;  donkere urine en lichtgekleurde ontlasting;  buikpijn. Besmetting Het virus zit in de ontlasting van het zieke kind. Als er ontlasting restjes op de handen komen, dan kan het virus verder verspreid worden. Een kind is besmettelijk vanaf een week vóór tot een week ná het begin van de klachten. Zelfs wanneer er geen klachten zijn, kan iemand met het hepatitis A-virus toch anderen besmetten. Wat kunt u als beroepskracht doen?  Was uw handen met water en zeep na het verschonen van een kind.  Pas de hygiëneregels handen wassen, desinfecteren, schoonmaken, verschonen en voedselvoorbereiding van deze richtlijn goed toe, extra aandacht hiervoor is noodzakelijk om besmetting en verspreiding te voorkomen.  Maak bij een uitbraak de toiletten vaker schoon, denk hierbij ook aan de deurknop, kraan, trekker en vloer.  Maak de omgeving extra goed schoon en desinfecteer.  Maak het speelgoed elke dag schoon en desinfecteer. Melding bij de GGD Hepatitis A (Geelzucht) is een meldingsplichtige ziekte op basis van artikel 26 Wet publieke gezondheid. De behandelende arts moet hepatitis A melden bij de GGD. Toelaten of weren? Een kindercentrum hoeft kinderen met hepatitis A die zich goed voelen niet te weren. Meestal zijn er dan al meer kinderen besmet. Hepatitis A is al besmettelijk voordat iemand zelf klachten heeft. Ook kun je besmet raken zonder ziek te worden. Thuisblijven helpt dan niet om te voorkomen dat anderen ziek worden. Behalve als een kind Hepatitis A oploopt tijdens een vakantie en nog niet op


Pagina 60 van 99

het kindercentrum is geweest, dan heeft het nog geen anderen kunnen besmetten. Deze kinderen mogen wel geweerd worden tot 1 week nadat ze geel zijn gaan zien. Opmerkingen De GGD kan kinderen en beroepskrachten vaccineren tegen hepatitis A als zij gebruik maken van hetzelfde toilet als het kind met hepatitis A. Aanvullende informatie Voor aanvullende informatie kunt u de Veel gestelde vragen hepatitis A of de Onderwerp pagina hepatitis A op de RIVM-site raadplegen.


Pagina 61 van 99

21

Hepatitis B Wat is het? Hepatitis B komt door het hepatitis B virus, dat voor leverontsteking zorgt. De meeste kinderen in Nederland worden nu gevaccineerd tegen deze ziekte. De ziekte kan enkele weken tot zes maanden duren en gaat meestal vanzelf over. Sommige mensen blijven het virus levenslang houden. Zij kunnen zolang ze het virus bij zich dragen steeds weer andere mensen besmetten. Deze mensen heten hepatitis B dragers. Als iemand geen drager is maar wel is genezen van het virus, dan wordt hij nooit meer ziek en is levenslang immuun. Hepatitis B kan zowel met als zonder ziekteverschijnselen verlopen. De verschijnselen van hepatitis B zijn:  moeheid;  buikpijn;  misselijkheid;  soms koorts en gewrichtsklachten;  soms geelverkleuring van oogwit en huid (geelzucht) en daarbij een donkere urine en het ontkleurt de ontlasting; lijkt op stopverf. Besmetting Het hepatitis B-virus wordt via bloed of zichtbaar met bloed verontreinigde lichaamsvloeistoffen overgebracht. Het virus dringt binnen via de beschadigde huid en intacte slijmvliezen, inclusief spatten in oogslijmvlies. Dit betreft dus ook bijten of gebeten worden (tot bloeden toe) door geïnfecteerde personen) Baby’s kunnen tijdens de geboorte besmet raken door hun moeder. Daarnaast is hepatitis B ook seksueel overdraagbaar. Hepatitis B krijgt u niet door: hoesten, niezen, huidcontact (indien geen open onbedekte wondjes) zoenen, zweet, tranen, braaksel, urine, ontlasting, gemeenschappelijk gebruik van glazen, borden, potloden of toilet. Neem bij twijfel contact op met de GGD. Wat kunt u als beroepskracht doen?  Pas de hygiëneregels handen wassen, desinfecteren, schoonmaken, verschonen en voedselvoorbereiding van deze richtlijn goed toe, extra aandacht hiervoor is noodzakelijk om besmetting en verspreiding te voorkomen.  Vermijd contact met bloed.  Dek wondjes aan de handen af met een waterafstotende pleister.  Gebruik bij ongelukjes met bloed wegwerphandschoenen.  Gebruik niet dezelfde nagelschaartjes, vijltjes en tandenborstels (hierop kunnen bloedresten zitten). Melding bij de GGD Hepatitis B is een meldingsplichtige ziekte op basis van artikel 26 Wet publieke gezondheid. Toelaten of weren? Een kindercentrum hoeft kinderen met hepatitis B niet te weren.


Pagina 62 van 99

Opmerkingen Alle kinderen in Nederland die meedoen aan het Rijksvaccinatie programma worden sinds augustus 2011 gevaccineerd tegen hepatitis B. Overleg met de GGD wat er gedaan moet worden als een kind een drager is. Overleg bij bloed-bloedcontact altijd met de GGD. Aanvullende informatie Voor aanvullende informatie kunt u de Veel gestelde vragen Hepatitis B op de RIVM-site raadplegen.


Pagina 63 van 99

22

Hersenvliesontsteking Wat is het? Bij een hersenvliesontsteking zijn de vliezen om de hersenen (en het ruggenmerg) ontstoken. Verschillende virussen en bacteriën kunnen hersenvliesontsteking veroorzaken. De meest voorkomende verschijnselen van een hersenvliesontsteking zijn:  hoge koorts;  koude rillingen;  verwardheid;  hoofdpijn;  nekstijfheid: dit is een pijnlijke en stijve nek bij het vooroverbuigen van het hoofd. Kenmerkend hierbij is dat de kin niet op de borst kan worden gebracht;  braken;  misselijkheid. o Bij meningokokken: soms komen er hele kleine vlekjes in de huid. Deze zijn rood of paars en kunt u niet wegdrukken. Zuigelingen en kinderen krijgen vaak ook de volgende klachten:  lage temperatuur of koorts;  sufheid;  slecht drinken;  prikkelbaarheid;  luierpijn: huilen bij het verschonen;  ongewoon huilen  soms treden schokjes van het lichaam op en/of draaien de ogen weg. Een ernstige vorm van hersenvliesontsteking wordt veroorzaakt door de meningokokbacterie. Deze bacterie kan binnen een paar uur levensgevaarlijk zijn. Het snel herkennen en behandelen van een hersenvliesontsteking is daarom erg belangrijk. Besmetting De bacteriën en virussen verspreiden via het hoesten, niezen, praten of door direct contact. Veel mensen dragen de bacterie zelf in hun neus zonder dat zij dit weten. Wat kunt u als beroepskracht doen? Bel onmiddellijk de huisarts of de eerste hulp als een kind klachten heeft zoals luierpijn, onwillekeurige schokjes, nekstijfheid, sufheid of bewusteloosheid hoge koorts én rood paarse vlekjes in de huid die zichtbaar blijven als er met een doorzichtig klas op gedrukt wordt. Wacht niet tot de ouders komen!    

Ventileer de ruimte goed door ramen en deuren op een kier te zetten. Pas de hygiëneregels handen wassen, desinfecteren en schoonmaken van deze richtlijn goed toe. Was de handen van de kinderen na het hoesten en niezen in de handen. Hoest en nies in een papieren zakdoek en gooi deze meteen weg.

Melding bij de GGD Overleg met de GGD over het informeren van de overige ouders. De behandelend arts moet sommige vormen van hersenvliesontsteking ook melden bij de GGD.


Pagina 64 van 99

Toelaten of weren? Een kindercentrum hoeft kinderen met hersenvliesontsteking niet te weren. Opmerking  Heeft iemand meningokokkenziekte? Dan is het soms nodig om medicijnen te geven aan gezinsleden. De medicijnen helpen dan om de ziekte te voorkomen bij anderen. De GGD bekijkt samen met de arts of dat nodig is.  Baby's worden via het Rijksvaccinatieprogramma gevaccineerd tegen meningokokkentype C. Aanvullende informatie Voor aanvullende informatie kunt u de Veel gestelde vragen Meningokokken op de RIVM-site raadplegen.


Pagina 65 van 99

23

Hoofdluis Wat is het? Volwassen hoofdluizen zijn kleine, beestjes van ongeveer drie millimeter groot en zijn te zien bij controle. Luizen leven van het bloed dat zij opzuigen op de hoofdhuid en zitten het liefst achter de oren, in de nek of onder een pony; behaarde en warme plekjes. Hij is grijsblauw of, nadat hij bloed opgezogen heeft, roodbruin van kleur. De neten (eitjes van de luizen), zijn 1 millimeter groot en grijswit van kleur. Ze lijken op roos. Het verschil is dat roos los zit terwijl neten juist aan het begin van de haren kleven. Neten komen binnen tien dagen uit en na een week kunnen de jonge luizen weer nieuwe eitjes leggen. Kinderen met luizen klagen vaak van jeuk op de hoofdhuid. Niet ieder kind met luizen heeft last. Besmetting Hoofdluis kun je krijgen van contact met iemand die hoofdluis heeft: de luizen lopen van het ene hoofd naar het andere. Ze verplaatsen zich niet via kleding. Behandeling Er zijn drie manieren om hoofdluis te behandelen: 1. kammen; 2. kammen in combinatie met gebruik van een antihoofdluismiddel; 3. warme lucht. Kammen Hoofdluis kunt u behandelen door 14 dagen lang elke dag te kammen. Het kammen gaat als volgt:  Maak het haar goed nat, bescherm de ogen met een washandje.  Breng ruim crèmespoeling in het haar en spoel dit NIET uit.  Kam de knopen en klitten uit het haar met een gewone kam.  Houd het hoofd voorover boven een wasbak of een stuk wit papier en kam het haar van achteren naar voren met een fijntandige kam tegen de schedelhuid aan; start bij het ene oor en schuif na elke kambeweging, plukje voor plukje, op richting het andere oor.  Veeg tussendoor de fijntandige kam regelmatig af aan een witte papieren servet of zakdoek en kijk of er luizen op het papier zichtbaar zijn. Spoel gevonden luizen door de wc of wasbak.  Spoel de crèmespoeling uit het haar.  Na gebruik de kam goed reinigen met water en zeep en de luizen en neten verwijderen.  Vastgeplakte neten kan men eventueel losweken door een doekje met azijn op het haar te deppen. Kammen in combinatie met een antihoofdluismiddel  U kunt ook dagelijks kammen combineren met een antihoofdluismiddel. Herhaal de behandeling met antihoofdluismiddel volgens instructie van de fabrikant na 7-9 dagen. Kinderen jonger dan 6 maanden mogen alleen onder medisch toezicht worden behandeld met antihoofdluismiddelen. Antihoofdluismiddelen zijn verkrijgbaar inde vorm van een lotion of shampoo. Middelen met dimeticon hebben de voorkeur, tegen malathion en permetrine is de hoofdluis steeds vaker ongevoelig.  Bij zwangerschap en het geven van borstvoeding kunt u de kambehandeling met crèmespoeling volgen. Het gebruik van antihoofdluismiddelen op basis van malathion en permetrine wordt afgeraden aan zwangeren en vrouwen die borstvoeding geven. Wij


Pagina 66 van 99



adviseren u antihoofdluismiddelen op basis van dimeticon alleen te gebruiken in overleg met een arts. Voor baby’s onder de 6 maanden adviseren wij de uitkambehandeling. Antihoofdluismiddelen mogen bij zwangeren en baby’s onder de 6 maanden alleen onder medisch toezicht worden gebruikt. De GGD kan adviseren over de werkzaamheid van de diverse middelen. Antihoofdluismiddel wordt niet gebruikt om besmetting te voorkomen.

Warme lucht Hoofdluis kan ook worden behandeld met warme lucht. Een speciaal apparaat, de AirAllé doodt de luizen en eitjes door ze uit te drogen (dus niet door verwarming). Deze apparaten zijn ook geschikt voor haarsoorten die moeilijk te kammen zijn. In Nederland is de AirAllé alleen verkrijgbaar voor professionals en te gebruiken bij kinderen boven de 4 jaar. Melding bij de GGD Hoofdluis hoeft niet gemeld te worden. Als er problemen zijn met de hoofdluisbestrijding kan de GGD om advies worden gevraagd. Toelaten of weren? Een kindercentrum hoeft kinderen met hoofdluis niet te weren. Opmerkingen Informeer naar het eigen beleid van het kindercentrum, vaak is deze aanwezig. Beroepskrachten kunnen de kinderen regelmatig controleren op luizen en neten. Als kinderen luizen hebben worden de ouders geïnformeerd om ze te behandelen, andere ouders worden gewaarschuwd om extra op te letten. Neem contact op met de GGD voor praktische ondersteuning; zij hebben vaak standaardbrieven die u kunt gebruiken om ouders te informeren. Aanvullende informatie Voor aanvullende informatie kunt u de Veel gestelde vragen over hoofdluis op de RIVM-site raadplegen.


Pagina 67 van 99

24

Kinkhoest Wat is het? Kinkhoest ontstaat door een bacterie. In Nederland worden kinderen ingeënt tegen kinkhoest. Toch komt het regelmatig voor bij kinderen en volwassenen. Kinkhoest kan beginnen met koorts, verkoudheid en hoesten. Na ongeveer 2 weken verergert het hoesten vooral ’s nachts. Dat kan een opvallend blaffende hoest zijn. Tijdens de hoestbui kan iemand erg benauwd worden en gaan braken. Bij volwassenen lijkt kinkhoest vaak op een zware verkoudheid. Bij jonge baby’s zijn de klachten soms anders zoals; slecht eten, moeite met ademen, blauw aanlopen. De tijd tussen besmet raken en ziek worden is meestal 7 tot 10 dagen. Baby’s kunnen erg ziek worden van kinkhoest. Besmetting De kinkhoestbacterie zit in de keel van iemand die besmet is. Door hoesten en niezen komen kleine druppeltjes met de bacterie in de lucht. Mensen kunnen deze druppeltjes inademen en besmet raken. Kinkhoest is vooral besmettelijk aan het begin van de ziekte. Iemand weet dan vaak nog niet dat hij kinkhoest heeft. Iemand is besmettelijk tot 4 weken na het begin van de erge hoestbuien. Als iemand antibiotica krijgt is het na een week na start van de therapie niet meer besmettelijk. Wat kunt u als beroepskracht doen?  Ventileer de ruimte goed door ramen en deuren op een kier te zetten.  Pas de hygiëneregels: hoesten en niezen, handen wassen, desinfecteren, schoonmaken en voedselvoorbereiding van deze richtlijn goed toe.  Overleg met de GGD wanneer een kind of medewerker kinkhoest heeft, of verdacht wordt van kinkhoest.  Houd kinderen met kinkhoest weg bij zwangere vrouwen en jonge baby’s. Melding bij de GGD De behandelend arts moet kinkhoest melden bij de GGD. Toelaten of weren? Een kindercentrum hoeft kinderen met kinkhoest niet te weren. Op het moment dat het kind al ziek is, is de meest besmettelijke periode meestal al voorbij. Aanvullende informatie Voor aanvullende informatie kunt u de Veel gestelde vragen over Kinkhoest op de RIVM-site raadplegen.


Pagina 68 van 99

25

Koortslip Wat is het? Een koortslip komt door een virus. Eenmaal besmet, blijft dit virus levenslang in het lichaam. De meeste mensen in Nederland dragen dit virus bij zich. Een koortslip ontstaat wanneer iemand een lage weerstand heeft, koorts heeft of te lang in de zon heeft gezeten. Baby’s jonger dan een maand kunnen ernstig ziek worden als zij besmet raken met het virus. Iemand met koortslip heeft last van:  blaasjes met vocht in of rond de mond en/of op de lippen of in het gezicht;  de blaasjes voelen branderig, pijnlijk en/of jeukend aan;  na een paar dagen worden de blaasjes wondjes; ze barsten open, drogen in en/of er komt een korstje op. Besmetting Het vocht in de blaasjes is zeer besmettelijk. Het virus verspreidt zich door het aanraken van de blaasjes met de handen of door het zoenen. Het virus kan via de handen en/of seksueel contact ook aan de geslachtsdelen komen en daar blaasjes veroorzaken. Iemand is met name besmettelijk vanaf het moment dat de blaasjes ontstaan en openbarsten. De besmettelijkheid blijft bestaan totdat de blaasjes helemaal ingedroogd zijn of dat er een korstje op zit. Wat kunt u als beroepskracht doen?  Was de handen van de kinderen of die van u na het aanraken van de huid of blaasjes.  Het kind gebruikt zijn eigen bestek, borden en bekers.  Laat de ouders de wondjes en blaasjes afdekken.  Raak de koortslip niet aan.  Zoen geen baby’s.  Pas de hygiëneregels: hoesten en niezen, handen wassen, desinfecteren, schoonmaken en voedselvoorbereiding van deze richtlijn goed toe. Melding bij de GGD Een koortslip hoeft niet gemeld te worden. Indien er meerdere kinderen en volwassenen een koortslip tegelijk hebben op het kindercentrum kun je voor informatie en advies contact leggen met de GGD. Toelaten of weren? Een kindercentrum hoeft kinderen met koortslip niet te weren. Aanvullende informatie Voor aanvullende informatie kunt u de Veel gestelde vragen Koortslip op de RIVM-site raadplegen.


Pagina 69 van 99

26

Krentenbaard Wat is het? Krentenbaard is een ontsteking van de huid. Mensen krijgen deze ontsteking door een bacterie. Krentenbaard is besmettelijk. De ontsteking is vervelend maar niet gevaarlijk. Krentenbaard komt vooral voor bij jonge kinderen. De kans op krentenbaard is groter wanneer de huid al kapot is door bijvoorbeeld een muggenbult, eczeem, waterpokken en schaafwondjes. Klachten bij krentenbaard:  Er komen rode vlekken of bultjes in het gezicht, vooral bij de neus en de mond.  De plekken kunnen ook op andere delen van het lichaam zitten.  De ontsteking begint soms op een plaats waar al een wondje zit.  De bultjes worden blaasjes met vocht erin.  Als de blaasjes open gaan, worden het natte plekjes met gele korstjes.  De plekken met blaasjes en korstjes kunnen snel groter worden.  De plekken kunnen pijn doen en jeuken. De tijd tussen besmet raken en het krijgen van bultjes en blaasjes is 4 tot 14 dagen. Besmetting De bacterie wordt veelal overgedragen door contact met het vocht uit de blaasjes van iemand met krentenbaard. Krabben aan krentenbaardplekken kan leiden tot besmetting via handen of bijvoorbeeld speelgoed. Daarnaast kan de bacterie overgedragen worden via hoesten of niezen. Veel mensen dragen de bacterie in de neus of keel bij zich zonder zelf ziek te zijn. Krentenbaard is niet meer besmettelijk:  als de blaasjes droog zijn en/of  twee dagen na het begin van een behandeling met antibioticumzalf of -tabletten. Deze behandeling wordt door een arts voorgeschreven. Wat kunt u als beroepskracht doen?  Was uw handen en die van de kinderen na het aanraken van de blaasjes.  Laat het kind niet aan de plekken krabben, laat de ouders de nagels kort houden.  Gebruik een aparte handdoek voor het kind met een krentenbaard.  Adviseer de ouders om naar de huisarts te gaan voor behandeling.  Plak geen pleisters op de blaasjes. Pas de hygiëneregels: hoesten en niezen, handen wassen, desinfecteren, schoonmaken en voedselvoorbereiding van deze richtlijn goed toe. Melding bij de GGD Vlekjesziekten zijn meldingsplichtig op basis van artikel 26 Wet publiek gezondheid, wanneer er twee personen of meer binnen twee weken dezelfde uitslag hebben. De GGD heeft informatiebrieven om eventueel naar andere ouders te verspreiden. Toelaten of weren? Een kindercentrum hoeft kinderen met een krentenbaard niet te weren. De GGD kan adviseren om kinderen te weren wanneer de wondjes erg groot zijn en er meerdere kinderen ziek zijn.


Pagina 70 van 99

Omdat tegen krentenbaard geen immuniteit ontstaat, kunnen mensen de aandoening meerdere keren krijgen. Aanvullende informatie Voor aanvullende informatie kunt u de Veel gestelde vragen over Krentenbaard op de RIVM-site raadplegen.


Pagina 71 van 99

27

Luchtweginfecties Wat is het Veel virussen kunnen de luchtwegen infecteren. Dit kan een griepvirus zijn of een van de honderd andere verkoudheidsvirussen. De klachten duren meestal niet langer dan een week. De verschijnselen van luchtweginfecties zijn:  niezen;  hoesten;  snotterige neus;  hoofdpijn; Bij griep krijgt iemand ook:  rillingen;  keelpijn;  koorts;  spierpijn;  vermoeidheid. Sommige kinderen kunnen naast de verkoudheid ook oor-, oog-, of een diepe longontsteking oplopen. Een longontsteking kan ook door een bacterie veroorzaakt worden. Iemand met griep of verkoudheid hoeft gewoonlijk niet naar de huisarts. Het gaat meestal vanzelf over ook al kan het hoesten, niezen en snotteren een paar weken duren. Besmetting De virussen en bacteriën verspreiden zich door de lucht via vochtdruppeltjes afkomstig uit de mond, keel en neus van iemand die ziek is. Dus door:  hoesten  niezen  praten U kunt deze druppeltjes inademen en zo besmet raken. Het virus kan ook op de handen, oppervlakken en voorwerpen komen. Op die manier kunt u ook besmet raken. Niet iedereen wordt ziek nadat zij besmet zijn geraakt. Wat kunt u als beroepskracht doen?  Ventileer de ruimte goed door ramen en deuren op een kier te zetten.  Pas de hygiëneregels: handen wassen, hoesten en niezen, desinfecteren en schoonmaken van deze richtlijn goed toe. Melding bij de GGD Verkoudheid hoeft niet gemeld te worden. Toelaten of weren? Een kindercentrum hoeft kinderen met een luchtweginfectie niet te weren. Opmerkingen Het is normaal dat een kind tien keer per jaar verkouden wordt. Als een kind steeds verkouden is, snurkt, uit de mond ruikt, slecht hoort of hangerig blijft, is het beter om de huisarts te bezoeken. Er kan dan een ander probleem zijn zoals een vergrote neusamandel of een allergie.


Pagina 72 van 99

Een kind kan niet “kou vatten” of een luchtweginfectie oplopen door zonder jas buiten te lopen, of door de regen. Neem bij verkouden baby’s contact op met de (huis-)arts als de baby suf is. Aanvullende informatie Voor aanvullende informatie kunt u de Veel gestelde vragen over griep en verkoudheid op de RIVM-site raadplegen.


Pagina 73 van 99

28

Mazelen Wat is het? Mazelen is een zeer besmettelijke infectieziekte. Een vlekjesziekte veroorzaakt door het mazelenvirus. De meeste kinderen in Nederland worden gevaccineerd tegen de mazelen en dus komt de ziekte weinig voor. De ziekte duurt ongeveer twee weken en gaat meestal vanzelf over. De verschijnselen van mazelen zijn:  koorts;  neusverkoudheid;  harde droge hoest;  rode ontstoken ogen, waardoor iemand niet goed meer tegen licht kan;  witte vlekjes in de mond;  na 3 tot 7 dagen rode vlekjes op de huid, beginnend achter de oren en zich uitbreidend over de rest van het lichaam. Voelen als schuurpapier. Sommige mensen kunnen erger ziek worden van mazelen. Vooral baby’s, volwassenen, zwangere vrouwen en mensen met minder afweer. Ze krijgen bijvoorbeeld een longontsteking. Besmetting Het virus verspreidt zich door de lucht via vochtdruppeltjes afkomstig uit de mond, keel en neus. Door hoesten, niezen en praten, komen kleine druppeltjes met het virus in de lucht. Door het inademen van deze druppeltjes raak je besmet. Mazelen zijn besmettelijk vanaf vier dagen vóór het beginnen van de vlekjes tot 4 dagen na het verschijnen van de vlekjes. Wat kunt u als beroepskracht doen?  Ventileer de ruimte goed door ramen en deuren op een kier te zetten.  Pas de hygiëneregels: handen wassen, hoesten en niezen, desinfecteren en schoonmaken van deze richtlijn goed toe.  Leer de kinderen goed te hoesten en niezen. Melding bij de GGD Vlekjesziekten zijn meldingsplichtig op basis van artikel 26 Wet publieke gezondheid wanneer er twee personen of meer binnen twee weken dezelfde uitslag hebben. De behandelend arts moet mazelen ook melden bij de GGD. De GGD kan de ouders van niet-gevaccineerde kinderen informatie geven over de mazelen en een vaccin aanbieden. Toelaten of weren? Overleg met de GGD als er bij een kind of medewerker mazelen is vastgesteld. Een kindercentrum hoeft kinderen met mazelen niet altijd te weren. Wanneer er veel niet-gevaccineerde kinderen op de groep zijn kan dit wel gebeuren. Houd er rekening mee dat kinderen pas op de leeftijd van 14 maanden hun eerste BMR-vaccinatie tegen mazelen krijgen.


Pagina 74 van 99

Opmerkingen Mazelen kunnen gemakkelijk verward worden met andere 'vlekjesziekten'. Daarom is het belangrijk dat de GGD controleert of het echt om mazelen gaat. Leg daarom altijd contact met de GGD. In overleg met de GGD kan het kindercentrum andere ouders informeren. Aanvullende informatie Voor aanvullende informatie kunt u de Veel gestelde vragen over Mazelen op de RIVM-site raadplegen.


Pagina 75 van 99

29

Middenoorontsteking en loopoor Wat is het? Een middenoorontsteking is een plotselinge infectie van het middenoor. Dit kan komen door verschillende soorten bacteriën of virussen. De verschijnselen van een middenoorontsteking zijn:  flinke oorpijn;  koorts;  hangerigheid. Als het trommelvlies in het oor kapot gaat door de ontsteking, loopt het pus er uit en heeft het kind een “loopoor”. De pijn en koorts worden minder. Kenmerken van het pus: lichtgeel, vrij dun en het stinkt vaak. Een loopoor kan twee weken duren. Andere   

(ernstige) gevolgen bij een middenoorontsteking kunnen zijn: een chronische middenoorontsteking met gehoorverlies; infectie van het bot achter het oor; hersenvliesontsteking.

Besmetting Een middenoorontsteking komt meestal door een flinke verkoudheid. Het pus uit een loopoor is besmettelijk en zorgt wel voor een verkoudheid maar niet direct tot een loopoor. Wat kunt u als beroepskracht doen?  Ventileer de ruimte goed door ramen en deuren op een kier te zetten  Pas de hygiëneregels: handen wassen, hoesten en niezen, desinfecteren en schoonmaken van deze richtlijn goed toe.  Maak een loopoor schoon met een wattenbolletje, was daarna goed uw handen.  Gebruik indien van toepassing een aparte handdoek voor het zieke kind, voor bijvoorbeeld het verschonen. Melding bij de GGD Middenoorontsteking en loopoor hoeven niet gemeld te worden. Toelaten of weren? Een kindercentrum hoeft kinderen met een middenoorontsteking en loopoor niet te weren.


Pagina 76 van 99

30

Oogontsteking Wat is het? Een oogontsteking kan komen door een verkoudheidsvirus of een bacterie. Een oogontsteking komt vaak samen met een verkoudheid. Meestal gaan de klachten na een paar dagen vanzelf over. Indien niet het geval kan een bezoek aan de huisarts nodig zijn en kan hij beoordelen of een behandeling met medicatie nodig is. De verschijnselen van een oogontsteking zijn:  rode ogen;  opgezette oogleden;  gele of groene pus uit het oog. Besmetting Het virus of bacterie verspreidt zich door het hoesten, niezen, of het uitwrijven van het oogpus in de handen. Als een kind de ziekteverwekker inademt of het op zijn handen krijgt en vervolgens in zijn mond, dan raakt hij ook besmet en kan ziek worden. Wat kunt u als beroepskracht doen?  Ventileer de ruimte goed door ramen en deuren op een kier te zetten.  Pas de hygiëneregels: handen wassen, hoesten en niezen, desinfecteren en schoonmaken van deze richtlijn goed toe.  Was en verschoon de lakens van een ziek kind dagelijks.  Laat het kind niet in zijn ogen wrijven.  Maak het oog schoon met afgekoeld gekookt water.  Gebruik voor ieder oog een apart gaasje.  Veeg altijd in de richting van de neus. Druppel instructie  Leg het kind op zijn rug en vraag het de ogen dicht te knijpen.  Druppel de vloeistof in de binnenhoek van het oog.  Vraag het kind om de ogen weer te openen. De ogen mogen daarna weer zachtjes gesloten worden. Maar niet te hard dichtknijpen want dan gaat de druppelvloeistof het oog weer uit.  Druk na het druppelen nog even (zo lang als mogelijk, liefst 3 minuten) de traanbuis dicht. Een ouder kind kan dit zelf doen.  Voor een baby trekt u het onderooglid voorzichtig omlaag en druppelt u daar de vloeistof in. Melding bij de GGD Oogontsteking hoeft niet gemeld te worden. Toelaten of weren? Een kindercentrum hoeft kinderen met een oogontsteking niet te weren. Opmerkingen Let op allergie of prikkelende stoffen in de ogen kunnen dezelfde verschijnselen geven ook rode pijnlijke ogen veroorzaken Aanvullende informatie


Pagina 77 van 99

Voor meer informatie over oog druppelen bij een kind, zie Oogdruppelen.nl. Laat een flesje of tube het oog of de pus niet raken. Gebeurt dit wel maak het flesje of tube dan schoon met een tissue. Was uw handen na het schoonmaken van oogjes en het druppelen.


Pagina 78 van 99

31

Pseudokroep Wat is het? Pseudokroep wordt veroorzaakt door een virus. Door een vernauwing van de luchtpijp kan het kind niet goed kan ademhalen en wordt dus benauwd, kan blauw worden van zuurstoftekort en hierdoor ook suf worden of zelfs bewusteloos raken. De klachten bij pseudokroep zijn:  verkoudheid;  blaffende hoest;  hese stem;  soms koorts;  toenemende benauwdheid (meestal 's avonds) met piepende inademing. Besmetting Besmetting vindt plaats via niezen en hoesten; de virusdeeltjes verspreiden zich via kleine, in de lucht zwevende vochtdruppeltjes. Wanneer iemand anders dit inademt wordt hij ziek. Wat kunt u als beroepskracht doen?  Ventileer de ruimte goed door ramen en deuren op een kier te zetten.  Pas de hygiëneregels: handen wassen, hoesten en niezen, desinfecteren en schoonmaken van deze richtlijn goed toe.  Waarschuw bij een benauwdheidsaanval de ouders en een arts.  Probeer het kind te kalmeren.  Stomen helpt soms om de benauwdheid te verminderen. Melding bij de GGD Pseudokroep hoeft niet gemeld te worden. Toelaten of weren? Een kindercentrum hoeft kinderen met pseudokroep niet te weren. Opmerkingen Pseudokroepaanvallen beginnen meestal 's avonds of 's nachts. De kans dat het in een kindercentrum gebeurd is erg klein.


Pagina 79 van 99

32

Rodehond Wat is het? Rodehond is een ziekte die ontstaat door het rubellavirus. De meeste kinderen in Nederland worden gevaccineerd tegen rodehond en daarom komt de ziekte weinig voor. Rodehond is gevaarlijk voor zwangere vrouwen in de eerste helft van de zwangerschap, als zij nooit is gevaccineerd is of de ziekte heeft gehad. Er is dan een risico op een miskraam of op aangeboren afwijkingen bij de baby. Het risico wordt kleiner als de zwangerschap al langer duurt. De verschijnselen van rodehond zijn:  lichte verkoudheid;  koorts;  een rode uitslag die begint in het gezicht en zich snel uitbreidt over de rest van het lichaam. De vlekken lopen zo in elkaar over, dat het lijkt alsof het kind een egaal rode kleur heeft;  opgezette, pijnlijke klieren in de nek. De meeste kinderen zijn nauwelijks ziek en hebben meestal geen koorts. Besmetting Door het uitademen, praten, niezen of hoesten komt het virus in de lucht en kan een ander besmet worden. Ook via besmette handen en urine kan het virus worden overgebracht. Mensen die geïnfecteerd zijn kunnen anderen besmetten vanaf 10 dagen voordat er rode vlekjes op de huid te zien zijn tot 7 dagen na het ontstaan van deze vlekjes. De besmettelijkheid is het grootst vlak voor het begin van de huiduitslag. Iedereen die niet ingeënt is en geen rodehond heeft doorgemaakt kan ziek worden. Wat kunt u als beroepskracht doen?  Ventileer de ruimte goed door ramen en deuren op een kier te zetten.  Pas de hygiëneregels: handen wassen, hoesten en niezen, desinfecteren en schoonmaken van deze richtlijn goed toe.  Extra aandacht voor het handen wassen na hoesten en niezen en toiletbezoek, omdat het virus ook in urine kan voorkomen. Melding bij de GGD Vlekjesziekten zijn meldingsplichtig op basis van artikel 26 Wet publieke gezondheid wanneer er twee personen of meer binnen twee weken dezelfde uitslag hebben. De behandelend arts moet rodehond ook melden bij de GGD. De GGD heeft informatiebrieven om eventueel naar andere ouders te verspreiden. Het kindercentrum neemt ook contact op met de GGD als er een zwangere vrouw op de groep staat, voor advies en vervolgstappen. Toelaten of weren? Een kindercentrum hoeft kinderen met rodehond niet te weren. Het kindercentrum moet wel ouders en beroepskrachten informeren over rodehond in de groep. Zij kunnen dan alert zijn op verschijnselen bij hun kind of gewaarschuwd zijn bij een zwangerschap. Vraag de GGD om ondersteuning bij het maken van deze informatiebrief.


Pagina 80 van 99

Opmerkingen Rodehond kan gemakkelijk verward worden met andere 'vlekjesziekten'. Daarom is het belangrijk dat de GGD controleert of het echt om rodehond gaat. Aanvullende informatie Voor aanvullende informatie kunt u de Veel gestelde vragen over Rodehond op de RIVM-site raadplegen.


Pagina 81 van 99

33

Roodvonk (scarlatina) Wat is het? Roodvonk komt door een bacterie, het is een besmettelijke ziekte. De klachten:  Het begint met hoge koorts, overgeven, hoofd- en keelpijn.  Daarna komen er meestal felrode vlekjes op het lichaam. Er zijn geen vlekjes bij de neus of mond.  De huid met de vlekjes zien eruit als rood kippenvel en voelt aan als schuurpapier.  Ook op de tong verschijnen felrode puntjes, dit heet ook wel frambozentong.  Na een paar dagen begint de huid te vervellen, vooral aan de vingers en tenen. De klachten duren 7 tot 10 dagen. Besmetting De bacterie verspreidt zich door de lucht via vochtdruppeltjes afkomstig uit de mond, keel en neus. Mensen kunnen deze druppeltjes inademen en besmet raken. De ziekte is ook besmettelijk via de handen en kleding. Iemand met roodvonk is besmettelijk als de eerste klachten beginnen, al vóór er vlekjes zijn. Dit duurt totdat het vervellen van de huid over is. Roodvonk gaat vanzelf over. Soms wordt het behandeld met medicijnen. Bij behandeling met antibiotica is de besmettelijkheid na 48 uur voorbij. Wat kunt u als beroepskracht doen?  Ventileer de ruimte goed door ramen en deuren op een kier te zetten.  Pas de hygiëneregels: handen wassen, hoesten en niezen, desinfecteren, schoonmaken van deze richtlijn goed toe.  Besteed extra aandacht aan het regelmatig handen wassen bij de kinderen. Melding bij de GGD Vlekjesziekten zijn meldingsplichtig op basis van artikel 26 Wet publieke gezondheid , wanneer er twee personen of meer binnen twee weken dezelfde uitslag hebben. Toelaten of weren? Een kindercentrum hoeft kinderen met roodvonk niet te weren. In speciale gevallen kan de GGD in overleg met de huisartsen adviseren om zieke kinderen alleen na behandeling met antibiotica toe te laten. Opmerkingen Roodvonk kan verward worden met andere 'vlekjesziekten'. Daarom zal de GGD voordat er verdere maatregelen worden geadviseerd eerst controleren of het echt om roodvonk gaat. Overleg met de GGD over het informeren van andere ouders. Aanvullende informatie Voor aanvullende informatie kunt u de Veel gestelde vragen over Roodvonk op de RIVM-site raadplegen.


Pagina 82 van 99

34

Steenpuisten Wat is het? Een steenpuist is een huidinfectie door bacteriën op de huid. Er ontstaat een pijnlijke, rode en warme bult rond een haarwortel. Binnen een paar dagen wordt de bult groter en krijgt een gelige punt. Als de puist opengaat, kan er heel veel pus uit komen. Daarna geneest het. Besmetting Veel mensen dragen de bacterie bij zich in de neus, zonder er last van te hebben. De bacterie verspreidt zich via aanraking met de druppeltjes uit de neus van een drager. De bacterie bevindt zich in de lucht in het centrum en in stof. Ook kan er besmetting optreden door direct of indirect contact met pus uit een steenpuist of huidschilfers. Bronnen hiervoor zijn:  beddengoed;  kleding;  speelgoed Als de weerstand vermindert, kunnen de bacteriën een steenpuist veroorzaken. Wat kunt u als beroepskracht doen?  Was uw handen en die van de kinderen met water en zeep na het aanraken van pus uit een steenpuist.  Houd de wond goed schoon.  Dek de steenpuist goed af.  Verschoon regelmatig de gaasjes van een open steenpuist.  Gebruik altijd handschoenen bij de wondverzorging.  Druk de steenpuist nooit uit.  Pas de hygiëneregels: handen wassen, hoesten en niezen, desinfecteren, schoonmaken van deze richtlijn goed toe. Melding bij de GGD Huidaandoeningen zijn meldingsplichtig op basis van artikel 26 Wet publieke gezondheid, wanneer er twee personen of meer binnen twee weken dezelfde uitslag hebben. Toelaten of weren? Een kindercentrum hoeft kinderen met een steenpuist niet te weren. De steenpuist moet wel worden behandeld en afgedekt met een pleister.


Pagina 83 van 99

35

Schimmelinfectie van de huid (ringworm) Wat is het? Ringworm is een schimmelinfectie van de huid en/of behaarde hoofdhuid. Het gaat dus niet om een worm. Deze schimmelinfectie komt regelmatig voor, vooral bij jonge kinderen. Ringworm heeft zijn naam gekregen doordat de plekjes een vorm van een ring hebben. Ook huisdieren, zoals honden en katten, kunnen ringworm krijgen. De klachten van een ringworm zijn:  een schilferende ronde plek ter grootte van ongeveer 1 cm;  bij een lichte huid zijn de plekken roze met een donkerrode ring aan de buitenkant/  bij een donkere huid zijn de plekken lichtbruin met een donkerbruine ring aan de buitenkant;  de plekken worden langzaam groter tot 2 cm doorsnede;  soms jeuk op de plek, zwelling en eventueel vocht;  kale plekken als de schimmel op de hoofdhuid zit, de haren breken vlakbij de huid af De schimmel kan doorgroeien als er geen medicijnen worden gebruikt. Zonder behandeling kunnen de plekken op het hoofd blijvend kaal worden. Besmetting De schimmels verspreiden zich van mens naar mens of van dier naar mens. Dit gebeurt via direct contact met de besmette personen of dieren. De huidschilfers op kleding of op de grond zijn ook besmettelijk. Zodra er medicijnen worden gebruikt wordt de besmetting minder. Wat kunt u als beroepskracht doen?  Waarschuw de ouders voor een schimmelinfectie op hun kind en vraag om een behandeling van de huisarts.  Laat de kinderen niet dezelfde kleren, hoedjes of petten dragen.  Desinfecteer de kammen en borstels van de besmette kinderen.  Let op besmetting bij andere kinderen.  Houd kinderen weg van dieren die veel krabben of schimmelplekken hebben.  Was uw handen en die van de kinderen goed na het aanraken van de schimmel.  Maak de vloer, bedden, speelgoed en meubels goed schoon. Hanteer hierbij de instructies in de richtlijn Melding bij de GGD Huidaandoeningen zijn meldingsplichtig, op basis van artikel 26 Wet publieke gezondheid (), wanneer er twee personen of meer binnen twee weken dezelfde uitslag hebben. Overleg met de GGD ook over het informeren van de andere ouders, zodat die alert kunnen zijn op verschijnselen van de schimmelinfectie bij hun kind. Toelaten of weren? Een kindercentrum hoeft kinderen met een schimmelinfectie niet te weren als de behandeling gestart is.


Pagina 84 van 99

Opmerkingen Omdat schimmelinfecties ook via dieren kunnen komen, is het belangrijk om goed op de huid van de huisdieren te letten. Als een dier ringworm heeft, breng deze dan naar de dierenarts voor een behandeling. Aanvullende informatie Voor aanvullende informatie kunt u de Veel gestelde vragen over Ringworm op de RIVM-site raadplegen.


Pagina 85 van 99

36

Schurft (scabiës) Wat is het? Schurft komt door de schurftmijt die voor huidziekte zorgt. Er bestaan verschillende vormen van scabiës. Hier wordt alleen de gewone (klassieke) scabiës behandeld. De mijt graaft kleine gangetjes in de huid en legt daarin eitjes. De mijt legt het liefst eitjes tussen de vingers, aan de binnenkant van de polsen, binnenzijde van de ellebogen, voetrand, enkel en wreef. De klachten bij schurft zijn:  blaasjes en rode bultjes op de huid tussen bijvoorbeeld vingers, polsen en voeten;  ongeveer twee tot zes weken na besmetting treedt jeuk op, vooral 's avonds en ’s nachts en als het warm is;  de plaats van de jeuk hoeft niet overeen te komen met de plaats waar de mijt zich bevindt; soms zijn de gangetjes die de mijt in de huid heeft gegraven als rode streepjes zichtbaar;  alleen bij kleine kinderen tot 4 jaar kunnen de verschijnselen ook optreden op de hoofdhuid;  ook na behandeling kan de jeuk nog drie tot vier weken aanhouden. Schurft moet altijd behandeld worden. Er ontstaat geen immuniteit. Besmetting De mijt wordt overgebracht door langer durend direct lichamelijk contact (bijvoorbeeld langer dan 15 minuten hand-in-hand wandelen), regelmatig intensief contact (bijvoorbeeld verzorgende handelingen) of via besmet beddengoed, besmette kleding en knuffels. Wat kunt u als beroepskracht doen?  Let op jeukklachten bij de andere kinderen in de groep.  Geef elk kind eigen en schoon beddengoed. Na de eerste en laatste behandeling tegen schurft moet extra aandacht zijn voor eventueel het beddengoed dat het kind op het kinderdagverblijf gebruikt heeft. Dit moet dan echt verschoond worden. Het beddengoed moet op minstens 50C gewassen worden.  Was de verkleedspullen en knuffels op minstens 50C.  Stop verkleedspullen en knuffels die niet gewassen kunnen worden, minstens 72 uur in een afgesloten plastic zak zodat de mijten dood gaan. De GGD beschikt over een uitgebreide beschrijving van de werkwijze bij de behandeling van schurft en was- en luchtvoorschriften ter preventie van meerdere ziektegevallen. Melding bij de GGD Schurft is een meldingsplichtige ziekte op basis van artikel 26Wet publieke gezondheid, wanneer drie personen of meer mogelijke of bewezen schurft hebben. De GGD kan mensen die risico hebben gelopen waarschuwen, voorlichten en zorgen dat zij ook worden behandeld. Toelaten of weren?


Pagina 86 van 99

Een kind met schurft hoeft niet geweerd te worden. Wel moet een kind dat schurft heeft behandeld worden. Alle gezinscontacten (ouders, broers, zussen en eventuele andere inwonende familieleden) moeten worden mee behandeld, ook als zij geen klachten hebben. Zij moeten gelijktijdig op hetzelfde moment behandeld worden12 uur na de start van de behandeling is schurft niet meer besmettelijk. Opmerking Overleg met de GGD of andere ouders en medewerkers geïnformeerd moeten worden, zodat zij alert kunnen zijn op verschijnselen van schurft.


Pagina 87 van 99

37

Spruw Wat is het? Spruw is een schimmelinfectie in de mond. De schimmel die spruw veroorzaakt komt heel veel voor, maar krijgt meestal niet de kans om uit te groeien. Als de weerstand laag is groeit de schimmel en veroorzaakt klachten zoals witte vlekjes in de mond die niet weg te poetsen zijn. Besmetting Spruw wordt meestal overgedragen van moeder op kind. Het kind kan al tijdens de bevalling besmet worden als de moeder een vaginale schimmelinfectie heeft. Ook kan het besmet worden via tepelcontact bij de borstvoeding. Er ontstaat dan een ‘pingpongeffect’ omdat daarna het kind bij de voeding de borst van de moeder weer besmet. Wat kunt u als beroepskracht doen?  Spoel de mond van het kind schoon met afgekoeld gekookt water na het voeden.  Adviseer de ouders naar de huisarts te gaan voor behandeling van de infectie  Adviseer de ouders naar de huisarts te gaan als het kind niet wil drinken door de spruw.  Reinig en desinfecteer het speelgoed van de kinderen dagelijks conform de instructie in deze richtlijn. Gebruik voor elk kind een eigen fles en speen en kook deze dagelijks uit. Melding bij de GGD Spruw hoeft niet gemeld te worden. Toelaten of weren? Een kindercentrum hoeft kinderen met spruw niet te weren.


Pagina 88 van 99

38

Spoelwormen Wat is het? Honden- en kattenspoelwormen (toxocara) zijn kleine wormpjes. De eitjes rijpen snel en blijven lang besmettelijk. Als een mens besmet wordt met eitjes van honden- en kattenspoelwormen kunnen deze in de darm uitgroeien tot embryo's. De embryo kan geen volwassen worm worden in de mens. Maar ze kunnen gaan wel via de bloedbaan door het lichaam heen en veroorzaken allerlei ontstekingen in de organen. De klachten bij een spoelworminfectie zijn:  temperatuursverhoging;  algemene malaise, buikpijn en prikkelhoest;  in zeldzame gevallen, afhankelijk van het aangedane orgaan, allerlei bijzondere afwijkingen. Besmetting De besmetting gaat van grond tot mond: bij spelen in een besmette zandbak of op een besmette speelplek en door eten van besmette en onvoldoende gereinigde groenten en fruit. Wat kunt u als beroepskracht doen?  Houd honden en katten weg van de speelplaats en de zandbakken.  Sluit zandbakken af met een net dat niet op het zand mag liggen.  Voorkom besmetting van kinderen door ze niet te laten spelen op terreinen waar honden en katten toegang hebben.  Probeer het in de mond stoppen van zand tijdens het spelen te voorkomen.  Pas de hygiëneregels m.b.t. handen wassen, met name na het buitenspelen, en voedselbereiding goed toe. Melding bij de GGD Infectie met spoelwormen hoeft niet gemeld te worden. Toelaten of weren? Door de rijpingscyclus in de grond is een kind met spoelwormen niet zelf besmettelijk. Wering is dus niet nodig.


Pagina 89 van 99

39

Vijfde ziekte (erythema infectiosum, parvovirusinfectie) Wat is het? De Vijfde ziekte komt door een virus. De ziekte komt vooral voor bij kinderen. Voor kinderen is het een onschuldige ziekte ze zijn er meestal niet erg ziek door. De verschijnselen van de Vijfde ziekte voor kinderen zijn:  kleine rode vlekjes in het gezicht;  wangen kunnen vuurrood worden;  soms koorts;  daarna verspreiden de vlekjes zich over het lichaam  soms jeuken de vlekjes; Na ongeveer een week verdwijnen de vlekjes. De vlekjes kunnen nog een paar weken lang terugkomen, bijvoorbeeld tijdens stress, door inspanning, kou of warmte. Ze verdwijnen dan ook weer snel. Volwassenen met de vijfde ziekte hebben vaak last van stijve handen en voeten, er kan pijn in de gewrichten optreden. Dit duurt meestal 1 tot 2 weken. Volwassenen krijgen soms vlekjes. Mensen die geen vijfde ziekte hebben gehad kunnen besmet raken en ziek worden. Veel volwassenen hebben de ziekte als kind al gehad. Als iemand Vijfde ziekte heeft gehad, krijgt hij dit niet opnieuw. Krijgt een zwangere vrouw in de eerste helft van de zwangerschap Vijfde ziekte? Dan is er een klein risico op een miskraam. Bij de meeste vrouwen verloopt de zwangerschap normaal en zijn er voor de baby geen gevolgen. Zwangere beroepskrachten die nooit Vijfde ziekte hebben gehad moeten met de Arbodienst overleggen over de werkzaamheden. Besmetting Het virus verspreidt zich door de lucht via vochtdruppeltjes afkomstig uit de mond, keel en neus van het zieke kind. Kinderen zijn besmettelijk in de week voordat zij ziek worden. Zodra de uitslag verschijnt, zijn ze niet besmettelijk meer. Wat kunt u als beroepskracht doen?  Ventileer de ruimte goed door ramen en deuren op een kier te zetten  Pas de hygiëneregels: handen wassen, hoesten en niezen, desinfecteren, schoonmaken van deze richtlijn goed toe.  Leg contact met de GGD om te overleggen of ouders van andere kinderen en beroepskrachten geïnformeerd moeten worden. Melding bij de GGD Vlekjesziekten zijn meldingsplichtig op basis van artikel 26 Wet publieke gezondheid, wanneer er twee personen of meer binnen twee weken dezelfde uitslag hebben. Toelaten of weren? Een kindercentrum hoeft kinderen met de vijfde ziekte niet te weren.


Pagina 90 van 99

Opmerkingen Vijfde ziekte kan gemakkelijk verward worden met andere 'vlekjesziekten'. Daarom is het belangrijk dat de GGD controleert of het echt om Vijfde ziekte gaat. Ongeveer 60% van de volwassenen heeft de ziekte ooit gehad en is daardoor tegen de Vijfde ziekte beschermd. Een bloedonderzoek kan vertellen of iemand immuun is tegen de ziekte of niet. Aanvullende informatie Voor aanvullende informatie kunt u de Veel gestelde vragen over de Vijfde ziekte op de RIVM-site raadplegen.


Pagina 91 van 99

40

Voetschimmel (zwemmerseczeem) Wat is het? Een voetschimmelinfectie wordt veroorzaakt door bepaalde schimmelsoorten. Deze schimmel zit het liefst tussen de tenen, vingers, nagels, oksels, en soms ook in de huidplooien. De schimmel leeft en groeit van het vocht op het lichaam. De verschijnselen bij een voetschimmel zijn:  roodheid en schilfering van de huid;  later wordt de huid week, gezwollen, wit en nat;  er kunnen pijnlijke kloofjes ontstaan;  jeuk op de plek van de schimmel. Besmetting In elke vochtige en warme omgeving waar u op blote voeten loopt, is de kans groot om voetschimmel te krijgen. De besmetting komt door het contact met de schimmel dat in de vloeren en spleten zit van zwembaden of gymzalen. Wat kunt u als beroepskracht doen?  Droog altijd de voeten goed af, laat de kinderen dit zelf doen of door een beroepskracht.  Laat de kinderen op de groep pantoffeltjes of schoenen dragen.  Draag slippers in douches en in de buurt van zwembaden. Pas de hygiëneregel schoonmaken van deze richtlijn goed toe, met name de vloeren. Melding bij de GGD Voetschimmel bij kinderen hoeft niet gemeld te worden. Toelaten of weren? Een kindercentrum hoeft kinderen met voetschimmel niet te weren. Opmerking Voetschimmel is te behandelen met medicijnen, verkrijgbaar bij apotheek en drogist.


Pagina 92 van 99

41

Waterpokken Wat is het? Waterpokken ontstaan door een virus. De meeste mensen krijgen als kind waterpokken. Het is meestal een onschuldige kinderziekte. Waterpokken beginnen meestal met koorts en niet lekker voelen. Andere      

klachten zijn: Na 1 of 2 dagen ontstaan op de huid kleine rode bultjes. De bultjes worden blaasjes die erg kunnen jeuken. De blaasjes worden korstjes. De blaasjes kunnen op het hele lichaam zitten. Ze zitten vooral op het lijf, het gezicht en tussen de haren. Soms zitten de blaasjes ook in de mond. Dit kan erg pijnlijk zijn.

De klachten duren ongeveer tien dagen. Het kind blijft levenslang immuun. Het virus blijft wel in het lichaam aanwezig en kan op latere leeftijd gordelroos veroorzaken. Besmetting Het virus zit in de keel en neus van iemand die besmet is. Door hoesten, niezen en praten, komen kleine druppeltjes met het virus in de lucht. Mensen kunnen deze druppeltjes inademen en besmet raken. Het virus zit ook in het vocht van de blaasjes, door het aanraken van het vocht kunt u ook besmet raken. Waterpokken zijn heel besmettelijk: al 2 dagen vóórdat de rode bultjes te zien zijn op de huid, totdat de meeste blaasjes een korstje hebben. De tijd tussen besmet raken en ziek worden is ongeveer 10 dagen tot 3 weken. Wat kunt u als beroepskracht doen?  Ventileer de ruimte goed door ramen en deuren op een kier te zetten.  Pas de hygiëneregels: handen wassen, hoesten en niezen, desinfecteren, schoonmaken van deze richtlijn goed toe.  Laat het kind zichzelf niet krabben.  Houd de nagels van het kind kort.  Laat kinderen met waterpokken niet zwemmen tot de blaasjes goed ingedroogd zijn. Het warme zwemwater kan de jeuk erger maken. Ook kunnen de wondjes van de waterpokken na zwemmen gaan ontsteken. Melding bij de GGD Waterpokken is een meldingsplichtige ziekte op basis van artikel 26 Wet publieke gezondheid, wanneer er twee personen of meer binnen twee weken waterpokken hebben. Toelaten of weren? Een kindercentrum hoeft kinderen met waterpokken niet te weren. De ouders kunnen wel gewaarschuwd worden dat er waterpokken heerst op de groep, overleg hierover met de GGD.


Pagina 93 van 99

Opmerkingen De meeste mensen in Nederland hebben ooit waterpokken gehad. Wanneer dit niet het geval is bij een zwangere vrouw, dan kan zij ernstige complicaties oplopen bij besmetting met het virus. De baby in de buik kan eveneens ernstige afwijkingen ontwikkelen, met verhoogd risico op een miskraam. Aanvullende informatie Voor aanvullende informatie kunt u de Veel gestelde vragen Waterpokken op de RIVM-site raadplegen.


Pagina 94 van 99

42

Wratten Wat zijn het? Wratten komen door verschillende soorten virussen. Gewone wratten voelen hard aan, zijn vleeskleurige of zijn bruine bobbeltjes met een ruw oppervlak. Meestal komen ze voor op de handrug en vingers en zijn niet pijnlijk. Er kunnen ook wratten op de voetzolen ontstaan, deze worden door het staan en lopen plat gedrukt. De wratten gaan meestal na een paar maanden of jaren weg. Als ze erg hinderlijk zijn, kan de huisarts ze eventueel verwijderen. Besmetting Het virus is besmettelijk door direct contact. Een besmette vloer of oppervlak kan ook voor besmetting zorgen. Na besmetting duurt het weken tot maanden voor er wratten ontstaan. Niet iedereen is even gevoelig voor het ontwikkelen van wratten. Het is niet bekend hoe het komt dat de één wel wratten krijgt en een ander niet. Wat kunt u als beroepskracht doen?  Laat het kind niet aan de wratten krabben.  Laat andere kinderen de wratten van anderen niet aanraken.  Laat kinderen niet nagelbijten of duimzuigen.  Droog de voeten goed af als zij nat zijn geweest.  Laat de kindjes goed doorluchtende schoenen of pantoffels dragen.  Pas de hygiëneregels: handen wassen, desinfecteren, schoonmaken van deze richtlijn goed toe. Melding bij de GGD Wratten bij kinderen hoeven niet gemeld te worden. Toelaten of weren? Een kindercentrum hoeft kinderen met wratten niet te weren.


Pagina 95 van 99

43

Waterwratten Wat zijn het? Waterwratten, ook wel ‘bolhoedwratten’ genoemd, komen door een virus. Het zijn kleine glanzende parelmoerachtige bultjes. In het midden zit een grote porie. Waterwratten ontstaan eerst op de romp, de oksels, dan naar de bovenarmen, elleboog, bovenbenen en de knieholtes. Waterwratten verdwijnen meestal vanzelf binnen zes tot achttien maanden. Daarna is het kind immuun voor waterwratten. Besmetting De waterwratten zijn gevuld met vocht waar het virus in zit. Wanneer de waterwratten vanzelf of door het krabben opengaan, komt het besmettelijke vocht eruit. Besmetting komt door het directe contact met de waterwratten of via voorwerpen als handdoeken. Na de besmetting duurt het enkele weken tot maanden voor er waterwratten ontstaan. Wat kunt u als beroepskracht doen?  Was uw handen en die van de kinderen goed na het aanraken van de wratten.  Laat het kind niet aan de wratjes krabben.  Open wratjes behandelen met jodium en afdekken.  Extra aandacht voor persoonsgebonden gebruik van een washandje en handdoek.  Reinig en desinfecteer het speelgoed en oppervlakten zoals bedranden. Doe dit aan de hand van de informatie in deze richtlijn. Melding bij de GGD Waterwratten hoeven niet gemeld te worden. Toelaten of weren? Een kindercentrum hoeft kinderen met waterwratten niet te weren. Opmerking Behandeling door de huisarts is meestal niet nodig.


Pagina 96 van 99

44

Wormpjes (aarsmaden, oxyuren) Wat zijn het? Aarsmaden zijn kleine wormpjes die in de darmen leven. Ze komen met de ontlasting naar buiten en zijn dan met het blote oog te zien. De wormpjes zijn ongeveer één cm lang en wit van kleur. 's Avonds en 's nachts kruipt het vrouwtjesworm naar buiten en legt eitjes rond de anus. De verschijnselen van wormpjes zijn:  jeuk rond de anus;  soms vage buikklachten;  oververmoeidheid en prikkelbaarheid als gevolg van slecht slapen door de jeuk. Besmetting Als een besmet kind aan de anus krabt of de handen niet wast na een toilet bezoek, blijven de eitjes plakken aan de vingers en nagels. Wanneer de vuile handen de deurklinken, speelgoed of andere objecten aanraken blijven de eitjes hangen. Iemand anders raakt dit aan, stopt daarna zijn vingers in zijn mond en slikt de eitjes in. De eitjes worden wormpjes in de darmen. Veel kinderen besmetten zichzelf of het gezin regelmatig. De wormpjes kunnen met medicijnen behandeld worden. Wat kunt u als beroepskracht doen?  Pas de hygiëneregels: handen wassen, desinfecteren, schoonmaken, verschonen en voedselbereiding van deze richtlijn goed toe.  Maak bij het voorkomen van wormpjes de toiletten vaker schoon, denk hierbij ook aan de deurknop, kraan, trekker en vloer.  Houd de nagels goed kort, schoon en altijd boenen tussen de nagels.  Waarschuw de ouders als de kindjes wormen hebben. Melding bij de GGD Kinderen met wormpjes hoeven niet gemeld te worden. Toelaten of weren? Een kindercentrum hoeft kinderen met wormpjes niet te weren. Opmerkingen Bij een anti-wormkuur wordt meestal het hele gezin mee behandeld. Bij behandeling zijn de klachten binnen enkele dagen over. Bij deze wormpjes hebben zandbakken geen rol bij de overdracht van het ene kind naar het andere kind. Niet goed onderhouden zandbakken kunnen besmet zijn met eitjes van honden- en kattenspoelwormen.


Pagina 97 van 99

45

Zesde ziekte (exanthema subitum) Wat is het? De zesde ziekte komt door een virus. Het is een onschuldige ziekte die uit zichzelf geneest. De zesde ziekte komt vooral voor bij kinderen onder de drie jaar. De verschijnselen van de zesde ziekte zijn:  een paar dagen hoge koorts (boven de 39);  eventuele een koortsstuip door de snel oplopende koorts;  de koorts zakt vrij abrupt;  mogelijk ontstaan er niet jeukende, iets verheven rode vlekjes op de huid van het gezicht en de romp en deze breiden zich verder uit naar de armen en de nek. Besmetting Als een besmet kind niest of hoest, verspreiden de virusdeeltjes zich via kleine, in de lucht zwevende vochtdruppeltjes. Speeksel zorgt voor overdracht, denk hierbij aan bestek, bekers, speelgoed dat in de mond is geweest. Als een kind dit de virusdeeltjes inademt of product in de mond stopt wordt hij ziek. De ziekte is besmettelijk vanaf het moment dat de koorts opkomt, hoe lang het besmettelijk blijft is onbekend. Iemand die ziek is geweest door de zesde ziekte blijft levenslang drager van het virus. Wat kunt u als beroepskracht doen?  Ventileer de ruimte goed door ramen en deuren op een kier te zetten.  Pas de hygiëneregels: handen wassen, hoesten en niezen, desinfecteren, schoonmaken, van deze richtlijn goed toe.  Laat de kinderen niet gebruik maken van andermans bestek en servies.  Speelgoed dat in de mond is geweest direct schoonmaken. Melding bij de GGD Vlekjesziekten zijn meldingsplichtig op basis van artikel 26 Wet publieke gezondheid, wanneer er twee personen of meer binnen twee weken dezelfde uitslag hebben. Toelaten of weren? Een kindercentrum hoeft kinderen met de zesde ziekte niet te weren. Opmerkingen De zesde ziekte kan gemakkelijk verward worden met andere 'vlekjesziekten'. Daarom zal de GGD bij een melding van zesde ziekte altijd controleren of het echt om de zesde ziekte gaat.


Pagina 98 van 99

46

Ziekte van Pfeiffer Wat is het? De ziekte van Pfeiffer komt door een virus. Kleine kinderen hebben de ziekte meestal zonder klachten. Op de middelbare schoolleeftijd en als volwassene kan de ziekte van Pfeiffer langdurige moeheid veroorzaken. De verschijnselen van de ziekte van Pfeiffer zijn bij jonge kinderen:  rode huiduitslag;  koorts;  longontsteking. Ziekteverschijnselen bij tieners en jongvolwassenen:  koorts;  keelpijn  keelontsteking;  pijnlijke klierzwelling in hals, liezen en oksels;  soms geelzucht;  moeheid. Besmetting Het virus zit in speeksel. Kinderen besmetten elkaar door te knuffelen, zoenen of het drinken uit dezelfde bekers en eten met het zelfde bestek. Let op, ook de kinderen zonder klachten kunnen anderen besmetten. Wat kunt u als beroepskracht doen?  Maak alle oppervlakten schoon waar het speeksel van het kind op komt: speelgoed, bedranden, servies.  Pas de hygiëneregels: handen wassen, hoesten, niezen en schoonmaken van deze richtlijn goed toe.  Geef ieder kind zijn eigen bestek en bekers en leer alleen hier gebruik van te maken  Knuffelen is normaal en kan niet vermeden worden. Melding bij de GGD De ziekte van Pfeiffer hoeft niet gemeld te worden. Toelaten of weren? Een kindercentrum hoeft kinderen met Pfeiffer niet te weren. Aanvullende informatie Voor aanvullende informatie kunt u de Veel gestelde vragen Ziekte van Pfeiffer op de RIVM-site raadplegen.


Pagina 99 van 99

Landelijk Centrum Hygiëne en Veiligheid Hygiënerichtlijn voor kinderdagverblijven, peuterspeelzalen en buitenschoolse opvang Pilotversie november

Recommend Documents