Koninklijke DSM N.V. Jaarverslag Life Sciences and Materials Sciences. Staying the Course

Koninklijke DSM N.V. Jaarverslag 2008

Koninklijke DSM N.V.

Life Sciences and Materials Sciences

Staying the Course

Elke dag gebruiken miljoenen mensen producten waarin onze ingrediënten of materialen zijn verwerkt – vaak zonder te beseffen dat juist een DSM-ingrediënt zo’n product eruit laat springen. Wij leveren talloze innovatieve ingrediënten en toepassingen aan zeer veel verschillende producenten in allerlei markten over de hele wereld.

DSM – de Life Sciences en Materials Sciences-onderneming Koninklijke DSM N.V. creëert innovatieve producten en diensten op het gebied van Life Sciences en Materials Sciences die bijdragen aan de kwaliteit van het leven. DSM’s producten en diensten worden wereldwijd gebruikt in een breed scala van eindmarkten en toepassingen die het leven gezonder, duurzamer en aangenamer maken. Voorbeelden

Jaarverslag 2008

Verantwoorde innovatie is de sleutel tot ons succes. Voortdurend innoverend geven we onze toekomst vandaag al vorm. Tegelijkertijd dragen we bij aan een betere toekomst voor de wereld door ons te richten op duurzamere producten.

van eindmarkten zijn voedings- en gezondheidsproducten voor mens en dier, producten voor persoonlijke verzorging, geneesmiddelen, auto’s, coatings en verf, elektrotechnische en elektronica-producten, producten voor persoonlijke bescherming en producten voor de bouw. DSM heeft een netto jaaromzet van bijna € 9,3 miljard en

Koninklijke DSM N.V. Postbus 6500 6401 JH Heerlen T + 31 (45) 578 8111

Met producten en diensten op het gebied van Life Sciences en Materials Sciences dragen wij bij aan de kwaliteit van het leven van miljoenen mensen overal ter wereld. Wij maken een gezonder, duurzamer en aangenamer leven mogelijk.

biedt werk aan zo’n 23.500 mensen wereldwijd. Het hoofdkantoor van DSM is gevestigd in Nederland en de onderneming heeft vestigingen op vijf continenten. DSM staat genoteerd aan Euronext Amsterdam. Meer informatie over DSM is te vinden op www.dsm.com.

www.dsm.com

Als innovatieve Partner in Sport van het Nederlands Olympisch Comité (NOC*NSF) werkt DSM nauw samen met sportmannen en -vrouwen op weg naar succes, en samen helpen we de sportwereld vooruit.

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

DSM in vogelvlucht De activiteiten van DSM zijn ondergebracht in businessgroepen die samenhangende product/marktcombinaties vertegen woordigen. De businessgroepdirecteuren rapporteren rechtstreeks aan de Raad van Bestuur. Voor rapportagedoeleinden zijn de activiteiten onderverdeeld in vijf clusters: Nutrition, Pharma, Performance Materials, Polymer Intermediates en

Nutrition

Pharma

€ 2.710 m

Netto-omzet

DSM Nutritional Products DSM Nutritional Products is de grootste leverancier ter wereld van voedingsingrediënten zoals vitaminen, carotenoïden (anti oxidanten en pigmenten), andere biochemische producten en fijnchemicaliën en premixen. - Human Nutrition and Health Een vooraanstaande ontwikkelaar en producent van functionele voedingsingrediënten voor de voedingsindustrie en ingrediënten voor persoonlijke verzorgingsproducten voor fabrikanten van cosmetica en huidverzorgingsproducten. - Animal Nutrition and Health Wereldmarktleider in vitaminen, carotenoïden, enzymen en premixen voor de diervoederindustrie. Draagt met zijn producten bij aan de prestaties van dieren (bijvoorbeeld door voor een gezondere darmflora of gezondere botten te zorgen) en aan een beter milieu.

€ 863 m

Base Chemicals and Materials, waarin de niet-kernactiviteiten zijn opgenomen. Daarnaast rapporteert DSM over een aantal andere activiteiten die zijn ondergebracht in Other activities.

Performance Materials Netto-omzet

DSM Pharmaceutical Products DSM Pharmaceutical Products is een van ‘s werelds meest vooraanstaande wereldwijde leveranciers van hoogwaardige primaire en secundaire custom manufacturing services aan de farmaceutische industrie, de biotech-industrie en de agrochemische industrie. DSM Anti-Infectives DSM Anti-Infectives heeft een leidende positie op de wereld markt voor penicilline G en tussenproducten voor penicilline (6-APA en 7-ADCA), voor API’s (active pharmaceutical ingredients oftewel werkzame bestanddelen voor genees middelen) zoals semi-synthetische penicillines en semisynthetische cefalosporines (bèta-lactamen) en voor andere werkzame bestanddelen zoals nystatine.

Polymer Intermediates

€ 2.297 m

Netto-omzet

DSM Engineering Plastics DSM Engineering Plastics is een wereldspeler op het gebied van polyamiden, polyesters, polycarbonaat en extrudeerbare lijmharsen. Deze materialen vinden vooral hun weg naar technische componenten voor de elektrotechnische en elektronica-industrie, de auto-industrie, de metaal verwerkende industrie en de verpakkingsindustrie. DSM Dyneema DSM Dyneema is de uitvinder en producent van Dyneema®, ‘s werelds sterkste vezel. Deze polyethyleenvezel combineert maximale sterkte met een minimaal gewicht. De vezel is op gewichtsbasis 15 keer zo sterk als hoogwaardig staal en tot 40% sterker dan aramidevezel. Dit betekent dat het aantal toepassingen vrijwel onbegrensd is. Toepassingsgebieden zijn de visserij, persoonlijke bescherming en de scheepvaart. DSM Resins DSM Resins produceert en verkoopt hoogwaardige harsen voor een breed scala aan toepassingen zoals verf, windmolens en auto’s. Door zich te richten op milieuvriendelijke oplossingen met toegevoegde waarde weet DSM Resins vele groeikansen te benutten via marktgedreven innovatie-inspanningen.

DSM Food Specialties DSM Food Specialties is wereldwijd actief als toonaangevende leverancier van geavanceerde ingrediënten voor de voedings middelenindustrie, bereid met behulp van onder meer fermentatie- en enzymtechnologie, op basis van diepgaande kennis van toepassingen in de gekozen markten.

Base Chemicals and Materials

DSM Agro DSM Agro produceert ammoniak en meststoffen met een hoog stikstofgehalte voor de bemesting van grasland en akkerbouwgewassen. Leveringen geschieden aan de agrarische groothandel.

DSM Elastomers DSM Elastomers vervaardigt synthetische rubbers (EPDM) en thermoplastische elastomeren (TPE’s) die onder meer worden gebruikt in auto’s, witgoedapparatuur, diverse industriële producten, bouwmaterialen en als toevoeging voor motorolie.

€ 1.733 m

DSM Melamine DSM Melamine produceert melamine, een product dat wordt gebruikt in impregneerharsen en lijmharsen voor de hout verwerkende industrie. Melamine wordt ook toegepast in onder meer laminaatvloeren, vlamvertragers, bankbiljetten, autolakken en duurzaam kunststof serviesgoed.

DSM Energy DSM Energy neemt deel aan de opsporing en winning van aardolie en aardgas op het Nederlandse deel van het Continentaal Plat.

Netto-omzet

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

€ 1.201 m

Netto-omzet

DSM Fibre Intermediates DSM Fibre Intermediates produceert caprolactam en acrylonitril — grondstoffen voor synthetische vezels en technische kunststoffen. Caprolactam is de grondstof voor polyamide 6, een veelzijdig materiaal dat wordt gebruikt in onder meer sport- en vrijetijdskleding, tapijten en autobanden en ook steeds meer als hoogwaardig constructiemateriaal.

DSM in vogelvlucht De activiteiten van DSM zijn ondergebracht in businessgroepen die samenhangende product/marktcombinaties vertegen woordigen. De businessgroepdirecteuren rapporteren rechtstreeks aan de Raad van Bestuur. Voor rapportagedoeleinden zijn de activiteiten onderverdeeld in vijf clusters: Nutrition, Pharma, Performance Materials, Polymer Intermediates en

Nutrition

Pharma

€ 2.710 m

Netto-omzet

DSM Nutritional Products DSM Nutritional Products is de grootste leverancier ter wereld van voedingsingrediënten zoals vitaminen, carotenoïden (anti oxidanten en pigmenten), andere biochemische producten en fijnchemicaliën en premixen. - Human Nutrition and Health Een vooraanstaande ontwikkelaar en producent van functionele voedingsingrediënten voor de voedingsindustrie en ingrediënten voor persoonlijke verzorgingsproducten voor fabrikanten van cosmetica en huidverzorgingsproducten. - Animal Nutrition and Health Wereldmarktleider in vitaminen, carotenoïden, enzymen en premixen voor de diervoederindustrie. Draagt met zijn producten bij aan de prestaties van dieren (bijvoorbeeld door voor een gezondere darmflora of gezondere botten te zorgen) en aan een beter milieu.

€ 863 m

Base Chemicals and Materials, waarin de niet-kernactiviteiten zijn opgenomen. Daarnaast rapporteert DSM over een aantal andere activiteiten die zijn ondergebracht in Other activities.

Performance Materials Netto-omzet

DSM Pharmaceutical Products DSM Pharmaceutical Products is een van ‘s werelds meest vooraanstaande wereldwijde leveranciers van hoogwaardige primaire en secundaire custom manufacturing services aan de farmaceutische industrie, de biotech-industrie en de agrochemische industrie. DSM Anti-Infectives DSM Anti-Infectives heeft een leidende positie op de wereld markt voor penicilline G en tussenproducten voor penicilline (6-APA en 7-ADCA), voor API’s (active pharmaceutical ingredients oftewel werkzame bestanddelen voor genees middelen) zoals semi-synthetische penicillines en semisynthetische cefalosporines (bèta-lactamen) en voor andere werkzame bestanddelen zoals nystatine.


€ 2.297 m

Netto-omzet

DSM Engineering Plastics DSM Engineering Plastics is een wereldspeler op het gebied van polyamiden, polyesters, polycarbonaat en extrudeerbare lijmharsen. Deze materialen vinden vooral hun weg naar technische componenten voor de elektrotechnische en elektronica-industrie, de auto-industrie, de metaal verwerkende industrie en de verpakkingsindustrie. DSM Dyneema DSM Dyneema is de uitvinder en producent van Dyneema®, ‘s werelds sterkste vezel. Deze polyethyleenvezel combineert maximale sterkte met een minimaal gewicht. De vezel is op gewichtsbasis 15 keer zo sterk als hoogwaardig staal en tot 40% sterker dan aramidevezel. Dit betekent dat het aantal toepassingen vrijwel onbegrensd is. Toepassingsgebieden zijn de visserij, persoonlijke bescherming en de scheepvaart. DSM Resins DSM Resins produceert en verkoopt hoogwaardige harsen voor een breed scala aan toepassingen zoals verf, windmolens en auto’s. Door zich te richten op milieuvriendelijke oplossingen met toegevoegde waarde weet DSM Resins vele groeikansen te benutten via marktgedreven innovatie-inspanningen.

DSM Food Specialties DSM Food Specialties is wereldwijd actief als toonaangevende leverancier van geavanceerde ingrediënten voor de voedings middelenindustrie, bereid met behulp van onder meer fermentatie- en enzymtechnologie, op basis van diepgaande kennis van toepassingen in de gekozen markten.


DSM Agro DSM Agro produceert ammoniak en meststoffen met een hoog stikstofgehalte voor de bemesting van grasland en akkerbouwgewassen. Leveringen geschieden aan de agrarische groothandel.

DSM Elastomers DSM Elastomers vervaardigt synthetische rubbers (EPDM) en thermoplastische elastomeren (TPE’s) die onder meer worden gebruikt in auto’s, witgoedapparatuur, diverse industriële producten, bouwmaterialen en als toevoeging voor motorolie.

€ 1.733 m

DSM Melamine DSM Melamine produceert melamine, een product dat wordt gebruikt in impregneerharsen en lijmharsen voor de hout verwerkende industrie. Melamine wordt ook toegepast in onder meer laminaatvloeren, vlamvertragers, bankbiljetten, autolakken en duurzaam kunststof serviesgoed.

DSM Energy DSM Energy neemt deel aan de opsporing en winning van aardolie en aardgas op het Nederlandse deel van het Continentaal Plat.

Netto-omzet

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

€ 1.201 m

Netto-omzet

DSM Fibre Intermediates DSM Fibre Intermediates produceert caprolactam en acrylonitril — grondstoffen voor synthetische vezels en technische kunststoffen. Caprolactam is de grondstof voor polyamide 6, een veelzijdig materiaal dat wordt gebruikt in onder meer sport- en vrijetijdskleding, tapijten en autobanden en ook steeds meer als hoogwaardig constructiemateriaal.




Staying the Course



Jaarverslag 2008






www.dsm.com


Jaarverslag 2008

www.dsm.com

Kerngegevens 2008 Netto-omzet (x miljoen)

€ 9.297 Nettowinst (x miljoen)

€ 577 Dividend per gewoon aandeel

Bedrijfsresultaat uit doorlopende activiteiten (vóór bijzondere posten) (x miljoen)

Nettowinst uit doorlopende activiteiten (vóór bijzondere posten) (x miljoen)

€ 903 Investeringen en acquisities (x miljoen)

€ 608 Nettowinst vóór bijzondere posten per gewoon aandeel

€ 739 € 3,64 Personeel (ultimo jaar)

CFROI

€ 1,20 23.591

8,7%

Toekomstgerichte uitspraken Dit document kan toekomstgerichte uitspraken bevatten met betrekking tot de toekomstige (financiële) resultaten en positie van DSM. Dergelijke uitspraken zijn gebaseerd op huidige verwachtingen, inschattingen en prognoses van DSM en de informatie die de onderneming momenteel ter beschikking staat. Voorbeelden van toekomstgerichte uitspraken zijn expliciete of impliciete uitspraken met betrekking tot de strategie van de onderneming, schattingen van omzetgroei, financiële resultaten, kostenbesparingen en toekomstige ontwikkelingen in bestaande activiteiten alsmede de impact van toekomstige acquisities, en de financiële positie van de onderneming. Deze uitspraken kunnen inschattingen zijn die het management heeft gemaakt op basis van informatie afkomstig van gespecialiseerde bureaus of adviseurs. DSM waarschuwt de lezer dat dergelijke uitspraken onderhevig zijn aan bepaalde risico’s en onzekerheden die moeilijk zijn in te schatten. Men dient dan ook te beseffen dat de feitelijke resultaten en posities door allerlei factoren materieel kunnen afwijken van de uitspraken. Deze factoren zijn onder meer de volgende (de lijst is niet volledig): trends en omstandigheden in de macro-economie, de markt en de bedrijfswereld, concurrentie (inclusief concurrentie uit lagekostenlanden), juridische claims, het vermogen intellectuele eigendom te beschermen, veranderingen in wetgeving, veranderingen in valutakoersen en rentepercentages, veranderingen in belastingtarieven, pensioenkosten, grondstof- en energieprijzen, personeelskosten, de implementatie van de concernstrategie, het vermogen van de onderneming om acquisitiemogelijkheden te onderkennen en te realiseren en de geacquireerde bedrijven vervolgens met succes te integreren, het vermogen van de onderneming om voorgenomen desinvesteringen, besparingsoperaties, herstructureringen of voordelen te realiseren, het vermogen van de onderneming om nieuwe markten te ontwikkelen of nieuwe producten of technologieën te onderkennen, te ontwikkelen en succesvol op de markt te brengen, economische en/of politieke veranderingen en andere ontwikkelingen in de landen en markten waarin DSM actief is. Hierdoor kunnen DSM’s feitelijke toekomstige prestaties, positie en financiële resultaten materieel afwijken van de plannen, doelstellingen en verwachtingen die in dergelijke toekomstgerichte uitspraken zijn verwoord. Afgezien van wettelijke verplichtingen wijst DSM elke verplichting om de in het jaarverslag gedane uitspraken te actualiseren af. De Engelse taalversie van dit jaarverslag prevaleert boven de Nederlandse.

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

1

Inhoud

3 Belangrijke financiële gegevens

103 Jaarrekening

4 Brief van de Voorzitter

8 Investeren in toekomstige winstgevende groei

105 104 112 119

20 Staying the Course

24 24 25 29 37 40 41 42 44 46 47

Verslag van de Raad van Bestuur Belangrijkste ontwikkelingen in 2008 Voortgang Vision 2010 Innovatie en R&D Duurzaamheid Human resources Corporate services Externe erkenning Risicomanagement Macro-economische omgeving Financiële resultaten

52 54 60 64 70 72 76

Overzicht van de activiteiten Nutrition Pharma Performance Materials Polymer Intermediates Base Chemicals and Materials Other activities

Geconsolideerde overzichten Overzicht van de belangrijkste waarderingsgrondslagen Geconsolideerde jaarrekening Toelichting op de geconsolideerde jaarrekening van Koninklijke DSM N.V.

160 Jaarrekening Koninklijke DSM N.V. 161 Toelichting op de jaarrekening van Koninklijke DSM N.V. 168 168 169 169

Overige gegevens Accountantsverklaring Winstbestemming Bijzondere statutaire rechten

172 Vijf jaar DSM 176 Toelichting op enkele financiële begrippen en ratio’s

78 Verslag van de Raad van Commissarissen 78 Verslag Raad van Commissarissen 80 Beloningsbeleid Raad van Bestuur en Raad van Commissarissen 90 Personalia 92 Corporate governance, risicomanagement, financieel beleid en daaraan verwante functies 92 Organisatie 92 Nederlandse corporate governance code 93 Besturingsmodel 94 Risicomanagementsysteem 95 Risico’s 95 Financieel beleid 98 Informatie over het aandeel DSM

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

2

Belangrijke financiële gegevens (geconsolideerd)

In dit verslag: • zijn bedrijfsresultaat (EBIT) en EBITDA vóór bijzondere posten; • wordt nettowinst (vóór bijzondere posten) gedefinieerd als nettowinst beschikbaar voor winstbestemming (vóór bijzondere posten).

2008

Kerncijfers (x € miljoen):

Netto-omzet, doorlopende activiteiten

9.297

8.757

Bedrijfsresultaat plus afschrijvingen, doorlopende activiteiten (EBITDA)

1.357

1.247

Bedrijfsresultaat, doorlopende activiteiten (EBIT)

903

Nettoresultaat bijzondere posten Nettowinst

823

Nettowinst vóór bijzondere posten

608

558

(31)

(129)

577

429

Afschrijvingen Cashflow (nettowinst plus afschrijvingen)

451

574

1.028

1.003

Dividend

204

214

Investeringen (exclusief acquisities)

587

475

Acquisities

152

93

Nettoschuld

1.781

1.338

Eigen vermogen

4.633

5.310

Totaal activa

9.653

9.828

Geïnvesteerd vermogen

6.558

5.982

Per gewoon aandeel in € :


3,64

3,07

Nettowinst

3,45

2,35

Dividend

1,201

Eigen vermogen

1,20

27,12

30,42

Ratio’s (%):

EBIT / netto-omzet

9,7

9,4

EBITDA / netto-omzet

14,6

14,2

Operationeel bedrijfskapitaal / netto-omzet

22,6

21,4

CFROI

8,7

8,3

ROCE

14,4

13,4

Gearing (nettoschuld / vermogen plus nettoschuld)

27,5

19,9

Vermogen / balanstotaal

48,6

54,8

Middelen uit bedrijfsactiviteiten / netto-omzet

9,8

9,4

EBITDA / nettofinancieringslasten

1

2007

13,3

Personeel:

16,6

Gemiddelde personeelsbezetting

23.157

22.433

Personeel ultimo jaar

23.591

23.254

Nog goed te keuren door de Jaarlijkse Algemene Vergadering van Aandeelhouders.

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

3

Brief van de Voorzitter Beste lezer, Het jaar dat achter ons ligt was in veel opzichten een opmerkelijk en interessant jaar. Wij behaalden niet alleen een record-omzet en -bedrijfsresultaat, maar maakten ook significante vorderingen met onze strategische focus op Life Sciences en Materials Sciences. Tegen het einde van het jaar leidde de grote onrust op de financiële markten tot sterke economische tegenwind, die de opmaat vormde tot moeilijker omstandigheden, waarop wij voortvarend reageerden. Deze moeilijker omstandigheden zijn voor ons geen reden om de koers die we voor de komende jaren hadden uitgezet te veranderen. In tegendeel, wij halen de zeilen strakker aan om scherp aan de wind onze reis voort te zetten. Wij houden vast aan onze koers. Onze focus op Life Sciences en Materials Sciences wordt gevoed door een aantal maatschappelijke trends op de lange termijn. De klimaatverandering en de wereldwijde afhankelijk heid van fossiele brandstoffen bijvoorbeeld onderstrepen de noodzaak om te zoeken naar nieuwe manieren om energie en materialen te produceren. De wereldbevolking groeit en wordt gemiddeld steeds ouder, waardoor de belangstelling voor gezondheid en welzijn toeneemt. Verder vraagt de samenleving om nieuwe functionaliteiten die te maken hebben met de toegenomen behoefte aan connec tiviteit en persoonlijke bescherming. De opkomende econo mieën blijven in hoog tempo groeien, waardoor de econo mische welvaart gelijkmatiger wordt verdeeld over de wereld. Deze trends bieden DSM talloze kansen om bij te dragen aan de vervulling van tot nu toe onvervulde behoeften, vooral op het raakvlak van Life Sciences en Materials Sciences, bijvoor beeld op het gebied van (bio)medische materialen, bio materialen en biobrandstoffen.

acquisitie van Roche Vitamins and Fine Chemicals in 2003 gaf ons een nog prominentere positie op het gebied van Life Sciences en Nutrition. Gedurende deze hele periode hebben we binnen het gebied van de Materials Sciences onze focus op hoogwaardige materialen steeds verder vergroot. Dat gebeurde door middel van innovatie – denk aan Stanyl ® en Dyneema® – en door selectieve acquisities zoals die van NeoResins in 2005. Onze ambitie om de activiteiten in het cluster Base Chemicals and Materials te desinvesteren zal onze (aanbodgedreven) cycliciteit nog verder verminderen en het specialty-profiel van onze portfolio nog sterker tot zijn recht laten komen. In 2008 hebben we verscheidene stappen genomen om verdere invulling te geven aan onze versnelde strategie, die inhoudt dat wij ons focussen op Life Sciences en Materials Sciences en de mogelijkheden voor kruisbestuiving tussen die twee gebieden verder onderzoeken. Door de acquisitie van The Polymer Technology Group verkregen we bijvoorbeeld een leidende positie op het gebied van biomedische polymeren, een van onze belangrijkste groeigebieden voor de toekomst en een goed voorbeeld van hoe de combinatie van Life Sciences en Materials Sciences kan leiden tot verbetering van de kwaliteit van leven. Dat laatste geldt ook voor een aantal andere acquisities en voor deelnemingen in de venturingsfeer die we gedurende het jaar bekendmaakten. Verder kondigden we diverse nieuwe investeringen aan die gericht zijn op toekomstige winstgevende groei, met name bij DSM Dyneema, dat bezig is aan het omvangrijkste investeringsprogramma ooit. De aankondiging van de bouw van de eerste productielijn speciaal voor Dyneema Purity® bewijst dat de markt voor dit innovatieve product voor de medische industrie snel groeit.

De ontvlechting van de activiteiten die niet bij onze strategie passen is voltooid en er is een begin gemaakt met het desinvesteringsproces van deze activiteiten. Hoewel wij het proces hebben vertraagd vanwege de huidige financieeleconomische omstandigheden, hebben we nog steeds de ambitie om de desinvesteringen af te ronden binnen de Vision 2010-periode zoals gepland. Ik blijf bewondering Met onze strategie Vision 2010 bouwen we voort op keuzes die we in het verleden hebben gemaakt. Met de acquisitie van hebben voor de professionele wijze waarop de bij deze Gist-brocades in 1998 verkregen we bijvoorbeeld onze kennis activiteiten betrokken medewerkers zich richten op hun nieuwe toekomst. en expertise op het gebied van de biotechnologie, en de Onze unieke combinatie van activiteiten biedt ons een interessant platform voor groei. Wij raken er steeds meer van overtuigd (zoals we ook bewijzen met onze innovaties) dat er talloze mogelijkheden zijn voor kruisbestuiving tussen de twee gebieden.

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

4

Brief van de Voorzitter

De Raad van Bestuur van DSM. Van links naar rechts: Rolf-Dieter Schwalb, Nico Gerardu, Feike Sijbesma (voorzitter), Jan Zuidam (vice-voorzitter) en Stephan Tanda.

Veiligheid blijft vanzelfsprekend een prioriteit voor ons. Wij waren geschokt en bedroefd toen wij het nieuws vernamen van het dodelijke ongeval bij DSM Pharmaceutical Products in Venlo. Ons medeleven gaat uit naar familie en nabestaanden van onze medewerker die bij dit tragische ongeval het leven verloor. Wij blijven vasthouden aan onze ambities op het gebied van innovatie en duurzaamheid. De innovatiegerelateerde omzet steeg tot circa € 600 miljoen in 2008 en daarmee liggen we volledig op koers om de beoogde € 1 miljard aan innovatie gerelateerde omzet in het jaar 2010 te behalen.

Op het gebied van duurzaamheid hebben wij goede vorderingen gemaakt. Doordat DSM Agro zijn N 2O-emissies sterk wist te reduceren, daalde DSM’s wereldwijde uitstoot van broeikasgassen met meer dan 20%, in lijn met de doel stelling voor 2010. De reductie komt overeen met twee miljoen ton CO 2 en heeft hetzelfde effect als een vermindering van het aantal auto’s op de weg met een miljoen. Door continu te innoveren helpen we onze klanten bij het reduceren van de koolstofvoetafdruk van hun producten.

In de loop van het jaar, met name in het vierde kwartaal, werd de economische tegenwind sterker. Vooral de resultaten van de meeste van onze Materials Sciences-activiteiten hadden hieronder te lijden. Als gevolg van grote onrust op de financiële Hetzelfde geldt voor de beoogde omzet van USD 1,5 miljard in China in 2010. Onze omzet in China steeg in 2008 met circa markten kregen sommige van onze klanten veel minder 20% tot USD 1.151 miljoen. In andere opkomende economieën gemakkelijk toegang tot krediet, terwijl de consumenten bestedingen afnamen. zoals Brazilië, Rusland en India zetten we onze groei voort.

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

5

Vanwege de situatie op de wereldwijde kredietmarkt besloten wij in april om de derde en laatste tranche (€ 250 miljoen) van het programma voor inkoop van eigen aandelen ter waarde van in totaal € 750 miljoen uit te stellen en hebben we nu besloten af te zien van de resterende tranche. DSM is en blijft conservatief gefinancierd, met adequate financiering voor de korte termijn en een gezonde langetermijnfinanciering. Om het hoofd te bieden aan de moeilijker marktomstandigheden hebben wij verscheidene maatregelen aangekondigd om de kasstroom te verbeteren, kosten te verminderen en onze winstgevendheid en ons concurrentievermogen voor de toekomst te versterken. Een van onze topprioriteiten is dat wij onze volle aandacht geven aan klanten om tegemoet te komen aan hun behoeften en prioriteiten. Wij zullen tevens alert blijven op nieuwe groeikansen binnen de huidige marktomstandigheden. De omvorming tot een Life Sciences en Materials Sciencesonderneming behelst niet alleen een verandering van onze portfolio maar ook een verandering in onze manier van werken, inclusief onze systemen en onze cultuur. DSM wordt een nog markten klantgerichtere onderneming die nog alerter inspeelt op innovatiekansen.

Onze aandeelhouders kozen Louise Gunning-Schepers als nieuw lid van de Raad van Commissarissen. Zij volgde Henk Bodt op, die tijdens de Jaarlijkse Algemene Vergadering van Aandeelhouders aftrad omdat hij de maximale termijn van 12 jaar in functie was geweest als lid van de Raad van Commissarissen. Ik wil hier mijn dank uitspreken aan Henk Bodt voor zijn betrokkenheid en de waardevolle bijdrage die hij tijdens zijn lidmaatschap van de Raad van Commissarissen heeft geleverd. Wij doen onze aandeelhouders het voorstel om het dividend over het jaar 2008 vast te stellen op € 1,20 per gewoon aandeel. DSM streeft ernaar zijn aandeelhouders een stabiel en bij voorkeur stijgend dividend te bieden. De vooruitgang die we in 2008 hebben geboekt zou niet mogelijk zijn geweest zonder de inspanningen van al onze 23.500 medewerkers wereldwijd en de niet aflatende steun van onze klanten en aandeelhouders. Ik ben er vast van overtuigd dat we ons doel, significante waarde creëren voor iedereen die bij onze onderneming is betrokken, de komende jaren zullen bereiken door onze focus op Life Sciences en Materials Sciences verder te versterken.

Samenwerking en het benutten van creativiteit zijn voor ons zeer belangrijk. Daarbij moeten wij ons steeds blijven richten op het behalen van duurzame resultaten voor DSM. Wij blijven ons inspannen om de diversiteit binnen DSM verder te vergroten en stimuleren onze senior executives om nog inspirerender leiderschap te tonen zodat wij onze strategie met succes kunnen uitvoeren. Dit wordt ondersteund door een nieuwe leerarchitectuur voor onze executives en managers. Het aantal niet-Nederlanders onder de executives is gestegen; circa 70% van ons personeel heeft een andere nationaliteit dan de Nederlandse.

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

Feike Sijbesma Voorzitter van de Raad van Bestuur [email protected]

6

Brief van de Voorzitter

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

7

Investeren in toekomstige winstgevende groei In 2008 investeerde DSM in verscheidene projecten om duurzame winstgevende groei in de toekomst veilig te stellen. Investeringen vormen een integraal en belangrijk onderdeel van de Vision 2010-strategie. Met het oog op de huidige, moeilijker marktomstandigheden onderwerpt de onderneming geplande projecten aan een nieuwe evaluatie en stelt zij enkele investeringen uit, zonder te tornen aan de strategie. In de huidige, moeilijker omgeving onderkent DSM ook nieuwe groeikansen, zoals kleinschalige acquisities op technologiegebied die een aanvulling vormen op DSM’s kennis en kunde op het gebied van Life Sciences, Materials Sciences of beide. DSM blijft nadrukkelijk investeren in innovatie en zal ook blijven investeren in groei-activiteiten. Venturing blijft een belangrijke activiteit voor het verkennen van nieuwe technologieën en activiteitengebieden. In 2008 investeerde DSM € 587 miljoen in immateriële en materiële vaste activa (exclusief acquisities), tegenover € 475 miljoen in 2007. Het niveau van de investeringen lag boven het niveau van de afschrijvingen. DSM verwacht dat de investeringen in 2009 lager zullen zijn dan in 2008 als gevolg van de focus op liquiditeit. DSM nam in 2008 zeven bedrijven over en DSM Venturing investeerde in vijf ondernemingen. Voor de periode 20052012 is een bedrag van € 200 miljoen uitgetrokken voor venturing-activiteiten. DSM verwacht tot 2010 jaarlijks ruim € 75 miljoen uit te geven aan kleine acquisities in de new business-sfeer. De volgende lijst geeft een overzicht van de bekendmakingen van DSM in 2008, met name belangrijke investeringen en acquisities. 9 januari DSM maakt bekend dat de onderneming bijna € 15 miljoen investeert in de bouw van een nieuwe fabriek in Meppen (Duitsland) voor de productie van vloeibare polyesters en andere speciale harsen. De nieuwe productielijn wordt gebouwd op de bestaande locatie van DSM NeoResins+ in Meppen. De fabriek komt in de eerste helft van 2009 gereed en biedt ruimte voor verdere uitbreidingen in de toekomst. 16 januari DSM neemt Soluol over, een Amerikaanse onderneming met een jaaromzet van USD 20 miljoen die zich richt op de ontwikkeling en productie van hoogwaardige polyurethaanharsen voor een breed scala aan toepassingen.

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

Met de acquisitie van Soluol versterkt DSM zijn aanwezigheid in Noord-Amerika op het gebied van speciale harsen en verkrijgt de onderneming nieuwe technologie en een geavanceerde fabriek in East Providence, Rhode Island (Verenigde Staten). 18 januari DSM en de Franse onderneming Roquette, producent van zetmeel en afgeleide producten, maken bekend dat zij hun krachten hebben gebundeld om gezamenlijk te werken aan de implementatie en commercialisatie van de productie van barnsteenzuur op basis van biologische en dus hernieuwbare grondstoffen met behulp van fermentatie. Dit biedt – naast andere toepassingen – mogelijkheden voor de productie van hoogwaardige materialen op biologische basis. Eind 2009 zal in Lestrem (Frankrijk) een demonstratiefabriek operationeel zijn. 14 februari DSM Food Specialties neemt CMT Srl over, een Italiaanse onderneming die zich toelegt op de productie van de Copan Milk Test, een microbiologische test om antibioticaresiduen in melk op te sporen. 27 februari Het Amerikaanse Ministerie van Energie kent DSM stimuleringsgelden toe voor een innovatieve biotechnologische benadering van bioproducten en biobrandstoffen. Het geld zal worden gebruikt bij het opzetten van een uitgebreid programma voor de ontwikkeling van enzymen waarmee in bioraffinaderijen biogebaseerde producten (inclusief biobrandstoffen) kunnen worden vervaardigd uit cellulose. Het onderzoek zal worden uitgevoerd door een technisch consortium waarin DSM de lead partner zal zijn. 3 maart DSM maakt bekend dat de onderneming een principeovereenkomst over de verkoop van DSM Special Products B.V. heeft gesloten met Arsenal Capital Partners (Verenigde Staten). In februari 2009 maakte DSM bekend dat de transactie niet zou worden afgerond. 5 maart DSM Venturing maakt de deelname bekend in een financieringsronde van USD 20 miljoen in Tianjin Green Bio-Science Co. Ltd. in China. De opbrengst van deze financieringsronde zal worden gebruikt voor de bouw van China’s grootste fabriek voor polyhydroxyalkanoaten in de Tianjin Economic Development Area. Dit is de eerste venturing-investering van DSM in China.

8

Investeren in toekomstige winstgevende groei

6 maart DSM Venturing investeert in IQ Therapeutics B.V., een Nederlands bedrijf dat op antistoffen gebaseerde producten ontwikkelt voor bescherming tegen biologische dreigingen en voor de preventie en behandeling van infectieziekten. 18 maart De acquisitie van de activa van Polymeric Processes, Inc. in de Verenigde Staten betekent een versnelling van de ontwikkeling van DSM Desotech’s UVention™-groep, die op basis van klantenspecificaties innovatieve UV-uithardbare materialen ontwikkelt voor geselecteerde markten in de Verenigde Staten en Europa.

25 april DSM opent de fabriek voor marktontwikkelingsdoeleinden voor Stanyl® ForTii™, het nieuwe polymeer met toepassingen in de elektronica en andere sectoren. De fabriek bevindt zich in Sittard-Geleen. Met de opening van de fabriek voor marktontwikkeling zullen meer klanten toegang krijgen tot Stanyl® ForTii™. 28 april DSM maakt bekend dat overeenstemming is bereikt over de acquisitie van The Polymer Technology Group, Inc. (PTG), gevestigd in Berkeley, Californië (Verenigde Staten). Door deze acquisitie verkrijgt DSM een leidende positie op het gebied van biomedische polymeren, een van de belangrijke groeigebieden van DSM voor de toekomst. PTG verwacht in de komende 3-5 jaar een omzetgroei van ruim 20% per jaar op basis van de huidige activiteiten en de pijplijn met nieuwe producten.

DSM Dyneema in Greenville, North Carolina (Verenigde Staten)

17 april DSM maakt plannen bekend voor een substantieel investeringsprogramma waarmee naar verwachting tot USD 450 miljoen gemoeid zal zijn. Daarmee wordt de productiecapaciteit van de Dyneema ®-activiteiten vergroot, zodat de onderneming maximaal zal kunnen profiteren van de verwachte verdere groei van de vraag in de Verenigde Staten naar ’s werelds sterkste vezel.

DSM Desotech in Xinghou (China)

12 juni DSM opent de onlangs uitgebreide inktfabriek in China van DSM Desotech Specialty Chemicals (Shanghai) Ltd. De inktproductie is verplaatst van Gonglu naar een nieuwe fabriek in Xinghou (China) waarvan de capaciteit verdubbeld is en die op de groei is gebouwd. 12 juni DSM NeoResins+ voltooit de bouw van een nieuwe fabriek voor de productie van watergedragen acrylharsen in Shunde (China). Hiermee is een investering van bijna € 20 miljoen gemoeid.

DSM Engineering Plastics in Sittard-Geleen Jaarverslag 2008

www.dsm.com

9


13 juni DSM maakt bekend dat de onderneming een omvangrijke engineeringstudie gaat uitvoeren die zou kunnen leiden tot een forse uitbreiding van de productiefaciliteiten van DSM Composite Resins in Compiègne (Frankrijk). Als de studie het licht op groen zet voor de fabrieksuitbreiding, zal de capaciteit worden uitgebreid met wellicht 20.000 ton per jaar, met name voor specialty-producten. 16 juni DSM Biologics en Crucell N.V. melden een nieuwe doorbraak in de productie van IgG antistoffen met behulp van de PER.C6 ®-technologie. Door gebruik te maken van de PER.C6 ® humane cellijn en de door DSM ontwikkelde XD™-technologie is een recordopbrengst van ruim 27 gram per liter verkregen. 11 juli DSM maakt de acquisitie bekend van de activiteiten en nagenoeg alle activa van Valley Research, Inc. in South Bend, Indiana (Verenigde Staten). Deze acquisitie betekent een verdere versterking van DSM’s wereldwijd leidende positie op het gebied van voedingsenzymen. 20 augustus DSM Engineering Plastics neemt de polymerisatiefabrieken van Diolen Industrial Fibers B.V. over, met inbegrip van de fabriek voor de productie van polyester polymeer in Emmen. Deze fabriek zal worden geïntegreerd met de polyestercompounderingsfabriek van DSM. 27 augustus DSM Venturing neemt een belang van 29,3% in Provexis plc, een beursgenoteerde onderneming in het Verenigd Koninkrijk die ingrediënten ontwikkelt voor de markten voor functionele voeding, medische voeding en voedingssupplementen en deze vervolgens licentieert. Door deze investering wordt DSM de grootste aandeelhouder van Provexis. 27 augustus DSM maakt bekend dat de citroenzuurfabriek in Wuxi (China) uiterlijk in het eerste kwartaal van 2009 zal worden gesloten. De sluiting volgt op een verzoek van de lokale overheid om de fabriek te verplaatsen aangezien de huidige locatie nodig is voor toekomstige stadsuitbreidingen. DSM heeft besloten de fabriek niet elders weer op te bouwen maar de citroenzuur productie te concentreren op de locatie in Tienen (België).

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

DSM Engineering Plastics in Jiangyin (China)

3 september DSM neemt zijn nieuwe polymeerfabriek in Jiangyin (China) in gebruik. Deze fabriek produceert hoogvisceuze typen Akulon ® polyamide 6 (PA6) voor de snel groeiende Aziatische markt voor hoogwaardige voedselverpakkingen. De bouw van de fabriek, die in september 2006 werd aangekondigd, vergde een investering van enkele tientallen miljoenen USD. 17 september DSM Biomedical en het in Boston, Massachusetts (Verenigde Staten) gevestigde Caliber Therapeutics, Inc. gaan samen werken aan de ontwikkeling van een nieuwe ballonkatheter voor medicijnafgifte die kan worden ingezet bij de behandeling van vaatziekten zoals atherosclerose. Met deze samenwerking zet DSM een nieuwe stap in het benutten van competenties op het gebied van Materials Sciences voor Life Sciences-toepassingen. 17 september DSM kondigt een belangrijke capaciteitsuitbreiding aan voor zijn innovatieve inlijstglas ®claryl. Binnen een jaar na de introductie van dit innovatieve product is de marktvraag zo snel gestegen dat DSM heeft besloten een extra oven te bouwen in de fabriek in Sittard-Geleen, waardoor de productiecapaciteit met 50% wordt verhoogd.

10


13 oktober DSM Venturing investeert in Accelerated Technologies II L.P. in Hackensack, New Jersey (Verenigde Staten), de nieuwe business incubator op het gebied van medische apparatuur, waardoor DSM’s positie in de markt voor biomedische materialen verder wordt versterkt. 19 november DSM Anti-Infectives maakt bekend dat overeenstemming is bereikt met het management van DSM Deretil over een management buy-out. Door deze verkoop kan DSM AntiInfectives zich volledig concentreren op zijn toekomstige kernactiviteit als vooraanstaande speler in generieke werkzame bestanddelen voor geneesmiddelen.

DSM Engineering Plastics in Sittard-Geleen

17 september DSM neemt de tweede polymerisatiefabriek voor Stanyl ® polyamide 46 op de locatie Chemelot in Sittard-Geleen in bedrijf. De nieuwe fabriek betekent een verdubbeling van DSM’s wereldwijde productiecapaciteit voor deze hoogwaardige kunststof. Daarmee speelt DSM in op de aanhoudend sterke groei die de komende jaren wordt verwacht op basis van de leidende positie van Stanyl ® in de elektronicasector en het toenemend gebruik van het materiaal in autotoepassingen als gevolg van de gestegen vraag naar materialen die metalen kunnen vervangen. DSM heeft enkele tientallen miljoenen euro’s geïnvesteerd in de nieuwe fabriek. DSM Nutritional Products in Hengyang (China)

26 september DSM Venturing investeert in The Compliers Group International B.V., een Nederlandse onderneming die zich richt op de ontwikkeling van slimme medicijnverpakkingen met microchips waarmee kan worden nagegaan of een patiënt zich aan de therapie houdt. 26 september DSM NeoResins+ maakt bekend dat de capaciteit voor watergedragen polyurethaanharsen in Parets (Spanje) voor een bedrag van € 10 miljoen zal worden uitgebreid vanwege de voortdurende groei van deze producten als gevolg van nieuwe wetgeving in Europa. 2 oktober DSM Anti-Infectives kondigt aan dat de productielocatie in Strängnäs (Zweden) zal worden gesloten. De locatie, die voornamelijk clavulaanzuur produceert, zal tegen het einde van 2009 uit bedrijf worden genomen.

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

28 november DSM Nutritional Products opent zijn derde premixfabriek in China. Hiermee kan DSM een groter geografisch gebied in China bedienen, zodat de onderneming kan inspelen op de kansen die ontstaan als gevolg van de snelle groei van de animal nutrition and health-industrie in een van de belangrijkste landen voor DSM. 2 december DSM maakt de verkoop bekend van de activiteiten van Solutech aan Lydall, Inc., de Amerikaanse fabrikant van speciale technische materialen. DSM Solutech produceert Solupor®, speciale microporeuze membranen voor lucht- en vloeistoffiltratie.

11

Efficiencyverhogend

Klimaat en Energie

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

12

In het Functional Coatings-programma van DSM wordt een innovatieve coating ontwikkeld die zonnepanelen efficiënter maakt. De coating laat meer licht door en zorgt daardoor voor een hogere energie-opbrengst. De coatingtechnologie achter deze toepassing wordt al commercieel toegepast in ®claryl inlijstglas.

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

13

Levensverbeterend

Gezondheid en Welzijn

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

14

Met Resvida® heeft DSM een zuivere vorm van resveratrol op de markt gebracht voor toepassing in voedingssupplementen en als voedingsingrediënt. Resveratrol is een krachtige antioxidant die in rode druiven voorkomt en sterk in verband wordt gebracht met de ‘Franse paradox’: het feit dat Fransen ondanks hun vetrijke voeding veel minder vaak aan hart- en vaatziekten lijden dan andere Westerse bevolkingsgroepen, dankzij hun regelmatige consumptie van rode wijn.

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

15

Meer en meer verbonden

Functionaliteit en Performance

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

16

In veel MP3-spelers, mobiele telefoons, autoonderdelen en andere geavanceerde producten zijn DSM-materialen verwerkt. DSM’s nieuwe polymeer Stanyl® ForTii™ vindt toepassing in connectoren voor geheugenkaarten en in LED’s en maakt de elektronische gadgets van morgen mogelijk.

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

17

Veranderende levensstijlen

Opkomende economieën

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

18

DSM opende in 1993 zijn eerste kantoor in China. Sindsdien is DSM’s omzet in China gegroeid van USD 20 miljoen in het eerste jaar tot USD 1.151 miljoen in 2008. DSM was al eerder in China actief: vanaf 1963 met licentiëringsactiviteiten en vanaf 1986 met zijn eerste joint venture. DSM is nu een toonaangevende producent in China en richt zich steeds meer op de binnenlandse markt van China met veel van zijn producten.

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

19

Staying the Course Maatregelen ter versterking concurrentiepositie leiden niet tot andere strategische koers Nu de onrust op de financiële markten zich heeft uitgebreid tot de reële economie leidt de wereldwijde economische teruggang tot moeilijker markt omstandigheden voor sommige activiteiten van DSM, waardoor de financiële resultaten van de onderneming onder druk komen te staan.

Tot nu toe hebben DSM’s Life Sciences-activiteiten slechts in zeer beperkte mate de gevolgen van het huidige moeilijke economische klimaat ondervonden, en hetzelfde geldt voor DSM Dyneema. In het vierde kwartaal van 2008 deden de effecten van de economische teruggang zich vooral gelden bij de Materials Sciences-onderdelen van DSM die de automobielindustrie, de elektrotechnische en elektronica sector en de bouwsector bedienen. Tegen deze achtergrond heeft DSM een aantal acties en maatregelen genomen om op korte termijn de kasstroom te verbeteren en de kosten te verlagen. Deze acties behelzen onder meer een vermindering van het werkkapitaal en een heroverweging van investeringen en projecten. Tevens worden verschillende initiatieven genomen op het gebied van kostenbeperking, bijvoorbeeld een scherpere focus op inkoop, een vermindering van tijdelijk personeel en tijdelijke fabrieksstops. Daarnaast worden alle stafactiviteiten op concern- en regionaal niveau onder de loep genomen. Tegelijkertijd blijft DSM volledig gefocust op klanten om aan hun behoeften en prioriteiten tegemoet te komen. Dienst reizen worden sterk beperkt om kosten te besparen, maar dergelijke maatregelen gelden niet voor reizen naar klanten. Een aantal DSM-medewerkers is speciaal belast met de taak om de relaties met bestaande en nieuwe klanten te verdiepen.

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

DSM blijft tevens volledig gefocust op innovatie en duur zaamheid. De onderneming onderkent nieuwe groeikansen die geboden worden door de huidige marktomstandigheden, zoals kleinschalige acquisities op technologiegebied. DSM blijft onverkort vasthouden aan zijn eigen waarden. Bovendien worden er een aantal structurele kosten besparende maatregelen genomen om de winstgevendheid en het concurrentievermogen voor de toekomst te versterken. Deze maatregelen zullen leiden tot een vermindering van het totale aantal arbeidsplaatsen met ongeveer 5% oftewel 1000 en zullen naar verwachting resulteren in besparingen oplopend tot € 100 miljoen per jaar, die in 2010 volledig zullen worden gerealiseerd. Er is een concernteam geformeerd om alle genomen maatregelen te coördineren. Nauwkeurig navigeren bij ongewijzigde strategie Met de bovenbeschreven acties en maatregelen blijft DSM onverkort vasthouden aan de strategische richting en cultuur veranderingsagenda die eerder zijn vastgesteld en aan de koers die in Vision 2010 is uitgezet. Dit betekent dat DSM doorgaat met zijn versnelde transformatie tot een Life Sciences en Materials Sciences-onderneming met een hoger winstniveau en een betere winstkwaliteit. Economische cycli komen en gaan, maar de belangrijkste maatschappelijke trends zoals door DSM gesignaleerd in de Vision 2010-strategie zijn hetzelfde gebleven en zullen ook in het komende decennium van toepassing blijven.

20

Staying the Course

Energie en klimaatverandering Met betrekking tot klimaatverandering en energie ontstaan er bijvoorbeeld voortdurend allerlei nieuwe businesskansen, ondanks de significante daling van de olieprijzen in de tweede helft van 2008. De uitputting van de natuurlijke hulpbronnen vormt een krachtige stimulans voor ondernemingen om alternatieve routes en strategieën te ontwikkelen voor het gebruik van zowel materialen als energie.

Ook op het gebied van gezondheid en welzijn leveren DSM’s unieke en complementaire expertises in Life Sciences en Materials Sciences talrijke mogelijkheden op, bijvoorbeeld in de vorm van biomedische materialen. Er worden steeds meer materialen ontwikkeld die onderdelen van het menselijke lichaam kunnen vervangen en de noodzaak van invasieve chirurgie kunnen verkleinen.

Ook al hebben veel autofabrikanten momenteel te kampen met dramatische marktomstandigheden, toch zal de behoefte aan hoogwaardige kunststoffen ter vervanging van metaal in auto’s verder toenemen door de invoering van strengere emissieregelgeving.

Tegelijkertijd leidt de stijging van de kosten van de gezondheidszorg in de westerse wereld tot de ontwikkeling van nieuwe medicijnen. DSM is actief betrokken bij de ontwikkeling van biofarmaceutica en heeft significante vorderingen gemaakt in de klinische ontwikkelingsfase van deze producten. Hierbij speelt DSM’s samenwerking met Crucell op het gebied van PER.C6® een belangrijke rol.

Verwacht wordt dat het toenemende bewustzijn van en de toenemende aandacht voor klimaatverandering − ook in de Verenigde Staten − samen met de wens van sommige landen om hun afhankelijkheid van geïmporteerde olie te verminderen, de vraag naar alternatieve energiebronnen zoals windmolens en zonnecellen (en dus ook naar de materialen daarvoor) zal stimuleren.

Veranderende levensstijlen Een flink aantal ziekten in de westerse wereld heeft te maken met levensstijl en voedingspatronen. DSM ontwikkelt functionele voedselingrediënten waarmee deze ziekten kunnen worden bestreden.

Inspelen op ‘bio’-kansen De ontwikkeling van tweede-generatie biobrandstoffen op basis van biomassa in plaats van eetbare gewassen is een voorbeeld van een ontwikkeling waarbij DSM’s unieke kennis en technologieën op de gebieden van Life Sciences en Materials Sciences samenkomen.

Met name in de westerse wereld zijn er diverse ontwikkelingen op het gebied van levensstijl die consumenten stimuleren over te stappen op gezondere voedingspatronen. Tegelijkertijd neemt de wereldwijde vleesconsumptie toe, vooral in de opkomende economieën als gevolg van de stijgende koop kracht. De veestapel die nodig is voor de productie van dit vlees belast het milieu in aanzienlijke mate. Diverse door DSM ontwikkelde producten dragen bij aan vermindering van deze milieubelasting.

DSM produceert al meer dan een eeuw ingrediënten voor de voedings- en de farmaceutische industrie onder toepassing van biotechnologische methoden. Biotechnologie biedt cruciale mogelijkheden voor de ontwikkeling van niet alleen deze tweede-generatie biobrandstoffen, maar ook chemische producten en kunststoffen op biologische basis.

In de opkomende economieën is de groeiende middenklasse met zijn grotere bestedingsruimte steeds meer geïnteresseerd in de nieuwste producten, bijvoorbeeld op het gebied van communicatie en auto’s.

Momenteel is zo’n 20% van DSM’s omzet aan biotechnologie gerelateerd. De combinatie van technologische kennis, decennialange ervaring en diepgaand inzicht in de materiaal markt geeft DSM een sterk concurrentievoordeel bij de ontwikkeling van materialen op basis van hernieuwbare grondstoffen, maar ook bij de verdere ontwikkeling van biomedische materialen.

Meer en meer verbonden Momenteel wordt ruim tweederde van alle nieuwe mobiele telefoons verkocht buiten West-Europa, Japan en NoordAmerika. De fabrikanten hebben dan ook steeds meer behoefte aan betrouwbare en betaalbare materialen om mobieltjes te produceren die de consumenten in de opkomende economieën zich kunnen veroorloven.

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

21

Staying the Course

In West-Europa, Japan en Noord-Amerika maken consumenten en ondernemingen steeds vaker gebruik van moderne communicatietechnieken zoals mobiel internet en breedbandverbindingen met hoge capaciteit. Nu de vervangingsaankopen teruglopen, moeten fabrikanten nieuwe functionaliteiten en een betere performance bieden om consumenten over te halen een nieuw mobieltje te kopen. Dankzij de continue innovaties in de halfgeleiderindustrie passen er steeds meer computerchips op een vierkante centimeter, waardoor nieuwe, snellere toepassingen en kleinere apparaten mogelijk worden. DSM’s nieuwe polymeer Stanyl® ForTii™ kan bijvoorbeeld worden toegepast in connectoren voor geheugenkaarten en LED’s en helpt zo de elektronische gadgets van morgen mogelijk te maken. De introductie van de volgende generatie breedband technologie in de Verenigde Staten, Europa en andere delen van de wereld zal de connectiviteit verder verhogen en meer mogelijkheden bieden voor samenwerking, zowel thuis als op het werk. Nu al zijn miljoenen kilometers glasvezelkabel voorzien van een coating bestaande uit materialen die door DSM zijn ontwikkeld en geproduceerd.

DSM is betrokken bij diverse projecten (onder meer in samenwerking met het Wereldvoedselprogramma van de Verenigde Naties) om de levensstandaard van de extreem armen te verhogen, bijvoorbeeld door middel van het verstrekken van vitaminesachets ter verrijking van kool hydraten om ondervoeding tegen te gaan. Ook nu de wereldeconomie een teruggang vertoont, blijft DSM zich volledig inzetten voor deze projecten, die levens verbeteren door middel van verbeterde voeding. Sterker na de storm Zoals veel ondernemingen merkt ook DSM bij bepaalde bedrijfsonderdelen de gevolgen van de huidige economische teruggang. De onderneming heeft voortvarend actie onder nomen, is conservatief gefinancierd en beschikt over een sterke activiteitenmix. DSM zal deze periode doorstaan en er uiteindelijk sterker uit tevoorschijn komen. De onderneming blijft vasthouden aan de strategische verschuiving naar een Life Sciences en Materials Sciences-onderneming die bijdraagt aan oplossingen voor de belangrijkste thema’s van deze tijd: energie, klimaat, voeding en gezondheid.

Levens verbeteren Ondanks de voortgaande economische groei in opkomende economieën zijn naar schatting drie tot vier miljard mensen nog steeds arm of extreem arm. Zij bevinden zich onderaan de bevolkingspiramide en in veel gevallen ontbreken basis vitamines en -mineralen in hun dagelijkse voedsel.

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

22

Staying the Course

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

23

Verslag van de Raad van Bestuur Belangrijkste ontwikkelingen in 2008 Algemeen Het jaar 2008 was een jaar van grote contrasten, waarbij de sterke resultaten van alle DSM-activiteiten in de eerste negen maanden van het jaar gedeeltelijk werden tenietgedaan door de gevolgen van de wereldwijde economische teruggang sinds het begin van het vierde kwartaal. DSM’s Life Sciencesactiviteiten lieten ook in het vierde kwartaal goede resultaten zien, maar de meeste Materials Sciences-activiteiten hadden sterk te lijden van de scherpe vraagdaling. DSM heeft maat regelen genomen om prioriteit te geven aan het genereren van cashflow en heeft voortvarend de nodige stappen gezet om de kosten bij de getroffen activiteiten te verlagen. Waar nodig zal DSM verdere maatregelen nemen, waarbij de onderneming zich bewust is van de noodzaak om de kennis en kunde op peil te houden voor de toekomst, wanneer de marktomstandigheden weer beter worden. DSM houdt vast aan zijn klantenfocus en zijn op innovatie en duurzaamheid gerichte strategie. DSM’s unieke combinatie van activiteiten en zijn gezonde financiële situatie geven de onderneming een uitstekende uitgangspositie om gebruik te maken van kansen die het huidige economische klimaat biedt. Hoewel de moeilijke omstandigheden hun stempel drukken op de resultaten van sommige DSM-activiteiten, is de strategische richting van de onderneming, die gebaseerd is op langetermijntrends in de samenleving, de juiste: DSM houdt vast aan zijn koers. Ondanks de ontwikkelingen in het laatste kwartaal heeft DSM over het gehele jaar 2008 een record-bedrijfsresultaat behaald dankzij uitstekende resultaten gedurende het gehele jaar van DSM Nutritional Products, DSM Dyneema en DSM Agro.

De autonome groei over het gehele jaar lag met 8% duidelijk boven DSM’s strategische doelstelling (5%). De relatief zwakke volumeontwikkeling was het gevolg van de economische problemen die zich in het laatste deel van het jaar manifesteerden. Ondanks de economische onrust in het vierde kwartaal wist DSM over het gehele jaar een record-bedrijfsresultaat te boeken. De belangrijkste bijdrage werd geleverd door Nutrition, waar DSM’s focus op innovatie en differentiatie in combinatie met structurele veranderingen in de vitamine-industrie tot een significant hogere winstgevendheid heeft geleid. Daarnaast wist DSM Dyneema zijn solide groei vast te houden en liet DSM Agro sterke verkoopprijzen zien waardoor hogere winsten werden behaald. Nutrition De autonome omzet over het gehele jaar was 21% hoger. Nutrition profiteerde duidelijk van zijn succesvolle innovatieen differentiatiestrategie, waarvan de effecten nog werden versterkt door de veranderende dynamiek in de industrie. DSM Nutritional Products wist de omzet en de winst aanzienlijk te verhogen ondanks negatieve valutakoers effecten. De omzet en het bedrijfsresultaat van DSM Food Specialties waren lager, vooral vanwege de valutakoersen. Pharma De autonome omzet over het gehele jaar in het cluster Pharma was stabiel. Bij DSM Pharmaceutical Products werd het omzet- en winstniveau in 2008 beïnvloed door het aflopen van de aan de Roche Vitamins-acquisitie gerelateerde contracten, insourcing door grote farmahuizen die geconfronteerd worden met kostendruk en vertragingen bij de commerciële ontwikkeling van nieuwe producten. Bij DSM Anti-Infectives lagen de prijzen duidelijk onder de piek die in 2007 werd bereikt, maar het niveau bleef goed. Het bedrijfsresultaat bleef op een gezond niveau.

Netto-omzet

Bedrijfsresultaat plus afschrijvingen (EBITDA) 2008

x € miljoen

Nutrition

2007

585

403

150

168

2.390

Performance Materials

266

371

1.201

1.232


1.733

1.529


903


2.297

Polymer Intermediates Base Chemicals and Materials

493

Totaal DSM

Jaarverslag 2008

2007

Pharma

2.302

863

Other activities

Nutrition

2.710

Pharma

2008

x € miljoen

401

9.297

www.dsm.com

Other activities

8.757

43

133

342

209

(29)

Totaal DSM

24

(37)

1.357

1.247


Performance Materials De autonome omzet over het gehele jaar in het cluster Performance Materials vertoonde een daling van 3%, die voornamelijk werd veroorzaakt door lagere volumes bij DSM Engineering Plastics en DSM Resins aangezien deze activiteiten worden beïnvloed door eindmarkten die te lijden hebben onder de economische onrust. DSM Engineering Plastics boekte over het gehele jaar genomen een verlies. De huidige economische omstandigheden hadden nauwelijks effect op DSM Dyneema, dat sterk bleef groeien. Ondanks het hogere bedrijfsresultaat van DSM Dyneema daalde het totale bedrijfsresultaat van het cluster met 40% vanwege de impact van de teruggang in het laatste kwartaal. Polymer Intermediates De autonome omzet over het gehele jaar bleef stabiel in dit cluster. De caprolactam- en acrylonitrilactiviteiten kregen vanaf begin vierde kwartaal te maken met moeilijke marktomstandigheden omdat de vraag inzakte, vooral als gevolg van voorraadafbouw lager in de bedrijfskolom. Tot en met het derde kwartaal bleef het bedrijfsresultaat op een gezond niveau, maar in de laatste maanden van het jaar sloeg de economische teruggang met volle kracht toe en werd het bedrijfsresultaat vrijwel geëlimineerd. Base Chemicals and Materials De autonome omzet van dit cluster over het gehele jaar lag 14% hoger, vooral als gevolg van voortdurend stijgende kunstmestprijzen en gunstige marktomstandigheden tot het laatste kwartaal. Het bedrijfsresultaat van DSM Energy steeg dankzij gemiddeld hogere gasprijzen. DSM Melamine en DSM Elastomers boekten een negatief bedrijfsresultaat doordat zij zwaar getroffen werden door de wereldwijde economische teruggang.

Bedrijfsresultaat (EBIT) 2008

x € miljoen

2007

Nutrition

447

Pharma

89

92

175

291

19

105

260

137

Performance Materials Polymer Intermediates Base Chemicals and Materials Other activities

(87)

Totaal DSM

Jaarverslag 2008

276

(78)

903

www.dsm.com

823

Financiële resultaten De nettowinst vóór bijzondere posten steeg van € 558 miljoen naar € 608 miljoen (+9%). De winst per aandeel (vóór bijzondere posten) nam toe tot € 3,64 per gewoon aandeel (+19%) voor het gehele jaar vanwege de hogere nettowinst en de inkoop van eigen aandelen. De nettofinancieringslasten stegen van € 75 miljoen naar € 102 miljoen. Deze toename werd voornamelijk veroorzaakt door de hogere nettoschuld en enkele fair valueaanpassingen in Overige financiële activa. Het effectieve belastingpercentage bedroeg 25%, net als het vorige jaar. De kasstroom uit bedrijfsactiviteiten voor het gehele jaar bedroeg € 910 miljoen, waarvan € 392 miljoen in het vierde kwartaal werd gegenereerd. Met € 587 miljoen lagen de investeringen voor het gehele jaar duidelijk boven die van het vorige jaar (€ 475 miljoen) en boven het niveau van de afschrijvingen. Het bedrag aan acquisities in 2008 was € 152 miljoen. Dit betrof met name de acquisitie van The Polymer Technology Group. Vergeleken met ultimo 2007 steeg de nettoschuld met € 443 miljoen naar € 1.781 miljoen, wat neerkomt op een gearing van 28%. Deze toename was onder andere een gevolg van het programma voor de inkoop van eigen aandelen.

Voortgang Vision 2010 DSM bouwt met zijn strategie Vision 2010 – Building on Strengths voort op een traditie van succesvolle portfolio verandering en werkt in versneld tempo aan verscherping van zijn focus op Life Sciences en Materials Sciences. Deze focus wordt gevoed door een aantal maatschappelijke trends, die kansen bieden waarop DSM wil inspelen. Klimaatverandering en de nadelige gevolgen van de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen gaan een steeds belangrijker rol spelen, en dat vereist nieuwe strategieën. De wereldbevolking groeit en wordt gemiddeld steeds ouder, en dat heeft tot gevolg dat de belangstelling voor gezondheid en welzijn toeneemt. Daarnaast vraagt de samenleving om uitgebreidere functionaliteiten op het gebied van globalisering, connectiviteit en persoonlijke bescherming, en verder blijven de opkomende economieën in hoog tempo groeien, waardoor de economische welvaart gelijkmatiger wordt verdeeld over de wereld.

25

DSM’s focus op Life Sciences en Materials Sciences biedt aantrekkelijke kansen voor groei, niet alleen in de afzonderlijke gebieden maar ook in de combinatie ervan. Er zijn veel mogelijkheden voor kruisbestuiving tussen Life Sciences en Materials Sciences. DSM is ervan overtuigd dat bio technologie, een techniek die traditioneel wordt geassocieerd met Life Sciences, in toenemende mate een rol zal spelen bij de ontwikkeling van nieuwe biomaterialen, terwijl tegelijkertijd materialen steeds meer zullen worden ingezet in Life Sciences-toepassingen. DSM heeft vier Emerging Business Areas (EBA’s) gedefinieerd om platforms te creëren voor groei op basis van de sterktes en synergieën die samenhangen met DSM’s posities in Life Sciences en Materials Sciences. Deze EBA’s zijn Biomedical, Personalized Nutrition, Specialty Packaging en White Biotechnology. Meer informatie over de ontwikkeling van deze EBA’s is te vinden in het hoofdstuk over Innovatie en R&D vanaf pagina 29. Met zijn unieke combinatie van marktposities en techno logieën, zoals een leidende positie in witte biotechnologie, een lange traditie op het gebied van geavanceerde chemische synthese en een sterke kennisbasis op het gebied van Materials Sciences, beschikt DSM over ruime mogelijkheden voor innovatieve groei. Tot de belangrijkste bouwstenen van DSM’s versnelde Vision 2010-transformatie behoren een versnelde omvorming van de activiteitenportfolio, het formuleren van ambitieuze nieuwe doelstellingen, maatregelen die betrekking hebben op de aandeelhouders van DSM en een versterking van DSM’s Triple P-beleid. Tegelijkertijd blijft DSM marktgedreven groei en innovatie, uitbreiding in opkomende economieën en operational excellence beschouwen als de voornaamste pijlers van de strategie. Omvorming van de activiteitenportfolio De versnelde omvorming van DSM’s activiteitenportfolio is een belangrijke voorwaarde voor het vergroten van de focus op Life Sciences en Materials Sciences. De activiteiten die niet binnen deze focus passen zijn ontvlochten en zullen worden gedesinvesteerd of in een samenwerkingsverband ondergebracht. Deze activiteiten zijn momenteel onder gebracht in het cluster Base Chemicals and Materials.

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

Dit cluster omvat DSM Agro, DSM Melamine, DSM Elastomers, Urea Licensing, DSM Energy, de citroenzuur activiteiten, DSM Special Products en de activiteiten op het gebied van maleïnezuuranhydride en daarvan afgeleide producten. Voor de meeste van deze activiteiten is een begin gemaakt met het verkoopproces. DSM heeft het proces vertraagd vanwege de huidige financieel-economische omstandigheden maar heeft nog steeds de ambitie om de desinvesteringen af te ronden binnen de Vision 2010-periode. Voor de citroenzuuractiviteiten heeft DSM gekozen voor een partnership-scenario. In de loop van het jaar werd bekendgemaakt dat de productielocatie in Wuxi (China) wordt gesloten en dat de productie-activiteiten worden geconcentreerd in Tienen (België), waar herstructurering en procesoptimalisatie de concurrentiepositie hebben verbeterd. De sluiting van de productielocatie voor citroenzuur in Wuxi volgt op een verzoek van de plaatselijke autoriteiten om de fabriek te verplaatsen omdat de huidige locatie nodig is voor toekomstige stadsuitbreidingen. DSM ontvangt hiervoor een financiële compensatie van de overheid in Wuxi en verwacht geen boekverlies te zullen lijden. DSM houdt ook vast aan de partnerstrategie, eventueel met gedeeltelijke verkoop, voor de Anti-Infectives business. DSM Anti-Infectives, dat als afzonderlijke eenheid is ontvlochten uit de organisatie, maakte bekend dat de productielocatie voor clavulaanzuur in Zweden zal worden gesloten. De businessgroep maakte ook de management buy-out van DSM Deretil bekend. In 2008 nam DSM zeven ondernemingen over. De meest in het oog springende acquisitie, die van The Polymer Technology Group (PTG), stelde DSM in staat zijn activiteiten op het gebied van biomedische materialen verder uit te breiden. De acquisitie van PTG was een belangrijke stap op weg naar de realisatie van DSM’s ambities ten aanzien van Biomedical, een van de in DSM’s Vision 2010-strategie gedefinieerde Emerging Business Areas. DSM is in de gezondheidsindustrie al een gevestigde speler met een breed aanbod van producten en diensten en mikt daarmee op een omzet van meer dan € 100 miljoen in de biomedische markt in 2012, waaraan PTG een aanzienlijke bijdrage zal leveren.

26


Een andere acquisitie in 2008, die van enzymproducent Valley Research, stelde DSM Food Specialties in staat zijn productaanbod te versterken en tegelijkertijd regionale platforms voor mengactiviteiten en probleemoplossingen aan te bieden aan klanten in de Verenigde Staten.

De volgende tabel geeft een overzicht van de in 2008 behaalde omzetmarges per cluster ten opzichte van de doelstellingen. Doelstellingen ten aanzien van omzetmarge (EBITDA / netto-omzet) per cluster

Doelstelling

Gerealiseerd

DSM nam tevens Soluol over, een Amerikaanse onderneming Nutrition > 18% 22% met een jaaromzet van USD 20 miljoen die zich richt op de Pharma > 19% 17% ontwikkeling en productie van hoogwaardige polyurethaan Performance Materials > 17% 12% harsen voor een breed scala aan toepassingen. Met de Polymer Intermediates > 13%1 4% acquisitie van Soluol versterkt DSM zijn aanwezigheid in Noord-Amerika op het gebied van speciale harsen en verkrijgt 1 Gemiddeld over de cyclus de onderneming nieuwe technologie en een geavanceerde DSM heeft ook doelstellingen geformuleerd voor groei uit fabriek in East Providence, Rhode Island (Verenigde Staten). innovatie, groei in China en duurzaamheid. De voortgang op deze punten wordt verderop in dit hoofdstuk gerapporteerd. DSM Food Specialties nam CMT Srl over, een onderneming die zich toelegt op de productie van de Copan Milk Test, een Overige doelstellingen Vision 2010 microbiologische test om antibioticaresiduen in melk op te Doelstelling sporen. De acquisitie van de activa van Polymeric Processes, Inc. in de Verenigde Staten betekent een versnelling van de Autonome omzetgroei > 5% ontwikkeling van DSM Desotech’s UVention™-groep, die op Omzet in China in 2010 USD 1,5 miljard basis van klantenspecificaties innovatieve UV-uithardbare Groei uit innovatie in 2010 € 1 miljard materialen ontwikkelt voor geselecteerde markten in de WACC (7,5%) CFROI Verenigde Staten en Europa. + 100 basispunten

DSM blijft met verhoogde intensiteit zoeken naar acquisitie mogelijkheden om de evolutie naar een Life Sciences en Materials Sciences-onderneming te versnellen. Daarbij zal DSM echter vasthouden aan zijn gedisciplineerde acquisitie beleid. DSM ziet binnen de huidige marktomstandigheden nieuwe kansen voor groei, bijvoorbeeld in de vorm van kleinschalige, technologie-gerelateerde acquisities. Prestaties meten Binnen de strategie Vision 2010 – Building on Strengths heeft DSM een aantal ambitieuze doelstellingen geformuleerd, waaronder doelstellingen voor autonome omzetgroei, omzetmarges en waardecreatie. In 2008 bleef DSM waarde creëren. De CFROI (cash flow return on investment) bedroeg 8,7%. Dit betekent dat DSM een CFROI heeft gerealiseerd die 120 basispunten uitkwam boven de jaarlijkse gewogen gemiddelde vermogenskosten (weighted average cost of capital, WACC). De doelstelling is een verschil van ten minste 100 basispunten.

Duurzaamheid

besparingsdoelstelling; overige doelstellingen herbevestigd

Total shareholder return

www.dsm.com

Boven het gemiddelde van de referentiegroep

Door in te zetten op de Vision 2010-doelstellingen wil DSM een total shareholder return realiseren die hoger ligt dan het gemiddelde van DSM’s referentiegroep.1 Aandeelhouderswaarde Een overzicht van de koersontwikkeling van het aandeel DSM in 2008 is te vinden in het hoofdstuk ‘Informatie over het aandeel DSM’ op pagina 98. In 2008 voerde DSM de tweede fase uit van het programma voor inkoop van eigen aandelen ter waarde van € 750 miljoen. In deze fase kocht DSM 6.615.000 eigen aandelen in voor een totaal bedrag van € 250 miljoen. Onder meer vanwege de situatie op de mondiale kredietmarkten besloot DSM in april 2008 om voorzichtigheidshalve de timing van de inkoop van de laatste € 250 miljoen aan aandelen begin 2009 te

1

Jaarverslag 2008

Verdubbeling ene rgie-

Deze referentiegroep bestaat uit AkzoNobel, BASF, Ciba, Clariant, Danisco, EMS Chemie Holding, Lanxess, Lonza Group, Novozymes, Rhodia en Solvay.

27

heroverwegen, teneinde financiële flexibiliteit te bewaren. DSM heeft inmiddels besloten af te zien van de resterende tranche van € 250 miljoen van het programma voor inkoop van eigen aandelen ter waarde van € 750 miljoen dat in 2007 werd aangekondigd. De onderneming stelt de Jaarlijkse Algemene Vergadering van Aandeelhouders voor een dividend vast te stellen van € 1,20 per gewoon aandeel, waarvan € 0,40 reeds is uitgekeerd als interim-dividend.

economische teruggang vertraagde deze groei in de laatste maanden van 2008. China is een van de grootste markten in de wereld geworden, wat gepaard ging met een toenemende vraag naar Life Sciences- en Materials Sciences-producten die de kwaliteit van het leven verbeteren. Verwacht wordt dat de economische welvaart en een sterke binnenlandse vraag, gedreven door een snel stijgend inkomensniveau, de komende decennia voor economische groei in China zullen zorgen.

DSM heeft zich vastgelegd op de in Vision 2010 geformuleerde doelstelling om in 2010 € 1 miljard extra omzet uit innovatie te genereren. De onderneming heeft er alle vertrouwen in dat dit doel kan worden bereikt met de huidige productontwikkelingspijplijn. In 2008 werd voor circa € 600 miljoen aan omzet uit innovatie gerealiseerd.

De door DSM benoemde wereldwijde trends die de basis vormen van de Vision 2010-strategie zijn ook in hoge mate zichtbaar in China. Klimaatverandering en de nadelige gevolgen van de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen staan hoog op de agenda van de beleidsbepalers. De veranderde levensstijl van de middenklasse en de jongere generatie zal de vraag naar voeding en bio-ingrediënten doen toenemen. Het aantal 65-plussers in China zal naar verwachting aanzienlijk groeien, en daarmee ook de vraag naar geneesmiddelen. De toenemende welvaart gaat gepaard met een verdere stijging van de vraag naar nieuwe en betere, hoogwaardige materialen die bijdragen aan nieuwe functionaliteiten op het gebied van bijvoorbeeld connectiviteit. Gezien tegen deze achtergrond heeft DSM een zeer goede uitgangspositie in China.

Een aanvullende doelstelling is dat DSM een ‘intrinsiek innovatieve onderneming’ moet worden, met innovatie praktijken van de hoogste orde, een bovengemiddeld rendement op de investeringen in innovatie en medewerkers bij wie innovatie in het bloed zit. Meer informatie over DSM’s vorderingen op het gebied van innovatie is te vinden in het hoofdstuk over Innovatie en R&D op pagina 29.

De laatste jaren heeft DSM in China groeicijfers van rond 20% per jaar gerealiseerd. De omzet in China bedroeg in 2008 USD 1.151 miljoen, circa 20% meer dan in 2007. Tegen het eind van het jaar viel de vraag op enkele gebieden terug aangezien de op export gerichte sectoren van de Chinese economie te lijden hadden onder de economische groeivertraging in de Verenigde Staten en Europa.

Marktgedreven groei en innovatie ‘Marktgedreven groei en innovatie’ is een van de pijlers van DSM’s Vision 2010-strategie en zal naar verwachting een significante groeibijdrage leveren. DSM streeft naar omzetgroei vanuit bestaande leiderschapsposities, versneld door innovatie en selectieve acquisities. Dit moet leiden tot een autonome omzetgroei van meer dan 5% per jaar. De autonome omzetgroei in 2008 bedroeg 8%.

DSM Venturing maakte in 2008 vijf investeringen bekend. Voor meer informatie over DSM Venturing en de Innovatieinspanningen van DSM in 2008 zie het hoofdstuk over Innovatie en R&D op pagina 29. Uitbreiding in opkomende economieën DSM blijft groeien in opkomende economieën. Uitgedrukt als percentage van de totale omzet bleef de omzet van DSM in de opkomende economieën op 15% in 2008. DSM is al een aantal jaren in belangrijke mate aanwezig in China. Dit land is zich aan het omvormen van de productie basis van de wereld tot een van de toonaangevende wereldeconomieën met de hoogste groeicijfers. De laatste 30 jaar is de Chinese industriële productie met gemiddeld zo’n 10% per jaar gegroeid, maar als gevolg van de mondiale

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

Verkopen in China x USD miljoen

1.151

1.200 956

960

779

720

617

480 240 0 2005

2006

2007

2008

Net als in voorgaande jaren heeft DSM in 2008 aanzienlijk geïnvesteerd in China. Begin 2009 werd in het Zhangjiang Hi-Tech Park in de Pudong New Area van Shanghai de DSM

28


China Campus geopend, die het hoofdkantoor en R&D Center van DSM China omvat. Voor dit gebouw is het Goldcertificaat van het LEED ®-programma (Leadership in Energy and Environmental Design) verkregen. China biedt DSM een grote markt, een goede productiebasis en ook steeds meer mogelijkheden voor innovatie. Een overzicht van de ingebruiknames en investeringen in China in 2008 is te vinden in het hoofdstuk ‘Investeren in toekomstige winstgevende groei’ op pagina 8. Fengxi Fertilizer Industry (Group) Co. Ltd. en DSM Melamine hebben de joint venture Shanxi FengHe Melamine Co. Ltd. opgericht. Deze joint venture produceert melamine, dat op grote schaal wordt gebruikt in melamine-formaldehydehars voor laminaten, meubels, vloeren, coatingharsen, textiel en vlamvertragende toepassingen. DSM blijft zich inspannen om overheidstoestemming te verkrijgen voor twee joint ventures met North China Pharmaceutical Group Corporation. Een van die joint ventures richt zich op voedingsproducten en de andere op anti-infectiva. Ook in andere opkomende economieën, zoals Brazilië, Rusland en India, blijft DSM groeien. In India opende DSM Engineering Plastics een geheel nieuwe productielocatie voor compoundering in de industriezone Ranjangaon, waarmee DSM’s productiecapaciteit voor compounds in India verdubbelde. Operational excellence Operational excellence blijft belangrijk voor het duurzaam creëren van waarde. DSM heeft een sterk track record als het gaat om efficiencyverhogende maatregelen die een duidelijk prestatieverbeterend effect hebben en bijdragen aan de winst. DSM blijft zich met volle inzet richten op operational excellence en wil zijn Operational Excellence-programma versterkt voortzetten met nieuwe initiatieven op het gebied van advanced manufacturing (opbrengstverbetering en energiebesparing), commercialisering (productintroductie programma) en pricing. Als gevolg van de onrust op de financiële markten in 2008 is krediet niet alleen substantieel schaarser, maar ook duurder geworden. Enkele activiteiten van DSM, met name in Materials Sciences, kregen in het laatste kwartaal van 2008 te maken met moeilijker marktcondities toen de onrust oversloeg op de reële economie.

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

Om de gevolgen van de economische teruggang het hoofd te bieden heeft DSM voortvarend een aantal acties aangezet om de cashflow te verbeteren en de kosten te verminderen. De voorraden zijn gereduceerd door tijdelijke fabrieksstops bij enkele businessgroepen. Ten aanzien van de debiteuren zijn het kredietrisicobeheer en de kredietbewaking aangescherpt om langere betalingstermijnen en verliezen als gevolg van insolventie te voorkomen. Met deze maatregelen bereikte DSM in het vierde kwartaal van 2008 een kasstroom uit bedrijfsactiviteiten van € 392 miljoen. DSM kondigde tevens een aantal structurele kosten besparende maatregelen aan. De onderneming heeft plannen voorbereid voor de meeste van deze acties, die drie gebieden bestrijken: een vermindering van het personeelsbestand, een scherpere focus op inkoop en andere efficiencyverhogende maatregelen zoals een vermindering van tijdelijk personeel. Deze maatregelen zullen naar verwachting leiden tot een vermindering van DSM’s personeelsbestand met ongeveer 5% oftewel 1000 arbeids plaatsen, voornamelijk bij DSM Engineering Plastics, DSM Resins, DSM Fibre Intermediates, enkele activiteiten binnen Base Chemicals and Materials en de concern overhead. De acties zullen naar verwachting leiden tot totale besparingen oplopend tot € 100 miljoen per jaar, die in 2010 volledig zullen worden gerealiseerd. DSM vertrouwt erop dat zijn operational excellence in alle bedrijfsprocessen de basis zal vormen voor een sterke concurrentiepositie in de huidige marktomstandigheden. De maatregelen die zijn aangekondigd en de innovatie programma’s waarvoor DSM zich vol blijft inzetten geven de onderneming de overtuiging dat de positie van DSM in de toekomst nog sterker zal worden.

Innovatie en R&D Innovatie is een zeer belangrijk onderdeel van DSM’s Vision 2010-strategie. Om de beoogde extra omzet van € 1 miljard uit innovatie in 2010 te halen blijft DSM zich focussen op onderzoek en ontwikkeling, productintroducties, acquisities, open innovatie en samenwerking met de academische wereld. Nauwe afstemming tussen de innovatiestrategieën van de businessgroepen heeft geleid tot een versnelling van de 50 belangrijkste projecten. Deze projecten zullen naar verwachting het grootste deel van de voor 2010 beoogde € 1 miljard omzetgroei uit innovatie voor hun rekening nemen. Veel van de uit deze projecten voortkomende innovaties hebben al hun weg naar de markt gevonden. Voor al deze

29

projecten worden marges voorspeld die aanzienlijk hoger liggen dan die van de traditionele activiteiten van DSM. Er zijn substantiële extra financiële middelen ter beschikking gesteld om DSM’s innovatie-inspanningen te intensiveren. Interne activiteiten worden aangevuld met open innovatieinstrumenten, zoals venturing, licensing-in, marketing alliances en R&D-samenwerking. Op basis van een positieve evaluatie, vanuit zowel strategisch als financieel oogpunt, van de venturing-activiteiten in 2007 heeft DSM tot € 200 miljoen bestemd voor venturinginvesteringen in de periode tot 2012. Verder scannen de new business development-centra van de clusters samen met het DSM Innovation Center de markt op zoek naar acquisities die het innovatievermogen van DSM kunnen versterken. Tot nu toe heeft dit geresulteerd in de acquisitie van onder meer Crina, Pentapharm, Lipid Technologies Provider, Pamako en The Polymer Technology Group. Dit alles heeft in 2008 geleid tot circa € 600 miljoen extra omzet uit innovatie, vergeleken met 2005 (2007: € 350 miljoen). Het aantal innovatieve nieuwe producten dat op de markt werd gebracht bleef op hetzelfde hoge niveau als in 2007 (59 tegen 66). DSM is ervan overtuigd dat dit verhoogde aantal productintroducties de komende jaren gehandhaafd kan worden.

Onderzoek en ontwikkeling Onderzoek en ontwikkeling (R&D) spelen een sleutelrol bij het realiseren van DSM’s innovatiestrategie. Het grootste deel van de jaarlijkse R&D-uitgaven heeft betrekking op R&Dprogramma’s voor specifieke bedrijfsactiviteiten. Daarnaast heeft DSM ook een Corporate Research Program voor het opbouwen en versterken van de technologische competenties die nodig zijn voor de uitvoering van ontwikkelingsprojecten. R&D-uitgaven x € miljoen (inclusief bijbehorende uitgaven op het gebied van IP)

2008

Nutrition

2007

135

Pharma

135

74

67


127

113


22

13


22

30

Other activities

14

14

Totaal

394

372

4,2

4,2

2.200

2.130

Totale R&D-uitgaven in % van de netto-omzet Personeel werkzaam in R&Dactiviteiten

Ontwikkeling innovatiegerelateerde omzet x € miljoen

650

600

520 350

390 260

170

130 0 2006

2007

2008

Sinds de start van DSM’s innovatie-impuls in 2006 zijn er 151 innovaties geïntroduceerd. Met behulp van een samen met McKinsey ontwikkeld instrument voor zelfevaluatie brengt DSM de innovatie praktijken in alle businessgroepen in kaart en vergelijkt deze met de praktijken in vergelijkbare ondernemingen. Het algehele beeld bevestigt dat DSM het beter doet dan het industriegemiddelde.

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

Innovatie en R&D in Life Sciences In het cluster Nutrition heeft innovatie vooral betrekking op productinnovatie, namelijk de ontwikkeling van nieuwe voedingsingrediënten en -supplementen. In de Life Sciences clusters werden tussen 2006 en eind 2008 75 nieuwe producten geïntroduceerd, waarvan 31 in 2008. De voortdurende innovatieen R&D-inspanningen in het cluster Nutrition hebben in 2008 geresulteerd in de introductie van een aantal nieuwe ingrediënten die binnen DSM of in samenwerking met partners in de voedingsmiddelen-, dier voeder- en persoonlijke verzorgingsindustrie zijn ontwikkeld. Voorbeelden hiervan zijn Alpaflor®, Abi Complex Ao ®, een nieuw natuurlijk middel voor de behandeling van geïrriteerde en gevoelige huid dat door Ecocert is gecertificeerd, een nieuwe formulering van Omega-3 visoliepoeder voor moeders en zuigelingen, Panamore™, een doorbraakproduct dat een alternatief vormt voor chemische emulgatoren, MaxiCurd™, een reeks nieuwe gegranuleerde eiwithydrolysaten die een steviger wrongel en een hogere kaasopbrengst geven, en een nieuwe olieachtige vorm van vitamine A.

30


In januari 2008 werd DSM een octrooi verleend voor het gebruik van luteïne en zeaxanthine ter bescherming tegen verblinding. Verder werd een studie gepubliceerd waaruit blijkt dat normale, gezonde mensen na toevoeging van FloraGLO ® luteïne en Optisharp ® zeaxanthine aan hun voeding minder last hebben van verblinding en sneller weer normaal zien na verblinding. Verblinding, bijvoorbeeld door de koplampen van tegenliggers, veroorzaakt veel verkeersongevallen. Met Resvida ® heeft DSM een zuivere vorm van resveratrol op de markt gebracht voor toepassing in voedingssupplementen en als voedingsingrediënt. Resveratrol is een krachtige antioxidant die in rode druiven voorkomt en sterk in verband wordt gebracht met de ‘Franse paradox’: het feit dat Fransen ondanks hun vetrijke voeding veel minder aan hart- en vaatziekten lijden dan andere Westerse bevolkingsgroepen, dankzij hun regelmatige consumptie van rode wijn. Voor de bakkerij-industrie introduceerde DSM Panamore™, een doorbraakproduct dat een alternatief vormt voor chemische emulgatoren bij de bereiding van brood. De ontwikkeling van nieuwe PreventASe ®-oplossingen betekent dat dit product nu beschikbaar is in drie formuleringen voor specifieke voedingstoepassingen, waarvoor de submerken Panna™, Bicra™ en Xtru™ zijn geïntroduceerd. Bewezen is dat het in 2007 geïntroduceerde PreventASe ® de vorming van het ongewenste bijproduct acrylamide in bakproducten substantieel kan verminderen zonder de voedings eigenschappen en de bruinings- en smaakaspecten van die producten aan te tasten. DSM introduceerde vier nieuwe producten voor de kaasindustrie: MaxiCurd™, een reeks nieuwe gegranuleerde eiwithydrolysaten die een steviger wrongel en een hogere kaasopbrengst geven, DELVO-TEC ® TS-80 voor pasta filatakazen, Maxiren ® Gold voor maximale productie-efficiency bij de kaasbereiding en DELVO-STAR ®, een doorbraak op het gebied van zuurselsystemen. Een ander nieuw product dat op de markt werd gebracht was Rapidase ® Expression, een enzym voor de maceratie van witte druiven dat speciaal is ontwikkeld voor de productie van populaire witte kwaliteitswijnen met een intens aroma.

nieuwe reeks kipsmaakstoffen. Maxavor® Chicken YE is een 100% natuurlijk ingrediënt en het eerste in zijn soort dat een authentieke kipsmaak meegeeft aan diverse hartige voedingsmiddelen. DSM introduceerde Ronozyme ® ProAct, ‘s werelds eerste zuivere protease dat speciaal voor diervoeding is ontwikkeld. Naast een significante verbetering van de verteerbaarheid van de eiwitten in diervoeder en een verlaging van de voederkosten resulteert dit protease ook in een verhoogde vleesproductie en een verlaagde uitscheiding van stikstof. Voor de Olympische Spelen van 2008 in Beijing ontwikkelde DSM een poedervariant van het herstelmiddel PeptoPro ® die gemakkelijk te vervoeren en te bewaren is. In totaal werden 20.000 sachets PeptoPro ® poeder voor de Nederlandse ploeg naar China verscheept om te zorgen voor sneller spierherstel. Dit sluit naadloos aan bij DSM’s partnership met NOC*NSF. Een door DSM geïnitieerd omvangrijk onderzoeksproject, waaraan zeven internationale onderzoeksgroepen deelnamen, heeft met succes de DNA-volgorde van de schimmel Penicillium chrysogenum ontrafeld. Dit was een belangrijke mijlpaal in de geschiedenis van penicilline, volgens velen het belangrijkste geneesmiddel van de twintigste eeuw. Dankzij de inzichten die dit onderzoek heeft opgeleverd, kan DSM Anti-Infectives zijn huidige productiemethoden voor bèta-lactam antibiotica verbeteren. Tevens worden grotere innovaties mogelijk bij het ontwikkelen van productiemechanismen. Samen met joint venture-partner Crucell N.V. heeft DSM Biologics een nieuwe doorbraak gerealiseerd in de productie van IgG antistoffen met behulp van de PER.C6 ®technologie. Door gebruik te maken van de PER.C6 ® humane cellijn en de door DSM ontwikkelde XD™-technologie werd een recordopbrengst van ruim 27 gram per liter verkregen. Dit record overtreft de resultaten van alle andere productie systemen, inclusief die van de PER.C6 ®-technologie zelf. Innovatie en R&D in Materials Sciences Met 76 nieuwe productintroducties tussen 2006 en ultimo 2008 zijn de Materials Sciences-clusters goed op weg om de gewenste omvang van de portfolio van succesvolle toepassingen te bereiken. In 2008 vonden 28 nieuwe product-introducties plaats.

In Savoury Ingredients introduceerde DSM in 2008 twee nieuwe producten: Gistex® HUM LS en Maxavor® Chicken YE. Gistex® HUM LS is een natuurlijk gistextract dat zorgt voor een intense en complexe umami-smaakgewaarwording en Er werd verder gewerkt aan de commerciële ontwikkeling van een krachtige bouillonsmaak voor een breed scala aan Stanyl® ForTii™ (voorheen PA4T genoemd), wereldwijd het ® hartige toepassingen. Maxavor Chicken YE is een innovatieve eerste nieuwe polymeer dat in de 21e eeuw is geïntroduceerd,

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

31

onder andere door de opening van een fabriek voor markt ontwikkeling. Bij geselecteerde klanten zijn een groot aantal proeven uitgevoerd en de eerste resultaten en de reacties van de klanten zijn zeer positief. Met de opening van de fabriek voor marktontwikkeling zullen meer klanten toegang krijgen tot Stanyl® ForTii™. In de loop van 2008 verschenen de eerste Stanyl® ForTii™ bevattende producten in geselecteerde mobiele telefoons.

DSM Composite Resins leverde de vezelcomposieten voor de neus- en achterplaten van de volgende generatie intercity treinen in Nederland. De toepassing van composietharsen in plaats van metaal voor deze onderdelen vermindert het gewicht van een trein met 1000 kg, hetgeen zich direct vertaalt in kostenbesparingen en milieuvoordelen.

DSM Desotech, ’s werelds grootste leverancier van UV-uithardbare coatings, inkten en matrixmaterialen voor DSM Resins introduceerde Decovery™, een serie producten lintkabels van optische vezels, ontwikkelde een nieuwe die ruimschoots voldoen aan de milieuvereisten en de generatie coatingsystemen waarmee het lichtverlies dat technische eisen die in de wetgeving ten aanzien van emissies optreedt in een optische kabel tijdens fabricage- en van oplosmiddelen worden gesteld, terwijl ze tegelijkertijd installatieprocessen significant wordt verminderd. Deze zorgen voor betere prestaties van de verfproducten waarin ze systemen zijn essentieel voor het groeiende aantal Fiber to zijn verwerkt. Meer informatie is te vinden in het hoofdstuk the Home-initiatieven, omdat zij zorgen voor een verbeterde Duurzaamheid op pagina 37. signaalintegriteit. Dit is een cruciale voorwaarde om toepassingen met een hoge bandbreedte mogelijk te maken, Na de succesvolle introductie van de HiTone™ Uralac ® Indoor- zoals HDTV, het uploaden en downloaden van video’s, typen in 2007 werd HiTone™ Uralac ® P780 op de markt gaming en medical imaging. gebracht, het eerste HiTone™ Uralac ®-product voor buiten toepassingen. HiTone™ Uralac ® P780 overtreft de industrie DSM Engineering Plastics kwam met diverse innovaties, normen voor pigmenten vulstofgehalte en biedt klanten zoals nieuwe producten in de serie Arnitel ® thermoplastische elastomeren op basis van copolyester (TPC) die voldoen aan meer formuleringsen toepassingsmogelijkheden, naast de strenge eisen ten aanzien van performance en compliance superieure vloei en afwerking. Als extra voordelen heeft van de hedendaagse auto-ontwerpers. Een andere innovatie HiTone™ Uralac ® P780 een uitstekende hittebestendigheid en is het gemakkelijk verwerkbaar. was de introductie van Akulon ® Ultraflow™ met extra glans. De nieuwe typen hebben een verbeterde oppervlakteDoor DSM Composite Resins ontwikkelde technologie droeg afwerking, zelfs bij een glasvezelgehalte van 60%. bij aan optimalisatie van de prestaties van de zeilboot in de Ook voor Stanyl ® werden nieuwe typen geïntroduceerd. 470-klasse van het Nederlands zeilteam op de Olympische Een daarvan bezit een zeer hoge stijfheid en een uitstekende Spelen in Beijing in 2008. De romp van de boot werd sterker, lichter en stabieler dan ooit tevoren. Dankzij DSM’s technologie slijtweerstand en is daarmee de ideale keuze voor het nam de stijfheid van de boot met 120% toe, werd de boot opvangen van zeer hoge belastingen in glij- en rollagers. 200% sterker en verminderde het gewicht met 2,5%. Verder Een ander type wordt gebruikt in zogeheten plastic lead chip werd het energieverlies tot een minimum gereduceerd zodat carriers voor zeer heldere LED’s die worden toegepast in een maximale snelheid bereikt kon worden en lag de boot mobiele telefoons, PDA’s en andere handheld apparaten. stabieler op het water. Het Nederlandse dameszeilteam in de 470-klasse won een zilveren medaille op de Olympische DSM Engineering Plastics is de eerste producent die in al Spelen van 2008. zijn productlijnen halogeenvrije typen heeft opgenomen. Meer informatie is te vinden in het hoofdstuk Duurzaamheid Om te voldoen aan de strenge eisen van de auto-industrie op pagina 37. ten aanzien van VOS-emissies (vluchtige organische stoffen) ontwikkelde DSM Palapreg ® Premium voor Bulk Moulding DSM Dyneema kwam in 2008 met diverse nieuwe producten Compounds en Sheet Moulding Compounds voor externe en zette daarmee nieuwe schreden op het toch al zo succes toepassingen met de hoogste oppervlaktekwaliteit die volle innovatiepad. Het aangekondigde nieuwe technologie technisch haalbaar is. Deze nieuwe ontwikkeling leidde tot platform voor tape leidt tot een uitgebreidere materiaalkeuze een doorbraak in de verlaging van VOS-emissies, waarmee voor toekomstige beschermingssystemen voor voertuigen. een nieuwe industriestandaard werd gezet. Dit platform helpt ontwerpers en besluitvormers de juiste balans te vinden tussen betere voertuigprestaties en een hoger beschermingsniveau en schept tevens ruimte voor toekomstige gewichtsverhoging.

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

32


Daarnaast werden twee nieuwe typen Dyneema Purity® geïntroduceerd en werd aangekondigd dat DSM Dyneema samen met het Academisch Ziekenhuis Maastricht onderzoek gaat doen naar nieuwe en betere chirurgische oplossingen om afwijkingen aan de ruggengraat te corrigeren. Badinotti Group, de wereldleider op het gebied van netten voor de commerciële visserij, gaat op uitgebreidere schaal samenwerken met DSM Dyneema om verbeterde net technologieën op basis van Dyneema ®-vezels te ontwikkelen. Een van de aandachtsgebieden is vermindering van het aantal vissen dat ontsnapt uit Zuid-Amerikaanse viskwekerijen. Capewell Components, LLC, een Amerikaanse producent van luchttransport- en life support-systemen, heeft een nieuw systeem voor luchtvrachtvervoer ontwikkeld waarin gebruik wordt gemaakt van pallets en netten waarin Dyneema ®vezels zijn verwerkt. Het nieuwe pallet- en vrachtnetsysteem, het lichtste ter wereld, levert een ongeëvenaarde combinatie van voordelen op in de vorm van duurzaamheid, weinig onderhoud, zeer laag gewicht en geringe massa zodat er gemakkelijker mee kan worden gewerkt, verhoogde vrachtcapaciteit, de mogelijkheid om langer en op grotere hoogten te vliegen, een milieubewust ontwerp en minder brandstofgebruik.

(Biomedical, Personalized Nutrition, Speciality Packaging en White Biotechnology). In 2008 werkte het DSM Innovation Center verder aan de verbetering van het innovatievermogen en de innovatie competenties van DSM. Er werd veel aandacht geschonken aan versterking van de innovatie-infrastructuur door te focussen op geselecteerde gebieden binnen de bestaande activiteiten (Accelerated Growth Areas) en daarbuiten (Emerging Business Areas). Ook werden de programma’s voor innovatiegroei op de middellange en lange termijn uitgebreid. De innovatieprogramma’s voor de middellange termijn bouwen voornamelijk voort op de competenties in de verschillende clusters en hebben tot doel het grootste deel van de beoogde extra omzet van € 1 miljard veilig te stellen. De belangrijkste innovatie-activiteiten die DSM’s innovatiegroei zullen versnellen, omvatten programma’s zoals Obesity & Diabetes, Improved Animal Performance en Eco-Friendly Materials. Elk van deze Accelerated Growth Areas vertegen woordigt een aantal innovatieprogramma’s die allemaal zijn gericht op oplossingen voor de specifieke behoeften die in de marktsegmenten in kaart zijn gebracht.

Om de innovatiedoelstellingen voor de middellange termijn te realiseren zijn de 50 belangrijkste projecten geselecteerd. Meer dan 350 nieuwe octrooiaanvragen Een gemeenschappelijk kenmerk van deze projecten is dat de DSM diende in 2008 ruim 350 nieuwe octrooiaanvragen in en marges aanzienlijk hoger liggen dan die van DSM’s traditionele beschikt nu over in totaal ruim 15.000 octrooien. DSM bereikte portfolio. De potentiële omzet en de kans op succes in 2010 een verdere versterking van zijn positie op het gebied van van deze projecten worden constant gemonitord. intellectuele eigendom in de opkomende economieën. In China beschikt DSM over een uitstekende positie, in India De innovatieprogramma’s voor de langere termijn creëren werd een zeer groot aantal octrooiaanvragen ingediend en ook nieuwe groeiplatforms op basis van de sterke punten en de posities in Brazilië en Rusland zijn goed. synergieën van DSM in Life Sciences en Materials Sciences. Deze langeretermijnprogramma’s omvatten de Emerging DSM Innovation Center Business Areas en additionele platforms zoals Bio Het DSM Innovation Center werd in 2006 opgericht ter Performance Materials. ondersteuning van de realisatie van DSM’s innovatie doelstellingen zoals geformuleerd in Vision 2010 – Building on De Emerging Business Area-programma’s – Biomedical, Strengths, inclusief doelstellingen gerelateerd aan de over Personalized Nutrition, Specialty Packaging en White koepelende doelstelling om in 2010 € 1 miljard extra omzet uit Biotechnology – die binnen het DSM Innovation Center zijn innovatie te genereren, het uitbreiden van de technologische opgezet om de innovatieve groei van DSM op langere termijn basis, verbetering van het innovatieproces, bevordering van veilig te stellen, bevonden zich eind 2008 in diverse stadia een innovatiegerichte cultuur en het creëren van platforms van ontwikkeling. In deze Emerging Business Areas sluiten voor langetermijngroei. de verwachte maatschappelijke en technologische ontwikkelingen optimaal aan bij de huidige sterke markt Het DSM Innovation Center omvat een Innovation Program posities en technologieën van DSM. Office, een afdeling Corporate Technology, een afdeling Intellectual Property, Licensing en Venturing-onderdelen, een Business Incubator en vier Emerging Business Areas

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

33

De meeste Emerging Business Area-programma’s zijn uitstekende voorbeelden van de manier waarop DSM gebruik maakt van cluster-overstijgende kansen waarbij – in meer of mindere mate – DSM’s competenties op het gebied van Life Sciences en Materials Sciences met elkaar worden gecombineerd. DSM Biomedical heeft zich zeer voorspoedig ontwikkeld sinds de start in 2006. Het bedrijf werkt actief aan de opbouw van een leidende positie in deze snelgroeiende markt door techno logische ontwikkelingen te koppelen aan patiëntbehoeften en daarmee nieuwe en effectievere therapieën te creëren. DSM mikt op een omzet van ruim € 100 miljoen in deze markt in 2012. Een belangrijke mijlpaal in 2008 was de acquisitie van de Amerikaanse onderneming The Polymer Technology Group (PTG). Deze marktleider in nieuwe specialty chemicals en oplossingen op basis van polymeren is een belangrijke speler in de ontwikkeling van kritische materiaal-intensieve toepassingen. Tot de belangrijkste toepassingen behoren pacemakers en elektroden voor zenuwstimulatie, contactlens materialen, toepassingen in de rugwervelkolom, katheters en implanteerbare sensoren. In 2008 bedroeg de netto-jaaromzet van PTG USD 43 miljoen. Voor de komende 3-5 jaar wordt een omzetgroei van meer dan 20% per jaar verwacht. Een andere grote stap voor DSM Biomedical was de introductie van het medicijnafgifteplatform Trancerta™. Dit staat voor een uitgebreide portfolio geavanceerde resorbeerbare materialen, synthesemethoden en formuleringsen verwerkingstechnieken die de ontwerpbasis vormen voor op maat gemaakte medicijnafgiftesystemen voor de behandeling van zowel oog- als vaatziekten. Caliber Therapeutics, Inc. en DSM Biomedical maakten bekend dat zij samen gaan werken aan de ontwikkeling van een nieuwe ballonkatheter voor medicijnafgifte die kan worden ingezet bij de behandeling van vaatziekten zoals atherosclerose. Atherosclerose kan het voorstadium zijn van kransslagaderaandoeningen, de belangrijkste doodsoorzaak in de westerse wereld. DSM Biomedical is een van de partners in het Biomedical Materials Program (BMM), een Nederlands publiek-privaat samenwerkingsverband op het gebied van biomedische materialen. In totaal stelde BMM ruim € 50 miljoen beschik baar voor zeven R&D-projecten, waarvan er vier door DSM Biomedical werden geïnitieerd. Daarmee kan DSM Biomedical zijn technologieplatform uitbreiden en de ontwikkelingstijd van nieuwe biomedische materialen verkorten.

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

Binnen de White Biotechnology-EBA werd een belangrijk samenwerkingsverband met Roquette aangekondigd. Meer informatie hierover is te vinden in de paragraaf over Open innovatie, verderop in dit hoofdstuk. In dezelfde paragraaf worden verdere details gegeven over de stimuleringsgelden voor biotechnologisch onderzoek die DSM heeft ontvangen van het Amerikaanse Ministerie van Energie. DSM’s White Biotechnology-EBA is gericht op praktische oplossingen voor de bioraffinaderijen van de toekomst, die gebruikmaken van grondstoffen die geen bedreiging vormen voor de voedselvoorziening voor mens en dier. Op dit moment groeien micro-organismen alleen op suiker- of zetmeelderivaten. Daarom werkt DSM samen met ethanolproducent Abengoa en diverse onderzoeksinstituten intensief aan de ontwikkeling van de zogenoemde tweede generatie biobrandstoffen. Dat houdt in dat gezocht wordt naar een manier om koolhydraten te winnen uit wat nu nog als afvalmateriaal wordt beschouwd, zoals de niet-eetbare delen van maïsplanten. Er moeten nog belangrijke obstakels worden overwonnen, maar omdat DSM een van de zeer weinige ondernemingen is die in staat zijn om zelf alle activiteiten in de keten, van voorbehandeling via enzymtechnologie tot fermentatietechnologie, uit te voeren, is de onderneming ervan overtuigd dat ze op dit terrein een belangrijke technologieleverancier zal worden in verschillende stadia van de waardeketen. DSM Specialty Packaging richt zich op de ontwikkeling van unieke verpakkingsconcepten in de vorm van actieve, intelligente en slimme verpakkingssystemen waarmee veel kwaliteitsaspecten van voedingsmiddelen, zoals versheid, veiligheid en authenticiteit, worden verbeterd. DSM streeft ernaar een erkende leverancier van oplossingen voor de gehele voedselverpakkingsketen te worden. De innovatieve verpakkingsconcepten die bij DSM worden ontwikkeld richten zich op verbetering van de kwaliteit van verse voedselproducten zoals fruit, vers gesneden groenten, vlees en vis gedurende hun houdbaarheidsperiode. Dat betekent niet alleen dat de consument kan genieten van versere en smakelijker producten, maar ook dat de winkelier minder afval heeft en minder vaak nee hoeft te verkopen. DSM Specialty Packaging ontwikkelt niet alleen intelligente verpakkingssystemen voor voedingsmiddelen maar is ook op zoek naar mogelijkheden in de snel groeiende markt voor slimme verpakkingen voor medicijnen en nutraceuticals.

34


Dat er een verband is tussen voeding en gezondheid wordt breed onderschreven, maar minder bekend is dat dit verband bij ieder individu anders is. De EBA Personalized Nutrition richt zich op gezondheidsverbetering door mensen inzicht te geven in het specifiek voor hun situatie geldende verband tussen voeding en gezondheid en hen te helpen deze kennis toe te passen voor een betere gezondheid en een verhoogd welzijn. Het eerste product van de EBA is een oplossing voor het verhogen van het welzijn binnen bedrijven. Deze oplossing wordt aangeboden aan werkgevers in de Verenigde Staten die hun werknemers inzicht willen geven in hun gezondheid en speciaal op hen toegesneden adviezen en ondersteuning willen geven om door een veranderd voedingspatroon hun welzijn te verhogen. Werkgevers kunnen hiermee hun personeel een waardevolle service bieden en profiteren daar ook zelf van omdat een betere gezondheid van het personeel zich vertaalt in lagere kosten van gezondheidszorg en een verhoogde productiviteit.

gezondheid van hart en bloedvaten en de spijsvertering, twee terreinen die ook worden bestreken door Provexis. DSM heeft tot € 200 miljoen bestemd voor toekomstige venturing-investeringen in de periode tot 2012 en overweegt ook te investeren in meer volwassen jonge ondernemingen en ondernemingen in de opkomende economieën, getuige de participatie in Tianjin Green Bio-Science Co. Ltd. De missie van DSM Venturing is het verkennen van opkomende markten en technologieën om DSM’s innovatieen groeistrategie te ondersteunen. DSM Venturing verleent jonge bedrijven financiële ondersteuning en geeft hen daarnaast toegang tot DSM’s kennis, middelen en netwerken zodat voor beide partijen voordelen en leermogelijkheden ontstaan. DSM Venturing neemt als waardetoevoegende partner deel in jonge en uitbreidende ondernemingen of durfkapitaalfondsen.

De investeringen liggen doorgaans tussen € 250.000 en € 5 miljoen en de streefwaarde voor het belang dat in een onderneming wordt genomen varieert tussen 5% en 20%. DSM Venturing heeft momenteel ongeveer € 60 miljoen geïnvesteerd in veelbelovende ondernemingen en toon In 2008 maakte DSM Venturing zijn eerste investering in China aangevende durfkapitaalfondsen. De diversiteit van de bekend. Het betrof de deelname aan een financieringsronde venturing-portfolio biedt DSM een breed venster op de wereld van USD 20 miljoen in Tianjin Green Bio-Science Co. Ltd. in allerlei verschillende markten en leidt in sommige gevallen De in deze financieringsronde opgehaalde middelen zullen tot nog nauwere samenwerkingsvormen. Na een venturingworden gebruikt voor de bouw van China’s grootste fabriek investering in 2007 maakten DSM en Upfront Chromatography voor polyhydroxyalkanoaten in de Tianjin Economic bijvoorbeeld bekend dat ze een samenwerking zijn aangegaan Development Area. om Upfront’s chromatografiesysteem te optimaliseren voor gebruik in combinatie met DSM’s productietechnologie. DSM Venturing heeft ook een belang genomen in Dit levert voor biofarmaceutische producenten aanzienlijke IQ Therapeutics B.V. Dit Nederlandse bedrijf ontwikkelt op voordelen op in termen van efficiency en productiviteit. antistoffen gebaseerde producten voor bescherming tegen biologische dreigingen en voor de preventie en behandeling Eind 2008 had DSM Venturing belangen in 20 ondernemingen van infectieziekten. en 11 fondsen. Hieronder volgt een lijst van de ondernemingen waarin DSM Venturing momenteel een belang heeft: Door te investeren in The Compliers Group International B.V. participeert DSM Venturing in de ontwikkeling van slimme CreAgri, Inc. (Verenigde Staten) medicijnverpakkingen met microchips waarmee kan worden Ontdekking en ontwikkeling van polyfenol-antioxidanten nagegaan of een patiënt zich aan de therapie houdt. uit olijfpulp.

DSM Venturing Voor DSM vormt venturing een integraal onderdeel van de open innovatiebenadering, waarbij de focus ligt op samen werking met innovatieve spelers overal ter wereld.

DSM Venturing verwierf ook een belang van 29,3% in Provexis plc, een beursgenoteerde onderneming in het Verenigd Koninkrijk die ingrediënten ontwikkelt voor de markten voor functionele voeding, medische voeding en voedingssupplementen en deze vervolgens licentieert. Deze investering past in DSM’s strategie om verder uit te breiden op het gebied van ingrediënten voor functionele voeding en voedingssupplementen die zich bijvoorbeeld richten op de

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

Ganeden Biotech, Inc. (Verenigde Staten) Probioticabedrijf dat voedingssupplementen voor een gezonde spijsvertering op de markt brengt. Harland Medical Systems, Inc. (Verenigde Staten) Oplossingen op het gebied van coatings voor fabrikanten van medische hulpmiddelen.

35

Inmat, Inc. (Verenigde Staten) Flexibele barrièrecoatings op basis van nanocomposieten voor de autobanden- en verpakkingsindustrie. IntegraGen S.A. (Frankrijk) Ontdekking van genen die geassocieerd worden met complexe ziekten en commercialisering van moleculaire diagnostische tests waardoor gepersonaliseerde gezondheidszorg mogelijk wordt.

The Compliers Group International B.V. (Nederland) Ontwikkeling en productie van intelligente medicijnverpakkingen waarmee de therapietrouw van patiënten wordt bevorderd. Tianjin Green Bio-Science Co. Ltd. (China) Ontwikkeling en productie van biologisch afbreekbare polymeren en producten.

IQ Therapeutics B.V. (Nederland) Ontwikkeling van menselijke antilichamen ter voorkoming en behandeling van infectieziekten.

Upfront Chromatography A/S (Denemarken) Producten en technologieën voor extractie en winning van biotherapeutica, functionele biomoleculen, macromoleculaire complexen en zelfs levende cellen.

Jurilab Ltd. (Finland) Ontdekking van relaties tussen genen en ziekten en toepassing daarvan in de gezondheidszorg.

Van Technologies, Inc. (Verenigde Staten) Innovatieve hoogwaardige coatingoplossingen die worden verkregen met behulp van milieuvriendelijke technologieën.

Novomer, Inc. (Verenigde Staten) Technologieplatform voor de productie van hoogwaardige polymeren, kunststoffen en andere chemische producten uit kooldioxide en andere hernieuwbare materialen.

Xylos Corporation (Verenigde Staten) Gezondheidsproducten op basis van biologisch gesynthetiseerde cellulose.

Oryxe Energy, Inc. (Verenigde Staten) Oplossingen die voorzien in de wereldwijde behoefte aan zowel een betrouwbare brandstofvoorziening als een schoner milieu. Provexis plc (Verenigd Koninkrijk) Wetenschappelijk bewezen technologieën voor wereldwijde industriesectoren op het gebied van functionele voeding, medische voeding en voedingssupplementen. Sciona, Inc. (Verenigde Staten) Genetische tests voor gepersonaliseerde adviezen op het gebied van gezondheid en welzijn, met toepassingen in voeding, sport en huidverzorging. Sol-Gel Technologies Ltd. (Israël) Technologieplatform voor inkapseling van specifieke actieve bestanddelen voor huidverzorgings- en dermatologische producten. Suprapolix B.V. (Nederland) Supramoleculair chemieplatform op basis van viervoudige waterstofbruggen voor toepassingen in de consumentenmarkt en de industrie.

Open Innovatie Open innovatie wordt steeds meer een integraal onderdeel van DSM’s innovatiebenadering, getuige de talrijke partnerships, venturing-investeringen, acquisities en andere vormen van samenwerking die DSM heeft aangekondigd. Interactie met industriële partners en opinieleiders op technologisch gebied stelt DSM in staat voorop te lopen bij de meest veelbelovende ontwikkelingen op de gebieden waar de onderneming zich op focust: Life Sciences en Materials Sciences. In de loop van het jaar zijn diverse acquisities gedaan. Deze worden uitvoeriger beschreven in het hoofdstuk ‘Investeren in toekomstige winstgevende groei’ op pagina 8. Meer informatie over DSM Venturing is te vinden op de vorige pagina. Er werden diverse samenwerkingsverbanden met klanten aangekondigd. DSM Dyneema breidde bijvoorbeeld zijn samenwerking met Badinotti uit (zoals beschreven in de paragraaf over Innovatie en R&D in Materials Sciences, eerder in dit hoofdstuk) en DSM Nutritional Products heeft samen met de Chinese farmaceutische onderneming Dafeng DESANO een leidende technologie ontwikkeld voor de chemische synthese van biotine. Dit heeft geleid tot het opzetten van een gezamenlijke productiefaciliteit.

Terreco B.V. (Nederland) Volledige sanering van verontreinigde grond.

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

36


DSM en Roquette, een Franse producent van zetmeel en daarvan afgeleide producten, maakten bekend dat ze samen gaan werken aan de implementatie en commercialisering van de productie van barnsteenzuur op basis van biologische en dus hernieuwbare grondstoffen met behulp van fermentatie. Dit biedt – naast andere toepassingen – mogelijkheden voor de productie van hoogwaardige materialen op biologische basis. Eind 2009 zal in Lestrem (Frankrijk) een demonstratie fabriek gereedkomen. DSM heeft van het Amerikaanse Ministerie van Energie stimuleringsgelden ontvangen voor een innovatieve biotechnologische benadering van bioproducten en biobrandstoffen. Het geld wordt gebruikt om een uitgebreid programma op te zetten voor de ontwikkeling van enzymen waarmee in bioraffinaderijen biogebaseerde producten (inclusief biobrandstoffen) kunnen worden vervaardigd uit cellulose. Het onderzoek zal worden uitgevoerd door een technisch consortium waarin DSM de lead partner zal zijn. DSM Pharma Chemicals heeft samen met Corning, Inc. een publicatie uitgebracht over een demonstratieproject waarmee is aangetoond dat Corning’s microreactortechnologie op commercieel verantwoorde wijze ingezet kan worden voor de productie van een werkzaam bestanddeel voor een geneesmiddel volgens de cGMP-normen (current Good Manufacturing Practices). Het project werd uitgevoerd door samenwerkende teams van beide ondernemingen, die lieten zien dat een gevaarlijke nitreringsreactie veilig en op industriële schaal kan worden uitgevoerd onder cGMP-condities. In slechts vier weken tijd werd ruim 25 ton materiaal verwerkt. De Franse farmaceutische onderneming NicOx gaat het reactieproduct gebruiken voor de productie van een nieuwe ontstekingsremmer die momenteel wordt onderworpen aan tests in het kader van de klinische fase 3. Samen met Autoliv, een toeleverancier aan de auto-industrie, realiseerde DSM Engineering Plastics belangrijke doorbraken in het ontwerp en de functionaliteit van de gaspatronen voor airbags. Palapreg ® Premium, een materiaal dat uitvoeriger wordt beschreven in de paragraaf over Innovatie en R&D in Materials Sciences eerder in dit hoofdstuk, werd ontwikkeld in samenwerking met Pergan GmbH en de Fachhochschule Steinfurt (Duitsland).

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

Duurzaamheid DSM’s activiteiten zijn gericht op het creëren van waarde: voor klanten en aandeelhouders maar ook voor het eigen personeel en voor de samenlevingen waarin de onderneming actief is. DSM wil dit bereiken door ondernemingsgeest te combineren met duidelijke aandacht voor continuïteit en een sterk verantwoordelijkheidsgevoel. In dit opzicht is duurzaamheid een van de belangrijkste onderdelen van de DSM Values (Respect for People, Valuable Partnerships, Good Corporate Citizenship); DSM streeft voortdurend naar verdere verbetering van de veiligheid en gezondheid van zijn medewerkers. Verdere verkleining van DSM’s ecologische voetafdruk (inclusief de hele waardeketen) en uitbreiding van het gebruik van hernieuwbare grondstoffen zijn belangrijke onderdelen van het duurzaamheidsbeleid van de onderneming, dat integraal deel uitmaakt van DSM’s algehele strategie. Veel DSM-producten en DSM-innovaties dragen bij aan vermindering van CO2 - en andere emissies bij klanten. Verder houdt DSM bij het selecteren en beoordelen van leveranciers expliciet rekening met duurzaamheid door een gedragscode voor leveranciers toe te passen die is gebaseerd op de eigen waarden van de onderneming. DSM was ook in 2008 een van de leiders op het gebied van duurzaamheid in de mondiale chemische sector volgens de Dow Jones Sustainability Index en de onderneming streeft ernaar deze positie te handhaven. DSM neemt actief deel aan een dialoog met stakeholders zoals (vak)organisaties en netwerken, de Verenigde Naties en niet-gouvernementele organisaties. De onderneming is ook betrokken bij diverse wereldwijde en lokale ondersteuningsprogramma’s, waarvan de samenwerking met het Wereld voedselprogramma (WFP) van de Verenigde Naties een in het oog springend voorbeeld is. De eisen van de samenleving veranderen en door deze samenwerkingsverbanden krijgt DSM inzicht in manieren om op een duurzame manier een bijdrage te leveren en waarde toe te voegen voor zijn stakeholders. Dit leidt tot gezamenlijke inspanningen om beleidsmakers te beïnvloeden op onderwerpen als verborgen honger en tot verdere ontwikkeling van kennis en producten zoals NutriRice® en MixMe™. Tevens fungeren deze samenwerkingsverbanden als katalysator voor activiteiten met organisaties zoals UNICEF en GAIN (Global Alliance for Improved Nutrition).

37

Meer informatie over DSM en duurzaamheid is te vinden in het Triple P Verslag 2008. Veiligheid DSM heeft zich ten doel gesteld het totale aantal te rappor teren ongevallen onder DSM-medewerkers en ingehuurd personeel tussen 2005 en 2010 te halveren. In 2008 was het totale aantal te rapporteren ongevallen per 100 medewerkers 0,72, tegenover 0,95 in 2005, een vermindering met 24% in drie jaar. Door onverminderd aandacht te besteden aan verbetering van de veiligheid en door de programma’s op dit gebied consequent door te voeren blijft DSM ernaar streven deze ambitieuze doelstelling te realiseren, in de wetenschap dat dit geen geringe opgave zal zijn. Op 28 augustus deed zich een dodelijk ongeval voor bij DSM Pharmaceutical Products in Venlo. Een DSM-medewerker werd van een onder stikstofdruk staande lege tanktainer geblazen toen hij de druk in de tank afliet via het mangat. Het deksel van het mangat vloog plotseling open en de medewerker werd tot een hoogte van 15-20 meter de lucht in geslingerd. Hij viel op de betonnen vloer en was op slag dood. Naar aanleiding van dit tragische ongeval hebben alle bedrijfsonderdelen van DSM hun verladingsprocedures tegen het licht gehouden. Tijdens de Global Manufacturing Conference in Shanghai in november 2008 startte DSMbestuursvoorzitter Feike Sijbesma een initiatief gericht op het sluiten van de veiligheidscirkel. Gezondheid Gezondheid en welzijn zijn zeer belangrijk voor DSM en zijn medewerkers. Het Global Health Management-initiatief omvat een programma ter bevordering van de gezondheid voor DSM-executives naast een web-based tool waarmee medewerkers hun gezondheidsrisico’s kunnen bepalen en doelen kunnen vaststellen voor een gezonde levensstijl. Dit programma, DSM Vitality Checkpoint, geeft medewerkers de mogelijkheid om zelf hun gezondheid in de gaten te houden. Op de plaatsen waar DSM Vitality Checkpoint is geïntroduceerd, wordt het programma gecombineerd met uitgebreide medische onderzoeken en individuele terug koppeling van eventuele gezondheidsproblemen die daarbij aan het licht komen. Gezondheidsmanagement is ook opgenomen in leer programma’s. ‘Gezondheid op het werk’ vormt bijvoorbeeld een integraal onderdeel van VGM-trainingsprogramma’s voor managers en technici.

Milieu DSM heeft milieudoelstellingen geformuleerd voor 2010 op basis van het principe dat alle DSM-fabrieken, waar ook ter wereld, op zijn minst moeten voldoen aan de milieunormen die gelden in de Europese Unie of de Verenigde Staten. Op basis van de resultaten van pilots is in 2007 de doelstelling voor vermindering van het energiegebruik verdubbeld van 1% tot 2% per jaar. Doordat in verscheidene fabrieken van DSM de productie in het vierde kwartaal werd verlaagd, nam de energie-efficiency af in 2008. Een belangrijke stap die in 2008 werd gezet op weg naar realisatie van de milieudoelstellingen was de grote vermindering van N 2O-emissies door DSM Agro. De reductie komt overeen met twee miljoen ton CO 2, oftewel ruim 20% van DSM’s wereldwijde uitstoot van broeikasgassen, en dat is in lijn met de doelstellingen. Over het geheel genomen boekte DSM in 2008 goede vooruitgang met de realisatie van de milieudoelstellingen voor de periode 2005-2010. Realisatie van alle milieudoelstellingen zal echter een grote uitdaging vormen. Samenleving Echte oplossingen beginnen met het luisteren naar de diverse belanghebbenden om zo inzicht te krijgen in hun behoeften. Honger is de belangrijkste doodsoorzaak in de wereld: er sterven meer mensen aan honger dan aan aids, malaria en tuberculose samen. Maar zelfs als mensen genoeg voedsel hebben om te overleven, ontbreekt het hen vaak aan bepaalde belangrijke voedingsstoffen. Dit wordt ‘verborgen honger’ genoemd. In maart 2007 maakte DSM bekend dat de onderneming officieel ging samenwerken met het Wereldvoedsel programma (WFP) van de Verenigde Naties. Het WFP is de grootste humanitaire organisatie ter wereld en biedt jaarlijks voedselhulp aan gemiddeld 90 miljoen mensen (waaronder 58 miljoen kinderen) in meer dan 80 landen. DSM voorziet het WFP van expertise, producten met een hoge voedingswaarde en financiële ondersteuning. In 2008 stelde DSM enkele miljoenen euro’s ter beschikking aan het WFP en andere op de samenleving gerichte initiatieven en partnerships. DSM’s Nutrition Improvement Program (NIP) ontwikkelt duurzame businessmodellen voor veilige en effectieve oplossingen voor grootschalige voedselverrijking met vitamines en mineralen in ontwikkelingslanden. Het NIP zorgt ook voor technische en wetenschappelijke ondersteuning van organisaties en regeringen in de strijd tegen verborgen honger.

In 2008 werden 18 gevallen van beroepsziekten geregistreerd, vergeleken met 18 in 2007 en 19 in 2005.

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

38


DSM is ook actief met SIGHT AND LIFE, een humanitair initiatief dat in 1986 is opgezet om het tekort aan vitamine A in ontwikkelingslanden te bestrijden. SIGHT AND LIFE richt zich tegenwoordig ook op tekorten aan andere essentiële micronutriënten, inclusief bloedarmoede als gevolg van gebrekkige voeding. De organisatie heeft circa USD 30 miljoen geïnvesteerd in ondersteuning van humanitaire projecten in het publieke domein. In 2008 presenteerde de organisatie een reeks podcasts over dit onderwerp.

vraag naar betrouwbare en traceerbare producten die voldoen aan de hedendaagse strenge eisen op het gebied van veiligheid en duurzaamheid. Het zegel stelt fabrikanten in staat zich te onderscheiden in de markt en geeft de zekerheid dat DSM zich tot het uiterste inzet om productkwaliteit, veiligheid, betrouwbaarheid, traceerbaarheid en duurzaamheid te garanderen. DSM Engineering Plastics heeft zijn productaanbod uitgebreid door halogeenvrije typen op te nemen in al zijn productlijnen en loopt daarmee vooruit op toekomstige wetgeving. De korte levenscyclus van elektronische apparaten zoals laptops, mobiele telefoons en PDA’s maakt het belangrijk om waarde volle materialen zoals koper te hergebruiken via recycling en extractie. Als dat niet op optimale wijze gebeurt, brengen deze processen het risico met zich mee dat er gevaarlijke bijproducten ontstaan uit halogeenbevattende verbindingen zoals vlamvertragers.

In samenwerking met het WFP heeft DSM MixMe™ ontwikkeld. Dit zijn sachets gevuld met micronutriënten waarmee mensen in ontwikkelingslanden zelf hun eigen voedsel kunnen verrijken. Het poeder bestaat uit micronutriënten van hoge kwaliteit die zijn verpakt in individuele sachets. De kosten van 150 sachets, waarmee een persoon een jaar lang toe kan, bedragen € 2,75. In 2008 vonden de MixMe™-sachets hun weg naar meer dan 250.000 mensen in Nepal, Kenia en Bangladesh. DSM is van plan het aantal mensen dat hier gebruik van kan maken in de komende jaren te vergroten. Na een dringend verzoek van een Original Equipment Manufacturer in de elektronica-industrie heeft DSM DSM continueerde zijn programma Innovation is our Sport™ Engineering Plastics binnen een jaar een halogeenvrij door diverse sporters uit Nederland, de Verenigde Staten, type Stanyl ® ontwikkeld voor connectoren en andere elektronica-onderdelen. Zwitserland en China te sponsoren en met innovaties te ondersteunen. DSM is ook een partner van NOC*NSF. In Traditionele decoratieve verven voor professionele schilders totaal won het DSM Unlimited Sports Team zes gouden en bevatten VOS. Met de nieuwe Decovery™ productfamilie twee zilveren medailles op de Olympische en Paralympische heeft DSM NeoResins+ een portfolio van VOS-arme tot Spelen van Beijing in 2008. VOS-vrije producten op water- en oplosmiddelbasis op de markt gebracht waarmee ruimschoots wordt voldaan aan alle DSM bezit een uitgebreide kunstcollectie die momenteel milieu- en technische eisen van de industrie. Naar verwachting 750 werken omvat. De DSM Art Collection is oorspronkelijk zal tussen nu en 2013 meer dan 50% van de Europese en gebaseerd op werken uit de regio Limburg maar sinds 2003 wordt er ook werk van nationale en internationale kunstenaars Noord-Amerikaanse markt voor decoratieve verven (exclusief muurverf), met een totale omvang van ruim € 1 miljard, over in opgenomen. De kunstwerken in deze collectie staan voor stappen op dit soort nieuwe technologieën. Soortgelijke creativiteit, innovatie en bezorgdheid om het milieu, zowel ontwikkelingen worden in een later stadium ook in Azië wereldwijd als op lokaal niveau. verwacht. Duurzame innovaties DSM Powder Coating Resins introduceerde Uralac ® Corres – DSM’s innovatie-inspanningen, die in meer detail worden een nieuw technologieplatform op basis van innovatieve beschreven in het hoofdstuk over Innovatie op pagina 29, polyesterharsen die een doorbraak betekenen op het gebied hebben geleid tot de introductie van diverse producten die van coatings die tegen corrosie beschermen. Deze nieuwe bijdragen aan reductie van CO 2 - en andere emissies, zoals die van vluchtige organische stoffen (VOS), bij klanten. DSM’s technologie heeft een aantal grote voordelen voor het innovaties op het gebied van Life Sciences en Materials coatingproces. Omdat er minder chemicaliën worden gebruikt Sciences dragen niet alleen bij aan emissiereducties maar bij de voorbehandeling, ontstaat er minder procesafval, zodat ook aan een betere kwaliteit van leven. Uralac ® Corres kan bijdragen aan een vermindering van de milieu-effecten van het metaalcoatingproces. In 2008 maakte DSM de introductie bekend van een nieuw ‘kwaliteitszegel’ op het gebied van voeding: Quality for Life™. Met dit zegel, dat is geïntroduceerd om de kwaliteit van ingrediënten te waarborgen, speelt DSM in op de groeiende

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

39

Human resources Personeelsbestand DSM ultimo jaar in:

2008

Europa

2007

14.493

14.343

- Nederland

7.452

7.219

- overig Europa

7.041

7.124

Azië

4.793

4.760

- China

3.557

3.564

- overig Azië

1.236

Noord- en Zuid-Amerika

4.030

Rest van de wereld

3.873

275

Totaal DSM

1.196

278

23.591

23.254

Passion for People DSM’s human resources-strategie Passion for People is geformuleerd op basis van de Vision 2010-strategie. Een belangrijk onderdeel van Passion for People is dat DSM zijn medewerkers helpt succesvol om te gaan met de uitdagingen van een veranderende onderneming die actief is in een snel veranderende, wereldwijde markt. De omvorming naar een Life Sciences en Materials Sciencesonderneming brengt niet alleen een verandering van de activiteitenportfolio met zich mee maar ook een andere manier van werken, waarbij ook gedrag en cultuur een rol spelen. Personeel dat zich volledig verbonden voelt met DSM is van cruciaal belang voor het verwezenlijken van de Vision 2010-ambities van de onderneming. Betrokkenheid van de medewerkers is daarbij heel belangrijk. In 2007 hield DSM zijn eerste Employee Engagement Survey, een jaarlijks terugkerend onderzoek naar de mate waarin de medewerkers zich betrokken voelen bij de onderneming. De resultaten van het in 2007 uitgevoerde onderzoek zijn in 2008 geëvalueerd en naar aanleiding daarvan is een aantal aandachtsgebieden benoemd. Deze worden hieronder achtereenvolgens besproken. Inspirerend leiderschap ondersteund door een nieuwe leerarchitectuur De versnelling van Vision 2010 vergt een verandering in het gedrag van medewerkers. Om die gedragsverandering te bewerkstelligen zijn leiders nodig die de prestatielat hoger leggen, accountability en ownership tonen en het voorbeeld gedrag laten zien dat in de DSM Behaviors is beschreven, kortom leiders die werkelijk inspireren.

Jaarverslag 2008

DSM heeft daarom zijn benadering van leer- en ontwikkelingstrajecten voor de executive- en managementpopulatie in 2008 aanzienlijk aangepast. Een nieuwe DSM leerarchitectuur zorgt voor betere aansluiting op de strategie, richt zich op de belangrijkste succesfactoren (externe oriëntatie/groei/innovatie, een high-performance cultuur met heldere accountability en een duurzaam streven naar diversiteit), creëert een samenhangend gemeenschappelijk concept voor het leerproces en de opzet van leer programma’s, faciliteert de ontwikkeling van een DSMleercultuur en verschaft top performers en high potentials betere leermogelijkheden. Met volledige ondersteuning van de Raad van Bestuur investeert DSM in de ontwikkeling van leiderschap bij het topmanagement.

www.dsm.com

De leerarchitectuur is ontwikkeld in nauwe samenwerking met vooraanstaande internationale business schools en met interne ondersteuning door een divers samengestelde groep mensen, voornamelijk bestaande uit DSM’s topmanagement. De nieuwe programma’s zijn modulair opgezet, met een sterke nadruk op innovatieve leermethoden, zoals rondetafel discussies, business-simulaties, web-casting, (team-) opdrachten en e-learning. De belangrijkste bouwstenen zijn: Executive Leadership Programs, Management Leadership Programs, Executive & Management Toolkits, Executive Coaching en Functional Learning Programs. Naast de verbeterde trainings- en leerprogramma’s voor DSMexecutives en -managers krijgen alle andere programma’s van de DSM Business Academy een nieuwe opzet die wordt afgestemd op de veranderingen die de onderneming momenteel doormaakt. Op weg naar een high-performance cultuur In 2008 werd een nieuwe opzet ontwikkeld voor career management. Het nieuwe systeem stimuleert een highperformance cultuur, introduceert vereenvoudigde hulpmiddelen en processen, verbindt career management met performance management, biedt transparantie voor wat betreft de carrièremogelijkheden binnen DSM, vergroot de zichtbaarheid van wereldwijd talent en de betrokkenheid van de medewerkers en versterkt het ownership en de accountability voor carrièreontwikkeling bij managers en medewerkers. Ter voorbereiding op de uitrol werden in alle businessgroepen, stafafdelingen en ondersteunende afdelingen workshops gehouden, en daarnaast werden regionale trainingen georganiseerd in Nederland, China en de Verenigde Staten.

40


Het nieuwe career management-proces werd in januari 2009 geïntroduceerd. Heldere beloning van DSM-medewerkers op basis van hun prestaties is van cruciaal belang om de vereiste verandering te verwezenlijken. De beloningsystemen zullen worden aangepast aan de doelstellingen, te weten externe oriëntatie, ondernemerschap, creativiteit en accountability. Verdere vergroting diversiteit De intensivering van de inspanningen op het gebied van diversiteit werpt vruchten af. Nieuw aangenomen professionals hebben steeds vaker een andere dan de Nederlandse nationaliteit en zijn steeds vaker vrouw. In 2008 zijn de regionale wervingsactiviteiten door DSM verder versterkt, waardoor de onderneming in staat is vanuit de gehele wereld talent aan te trekken. Met het oog op de verwachte natuurlijke uitstroom van executives (pensionering) in de komende jaren werkt DSM aan versterking van de diversiteit van het hogere management, niet alleen in termen van geslacht en nationaliteit, maar ook in termen van leiderschapsstijl. DSM richt zich op het selecteren van leiders die een inspirerende leiderschapsstijl hebben waarmee de beoogde cultuuromslag wordt ondersteund. DSM onderkent de noodzaak om niet alleen extern talent aan te trekken maar ook het reeds aanwezige talent in de hele onderneming te stimuleren. In 2008 werd een nieuw wereldwijd wervingssysteem opgezet dat medewerkers overal ter wereld toegang geeft tot informatie over alle DSMvacatures wereldwijd. Dit zorgt voor meer transparantie met betrekking tot carrièremogelijkheden en zal ook leiden tot verdere internationalisering van het personeelsbestand. Het percentage niet-Nederlanders onder de DSM-managers nam toe van 45% in 2007 tot 53% in 2008 en het percentage vrouwen in de managementgroep steeg van 17% naar 20%. DSM trok wereldwijd in totaal 486 toptalenten aan, waarvan 77% niet-Nederlands en 38% vrouwen. De profilering van DSM in de academische wereld is ook in 2008 voortgezet door verdere versterking van de strategische samenwerking met universiteiten en vooraanstaande business schools in Europa. Er wordt nu ook een begin gemaakt met samenwerking met academische instellingen in zowel China als de Verenigde Staten met de bedoeling deze relaties verder te versterken in 2009. Al deze activiteiten zijn erop gericht de talentpijplijn goed gevuld te houden en er zo voor te zorgen dat DSM beschikt over de mensen die nodig zijn om zijn positie als een van de pioniers in de Life Sciences en Materials Sciences-sectoren te behouden.

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

Corporate services DSM kent een gedecentraliseerde organisatiestructuur die is opgebouwd rond businessgroepen. De onderneming heeft verder een aantal gemeenschappelijke serviceafdelingen, terwijl de Raad van Bestuur en de businessgroepen op concernniveau worden ondersteund door een aantal stafafdelingen. ICT DSM’s ICT-initiatieven hebben in de afgelopen jaren geleid tot een ‘ICT-landschap’ voor de ondersteuning van de wereldwijde activiteiten dat aan hoge standaarden voldoet en goede prestaties neerzet. Naast de bestaande programma’s zijn de ICT-teams nu bezig een aantal nieuwe initiatieven op te starten om de samenwerking en communicatie tussen interne en externe partijen te versterken. Verder zijn er programma’s gestart ter ondersteuning van Customer Relationship Management en Sales Force Automation en om het energie gebruik te verminderen. Inkoop De in 2006 nieuw opgezette wereldwijde DSM-inkoop organisatie leidde tot een verbeterde total cost of ownership en daarmee tot een groter concurrentievoordeel. In 2008 vond een verdere professionalisering van de inkoopactiviteiten plaats. Het inkoopvolume en de competenties op het gebied van inkoop werden ten volle benut. De uitvoering van de inkoopstrategie van DSM wordt ondersteund door gestandaardiseerde processen en systemen. DSM Purchasing realiseerde zijn doelstellingen voor 2008. Belangrijke onder werpen waren risicomanagement (leverzekerheid), verdere afstemming van de activiteiten op de behoeften van de business en verdere ontwikkeling van relaties met leveranciers. Andere aandachtsgebieden waren business intelligence en innovatie. Gedragscode DSM Purchasing heeft de Supplier Code of Conduct voor leveranciers verder geïmplementeerd. De code stelt leveranciers in staat te voldoen aan de hoge duurzaamheids eisen die DSM stelt. De code stelt minimumeisen gerelateerd aan DSM’s concernwaarden op het gebied van Triple P (People, Planet, Profit). De code is een van de onderdelen van het uitgebreide programma dat is ontwikkeld om duurzaam heid te verankeren in alle processen en procedures aan de leverancierskant. Eind 2008 hadden meer dan 760 leveranciers de code ondertekend; deze vertegenwoordigen 67% van DSM’s inkoopuitgaven. De overige doelstellingen van het programma, het uitvoeren van 44 zelfonderzoeksenquêtes en 22 duurzaamheidsaudits bij leveranciers, werden

41

ruimschoots gehaald. Leveranciers houden zich goed aan de code en dragen bovendien steeds meer bij aan het vervangen van grondstoffen op oliebasis door grondstoffen uit hernieuwbare bronnen. In het inkoopgebied Energy and Indirect zijn best practices ontwikkeld op het gebied van groene energie en efficiënter energietransport die bijdragen aan de duurzaamheidsinspanningen van DSM.

De vitaminefabriek van DSM in het Verenigd Koninkrijk werd gecertificeerd volgens de Carbon Trust Standard, ’s werelds eerste accreditatieprogramma waarmee bedrijven de koolstof voetafdruk van hun activiteiten kunnen meten en hun energie beheer kunnen laten analyseren door onafhankelijke specia listen. De Carbon Trust Standard wordt verleend door The Carbon Trust, een in 2001 door de Britse regering opgerichte onafhankelijke organisatie met het doel om de ontwikkeling in REACH in de leveringsketen de richting van een economie met lage koolstofuitstoot te REACH, de nieuwe Europese regelgeving voor het registreren, versnellen door met organisaties samen te werken aan het evalueren, autoriseren en beperken van chemische stoffen, verminderen van de koolstofuitstoot en het ontwikkelen van eist dat alle stoffen die in de Europese Unie worden commerciële technologieën met lage koolstofuitstoot. geproduceerd of geïmporteerd in hoeveelheden van meer dan een ton per jaar worden geregistreerd. Grondstoffen die DSM Nutritional Products en het Wereldvoedselprogramma door DSM worden gebruikt moeten worden voorgeregistreerd (WFP) van de Verenigde Naties hebben de ICIS Innovation door de partners hogerop in de leveringsketen. Hiervoor Award for Best Business Innovation voor 2008 gewonnen met voerde DSM in 2008 een uitgebreid programma uit, waarbij hun MixMe™ micronutriëntenpoeder. De Decovery™-familie voor bijna 5.000 stoffen de voorregistraties werden bevestigd decoratieve coatings met een hoog vastestofgehalte van door de leveranciers. DSM NeoResins+ werd genomineerd voor de ICIS Innovation Award voor het meest innovatieve project op het gebied van Marketing en product branding maatschappelijk verantwoord ondernemen. DSM heeft een intern adviesteam dat is gespecialiseerd in het versnellen van de commercialisering van innovaties. Dit moet TensGuard™, het door DSM geproduceerde ingrediënt op bijdragen aan de versterking, optimalisatie en versnelling van basis van lactotripeptide dat helpt de bloeddruk te regelen, is de marktintroductie van producten. Verder gaat het team in 2008 op de beurs Health Ingredients Europe onderscheiden strategieën ontwikkelen voor het verkorten van de time-tomet de gouden medaille voor het meest innovatieve nieuwe market en het ontwerpen van innovatieve businessmodellen. gezondheidsingrediënt. DSM Nutritional Products kreeg de Innov’Space prijs van Salon des Productions Animales, een In alle clusters worden de projectteams van innovatie internationale handelsbeurs voor vee en gevogelte, voor de projecten gecoacht door speciaal aangestelde marketing iCheck™ Egg, waarmee de kleur van eierdooiers en specialisten. Dit heeft in 2008 geresulteerd in een aantal eiproducten snel kan worden gecontroleerd. versnelde productintroducties. Met Palapreg ® Premium, een nieuw harssysteem voor externe toepassingen in de auto-industrie, heeft DSM Composite Externe erkenning Resins de milieuprijs van de AVK Innovation Awards gewonnen. Verder werd DSM Composite Resins op de DSM en zijn businessgroepen hebben allerlei onder International China Composites Expo in Shanghai (China) scheidingen en andere blijken van erkenning gekregen van onderscheiden voor de beste innovatie op het gebied van klanten, leveranciers, de academische wereld, nietcomposietharsmaterialen. gouvernementele organisaties en handelsorganisaties. In dit hoofdstuk wordt een overzicht gegeven van de externe Aan DSM Food Specialties werd de Ringier Technology erkenning die DSM ten deel is gevallen en van de onder Award, een prestigieuze onderscheiding binnen de voedings scheidingen die DSM aan anderen heeft toegekend. middelen- en drankenindustrie in China, toegekend voor het product Brewers Clarex®. De businessgroep won ook de Food Product Design Scientific Excellence Award van DSM Engineering Plastics kreeg van Frost & Sullivan de European Process Enhanced Engineering Plastics Excellence SupplySide West voor PreventASe ®. in Technology Award voor Stanyl ® Super Flow. De Minister van Economische Zaken van de Duitse deelstaat Hessen reikte de Innovation Award uit aan Hoffmann ACE en DSM Dyneema voor hun innovatieve en milieubewuste derde-generatie lichtgewicht pallet-netsysteem voor luchtvrachtvervoer.

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

42


In de Dow Jones Sustainability World Index 2008 (de wereld wijde duurzaamheidsindex van Dow Jones) behoorde DSM wederom tot de koplopers in de chemiesector. In 2003 werd DSM voor het eerst opgenomen in de Dow Jones STOXX duurzaamheidsindex voor Europa. Verder heeft een onafhankelijke beoordeling van DSM volgens de FTSE4Goodcriteria aangetoond dat de onderneming voldoet aan de eisen om opgenomen te blijven in de FTSE4Good Index Series. Dr. Ad Overbeek, Global Science Manager DSM NeoResins+, is door de Federation of Societies for Coatings Technology geselecteerd om de 2009 Joseph J. Mattielo Memorial Lecture te houden. Deze onderscheiding, die door velen als de meest prestigieuze in de internationale gemeenschap van coating wetenschappers wordt beschouwd, wordt toegekend aan personen die een uitmuntende bijdrage hebben geleverd op het gebied van de wetenschap en technologie van coatings.

Innovation Awards Program Omdat DSM veel belang hecht aan bevordering van pionierend onderzoek dat leidt tot producten of toepassingen die de kwaliteit van het leven verbeteren, heeft de onderneming een Innovation Awards Program ingesteld om uitzonderlijke prestaties van eigen medewerkers en innovatieve weten schappers buiten DSM te erkennen en te belonen. In 2008 werden de DSM Science & Technology Awards voor de 23 e keer uitgereikt in de regio Noord (Nederland, België en de Duitse deelstaat Noordrijn-Westfalen) en voor de tweede keer in de regio Zuid (Oostenrijk, Noordoost-Frankrijk, ZuidDuitsland en Zwitserland). Deze prijzen worden jaarlijks toegekend om jonge wetenschappers te stimuleren tot creatief en grensverleggend promotieonderzoek.

De eerste prijs in de regio Noord ging naar de Belgische onderzoeker Maarten Roeffaers van de Katholieke Universiteit Dr. Viviane Verlhac, Principal Scientist in het onderzoeks Leuven voor zijn pionierswerk op het gebied van de toepassing centrum voor Animal Nutrition and Health van DSM Nutritional van fluorescentiemicroscopie in katalyse-onderzoek. De Products, ontving een speciale onderscheiding voor haar eerste prijs in de regio Zuid werd gewonnen door de Duitse bijdrage als invited speaker op het XIII International Symposium onderzoeker Andreas Walther van de Universiteit van on Fish Nutrition and Feeding, dat in juni 2008 in Brazilië Bayreuth (Duitsland), die erin is geslaagd nieuwe klassen werd gehouden. polymere materialen met ongebruikelijke eigenschappen te ontwikkelen op basis van de zogeheten Janusmicellen. Vier onderzoekers van DSM Nutritional Products ontvingen de prestigieuze Sandmeyer Prize van de Swiss Chemical De DSM Performance Materials Award is een nieuwe prijs die Society voor hun uitmuntende werk op het gebied van een in 2008 voor de eerste keer is uitgereikt. Deze Award wordt nieuwe synthesemethode voor biotine (vitamine H). tweejaarlijks door DSM in samenwerking met de International Union of Pure & Applied Chemistry (IUPAC) toegekend aan DSM Desotech werd in 2008 voor het tweede achtereen gevestigde onderzoekers wereldwijd die een significante volgende jaar opgenomen in de lijst van Chicago’s 101 Best & bijdrage hebben geleverd aan de bevordering van de Brightest Companies to Work For, zoals gepubliceerd door de materiaalwetenschappen, met bijzondere nadruk op National Association for Business Resources en de Michigan polymere materialen. Business & Professional Association. De Award voor 2008 is toegekend aan Craig J. Hawker, In Nederland won DSM de NIMA Marketing Excellence Award hoogleraar chemie, biochemie en materialen en directeur van for Innovation. DSM ontving verder de Prix de Mazars 2008 het Materials Research Laboratory van de Universiteit van voor het jaarverslag 2007, dat ook werd genomineerd voor de Californië in Santa Barbara (Verenigde Staten), vanwege zijn FD Henri Sijthoff Prijs 2008. De concern-website van DSM uitzonderlijk fundamenteel en toegepast onderzoek en zijn werd door Halvarson and Halvarson uitgeroepen tot beste toewijding aan innovatieve wetenschap. De onderscheiding website in de Europese chemische sector. werd uitgereikt tijdens het IUPAC Macro 2008 Congress in Taipei (Taiwan). De VNCI (Vereniging van de Nederlandse Chemische Industrie) kende DSM Agro de prestigieuze Responsible Care Award 2008 toe. Responsible Care ® is een wereldwijd initiatief van de chemische industrie dat in Nederland door de VNCI wordt geïmplementeerd. De Award ging dit jaar naar DSM Agro in Sittard-Geleen omdat dit het eerste bedrijf ter wereld is dat de uitstoot van distikstofoxide (N 2O) sterk heeft gereduceerd.

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

43

Risicomanagement Verantwoordelijkheid De Raad van Bestuur is verantwoordelijk voor het beheersen van de risico’s binnen de onderneming en heeft daartoe een risicomanagementsysteem ontwikkeld en geïmplementeerd. Dit systeem moet ervoor zorgen dat inzicht wordt verkregen in de mate waarin de strategische doelstellingen en de bedrijfsdoelen van de onderneming worden gerealiseerd, dat de door de onderneming verstrekte rapportage betrouwbaar is en dat relevante weten regelgeving door de onderneming wordt nageleefd.

de beoordeling werd getoetst aan interne risicorapporten. De belangrijkste risico’s en maatregelen worden hier gerapporteerd.

• De impact van de wereldwijde financiële crisis en economische teruggang wordt gezien als een van de belangrijkste risico’s voor de resterende Vision 2010periode. Vooral de eindmarkten voor de meeste Materials Sciences-activiteiten hebben een ongekende teruggang laten zien, waarvan de diepte en de duur nog zeer moeilijk te voorspellen zijn. Hoewel de opkomende economieën minder hard getroffen zijn, zijn ook hun groeicijfers gedaald tot beneden de eerder verwachte niveaus en zijn de Rapportagestructuur vooruitzichten omgeven door meer onzekerheden dan In dit jaarverslag is de rapportage over risicomanagement op voorheen. De financiële crisis maakt het voor bedrijven de volgende wijze opgebouwd: moeilijker en duurder om aan geld te komen. De pensioenreserves zijn gekrompen als gevolg van de • Hieronder beschrijft de Raad van Bestuur de belangrijkste aandelenkoersontwikkelingen; dit zal naar verwachting een risico’s en maatregelen met betrekking tot de realisatie van aanzienlijk non-cash effect op de EBIT hebben in 2009 ten de doelstellingen van Vision 2010. Ook wordt beschreven opzichte van 2008. DSM’s antwoord op de financiële en hoe het risicomanagementsysteem wordt gebruikt om economische teruggang dekt alle bovengenoemde uitspraken te doen over het functioneren van het interne aspecten en wordt gecoördineerd door een speciaal voor systeem van controle van de financiële rapportage dit doel nieuw geformeerd team op concernniveau dat (In Control-verklaring). samenwerkt met de voltallige Raad van Bestuur en de • In de paragraaf over risicomanagement (pagina 94) van het DSM Leadership Council. Dit antwoord omvat kosten hoofdstuk over Corporate governance, risicomanagement, besparende maatregelen, reductie van investerings financieel beleid en daaraan verwante functies wordt een programma’s en een extra focus op het beheer van kas algemene beschrijving gegeven van het risicomanagement stromen en debiteuren. Er wordt echter ook gekeken naar systeem, de belangrijkste aanpassingen van het systeem kansen, en veelbelovende innovatie-initiatieven worden en risico’s die relevant zijn voor de onderneming. zoveel mogelijk gespaard om groeikansen voor de • Informatie over financiële risico’s is te vinden in de toekomst veilig te stellen. jaarrekening op pagina 142. • Op de dag waarop dit verslag wordt gepubliceerd, wordt Andere belangrijke risico’s zijn de volgende: op de internetsite van DSM een geactualiseerde volledige • Desinvesteringen en acquisities. DSM beschikt over beschrijving van DSM’s risicomanagementsysteem beproefde methoden voor het succesvol uitvoeren van gepubliceerd, samen met een uitgebreidere beschrijving deze processen. Er bestaat echter altijd het risico dat zich van relevante risico’s. De beschrijvingen staan op de geen geschikte kandidaten voordoen tegen aanvaardbare risicomanagement-pagina’s van het onderdeel Governance condities. Dit risico is toegenomen als gevolg van de op DSM’s website (www.dsm.com) en dienen te worden financiële crisis. beschouwd als een integraal onderdeel van DSM’s • Prijsfluctuaties (en verminderde leverzekerheid) van rapportage over risicomanagement in het jaar 2008. grondstoffen en energie. DSM beschikt over een pakket maatregelen ter afdekking van dit risico. Deze maatregelen Belangrijkste risico’s worden momenteel geanalyseerd en er wordt extra Als onderdeel van de jaarlijkse risicomanagementkalender aandacht besteed aan situaties waarin sprake is van slechts heeft de Raad van Bestuur de Corporate Risk Assessment één leverancier. Extreme volatiliteit kan echter altijd leiden geactualiseerd. Hiervoor werd de lijst van risico’s van het tot onvermijdelijke verliezen en de stabiliteit van leveranciers voorgaande jaar geanalyseerd en aangevuld met informatie kan worden aangetast door de crisis. uit externe en interne risicorapporten, gebeurtenissen en • Verslechterende marktomstandigheden en/of gezichtspunten en informatie uit andere bronnen. Voor deze commoditisering van het bestaande productaanbod. Dit risico’s werd een rangorde opgesteld en werden maatregelen risico kan door de wereldwijde teruggang toenemen in geformuleerd door de Raad van Bestuur. De uitkomst van verband met de wereldwijd lagere bezettingsgraden. DSM

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

44


blijft dit risico bestrijden door middel van innovatie en productdifferentiatie, maar daarnaast ook door inkoop uit lagekostenlanden, kostenbesparingen en maatregelen voor procesverbetering. • Het vermogen om innovatie-inspanningen om te zetten in winstgevende activiteiten. DSM beschikt over een systeem voor een scherp beheer van de innovatieportfolio en heeft best-practice oplossingen geïmplementeerd voor het ontwikkelen en introduceren van nieuwe producten. Toch blijven er onzekerheden met betrekking tot het uiteindelijke succes van nieuwe producten en toepassingen, vooral in de huidige economische omstandigheden die voor sommige klanten van DSM aanleiding zouden kunnen zijn om hun prioriteiten bij andere behoeften te leggen. • Personeel, organisatie en cultuur. Het vermogen om de juiste mensen aan te trekken en te behouden en om een cultuur te creëren die wordt gekenmerkt door zowel ondernemerszin als verantwoordelijkheidszin is een belangrijke voorwaarde voor de vervulling van de Vision 2010-doelstellingen. In het verslagjaar werden nieuwe praktijken geïmplementeerd op het gebied van personeelswerving, management development en leerpraktijken. Er werden organisatieveranderingen in gang gezet en programma’s geïnitieerd ter ondersteuning van de gewenste ondernemersgeest en cultuurverandering. Toch blijft dit risico een kritische succesfactor voor de implementatie van DSM’s strategie. Het functioneren van het risicomanagementsysteem De implementatie van de Corporate Requirements, die fungeren als gemeenschappelijke beheersmaatregelen voor de belangrijkste algemeen voorkomende risico’s, werd voortgezet in die businessgroepen die van de Raad van Bestuur toestemming hadden gekregen de implementatie deels uit te stellen tot na 1 januari 2008, de datum waarop de implementatie afgerond moest zijn. In deze bedrijfsonderdelen werd veel aandacht geschonken aan de implementatie van tijdelijke beheersmaatregelen voor zover deze nodig waren.

Er werd continu informatie verzameld over het functioneren van het systeem. De businessgroepen zagen toe op naleving van de Corporate Requirements en op follow-up van maatregelen naar aanleiding van risicobeoordelingen; ze gingen na in hoeverre hun interne beheersmaatregelen effectief waren en rapporteerden en onderzochten incidenten. De controllers van de businessgroepen bevestigden door middel van een ondertekende verklaring dat de kwartaal cijfers in overeenstemming met de interne regels voor financiële administratie en rapportage waren opgesteld. De afdeling Corporate Operational Audit voerde onafhankelijke audits uit om na te gaan in hoeverre de genomen maatregelen ter beheersing van risico’s effectief waren; dit gebeurde volgens een programma dat in overleg met de Auditcommissie van de Raad van Commissarissen is opgesteld. De aldus verzamelde informatie werd gebruikt om verbeteringen aan te brengen in het risicomanagement systeem zoals beschreven op pagina 94, terwijl er in het geval van ernstige bevindingen onmiddellijk maatregelen werden getroffen. Samen met de jaarcijfers rapporteerden alle business groepen, stafafdelingen en service-afdelingen in hun Letter of Representation alle materiële risico’s of incidenten met betrekking tot bedrijfsactiviteiten, verslaglegging en compliance over het afgelopen jaar. De afdeling Corporate Risk Management consolideerde de gerapporteerde risico’s en incidenten en vergeleek ze met de uitkomst van concernaudits.

Deze gegevens werden gebruikt om zwakke punten bloot te leggen en aanbevelingen te doen voor versterking van het risicomanagementsysteem. De gerapporteerde risico’s werden ook vergeleken met de uitkomst van de Corporate Risk Assessment, en op basis van deze vergelijking werd het uiteindelijke overzicht van belangrijkste risico’s en de naar aanleiding daarvan genomen beheersmaatregelen opgesteld. De voornaamste risico’s werden op 16 februari 2009 besproken Alle businessgroepen en de belangrijkste operationele service met de Audit-commissie van de Raad van Commissarissen. afdelingen hebben een Audit-commissie die, onder leiding van de directeur, jaarlijks risicomanagementplannen opstelt Verklaringen van de Raad van Bestuur en de implementatie daarvan bewaakt en op regelmatige Op basis van het bovenstaande en in overeenstemming met basis risicomanagementvraagstukken beoordeelt. Belang best practice-bepaling II.1.4 van de Nederlandse corporate rijke aangelegenheden op het gebied van risicomanagement, governance code van december 2003, rekening houdend zoals de uitslag van corporate audits en business risk met de aanbeveling voor de toepassing daarvan die de assessments en het falen van materiële risicobeheers Monitoring Commissie Corporate Governance Code heeft maatregelen of de aanwezigheid van zwakke plekken daarin gedaan, verklaart de Raad van Bestuur dat het interne werden besproken met het lid van de Raad van Bestuur met systeem voor controle van de financiële verslaglegging een speciale verantwoordelijkheid voor het betreffende cluster. redelijke mate van zekerheid verschaft dat de financiële verslaglegging geen materiële onjuistheden bevat, en

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

45

verklaart zij tevens dat het interne controlesysteem in het verslagjaar goed heeft gefunctioneerd en dat er geen aan wijzingen zijn dat daarin verandering komt. De jaarrekening geeft een getrouw beeld van de financiële toestand van de onderneming en de resultaten van haar bedrijfsactiviteiten en bevat de vereiste gegevens. Hierbij dient te worden opgemerkt dat het bovenstaande niet impliceert dat deze systemen en procedures een absolute waarborg zijn voor het behalen van de strategische en operationele bedrijfsdoelstellingen, of dat zij alle onjuiste weergaven, onnauwkeurigheden, fouten, gevallen van fraude of handelingen in strijd met weten regelgeving kunnen voorkomen. Gezien al het bovenstaande verklaart de Raad van Bestuur dat, voor zover haar bekend, de jaarrekening een getrouw beeld geeft van de activa, verplichtingen, financiële positie en het resultaat van de onderneming en dat het jaarverslag een getrouw beeld geeft van de positie per balansdatum en de ontwikkeling en resultaten van de activiteiten gedurende het verslagjaar, samen met een beschrijving van de wezenlijke risico’s en onzekerheden waarmee de onderneming wordt geconfronteerd.

Macro-economische omgeving Macro-economische omgeving in 2008 De financiële en economische crisis had in 2008 ernstige gevolgen voor de economische bedrijvigheid en bracht tegen het einde van het jaar de economieën van de ontwikkelde landen in een recessie. In 2008 groeide de wereldeconomie toch nog met 2,4%, een lagere groei dan de 3,8% in 2007. De economie in de Verenigde Staten werd door de hypotheek crisis en de daaropvolgende financiële crisis veel dieper geraakt dan verwacht. De groei van het BNP van de Verenigde Staten vertraagde tot 1,2%; in 2007 was dat nog 2,0%. De Amerikaanse overheid greep in met zware maat regelen en de Federal Reserve verlaagde de rentetarieven om de economie een impuls te geven. De effecten werden tenietgedaan door stijgende werkloosheid, een hogere spaarquote en lagere investeringsniveaus. De Amerikaanse economie zal zich naar verwachting enigszins herstellen tegen het einde van 2009, maar toch krimpen met ruim 1% gedurende het jaar.

2008 zware klappen, maar het door de regering gesponsorde investeringsprogramma zal naar verwachting de economie vanaf het derde kwartaal van 2009 een impuls geven. De economische activiteit in China was aan het einde van het jaar zeer zwak; de activiteit van de productie-industrie kromp in recordtempo, de werkgelegenheid daalde voor de vijfde achtereenvolgende maand en de hoeveelheid werk in voorraad daalde scherper dan ooit. De groei van het BNP in China zou in 2009 kunnen dalen tot 5 à 7,5%. Ook in India zal de groei van het BNP minder worden en volgens de laatste verwachtingen uitkomen tussen 5,5 en 6,5%. De Japanse economie blijft zwak, vooral als gevolg van de sterke Yen, lagere exporten en een zwakke binnenlandse vraag. De Europese economie is in een ernstige recessie beland, met toenemende werkloosheid, overheidsinterventies en slinkende orderportefeuilles. De productiesector in de Eurozone heeft een sterke terugslag doorgemaakt. De grondstofprijzen bereikten in 2008 historische hoogten, waardoor de inflatie wereldwijd opliep. Maar in slechts vijf maanden kelderde de olieprijs van bijna USD 150 tot minder dan USD 40 per vat aan het einde van het jaar. Macro-economische vooruitzichten voor 2009 De economie van de Verenigde Staten en de wereldeconomie staan voor een zware recessie. Eind 2008 gingen vrijwel alle economische indicatoren scherp omlaag, en daarin zal waarschijnlijk tot minstens halverwege 2009 geen verandering komen. Veel Europese landen volgden in 2008 de Verenigde Staten in een economische neergang. Tegelijkertijd hapert de groei in de meeste opkomende markten. De algehele economische consensus is dat er grote risico’s bestaan op een verdere verslechtering van de wereldeconomie, ondanks alle door de overheden geleide fiscale stimulerings maatregelen en kapitaalinjecties, die in de geschiedenis hun weerga niet kennen. In geen enkele economie zal de groei uitkomen boven die van 2008. De groei van het wereld-BNP zal volgens economen tussen -0,5 en 0,4% liggen, waarbij de economieën van de Verenigde Staten en Europa een krimp van ruim 1% te zien zullen geven en Azië een groei van 2 tot 3%. Al met al wordt 2009 een jaar van grote onzekerheid en vele verrassingen.

Ook de Aziatische economieën kunnen zich niet onttrekken aan de wereldwijde economische teruggang. China wist in 2008 een groei van 9,3% te behalen, gevolgd door India met 6,9%. De Chinese export kreeg in het laatste kwartaal van

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

46


Financiële resultaten Winst-en-verliesrekening 2008

x € miljoen

2007

Doorlopende activiteiten:

Netto-omzet

9.297

Overige bedrijfsopbrengsten

8.757

142

164

Som der bedrijfsopbrengsten

9.439

8.921

Som der bedrijfslasten

(8.536)

(8.098)

Bedrijfsresultaat vóór bijzondere posten

903

823

Nettofinancieringslasten

(102)

(75)

Aandeel in resultaat geassocieerde deelnemingen Belastingen

(3)

(2)

(196)

(183)

Belang van derden in resultaat

6

(5)


608

Nettoresultaat uit beëindigde activiteiten Nettoresultaat bijzondere posten

558

-

-

(31)

(129)

Nettowinst toekomend aan aandeelhouders van Koninklijke DSM N.V.

577

429

Netto-omzet De netto-omzet uit doorlopende activiteiten bedroeg in 2008 € 9,3 miljard, 8% hoger dan in het voorgaande jaar. Autonome volume-ontwikkelingen zorgden voor een afname van de netto-omzet met 3%. De verkoopprijzen waren gemiddeld 11% hoger dan in 2007. Valutakoersen, acquisities en desinvesteringen hadden per saldo een negatief effect van 2%. In totaal steeg de netto omzet met 6%.

Bedrijfslasten De bedrijfslasten stegen ten opzichte van 2007 en kwamen uit op € 8,5 miljard. De belangrijkste post daarvan, de kosten van grond- en hulpstoffen voor verkochte producten, gecorrigeerd voor acquisities en desinvesteringen, steeg met ongeveer € 200 miljoen. De totale autonome vaste kosten namen enigszins toe, vooral als gevolg van hogere innovatie-uitgaven en capaciteitsuitbreidingen.

Netto-omzet per segment


In %

In % 2008

2007

2008 5

25

5

19

29

26

18

2007 21,6

20

17,5

17,4

15 13

9

14

25

Jaarverslag 2008

10 27

Nutrition Pharma Performance Materials Polymer Intermediates Base Chemicals and Materials Other activities

www.dsm.com

19,7

18,6 15,5

13,7

11,6

10,8

10 5

3,6

0 Nutrition

47

Pharma




Bedrijfsresultaat Het bedrijfsresultaat uit doorlopende activiteiten vóór bijzondere posten steeg met € 80 miljoen (10%), van € 823 miljoen in 2007 naar € 903 miljoen in 2008. De EBITDAmarge (bedrijfsresultaat vóór afschrijvingen als percentage van de netto-omzet) steeg van 14,2% in 2007 naar 14,6% in 2008 doordat de hogere grondstofkosten en gemiddeld lagere valutakoersen werden gecompenseerd door hogere autonome omzetgroei. Doordat de verkoopprijzen sterker stegen dan de grondstofprijzen lag de gemiddelde marge (verkoopprijs per eenheid product minus variabele kosten) boven het niveau van 2007. Bedrijfsresultaat 2008 per segment x € miljoen

500

447

360

Bijzondere posten In overeenstemming met de uitkomsten van de strategische analyse van de activiteiten van DSM Anti-Infectives is DSM Deretil in het vierde kwartaal gedesinvesteerd, hetgeen leidde tot een boekverlies van € 11 miljoen (€ 6 miljoen na belastingen). De sluiting van de productielocatie voor clavulaanzuur in Strängnäs (Zweden) resulteerde in een bijzondere waardevermindering van activa en een voorziening voor herstructurering van in totaal € 23 miljoen (€ 18 miljoen na belastingen). Een deel van de in 2007 verantwoorde bijzondere waarde vermindering bij DSM Anti-Infectives werd teruggenomen voor een bedrag van € 15 miljoen vóór belastingen (€ 11 miljoen na belastingen) vanwege de verbeterde vooruitzichten voor de cashflow van DSM Anti-Infectives. In verband met de aangekondigde kostenbesparings maatregelen werd een voorziening voor herstructurering opgenomen voor een bedrag van € 25 miljoen (€ 18 miljoen na belastingen).

260

220

175

Netto-omzet naar herkomst

89

80

In %

19

(60) (87)

(200) Nutrition

Pharma

Other Performance Polymer Base Materials Intermediates Chemicals activities and Materials

Nettowinst De nettowinst uit doorlopende activiteiten vóór bijzondere posten steeg met € 50 miljoen en kwam uit op € 608 miljoen. Uitgedrukt per gewoon aandeel steeg dit resultaat van € 3,07 in 2007 naar € 3,64 in 2008. De nettofinancieringslasten, vóór bijzondere posten, bedroegen in 2008 € 102 miljoen, tegenover € 75 miljoen in 2007. De stijging was vooral het gevolg van de hogere nettoschuld en enkele fair value-aanpassingen onder Overige financiële activa.

2007

2008 6

4 4

6

13

46

11

De nettowinst steeg van € 429 miljoen in 2007 naar € 577 miljoen in 2008. Uitgedrukt per gewoon aandeel steeg de nettowinst van € 2,35 in 2007 naar € 3,45 in 2008.

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

13

44 Nederland Duitsland Zwitserland Rest van Europa Noord-Amerika China Asia Pacific Rest van de wereld

13 14

2

13

2

Netto-omzet naar bestemming In % 2007

2008 9

9

10 11

18

Het effectieve belastingpercentage bleef in 2008 onveranderd op 25%.

4

5

9 11

18

6

6 3 3

13 19

8

48

4 2

13 8

20

Nederland Duitsland Frankrijk Verenigd Koninkrijk Zwitserland Rest van Europa China Asia Pacific Noord-Amerika Rest van de wereld


Eindmarkten In % 2007

2008

14

15 31

4 4

29

4 5 6

9 9

8 8

9

12

11 8

14

Gezondheid/voeding Farma Metaal/bouw Automobiel/transport Textiel Agro Elektrische apparaten/ elektronica Verpakking Overig

Cashflow De middelen uit bedrijfsactiviteiten lagen met € 910 miljoen op 9,8% van de netto-omzet. Kasstroomoverzicht 2008

x € miljoen

2007

Liquide middelen begin periode

369

Bedrijfsactiviteiten:

552

- Nettowinst plus afschrijvingen - Mutaties in operationeel bedrijfskapitaal - Overige mutaties

1.028

1.003

(180)

(124)

62

(54)

Middelen uit bedrijfsactiviteiten

910

825

Investeringsactiviteiten:

- Investeringen

(591)

(434)

- Acquisities

(120)

(85)

- Verkoop van dochtermaatschappijen - Desinvesteringen - Overige

8

-

19

51

(110)

Middelen aangewend voor investeringsactiviteiten

74

(794)

(394)

Dividend

(220)

(193)

Middelen uit / aangewend voor financieringsactiviteiten

305

(426)

Effecten van wijzigingen in consolidatie en koersverschillen

31

Liquide middelen einde periode

Jaarverslag 2008

601

www.dsm.com

5

49

369

Het balanstotaal (totaal activa) daalde met € 175 miljoen in 2008 en kwam ultimo jaar uit op € 9,7 miljard (2007: € 9,8 miljard). Het vermogen daalde met € 688 miljoen ten opzichte van ultimo 2007; dit was vooral een gevolg van de daling van de waarde van pensioenbeleggingen die wordt verantwoord in het vermogen en door de inkoop van eigen aandelen. Het vermogen in procenten van het balanstotaal nam af van 55% ultimo 2007 naar 49% ultimo 2008. De liquiditeitsratio (vlottende activa ten opzichte van kortlopende verplichtingen) daalde van 1,78 in 2007 naar 1,51 in 2008. Ultimo 2008 bedroeg de nettoschuld 28% van het vermogen plus nettoschuld.

Balansbeeld 2008

In %

Immateriële activa

12

10

Materiële vaste activa

38

35

8

17

Overige niet-vlottende activa Liquide middelen Overige vlottende activa

Het operationeel bedrijfskapitaal was € 227 miljoen hoger dan in 2007. De liquide middelen stegen en kwamen uit op € 601 miljoen.

100

Vermogen

49

Overige langlopende schulden Overige kortlopende schulden

55

3

3

21

22

27

20

Totaal passiva

100

100

Eigen vermogen In % van het balanstotaal

55

58

55

49

50 x € miljard

4 34

100

60

Geïnvesteerd vermogen per segment op 31 december 2008

6 36

Totaal activa

Voorzieningen

De investeringen in immateriële en materiële vaste activa bedroegen in 2008 € 587 miljoen en lagen daarmee € 136 miljoen boven het niveau van de afschrijvingen. Verwacht wordt dat in 2009 het niveau van de investeringen lager zal liggen.

2007

49

40 30 20

2,5

10

2,1 2,0

0

1,7

2004

2005

2006

2007

2008

1,5 1,0

1,0

0,9 0,4

0,5

0,4

0 Nutrition

Pharma

Performance Polymer Base Other Materials Intermediates Chemicals activities and Materials

Dividend DSM streeft naar een stabiel en bij voorkeur stijgend dividend. Per gewoon aandeel wordt over 2008 een dividend van € 1,20 per aandeel voorgesteld (2007: € 1,20 per aandeel). Rekening houdend met het in augustus 2008 uitgekeerde interimdividend van € 0,40 per gewoon aandeel, zou het slotdividend dan € 0,80 per gewoon aandeel bedragen, nog goed te keuren door de Jaarlijkse Algemene Vergadering van Aandeelhouders. De ex-dividend datum is 27 maart 2009. Verwachting De algemene economische vooruitzichten zijn slecht, de financiële markten zijn instabiel, het consumentenvertrouwen is laag en de grondstofprijzen, energieprijzen en wisselkoersen blijven zeer volatiel. Hoewel de helft van DSM’s activiteiten (de clusters Nutrition en Pharma en DSM Dyneema) relatief weinig te lijden heeft gehad, hebben de meeste activiteiten op het gebied van Materials Sciences en in het cluster Base

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

50


Chemicals and Materials, met name de activiteiten die direct of indirect leveren aan kwetsbare consumentenmarkten, aanzienlijke gevolgen ondervonden. In de loop van het vierde kwartaal zijn de marktomstandigheden in de automobiel industrie, de elektrotechnische en elektronica-industrie en de bouwsector ongekend snel verslechterd. De omstandigheden in deze markten zijn begin 2009 niet verbeterd in vergelijking met het lage niveau van december en zijn gemiddeld slechter dan in het vierde kwartaal. De businessomstandigheden voor Nutrition zullen naar verwachting gunstig blijven gedurende het jaar 2009. In het cluster Pharma worden bij DSM Anti-Infectives gemiddeld lagere prijzen verwacht en komt DSM Pharmaceutical Products voor uitdagingen te staan als gevolg van het weg vallen van enkele grotere custom manufacturing-contracten. Op dit moment bestaat er grote onzekerheid over de marktvraag voor Performance Materials, behalve bij DSM Dyneema, waar de vraag naar verwachting zal blijven groeien. Dezelfde onduidelijkheid bestaat voor Polymer Intermediates, dat naar alle waarschijnlijkheid in 2009 verlies zal lijden. Bij DSM Agro staan de prijzen momenteel onder druk. De IFRS-pensioenkosten (non-cash) zullen in 2009 met ongeveer € 70 miljoen toenemen in vergelijking met 2008. Naar verwachting zullen geen additionele premiebetalingen nodig zijn naast de normale bijdragen aan toegezegdpensioenregelingen (defined benefit plans). Dankzij DSM’s voortvarende reactie op de veranderende marktomstandigheden en de succesvolle focus op de kasstroom zijn de sterke balans en financieringspositie van de onderneming veiliggesteld. DSM zal zich inspannen om met zijn activiteiten in 2009 een voldoende grote kasstroom uit bedrijfsactiviteiten te genereren om toekomstige winstgevende groei veilig te stellen. DSM geeft geen kwantitatieve winstverwachting af voor 2009 vanwege de onzekere economische omstandigheden.

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

51

Overzicht van de activiteiten

In 2008 waren de activiteiten van DSM onderverdeeld in vijf clusters: Nutrition, Pharma, Performance Materials, Polymer Intermediates en Base Chemicals and Materials.

Netto-omzet

Bedrijfsresultaat (EBIT) 2008

x € miljoen

Nutrition

2007

2008

x € miljoen

Nutrition

447

Pharma

89

92

175

291

2.710

2.302

863

903


2.297

2.390



1.201

1.232



1.733

1.529


493

401

Pharma

Other activities

Totaal DSM

9.297

Bedrijfsresultaat plus afschrijvingen (EBITDA) 2008

x € miljoen

Nutrition

Other activities

8.757

2007

19

105

260

137

(87)

(78)

Totaal DSM

276

903

823

Geïnvesteerd vermogen ultimo jaar 2007

2008

x € miljoen

2007

585

403

Nutrition

Pharma

150

168

Pharma

1.001

1.034


266

371


1.689

1.568 408

Polymer Intermediates Base Chemicals and Materials Other activities

Totaal DSM

1.909

43

133


431

342

209


945

765

(29)

(37)

Other activities

438

298

1.357

1.247

2008

2007


Totaal DSM

6.558

5.982

Investeringen en acquisities

In %

2.054

2008

x € miljoen

2007

Nutrition

21,6

17,5

Nutrition

135

Pharma

17,4

18,6

Pharma

49

60


11,6

15,5


231

196


3,6

10,8


54

51

19,7

13,7


82

65


Other activities

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

188

Totaal DSM

52

142

54

739

568


R&D-uitgaven (inclusief de bijbehorende uitgaven op het gebied van IP) x € miljoen

2008

Nutrition

in % van de netto-omzet

2008

2007

2007

135

135

5,0

5,9

74

67

8,6

7,4

127

113

5,5

4,7

22

13

1,8

1,1

Materials

22

30

1,3

2,0

Other activities

14

14

2,8

3,5

Pharma Performance Materials Polymer Intermediates Base Chemicals and

Totaal DSM

394

4,2

372

4,2


Nutrition

7.043

6.998

Pharma

4.401

4.888


4.978

4.592


1.427

1.421

2.357

2.282

2008

Base Chemicals and Materials Other activities

Totaal DSM

Jaarverslag 2008

2007

3.385

3.073

23.591

23.254

www.dsm.com

53


Nutrition

Netto-omzet

€ 2.710 m Personeel

7.043 Jaarverslag 2008

www.dsm.com

54


Het cluster Nutrition omvat DSM Nutritional Products en DSM Food Specialties. De voornaamste klanten zijn producenten van voedings middelen, diervoeders, voedingssupplementen, dranken, persoonlijke verzorgingsproducten en geur- en smaakstoffen, overal ter wereld. De activiteiten in dit cluster zijn voor een belangrijk deel gebaseerd op de kennis die DSM bezit op het gebied van biotechnologie (zoals fermentatie, genomics en biokatalyse), organische chemie, formuleringstechnologieën en producttoepassingen in brede zin. DSM heeft een leidende positie in de markten voor ingrediënten voor voedings- en gezondheidsproducten voor mens en dier en voor persoonlijke verzorgingsproducten.

2008

x € miljoen

2007

Netto-omzet:

DSM Nutritional Products:

- Animal Nutrition and Health

1.409

1.192

- Human Nutrition and Health

945

740

2.354

1.932

DSM Food Specialties

356

Totaal

370

2.710

Bedrijfsresultaat

2.302

447

276

afschrijvingen

585

403


135

142

Bedrijfsresultaat plus

Geïnvesteerd vermogen ultimo jaar

2.054

1.909

ROCE

22,6

14,3

EBITDA in % van de netto-omzet

21,6

17,5

135

135

Uitgaven voor onderzoek en ontwikkeling


7.043

6.998

DSM Nutritional Products Als ’s werelds grootste leverancier van vitaminen, carotenoïden, voederenzymen, premixen, UV-filters en nutritional ingredients is DSM Nutritional Products sterk aanwezig in alle belangrijke internationale markten, met een portfolio die uniek is vanwege zowel de volledigheid als de positionering ervan. Doordat producenten en consumenten meer nadruk leggen op gezondheid, welzijn en veiligheid is een zeer positieve marktdynamiek ontstaan. DSM Nutritional Products biedt state-of-the-art formuleringen en is voorwaarts geïntegreerd in premix-activiteiten, het mengen van nutritional ingredients op basis van klantspecificaties. Met in totaal 44 speciale premixfabrieken, waarvan 36 voor diervoeding en 8 voor menselijke voeding, plus 8 grote productielocaties voor werkzame bestanddelen, 5 R&D-centra en 40 kantoren voor verkoop en ondersteuning in alle belangrijke regio’s van de wereld zit DSM Nutritional Products overal dicht bij zijn klanten. De businessgroep staat tevens bekend om zijn innovatieve oplossingen. DSM Nutritional Products is opgebouwd rond twee onderdelen die in contact staan met de markt: Animal Nutrition and Health (ANH) en Human Nutrition and Health (HNH). ANH behaalde in 2008 een omzet van € 1.409 miljoen, terwijl HNH uitkwam op € 945 miljoen, respectievelijk 18% en 28% hoger dan in 2007. Binnen de wereldmarkt voor voedingsingrediënten, met een geschatte omvang van € 32 miljard in 2008, richt HNH zich vooral op de markt voor nutritional ingredients. Dit is het snelst groeiende segment van de markt voor voedings ingrediënten, met een omvang van zo’n € 7 miljard in 2008 en een marktgroei van ongeveer 7%. ANH richt zich op het nutritional additives-segment van de markt voor diervoederadditieven, die in 2008 een geschatte omvang van € 16 miljard had. Ook dit nutritional additivessegment, met een omvang van naar schatting € 6,5 miljard in 2008, laat marktgroeicijfers van rond de 7% zien. Met zijn Dual Track Strategy richt DSM Nutritional Products zich enerzijds op de dynamiek van de bestaande business, via producten volumemanagement, leiderschap op het gebied van toepassingen en differentiatie, en anderzijds op innovatie en de ontwikkeling van nieuwe business. Deze strategie werpt zijn vruchten af.

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

55


In 2007 werd het winstverbeteringsplan Aspire to Win aangekondigd. Dit programma – waarvan de uitvoering in volle gang is – is deels gericht op kostenverlaging en operational excellence. Daarnaast richt het programma zich vooral op verdere intensivering van de inspanningen op het gebied van differentiatie en innovatie. Het uiteindelijke doel is verbetering van de EBITDA met € 100 miljoen, hetgeen ruim voor het eind van 2010 zal worden bereikt. Op het gebied van vitaminen is het concurrentielandschap de laatste tien jaar drastisch veranderd. Terwijl andere westerse spelers hun positie sterk zagen eroderen of zelfs besloten zich terug te trekken uit bepaalde producten, realiseerde DSM Nutritional Products verdere groei in 2008. Op dit moment zijn er bijvoorbeeld vijf fabrieken in de wereld die vitamine C produceren, en daarvan staan er vier in China. De enige resterende fabriek in het westen is van DSM en staat in Dalry (Verenigd Koninkrijk). In 2008 bestond deze fabriek 50 jaar. Als enige volledig geïntegreerde speler is DSM Nutritional Products uniek gepositioneerd om in de gehele waardeketen te innoveren en te differentiëren, met volledige kwaliteits borging en traceerbaarheid. In deze waardeketen kunnen drie verschillende stappen worden onderscheiden: de productie van werkzame bestanddelen zoals vitaminen en carotenoïden, de productie van productvormen die voor verbeterde stabiliteit en afgifte zorgen, en de productie van premixen. Bij de productie van werkzame bestanddelen wordt toegevoegde waarde gecreëerd door producten proces innovatie en strakke kwaliteitsbeheersing. De ontwikkeling van de technologie die nodig is om verschillende product vormen te maken, vereist diepgaand inzicht in de gebruiks eisen en optimale afgifte. Bij premixen wordt toegevoegde waarde gecreëerd door de klanten blends aan te bieden die op basis van hun eigen specificaties worden geproduceerd en die via efficiënte logistieke en distributiekanalen worden geleverd. Door premix van DSM Nutritional Products te kopen, kunnen klanten hun behoefte aan grondstoffen, hun bedrijfs complexiteit, hun kosten en hun werkkapitaal verminderen. Ongeveer 20% van de producten van DSM Nutritional Products wordt geleverd als zuivere werkzame bestanddelen en ongeveer 80% als productvormen en premixformuleringen.

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

Doordat klanten zich meer bewust zijn van het belang van voedselveiligheid, hebben ze meer behoefte aan kwaliteits borging en traceerbaarheid. DSM Nutritional Products werkt op dit gebied volgens de hoogste normen en wordt door zowel klanten als regelgevende autoriteiten als industrieleider erkend. Kwaliteitsborging en traceerbaarheid zijn bij DSM Nutritional Products verankerd in werkprocedures, installaties, beheers maatregelen op milieu- en microbiologisch gebied, kalibratie en validering. Als gevolg van de hoge verdunningsfactor bij toepassing in eindproducten kunnen de ingrediënten van grote invloed zijn op de kwaliteit in de waardeketen. Eén kilo vitamine A vertaalt zich in bijvoorbeeld 400.000-1.000.000 graanrepen. Als gevolg van de hierboven beschreven verschuiving in de markt vertoonde de omzet van DSM Nutritional Products in 2008 een substantiële groei, met autonome groei als belangrijkste driver. De concurrentiepositie van de onderneming profiteerde van verbetering van de productieefficiency en benutting van schaalvoordelen. Het bedrijfs resultaat steeg substantieel in 2008. De veranderende bedrijfsdynamiek in China was van invloed op de wereldwijde industriedynamiek. Voor vitamine A, C en E waren vraag en aanbod beter in evenwicht. De voort schrijdende privatisering heeft voor sommige Chinese spelers tot gevolg dat er meer nadruk komt te liggen op het creëren van waarde voor de aandeelhouders, en dus op rendement. Stijging van valutakoersen zorgde voor meer opwaartse druk op de prijzen van exportproducten. Verder moet er volgens China’s huidige vijfjarenplan een flinke milieusanering plaatsvinden, ook ná de Olympische Spelen. Ondernemingen die niet aan de strengere eisen kunnen voldoen, worden gedwongen hun activiteiten te verminderen. In China liep de omzetgroei van DSM Nutritional Products de laatste vier jaar in de drie cijfers. In 2008 behaalde de businessgroep een omzet van circa USD 230 miljoen in China. Met één HNH en drie ANH premix-fabrieken – de derde werd in november 2008 geopend – en een vierde fabriek in aanbouw is de strategie van de onderneming gericht op het handhaven van de leiderschapspositie en het ondersteunen van sterke groei door aanpassing van producten aan de lokale markt en lokale aanwezigheid.

56


In dit land, dat momenteel goed is voor circa 20% van de vleesconsumptie in de wereld, introduceerde DSM Nutritional Products tevens een nieuw businessmodel voor ANH. Door de vorming van een franchisenetwerk van kleine distributeurs op het platteland die verkopen aan plaatselijke boeren is een nieuw en veelbelovend marktsegment gecreëerd. Het netwerk breidt zich snel uit en omvatte eind 2008 ruim 70 verkooppunten. Het streven is om dit aantal in 2009 te verdubbelen.

DSM Food Specialties bestaat uit drie businessunits en een Ingredients Development Unit. Enzymes & Dairy Ingredients levert een breed scala aan voedingsenzymen voor onder meer bakkers, fruitverwerkers, bierbrouwers en producenten van andere alcoholische dranken, zuursels en conserverings oplossingen voor kaas, yoghurt en vlees, en testmethodes waarmee de aanwezigheid van antibioticaresiduen in melk kan worden vastgesteld. DSM is een van de grootste leveranciers van zuivelingrediënten ter wereld.

DSM Food Specialties DSM Food Specialties is een wereldwijde leverancier van geavanceerde ingrediënten voor de voedingsmiddelen- en drankenindustrie die voornamelijk worden vervaardigd met behulp van fermentatie- en enzymtechnologie. Door DSM Food Specialties geproduceerde ingrediënten vormen een essentieel onderdeel van veel dagelijkse producten en dragen bij aan het succes van de populaire wereldmerken op het gebied van zuivelproducten, bakproducten, smaakstoffen, vruchtensappen, bier, wijn en functionele voeding. De technologische basis van DSM Food Specialties omvat alle hiervoor benodigde disciplines, van genetica en fermentatie tot kennis op het gebied van toepassing en voeding.

Savoury Ingredients is een belangrijke producent van smaak stofingrediënten en smaakversterkers (zoals gistextracten), die bijvoorbeeld worden toegepast in soepen, kant-enklaarmaaltijden, sauzen en hartige snacks. Functional Food Ingredients produceert arachidonzuur (ARA) en functional food ingredients met een klinisch bewezen gunstig gezondheidseffect voor toepassing in voedingssupplementen en functionele voedingsmiddelen. Samen met DSM Nutritional Products beschikt DSM Food Specialties over een breed aanbod van ingrediënten voor functionele voedingsmiddelen.

Binnen DSM Food Specialties wordt veel nadruk gelegd op producten voor een gezonde stofwisseling die consumenten helpen preventieve maatregelen te nemen om toekomstige De markten waarin DSM Food Specialties actief is, worden gezondheidsproblemen, zoals een hoge bloeddruk gekenmerkt door een groeiende vraag naar gezonde voeding, (TensGuard™), hoge glucosespiegels (InsuVital ®) en obesitas (Fabuless ®), te voorkomen. Gedreven door de marktvraag liet inclusief voedingsmiddelen die weinig zout en vet bevatten, Fabuless ® ook dit jaar weer een significante groei zien, net als de behoefte aan natuurlijke ingrediënten, het gemaksaspect in 2007. en voedselveiligheid. Meer dan ooit leeft het besef dat er een delicaat evenwicht bestaat tussen voeding, gezondheid ARA blijft een belangrijk product voor DSM. In 2008 voldeed en schoonheid. dit product aan de verwachtingen. ARA komt van nature voor De wereldmarkt voor voedingsingrediënten waarin DSM Food in moedermelk en wordt toegepast in babyvoeding. Bij de productie en levering van ARA werkt DSM Food Specialties Specialties opereert heeft een geschatte omvang van zo’n € 32 miljard en kent een gemiddelde jaarlijkse groei van 4-5%. samen met de Amerikaanse onderneming Martek Deze groei is hoger dan de gemiddelde groei van de voedings Biosciences Corporation. markt, die 2-3% bedraagt, vanwege de hogere autonome Met een volumegroei van 4% liet de omzet van DSM Food groei in opkomende economieën en een verschuiving in de Specialties in 2008 een bevredigende toename zien. richting van hoogwaardiger ingrediënten en bewerkte Voornamelijk als gevolg van de zwakkere Amerikaanse dollar voedingsmiddelen. Over het algemeen is de groei van de en aangepaste contractbepalingen voor ARA was de omzet voedingsmarkt minder gevoelig voor de ontwikkeling van 1% lager. De voedingsenzymen vertoonden aanzienlijke groei, de wereldeconomie. met name in de brouwindustrie. De omzet van functionele voedingsingrediënten steeg sterk, terwijl de omzet van Geschat wordt dat zo’n 10% van de wereldmarkt voor voedingsingrediënten bestaat uit bio-ingrediënten, specialty- smaakingrediënten in de tweede helft van het jaar omhoog producten die zijn gebaseerd op fermentatieprocessen zoals ging dankzij de uitbreiding van de productie-installatie in Nederland met 35% als reactie op de scherpe stijging van de gistextracten, zuursels en voedingsenzymen. DSM Food vraag naar gistextracten. De zwakkere Amerikaanse dollar, de Specialties is de marktleider op het gebied van bioaangepaste contractbepalingen voor ARA en de hogere ingrediënten voor voedingsmiddelen. grondstof- en energiekosten hadden een negatief effect, waardoor het bedrijfsresultaat lager uitkwam.

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

57


DSM Food Specialties realiseerde in 2008 twee acquisities. Met de acquisitie van CMT Srl versterkte de businessgroep zijn positie en kennis op het gebied van tests om antibiotica residuen op te sporen. DSM ontwikkelde deze markt met Delvotest®, dat tegenwoordig de industriestandaard is. CMT produceert de Copan Milk Test, een microbiologische test waarmee kan worden vastgesteld of melk antibiotica residuen bevat. De Copan Milk Test is wereldwijd erkend en gevalideerd door vooraanstaande internationale weten schappelijke instituten en is momenteel de voornaamste microbiologische test die in enkele van de belangrijkste melkcontrolestations en zuivelfabrieken wereldwijd wordt gebruikt om melk te controleren op de aanwezigheid van antibiotica.

De acquisitie van Valley Research stelt DSM Food Specialties in staat zijn productaanbod te versterken en tegelijkertijd platforms voor mengactiviteiten en probleemoplossingen aan te bieden aan klanten op regionaal niveau. Beide acquisities droegen bij aan de omzet en het bedrijfsresultaat van DSM Food Specialties in 2008. Vooruitkijkend naar 2009 zal DSM Food Specialties zijn positie als leider en innovator in bio-ingrediënten verder versterken. Verwacht wordt dat de winstgevendheid van DSM Food Specialties in de komende jaren zal toenemen als gevolg van de marktvraag en het succes van de goed gevulde innovatiepijplijn. De hoge prijzen van voedingsmiddelen en olie creëren extra mogelijkheden voor efficiëntere biotechnologie op basis van hernieuwbare grondstoffen.

DSM Food Specialties nam ook de activiteiten en vrijwel alle activa over van Valley Research, Inc. en bereikte daarmee een verdere versterking van zijn wereldwijd leidende positie op het gebied van voedingsenzymen. Het in 1984 opgerichte Valley Research produceert een breed scala aan enzymen en beschikt over ondersteunende technische laboratoria en productiefaciliteiten. De enzymen worden toegepast in voedingssupplementen, zuivelproducten, sappen en wijnen.

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

58


Jaarverslag 2008

www.dsm.com

59


Pharma

Netto-omzet

€ 863 m Personeel


www.dsm.com

60


Het cluster Pharma omvat de businessgroepen DSM Pharmaceutical Products en DSM Anti-Infectives. DSM is een van ‘s werelds meest vooraanstaande onafhankelijke leveranciers aan de farmaceutische industrie. Veel van de huidige medicijnen in de wereld bevatten bestanddelen die door DSM zijn geproduceerd. DSM AntiInfectives is een van de weinige penicillineproducenten buiten China.

2008

x € miljoen

2007

Netto-omzet:

DSM Pharmaceutical Products

419

DSM Anti-Infectives

444

Totaal

445 458

863

Bedrijfsresultaat

903

89

92

150

168

49

60

1.001

1.034

8,7

8,1

17,4

18,6

Bedrijfsresultaat plus afschrijvingen Investeringen en acquisities

DSM Pharmaceutical Products DSM Pharmaceutical Products is een vooraanstaande dienstverlener op het gebied van hoogwaardige custom contract manufacturing en ontwikkelingsgerichte diensten voor de farmaceutische, biofarmaceutische en agrochemische industrie. Onder de klanten – bediend vanuit zes productie locaties in de Verenigde Staten en Europa – bevinden zich zeventien van de twintig grootste farmaceutische bedrijven en de drie grootste agrochemische bedrijven, plus een groot aantal biotech-ondernemingen, specialty-bedrijven en jonge ondernemingen verspreid over de wereld. DSM Pharmaceutical Products bestaat uit vier businessunits. DSM Pharma Chemicals is actief op het gebied van klant specifieke chemische productie (custom chemical manufacturing) van complexe geregistreerde tussen producten en werkzame bestanddelen voor geneesmiddelen (active pharmaceutical ingredients, API’s). DSM Biologics levert productietechnologie en diensten voor de biofarmaceutische industrie. DSM Pharmaceuticals, Inc. levert hoogwaardige diensten op het gebied van de vervaardiging van eindproducten voor de farmaceutische en de biofarmaceutische industrie. DSM Exclusive Synthesis is mondiaal actief als leverancier van custom manufacturingdiensten voor de gewasbeschermingsindustrie.

Geïnvesteerd vermogen ultimo jaar ROCE EBITDA in % van de netto-omzet Uitgaven voor onderzoek en ontwikkeling

74


67

4.401

4.888

DSM Pharma Chemicals heeft in 2008 zijn pijplijn met projecten op het gebied van zowel klinisch materiaal als introductiemateriaal verbeterd en zijn klantenbasis verbreed. Een hoogtepunt dit jaar was de succesvolle ontwikkeling van microreactortechnologie voor continuprocessen, waardoor in de toekomst goede mogelijkheden ontstaan voor de productie van laagmoleculaire API’s. DSM Biologics blijft vorderingen maken met de ontwikkeling van PER.C6 ® samen met joint venture-partner Crucell N.V. DSM Biologics en Crucell beschikken samen over de exclusieve rechten voor het aan de biofarmaceutische industrie licentiëren van het zeer productieve PER.C6 ® technologieplatform als productieplatform voor recombinante eiwitten en monoklonale antistoffen. Met behulp van DSM’s innovatieve XD™-technologie werden gedurende het jaar veel hogere opbrengsten gerealiseerd. DSM Pharmaceuticals, Inc. levert diensten aan de farmaceutische industrie en de biotech-industrie, zoals de productie van orale, topicale en steriele eindproducten en de ontwikkeling van de daarvoor benodigde formuleringen en processen. De businessunit heeft zijn dienstenpakket onlangs uitgebreid met steriele productie van cytotoxica en producten voor klinische tests.

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

61


DSM Exclusive Synthesis levert diensten aan de gewas beschermingsindustrie. Deze markt laat sinds eind 2007 snelle groei zien en DSM Exclusive Synthesis heeft daar gebruik van weten te maken zodat de omzet en de winst gevendheid zijn gestegen. De komende jaren zal de businessunit zich vooral richten op het vullen van de pijplijn om de toekomstige groei van de business veilig te stellen.

Qua volume behoren anti-infectiva op basis van penicilline tot de belangrijkste geneesmiddelen ter wereld. De producten in de huidige portfolio van DSM Anti-Infectives zijn zeer effectief in het bestrijden van een breed spectrum van bacteriële en schimmelinfecties bij mens en dier en zijn als zodanig van cruciaal belang voor het welzijn van mensen en voor een gezondere bedrijfsvoering in de agrarische sector.

Over het geheel genomen had de winstgevendheid van DSM Pharmaceutical Products in 2008 te lijden onder het aflopen van de aan de acquisitie van Roche Vitamins gerelateerde contracten, insourcing bij grote farmahuizen om de kostendruk te verminderen en vertragingen bij de commerciële ontwikkeling van producten. Het bedrijfsresultaat daalde en de omzet daalde met 6%.

Geneesmiddelen op basis van penicilline vormen een relatief goedkope manier om infectieziekten te behandelen en zijn betaalbaar voor een groot en groeiend deel van de wereld bevolking. Het gebruik van deze producten vertoont een duidelijke groei in China, India en andere landen in Azië, Afrika en Latijns-Amerika. In de westerse wereld, met zijn sterk gereguleerde markten, is het gebruik min of meer stabiel. DSM is in de westerse wereld een van de weinige overgebleven onafhankelijke (merchant) producenten van bèta-lactam voor lijders aan infectieziekten.

Als gevolg van insourcing door klanten zullen gedurende 2009 sommige producten met een hoog volume niet meer door DSM Pharmaceutical Products worden geproduceerd, terwijl voor andere producten de volumes worden terug gebracht totdat de voorraden verminderd zijn. Hierdoor zal kostendruk ontstaan voor DSM Pharmaceutical Products. De businessgroep heeft een programma opgesteld om de situatie te verbeteren. Maatregelen om de kosten te herstruc tureren, zoals de in oktober aangekondigde reorganisatie van de locatie in Greenville, North Carolina (Verenigde Staten), moeten op korte termijn resultaten opleveren. Verbeterd accountmanagement moet resulteren in hechtere banden met de klanten, nauwere relaties met diverse spelers in de waardeketen en een verbeterde innovatiepijplijn. Om te zorgen voor lage kostenniveaus worden er efficiëntere processen geïmplementeerd, zonder dat dat ten koste gaat van de hoge kwaliteit en de compliance waar DSM Pharmaceutical Products om bekendstaat. De businessgroep gaat zijn productaanbod ook uitbreiden door gebruik te maken van technologieën met toegevoegde waarde, expertise en klantenrelaties binnen de businessunits. Dit moet tot een versterking van het aanbod van de businessgroep leiden en bijdragen aan een sterkere marktpositie. 2009 zal echter een moeilijk jaar worden voor deze businessgroep. DSM Anti-Infectives DSM Anti-Infectives heeft een leidende positie op de wereld markt voor penicilline G, tussenproducten voor penicilline (6-APA en 7-ADCA), werkzame bestanddelen voor genees middelen (active pharmaceutical ingredients, API’s) zoals semi-synthetische penicillines en semi-synthetische cefalosporines (bèta-lactamen) en andere werkzame bestanddelen zoals nystatine.

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

De markt voor penicillinederivaten groeit jaarlijks met naar schatting 4-7%, waarvan de opkomende economieën het grootste deel voor hun rekening nemen. In 2008 herstelden de penicillineprijzen zich snel van een relatief zwakke start, om in de tweede helft van het jaar weer te dalen. Het algemene beeld was dat de prijzen onder het piekniveau van het derde kwartaal van 2007 bleven, maar gemiddeld toch op een goed zij het lager niveau lagen. In combinatie met de voortgezette implementatie van de aangekondigde herstructureringsmaatregelen zorgden de hierboven beschreven ontwikkelingen ervoor dat de resultaten van DSM Anti-Infectives in 2008 op een gezond niveau bleven. De omzet daalde in 2008 met 3%. DSM Anti-Infectives heeft – als grootste leverancier van in bulk geproduceerde werkzame bestanddelen en belangrijke tussenproducten daarvan – in 2007 een strategie geformuleerd die is gericht op actieve handhaving van deze leiderschapspositie door middel van nauwe samenwerking met klanten in de verschillende markten en technologische innovatie die zowel tot verder verbeterde productie als tot een sterkere productportfolio in generieke actieve bestanddelen leidt. Dit zal worden gerealiseerd door actief naar samenwerkingsmogelijkheden te zoeken en waar nodig tot sanering van onderdelen van de portfolio over te gaan. In 2008 maakte de businessgroep verdere voortgang met de maatregelen om de winstgevendheid structureel te verbeteren. Naast herstructureringsmaatregelen, die vooral gericht zijn op verlaging van de vaste kosten, vindt verdere versterking plaats door de introductie van nieuwe producten en de implementatie

62


van enzymatische technologieën voor de productie van API’s in de wereldwijde productie-installaties van DSM AntiInfectives. Tegelijkertijd intensiveerde de businessgroep de inspanningen om zijn portfolio uit te breiden met werkzame bestanddelen voor geneesmiddelen die in de komende jaren generiek zullen worden. In het kader van de sanering van de portfolio werd in de loop van het jaar besloten om de productie van clavulaanzuur in Zweden eind 2009 te beëindigen. Verder werd DSM Deretil, dat actief is op het gebied van zijketens, per 1 oktober 2008 verkocht door middel van een management buy-out. Vanwege deze besluiten werd de waarde van de overblijvende activiteiten opnieuw beoordeeld en werd bepaald dat het noodzakelijk was om de in 2007 toegepaste bijzondere waardevermindering van de activa van de kasgenererende eenheid DSM Anti-Infectives gedeeltelijk terug te nemen. Dit werd gedaan voor een bedrag van € 15 miljoen, hetgeen leidde tot een stijging van de boekwaarde van de activa. De voorgenomen samenwerking met North China Pharmaceutical Group Corporation met de bedoeling een joint venture op te zetten voor de productie en marketing van anti-infectiva in China is in het stadium van goedkeuring door de Chinese autoriteiten.

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

DSM Anti-Infectives kondigde in 2008 aan te gaan samen werken met Arch Pharmalabs in India om de introductie van nieuwe producten te versnellen. De inbreng van DSM in het samenwerkingsverband bestaat uit innovatieve fermentatie technologieën en marktkanalen, terwijl Arch zijn fabrieken in India en zijn kennis en kunde op het gebied van chemische omzettingen zal inzetten. Daarnaast investeert DSM Anti-Infectives momenteel in de vervanging van in India, Mexico, Europa en China toegepaste processen door enzymatische alternatieven. DSM’s enzym technologie heeft niet alleen milieuvoordelen – zoals een sterke vermindering van emissies en energiegebruik – maar biedt ook een superieure kwaliteit en is kosteneffectiever in de gehele waardeketen. Vooruitkijkend verwacht DSM Anti-Infectives dat zijn winstgevendheid de komende jaren duurzaam zal zijn.

63



Netto-omzet



www.dsm.com

64


Het cluster Performance Materials omvat de businessgroepen DSM Engineering Plastics, DSM Dyneema en DSM Resins. Deze businessgroepen zijn gespecialiseerd in de productie van technologisch geavanceerde, hoogwaardige producten die zijn toegesneden op de wensen van de klant. De eind markten zijn divers: de automobiel- en luchtvaartindustrie, elektrische apparaten en elektronica, sport en vrije tijd, de verf- en coatingindustrie en de bouw.

2008

x € miljoen

2007

Netto-omzet:

DSM Engineering Plastics

761

DSM Dyneema

305

259

1.231

1.324

DSM Resins

Totaal

807

2.297

Bedrijfsresultaat

175

291

afschrijvingen

266

371


231

196

Geïnvesteerd vermogen ultimo 1.689

1.568

ROCE

10,7

19,3


11,6

15,5


127


De markt voor technische kunststoffen is de laatste jaren met ongeveer 6% per jaar gegroeid, waarmee de groei hoger was dan de gemiddelde wereldwijde BNP-groei. De groei was het grootst in Asia Pacific, met name in China en India, waar de lokale vraag en een verschuiving van productie-activiteiten naar deze regio tot een groei van zo’n 10% per jaar hebben geleid.

2.390


jaar

DSM Engineering Plastics Met een aandeel van zo’n 5% van de wereldmarkt behoort DSM Engineering Plastics tot de wereldmarktleiders op het gebied van polyamiden (polyamide 6, polyamide 46 en polyamide 66), polyesters (PBT, PET en TPC), polycarbonaat (PC en PC-blends) en extrudeerbare lijmharsen. DSM Engineering Plastics is wereldmarktleider op het gebied van hittebestendig polyamide. De materialen die door de businessgroep worden geproduceerd vinden vooral hun weg naar technische onderdelen voor de elektronica- en elektrotechnische industrie, de auto-industrie, de metaalverwerkende industrie en de verpakkingsindustrie.

113

4.978

In de tweede helft van 2008 kreeg de markt voor technische kunststoffen echter te maken met een ongekende terugval van de vraag na een sterke achteruitgang in de eindmarkten in combinatie met een significante afbouw van voorraden als gevolg van de kredietschaarste en de snelle daling van de grondstofprijzen. De sterke terugval van de eindmarkten was een gevolg van de grote onrust op de financiële markten en de economische recessie in de Verenigde Staten en Europa. DSM Engineering Plastics had in de laatste maanden van het jaar te kampen met sterke tegenwind en legde diverse fabrieken stil om de voorraden in lijn te brengen met de lagere vraag.

4.592

Binnen de markt voor technische kunststoffen vormen hittebestendige materialen het productgebied dat de laatste jaren het snelst is gegroeid. DSM Engineering Plastics is actief in deze markt met Stanyl ® en het onlangs geïntroduceerde Stanyl® ForTii™. In auto’s worden producten van DSM Engineering Plastics toegepast onder de motorkap en in het exterieur en interieur, bijvoorbeeld in turbo-onderdelen en airbagbehuizingen. Vervanging van metaal om het gewicht en het brandstof gebruik te verminderen blijft een sterk groeiend toepassings gebied: zowel consumenten als autofabrikanten zijn in toenemende mate geïnteresseerd in kleinere, lichtere en zuiniger auto’s.

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

65


Met verbindingsonderdelen van Stanyl ® is DSM Engineering Plastics een leidende leverancier voor de elektronicaindustrie die met voordeel inspeelt op de wereldwijde trend naar een toename van de connectiviteit. Met Akulon ® polyamide 6 heeft DSM in Europa een leidende positie in de voedselverpakkingsindustrie. Om binnen twee jaar ook een leidende positie in de voedselverpakkingsindustrie in Asia Pacific te verwerven, heeft DSM Engineering Plastics een polymerisatiefabriek geopend in China. In de komende jaren wil DSM Engineering Plastics zijn leidende positie verder versterken met een sterke focus op hoogwaardige materialen en specialties, terwijl de innovatie programma’s ondanks de moeilijker marktomstandigheden onverminderd worden voortgezet. In het kader van het ambitieuze investeringsprogramma werden in 2008 vier nieuwe fabrieken in bedrijf genomen. Buiten de al genoemde polymerisatiefabriek in China voor Akulon ® polyamide 6 werd in Sittard-Geleen de tweede polymerisatiefabriek voor Stanyl ® geopend, waarmee de capaciteit werd verdubbeld. In het vierde kwartaal werd een compleet nieuwe compounderingslocatie in Pune (India) opgestart, waardoor DSM’s compounderingscapaciteit in India werd verdubbeld. In april opende DSM zijn marktontwikkelingsfabriek voor Stanyl® ForTii™, wereldwijd het eerste nieuwe polymeer van dit millennium. Door de toenemende economische tegenwind, vooral in de laatste maanden van het jaar, krompen de markten voor technische kunststoffen in 2008. DSM Engineering Plastics behaalde in 2008 een 6% lagere omzet en een negatief bedrijfsresultaat als gevolg van een lagere vraag vanuit de auto-industrie en de elektronica-industrie. De impact van verminderde consumentenuitgaven was in toenemende mate merkbaar in beide markten. Een tijdelijke productiestop in diverse fabrieken in de laatste maanden van het jaar in combinatie met het lagere afzet niveau resulteerde in een sterke daling van het bedrijfs resultaat in 2008. Voor de korte termijn zijn de inspanningen er vooral op gericht DSM Engineering Plastics door de huidige moeilijke marktsituatie te loodsen terwijl ondertussen verder wordt gewerkt aan de innovatieprogramma’s die de businessgroep in staat moeten stellen de kansen te grijpen die zich voordoen zodra een herstel intreedt. Voor de langere termijn blijft DSM Engineering Plastics streven naar een omzetgroei van 10% per jaar via innovatie en uitbreidingen.

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

DSM Dyneema Dyneema®, een polyetheenvezel met een hoge modulus vervaardigd van ultrahoogmoleculair polyetheen (UHMWPE), is uitgevonden en ontwikkeld door DSM. Het is de sterkste vezel ter wereld op gewichtsbasis. Dyneema ® blijft drijven op water en is uitermate duurzaam en bestand tegen vocht, UV-licht en chemicaliën. Dyneema®-vezel is een belangrijk onderdeel van touwen, kabels en netten in de visserijsector, de scheepvaart en de offshore-industrie. De vezel wordt ook gebruikt in veiligheids handschoenen voor de metaalbewerkingsindustrie en in fijne garens voor toepassing in sportartikelen. Daarnaast wordt het gebruikt in kogelwerende bepantsering en kleding voor leger en politie. Dyneema Purity® is een speciaal type voor toepassingen in de medische sector. Dyneema® vezels en UD (UniDirectional) materiaal worden vervaardigd in fabrieken in Heerlen en in Greenville, North Carolina (Verenigde Staten) met behulp van DSM’s eigen gelspinproces. In 2008 voltooide DSM de commerciële introductie van een nieuwe tape-technologie. De tapes worden vervaardigd in een speciale fabriek in Flaach (Zwitserland). DSM Dyneema is tevens partner in een joint venture in Japan voor de vervaardiging van UHMWPE-vezel. DSM Dyneema breidt wereldwijd uit in geselecteerde, hoog waardige toepassingen en markten die zeer winstgevend zijn en blijft veel aandacht schenken aan de verdere ontwikkeling van polyetheenmaterialen en -technologieën met een ultrahoge performance. De Dyneema®-vezel werd aan het eind van de jaren ’60 uitgevonden in DSM’s onderzoekslaboratoria. DSM’s gelspinproces werd in 1978 uitgevonden en geoctrooieerd. De eerste commerciële productie vond plaats in 1990. Tussen 1998 en 2008 is het verkoopvolume van DSM Dyneema verzesvoudigd. De businessgroep groeide duidelijk sneller dan al zijn rechtstreekse concurrenten. De vraag naar lichte, sterke materialen met een hoge gebruikswaarde blijft sterk groeien. Diverse maatschappelijke en economische ontwikkelingen spelen daarbij een rol. Voorbeelden daarvan zijn het algemeen verhoogde veiligheidsbewustzijn in de productie-industrie, de groeiende vraag naar persoonlijke veiligheidsproducten, de stijgende behoefte binnen de scheepvaart aan gemakkelijk hanteerbare, duurzame materialen en de toegenomen vrije tijd en welvaart.

66


DSM Dyneema’s positie in de markt is gebaseerd op intensieve samenwerking in de gehele waardeketen waarin de businessgroep actief is. Daarbij is de aandacht niet alleen gericht op rechtstreekse afnemers van Dyneema ®-vezel: ook de klanten van klanten worden ondersteund met kennis op het gebied van de verwerking en toepassing van deze vezel. Doel van de ondersteuning is de gezamenlijke ontwikkeling van innovatieve nieuwe toepassingen en verbeterde producten.

In september 2008 nam DSM Dyneema met succes aanzienlijke extra capaciteit voor de productie van basis materiaal in bedrijf ter ondersteuning van de toekomstige groei van de business.

Tegelijkertijd beschermt de businessgroep zijn huidige en toekomstige marktposities door middel van marktgedreven innovatie, nauwere samenwerking met klanten en een actief merkenbeleid, ondersteund door een sterke productie- en technologiebasis. Dit wordt gecombineerd met een actief beleid ter bescherming van DSM’s intellectuele eigendom.

DSM Resins Met een omzet in 2008 van € 1.231 miljoen is DSM Resins de grootste businessgroep in het cluster Performance Materials. DSM Resins is een van ’s werelds belangrijkste producenten en leveranciers van hoogwaardige harsen. De producten van de businessgroep vinden hun weg naar een breed scala aan toepassingen voor dagelijks gebruik.

In 2008 zette de groei van de businessgroep door. Alle markten voor DSM Dyneema’s producten vertoonden groei, en in alle geografische regio’s steeg de omzet. Vooral in Noord-Amerika en Azië nam de omzet sterk toe. De totale omzet steeg met 18%. DSM Dyneema boekte een hoger bedrijfsresultaat dan in 2007 dankzij hogere volumes die werden gerealiseerd met een in de loop van het jaar verder uitgebreide capaciteit. In april 2008 maakte DSM Dyneema plannen bekend voor een omvangrijk investeringsprogramma waarmee naar verwachting tot USD 450 miljoen zal zijn gemoeid. Met dit programma wil de businessgroep de productiecapaciteit uitbreiden om in te spelen op de verwachte voortgezette groei van de vraag, vooral in de Verenigde Staten, maar ook in de rest van de wereld. DSM Dyneema staat op het punt te beginnen met de bouw van een grootschalige productiefaciliteit in Greenville, North Carolina (Verenigde Staten) voor zijn nieuwe tape-technologie. Deze fabriek, die volgens de planning begin 2010 in bedrijf wordt genomen, is een belangrijk onderdeel van het investeringsprogramma ter waarde van USD 450 milljoen. DSM breidt momenteel ook de capaciteit voor UD (UniDirectional) materiaal en vezels uit. Naast het investeringsprogramma ter waarde van USD 450 milljoen gaat DSM Dyneema een eerste productielijn speciaal voor Dyneema Purity® bouwen in de fabriek in Greenville. Deze lijn zal naar verwachting medio 2010 in bedrijf komen.

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

Vooruitkijkend verwacht DSM Dyneema dat de groei – de laatste jaren is de omzet met meer dan 15% per jaar gestegen – versneld door zal zetten nu er de komende jaren nieuwe capaciteit in bedrijf komt, met bovengemiddelde winstmarges.

Door zich te richten op milieuvriendelijke oplossingen met toegevoegde waarde weet DSM Resins vele groeikansen te benutten via marktgedreven innovatie-inspanningen. De groep bestaat uit vier businessunits: DSM NeoResins+, DSM Powder Coating Resins, DSM Desotech en DSM Composite Resins. In 2008 boekten alle vier de businessunits van DSM Resins verdere vooruitgang en werd er een breed assortiment innovatieve nieuwe producten geïntroduceerd. Deze producten zullen de businessgroep helpen om de beoogde sterke omzetgroei in de periode tot 2010 te realiseren. DSM Resins streeft naar een extra omzet van ongeveer € 250 miljoen uit innovatie in 2010. In dat jaar zal 20% van de harsenportfolio gebaseerd zijn op nieuwe producten. Tegelijkertijd zal de bestaande productportfolio verjongd worden. Tegen het einde van het jaar kreeg de businessgroep echter te maken met moeilijker marktomstandigheden in combinatie met significante voorraadafbouw bij klanten. Als gevolg hiervan daalde de omzet over het gehele jaar met 7% en kwam het bedrijfsresultaat in de laatste maanden van het jaar verder onder druk te staan. DSM Resins sloot het jaar af met een lager bedrijfsresultaat.

67


In de loop van het jaar werd de bouw van een nieuwe fabriek voor watergedragen harsen in Meppen (Duitsland) voltooid. In Xinghou (China) werd een nieuwe inktfabriek geopend voor DSM Desotech. De bouw van een nieuwe fabriek voor watergedragen emulsieharsen in Waalwijk ligt op schema. Deze fabriek zal in het eerste kwartaal van 2009 worden geopend. DSM NeoResins+ kondigde een capaciteits uitbreiding aan voor watergedragen polyurethaanharsen in Parets (Spanje). Verder werd een haalbaarheidsstudie naar uitbreiding van de fabriek voor composietharsen in Compiègne (Frankrijk) aangekondigd.

De innovatie-inspanningen van DSM Resins zijn gericht op oplossingen die tot lagere emissies en tot energiebesparingen leiden. Vervanging van metaal door lichtgewicht composiet harsen kan significante besparingen opleveren. Er zijn specifieke harssystemen ontwikkeld voor hoogwaardige verven en coatings die bij toepassing minder of geen emissie van oplosmiddelen opleveren terwijl ze toch kunnen concurreren met meer conventionele systemen. Door de focus op marktgedreven innovatie ligt DSM Resins goed op koers om zich de komende jaren om te vormen tot een specialty-onderneming met verbeterde winstgevendheid.

Naast capaciteitsuitbreidingen investeert DSM Resins sterk in marktgedreven innovatie door nieuwe technologieën en producten te ontwikkelen voor bestaande en nieuwe toepassingen. Er zijn in de materialenmarkt ontwikkelingen aan de gang die vragen om eco-efficiency en eco-effectiviteit, waarbij strengere wetgeving en de behoefte van klanten aan verbeterde duurzaamheid, lager gewicht, gebruiksgemak en lagere systeemkosten een rol spelen.

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

68


Jaarverslag 2008

www.dsm.com

69



Netto-omzet



www.dsm.com

70


Het cluster Polymer Intermediates bestaat uit DSM Fibre Intermediates. 2008

x € miljoen

Netto-omzet

DSM Fibre Intermediates

2007

1.201

Totaal

1.232

1.201

Bedrijfsresultaat

1.232

19

105

afschrijvingen

43

133


54

51


Geïnvesteerd vermogen ultimo jaar

431

408

ROCE

4,5

26,2


3,6

10,8


22


13

1.427

DSM Fibre Intermediates DSM Fibre Intermediates produceert caprolactam en acrylonitril – grondstoffen voor synthetische vezels en kunststoffen. Het productenpakket omvat verder onder andere de kunstmeststof ammoniumsulfaat, diaminobutaan, natriumcyanide en cyclohexanon. Met caprolactamfabrieken in Nederland, de Verenigde Staten en China is DSM Fibre Intermediates de grootste merchant-caprolactamproducent ter wereld, met een marktaandeel van 20%. Op het gebied van acrylonitril is DSM een belangrijke speler in de merchantmarkt in Europa met een marktaandeel van 25%. Caprolactam is de grondstof voor polyamide 6, een thermoplastisch polymeer. Dit veelzijdige materiaal wordt in vezelvorm gebruikt in tapijten, sport- en vrijetijdskleding en textiel. Het wordt ook toegepast in technische kunststoffen in bijvoorbeeld de elektronica- en automobielindustrie, in garens voor autobanden en in speciale verpakkingsmaterialen. DSM’s productiecapaciteit voor caprolactam bedraagt ruim 600.000 ton per jaar. Bovendien produceert de businessgroep ongeveer 1,2 miljoen ton kunstmest (ammoniumsulfaat) per jaar als nevenproduct.

1.421

Polyamide 6 wordt ook toegepast in tandartsstoelen, vandaalbestendige stadionzitjes, voedselverpakking, medicijnenverpakking, lingerie, slaapzakken, parachutes en snaren voor tennisrackets. Het is het meest gebruikte materiaal voor tapijten aangezien het uitstekend bestand is tegen slijtage, pletten, matteren en vervuilen. Verder is de ecologische voetafdruk gunstiger dan die van andere materialen en kan het materiaal gerecycled worden. Polyamide 6 heeft de volwassen fase van zijn levenscyclus bereikt, de fase waarin marktvraag en verkoopprijzen sterk worden beïnvloed door economische cycli. Het ondervindt concurrentie van andere materialen, zoals polyamide 66, polyester en polypropeen. Acrylonitril is een basismateriaal voor textielvezels (acryl of modacryl), ABS kunststoffen voor auto’s, speelgoed en computers, latexrubber, verf, coatings en waterzuiverings producten. Het wordt ook gebruikt in de doppen van potjes babyvoeding. De jaarlijkse productiecapaciteit voor acrylonitril van de businessgroep bedraagt 260.000 ton. Verder produceert DSM Fibre Intermediates per jaar zo’n 25.000 ton natriumcyanide dat wordt gebruikt in schoonmaakmiddelen en voor het synthetiseren van vitaminen. Daarnaast wordt ook diaminobutaan, een tussenproduct voor Stanyl ®, geproduceerd.

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

71


Procestechnologische expertise, betrouwbaarheid en service zijn onderscheidende kenmerken van DSM Fibre Intermediates. Voor caprolactam wil de businessgroep zijn positie als wereldmarktleider op het gebied van productie kosten en technologie uitbuiten en tegelijkertijd groeien in China, naast verdere versterking van de activiteiten in Europa en Noord-Amerika in nauwe samenwerking met DSM Engineering Plastics, waarvoor caprolactam een heel belang rijke grondstof is. Voor acrylonitril wil de businessgroep zijn productieactiviteiten in Sittard-Geleen versterken. Gedurende het grootste deel van 2008 waren vraag en aanbod voor caprolactam en acrylonitril in gezond evenwicht, met een wereldwijde bezettingsgraad van ruim 90%. In het begin van het vierde kwartaal werden de marktomstandig heden echter aanzienlijk moeilijker omdat de vraag afnam terwijl klanten hun voorraden gingen afbouwen in de verwachting dat de prijzen omlaag zouden gaan in verband met de daling van de olieprijzen en de recessie in NoordAmerika en Europa.

Base Chemicals and Materials Het cluster Base Chemicals and Materials bestaat uit DSM Agro, DSM Melamine, DSM Elastomers, DSM Energy en een aantal activiteiten die uit de overige clusters zijn ontvlochten. DSM Agro produceert meststoffen en is actief in NoordwestEuropa. DSM Melamine is de grootste producent ter wereld van melamine, dat wordt gebruikt in plaatmateriaal en laminaat op houtbasis voor meubels en vloeren. DSM Elastomers produceert synthetische rubbers (EPDM) die worden gebruikt in auto’s en andere transportmiddelen, witgoedapparatuur, diverse industriële producten en bouw materialen en als toevoeging voor motorolie. DSM Energy heeft kleine maar winstgevende belangen in diverse olie- en gasvelden op het Nederlandse deel van het Continentaal Plat.

2008

x € miljoen

De businessgroep reageerde hierop door tijdelijk een aantal fabrieken stil te leggen. De lage vraag en de lagere grondstof kosten, waardoor de caprolactamprijzen daalden, zorgden tegen het eind van het jaar voor druk op het bedrijfsresultaat en de marges. Over het gehele jaar daalde de omzet met 3%; het bedrijfsresultaat vertoonde een sterke daling. Vooruitkijkend zullen de financiële crisis en de huidige moeilijke economische situatie significante invloed hebben op DSM Fibre Intermediates en zullen de wereldwijde bezettingsgraden naar verwachting dalen.

Netto-omzet

2007

DSM Agro

578

DSM Melamine

200

181

DSM Elastomers

469

505

408

DSM Energy

104

81

Overige

382

354

Totaal

1.733

Bedrijfsresultaat

1.529

260

137

342

209

82

65

Bedrijfsresultaat plus afschrijvingen Investeringen en acquisities Geïnvesteerd vermogen ultimo jaar

945

765

ROCE

30,4

18,6


19,7

13,7

Uitgaven voor onderzoek en ontwikkeling Personeel ultimo jaar

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

22

72

30

2.357

2.282


DSM Agro DSM Agro levert producten en diensten voor verantwoorde bemesting. De onderneming produceert en verkoopt stikstofhoudende minerale kunstmeststoffen en industriële producten, vooral voor de Noordwest-Europese markt. Stikstof is de belangrijkste bepalende factor voor de groei en opbrengst van landbouwgewassen. De businessgroep heeft productielocaties in Sittard-Geleen en – tot 2010 – IJmuiden en produceert en verkoopt per jaar ongeveer 2,4 miljoen ton kunstmeststoffen. DSM Agro vervaardigt tevens producten die als grondstoffen dienen voor producten van andere businessgroepen van DSM. Ook in 2008 profiteerde DSM Agro van de verandering van het marktsentiment die in 2007 werd ingezet. Positieve economische ontwikkelingen in de grote nieuwe economieën in Azië zorgden voor een wereldwijd stijgende vraag naar voedingsmiddelen en diervoeders, en de resulterende hoge graanprijzen in de wereld leidden tot een verdere groei van de vraag naar kunstmest en een sterke wereldwijde kunstmestmarkt. De teelt van energiegewassen voor biobrandstoffen versterkte deze ontwikkeling. De hoge graanprijzen hadden een sterk positief effect op de internationale kunstmest prijzen. Als gevolg hiervan was het bedrijfsresultaat van DSM Agro significant beter dan in voorgaande jaren. De omzet steeg met 42% en 2008 was het beste jaar ooit voor DSM Agro. Dit hogere resultaat werd bereikt ondanks een productie onderbreking van enkele maanden in een van de ammoniak fabrieken in Nederland. In maart 2008 bereikte DSM Agro overeenstemming met de Nederlandse regering over de beëindiging van de ammoniak transporten over het spoor tussen Sittard-Geleen en IJmuiden per 31 december 2009. Na stopzetting van deze transporten verliest de locatie in IJmuiden zijn bestaansrecht, en daarom heeft DSM besloten de locatie in 2010 te sluiten. DSM Agro bereikte in 2008 als eerste onderneming ter wereld een zeer sterke vermindering van de uitstoot van distikstofoxide (N 2O). De salpeterzuurfabrieken in zowel Sittard-Geleen als IJmuiden slaagden erin hun N 2O-uitstoot met 6.500 ton te verlagen, hetgeen hetzelfde effect heeft als een vermindering van de CO 2 -uitstoot met twee miljoen ton. DSM Agro is niet alleen ISO 9001-gecertificeerd maar is ook lid van EFMA (European Fertilizer Manufacturers Association)

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

en voldoet aan de eisen ten aanzien van Product Stewardship van deze organisatie. Bij de onlangs gehouden audit onder alle leden van EFMA kwam DSM Agro als beste uit de bus. De bedoeling van het Product Stewardship-programma is te garanderen dat verwerking, productie, handling, opslag, distributie en gebruik van kunstmeststoffen en hun grondstoffen, toevoegingen en tussenproducten geen gevaar opleveren voor de gezondheid, de bedrijfsveiligheid, de openbare veiligheid en het milieu. DSM Agro bevordert goede landbouwpraktijken door landbouwers te stimuleren om op het juiste moment de juiste hoeveelheden meststoffen van de vereiste kwaliteit toe te passen en daarbij gebruik te maken van goed afgestelde kunstmeststrooiers. DSM Agro levert zijn klanten daartoe meststoffen van hoge kwaliteit in combinatie met ondersteuning via het internet bij het op verantwoorde wijze gebruiken van deze producten. DSM Melamine Met een marktaandeel van bijna 20% is DSM Melamine de wereldmarktleider. Plaatmateriaal en laminaat op houtbasis voor meubels en vloeren vormen de belangrijkste toepassingen van melamine. Het product wordt verder ook gebruikt in autolakken, duurzaam kunststof serviesgoed en vlamvertragers. De vraag wordt gedreven door het groeiende aantal consumenten in opkomende economieën, vooral in China. Melamine wordt gebruikt in impregneer- en lijmharsen in de houtverwerkende industrie. Het materiaal maakt producten op houtbasis krasvaster en beter bestand tegen vocht en warmte. Op basis van snelgroeiend hout kunnen in combinatie met melamine hoogwaardige panelen worden geproduceerd als alternatief voor hardhout. Het gebruik van melamine wordt gestimuleerd door de toenemende schaarste aan hardhout, terwijl ook de aanscherping van de wettelijke eisen ten aanzien van de emissie van formaldehyde naar verwachting positieve gevolgen zal hebben. Het product wordt ook gebruikt in bankbiljetten, lippenstift, glossy tijdschriften, ijshockeysticks en bedrukt textiel. Bij de bouw van de brug over de Øresund, die Zweden verbindt met Denemarken, is MelaminebyDSM™ gebruikt om de vloeieigenschappen van het beton te verbeteren. De markt voor melamine groeit met gemiddeld 4% per jaar. In China worden verscheidene kleinschalige nieuwe fabrieken gebouwd. De totale capaciteit in China is nog steeds groter dan de lokale vraag. Daarnaast worden in de komende jaren nieuwe fabrieken op wereldschaal gebouwd in gebieden waar de prijs van aardgas laag is.

73


DSM Melamine heeft fabrieken in Sittard-Geleen, Pinglu en Jishan (China) en Bontang (Indonesië). De Chinese melamine wordt geproduceerd door Shanxi FengHe Melamine Co. Ltd. (DSM-belang 49%). De fabriek in Indonesië maakt deel uit van een joint venture met P.T. Pupuk Kalimantan Timur en P.T. Barito Pacific Lumber Company.

Keltan® EPDM wordt toegepast in afdichtprofielen voor deuren, ramen en de kofferruimten van transportmiddelen zoals auto’s, in witgoedapparatuur, in industriële producten, in bouwmaterialen en als toevoeging voor motorolie. Verder wordt het gebruikt als materiaal voor waterdichte dakbedekkingen.

De omzet steeg in 2008 met 10%; het bedrijfsresultaat was negatief. Behalve in China lagen de vraag en de productie capaciteit in 2008 overal onder de niveaus van 2007. De melamineprijzen stegen in de loop van het jaar, maar minder snel dan de prijs van ureum, ammoniak en aardgas, de voornaamste grondstoffen voor melamine.

DSM heeft in 2008 de positie van Keltan ® als wereldwijde innovatieleider in de EPDM-markt weten te behouden. De enquête die in juni onder 180 klanten werd gehouden bevestigde deze positie en toonde aan dat de belangrijkste merkwaarden (hoge kwaliteit, hoge leverzekerheid en goede service) duidelijk herkend worden.

Bij aanwakkerende economische tegenwind waren de prijsstijgingen voor melamine in het laatste kwartaal echter lager dan verwacht. Als gevolg van verminderde vraag in combinatie met voorraadafbouw in volgindustrieën kwam de omzet onder druk te staan. De geplande stop in september van de fabriek in Indonesië werd verlengd tot het einde van het jaar, en ook in Nederland legde DSM Melamine tijdelijk een fabriek stil.

DSM introduceerde diverse nieuwe Keltan ®-producten die met behulp van Ziegler-Natta katalysatoren worden vervaardigd en bouwde een nieuwe reactieve extrusielijn in Triunfo (Brazilië). Hiermee kan de onderneming haar positie in de markt voor olie-additieven versterken, maar de productielijn biedt ook mogelijkheden voor nieuwe gefunctionaliseerde materialen. In februari werden de eerste commerciële producten verkregen. Tegen het eind van het jaar was de lijn volledig operationeel.

In China startte DSM samen met Shanxi Fengxi Fertilizers een 49/51 joint venture, Shanxi FengHe Melamine Co. Ltd. De productie – 52.000 ton per jaar in 2008 – wordt zowel op de Chinese als op de internationale markt verkocht onder de merknaam MelaminebyDSM™.

Het jaar 2008 was een belangrijk jaar in de ontwikkeling van de Advanced Catalysis Elastomers (ACE™) technologie. Aan het eind van het jaar werd een begin gemaakt met de commerciële productie van de eerste reeks innovatieve producten. Met de ACE™-technologie kan DSM producten met een hoog gehalte aan VNB (2-vinyl-5-norborneen) DSM Melamine streeft naar consolidatie van zijn leidende positie en naar rendementsverbetering. De businessgroep zet maken, wat uniek is in de wereld van EPDM. samen met de klanten zijn inspanningen op het gebied van Sarlink® TPV’s worden gebruikt in een breed scala aan innovatie voort om verdere groei te realiseren. Voorbeelden toepassingen, zoals auto’s, consumentenproducten, hiervan zijn kostenverlagingen in de hele waardeketen, elektrotechniek, de voedingsmiddelenindustrie, de benutting van het feit dat harsen op melaminebasis gemakkelijker te hanteren zijn dan concurrerende lijmsystemen bouwsector, de medische sector en de industrie in het op basis van fenol of isocyanaten, en toepassing van algemeen. Onder de merknaam Terra ® XPS wordt het ook als instrooimateriaal gebruikt voor kunstgras, voornamelijk alternatieve vezels voor plaatmateriaal op houtbasis. voor voetbalvelden. DSM Elastomers DSM’s strategie voor Sarlink® is gericht op maximalisering van Met een marktaandeel van rond 16% behoort DSM ® de groei in toepassingen waar het materiaal thermohardend Elastomers met het merk Keltan tot de wereldmarktleiders in EPDM (Etheen-Propeen-Dieen Monomeer) rubber. rubber en PVC vervangt, door de ontwikkeling van DSM Elastomers is ook de tweede producent van TPV’s oplossingen op basis van nieuwe geavanceerde technologie. (volledig gevulkaniseerde thermoplastische elastomeren op EPDM-basis) in de wereld. DSM verkoopt deze TPV’s Bij DSM Elastomers was de wereldwijde vraag in de ® onder de merknaam Sarlink . eerste helft van 2008 sterk dankzij gezonde groei in de opkomende economieën. Keltan® wordt geproduceerd in fabrieken in Sittard-Geleen en Triunfo (Brazilië). De fabrieken voor Sarlink® staan in Genk De grondstofprijzen bleven in de eerste helft van het jaar (België) en Leominster, Massachusetts (Verenigde Staten). stijgen. De aanhoudende verzwakking van de Amerikaanse

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

74


dollar, vooral in de eerste acht maanden van het jaar, zorgde voor druk op zowel prijzen als marges. De businessgroep wist zijn marges vrijwel te behouden door deze kostenstijgingen door te berekenen aan de markt. In de tweede helft van het jaar liep de vraag zowel in NoordAmerika als in Europa terug, vooral door de voortgezette herstructurering van de automobielindustrie en de toeleveranciers van deze industrie. Bovendien kampt de bouwsector nog steeds met de effecten van het instorten van de huizenmarkt. De omzet van de businessgroep daalde in 2008 met 7%; het bedrijfsresultaat was negatief. DSM Energy DSM Energy neemt deel aan de opsporing en winning van aardolie en aardgas op het Nederlandse deel van het Continentaal Plat. De businessgroep is ook betrokken bij het transport van olie en gas via eigen pijpleidingen. DSM heeft belangen tot 25% in olie en gas joint ventures in de vorm van een niet-operationele deelneming en belangen tot 40% in pijpleidingsystemen. Aan het eind van het verslagjaar had de businessgroep een belang in twintig producerende olie- en gasvelden en gedurende het jaar nam zij deel aan de ontwikkeling van twee gasvelden. Al deze velden maken deel uit van 25 winnings vergunningen. De strategische missie van DSM Energy is het maximaliseren van de cashflow door het minimaliseren van kosten en het maximaliseren van de productie onder de bestaande vergunningen. In de eerste helft van het jaar ging de olieprijs zeer sterk omhoog, wat in het derde kwartaal, na het begin van de onrust op de financiële markten, gevolgd werd door vergelijk bare prijsdalingen. Over het gehele jaar genomen was de gemiddelde prijs van Brent olie USD 97 per vat en lag daarmee substantieel boven het gemiddelde prijsniveau in 2007. De verkoopprijzen voor aardgas volgen de olieprijzen met enige vertraging en lagen eveneens boven het niveau van 2007. Het bedrijfsresultaat van de businessgroep lag wederom op een hoog niveau.

De resterende reserves aan het eind van het jaar bedroegen ongeveer 7,9 miljoen vaten olie-equivalent, waarvan 7,3 miljoen in de producerende velden, vergeleken met respectievelijk 8,1 miljoen en 7,4 miljoen in 2007. Zonder nieuwe ontwikkelingen zullen de resterende reserves naar verwachting de komende jaren verder teruglopen. Samen met de RWTH Aken (Duitsland) en de TU Delft is het onderzoek naar economische benutting van kolenconcessies in 2008 voortgezet. De resultaten tot dusver geven aan dat deze concessies op dit moment geen positieve waarde hebben, maar DSM blijft werken aan de waardering van deze concessies. De businessgroep verleende verder geologische ondersteuning aan DSM Agro in een project dat mogelijk tot ondergrondse opslag van CO 2 leidt. DSM Energy is een van de oprichters van de stichting DAP (Delft Aardwarmte Project). Deze stichting wil warm water produceren waarmee in de energiebehoefte van de gehele campus van de TU Delft en de naburige woonwijken kan worden voorzien. In 2008 werd de haalbaarheid van dit project aangetoond en werden voorbereidingen getroffen voor de volgende fase ervan. Bij het Ministerie van Economische Zaken zijn de nodige vergunningen voor ondergrondse activiteiten aangevraagd. Overige Het cluster Base Chemicals and Materials omvat tevens verschillende activiteiten die zijn ontvlochten uit andere clusters, zoals Stamicarbon, de citroenzuur-activiteiten, DSM Special Products en de activiteiten op het gebied van maleïnezuuranhydride en afgeleide producten. Tezamen behaalden deze activiteiten in 2008 een hoger bedrijfs resultaat en een hogere omzet.

Het ontwikkelingsproject in het veld A6/B12 leverde het eerste gas in 2008. Een ander project, in het veld M7-A, had te kampen met vertragingen bij de installatie vanwege de slechte weersomstandigheden. De gaswinning zal hier nu naar verwachting in het eerste kwartaal van 2009 starten. De totale productie van de businessgroep was in 2008 met 1,8 miljoen vaten olie-equivalent iets lager dan in 2007.

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

75


Other activities Other activities omvat verschillende activiteiten en bedrijven die niet in de vijf bedrijfsclusters zijn ondergebracht. Het gaat daarbij om zowel bedrijfsactiviteiten als services en daarnaast zijn in Other activities een aantal kosten ondergebracht die niet logischerwijs aan de clusters zijn toe te rekenen. Other activities omvat het DSM Innovation Center, DSM Venturing, Noordgastransport en voorts activiteiten zoals DSM Industrial Services, EdeA, DSM Insurances en een deel van de kosten van concernactiviteiten. Vanwege de aard van deze activiteiten en onderdelen kan de omvang ervan variëren. Hun bedrijfsresultaat is meestal negatief. 2008

x € miljoen

Netto-omzet

2007

493

401

Bedrijfsresultaat

(87)

(78)

Bedrijfsresultaat plus afschrijvingen

(29)

(37)


188

54


3.385

3.073

DSM Innovation Center Het DSM Innovation Center is opgezet in het kader van de Vision 2010-strategie om DSM om te vormen tot een intrinsiek innovatieve organisatie. Voor zover de kosten van het DSM Innovation Center niet rechtstreeks aan clusters kunnen worden toegerekend, worden deze verantwoord onder Other activities. Een uitgebreide beschrijving van de activiteiten van het DSM Innovation Center wordt gegeven in het hoofdstuk over Innovatie en R&D dat op pagina 29 begint. Als gevolg van de structurele toename van de innovatie-inspanningen in het DSM Innovation Center zelf en in de Emerging Business Areas stegen de kosten van het Innovation Center in 2008, hetgeen het bedrijfsresultaat van Other activities negatief beïnvloedde. DSM Venturing DSM Venturing neemt deel in externe startende bedrijven of fondsen en is voortdurend op zoek naar mogelijkheden om te investeren in innovatieve activiteiten of technologieën op het gebied van Life Sciences en Materials Sciences. DSM Venturing speelt een belangrijke rol in het open innovatie beleid van DSM en investeert in activiteiten die directe of mogelijke relevantie hebben voor DSM. Er werden in 2008 in totaal vijf nieuwe deelnemingen aangekondigd. Naast directe investeringen is DSM Venturing ook betrokken bij een aantal durfkapitaalfondsen. Zie voor meer informatie het hoofdstuk over Innovatie en R&D op pagina 29. DSM Licensing Center DSM Licensing Center (voorheen onderdeel van Stamicarbon) zet zijn langjarige ervaring en zijn best practices op het gebied van licentiëring in om toegevoegde waarde te genereren uit de intellectuele eigendom van DSM. Het bedrijfsonderdeel verbreedde in 2008 met succes zijn portfolio. Noordgastransport Noordgastransport transporteert gas dat offshore wordt geproduceerd door een pijpleidingsysteem van velden in de Noordzee naar Uithuizen. Het gas wordt hier behandeld en op specificatie van afnemers gebracht voordat het wordt afgeleverd. Zonder nieuwe ontwikkelingen zal het transport van gas de komende jaren naar verwachting afnemen. DSM beschouwt dit als een niet-kernactiviteit.

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

76


DSM Industrial Services DSM Industrial Services bestaat uit een aantal onderdelen van diverse aard, die diensten aanbieden voor de locatie Sittard-Geleen en voor DSM wereldwijd. De diensten van DSM Industrial Services omvatten advies op technologie gebied, een kenniscentrum voor energie en hulpstoffen, de levering van utilities, services op het gebied van personeels beheer en het management van de Chemelot-locatie in Sittard-Geleen. EdeA EdeA VoF bezit, bedrijft en onderhoudt het grootste deel van de productie- en distributievoorzieningen voor utilities (bijvoorbeeld stoom, stroom en water) op de locatie Chemelot in Sittard-Geleen. EdeA VoF is een joint venture met Essent. DSM heeft in deze joint venture een belang van 50%. Concernactiviteiten Verschillende houdstermaatschappijen en de concern overhead worden verantwoord onder Other activities. De belangrijkste kostenbestanddelen in dit verband hebben betrekking op toegezegd-pensioenregelingen en op aandelen gebaseerde beloningen voor de groep. De interne verzekeringsmaatschappij boekte in 2008 lagere resultaten als gevolg van de productieonderbreking bij DSM Agro. Geassocieerde deelnemingen DSM heeft een aandeel in een beperkt aantal geassocieerde deelnemingen. De bijdrage hiervan aan het resultaat was verwaarloosbaar.

Heerlen, 16 februari 2009 Raad van Bestuur Feike Sijbesma, voorzitter Jan Zuidam, vice-voorzitter Rolf-Dieter Schwalb, CFO Nico Gerardu Stephan Tanda

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

77

Verslag van de Raad van Commissarissen Verslag Raad van Commissarissen In het verslagjaar vonden er wijzigingen plaats in de samenstelling van de Raad van Commissarissen. De heer Henk Bodt trad tijdens de Jaarlijkse Algemene Vergadering van Aandeelhouders terug uit de Raad aangezien hij de maximale periode van twaalf jaar in functie was geweest. De Raad van Commissarissen is de heer Bodt dankbaar voor zijn inzet voor de onderneming gedurende zijn lidmaatschap van de Raad en voor zijn constructieve en waardevolle bijdrage aan het werk van de Raad. Mevrouw Louise GunningSchepers werd door de Algemene Vergadering van Aandeelhouders benoemd tot nieuw lid van de Raad van Commissarissen, en de heer Cor Herkströter en de heer Ewald Kist werden herbenoemd. De Raad van Commissarissen benoemde de heer Ewald Kist tot vicevoorzitter als opvolger van de heer Henk Bodt. De Raad van Commissarissen vergaderde in het verslagjaar zes maal met de Raad van Bestuur. Elk van deze vergaderingen werd voorafgegaan door een besloten vergadering van de Raad van Commissarissen. Tijdens deze reguliere vergaderingen van de Raad van Commissarissen waarbij de Raad van Bestuur niet aanwezig was, werd onder meer gesproken over de vaststelling en de realisatie van de bonusdoelstellingen van de Raad van Bestuur, het algehele beloningspakket voor de Raad van Bestuur en een voorstel aan de Jaarlijkse Algemene Vergadering van Aandeelhouders in 2009 betreffende een aanpassing van het beloningsbeleid voor de leden van de Raad van Bestuur. Al deze onderwerpen werden voorbereid door de Remuneratiecommissie. Behalve voor het bespreken van beloningsonderwerpen werden de vergaderingen van de Raad van Commissarissen ook gebruikt voor een voorbespreking van bijvoorbeeld corporate governance-onderwerpen. De Raad van Commissarissen wijdde tevens een afzonderlijke vergadering aan de bespreking van zijn profiel, samenstelling en functioneren. Vastgesteld werd dat alle leden van de Raad van Commissarissen onafhankelijk zijn in de zin zoals bedoeld in de Nederlandse corporate governance code en dat de Raad qua profiel en competenties van de afzonderlijke leden in lijn was met de gewenste situatie. Tijdens deze vergadering werden ook de samenstelling en het functioneren van de Raad van Bestuur en het functioneren van de afzonderlijke leden van de Raad van Bestuur besproken. In 2008 werden alle vergaderingen van de Raad van Commissarissen bijgewoond door ten minste zes van de zeven leden. Geen enkel lid van de Raad van Commissarissen was regelmatig afwezig.

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

De samenstelling van de Audit-commissie veranderde in 2008. De heer Henk Bodt trad af, de heer Tom de Swaan nam het voorzitterschap over en de heer Ewald Kist werd benoemd tot lid. De Audit-commissie, bestaande uit de heren Tom de Swaan (voorzitter), Claudio Sonder en Ewald Kist, vergaderde in 2008 acht maal. Vijf vergaderingen waren speciaal gewijd aan de bespreking en goedkeuring van persberichten over financiële resultaten en de guidance ten aanzien van de resultaten over het gehele jaar. Tijdens de overige drie vergaderingen kwamen verschillende onderwerpen aan de orde. Hierbij was tevens de externe accountant aanwezig, en was ook de interne (operationele) auditor aanwezig of vertegenwoordigd. In deze vergaderingen was met name de vaststelling van de jaarrekening aan de orde en werden de opmerkingen van de externe accountant en diens oordeel over DSM’s systemen op het gebied van onder meer interne controle en ICT besproken. De Auditcommissie besprak en steunde het dividendvoorstel voor het jaar 2007. De Commissie bevestigde de ontvangst van de brief waarin de externe accountant zijn onafhankelijkheid aantoonde. De Commissie besprak het werk van de afdeling Corporate Operational Audit en gaf zijn goedkeuring aan het auditplan van de afdeling. De beoordeling van de door de businessgroepen gerapporteerde strategische risico’s en bedrijfsrisico’s werd besproken, evenals de acties voortvloeiend uit de Corporate Risks Assessment 2007. De Commissie besprak de in de Jaarlijkse Algemene Vergadering van Aandeelhouders van 2008 geuite wens om de mededelingen over risico’s meer te kwantificeren en ondersteunde het besluit van de Raad van Bestuur om uit concurrentie-overwegingen geen gehoor te geven aan deze wens. Het systeem en de status van de Letters of Representation die worden ondertekend door de managers die rechtstreeks aan de Raad van Bestuur rapporteren werden geëvalueerd. Een beoordeling van de prestaties van de externe accountant Ernst & Young Accountants werd besproken. Aan het einde van het jaar besprak de Commissie de potentiële accounting-vraagstukken voor 2008 en de opmerkingen van de externe accountant betreffende diens oordeel over de interne controle van DSM alsmede enkele aanbevelingen. De status van de klokkenluiderregeling werd besproken. De doelmatigheid van het charter van de Auditcommissie werd opnieuw beoordeeld; er werden geen aanbevelingen gedaan voor veranderingen hierin. De Audit-commissie hield zijn reguliere besloten bespreking met de accountants waarbij geen leden van de Raad van Bestuur aanwezig waren.

78

Verslag van de Raad van Commissarissen Verslag Raad van Commissarissen Beloningsbeleid Raad van Bestuur en Raad van Commissarissen

De voorzitter van de Audit-commissie rapporteerde mondeling over de belangrijkste onderwerpen aan de Raad van Commissarissen tijdens de eerstvolgende vergadering van de Raad. Bovendien voorzag de Audit-commissie de Raad van Commissarissen van schriftelijke verslagen van haar beraadslagingen, bevindingen en aanbevelingen. Deze verslagen werden onder alle leden van de Raad van Commissarissen gedistribueerd. De Commissie Benoeming en Remuneratie veranderde in 2008 van samenstelling. De heer Ewald Kist trad af en werd opgevolgd door de heer Pierre Hochuli. In 2008 werd de gecombineerde Commissie Benoeming en Remuneratie formeel gesplitst in twee afzonderlijke commissies, die beide als volgt zijn samengesteld: de heren Cor Herkströter (voorzitter), Cees van Woudenberg en Pierre Hochuli. De Benoemingscommissie kwam in 2008 eenmaal bijeen. De Commissie deed een aanbeveling voor de benoeming van mevrouw Louise Gunning-Schepers als nieuw lid van de Raad van Commissarissen als opvolger van de heer Henk Bodt. Deze aanbeveling werd overgenomen door de Raad van Commissarissen. De Commissie besprak ook ontwikkelingen op langere termijn ten aanzien van de samenstelling van de Raad van Commissarissen en de opvolgingsplanning voor de Raad van Bestuur en de top-executives binnen de onderneming. De Voorzitter van de Benoemingscommissie bracht over de besproken onderwerpen mondeling verslag uit aan de Raad van Commissarissen tijdens de eerstvolgende reguliere vergadering van de Raad van Commissarissen in afwezigheid van de Raad van Bestuur.

name de variabele beloningselementen (bonus en stock incentives) in het beloningsbeleid voor de Raad van Bestuur aan een nader onderzoek te onderwerpen. De Remuneratiecommissie formuleerde een voorstel aan de voltallige Raad van Commissarissen voor aanpassing van de bonusregeling om de bonusgerelateerde financiële targets nog meer in lijn te brengen met Vision 2010 en om de aan de Total Shareholder Return (TSR) gerelateerde voorwaarden voor daadwerkelijke verwerving van opties aan te passen. De Raad van Commissarissen nam de voorstellen over; het voorstel tot aanpassing van de TSR-gerelateerde verwervingsvoorwaarden wordt ter goedkeuring voorgelegd aan de Jaarlijkse Algemene Vergadering van Aandeelhouders in 2009. Informatie over de in 2009 te verwachten wijzigingen in het beloningsbeleid is te vinden verderop in dit hoofdstuk. De Remuneratiecommissie voorzag de Raad van Commissarissen van schriftelijke verslagen van haar beraadslagingen, bevindingen en aanbevelingen. Deze verslagen werden onder alle leden van de Raad van Commissarissen gedistribueerd. Er vonden in 2008 zes reguliere vergaderingen van de Raad van Commissarissen plaats. De Raad van Commissarissen besprak in het verslagjaar regelmatig in het overleg met de Raad van Bestuur de gang van zaken bij het concern. Een van de besproken onderwerpen was DSM’s systeem voor executive development en de opvolgingsplanning voor de top-executives binnen de onderneming. Tevens werden verschillende aspecten van de afstemming van de organisatie op de Vision 2010-strategie en de voortgang van deze afstemming besproken.

De Remuneratiecommissie kwam in 2008 vijfmaal bijeen. Namens de Raad van Commissarissen stelde de Commissie een overzicht op van de wijze waarop het beloningsbeleid in 2008 werd geïmplementeerd, alsmede een overzicht van het beloningsbeleid voor de leden van de Raad van Bestuur in latere jaren. Ten behoeve van de voltallige Raad van Commissarissen formuleerde de commissie voorstellen met betrekking tot de realisatie van de targets voor 2007, de shortterm incentive targets voor 2008 en de verhoging van het basissalaris van de Raad van Bestuur per 1 juli 2008. Deze voorstellen werden overgenomen door de Raad van Commissarissen. Informatie over het beloningsbeleid van DSM is te vinden op pagina 80 van dit jaarverslag en op de website van de onderneming.

In iedere vergadering werd aandacht besteed aan de financiële resultaten en de ontwikkelingen bij de diverse bedrijfsonderdelen. Er werd speciale aandacht besteed aan de gevolgen van de financiële crisis die zich vanaf oktober 2008 lieten gelden. De Raad van Commissarissen besprak en hield toezicht op verschillende aspecten van de voortgang van de implementatie van het strategieprogramma Vision 2010 – Building on Strengths dat in 2005 werd vastgesteld, en DSM’s versnelde omvorming tot een specialty-onderneming op het gebied van Life Sciences en Materials Sciences. De Raad besprak de Annual Strategic Review, waarin ook een beoordeling door de Raad van Bestuur van de belangrijkste risico’s voor de onderneming was opgenomen.

Naar aanleiding van Vision 2010 en enkele opmerkingen die door institutionele beleggers werden gemaakt tijdens de Jaarlijkse Algemene Vergadering van Aandeelhouders op 26 maart 2008 besloot de Raad van Commissarissen om met

De Raad van Commissarissen hield besprekingen met de Raad van Bestuur over mogelijke toekomstige acquisities die zouden aansluiten bij de strategie, met de bedoeling om onder meer de clusters Nutrition en Performance Materials te

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

79

Verslag van de Raad van Commissarissen

versterken, en gaf zijn goedkeuring aan verkennende studies naar mogelijke acquisities in dit kader. De Raad van Commissarissen werd regelmatig op de hoogte gehouden van de voortgang van het zogeheten Batavia-project gericht op samenwerking met NCPC (North China Pharmaceutical Group Corporation) op het gebied van vitamine C en antiinfectiva en verleende een aangepast mandaat voor de opzet van de overeenkomsten. De Raad van Commissarissen gaf zijn goedkeuring aan de acquisitie van The Polymer Technology Group, die actief is in de biomedische sector. De Raad gaf zijn goedkeuring aan investeringsvoorstellen voor DSM Dyneema. De Raad werd regelmatig op de hoogte gehouden van de voortgang van het zogeheten Pearl-project betreffende de verkoop van DSM Agro, DSM Melamine, DSM Elastomers en Urea Licensing. De Raad van Commissarissen besprak en gaf zijn goedkeuring aan de voorstellen tot sluiting van de kunstmestfabrieken van DSM Agro in IJmuiden. De Raad gaf ook zijn goedkeuring aan de sluiting van de productielocatie van DSM Nutritional Products in Wuxi (China). De Raad verleende een mandaat voor de desinvestering van de activiteiten van DSM Special Products en gaf zijn goedkeuring aan de verkoop van de Side Chains businessunit van DSM Anti-Infectives aan het management van DSM Deretil in Spanje. De Raad besprak en gaf zijn goedkeuring aan een herstructureringsplan voor DSM Pharmaceutical Products dat is gericht op verbetering van de omzetgroei en vermindering van de kosten. De Raad van Commissarissen besprak en verleende zijn goedkeuring aan het (Herziene) Investeringsplan en het Financierings- en Garantieplan voor 2008. De Raad van Commissarissen verleende zijn goedkeuring aan het voorstel om de in 2005 uitgegeven obligatielening van € 300 miljoen te heropenen en het uitstaande bedrag te verhogen van € 300 miljoen naar € 500 miljoen. De Raad verleende zijn goedkeuring aan een voorstel aan de Jaarlijkse Algemene Vergadering van Aandeelhouders van maart 2008 om voor 2008 en daaropvolgende jaren het jaarverslag in het Engels op te stellen. De Raad gaf ook zijn goedkeuring aan het voorstel om het dividend per gewoon aandeel over 2007 met 20% te verhogen en het voorstel aan de Jaarlijkse Algemene Vergadering van Aandeelhouders betreffende het uit te keren slotdividend over 2007. De Raad gaf zijn goedkeuring aan het uit te keren interim-dividend voor 2008.

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

Evenals in voorgaande jaren liet de Raad van Commissarissen zich door het management van een aantal businessgroepen en concernstaven persoonlijk voorlichten omtrent de gang van zaken in de betreffende bedrijfsonderdelen. De Raad bracht een bezoek aan de vestiging van DSM Pharmaceutical Products in Linz (Oostenrijk) en werd door het management aldaar op de hoogte gebracht van de commerciële en productie-activiteiten. Met de externe accountant, Ernst & Young Accountants, is de jaarrekening over 2008 besproken. Het verslag van de Raad van Bestuur en de jaarrekening over 2008 zijn door de Raad van Bestuur voorgelegd aan de Raad van Commissarissen conform artikel 30 van de Statuten, en vervolgens door de Raad van Commissarissen goedgekeurd in zijn vergadering van 17 februari 2009. De jaarrekening is door Ernst & Young Accountants gecontroleerd en van een goedkeurende verklaring voorzien. Deze verklaring is te vinden op pagina 168 van dit verslag. De Raad van Commissarissen stelde vast dat de externe accountant ten opzichte van DSM onafhankelijk was. De Raad legt de jaarrekening voor aan de Jaarlijkse Algemene Vergadering van Aandeelhouders en stelt voor deze vast te stellen en décharge te verlenen aan de Raad van Bestuur voor het gevoerde beleid en aan de Raad van Commissarissen voor het uitgeoefende toezicht op de Raad van Bestuur. De winstbestemming, waaraan de Raad van Commissarissen zijn goedkeuring heeft gehecht, is te vinden op pagina 169 van dit verslag. Ondanks de toenemende economische tegenwind slaagde DSM erin goede resultaten te behalen in 2008. De Raad van Commissarissen spreekt zijn oprechte dank uit voor alle inspanningen die de medewerkers en de Raad van Bestuur hebben geleverd.

Beloningsbeleid Raad van Bestuur en Raad van Commissarissen Dit hoofdstuk bestaat uit twee delen. Het eerste deel is een beschrijving van het beloningsbeleid zoals goedgekeurd (in 2005) en aangepast (in 2008) door de Jaarlijkse Algemene Vergadering van Aandeelhouders. Het tweede deel bevat gegevens over de ontvangen honorering in 2008 en de verwachte wijzigingen in 2009.

80


Beloningsbeleid Het beloningsbeleid van DSM is gericht op het aantrekken, motiveren en vasthouden van de gekwalificeerde en deskundige functionarissen die nodig zijn voor het realiseren van de strategische en operationele doelstellingen van DSM. • DSM streeft naar goede prestaties op het gebied van duurzaamheid, waarbij in lijn met het Triple P-concept (People, Planet, Profit) wordt gezocht naar een goed evenwicht tussen economisch rendement, respect voor mensen en zorg voor het milieu. Het beloningsbeleid weerspiegelt een balans tussen de belangen van de belangrijkste stakeholders van DSM en tussen de korteen langetermijnstrategie van DSM. In het licht van het beloningsbeleid is de beloningsstructuur voor de Raad van Bestuur zodanig opgezet dat er een evenwicht bestaat tussen de operationele resultaten op de korte termijn en de doelstelling om op de lange termijn duurzame waarde te creëren binnen het concern, waarbij rekening wordt gehouden met de belangen van alle stakeholders. • Om bekwame en hooggekwalificeerde topfunctionarissen te kunnen aantrekken en behouden streeft DSM naar een totaal beloningsniveau dat vergelijkbaar is met dat van andere, voornamelijk Nederlandse multinationals van soortgelijke omvang en complexiteit als DSM. Daarbij wordt gebruikgemaakt van externe referentiegegevens. • Het beloningsbeleid voor de leden van de Raad van Bestuur is in lijn met de beloning van andere topfunctionarissen van DSM. • Bij het opstellen en vaststellen van de beloningsniveaus van de leden van de Raad van Bestuur houdt de Raad van Commissarissen ook rekening met de relevante wettelijke bepalingen, richtlijnen voor behoorlijk ondernemings bestuur en andere best practices die op DSM van toepassing zijn. Het beleid van DSM is de Raad van Bestuur een totale directe beloning te bieden die vergelijkbaar is met de mediaan van de (voornamelijk Nederlandse) referentie groep voor de arbeidsmarkt. Referentiegroep arbeidsmarkt Om het juiste kaliber functionarissen voor de Raad van Bestuur te kunnen aantrekken en om de huidige leden van de Raad van Bestuur voor langere tijd te kunnen behouden, houdt DSM bij het bepalen van een geschikt salarisniveau rekening met externe referentiegegevens. Daartoe is een specifieke referentiegroep gedefinieerd bestaande uit een aantal Nederlandse en enkele Europese ondernemingen die min of meer vergelijkbaar zijn met DSM qua omvang, internationaal bereik en de businessportfolio.

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

De referentiegroep voor de arbeidsmarkt bestaat momenteel uit de volgende twaalf ondernemingen: Aegon AkzoNobel Ciba1 Clariant Heineken KPN 1

Nutreco Océ Rhodia Solvay TNT Wolters Kluwer

Ciba wordt uit de referentiegroep verwijderd en vervangen omdat de beursnotering van deze onderneming naar verwachting zal worden beëindigd.

Met behulp van een statistisch-empirisch model hebben onafhankelijke beloningsdeskundigen (Towers Perrin, Amsterdam) de ruwe gegevens van de ondernemingen in de referentiegroep zodanig bewerkt dat ze vergelijkbaar zijn met die van een onderneming met de omvang van DSM en met de bijbehorende aandachtsgebieden en verantwoordelijkheden van de Raad van Bestuur. De gegevens van de referentie groep worden jaarlijks geactualiseerd. De referentiegroep wordt jaarlijks door de Raad van Commissarissen beoordeeld op basis van marktontwikkelingen (fusies, overnames) die van invloed zijn op de geschiktheid van de samenstelling van de groep. DSM opereert in een concurrerende internationale markt. Daarom wordt ook goed gekeken naar sectorspecifieke internationale ontwikkelingen op het gebied van beloning. Hieronder volgt een beschrijving van de afzonderlijke elementen van het beloningspakket. Basissalaris Bij hun aantreden ontvangen de leden van de Raad van Bestuur een basissalaris dat vergelijkbaar is met de mediaan van de referentiegroep voor de arbeidsmarkt. Elk jaar wordt bekeken of het basissalaris dient te worden aangepast. De Raad van Commissarissen heeft de discretionaire bevoegd heid het basissalaris aan te passen, hierbij rekening houdend met externe en interne ontwikkelingen. Bonus De bonus die de leden van de Raad van Bestuur kunnen verwerven bedraagt 60% van het basissalaris indien de gestelde doelstellingen volgens plan worden bereikt. Volgens de regeling voor bonussen is het deel van de bonus dat aan financiële doelstellingen is gerelateerd gelijk aan 42% van het basissalaris met een uitloopmogelijkheid naar 84% van het basissalaris bij uitzonderlijk goede financiële resultaten.

81


Het deel van de bonus dat is gerelateerd aan niet-financiële doelstellingen is gelijk aan 18% van het basissalaris en kan daar niet bovenuit stijgen. De betreffende doelstellingen liggen onder meer op het gebied van de strategische ontwikkeling van de onderneming en op het gebied van Triple P.

waardecreatie op de lange termijn. Vanwege het concurrentiegevoelige karakter van de gegevens maakt DSM de feitelijke prestatiedoelstellingen niet openbaar.

Aan financiële doelstellingen gerelateerd deel van de bonus Het aan financiële doelstellingen gerelateerde deel van de bonus bevat elementen die gerelateerd zijn aan de operationele resultaten, te weten het bedrijfsresultaat (EBIT), de netto kasstroom en de groei van de netto-omzet (autonoom), die samen een weergave vormen van de financiële resultaten op de korte termijn.

Stock incentives De leden van de Raad van Bestuur komen in aanmerking voor prestatiegebonden aandelenopties en aandelen. Voor zowel de aandelenopties als de prestatiegebonden aandelen geldt hetzelfde toekenningsschema.

De daadwerkelijke verwerving van aandelenopties en prestatiegebonden aandelen hangt af van de realisatie van de vooraf geformuleerde TSR-doelstellingen (total shareholder return) ten opzichte van de TSR van de referentiegroep in de De aan financiële doelstellingen toegekende gewichtsfactoren periode van drie jaar na de toekenningsdatum (zie ook de in de bonus zijn als volgt: EBIT 21%, netto kasstroom 12% en tabel verderop). groei netto-omzet 9% van het basisjaarsalaris bij verwezenlijking van de gestelde doelstellingen. De bestuursvoorzitter ontvangt 10.000 prestatiegebonden aandelen en 37.500 prestatiegebonden opties. De overige Doelstellingen Uitkering bij Maximale uitkering leden van de Raad van Bestuur ontvangen 8.000 prestatie realisatie doelen (% van basissalaris) gebonden aandelen en 30.000 prestatiegebonden opties. (% van basissalaris)

Financiële doelstellingen:

- Bedrijfsresultaat

21

42

- Netto kasstroom

12

24

- Groei netto-omzet

9

18

Niet-financiële doelstellingen:

- Gezamenlijk

12

- Individueel Totaal

12

6

Uitoefenprijs De aandelenopties en aandelen worden toegekend op de dag van de eerste notering ex-dividend na de Jaarlijkse Algemene Vergadering van Aandeelhouders waarin de jaarrekening van DSM wordt vastgesteld. De uitoefenprijs is gelijk aan de openingskoers van het aandeel op Euronext Amsterdam op de datum van toekenning.

6

60

102

Operationele resultaten Drie elementen van de aan financiële doelstellingen gerelateerde bonus kunnen worden afgeleid uit de jaarrekening:

TSR als prestatiemaatstaf De TSR van DSM wordt vergeleken met de gemiddelde TSR van ondernemingen in een vooraf bepaalde referentiegroep. Voor 2008 bestaat de TSR-referentiegroep uit de volgende ondernemingen: AkzoNobel BASF Ciba1 Clariant Danisco EMS Chemie Holding

• Bedrijfsresultaat: EBIT vóór bijzondere posten • Netto kasstroom: middelen uit bedrijfsactiviteiten • Groei netto-omzet, uitgezonderd koersfluctuaties De doelstellingen worden elk jaar vastgesteld door de Raad van Commissarissen op basis van onder meer de resultaten in voorgaande jaren, de operationele en strategische vooruit zichten voor DSM op de korte termijn en de verwachtingen van het management en de stakeholders van DSM. De doelstellingen dragen bij aan de realisatie van de beoogde

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

1

Lanxess Lonza Group Novozymes Rhodia Solvay

Ciba wordt uit de referentiegroep verwijderd en vervangen omdat de beursnotering van deze onderneming naar verwachting zal worden beëindigd.

82


De referentiegroep voor de TSR vormt een afspiegeling van de concurrentie-omgeving waarin DSM opereert. Dit betekent dat de TSR-referentiegroep bestaat uit sectorspecifieke concurrenten die, naar het oordeel van de Raad van Commissarissen, kunnen fungeren als benchmark voor de prestaties van DSM. De referentiegroep wordt jaarlijks door de Raad van Commissarissen beoordeeld op basis van markt ontwikkelingen (fusies, overnames) die van invloed zijn op de geschiktheid van de samenstelling van de groep. Afhankelijk van DSM’s prestaties vergeleken met de referentiegroep wordt een bepaald aantal opties uitoefenbaar en wordt een aantal aandelen onvoorwaardelijk toegekend. De opties worden toegekend voor een periode van maximaal acht jaar (inclusief de periode van drie jaar waarin ze niet uitoefenbaar zijn). De aandelen dienen door de leden van de Raad van Bestuur te worden aangehouden gedurende een periode van minimaal vijf jaar (volgend op de bovengenoemde drie jaar), of ten minste tot de beëindiging van de arbeidsovereenkomst indien dit tijdstip eerder valt. De werkelijke prestaties van DSM worden aan het einde van de desbetreffende periode vastgesteld en gevalideerd door een bank en gecontroleerd door de externe accountant. Verwervingsschema Het aantal opties en aandelen dat na drie jaar wordt omgezet naar onvoorwaardelijk wordt bepaald op basis van de prestaties van DSM in vergelijking met de gemiddelde TSR van de referentiegroep. Het verschil tussen DSM’s prestaties en die van de referentiegroep (in procentpunten) is bepalend voor de onvoorwaardelijke toekenning. De volgende tabel geeft een overzicht van de voorwaarden voor daadwerkelijke verwerving van aandelenopties en aandelen. Verschil tussen DSM’s prestaties en die

Percentage stock incentives dat

van de referentiegroep in %-punten

daadwerkelijk wordt verworven

≥ 20

100

≥ 10 and < 20

75

≥ (10) and < 10 (doelstelling)

50

≥ (20) and < (10)

25

< (20)

0

Voor het op de TSR gebaseerde verwervingsschema voor 2009 zie de beschrijving van de in 2009 te verwachten wijzigingen aan het einde van dit hoofdstuk.

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

Pensioenen De leden van de Raad van Bestuur zijn deelnemer in Stichting Pensioenfonds DSM Nederland (PDN). PDN beheert soortgelijke pensioenregelingen voor verschillende DSMondernemingen. De pensioenregeling voor de leden van de Raad van Bestuur is gelijk aan de regeling voor de medewerkers van DSM Limburg B.V. en DSM Executive Services B.V. die in Limburg werkzaam zijn. Arbeidsovereenkomsten Duur van de overeenkomst De arbeidsovereenkomsten van de vóór 1 januari 2005 benoemde leden van de Raad van Bestuur zijn voor onbepaalde tijd. Ook nieuw benoemde leden van de Raad van Bestuur krijgen een arbeidsovereenkomst voor onbepaalde tijd aangeboden. De arbeidsovereenkomst eindigt op de datum van pensionering of door opzegging door een van de beide partijen. Benoemingsperiode De vóór 1 januari 2005 benoemde leden van de Raad van Bestuur zijn voor onbepaalde tijd benoemd. Nieuwe leden van de Raad van Bestuur (na 1 januari 2005 benoemd) worden benoemd voor een periode van vier jaar. Na een periode van vier jaar beslissen de aandeelhouders over hun herbenoeming. Opzegtermijn Voor de leden van de Raad van Bestuur geldt een opzeg termijn van drie maanden bij beëindiging van de overeenkomst door het bestuurslid zelf. Bij beëindiging van de overeenkomst door DSM geldt een wettelijke opzegtermijn van zes maanden. Ontslagvergoeding De arbeidsovereenkomsten van de vóór 1 januari 2005 benoemde leden van de Raad van Bestuur van DSM bevatten geen bepaling voor een vergoeding ingeval van ontslag door DSM. Indien zich een situatie voordoet waarin een ontslagvergoedingsregeling toepasselijk is voor deze leden van de Raad van Bestuur, doet de Remuneratiecommissie aanbevelingen ten aanzien van de voorwaarden. Vervolgens neemt de Raad van Commissarissen hierover een besluit, rekening houdend met zowel de heersende praktijk als toepasselijke wetgeving en de eisen van behoorlijk ondernemingsbestuur. In de arbeidsovereenkomsten van nieuw (na 1 januari 2005) benoemde leden van de Raad van Bestuur wordt in overeenstemming met best practice-bepaling II.2.7 van de Nederlandse corporate governance code wel een bepaling 83


opgenomen voor een afvloeiingsregeling (dat wil zeggen eenmaal het basisjaarsalaris of, indien dit evident onredelijk is in het geval van ontslag tijdens de eerste termijn, tweemaal het basisjaarsalaris). Beloningsbeleid Raad van Commissarissen Het beloningspakket van de Raad van Commissarissen bestaat uit een vaste jaarlijkse vergoeding en een jaarlijkse vergoeding per lidmaatschap van een commissie. De vaste vergoeding voor de voorzitter van de Raad van Commissarissen bedraagt € 50.000. De leden van de Raad van Commissarissen ontvangen ieder een vaste vergoeding van € 35.000. De vergoeding per lidmaatschap van een commissie is voor de leden van een commissie € 5.000 per jaar en voor de voorzitter € 7.500. Bij de splitsing in 2008 van de Commissie Benoeming en Remuneratie in twee afzonderlijke commissies zijn de lidmaatschaps- en voorzitterschapsvergoedingen per commissie gehalveerd.

De realisatiecijfers van DSM worden vergeleken met de mediaan van de referentiegroep. Vergelijking met referentiegroep arbeidsmarkt 2008 Voorzitter Raad van Bestuur

DSM (1 juli 2008)

referentiegroep

Basissalaris

€ 766.000

€ 755.000

60%

100%

€ 1.225.600

€ 1.510.000

Bonus bij verwezenlijking van alle doelstellingen Totale honorering in contanten bij verwezenlijking van alle doelstellingen Waarde stock incentives op jaarbasis Totaal directe beloning

38%

80%

€ 1.516.680

€ 2.114.000

Overige leden Raad van Bestuur

DSM (1 juli 2008)

Geheel volgens de regels van behoorlijk bestuur is de beloning van de leden van de Raad van Commissarissen niet afhankelijk van de resultaten van DSM. Dit impliceert dat aan leden van de Raad van Commissarissen ook geen opties of aandelen worden toegekend als beloning.

Mediaan

Mediaan referentiegroep

Basissalaris

€ 509.000

€ 500.000

60%

70%

€ 814.400

€ 850.000

Bonus bij verwezenlijking van alle doelstellingen Totale honorering in contanten bij verwezenlijking van alle

Voor zover leden van de Raad van Commissarissen aandelen DSM bezitten, dienen deze als langetermijnbelegging in de vennootschap. De leden van de Raad van Commissarissen hielden ultimo 2008 geen aandelen Koninklijke DSM N.V. DSM verstrekt geen leningen aan leden van de Raad van Commissarissen. Beloningen in 2008 en verwachte wijzigingen in 2009 Beloning Raad van Bestuur in 2008 Het beloningspakket voor de leden van de Raad van Bestuur wordt jaarlijks herzien. Uit concurrentieoverwegingen is het pakket voor 2008 herzien op basis van een vergelijking met de referentiegroep voor de arbeidsmarkt. De gegevens betreffen de beloningsniveaus per juli 2008. Alle bedragen luiden in euro’s. De bonus voor verwezenlijking van de doelstellingen en de toegekende stock incentives zijn uitgedrukt in percentages van het basissalaris. De beloningsgegevens van de referentiegroep zijn teruggerekend naar de omvang en activiteiten van DSM zodat ze onderling vergelijkbaar zijn. De waarde van de stock incentives wordt bepaald op basis van de Black-Scholes methode.

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

doelstellingen Waarde stock incentives op jaarbasis Totaal directe beloning

46%

55%

€ 1.048.540

€ 1.125.000

Basissalaris in 2008 De Raad van Commissarissen heeft onderzocht of de omstandigheden een aanpassing van de niveaus van het basissalaris rechtvaardigden. Op basis van de vergelijking met de referentiegroep werd geconcludeerd dat het basissalaris voor de voorzitter ruim beneden de mediaan lag, terwijl dat van de andere leden van de Raad van Bestuur rond het mediaanniveau lag. Zoals vermeld in het jaarverslag 2007 is besloten om het verschil met de mediaan van de referentiegroep in 2008 te overbruggen. De Raad van Commissarissen heeft daarom in 2007 besloten het basissalaris van de voorzitter van de Raad van Bestuur per 1 januari 2008 met 10% extra te verhogen om het verschil met de mediaan van de markt te overbruggen, zoals reeds vermeld in het jaarverslag 2007. De externe en interne omstandigheden rechtvaardigden een algemene verhoging van het basissalaris met 3,0% per 1 juli 2008 in verband met inflatie en de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt.

84


Bonus voor 2008 De doelstellingen voor het verwerven van een bonus worden jaarlijks herzien om ervoor te zorgen dat ze uitdagend maar realistisch zijn. De prestatiedoelstellingen worden bepaald aan de hand van de operationele en strategische koers van DSM en zijn rechtstreeks verbonden met de ambities van de onderneming. De doelstellingen worden aan het begin van het jaar voor elk lid van de Raad van Bestuur vastgesteld. Niveau prestatiegebonden bonus en uitbetaling Indien zij al hun doelstellingen realiseren ontvangen de leden van de Raad van Bestuur een bonus van 60% van hun basisjaarsalaris. Bij uitzonderlijk goede financiële prestaties kan het niveau van de bonus oplopen tot 102% van het basisjaarsalaris. In het jaarverslag voor 2008 wordt informatie verschaft over de bonussen die zijn verdiend op basis van de in 2008 bereikte resultaten. Deze bonussen worden uitbetaald in 2009. De Raad van Commissarissen heeft vastgesteld in hoeverre de doelstellingen voor 2008 zijn verwezenlijkt. De realisatie van de financiële bonusgerelateerde doelstellingen voor 2008 is gecontroleerd door Ernst & Young Accountants. Verder heeft Ernst & Young het proces gecontroleerd met betrekking tot de vaststelling van de doelstellingen en de realisatie van de niet-financiële doelstellingen. De doelstellingen ten aanzien van de financiële resultaten van het concern werden alle gerealiseerd en zelfs overtroffen. De overige, niet-financiële doelstellingen werden vrijwel geheel gerealiseerd. Het gemiddelde realisatiepercentage was 97,3%. Zie de volgende pagina voor een overzicht in tabelvorm van de in 2008 uitbetaalde bonussen per individueel lid van de Raad van Bestuur. Aandelenopties en prestatiegebonden aandelen in 2008 In 2008 zijn er prestatiegebonden aandelenopties en prestatiegebonden aandelen toegekend aan de Raad van Bestuur. Dat gebeurde op 28 maart 2008 tegen een uitoefenprijs van € 29,79. De volgende tabel geeft de aantallen opties en aandelen die aan de individuele leden van de Raad van Bestuur zijn toegekend:

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

Toegekend aantal stock incentives

Aandelenopties

Prestatieg ebonden aandelen

Feike Sijbesma

37.500

10.000

Jan Zuidam

30.000

8.000

Nico Gerardu

30.000

8.000

Rolf-Dieter Schwalb

30.000

8.000

Stephan Tanda

30.000

8.000

Pensioenen in 2008 De leden van de Raad van Bestuur zijn deelnemer in Stichting Pensioenfonds DSM Nederland (PDN). De per 1 januari 2006 herziene pensioenregeling omvat de volgende elementen: • De pensioenleeftijd is vastgesteld op 65 jaar (vervroegde uittreding is alleen mogelijk door middel van actuariële korting van pensioenrechten). • De regeling omvat een partnerpensioen alsmede een arbeidsongeschiktheidspensioen. • De jaarlijkse opbouw van pensioenrechten (ouderdomspensioen) over het deel van het basissalaris boven de € 12.209 (jaarlijks opnieuw te beoordelen) bedraagt 2%. • De werknemersbijdrage bedraagt 2,5% van het basissalaris tot € 53.660 en 6,5% van het pensioengevend salaris daarboven (jaarlijks opnieuw te beoordelen). • Er is sprake van een voorwaardelijk toegezegd pensioen: de indexering van pensioenen en pensioenrechten is afhankelijk van de dekkingsgraad van PDN. Voor leden van de Raad van Bestuur die vóór 1 januari 1950 geboren zijn (de heer Zuidam) wordt de oude pensioen regeling voortgezet. Voor de andere leden van de Raad van Bestuur geldt de herziene pensioenregeling PDN (vanwege gewijzigde wetgeving met betrekking tot prepensioenen). Voor de heer Sijbesma geldt een overgangsregeling.

85


Pensioenen

Leningen DSM verstrekt geen leningen aan de leden van de Raad van Bestuur.

Pensioenlasten

Opgebouwd

(werkgever)

pensioenrecht op

Aankoop van aandelen Zoals bekendgemaakt in het persbericht over het derde kwartaal 2007 hebben alle leden van de Raad van Bestuur besloten meer aandelen in de onderneming te kopen om hun vertrouwen in de strategie te onderstrepen. Deze aankopen van aandelen zijn privé-transacties met eigen geld. Ultimo 2008 hielden de leden van de Raad van Bestuur gezamenlijk 23.027 aandelen Koninklijke DSM N.V.

65-jarige leeftijd

In €

20081

20072

31 Dec.

31 Dec.

2008

2007

Feike Sijbesma

56.532

-

Jan Zuidam

35.232

- 272.809 256.509

Nico Gerardu

38.272

- 282.294

Rolf-Dieter Schwalb

38.272

-

21.681

11.755

Stephan Tanda

38.272

-

38.543

28.2083

331.487

167.562 261.615

Gedeeltelijke pensioenkorting Korting op werkgeversbijdrage 3 Inclusief additionele waarde-opbouw (eenmalig) ter compensatie van verlies van pensioen bij vorige werkgever 1

Totale beloning De totale beloning (inclusief pensioenlasten voor huidige en voormalige leden van de Raad van Bestuur) voor leden van de Raad van Bestuur bedroeg in 2008 € 4,6 miljoen (2007: € 3,8 miljoen). De toename met € 0,8 miljoen heeft voornamelijk te maken met de hogere bonusuitkering en pensioenkosten.

2

Overzicht beloning Raad van Commissarissen in 2008 De volgende tabel geeft een overzicht van de in 2008 aan de Raad van Commissarissen toegekende beloning. Beloning Raad van Commissarissen in 2008

Overzicht beloning Raad van Bestuur in 2008 De volgende tabellen geven een overzicht van de in 2008 aan de Raad van Bestuur toegekende beloning.

In €

Vaste

Vergoeding

jaarlijkse

lidmaat

vergoeding

Totaal

schap commissies

Vast jaarsalaris

1 juli 2008

In €

1 juli 2007

Cor Herkströter, voorzitter

50.000

7.500

57.500

8.750

1.875

10.625

35.000

5.000

40.000 26.250

Henk Bodt, plv. voorzitter

Feike Sijbesma

766.000

676.000

(tot 26 maart 2008)

Jan Zuidam

509.000

494.000

Ewald Kist, plv. voorzitter

Nico Gerardu

509.000

494.000

(vanaf 26 maart 2008)

Rolf-Dieter Schwalb

509.000

494.000

Louise Gunning-Schepers

Stephan Tanda

509.000

494.000

(vanaf 26 maart 2008)

26.250

-

Pierre Hochuli

35.000

3.750

38.750

Claudio Sonder

35.000

5.000

40.000

Tom de Swaan

35.000

6.875

41.875

Cees van Woudenberg

35.000

5.000

40.000

Bonus 20081

In €

20072

Feike Sijbesma

735.930

395.633

Jan Zuidam

481.440

317.200

Nico Gerardu

496.485

317.200

Rolf-Dieter Schwalb

483.948

317.200

488.963

212.767

Totaal

260.000

Stephan Tanda (vanaf 1 mei 2007)

Gebaseerd op in 2008 behaalde resultaten en derhalve betaalbaar in 2009 2 Bonus uitgekeerd in 2008 op basis van resultaten behaald in 2007 1

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

86

35.000

295.000


Verwachte wijzigingen beloningsbeleid Raad van Bestuur in 2009 Naar aanleiding van Vision 2010 en van enkele opmerkingen van institutionele beleggers tijdens de Jaarlijkse Algemene Vergadering van Aandeelhouders op 26 maart 2008 heeft de Raad van Commissarissen besloten om het beloningsbeleid voor de Raad van Bestuur te herzien. Deze herziening was voornamelijk gericht op de variabele beloningselementen (bonus en stock incentives). Bonus Om de aansluiting tussen de bonusgerelateerde financiële doelstellingen en Vision 2010 verder te versterken, heeft de Raad van Commissarissen in lijn met de verzoeken en opmerkingen van aandeelhouders tijdens de Jaarlijkse Algemene Vergadering van Aandeelhouders in 2008 besloten om in de bonusregeling voor de Raad van Bestuur slechts twee aan Vision 2010 gerelateerde financiële doestellingen op te nemen, namelijk EBIT en autonome omzetgroei. De netto kasstroom wordt niet langer gebruikt als doelstelling vanwege de complexiteit van het vaststellen van een dergelijke doelstelling.

Stock incentives Tijdens de Jaarlijkse Algemene Vergadering van Aandeelhouders op 26 maart 2008 hadden aandeelhouders commentaar op het percentage stock incentives dat uitoefenbaar wordt op basis van realisatie van TSRdoelstellingen. Volgens de huidige verwervingsschaal (TSR) voor stock incentives is het mogelijk dat uitbetaling plaatsvindt (dat wil zeggen dat de stock incentives daadwerkelijk verworven worden) bij prestaties die onder de mediaan van de referentiegroep liggen. De Raad van Commissarissen stemde erin toe de voorwaarden voor daadwerkelijke verwerving van stock incentives op basis van de TSR te herzien. Op de Jaarlijkse Algemene Vergadering van Aandeelhouders in 2009 zal een voorstel worden ingediend om de voorwaarden voor verwerving van de stock incentives op basis van de TSR als volgt aan te passen:

Verwerving van stock incentives op basis van TSR Verschil tussen DSM’s prestaties en die

Het bonusrealisatieschema zal dan ook als volgt worden aangepast: Doelstellingen

van de referentiegroep in %-punten

133

bij realisatie

uitkering (% van

≥ 20% and < 25%

100

117

doelen (% van

basissalaris)

≥ 15% and < 20%

75

100

≥ 10% and < 15%

75

83

≥ 5% and < 10%

50

67

60

≥ 0% and < 5%

50

50

24

≥ (10%) and < 0%

50

0

≥ (20%) and < (10%)

25

0

12

Niet-financiële doelstellingen:

12

- Individueel

12

6

Totaal

150

100

- Gezamenlijk

100

≥ 25% and < 30%

30

- Groei netto-omzet (autonoom)

Voorstel

≥ 30% Maximale

- EBIT

daadwerkelijk wordt verworven Huidige regeling

Uitkering

basissalaris)

Financiële doelstellingen:

Percentage stock incentives dat

6

60

102

In het voorgestelde schema voor de verwerving van stock incentives op basis van TSR zal de verwachte waarde van de stock incentives niet veranderen, terwijl verwerving niet langer mogelijk is bij prestaties die onder de mediaan liggen. Het beloningsbeleid ten aanzien van de Raad van Bestuur (zoals goedgekeurd door de Jaarlijkse Algemene Vergadering van Aandeelhouders in 2005 en 2008) is gericht op het bieden van een totale directe beloning (basissalaris, bonus en stock incentives) overeenkomend met de mediaan van de referentiegroep voor de arbeidsmarkt. De waarde op jaarbasis van de stock incentives voor de Raad van Bestuur ligt onder de mediaan van de referentiegroep.

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

87


In het derde kwartaal van 2008 kwam de Raad van Commissarissen tot de conclusie dat een eerste stap in het overbruggen van het verschil met de referentiegroep zou moeten worden geïmplementeerd. Er werd een voorstel tot verhoging van het aantal stock incentives voorbereid. Tegen de achtergrond van het huidige economische klimaat hebben de Raad van Commissarissen en de Raad van Bestuur echter afgesproken dat een dergelijk voorstel op dit moment niet passend is. Op een geschikter moment zal een voorstel worden gedaan tot aanpassing van het aantal stock incentives. De Raad van Bestuur heeft besloten de Raad van Commissarissen te verzoeken om in 2009 de basissalarissen van de leden van de Raad van Bestuur niet te verhogen. Voor de bijna 400 executives van DSM wereldwijd is besloten geen algemene salarisverhoging door te voeren in 2009. Aanbevelingen uit corporate governance code Naar aanleiding van de recent (december 2008) aangepaste Nederlandse corporate governance code beoordeelde de Raad van Commissarissen in hoeverre DSM aan de eisen voldeed ten aanzien van beloningsaspecten en aan welke aanbevelingen verdere aandacht moet worden besteed in 2009. DSM voldoet momenteel aan de meeste aanbevelingen.

DSM’s standpunten met betrekking tot de belangrijkste aanbevelingen zijn als volgt: • De Raad van Commissarissen houdt nauwlettend toezicht op de onafhankelijkheid van de Remuneratiecommissie en de externe beloningsconsultant (Towers Perrin) ten opzichte van de Raad van Bestuur. Dit is een belangrijk kenmerk van het proces voor de vaststelling van de beloningen. • De Raad van Commissarissen hanteert interne richtlijnen voor het totale beloningspakket van de leden van de Raad van Bestuur. In geval van een verandering in de eigendomsverhoudingen zal de Raad van Commissarissen naar eigen goeddunken de maatregelen nemen die redelijkerwijze noodzakelijk zijn ter regulering van het totale beloningspakket dat potentieel kan worden ontvangen door de leden van de Raad van Bestuur. De Raad van Commissarissen is voornemens in de loop van 2009 meer precieze beloningscriteria te formuleren voor toepassing in een change of control-situatie. • De Raad van Commissarissen bewaakt de nauwkeurigheid van de (financiële) gegevens op basis waarvan de variabele beloningselementen worden toegekend. Voordat onvoorwaardelijke toekenning van variabele beloningselementen aan een lid van de Raad van Bestuur plaatsvindt, beoordeelt de Raad van Commissarissen de consequenties daarvan vanuit het oogpunt van redelijkheid en billijkheid, rekening houdend met de geldende normen in de samenlevingen waarin de onderneming actief is. • De Raad van Commissarissen streeft ernaar de communicatie naar alle stakeholders over het beloningsbeleid en de resultaten daarvan voortdurend te verbeteren. In 2008 voerde de Raad van Commissarissen verbeteringen door op het vlak van communicatie. In het jaarverslag over 2009 zal de Raad van Commissarissen in meer detail verslag doen over de naleving van de herziene governance code.

Heerlen, 17 februari 2009 De Raad van Commissarissen Cor Herkströter, voorzitter Ewald Kist, vice-voorzitter Louise Gunning-Schepers Pierre Hochuli Claudio Sonder Tom de Swaan Cees van Woudenberg

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

88


Jaarverslag 2008

www.dsm.com

89

Personalia

Raad van Commissarissen Cor Herkströter RA (1937, m), voorzitter Eerste benoeming: 2000. Einde huidige termijn: 2012. Functie: gepensioneerd; laatste functie: President van de Koninklijke Nederlandsche Petroleum Maatschappij N.V. en voorzitter van het Comité van Directeuren van de Koninklijke/ Shell Groep. Nationaliteit: Nederlandse. Commissariaten/nevenfuncties: voorzitter Adviescommissie Koninklijke NIVRA, voorzitter Kapitaalmarktcommissie AFM, lid Raad van Advies van Robert Bosch, emeritus hoogleraar Internationaal Management aan de Universiteit van Amsterdam. Ewald Kist (1944, m), vice-voorzitter Eerste benoeming: 2004. Einde huidige termijn: 2012. Functie: gepensioneerd; laatste functie: voorzitter Raad van Bestuur ING Groep. Nationaliteit: Nederlandse. Commissariaten/nevenfuncties: lid Raad van Commissarissen De Nederlandsche Bank N.V., Koninklijke Philips Electronics N.V., Stage Entertainment en Moody’s Investor Services, voorzitter van het Van Gogh Museum, lid Raad van Bestuur Vredespaleis te Den Haag en van de Stichting Nederland Amerika.

Claudio Sonder (1942, m) Eerste benoeming:2005. Einde huidige termijn: 2009. Functie: gepensioneerd; laatste functie: voorzitter Raad van Bestuur Celanese. Nationaliteit: Braziliaanse en Duitse. Commissariaten/nevenfuncties: bestuursvoorzitter van Lojas Renner S.A., lid Raad van Commissarissen Companhia Suzano de Papel e Celulose S.A., RBS S.A. Media Group, Cyrela Brazil Realty S.A., OGX S.A. en Hospital Albert Einstein. Tom de Swaan (1946, m) Eerste benoeming: 2006. Einde huidige termijn: 2010. Functie: gepensioneerd; laatste functie: lid Raad van Bestuur en Chief Financial Officer / Chief Risk Officer ABN AMRO. Nationaliteit: Nederlandse. Commissariaten/nevenfuncties: non-executive director GlaxoSmithKline Plc en bestuurslid van Zurich Financial Services, voorzitter Raad van Commissarissen Van Lanschot Bankiers N.V., lid Raad van Commissarissen Koninklijke Ahold N.V. en bestuurslid Koninklijk Concertgebouworkest en lid Raad van Toezicht Nederlands Kankerinstituut – Antoni van Leeuwenhoek Ziekenhuis.

Cees van Woudenberg (1948, m) Eerste benoeming: 1998. Einde huidige termijn: 2010. Louise Gunning-Schepers (1951, v) Functie: gepensioneerd; laatste functie: lid Executive Eerste benoeming: 2008. Einde huidige termijn: 2012. Committee Air France-KLM. Functie: voorzitter Raad van Bestuur van het Academisch Nationaliteit: Nederlandse. Medisch Centrum van de Universiteit Amsterdam en decaan Commissariaten/nevenfuncties: lid Raad van van de Medische Faculteit van de Universiteit van Amsterdam. Commissarissen Transavia C.V., Koninklijke Boskalis Nationaliteit: Nederlandse. Westminster N.V., Mercurius Group Wormerveer B.V., Commissariaten/nevenfuncties: voorzitter Raad van Toezicht Nederlandse Kamer van Koophandel en Rijksakademie van Beeldende Kunsten (Amsterdam) en Koninklijke Grolsch N.V. bestuurslid Stichting Comité voor het Amsterdams Concertgebouw, Arbo-Unie en Sanquin. Raad van Bestuur Feike Sijbesma (1959, m), voorzitter Pierre Hochuli (1947, m) Functie: voorzitter Raad van Bestuur DSM sinds mei 2007; Eerste benoeming: 2005. Einde huidige termijn: 2009. lid Raad van Bestuur sinds juli 2000. Functie: voorzitter Raad van Bestuur Devgen N.V. Nationaliteit: Nederlandse. Nationaliteit: Zwitserse. Commissariaten/nevenfuncties: lid algemeen bestuur Cefic Commissariaten/nevenfuncties: geen. (Europese branche-organisatie voor de chemische industrie), lid Raad van Toezicht Universiteit Utrecht en Raad van Toezicht Nationaal Regie Orgaan Genomics, lid van het Nederlands Innovatieplatform 2.0, lid Raad van Advies RSM Erasmus Universiteit en ECP.NL. e-mail: [email protected]

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

90

Personalia

Jan Zuidam (1948, m), vice-voorzitter Functie: sinds januari 2001 plaatsvervangend voorzitter Raad van Bestuur DSM, sinds januari 1998 lid Raad van Bestuur. Nationaliteit: Nederlandse. Commissariaten/nevenfuncties: lid Raad van Commissarissen Gamma Holding N.V., voorzitter Vereniging van de Nederlandse Chemische Industrie (VNCI), voorzitter Raad van Toezicht ORBIS medisch en zorgconcern, lid Nederlandse Academie voor Technologie en Innovatie, lid van het Platform Bèta Techniek, lid Raad van Aanbeveling Leaders for Nature. e-mail: [email protected]

Overige topfunctionarissen (per 1 januari 2009) Directeuren van businessgroepen DSM Nutritional Products

Leendert Staal

(1953)

- Human Nutrition and Health

Mauricio Adade

(1963)

- Animal Nutrition and Health

Antonio-Ruy Freire

(1949)


Alexander Wessels

(1964)

DSM Pharmaceutical Products DSM Anti-Infectives DSM Resins DSM Engineering Plastics DSM Dyneema

Rolf-Dieter Schwalb (1952, m), CFO Functie: lid Raad van Bestuur DSM en CFO sinds oktober 2006. Nationaliteit: Duitse. Commissariaten/nevenfuncties: geen. e-mail: [email protected]

DSM Elastomers DSM Fibre Intermediates

Bob Hartmayer

(1952)

Gerard de Reuver

(1956)

Ben van Kooten

(1951)

Roelof Westerbeek

(1963)

Christophe Dardel

(1960)

Jan Paul de Vries

(1958)

Edward Sheu

(1953)

DSM Melamine

Anton Robek

(1959)

DSM Agro

Renso Zwiers

(1955)

Frank Chouffoer

(1951)

DSM Energy

Directeuren van concernstafafdelingen en -services

Nico Gerardu (1951, m) Functie: lid Raad van Bestuur DSM sinds april 2006. Nationaliteit: Nederlandse. Commissariaten/nevenfuncties: lid Raad van Commissarissen Voestalpine Polynorm N.V. en voorzitter Raad van Commissarissen Holland Colours N.V. e-mail: [email protected]

Corporate Secretariat

Paul Fuchs

(1946)

Control & Accounting

Loek Radix

(1956)

Ben van Dijk

(1951)

Human Resources Strategy & Acquisitions

Hein Schreuder

(1951)

DSM Innovation Center

Rob van Leen

(1957)

Angelique Paulussen

(1959)

Communications Marketing Legal Affairs

Stephan Tanda (1965, m) Functie: lid Raad van Bestuur DSM sinds mei 2007. Nationaliteit: Oostenrijkse. Commissariaten/nevenfuncties: lid algemeen bestuur EuropaBio (Europese Associatie voor de Biotechnologische Industrie), SGCI (Zwitserse Associatie voor de Chemische en Farmaceutische Industrie) en ACC (American Chemistry Council). e-mail: [email protected]

Operational Audit Safety, Health, Environment

Vacature

-

Pieter de Haan

(1954)

Vacature

-

John Prooi

(1946)

& Manufacturing ICT

Aloys Kregting

(1967)

Sourcing

Ton Trommelen

(1950)

DSM Nederland

Jos Schneiders

(1951)

DSM China

Wei-Ming Jiang

(1956)

Strategic Projects

Jos Goessens

(1951)

Strategic Projects

Hans van Suijdam

(1950)

In 2009 maakte DSM een aantal benoemingen bekend. Hans van Suijdam, momenteel Director Strategic Projects in China, wordt per 1 april 2009 Director Corporate Operational Audit en Compliance Officer. Hij volgt Roelof Mulder op, die in november 2008 onverwachts overleed. Luca Rosetto (1963) wordt per 1 maart 2009 Corporate Vice President Safety, Health, Environment and Manufacturing als opvolger van John Prooi, die per die datum met pensioen gaat. Gerard de Reuver, momenteel businessgroepdirecteur van DSM Anti-Infectives, wordt per 1 maart 2009 Director Strategic Projects, verantwoordelijk voor het coördineren en ondersteunen van het programma gericht op het adresseren van de huidige economische omstandigheden en het uitvoeren van DSM’s veranderingsagenda. Hij zal worden opgevolgd door Stefan Doboczky (1967).

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

91

Corporate governance, risicomanagement, financieel beleid en daaraan verwante functies Organisatie Koninklijke DSM N.V. is een naamloze vennootschap die genoteerd is aan de Euronext Amsterdam effectenbeurs, met een Raad van Bestuur en een onafhankelijke Raad van Commissarissen. De Raad van Bestuur is verantwoordelijk voor de strategie, het portfoliobeleid, de inzet van mensen en middelen en de resultatenontwikkeling. De Raad van Commissarissen houdt toezicht op het beleid en het bestuur van de Raad van Bestuur en op de algemene gang van zaken in de onderneming en houdt daarbij rekening met de belangen van allen die bij de onderneming betrokken zijn. De jaarrekening wordt goedgekeurd door de Raad van Commissarissen en vervolgens ter vaststelling aan de Jaarlijkse Algemene Vergadering van Aandeelhouders voorgelegd. De Raad van Commissarissen geeft daarbij een toelichting op het in het voorafgaande jaar uitgeoefende toezicht. De onderneming is onderworpen aan haar Statuten, die op DSM’s website (www.dsm.com) te raadplegen zijn. De Algemene Vergadering van Aandeelhouders besluit over een wijziging van de Statuten met een absolute meerderheid van de uitgebrachte stemmen. Een besluit tot wijziging van de Statuten mag alleen worden genomen op basis van een voorstel daartoe van de Raad van Bestuur, onder goedkeuring door de Raad van Commissarissen. Leden van de Raad van Bestuur en van de Raad van Commissarissen worden benoemd (en eventueel ontslagen) door de Algemene Vergadering van Aandeelhouders. DSM verschaft zijn stakeholders op transparante wijze informatie over de doelstellingen, de besturing en de prestaties van de onderneming en streeft daarbij naar een open dialoog met aandeelhouders en andere belanghebbenden. DSM heeft een decentrale organisatie, bestaande uit businessgroepen die binnen hun eigen werkgebied verantwoordelijk zijn voor de belangrijkste bedrijfsfuncties op de korte en lange termijn. Dit waarborgt dat DSM flexibel, efficiënt en snel reageert op veranderende markt omstandigheden. Op concernniveau worden de Raad van Bestuur en de businessgroepen ondersteund door een aantal stafafdelingen. Onderlinge productleveringen en de diensten van een aantal gemeenschappelijke serviceafdelingen en onderzoeksafdelingen worden door de businessgroepen gecontracteerd tegen marktconforme tarieven.

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

Nederlandse corporate governance code DSM onderschrijft de Nederlandse corporate governance code (Code Tabaksblat) en past alle 113 bepalingen toe, op één bepaling na. De enige uitzondering betreft Best Practice III.5.11, welke stipuleert dat het voorzitterschap van de remuneratiecommissie niet vervuld dient te worden door de voorzitter van de Raad van Commissarissen. DSM beschouwt beloning als een integraal onderdeel van het benoemings- en retentiebeleid en dus van het human resource managementbeleid voor het topmanagement van de onderneming. DSM acht het daarom wenselijk dat de voorzitter van de Raad van Commissarissen rechtstreeks betrokken is bij de voorbereiding van besluiten die genomen worden door de voltallige Raad, ook met het oog op de rol van de voorzitter van de Raad van Commissarissen tegenover de Raad van Bestuur. Deze uitzondering op de code is besproken door de Algemene Vergadering van Aandeelhouders in 2005, waarbij geen bezwaren naar voren werden gebracht. Met betrekking tot Best Practice-bepaling II.1.7 dient te worden vermeld dat de heer Nico Gerardu, lid van de Raad van Bestuur, in de loop van 2007 de functie van voorzitter van de Raad van Commissarissen van een beursgenoteerde onderneming op zich nam (zie hoofdstuk Personalia). Dit is een tijdelijke situatie in afwachting van de benoeming van een opvolger als voorzitter van de Raad van Commissarissen van deze beursgenoteerde onderneming. Met betrekking tot de benoeming van leden van de Raad van Bestuur voor een periode van ten hoogste vier jaar (Best Practice II.1.1) dient te worden opgemerkt dat DSM zich al sinds de introductie van de Nederlandse corporate governance code in 2004 aan deze Best Practice houdt. Aangezien DSM afspraken die zijn gemaakt vóór de invoering van genoemde code wenst te respecteren, blijft de benoeming van twee huidige leden van de Raad van Bestuur voor onbepaalde tijd gelden. Met betrekking tot de Nederlandse corporate governance code dient te worden opgemerkt dat iedere substantiële wijziging in de corporate governance-structuur van de onderneming en in de mate waarin de onderneming de code naleeft dient te worden voorgelegd aan de Algemene Vergadering van Aandeelhouders ter bespreking als apart agendapunt.

92

Corporate governance, risicomanagement, financieel beleid en daaraan verwante functies Organisatie Nederlandse corporate governance code Besturingsmodel Risicomanagementsysteem Risico’s Financieel beleid

Alle documenten in relatie tot de implementatie van de Nederlandse corporate governance code zijn te vinden op DSM’s website (www.dsm.com, onderdeel Governance).

van Bestuur en de concernstaven en omvat ook de governance-relaties met de naasthogere niveaus (Raad van Commissarissen / aandeelhouders) en de bedrijfsonderdelen.

DSM heeft kennis genomen van de aangepaste Nederlandse corporate governance code zoals gepubliceerd op 10 december 2008. In zijn jaarverslag over 2009 zal DSM een hoofdstuk opnemen over de mate waarin de onderneming deze aangepaste code naleeft. Dit hoofdstuk zal worden voorgelegd aan de Jaarlijkse Algemene Vergadering van Aandeelhouders in 2010 ter bespreking als apart agendapunt. In 2009 zal DSM de code bestuderen en de aangepaste principes en best practices implementeren voor zover van toepassing.

In 2008 is het besturingsmodel aangepast aan de overgang van vier naar vijf clusters per 1 januari 2008. De huidige vijf clusters zijn Nutrition, Pharma, Performance Materials, Polymer Intermediates en Base Chemicals and Materials. De nieuwe indeling vond plaats om de geplande desinvestering van activiteiten in het cluster Base Chemicals and Materials te vergemakkelijken.

Jaarlijkse Algemene Vergadering van Aandeelhouders Op 26 maart 2008 werd de Jaarlijkse Algemene Vergadering van Aandeelhouders gehouden. De agenda was grotendeels gelijk aan die van voorgaande jaren. Een bijzonder punt op de agenda was het besluit om het jaarverslag en de jaarrekening voor 2008 en daaropvolgende jaren op te stellen in het Engels. Alle voorgestelde besluiten werden aangenomen.

DSM’s algehele besturingsmodel is in onderstaande figuur weergegeven samen met de belangrijkste besturings elementen en regels per niveau.

Aandeelhouders Statuten

Raad van Commissarissen

Besturingsmodel Het besturingsmodel van DSM bleef in 2008 ongewijzigd nadat het in 2006 was aangepast aan de strategie Vision 2010. De businessgroepen vormen de voornaamste bouwstenen van de organisatie; zij zijn integraal verantwoordelijk voor hun activiteiten op de korte en lange termijn en hebben de beschikking over alle bedrijfsfuncties die essentieel zijn voor het succes daarvan. Om de selectieve bundeling van expertise en implementatie-capaciteiten op het gebied van marktbenadering, producten en technologieën te vergemakkelijken zijn de businessgroepen die op deze gebieden de grootste overeenkomsten vertonen gegroepeerd in clusters. De businessgroepen in een bepaald cluster rapporteren aan een lid van de Raad van Bestuur. Dit bestuurslid is verantwoordelijk voor het managen van de synergie binnen het cluster. Om de onafhankelijkheid van het financieel bestuur voldoende veilig te stellen is ervoor gezorgd dat de Chief Financial Officer geen businessgroepen heeft die aan hem rapporteren.

Raad van Bestuur / Concern

Bedrijfsonderdelen

• • • •

Reglement voor de Raad van Commissarissen Charter van de Audit-commissie Charter van de Benoemingscommissie Charter van de Remuneratiecommissie

• Reglement voor de Raad van Bestuur • Besturingskader voor het concernniveau

Besturingskader voor bedrijfsonderdelen

Opmerking: alle interne regels zijn van toepassing naast de toepasselijke nationale en internationale weten regelgeving; bij strijdigheid prevaleren de laatste.

Voor de duidelijkheid volgt hier een korte samenvatting van de belangrijkste aspecten van het besturingskader op het niveau van de Raad van Bestuur en de concernstaven en op operationeel niveau:

• De Raad van Bestuur handelt volgens het Reglement voor de Raad van Bestuur. • Daarnaast handelen de Raad van Bestuur en de concernstaven en -services in overeenstemming met het Het besturingskader voor het concernniveau beschrijft de besturingskader voor het concernniveau. Dit houdt onder relaties tussen de bovengenoemde voornaamste bouwstenen meer in dat zij zich houden aan de DSM Values en relevante van de organisatie en de geografische en functionele aan concernbeleidslijnen en Corporate Requirements, en de sturing daarvan. Het kader beschrijft tevens de belangrijkste strategische richting en doelstellingen van de onderneming processen (inclusief besluitvormingsprocessen), verant bepalen in de Corporate Strategy Dialogue (CSD). Het woordelijkheden en ‘spelregels’ op het niveau van de Raad

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

93

Corporate governance, risicomanagement, financieel beleid en daaraan verwante functies

kader definieert tevens de rollen van de clusters, concern stafafdelingen, business-ondersteunende functies op basis van gedeelde competenties, de besturingsfunctie voor China, het DSM Innovation Center en de charters van de verschillende bestuurslichamen. Samen beschrijven deze de basisorganisatiestructuur en de verdeling van verantwoordelijkheden tussen de Raad van Bestuur, de concernstaven en centrale functies en de businessgroepen en clusters. • De bedrijfsonderdelen voeren hun activiteiten uit binnen de parameters van het besturingskader voor bedrijfsonderdelen. Dit houdt onder meer in dat de bedrijfs onderdelen voor het bepalen van hun strategie en doelstellingen gebruikmaken van het Business Strategy Dialogue-proces, waarin verschillende scenario’s en bijbehorende risicoprofielen worden onderzocht. Het model gebiedt verder dat de uitvoering van de strategie dient te geschieden in overeenstemming met concernbeleidslijnen en meerjarenplannen in verschillende functionele gebieden en onder naleving van de Corporate Requirements. Wanneer de situatie daarom vraagt worden de Corporate Requirements uitgebreid met zogeheten Corporate Directives (bijvoorbeeld een reisverbod om veiligheidsredenen). De bedrijfsonderdelen houden zelf toezicht op de naleving van de Corporate Requirements en de effectiviteit van het systeem voor risicomanagement en internal control. Over deze naleving vindt regelmatig overleg plaats tussen de Raad van Bestuur en de bedrijfsonderdelen. Bovendien worden de bedrijfsonderdelen gemiddeld eens per drie jaar onderworpen aan een audit door de afdeling Corporate Operational Audit (COA). De directeur van COA rapporteert aan de voorzitter van de Raad van Bestuur en heeft de bevoegdheid om te overleggen met de voorzitter van de Audit-commissie van de Raad van Commissarissen. Bovendien fungeert de directeur van COA als Compliance Officer met betrekking tot misbruik van voorkennis en is hij voorzitter van het DSM Alert Committee, dat verantwoordelijk is voor de uitvoering van de klokkenluiderregeling.

Het risicomanagementsysteem van DSM is gebaseerd op het COSO-ERM model. Het is erop gericht het risicomanagementproces maximaal te integreren in de reguliere bedrijfsprocessen. Het omvat instrumenten voor risicobeoordeling, beheersmaatregelen voor veel voorkomende risico’s binnen de onderneming en bewakingsen rapportageprocedures en -systemen. De interne beheersmaatregelen voor de goederen- en geldstromen zijn ‘ingebouwd’ in de gestandaardiseerde bedrijfsprocessen en er zijn instrumenten ontwikkeld om de uitvoering ervan te ondersteunen en de effectiviteit ervan in de praktijk te meten. Zodoende kan op efficiënte wijze een hoog niveau van internal control worden bereikt. Het risicomanagementsysteem wordt regelmatig aangepast en geoptimaliseerd op basis van interne en externe ontwikkelingen en de resultaten van de diverse monitoring activiteiten zoals hierboven beschreven. De belangrijkste ontwikkelingen worden hieronder beschreven. DSM’s groei, diversiteitsbeleid en acquisities leiden tot een grotere instroom van hoger management van buiten de onderneming. Om ervoor te zorgen dat deze managers vertrouwd zijn met de DSM Values en met DSM’s besturings systeem en risicomanagementsysteem is een Corporate Directive opgesteld waarin wordt bepaald dat zij kennis moeten nemen van een aantal belangrijke documenten en deze met hun leidinggevende moeten bespreken. Om nieuwe managers op betere wijze te laten kennis maken met het risicomanagementsysteem is een e-learning-module ontwikkeld waarbij gebruik wordt gemaakt van het intranet. De trainingsactiviteiten op het gebied van risicomanagement werden in 2008 aanzienlijk uitgebreid, onder meer om specifieke doelgroepen te bereiken zoals risicomanagers en lijnmanagers in China en business controllers. Er is nu ook een Chinese versie beschikbaar van de Corporate Requirements.

Gedurende het verslagjaar werd voor een aantal gebieden onderkend dat het risicoprofiel was toegenomen of dat de bestaande processen voor risicomanagement en controle Risicomanagementsysteem zwakke punten vertoonden. Deze gebieden omvatten onder meer de beveiliging van betalingsprocessen, het afdekken van De belangrijkste risico’s en het functioneren van het commodities, bescherming tegen productaansprakelijkheid risicomanagementsysteem worden onderstaand beschreven. en bescherming tegen het verlies van intellectuele eigendom. Hier wordt een algemene beschrijving gegeven van het Op deze gebieden werden maatregelen genomen om het systeem en de ontwikkelingen met betrekking tot dit systeem. risicomanagementsysteem te verbeteren. Een volledige beschrijving van het risicomanagementsysteem van DSM is te vinden op de internetsite van DSM (www.dsm.com, onderdeel Governance).

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

94


Risico’s De risico’s die als potentieel belangrijk zijn aangemerkt, staan vermeld in het volgende overzicht. Op de website van DSM (www.dsm.com) wordt de aard van al deze risico’s beschreven. Bovendien wordt in de jaarrekening op pagina 142 informatie verschaft over financiële risico’s. De belangrijkste risico’s zijn hieronder voorzien van een asterisk.

Generieke risico’s • Mondiale financiële en economische ontwikkelingen* • Algemene marktomstandigheden en commoditisering*

systeem voor risicomanagement en interne controle van de onderneming is zodanig ingericht dat dit soort ontwikkelingen tijdig wordt onderkend en aangepakt, maar dit kan vanzelfsprekend nimmer met totale zekerheid gebeuren.

Financieel beleid DSM handhaaft een solide balans en beperkt de financiële risico’s. Dit vormt een basis voor en draagt bij aan effectief risicomanagement, en zorgt er tevens voor dat de onderneming ook in economisch mindere tijden zijn strategieën kan uitvoeren.

• Politieke risico’s • Valutarisico’s en renterisico’s • Risico’s van derivaten die voor afdekkingsdoeleinden worden gebruikt Strategische risico’s • Desinvesteringen*, acquisities* en joint ventures • Innovatie (nieuwe markten, producten en technologieën)* • Personeel, organisatie en cultuur* Specifieke risico’s • Reputatierisico’s • Klantrisico’s

Een van de kerndoelstellingen van Vision 2010 is het behalen van een cash flow return on investment (CFROI) die ten minste 100 basispunten hoger is dan de weighted average cost of capital (WACC). DSM streeft tevens naar een nettoschuldpositie tussen 30% en 40% van het groepsvermogen plus nettoschuld, onder normale omstandigheden (momenteel is de doelstelling om beneden 30% te blijven), en een bedrijfsresultaat vóór afschrijvingen (EBITDA) van ten minste 8,5 keer het saldo van financiële baten en lasten. Dit onderstreept het streven van DSM om zijn langetermijn ‘single-A’ kredietwaardigheidsrating te behouden.

• Risico’s ten aanzien van productieprocessen • Risico’s ten aanzien van prijs en beschikbaarheid van grondstoffen en energie* • Productaansprakelijkheidsrisico’s • Niet-verzekerbare risico’s • ICT-risico’s • Risico’s ten aanzien van bescherming van intellectuele eigendom • Projectrisico’s • Financiële risico’s • Pensioenrisico’s • Falende interne controle Zie www.dsm.com, onderdeel Governance.

Voor het beheersen van alle genoemde risico’s zijn strategieën bepaald en controlemaatregelen getroffen als onderdeel van het risicomanagement. Niettemin houden deze risico’s een mate van onzekerheid in waardoor de werkelijke resultaten kunnen afwijken van prognoses. Verder kunnen er risico’s zijn die de onderneming nog niet volledig heeft kunnen beoordelen en die momenteel van ‘ondergeschikt’ belang worden geacht, maar die later van wezenlijke invloed op de resultaten van de onderneming kunnen blijken te zijn. Het

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

Een belangrijk onderdeel van de financiële strategie is de aanwending van de kasstroom. Deze wordt primair gebruikt voor investeringen gericht op het versterken van bestaande businessposities en het uitkeren van dividend aan de aandeelhouders en vervolgens voor het versterken van de activiteiten op het gebied van Life Sciences en Materials Sciences door middel van zorgvuldig geselecteerde acquisities. Incidenteel kiest de onderneming ervoor om eigen aandelen in te kopen. Dit kan gebeuren indien blijkt, op grond van een analyse voor de middellange termijn van de primaire behoefte aan kasmiddelen en bij een blijvende ‘single-A’-rating voor de kredietwaardigheid, dat een deel van de liquide middelen overtollig is. DSM streeft ernaar een stabiel en bij voorkeur stijgend dividend te bieden. Om verwatering van de winst per aandeel als gevolg van uitoefening van opties door management en personeel te voorkomen, koopt DSM eigen aandelen in voor zover dit wenselijk is en tegen een redelijke prijs gerealiseerd kan worden.

95

Corporate governance, risicomanagement, financieel beleid en daaraan verwante functies

Een belangrijk criterium voor acquisities is dat het betreffende bedrijf qua technologische en/of marktcompetenties bij DSM past. Ieder overgenomen bedrijf dient in principe direct bij te dragen aan de nettowinst per aandeel van DSM en te voldoen aan de eisen van de onderneming ten aanzien van rendement en groei. In sommige gevallen, bijvoorbeeld bij kleine acquisities van innovatieve groeibedrijven, is deze eis wellicht niet geschikt en in dat geval wordt ze niet toegepast.

op het realiseren en op lange termijn waarborgen van een optimale positie op het gebied van belastingen.

De investor relations-functie heeft als primaire taak het onderhouden van de contacten met (potentiële) aandeel houders van DSM en de analisten die aandeelhouders adviseren. Het doel van deze functie is het geven van hoogwaardige voorlichting aan beleggers en analisten over de ontwikkelingen bij DSM, waarbij er op wordt gelet dat DSM’s beleid op de verschillende deelgebieden in de relevante informatie gelijkelijk en gelijktijdig aan alle belang financiële functie is sterk gericht op soliditeit, betrouwbaarheid hebbenden wordt verschaft en voor hen toegankelijk is. en optimale bescherming van de kasstromen. De financiële functie heeft een belangrijke taak bij de sturing van De assurantiefunctie heeft tot taak zorg te dragen voor een de onderneming. afgewogen balans tussen het zelf financieren van corporate (hazardous) risks dan wel het overdragen daarvan aan De accounting- en controlfunctie zorgt voor de vastlegging van externe verzekeraars, waarbij wordt uitgegaan van de transacties, de financiële verslaglegging en het beoordelen en relatieve kosten daarvan en de risicobereidheid van DSM. adviseren met betrekking tot de bedrijfsprocessen gericht op Uitgangspunt is de filosofie van de onderneming met de financiële doelstellingen van de onderneming. Het beleid in betrekking tot risicomanagement. Volgens die filosofie moet deze functie richt zich voornamelijk op het verkrijgen en een concernbreed risicobewustzijn ertoe leiden dat inzicht beschikbaar stellen van betrouwbare financiële informatie die wordt verkregen in de risico’s waarmee een onderneming als adequaat is voor de sturing van de onderneming en op het DSM kan worden geconfronteerd, en dat deze risico’s worden voldoen aan de wettelijke eisen en overige eisen ten aanzien beheerst, voorkomen en beperkt. Een verzekeringspolis van behoorlijk bestuur. wordt in dat licht gezien als een instrument dat in laatste instantie wordt gebruikt voor het beheersen van deze risico’s. De treasuryfunctie heeft als taak zorg te dragen voor de De beleidskeuze om wel of niet extern te verzekeren wordt financiering van het concern en zijn onderdelen, de mede bepaald door de omvang van de risk exposure in relatie liquiditeiten te beheren en de valutarisico’s en renterisico’s tot de financiële parameters die voor een beursgenoteerde te managen. Voor de juiste uitvoering van dit beleid en de vennootschap zoals DSM relevant zijn en die tevens optimalisatie van de resultaten hanteert DSM stringente maatgevend zijn voor de hoogte van het eigen risico dat de interne richtlijnen, procedures, organisatorische maatregelen onderneming bereid is te dragen. en marktgerelateerde benchmarks. Het treasurybeleid richt zich met name op het beheersen van de financiële risico’s Alle DSM-onderdelen moeten hun resultaten periodiek waaraan het concern en zijn onderdelen blootstaan, rapporteren en voldoen aan de Corporate Requirements op respectievelijk het optimaliseren van het saldo van financiële het gebied van financiën. Naleving van de eisen met baten en lasten. betrekking tot financiële administratie en rapportage wordt iedere drie maanden bevestigd door middel van een door het De fiscale functie heeft als taak om de positie van de management ondertekende schriftelijke verklaring. In de onderneming met betrekking tot belastingen te managen. voorbereidingsfase wordt het jaarverslag eerst besproken Deze taak omvat het verzorgen of beoordelen van de door de Raad van Bestuur met de Audit-commissie van de belangrijkste belastingaangiften en het beoordelen van Raad van Commissarissen en de externe accountant en acquisities, desinvesteringen en liquidatie van bedrijfs daarna met de voltallige Raad van Commissarissen. onderdelen en/of joint ventures, evenals herstructurerings Kwartaalcijfers worden besproken door de Raad van Bestuur, programma’s en reorganisaties. Verdere taken van deze de Audit-commissie en de externe accountant. De functie zijn het beoordelen van de fiscale consequenties van onderneming hanteert een vast rooster voor de publicatie van grensoverschrijdende activiteiten tussen bedrijfsonderdelen de financiële resultaten. zoals interne verrekenprijzen, grensoverschrijdende activiteiten die leiden tot het op enigerlei wijze vestigen in het buitenland en wijzigingen in het aandeelhoudersbelang van juridische entiteiten. Het beleid in de fiscale functie richt zich

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

96


Jaarverslag 2008

www.dsm.com

97

Informatie overover het aandeel DSM Informatie het aandeel

Aandelen en beursnoteringen De gewone aandelen Koninklijke DSM N.V. zijn genoteerd aan de Euronext effectenbeurs in Amsterdam (fondscode 00982, ISIN code NL0000009827). Opties op gewone aandelen DSM worden verhandeld op de Europese Optiebeurs te Amsterdam (Euronext.liffe). In de Verenigde Staten loopt een sponsored unlisted American Depositary Receipts (ADR) programma via Citibank NA (Cusip 780249108), waarbij vier ADR’s de waarde van één gewoon aandeel DSM vertegenwoordigen. Naast gewone aandelen zijn door DSM 44,04 miljoen cumulatief preferente aandelen A geplaatst, die niet aan de beurs genoteerd zijn. Deze zijn geplaatst bij institutionele beleggers. De cumprefs A hebben hetzelfde stemrecht als gewone aandelen, aangezien hun nominale waarde van € 1,50 per aandeel dezelfde is als de nominale waarde van de gewone aandelen. Voor de overdracht van de cumulatief preferente aandelen A is de goedkeuring van de Raad van Bestuur vereist, tenzij de aandeelhouder wettelijk verplicht is zijn aandelen over te dragen aan een vorige aandeelhouder. Mededelingen zoals aangegeven in het Besluit van 5 april 2006 tot uitvoering van artikel 10 van Richtlijn 2004/25/EG van het Europees Parlement en de Raad van de Europese Unie betreffende het openbaar overnamebod staan – voorzover van toepassing – vermeld in deze paragraaf en op de volgende plaatsen in het jaarverslag: het onderdeel Corporate governance, noten bij de jaarrekening (18 Vermogen, 20 Opgenomen leningen en 28 Op aandelen gebaseerde beloningen) en het onderdeel Overige gegevens.

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

DSM

Programma voor inkoop eigen aandelen Op 27 september 2007 kondigde DSM een tweede programma voor de inkoop van eigen aandelen aan, identiek aan het in 2006 gestarte programma. De eerste fase van dit tweede programma ging op 1 oktober 2007 van start en liep tot 12 december 2007. Gedurende deze fase kocht de onderneming 6.855.000 eigen aandelen in voor een totaal bedrag van € 250 miljoen. De tweede fase van het programma startte op 5 mei 2008 en werd afgerond op 8 juli 2008. Gedurende deze fase kocht DSM 6.615.000 aandelen in voor een totaal bedrag van € 250 miljoen. Zoals in 2008 is aangekondigd is de timing van de inkoop van de laatste € 250 miljoen aan eigen aandelen herzien. DSM heeft besloten om af te zien van de laatste tranche van € 250 miljoen. Ultimo 2008 waren er 162.227.062 uitstaande aandelen. Het gemiddelde aantal uitstaande gewone aandelen in 2008 bedroeg 164.195.834. Alle geplaatste aandelen zijn volgestort. Dividend-herbeleggingsregeling voor aandeelhouders Koninklijke DSM N.V. ABN AMRO Bank N.V. biedt aandeelhouders van DSM de mogelijkheid deel te nemen aan een dividendherbeleggingsregeling (Dividend Re-Investment Plan, DRIP). Door deel te nemen aan deze regeling kunnen DSMaandeelhouders hun netto-dividend direct herbeleggen in additionele aandelen DSM.

98

Informatie over het aandeel DSM

Ontwikkeling aantal gewone aandelen DSM

2008

Geplaatst

Stand 1 januari Mutaties

181.425.000

2007

Ingekocht

Uitstaand

14.528.140

Uitstaand

166.896.860

184.849.837

Heruitgifte aandelen in verband met uitoefening optierechten

-

(1.945.202)

1.945.202

2.730.031

Inkoop eigen aandelen

-

6.615.000

(6.615.000)

(20.683.008)

Stand 31 december

181.425.000

19.197.938

162.227.062

166.896.860

164.195.834

Gemiddeld aantal uitstaande gewone aandelen

DSM-koersen Euronext Amsterdam (€ per gewoon aandeel):

Hoogste slotkoers

Laagste slotkoers Ultimo jaar

41,27

15,76

18,33

Aandelenspreiding In het kader van de (Nederlandse) Wet Melding Zeggenschap moeten belangen van 5% of meer in een Nederlandse onderneming worden gemeld aan de Autoriteit Financiële Markten (AFM). Volgens het register van de AFM hadden de volgende aandeelhouders gemeld dat zij per 1 januari 2009 een belang van 5-10% bezaten in het totale aandelenkapitaal van DSM: • Fortis Verzekeringen Nederland N.V. • Coöperatieve Centrale Raiffeisen-Boerenleenbank B.A. • Aviva plc

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

Uitgifte van aandelen Uitgifte van aandelen geschiedt ingevolge een besluit van de Raad van Bestuur. Het besluit is onderworpen aan de goedkeuring van de Raad van Commissarissen. De omvang van deze bevoegdheid van de Raad van Bestuur wordt vastgesteld bij besluit van de Algemene Vergadering van Aandeelhouders en betreft ten hoogste alle nog niet uitgegeven aandelen van het maatschappelijk kapitaal zoals dit luidt of te eniger tijd zal luiden. Tijdens de Jaarlijkse Algemene Vergadering van Aandeelhouders op 26 maart 2008 werd deze bevoegdheid verlengd tot en met 26 september 2009, met dien verstande dat deze bevoegdheid van de Raad van Bestuur in het geval van de uitgifte van gewone aandelen beperkt zal zijn tot een aantal aandelen waarvan het nominale bedrag 10% van het geplaatste aandelenkapitaal bedraagt, en tot nog eens 10% van het geplaatste aandelenkapitaal indien de uitgifte plaatsvindt in het kader van een fusie of acquisitie.

99


Inkoop van eigen aandelen De onderneming mag ingevolge een besluit van de Raad van Bestuur volgestorte eigen aandelen verkrijgen, op voorwaarde dat het nominale bedrag van de aandelen in haar kapitaal niet meer beloopt dan een tiende van het geplaatste kapitaal. Het besluit is onderworpen aan de goedkeuring van de Raad van Commissarissen. Tijdens de Jaarlijkse Algemene Vergadering van Aandeelhouders op 26 maart 2008 werd aan de Raad van Bestuur de bevoegdheid tot verkrijging van eigen aandelen verleend voor een periode van 18 maanden vanaf genoemde datum.

Aandeel DSM Het jaar 2008 was wederom een turbulent jaar voor de wereldwijde aandelenmarkten en de ontwikkeling van het aandeel DSM vormde daarop geen uitzondering. Het aandeel begon het jaar op een koers van € 32,36.

DSM-aandelenbezit van leden van de Raad van Bestuur van DSM Het cumulatieve DSM-aandelenbezit van de vijf bestuursleden nam in 2008 toe van 12.050 tot 23.027 stuks. Deze aandelen dienen als langetermijnbelegging in de vennootschap.

Toen in september de wereldwijde aandelenmarkten te lijden kregen van de onrust op de financiële markten, daalde de koers van het aandeel DSM in lijn met de rest van de markt. Het aandeel sloot het jaar af op een koers van € 18,33.

Bestuurslid

DSM-

DSM-

aandelenb ezit op

aandelenbezit op

31 december 2008

1 januari 2008

Feike Sijbesma, voorzitter

5.500

2.500

Jan Zuidam, vice-voorzitter

2.423

2.350

Rolf-Dieter Schwalb, CFO

5.500

2.500

Nico Gerardu

5.056

2.500

Stephan Tanda

4.548

2.200

Geografische spreiding van uitstaande aandelen DSM (excl. cumprefs A) 2008

In %

Op 6 februari 2009 was DSM 20 jaar beursgenoteerd. Om dit te vieren luidde

2007

23

39

Noord-Amerika

28

16

België / Luxemburg

4

6

Frankrijk

4

4

21

18

Duitsland

8

6

Zwitserland

4

4

Overige landen

8

7

Jaarverslag 2008

bestuursvoorzitter Feike Sijbesma de openingsgong op Euronext Amsterdam.

Nederland

Verenigd Koninkrijk

Gedurende de eerste maanden van het jaar bewoog de koers van het aandeel DSM in lijn met de rest van de markt. Eind maart verhoogde DSM de jaarverwachting en luidde daarmee een periode in waarin het aandeel aanzienlijk beter presteerde dan de markt.

www.dsm.com

100


Koersontwikkeling DSM-aandeel versus AEX en Dow Jones Euro Stoxx Chemical Index, 2008 In € DSM

AEX Index

Dow Jones Euro Stoxx Chemical Index

50 45 40 35 30 25 20 15 10 1/08

2/08

3/08

4/08

5/08

6/08

7/08

8/08

9/08 10/08 11/08 12/08

Omzet DSM-aandelen 2008 x miljoen aandelen

december november oktober september augustus juli juni mei april maart februari januari 0

10

Jaarverslag 2008

20

30

40

50

www.dsm.com

60

101

Jaarverslag 2008

www.dsm.com

102

Jaarrekening

Jaarverslag 2008 Jaarverslag

www.dsm.com www.dsm.com

109 103

Jaarrekening Geconsolideerde overzichten

Overzicht van de belangrijkste waarderingsgrondslagen

prestaties worden gerapporteerd en beoordeeld tot aan het niveau van het bedrijfsresultaat. DSM heeft bepaald dat de clusters Nutrition, Pharma, Performance Materials, Polymer Uitgangspunten Intermediates en Base Chemicals and Materials rapporteerbare De geconsolideerde jaarrekening van DSM is opgesteld in segmenten vertegenwoordigen, naast Other activities. De overeenstemming met de International Financial Reporting clusters zijn georganiseerd naar de soorten producten die zij Standards (IFRS) zoals aanvaard voor gebruik binnen de produceren en de aard van de markten die zij bedienen. De Europese Unie. De door DSM toegepaste waarderingswaarderingsgrondslagen die voor deze geconsolideerde grondslagen zijn in overeenstemming met de op overzichten zijn gehanteerd gelden ook voor de 31 december 2008 van kracht zijnde IFRS en uitspraken van de bedrijfssegmenten. De transactieprijzen voor leveringen tussen International Financial Reporting Interpretation Committee segmenten worden bepaald op zakelijke basis. De resultaten, (IFRIC). activa en verplichtingen van een segment omvatten zowel posten die rechtstreeks tot dat segment behoren als posten die Consolidatie redelijkerwijs en consistent aan dat segment kunnen worden In de geconsolideerde jaarrekening worden Koninklijke DSM toegerekend. Naast de informatie over de bedrijfssegmenten N.V. en haar dochtermaatschappijen alsmede het aandeel van wordt selectief informatie verschaft per land en per regio. DSM in joint ventures (samen ‘DSM’ of ’groep’) opgenomen. Een dochtermaatschappij is een entiteit waarover DSM de Omrekening vreemde valuta's beslissende zeggenschap heeft. Beslissende zeggenschap is de De presentatievaluta van de groep is de euro. macht om het financiële en operationele beleid van de entiteit te sturen teneinde voordelen te verkrijgen uit haar activiteiten. De Elke entiteit van de groep legt transacties en balansposten in de financiële gegevens van dochtermaatschappijen worden voor administratie vast in haar eigen functionele valuta. Transacties 100% in de consolidatie opgenomen. Het belang van derden in die in een andere dan de eigen functionele valuta worden het vermogen en het groepsresultaat wordt afzonderlijk vermeld. uitgedrukt, worden opgenomen tegen de contante Een joint venture is een entiteit waarin DSM een belang houdt en wisselkoersen die gelden op de transactiedatum. Monetaire waarover DSM met derden op basis van een contractuele balansposten uitgedrukt in een andere dan de eigen functionele afspraak gezamenlijk beslissende zeggenschap uitoefent. Joint valuta worden omgerekend tegen de koers per balansdatum. ventures worden in de geconsolideerde jaarrekening Koersverschillen die voortvloeien uit de afwikkeling van deze opgenomen volgens de methode van de proportionele transacties en uit de omrekening van monetaire posten worden consolidatie. in de winst-en-verliesrekening verwerkt. Dochtermaatschappijen en joint ventures worden geconsolideerd vanaf de acquisitiedatum tot het moment waarop DSM niet langer beschikt over de beslissende zeggenschap, resp. de gezamenlijke beslissende zeggenschap met derden. Bij de consolidatie worden alle intercompanyverhoudingen in de balans, intercompany-transacties en nietgerealiseerde winsten of verliezen uit intercompany-leveringen geëlimineerd. Ongerealiseerde verliezen worden niet geëlimineerd als deze verliezen een aanwijzing zijn van een bijzondere waardevermindering van het overgedragen actief. In dat geval wordt een waarde-aanpassing vanwege een bijzondere waardevermindering van het actief opgenomen.

Niet-monetaire activa die luiden in een andere dan de functionele valuta blijven omgerekend worden tegen de koers die gold bij de initiële opname en geven geen aanleiding tot koersverschillen.

Bij de consolidatie worden de balansen van dochtermaatschappijen en joint ventures waarvan de functionele valuta niet de euro is, omgerekend in euro tegen de koers per balansdatum. De winst-en-verliesrekeningen van deze entiteiten worden in euro omgerekend tegen de gemiddelde wisselkoersen van de betreffende periode. Goodwill die is betaald bij acquisitie wordt uitgedrukt in de functionele valuta van de geacquireerde entiteit. De koersverschillen die voortvloeien uit de omrekening van de netto-investering in entiteiten met een andere functionele valuta dan de euro worden verwerkt in het vermogen Segmentatie De informatie wordt gesegmenteerd naar de bedrijfssegmenten (Translatiereserve). Dit geldt ook voor koersverschillen op leningen en andere financiële instrumenten voor zover deze het waarover afzonderlijke financiële informatie beschikbaar is die valutarisico in verband met de netto-investering afdekken. Bij regelmatig wordt geëvalueerd door de hoogste operationele desinvestering van een entiteit met een andere functionele valuta besluitvormer. De Raad van Bestuur beslist over de toewijzing van middelen en beoordeelt de prestaties van de clusters. Deze dan de euro worden de cumulatieve koersverschillen uit hoofde

Jaarverslag 2008


110 104

Jaarrekening Geconsolideerde overzichten Jaarrekening Koninklijke DSM N.V. Overige gegevens Vijf jaar DSM Toelichting op enkele financiële begrippen en ratio's

van de omrekening van de netto-investering in de winst-enverliesrekening verwerkt.

voortgekomen uit ontwikkelingsuitgaven worden getoetst op een eventuele bijzondere waardevermindering indien er aanwijzingen zijn dat de boekwaarde wellicht hoger is dan de Onderscheid tussen vlottende en vaste activa en tussen realiseerbare waarde. Eventuele bijzondere kortlopende en langlopende schulden waardeverminderingen worden opgenomen in de winst-enActiva (schulden) worden als vlottend (kortlopend) gerubriceerd verliesrekening. als ze naar verwachting binnen 12 maanden na balansdatum worden gerealiseerd (afgewikkeld). Materiële vaste activa De materiële vaste activa worden gewaardeerd tegen de Immateriële activa kostprijs verminderd met afschrijvingen op lineaire basis, en Goodwill is het overschot van de verkrijgingsprijs van een verminderd met eventuele bijzondere waardeverminderingen. acquisitie boven DSM’s aandeel in de netto reële waarde van de Bouwrente wordt geactiveerd. Uitgaven in verband met groot, identificeerbare activa en verplichtingen van een geacquireerde periodiek onderhoud worden geactiveerd en afgeschreven over dochtermaatschappij, joint venture of geassocieerde de periode tot de volgende onderhoudsstop. deelneming. Goodwill betaald bij de acquisitie van dochtermaatschappijen en joint ventures wordt opgenomen De materiële vaste activa worden systematisch afgeschreven onder de immateriële activa. Goodwill betaald bij de acquisitie over de geschatte gebruiksduur. Jaarlijks wordt de geschatte van geassocieerde deelnemingen wordt begrepen in de resterende gebruiksduur van de individuele activa getoetst, boekwaarde van deze geassocieerde deelnemingen. Goodwill rekening houdende met economische en technologische wordt niet afgeschreven maar wordt jaarlijks, en als er veroudering, en met normale slijtage. In de regel wordt initieel aanwijzingen zijn dat de boekwaarde wellicht hoger is dan de uitgegaan van de volgende verwachte gebruiksduur: voor realiseerbare waarde, getoetst op een eventuele bijzondere gebouwen 10-50 jaar, voor machines en installaties 5-15 jaar, waardevermindering. De boekwaarde van de goodwill van een voor overige bedrijfsmiddelen 4-10 jaar. Op grond wordt niet entiteit wordt verwerkt in het resultaat op de desinvestering van afgeschreven. de entiteit. De kosten van de opsporing, ontwikkeling en productie van olie Immateriële activa die zijn geacquireerd in het kader van een en gas worden verantwoord volgens de successful effortsbedrijfscombinatie worden opgenomen tegen de reële waarde methode. De kosten van succesvolle en nog niet voltooide olieper acquisitiedatum en vervolgens afgeschreven over de en gasboringen worden geactiveerd als materiële vaste activa. verwachte levensduur, die varieert van 5 tot 15 jaar. De geschatte contant gemaakte kosten van toekomstige buitengebruikstelling van productieplatformen voor olie- en Aangekochte licenties, octrooien en applicatiesoftware worden gaswinning en locatieherstel worden geactiveerd en gewaardeerd tegen de historische kostprijs verminderd met afgeschreven. Materiële vaste activa die betrekking hebben op afschrijvingen op lineaire basis en verminderd met eventuele de opsporing van olie en gas worden afgeschreven op basis van bijzondere waardeverminderingen. De verwachte gebruiksduur de unit of production-methode. ligt tussen 4 en 10 jaar. De uitgaven voor onderhoud van software worden meteen ten laste van het resultaat gebracht. Een materieel vast actief wordt niet langer in de balans Investeringen die direct verbonden zijn met de ontwikkeling van opgenomen wanneer het wordt gedesinvesteerd of wanneer er applicatiesoftware worden opgenomen onder immateriële activa geen toekomstige economische voordelen meer worden en afgeschreven over de verwachte gebruiksduur (5 tot 8 jaar). verwacht uit de verdere aanwending of desinvestering van het actief. Een eventueel boekresultaat voortvloeiend uit het niet Researchkosten worden meteen ten laste van het resultaat langer in de balans opnemen van het actief wordt in de winstgebracht. Ontwikkelingsuitgaven worden, indien aan de en-verliesrekening verwerkt. voorwaarden voor opneming in de balans wordt voldaan, geactiveerd en afgeschreven over de gebruiksduur vanaf het Leases moment waarop het product op commerciële basis wordt Financiële leases, waarbij nagenoeg alle risico’s en voordelen gelanceerd. De boekwaarde van activa voortgekomen uit verbonden aan de eigendom van het geleasede actief aan de ontwikkelingsuitgaven wordt op iedere balansdatum – of eerder groep worden overgedragen, worden geactiveerd bij het als daartoe aanleiding is – getoetst op een eventuele bijzondere aangaan van de lease tegen de reële waarde van het geleasede waardevermindering. In gebruik zijnde immateriële activa



111 105


actief of, indien lager, tegen de contante waarde van de minimale deelnemingen, worden in de winst-en-verliesrekening leasebetalingen. Alle overige leases zijn operationele leases. verantwoord. De leasebetalingen voor financiële leases worden zodanig uitgesplitst in financieringskosten en een vermindering van de leaseverplichting dat een constante rentevoet over het resterende saldo van de verplichting wordt bereikt. De financieringskosten worden opgenomen onder de Nettofinancieringslasten. Geactiveerde geleasede activa worden afgeschreven over de geschatte gebruiksduur of over de leaseperiode indien deze laatste korter is. Betalingen uit hoofde van operationele leases worden op lineaire basis als last verantwoord gedurende de leaseperiode.

Leningen en langlopende vorderingen worden gewaardeerd tegen geamortiseerde kostprijs, eventueel verminderd met een waardecorrectie in verband met oninbaarheid. De opbrengsten uit deze activa en de boekwinst of het boekverlies op de desinvestering ervan worden in de winst-en-verliesrekening verantwoord. Bijzondere waardevermindering van activa Wanneer er aanwijzingen zijn dat de boekwaarde van een vast actief (een immaterieel of materieel vast actief) wellicht hoger is dan de geschatte realiseerbare waarde (de hoogste van indirecte opbrengstwaarde en reële waarde minus verkoopkosten), wordt nagegaan of er sprake is van een bijzondere waardevermindering. Voor een actief dat niet in ruime mate zelfstandig kasstromen genereert, wordt de realiseerbare waarde bepaald voor de kasstroomgenererende eenheid waartoe het actief behoort. Bij de bepaling van de indirecte opbrengstwaarde worden de geschatte toekomstige kasstromen contant gemaakt tegen een disconteringsvoet voor belastingen, gebaseerd op de marktrente plus een opslag voor de specifieke risico’s van het actief.

Geassocieerde deelnemingen Een geassocieerde deelneming is een entiteit waarin DSM invloed van betekenis maar geen beslissende zeggenschap heeft. Gewoonlijk wordt in deze entiteiten een aandeel gehouden dat DSM tussen 20% en 50% van de stemrechten geeft. Investeringen in geassocieerde deelnemingen worden verwerkt op basis van de equity-methode, die inhoudt dat het aandeel van DSM in de winst of het verlies van de geassocieerde deelneming wordt opgenomen in de winst-en-verliesrekening. Het belang van DSM in een geassocieerde deelneming wordt gewaardeerd op het DSM-aandeel in de nettoactiva van de geassocieerde deelneming, samen met de bij acquisitie betaalde goodwill, en Wanneer de realiseerbare waarde van een vast actief lager is dan verminderd met een eventuele bijzondere waardevermindering. de boekwaarde, wordt de boekwaarde afgeboekt tot de realiseerbare waarde en wordt een bijzondere Wanneer het aandeel van DSM in het verlies van een waardevermindering opgenomen in de winst-engeassocieerde deelneming de boekwaarde van de verliesrekening. Een bijzondere waardevermindering wordt geassocieerde deelneming – inclusief eventuele andere teruggenomen wanneer er sinds de laatste opname van de vorderingen – overtreft, wordt de boekwaarde tot nihil bijzondere waardevermindering een wijziging heeft teruggebracht. Er worden geen verdere verliezen verantwoord, plaatsgevonden in de schatting die van belang is voor de tenzij DSM verantwoordelijkheid draagt voor verplichtingen van bepaling van de realiseerbare waarde. de geassocieerde deelneming. Alle financiële activa worden getoetst op bijzondere Overige financiële activa waardevermindering. Indien er objectieve aanwijzingen zijn dat Overige deelnemingen betreffen kapitaalbelangen in entiteiten na de eerste opname van een financieel actief één of meerdere waarin DSM geen invloed van betekenis heeft; zij worden gebeurtenissen hebben geleid tot een bijzondere verantwoord als effecten die voor verkoop beschikbaar zijn. waardevermindering, wordt in de winst-en-verliesrekening een Deze overige deelnemingen worden gewaardeerd tegen de reële bijzondere waardevermindering opgenomen. Bijzondere waarde, waarbij wijzigingen in de reële waarde worden waardeverminderingen van goodwill en overige deelnemingen opgenomen in het vermogen (Reële-waarde-reserve). Bij worden nimmer teruggenomen. verkoop wordt de cumulatieve reële-waarde-aanpassing van de betreffende overige deelnemingen uit het vermogen Voorraden geëlimineerd en verwerkt in de winst-en-verliesrekening. Indien Voorraden worden gewaardeerd tegen verkrijgingsprijs of lagere geen betrouwbare reële waarde kan worden vastgesteld, opbrengstwaarde. Hierbij wordt de FIFO-methode van worden de overige deelnemingen tegen de kostprijs waarderen (first-in, first-out) toegepast. De kostprijs van gewaardeerd. De opbrengsten, alsmede de boekwinst of het halffabrikaten en gereed product bevat de direct toerekenbare boekverlies op de desinvestering van deze overige kosten en de indirecte productiekosten. De opbrengstwaarde

Jaarverslag 2008


112 106


wordt bepaald als de geschatte verkoopprijs in het kader van de normale bedrijfsuitoefening, verminderd met de geschatte kosten van voltooiing en de geschatte kosten die nodig zijn om de verkoop te realiseren. Producten waarvan ten gevolge van het optreden van gemeenschappelijke kosten geen vervaardigingprijs kan worden bepaald, worden gewaardeerd tegen de opbrengstwaarde onder aftrek van een marge.

geografisch gebied vertegenwoordigen. DSM heeft de kasgenererende eenheden aangemerkt als de bedrijfsonderdelen die, indien zij worden gedesinvesteerd, worden gerapporteerd als beëindigde activiteiten.

Voor verkoop aangehouden vaste activa en disposal groups Vaste activa en disposal groups (activa en verplichtingen die betrekking hebben op een activiteit die verkocht zal worden) worden gerubriceerd als ‘voor verkoop aangehouden’ indien hun boekwaarde hoofdzakelijk zal worden gerealiseerd door middel van een verkooptransactie in plaats van door voortgezet gebruik. De herrubricering vindt plaats wanneer de activa beschikbaar zijn voor onmiddellijke verkoop en verkoop zeer waarschijnlijk is. Aan deze voorwaarden is meestal voldaan vanaf de datum waarop de eerste conceptversie van een verkoopovereenkomst gereed is voor bespreking. Voor verkoop aangehouden vaste activa en disposal groups worden gewaardeerd tegen boekwaarde of lagere reële waarde verminderd met de verkoopkosten. Op voor verkoop aangehouden vaste activa wordt niet afgeschreven.

Het bedrag dat waarschijnlijk benodigd zal zijn om langlopende verplichtingen te voldoen wordt contant gemaakt indien het effect van het contant maken materieel is. Als een contante waarde is berekend, wordt de toename van de voorziening door het verloop van de tijd beschouwd als interestkosten. De interestkosten in verband met pensioenverplichtingen worden echter opgenomen in de pensioenkosten.

Eigen vermogen Koninklijke DSM N.V. DSM’s gewone aandelen en cumulatief preferente aandelen worden aangemerkt als Eigen vermogen Koninklijke DSM N.V. Handelsvorderingen en overige vorderingen De aankoopprijs van ingekochte eigen aandelen wordt op het Handelsvorderingen en overige vorderingen worden Eigen vermogen Koninklijke DSM N.V. in mindering gebracht opgenomen tegen geamortiseerde kostprijs, die in het algemeen totdat zij worden ingetrokken of herplaatst. Het aan houders van overeenkomt met de nominale waarde verminderd met een cumulatief preferente aandelen uit te keren dividend wordt als waardecorrectie in verband met oninbaarheid. verplichting opgenomen op het moment waarop de Raad van Commissarissen het voorstel voor winstbestemming goedkeurt. Kortlopende beleggingen Het aan houders van gewone aandelen uit te keren dividend Deposito’s bij banken met een resterende looptijd tussen 3 en wordt als verplichting opgenomen op het moment waarop de 12 maanden worden verantwoord als kortlopende belegging. Zij Jaarlijkse Algemene Vergadering van Aandeelhouders het worden gewaardeerd tegen geamortiseerde kostprijs. De dividendvoorstel goedkeurt. opbrengsten uit deze deposito’s worden in de winst-enverliesrekening opgenomen. Voorzieningen Voorzieningen worden opgenomen wanneer aan de volgende Liquide middelen voorwaarden wordt voldaan: 1) er is sprake van een bestaande Liquide middelen betreffen kasmiddelen, banktegoeden en juridische of feitelijke verplichting als gevolg van een gebeurtenis deposito’s bij banken met een resterende looptijd van minder uit het verleden, 2) het is waarschijnlijk dat middelen aan de dan drie maanden. Bankschulden worden opgenomen onder de onderneming zullen worden onttrokken om de verplichting te kortlopende schulden. De liquide middelen worden voldoen, en 3) er kan een betrouwbare schatting worden gewaardeerd tegen nominale waarde. gemaakt van het bedrag van de verplichting.

Beëindigde activiteiten Beëindigde activiteiten omvatten activiteiten die gedurende de verslagperiode zijn gedesinvesteerd of aan het einde van de periode zijn gerubriceerd als ‘voor verkoop aangehouden’ en die bovendien een voor operationele doeleinden of financiële rapportagedoeleinden duidelijk afgebakend activiteitengebied of



Een voorziening voor de kosten die verbonden zijn aan de toekomstige buitengebruikstelling van productieplatformen voor olie- en gaswinning en locatieherstel wordt gevormd wanneer het betreffende investeringsproject in bedrijf wordt genomen. De kosten van de voorziening worden, samen met de historische kosten van het betreffende actief, verantwoord onder Materiële vaste activa en afgeschreven over de gebruiksduur van het actief. Opgenomen leningen Opgenomen leningen worden initieel verantwoord tegen kostprijs, zijnde de reële waarde van de ontvangen bedragen na aftrek van transactiekosten. Vervolgens worden opgenomen leningen verwerkt tegen de geamortiseerde kostprijs met

113 107


toepassing van de effectieve-rentemethode. De geamortiseerde kostprijs wordt berekend door rekening te houden met eventuele disagio of agio. De rentelasten worden toegerekend aan de periode waarop zij betrekking hebben en verantwoord in de winst-en-verliesrekening.

gebruikmaking van het Black-Scholes model, rekening houdende met marktvoorwaarden die gerelateerd zijn aan de prijs van het DSM-aandeel. De kosten van deze opties worden verwerkt in de winst-en-verliesrekening (Personeelskosten) gedurende de periode waarin de opties niet uitoefenbaar zijn, met als tegenpost de overeenkomstige toename van het Indien een renterisico met betrekking tot een opgenomen vermogen (Reserve voor op aandelen gebaseerde beloningen), langlopende lening wordt afgedekt, en de afdekking als effectief voor zover het gaat om in aandelen af te wikkelen opties, of wordt aangemerkt, wordt de boekwaarde van de langlopende Overige langlopende schulden voor zover het gaat om in lening aangepast voor wijzigingen in de reële waarde van de contanten af te wikkelen opties (Share Appreciation Rights). Er rentecomponent van de lening. worden geen lasten opgenomen voor opties die uiteindelijk niet uitoefenbaar worden, met uitzondering van opties waarvan het Handelscrediteuren en overige kortlopende schulden uitoefenbaar worden mede afhankelijk is van een Handelscrediteuren en overige kortlopende schulden worden marktvoorwaarde. Deze opties worden behandeld als gewaardeerd tegen geamortiseerde kostprijs, die in het uitoefenbaar, ongeacht of voldaan is aan de marktvoorwaarde, algemeen overeenkomt met de nominale waarde. indien wel aan alle andere prestatiegerelateerde voorwaarden is voldaan. Opbrengstverantwoording De opbrengst uit de verkoop van goederen wordt verantwoord Prestatiegebonden aandelen worden kosteloos toegekend en op het moment waarop de wezenlijke risico’s en voordelen van kunnen na drie jaar daadwerkelijk worden verworven op basis het eigendom worden overgedragen aan de koper. De nettovan het behalen van vooraf vastgestelde doelen. De kosten van omzet is gelijk aan de factuurwaarde verminderd met geschatte prestatiegebonden aandelen worden gemeten op basis van de rabatten en kortingen, na aftrek van indirecte belastingen. reële waarde van de aandelen DSM op de datum van toekenning en worden verwerkt in de winst-en-verliesrekening Opbrengsten uit royalty’s worden onder Overige (Personeelskosten) gedurende de periode waarin de aandelen bedrijfsopbrengsten verantwoord op accrual-basis, in nog niet daadwerkelijk zijn verworven, met als tegenpost een overeenstemming met de economische realiteit van de overeenkomstige toename van het vermogen (Reserve voor op desbetreffende overeenkomsten. Rentebaten worden aandelen gebaseerde beloningen). opgenomen op tijdsevenredige basis volgens de effectieverentemethode. Dividendopbrengsten worden opgenomen op Emissierechten het moment dat het recht op ontvangst van het dividend is DSM is onderworpen aan wetgeving die tot doel heeft de verkregen. vermindering van de uitstoot van broeikasgassen te bevorderen. Er zijn aan de groep in een aantal landen emissierechten Subsidies toegekend, vooral voor emissies van CO2. Emissierechten worden gereserveerd om te voldoen aan leveringsverplichtingen Subsidies worden in de balans opgenomen tegen hun reële en worden in de balans opgenomen tegen de kostprijs. Deze is waarde wanneer er redelijke zekerheid is dat de subsidie zal worden ontvangen en dat aan alle bijbehorende voorwaarden zal over het algemeen nihil. Er wordt een opbrengst opgenomen worden voldaan. Kostensubsidies worden systematisch als bate indien overtollige emissierechten worden verkocht aan derden. verantwoord in het resultaat van de perioden waarin de kosten Indien de feitelijke emissies hoger zijn dan de emissierechten waarover DSM beschikt, wordt een voorziening opgenomen vallen waarvoor de subsidies als compensatie bedoeld zijn. voor de verwachte additionele kosten. Investeringssubsidies worden in eerste instantie voor de reële waarde in de balans opgenomen als een vooruitontvangen bate (Overige langlopende schulden) en vervolgens in gelijke jaarlijkse Bijzondere posten bedragen verantwoord in de winst-en-verliesrekening naar rato Bijzondere posten betreffen materiële incidentele baten en lasten die voortkomen uit bijvoorbeeld: van de verwachte gebruiksduur van het betrokken actief. - afboekingen van voorraden tot opbrengstwaarde en van Op aandelen gebaseerde beloningen materiële vaste activa tot realiseerbare waarde, alsmede het De kosten van optieregelingen worden bepaald op basis van de terugnemen van dergelijke afboekingen; reële waarde van de opties op de datum waarop de opties - herstructureringen van de activiteiten van een entiteit; worden toegekend. De reële waarde wordt bepaald met

Jaarverslag 2008


114 108


- vrijval van voorzieningen; - desinvestering van materiële vaste activa; - desinvestering van geassocieerde deelnemingen of andere financiële activa; - beëindigde activiteiten; - verliesgevende contracten; - juridische schikkingen.

Financiële derivaten De groep gebruikt financiële derivaten zoals valutatermijncontracten en renteswaps om de risico’s van wijzigingen in wisselkoersen en rentepercentages af te dekken. Financiële derivaten worden initieel opgenomen tegen reële waarde inclusief transactiekosten en vervolgens gewaardeerd tegen hun reële waarde op iedere balansdatum. Veranderingen in de reële waarde worden opgenomen in de winst-enOm een beter inzicht te geven in de onderliggende resultaten verliesrekening tenzij cash flow hedge accounting of net over de betreffende periode worden bijzondere posten separaat investment hedge accounting wordt toegepast. gerapporteerd indien het totale bedrag dat met de specifieke gebeurtenis of het specifieke project is gemoeid hoger is dan Wijzigingen in de reële waarde van financiële derivaten die zijn € 10 miljoen. aangemerkt als kasstroomafdekking (cash flow hedge) en die aan de criteria daarvoor voldoen worden in het vermogen Belastingen (Afdekkingsreserve) opgenomen voor zover de afdekking Belastingen worden opgenomen in de winst-en-verliesrekening effectief is. Bij opneming in de balans van het betreffende actief behalve voor zover zij betrekking hebben op een post die of de betreffende verplichting wordt de cumulatieve bate of last rechtstreeks is opgenomen in het eigen vermogen. overgeboekt van de Afdekkingsreserve en begrepen in de boekwaarde van de afgedekte post indien het een niet-financieel Actuele belastingen zijn de naar verwachting te betalen actief of een niet-financiële verplichting betreft. Indien de belastingen over de fiscale winst over het jaar, op basis van de afgedekte post een financieel actief of een financiële verplichting per balansdatum geldende belastingtarieven, en eventuele is, wordt de cumulatieve bate of last overgebracht naar de winstaanpassingen in de te betalen belastingen over voorgaande en-verliesrekening. Wijzigingen in de reële waarde van financiële jaren. Latente belastingvorderingen en -verplichtingen worden derivaten die zijn aangemerkt als afdekking van een nettoopgenomen op basis van de verwachte fiscale consequenties investering (net investment hedge) en die aan de criteria daarvoor van tijdelijke verschillen tussen de boekwaarde van activa en voldoen worden verantwoord in het vermogen verplichtingen en hun fiscale boekwaarde. De waardering van de (Translatiereserve) voor zover de afdekking effectief is en de latente belastingvorderingen en -verplichtingen geschiedt tegen wijziging in de reële waarde het gevolg is van wijzigingen in de per balansdatum geldende of materieel vastgestelde valutakoersen. Cumulatieve baten en lasten worden vanuit de belastingtarieven en -wetten die naar verwachting van Translatiereserve overgebracht naar de winst-en-verliesrekening toepassing zijn wanneer de betreffende latente wanneer de netto-investering wordt gedesinvesteerd. belastingvorderingen en -verplichtingen worden afgewikkeld. Veranderingen in de reële waarde van financiële derivaten die zijn Latente belastingvorderingen, inclusief vorderingen die aangemerkt als reële-waardeafdekking (fair value hedge) en die voortkomen uit verliescompensatie, worden in de balans aan de criteria daarvoor voldoen worden onmiddellijk opgenomen voor zover het waarschijnlijk is dat er toekomstige opgenomen in de winst-en-verliesrekening, samen met fiscale winsten beschikbaar zullen zijn waarmee verrekenbare eventuele veranderingen in de reële waarde van de afgedekte tijdelijke verschillen en niet-gecompenseerde fiscale verliezen activa of verplichtingen die toe te rekenen zijn aan het afgedekte kunnen worden verrekend. Latente belastingvorderingen en risico. -verplichtingen worden opgenomen tegen nominale waarde. Pensioenen en andere vergoedingen na uitdiensttreding Voor de volgende tijdelijke verschillen worden geen latente Voor toegezegd-pensioenregelingen wordt voor de bepaling van belastingen opgenomen: de initiële opname van goodwill in de de pensioenkosten gebruik gemaakt van de projected unit balans, de initiële opname van activa of verplichtingen die noch credit-methode. Actuariële baten en lasten worden volledig de commerciële winst noch de fiscale winst beïnvloeden, en verantwoord in het vermogen in de periode waarin zij zich verschillen die te maken hebben met investeringen in voordoen. Vooruitbetaalde pensioenkosten in verband met dochtermaatschappijen voor zover zij in de voorzienbare toegezegd-pensioenregelingen worden alleen geactiveerd als toekomst waarschijnlijk niet zullen worden teruggenomen. deze leiden tot een terugbetaling uit de regeling aan de werkgever of tot een verlaging van toekomstige bijdragen door de werkgever. Vooruitbetaalde pensioenkosten die niet voldoen aan dit criterium worden ten laste van het vermogen gebracht in



115 109


de periode waarin zij zich voordoen en worden opgenomen als effecten van de asset ceiling. Betalingen aan toegezegdebijdrageregelingen komen ten laste van het resultaat zodra zij verschuldigd worden. Effect van nieuwe boekhoudstandaarden De IASB en de IFRIC hebben nieuwe standaarden, aanpassingen in bestaande standaarden en interpretaties uitgebracht waarvan sommige nog niet van kracht zijn of nog niet door de Europese Unie zijn bekrachtigd. DSM heeft standaarden en interpretaties ingevoerd die vanaf 2008 van kracht zijn. De invoering van deze standaarden en interpretaties had geen gevolgen voor de financiële resultaten of de positie van de groep.

- De eis dat voorwaardelijke vergoedingen (contingent consideration) moeten worden gewaardeerd tegen de reële waarde, waarbij latere veranderingen in deze waarde worden verantwoord in de winst-en-verliesrekening. - De eis dat transactiekosten voor bedrijfscombinaties meteen ten laste van het resultaat worden gebracht. - Additionele richtlijnen voor stapsgewijze acquisities en voor de waardering van minderheidsbelangen.

De aanpassing in IAS 23, ‘Borrowing Costs’, waardoor de mogelijkheid vervalt om de kosten van opgenomen leningen die rechtstreeks verband houden met de acquisitie, bouw of productie van daarvoor in aanmerking komende activa direct op te nemen als kosten, wordt met ingang van 2009 van kracht. In IFRS 8, ‘Operating Segments’, uitgegeven in november 2006, Deze aanpassing zal geen gevolgen hebben voor de werd de eis geïntroduceerd dat de financiële en beschrijvende geconsolideerde jaarrekening aangezien DSM van deze optie informatie die over bedrijfssegmenten wordt gerapporteerd geen gebruik maakt. hetzelfde moet zijn als de informatie die intern wordt gebruikt voor het beoordelen van de resultaten van bedrijfssegmenten. De aanpassing van IAS 1, ‘Presentation of Financial Statements’, DSM voert deze standaard vervroegd in en heeft haar in deze waarin de eis wordt geïntroduceerd dat het totaalresultaat (total jaarrekening toegepast. DSM gebruikte voor de externe comprehensive income) wordt gepresenteerd in ofwel een verslaglegging reeds dezelfde prestatiemaatstaven en geïntegreerd overzicht van het totaalresultaat, ofwel een apart rapportagestructuren als voor de periodieke beoordeling van de overzicht van het totaalresultaat, wordt in 2009 van kracht. Het resultaten van de segmenten door de hoogste operationele is bij DSM reeds standaardpraktijk om een apart overzicht van besluitvormer en daarom heeft deze nieuwe standaard geen het totaalresultaat te verschaffen (nu nog aangeduid als gevolgen voor de geconsolideerde jaarrekening. In verband met ‘geconsolideerd overzicht van in de jaarrekening opgenomen de gewijzigde groepering van clusters (de door DSM baten en lasten’) en de onderneming zal dit in lijn brengen met gehanteerde term voor bedrijfssegmenten) per 1 januari 2008 de nieuwe eisen. worden de vijf clusters (Nutrition, Pharma, Performance Materials, Polymer Intermediates en Base Chemicals and De aanpassing van IAS 27, ‘Consolidated and Separate Materials) gepresenteerd als bedrijfssegmenten naast Other Financial Statements’, waarin de verantwoording van activities. De vergelijkende informatie over het voorgaande jaar minderheidsbelangen en dochtermaatschappijen in de wordt overeenkomstig gepresenteerd. geconsolideerde jaarrekening wordt verduidelijkt, wordt in 2010 van kracht. De veranderingen zullen naar verwachting geen De invoering van standaarden en interpretaties die van kracht significante gevolgen hebben voor de geconsolideerde worden na de datum van deze jaarrekening zal naar verwachting jaarrekening. geen materiële gevolgen hebben voor de jaarrekening. Vanaf het moment waarop de nieuwe standaarden en interpretaties van De aanpassing van IFRS 2, ‘Share-based Payment: Vesting kracht worden, zullen bepaalde extra gegevens moeten worden Conditions and Cancellations’, betreft een verduidelijking van de toegevoegd en wijzigingen in de waarderingsgrondslagen definitie van vesting conditions, de introductie van het begrip worden geïntroduceerd. De volgende nieuwe standaarden en non-vesting conditions die tot uitdrukking moeten komen in de aanpassingen van bestaande standaarden worden nog niet reële waarde op de datum van toekenning, en de wijze waarop toegepast door DSM. non-vesting conditions en cancellations dienen te worden verantwoord. De aanpassing zal van toepassing zijn op de In 2010 wordt de herziene IFRS 3, ‘Business Combinations’, van jaarrekening over 2009 en de mogelijke consequenties worden kracht. Daarin worden een aantal veranderingen geïntroduceerd momenteel onderzocht. die relevant zullen zijn voor de activiteiten van de groep: De aanpassingen van IAS 32 en IAS 1 met betrekking tot puttable financial instruments and obligations arising on liquidation (financiële instrumenten met terugnameverplichting

Jaarverslag 2008


116 110


en de verplichtingen in geval van liquidatie), de aanpassingen van IFRS 1 en IAS 27 in relatie tot de kosten van een investering in een dochtermaatschappij, een entiteit waarover gezamenlijk de zeggenschap wordt uitgeoefend of een geassocieerde deelneming en de aanpassingen van IAS 39 met betrekking tot posten die voor afdekking in aanmerking komen (eligible hedged items) zullen naar verwachting geen gevolgen hebben voor de geconsolideerde jaarrekening. De in oktober 2008 doorgevoerde aanpassing van IAS 39 en IFRS 7 volgens welke bepaalde niet-afgeleide financiële activa mogen worden geherrubriceerd zal door DSM niet worden toegepast. Nieuwe IFRIC-interpretaties zullen naar verwachting geen materieel effect hebben op de geconsolideerde jaarrekening. IFRIC 14, ‘IAS 19 – The Limit on a Defined Benefit Asset, Minimum Funding Requirements and their Interaction’, geeft een verdere toelichting op het verwerken van toegezegdpensioenactiva voor zover economische voordelen beschikbaar zijn in de vorm van terugstortingen uit een toegezegdpensioenregeling of verlaging van toekomstige bijdragen aan de regeling, met name wanneer sprake is van een gereguleerde minimum verhouding tussen bezittingen en verplichtingen. De interpretatie is van toepassing op bepaalde toegezegdpensioenregelingen van de groep maar de toepassing heeft geen materiële gevolgen voor de geconsolideerde jaarrekening. Hetzelfde geldt voor IFRIC 12, ‘Service Concession Arrangements’, IFRIC 13, ‘Customer Loyalty Programs’, IFRIC 15, ‘Agreements for the Construction of Real Estate’ en IFRIC 16, ‘Hedges of a Net Investement in a Foreign Operation’.



117 111


Geconsolideerde jaarrekening Geconsolideerde winst-en-verliesrekening voor het jaar eindigend op 31 december 2008 x € miljoen

Noot

Netto-omzet 4

Overige bedrijfsopbrengsten Geactiveerde productie voor het eigen bedrijf

Bijzondere posten (noot 9)

Totaal

Beëindigde activiteiten

Totaal

Vóór bijzondere posten

Doorlopende activiteiten

9.297

-

9.297

-

9.297

142

-

142

-

142

9.439

-

9.439

-

9.439

75

-

75

-

75

173

-

173

-

173

Kosten van grond- en hulpstoffen

(4.984)

-

(4.984)

-

(4.984)

Kosten uitbesteed werk en overige externe kosten

(1.762)

-

(1.762)

-

(1.762)

Wijziging in voorraden halffabrikaten en gereed product

Personeelskosten

5

(1.465)

(1)

(1.466)

-

(1.466)

Afschrijvingen en bijzondere waardeverminderingen

6

(454)

3

(451)

-

(451)

Overige bedrijfskosten

7

(119)

(47)

(166)

-

(166)

Bedrijfsresultaat

903

(45)

858

-

858

Interestkosten

8

(94)

-

(94)

-

(94)

Overige financiële baten en lasten

8

(8)

-

(8)

-

(8)

(3)

-

(3)

-

(3)

Aandeel in resultaat geassocieerde deelnemingen Winst vóór belastingen 10

Belastingen Resultaat boekjaar

798

(45)

753

-

753

(196)

14

(182)

-

(182)

602

(31)

571

-

571

(6)

-

(6)

-

(6)

608

(31)

577

-

577

608

(31)

577

-

577

(10)

-

(10)

-

(10)

598

(31)

567

-

567

Waarvan: - Belang van derden in resultaat - Nettowinst toekomend aan aandeelhouders van Koninklijke DSM N.V.

Nettowinst toekomend aan aandeelhouders van Koninklijke DSM N.V. Dividend op cumulatief preferente aandelen Nettowinst toekomend aan houders van gewone aandelen Gemiddeld aantal uitstaande gewone aandelen (x 1000)

164.196

Effect van verwatering door aandelenopties (x 1000)

874

Gecorrigeerd gewogen gemiddeld aantal gewone aandelen (x 1000)

165.070

Per gewoon aandeel in euro: - Gewone winst

3,64

(0,19)

3,45

-

3,45

- Verwaterde winst

3,62

(0,19)

3,43

-

3,43

- In de periode betaald dividend

1,27

- Dividend over het boekjaar

1,20

Jaarverslag 2008


118 112


Geconsolideerde winst-en-verliesrekening voor het jaar eindigend op 31 december 2007 x € miljoen

Bijzondere posten (noot 9)

Totaal


Totaal

Vóór bijzondere posten

8.757

-

8.757

-

8.757

164

-

164

-

164

8.921

-

8.921

-

8.921

Geactiveerde productie voor het eigen bedrijf

52

-

52

-

52

Wijziging in voorraden halffabrikaten en gereed product

73

-

73

-

73

Noot

Netto-omzet 4


Doorlopende activiteiten

Kosten van grond- en hulpstoffen

(4.793)

-

(4.793)

-

(4.793)

Kosten uitbesteed werk en overige externe kosten

(1.522)

-

(1.522)

-

(1.522) (1.389)

Personeelskosten

5

(1.389)

-

(1.389)

-


6

(424)

(150)

(574)

-

(574)

Overige bedrijfskosten

7

(95)

(26)

(121)

-

(121)

Bedrijfsresultaat

823

(176)

647

-

647

Interestkosten

8

(85)

-

(85)

-

(85)

Overige financiële baten en lasten

8

10

-

10

-

10

(2)

-

(2)

-

(2)

Aandeel in resultaat geassocieerde deelnemingen Winst vóór belastingen 10

Belastingen Resultaat boekjaar

746

(176)

570

-

570

(183)

47

(136)

-

(136)

563

(129)

434

-

434

5

-

5

-

5

558

(129)

429

-

429

558

(129)

429

-

429

(10)

-

(10)

-

(10)

548

(129)

419

-

419

Waarvan: - Belang van derden in resultaat - Nettowinst toekomend aan aandeelhouders van Koninklijke DSM N.V.

Nettowinst toekomend aan aandeelhouders van Koninklijke DSM N.V. Dividend op cumulatief preferente aandelen Nettowinst toekomend aan houders van gewone aandelen Gemiddeld aantal uitstaande gewone aandelen (x 1000)

178.541

Effect van verwatering door aandelenopties (x 1000)

1.475

Gecorrigeerd gewogen gemiddeld aantal gewone aandelen (x 1000)

180.016

Per gewoon aandeel in euro: - Gewone winst

3,07

(0,72)

2,35

-

- Verwaterde winst

3,05

(0,72)

2,33

-

2,35 2,33

- In de periode betaald dividend

1,00

- Dividend over het boekjaar

1,20



119 113


Geconsolideerd kasstroomoverzicht (noot 27) x € miljoen

2008

2007

Resultaat boekjaar

571

434

Belang van derden

6

(5)

577

429

Bedrijfsactiviteiten

Nettowinst toekomend aan aandeelhouders van Koninklijke DSM N.V. Correcties voor: - Afschijvingen en bijzondere afwaarderingen

451

574

- Boekwinst op desinvesteringen

(8)

(10)

- Wijziging voorzieningen

(2)

(55)

- Rente: - Ten laste van resultaat gebracht

102

75

- Ontvangen

10

36

- Betaald

(92)

(75) 20

36

- Belastingen: - Ten laste van resultaat gebracht

182

- Ontvangen/(betaald)

136

(85)

5 97

141

- Toegezegd-pensioenregelingen: - Ten laste van resultaat gebracht - Betaald

9

17

(93)

(156) (84)

- Overige Operationele cashflow vóór wijzigingen in bedrijfskapitaal

(139)

25

8

1.076

984

Wijzigingen in operationeel bedrijfskapitaal: - Voorraden

(188)

(71)

- Handelsvorderingen

(69)

(102)

- Handelsschulden

77

Wijzigingen overig bedrijfskapitaal Middelen uit bedrijfsactiviteiten

Jaarverslag 2008


120 114

49 (180)

(124)

14

(35)

910

825


Geconsolideerde kasstroomoverzicht (noot 27) vervolg x € miljoen

Middelen uit bedrijfsactiviteiten

2008

2007

910

825

Investeringsactiviteiten Investeringen in: - Immateriële activa - Materiële vaste activa Opbrengst van gedesinvesteerde materiële vaste activa

(50)

(48)

(541)

(386)

18

45

(120)

(85)

(11)

26

8

-

(97)

(44)

- Wijziging verstrekte leningen

(2)

92

- Opbrengst desinvesteringen

1

6

Acquisitie van dochtermaatschappijen en geassocieerde deelnemingen Middelen uit netto-investeringsafdekking Opbrengst gedesinvesteerde dochtermaatschappijen en activiteiten Overige financiële activa: - Kapitaalstortingen en acquisities

Middelen aangewend voor investeringsactiviteiten

(794)

(394)

Financieringsactiviteiten Opgenomen leningen

219

753

Aflossing van leningen

(49)

(466)

Wijziging schuld aan kredietinstellingen / commercial paper

341

(6)

Uitgekeerd dividend

(220)

(193)


(250)

(758)

47

53

(3)

(1)

-

(1)

Opbrengst herplaatste aandelen Wijziging belang van derden Kapitaalbelasting Middelen uit / aangewend voor financieringsactiviteiten

85

(619)

Wijziging liquide middelen

201

(188)

Stand liquide middelen per 1 januari

369

552

Koersverschillen op geldmiddelen

31

(6)

Wijzigingen in de consolidatiekring

-

11

601

369

Stand liquide middelen per 31 december



121 115


Geconsolideerde balans per 31 december x € miljoen

Noot

2008

2007

Immateriële activa

11

1.200

1.037


12

3.641

3.440

Latente belastingvorderingen

10

392

346

Vooruitbetaalde pensioenkosten

25

137

1.169

Geassocieerde deelnemingen

13

19

20

Overige financiële activa

14

176

126

5.565

6.138

Activa Vaste activa

Vlottende activa Voorraden

15

1.765

1.547

Handelsvorderingen

16

1.525

1.452

Overige vorderingen

16

107

235

Financiële derivaten

24

86

83

Kortlopende beleggingen 17

Liquide middelen

Totaal

4

4

601

369

4.088

3.690

9.653

9.828

4.633

5.310

Passiva 18

Vermogen Eigen vermogen Koninklijke DSM N.V. Belang van derden

62

73

4.695

5.383

Langlopende schulden Latente belastingverplichtingen

10

122

344

Verplichtingen inzake personeelsbeloningen

25

314

273

Voorzieningen

19

190

170

Opgenomen leningen

20

1.559

1.560

Overige langlopende schulden

21

65

35

2.250

2.382

33

9

Kortlopende schulden Verplichtingen inzake personeelsbeloningen

25

Voorzieningen

19

82

91

Opgenomen leningen

20

734

192


24

179

42

Handelsschulden

22

1.188

1.124

Overige kortlopende schulden

22

Totaal

Jaarverslag 2008


122 116

492

605

2.708

2.063

9.653

9.828


Geconsolideerd overzicht van in de jaarrekening opgenomen baten en lasten x € miljoen

Overige reserves

Ingehouden winst Actuariële baten en lasten

Overig

Totaal

Belang van derden

Totaal

2007 Koersverschillen uit omrekening van buitenlandse activiteiten

(133)

-

-

(133)

(4)

(137)

Wijziging in actuariële baten en lasten

-

208

-

208

-

208

Wijziging in asset ceiling

-

(62)

-

(62)

-

(62)

(9)

-

-

(9)

-

(9)

Wijziging in afdekkingsreserve

21

-

-

21

-

21

Belastingen

(14)

(38)

-

(52)

-

(52)

(135)

108

-

(27)

(4)

(31)

-

-

429

429

5

434

(135)

108

429

402

1

403

45

-

-

45

6

51

-

(1.270)

-

(1.270)

-

(1.270)

Wijziging in reële-waardereserve

Totale baten en lasten rechtstreeks verwerkt in vermogen Resultaat boekjaar Opgenomen baten en lasten voor het boekjaar 2008 Koersverschillen uit omrekening van buitenlandse activiteiten Wijziging in actuariële baten en lasten Wijziging in asset ceiling

-

85

-

85

-

85

Wijziging in reële-waardereserve

(30)

-

-

(30)

-

(30)

Wijziging in afdekkingsreserve

(26)

-

-

(26)

-

(26)

Belastingen

42

305

-

347

-

347

Totale baten en lasten rechtstreeks verwerkt in vermogen

31

(880)

1

(848)

6

(842)

-

-

577

577

(6)

571

31

(880)

578

(271)

0

(271)

Resultaat boekjaar Opgenomen baten en lasten voor het boekjaar



123 117


Geconsolideerd overzicht van wijzigingen in het vermogen (noot 18) x € miljoen

Aandelenkapitaal

Stand per 1 januari 2007

Agio Ingekochte eigen aandelen

Overige reserves

Ingehouden winst

Totaal

Belang van derden

Totaal vermogen

5.192

5.784

71

5.855

Actuariële baten en lasten

Overig

2

317

370

544

(641)

Uitgekeerd dividend

-

-

-

-

-

(193)

(193)

(2)

(195)

Toegekende optierechten

-

-

-

11

-

-

11

-

11

prestatiegebonden aandelen

-

-

-

(4)

-

13

9

-

9


-

-

(758)

-

-

-

(758)

-

(758)

(31)

(55)

750

-

-

(664)

-

-

-

-

-

74

-

-

(21)

53

-

53

-

-

-

-

-

-

-

3

3

boekjaar

-

-

-

(135)

108

429

402

1

403

Herrubriceringen

-

-

-

3

(3)

2

2

-

2

339

489

(575)

(123)

422

4.758

5.310

73

5.383

Uitgekeerd dividend

-

-

-

-

-

(220)

(220)

(4)

(224)

Toegekende optierechten

-

-

-

15

-

-

15

-

15

prestatiegebonden aandelen

-

-

-

(8)

-

10

2

-

2


-

-

(250)

-

-

-

(250)

-

(250)

Opbrengst herplaatste aandelen

-

-

52

-

-

(5)

47

-

47

-

-

-

-

-

-

-

(7)

(7)

boekjaar

-

-

-

32

(880)

577

(271)

0

(271)

Herrubriceringen

-

-

-

(1)

-

1

-

-

-

339

489

(773)

(85)

(458)

5.121

4.633

62

4.695

Uitgeoefende/vervallen opties /

Intrekking eigen aandelen Opbrengst herplaatste aandelen Wijziging DSM-belang in dochtermaatschappijen Opgenomen baten en lasten voor het

Stand per 31 december 2007

Uitgeoefende/vervallen opties /

Wijziging DSM-belang in dochtermaatschappijen Opgenomen baten en lasten voor het


Jaarverslag 2008


124 118


Toelichting op de geconsolideerde jaarrekening van Koninklijke DSM N.V. 1

Algemene informatie

Alle bedragen luiden in € miljoen, tenzij anders vermeld. Onder toepassing van artikel 402, boek 2 BW, is in de enkelvoudige vennootschappelijke jaarrekening van Koninklijke DSM N.V. een beknopte winst-en-verliesrekening opgenomen. Een lijst met DSM-deelnemingen is gedeponeerd bij de Kamer van Koophandel voor Limburg in Maastricht en wordt op verzoek door de onderneming verstrekt. De lijst kan ook worden gedownload van de website van de onderneming (www.dsm.com). Zoals reeds in het vorige jaarverslag werd aangekondigd, is de strategische indeling van activiteiten in clusters gewijzigd in verband met de besluiten die zijn genomen ten aanzien van de versnelling van DSM’s strategische programma Vision 2010. Om de clusterindeling beter af te stemmen op de ontwikkeling van DSM naar een Life Sciences en Materials Sciences-onderneming werd besloten om per 1 januari 2008 van vier naar vijf clusters te gaan (Nutrition, Pharma, Performance Materials, Polymer Intermediates en Base Chemicals and Materials). De informatie in deze jaarrekening wordt gepresenteerd op basis van de nieuwe structuur, en hetzelfde geldt voor de vergelijkende informatie uit voorgaande jaren. Voor het opstellen van de jaarrekening moeten schattingen en beoordelingen worden gemaakt die consequenties hebben voor de gerapporteerde bedragen voor activa en verplichtingen, inkomsten en uitgaven en de daaraan gerelateerde rapportage van niet in de balans opgenomen activa en verplichtingen op de datum van de jaarrekening. De grondslagen die, naar het oordeel van het management, het belangrijkst zijn voor de rapportage van de financiële toestand en de resultaten van activiteiten, worden besproken in de betreffende toelichtingen. Hetzelfde geldt voor de onderwerpen waarbij het management beoordelingen en inschattingen moet maken over zaken die intrinsiek onzeker zijn. Het management tekent daarbij aan dat toekomstige gebeurtenissen vaak afwijken van de voorspellingen en dat schattingen regelmatig moeten worden bijgesteld. De beoordelingsgebieden die de meest significante gevolgen hebben voor de in de jaarrekening opgenomen bedragen hebben betrekking op het als ‘bijzonder’ rubriceren van bepaalde posten, het aanmerken van bedrijfsonderdelen als kasgenererende eenheden en de rubricering van activiteiten als ‘voor verkoop aangehouden’ en ‘beëindigd’. Schattingen die door het management moeten worden gedaan hebben betrekking op de levensduur van niet-vlottende activa (noten 11 en 12), het treffen van voorzieningen voor pensioenen en overige vergoedingen na uitdiensttreding (noot 25), belastingen (noot 10) en de bepaling van de reële waarde van op aandelen gebaseerde beloningen (noot 28). Deze schattingen zijn gebaseerd op ervaringen uit het verleden en overige aannames die onder de gegeven omstandigheden als redelijk worden beschouwd. Wisselkoersen Voor de belangrijkste valuta’s volgen hierna de wisselkoersen die gebruikt zijn bij het opstellen van de geconsolideerde overzichten. 1 euro =

Koers per balansdatum

Gemiddelde koers

2008

2007

2008

2007

Amerikaanse dollar

1,41

1,47

1,47

1,37

Zwitserse frank

1,50

1,66

1,59

1,64

Britse pond

0,97

0,73

0,80

0,68

100 Japanse yen

1,27

1,66

1,52

1,61



125 119


2

Wijziging in de consolidatiekring

Acquisities 2008 In mei verkreeg DSM 100% van de aandelen in The Polymer Technology Group, Inc. (PTG), een marktleider op het gebied van biomedische polymeren, voor een bedrag van in totaal € 107 miljoen. De goodwill van € 61 miljoen vloeit met name voort uit de kennis van de werknemers, het vermogen om deze werknemers te behouden en DSM-specifieke synergieën, met name het vermogen tot cross-selling van PTG’s technologie via het DSM-netwerk. PTG heeft een jaaromzet van circa USD 43 miljoen en heeft circa 100 werknemers in dienst in Berkeley, Californië (Verenigde Staten). Het effect van de acquisitie van PTG op DSM’s geconsolideerde balans per acquisitiedatum blijkt uit de volgende tabel: Boekwaarde

Correctie naar reële waarde

Openingsbalans DSM

De volgende tabel geeft een overzicht van de gevolgen van alle in 2008 gedane acquisities (CMT, Soluol, Valley Research, Shanxi FengHe Melamine, The Polymer Technology Group, Polymeric Processes, Diolen Industrial Fibers) voor de geconsolideerde balans van DSM per acquisitiedatum: PTG

Overige acquisities

Openingsbalans DSM

Activa Immateriële activa

41

3

44


2

24

26

Overige vaste activa

0

1

1

Voorraden

3

3

6

Vorderingen

4

3

7

Liquide middelen

1

0

1

51

34

85

Activa Totaal activa

Immateriële activa

-

41

41


2

0

2

Overige vaste activa

0

-

0

Verplichtingen

Voorraden

3

(0)

3


-

0

0

Vorderingen

4

-

4

Kortlopende schulden

5

2

7

Liquide middelen

1

-

1

Totaal verplichtingen

5

2

7

10

41

51

Nettoactiva, reële waarde

46

32

78

Verkrijgingsprijs (in contanten)

61

44

105

Verkrijgingsprijs (te betalen)

46

1

47

0

1

1

Betaling

107

46

153

Goodwill

61

14

75

Totaal activa Verplichtingen Kortlopende schulden

5

(0)

5

Verkrijgingskosten Totaal verplichtingen

5

(0)

5

Nettoactiva, reële waarde

5

41

46


61


46

Verkrijgingskosten

0

Betaling

107

Goodwill

61

Jaarverslag 2008


De acquisities in 2008 droegen € 26 miljoen bij aan de nettoomzet. Indien alle acquisities op 1 januari 2008 hadden plaatsgevonden, zou de additionele netto-omzet € 46 miljoen hebben bedragen. De acquisities in 2008 droegen € 3 miljoen bij aan de jaarwinst; dit zou € 5 miljoen zijn geweest als alle acquisities op 1 januari 2008 hadden plaatsgevonden.

126 120


2007 In juli nam DSM Pentapharm Holding Ltd. volledig over. Pentapharm, een onderneming die is gespecialiseerd in werkzame bestanddelen voor cosmetica, heeft een jaaromzet van circa € 40 miljoen en heeft circa 200 mensen in dienst, verspreid over Zwitserland, Japan en Brazilië. De goodwill ten bedrage van € 31 miljoen vloeit voornamelijk voort uit de know-how van het personeel en uit het feit dat de acquisitie DSM Nutritional Products een sterkere positie verschaft in de markt voor werkzame bestanddelen voor de cosmetica-industrie. De volgende tabel geeft een overzicht van de gevolgen van alle in 2007 gedane acquisities voor de geconsolideerde balans van DSM per acquisitiedatum: Pentapharm

Overige acquisities

Openingsbalans DSM

Activa Immateriële activa

12

5

17


18

19

37

2

-

2

Voorraden

16

2

18

Vorderingen

10

8

18

9

3

12

67

37

104

-

2

2

10

-

10


Liquide middelen Totaal activa Verplichtingen Belang van derden Latente belastingverplichtingen Overige langlopende schulden

5

-

5


12

18

30


27

20

47

Reële waarde van nettoactiva

40

17

57


62

22

84


8

0

8

Verkrijgingskosten

1

0

1

Betaling

71

22

93

Goodwill

31

5

36

De acquisities in 2007 droegen € 23 miljoen bij aan de netto omzet. Indien alle acquisities op 1 januari 2007 hadden plaatsgevonden, zou de additionele netto-omzet € 41 miljoen hebben bedragen. De acquisities in 2007 droegen slechts marginaal bij aan de jaarwinst; dit zou ook het geval zijn geweest als alle acquisities op 1 januari 2007 hadden plaatsgevonden. Desinvesteringen 2008

2007

In 2008 desinvesteerde DSM verschillende kleine deelnemingen. In 2007 desinvesteerde DSM verschillende kleine deelnemingen.



127 121


3

Segmentinformatie

Bedrijfssegmenten 1 Doorlopende activiteiten

2008


Totaal

Totaal

-

9.297

-

9.297

(772)

-

-

-

(772)

9.297

-

9.297

(87)

-

903

-

903

(2)

-

(45)

-

(45)

260

(89)

-

858

-

858

24

82

58

-

454

-

454

-

26

8

-

90

-

90

Nutrition

Pharma




Other Eliminaties activities2

2.710

863

2.297

1.201

1.733

493

50

27

29

390

244

32

2.760

890

2.326

1.591

1.977

525

447

89

175

19

260

(3)

(24)

(15)

(1)

-

Bedrijfsresultaat

444

65

160

18

Afschrijvingen

138

61

91

10

27

19

Financiële resultaten Netto-omzet Leveringen aan andere clusters Leveringen Bedrijfsresultaat vóór bijzondere posten Bijzondere posten

Dotaties aan voorzieningen Aandeel in resultaat geassocieerde deelnemingen R&D-uitgaven

0

0

0

(4)

-

1

-

(3)

-

(3)

135

74

127

22

22

14

-

394

-

394

5,0

8,6

5,5

1,8

1,3

2,8

-

4,2

-

4,2

475

185

277

55

140

299

-

1.431

-

1.431

R&D-uitgaven / netto-omzet (in %) Lonen, salarissen en sociale lasten Financiële positie Totaal activa

3.835

1.445

2.706

710

1.333

8.730

(9.106)

9.653

-

9.653


1.501

1.393

1.274

426

676

4.415

(4.727)

4.958

-

4.958

2.054

1.001

1.689

431

945

438

-

6.558

-

6.558

135

49

231

54

82

188

-

739

-

739

2

1

0

10

-

5

-

18

-

18

21,6

17,4

11,6

3,6

19,7

Gemiddeld

6.789

4.677

4.819

1.414

2.338

3.120

-

23.157

-

23.157

Ultimo jaar

7.043

4.401

4.978

1.427

2.357

3.385

-

23.591

-

23.591

Geïnvesteerd vermogen ultimo jaar Investeringen en acquisities Aandeel in vermogen van geassocieerde deelnemingen EBITDA / netto-omzet (in %) Personeel 3

1 2

3

Voor een omschrijving van de soorten producten en diensten in elk segment zie het Overzicht van activiteiten in het Verslag van de Raad van Bestuur. Other activities omvat ook kosten voor toegezegd-pensioenregelingen, concernoverhead en op aandelen gebaseerde beloningen. Een redelijke basis voor toerekening van de kosten van toegezegd-pensioenregelingen aan de afzonderlijke clusters is niet beschikbaar aangezien deze kosten betrekking hebben op zowel huidige als voormalige personeelsleden. Personeelsaantallen van joint ventures zijn op proportionele basis in dit overzicht opgenomen.

Transacties tussen segmenten waren relatief beperkt en werden meestal uitgevoerd op basis van marktprijzen.

Jaarverslag 2008


128 122


Bedrijfssegmenten 1 Doorlopende activiteiten

2007


Totaal

Totaal

-

8.757

-

8.757

(630)

-

-

-

8.757

-

8.757

-

823

-

823

-

(176)

-

(176)

-

647

-

647

41

-

424

-

424

23

-

82

-

82

Nutrition

Pharma




Other Eliminaties activities2

2.302

903

2.390

1.232

1.529

401

41

29

33

293

180

54

2.343

932

2.423

1.525

1.709

455

(630)

276

92

291

105

137

(78)

(22)

(154)

-

-

-

-

Bedrijfsresultaat

254

(62)

291

105

137

(78)

Afschrijvingen

127

76

80

28

72

32

13

1

0

13

Financiële resultaten Netto-omzet Leveringen aan andere clusters Leveringen Bedrijfsresultaat vóór bijzondere posten Bijzondere posten

Dotaties aan voorzieningen Aandeel in resultaat geassocieerde deelnemingen

-

-

-

(1)

-

(1)

-

(2)

-

(2)

135

67

113

13

30

14

-

372

-

372

5,9

7,4

4,7

1,1

2,0

3,5

-

4,2

-

4,2

437

194

255

52

131

278

-

1.347

-

1.347

Totaal activa

3.338

1.597

2.538

851

1.429

9.749

(9.674)

9.828

-

9.828


1.364

1.452

1.095

526

1.155

4.012

(5.159)

4.445

-

4.445

1.909

1.034

1.568

408

765

298

-

5.982

-

5.982

142

60

196

51

65

54

-

568

-

568

1

1

0

12

-

6

-

20

-

20

17,5

18,6

15,5

10,8

13,7

Gemiddeld

6.726

4.828

4.292

1.431

2.257

2.899

-

22.433

-

22.433

Ultimo jaar

6.998

4.888

4.592

1.421

2.282

3.073

-

23.254

-

23.254

R&D-uitgaven R&D-uitgaven / netto-omzet (in %) Lonen, salarissen en sociale lasten Financiële positie

Geïnvesteerd vermogen ultimo jaar Investeringen en acquisities Aandeel in vermogen van geassocieerde deelnemingen EBITDA / netto-omzet (in %) Personeel 3

1 2

3

Voor een omschrijving van de soorten producten en diensten in elk segment zie het Overzicht van activiteiten in het Verslag van de Raad van Bestuur. Other activities omvat ook kosten voor toegezegd-pensioenregelingen, concernoverhead en op aandelen gebaseerde beloningen. Een redelijke basis voor toerekening van de kosten van toegezegd-pensioenregelingen aan de afzonderlijke clusters is niet beschikbaar aangezien deze kosten betrekking hebben op zowel huidige als voormalige personeelsleden. Personeelsaantallen van joint ventures zijn op proportionele basis in dit overzicht opgenomen.

Transacties tussen segmenten waren relatief beperkt en werden meestal uitgevoerd op basis van marktprijzen.



129 123


Geografische informatie Doorlopende activiteiten

2008 Nederland

Duitsland

Zwitserland

Rest Europa

NoordAmerika

China

Rest AziëPacific

Rest Eliminaties wereld

Totaal

4.240

216

1.313

1.021

1.184

583

365

375

-

9.297

46

2

14

11

13

6

4

4

-

100

947

989

264

2.624

1.647

783

1.172

871

-

9.297

10

11

3

28

18

8

13

9

-

100

9.397

246

2.595

2.946

1.643

711

461

509

(8.855)

9.653

Netto-omzet naar herkomst In € miljoen In % Netto-omzet naar bestemming In € miljoen In % Totaal activa Immateriële en materiële vaste activa Investeringen

291

20

49

67

64

69

19

8

-

587

Boekwaarde

2.032

164

584

573

972

396

70

50

-

4.841

Personeel einde jaar 1

7.452

827

2.265

3.949

2.907

3.557

1.308

1.326

-

23.591

3.829

207

1.135

1.135

1.143

536

433

339

-

8.757

44

2

13

13

13

6

5

4

-

100

793

929

213

2.584

1.566

698

1.162

812

-

8.757

9

11

2

30

18

8

13

9

-

100

9.415

382

2.187

2.968

1.447

587

393

545

(8.096)

9.828

2007 Netto-omzet naar herkomst In € miljoen In % Netto-omzet naar bestemming In € miljoen In % Totaal activa Immateriële en materiële vaste activa Investeringen

241

17

26

54

84

36

6

11

-

475

Boekwaarde

1.917

185

425

751

796

308

57

38

-

4.477

Personeel einde jaar 1

7.219

793

2.177

4.154

2.768

3.564

1.268

1.311

-

23.254

1

Personeelsaantallen van joint ventures zijn proportioneel opgenomen.

Geen enkele externe klant van DSM vertegenwoordigt 10 procent of meer van de omzet. Daarom verschaft DSM geen informatie over grote klanten.

Jaarverslag 2008


130 124


4


7 2008

2007

Doorlopende activiteiten vóór 17

Subsidies

28

3

8

24

21

12

-

van schroot, afvalmaterialen, etc.

7

3

Verzekeringsuitkeringen

5

3

27

84

142

164

Totaal

5

activiteiten Dubieuze debiteuren

40

12

24

7

2

19

-

Niet langer opnemen van vaste activa in aanbouw

Opbrengst van de verkoop

Diversen

19

sluiting van activa en 23

Compensatie voor sluiting van de Gonglu locatie (China)

Dotaties aan voorzieningen Boekverlies op de verkoop/

activiteiten, emissierechten, Prijsafwikkelingen

2007

bijzondere posten 41

Boekwinst op verkochte activa, royalties en licenties

2008

Doorlopende activiteiten vóór

bijzondere posten Vrijval voorzieningen

Overige bedrijfslasten

Claims

7

-

Koersverschillen

19

16

Diversen

36

13

119

95

2008

2007

93

84

(7)

(4)

8

5

94

85

Interestbaten

(7)

(7)

Koersverschillen

(6)

(2)

13

(3)

Diversen

8

2

Totaal

8

(10)

102

75

Totaal

8


Personeelskosten 2008

2007

Doorlopende activiteiten vóór bijzondere posten

Doorlopende activiteiten vóór

Interestkosten

bijzondere posten Lonen en salarissen Sociale lasten

Rentelasten 1.199

1.128

219

210

34

42

13

9

Pensioenkosten (zie ook noot 25)

Geactiveerde bouwrente Interestkosten in verband met contant gemaakte voorzieningen en nog te betalen kosten

Op aandelen gebaseerde beloningen (zie ook noot 28)

Totaal Overige financiële baten en lasten

Totaal

6

1.465

1.389

Afschrijvingen en bijzondere waardeverminderingen 2008

Resultaat uit overige effecten

2007

Doorlopende activiteiten vóór Nettofinancieringslasten

bijzondere posten Afschrijving van immateriële activa

49

37

389

373

16

14

454

424

Afschrijving van materiële vaste activa Bijzondere afwaarderingen Totaal



In 2008 bedroeg het rentepercentage voor het activeren van bouwrente 5% (2007: eveneens 5%).

131 125


9

Bijzondere posten 2008

2007

- De terugneming van bijzondere afwaarderingen heeft betrekking op DSM Anti-Infectives en is een gevolg van verbeterde business-omstandigheden. 2007

Bijzondere lasten: - Boekverlies op de desinvestering van activiteiten - Dotaties aan voorzieningen

(11)

-

(37)

(26)

De bijzondere posten in 2007 zijn in onderstaand overzicht weergegeven:

- Bijzondere afwaardering van

- De bijzondere afwaardering van Immateriële vaste activa en Materiële vaste activa heeft betrekking op de kasgenererende - Terugnemen van bijzondere eenheid DSM Anti-Infectives. In juni 2007 maakte DSM 15 waardeverminderingen bekend dat de onderneming na bestudering van de strategische opties voor deze kasgenererende eenheid had (45) (176) Totaal bijzondere lasten besloten dat een strategie gericht op samenwerking met een partner, in combinatie met innovatie-initiatieven en verdere Bedrijfsresultaat bijzondere herstructurering, de beste benadering was voor de toekomst. (45) (176) posten Tegen de achtergrond van deze studie werd de Nettofinancieringslasten kasgenererende eenheid getoetst op de noodzaak van een Aandeel in resultaat bijzondere waardevermindering, gezien de aanhoudende geassocieerde deelnemingen verliezen. Daarbij werd geconcludeerd dat de realiseerbare waarde van DSM Anti-Infectives lager was dan de (45) (176) Totaal vóór belastingen boekwaarde, en werd derhalve een bijzondere 14 47 Belastingen waardevermindering van € 150 miljoen opgenomen in het cluster Pharma. De realiseerbare waarde werd bepaald op (31) (129) Totaal na belastingen basis van de indirecte opbrengstwaarde van de Belang van derden kasgenererende eenheid. De gehanteerde disconteringsvoet bedroeg 10% vóór belastingen, gelijk aan de Nettoresultaat bijzondere disconteringsvoet die in voorgaande jaren werd gehanteerd bij (31) (129) posten toetsing op de noodzaak van bijzondere waardevermindering. De bijzondere waardevermindering werd verantwoord onder 2008 Materiële vaste activa (98%) en Immateriële activa (2%). Herstructureringskosten ten bedrage van € 4 miljoen zijn De bijzondere posten in 2008 zijn in onderstaand overzicht opgenomen in verband met de geplande overheveling van een weergegeven: deel van de productie van zijketens naar China bij DSM AntiInfectives. - Het boekverlies op de management buy-out van Deretil, - Herstructureringskosten ten bedrage van € 22 miljoen zijn onderdeel van DSM-Anti-Infectives, bedraagt € 11 miljoen opgenomen voor het cluster Nutrition. Deze houden verband vóór belastingen. met de herinrichting van het businessmodel van het cluster, - De volgende herstructureringskosten zijn opgenomen: waarbij bestaande contracten vervallen en nieuwe werkwijzen € 25 miljoen vóór belastingen in verband met de op worden geïntroduceerd bij zowel DSM Nutritional Products als 15 december 2008 aangekondigde acties ter versterking van DSM Food Specialties. DSM’s concurrentiepositie en € 12 miljoen in verband met de sluiting van de clavulaanzuurfabriek van DSM Anti-Infectives in Zweden. - De bijzondere waardevermindering van € 12 miljoen heeft betrekking op de sluiting van de clavulaanzuurfabriek van DSM Anti-Infectives in Zweden en bestaat voornamelijk uit de afwaardering van de Materiële vaste activa naar de resterende indirecte opbrengstwaarde. immateriële en materiële vaste activa

(12)

Jaarverslag 2008


(150)

132 126


10 Belastingen

In %

De belasting over het totale resultaat bedroeg € 182 miljoen (2007: € 136 miljoen) en kan als volgt worden onderverdeeld:

Nominaal belastingtarief

2008

Nederland

2007

- Lopend jaar

25,5

25,5

1,3

2,4

- Niet-belastbare baten en niet(93)

(65)

- Aanpassingen uit voorgaande jaren

2007

Belastingeffecten van: - Afwijkende tarieven

Actuele belastingen:

2008

9

(17)

(84)

(82)

aftrekbare lasten

(1,1)

0,3

- Overige effecten

(1,1)

(3,7)

24,6

24,5

Effectief belastingpercentage

Het saldo van latente belastingvorderingen en -verplichtingen steeg met € 268 miljoen als gevolg van de volgende wijzigingen:

Latente belastingen: - Afkomstig van tijdelijke verschillen en de afwikkeling daarvan

(22)

2008

(83)

2007

- Aanpassingen uit voorgaande jaren - Wijziging belastingtarief

(2)

(7)

3

(10)

- Bate uit in de balans verwerkte

Stand per 1 januari Latente belastingvorderingen

346

496

Latente belastingverplichtingen

(344)

(383)

2

113

(98)

(54)

346

(52)

verliescompensatie en belastingvorderingen

(77)

46

Totaal

(98)

(54)

Wijzigingen:

(182)

(136)

- Belastingen in winst-en-verliesTotaal

rekening - Belastingen in vermogen

Waarvan betrekking

- Acquisities en desinvesteringen

hebbend op: - Het resultaat uit beëindigde activiteiten

-

-

14

47

(196)

(183)

- Het resultaat uit bijzondere posten

19

(16)

- Herrubriceringen

-

20

270

2

Waarvan:

Het effectieve belastingpercentage op het resultaat uit doorlopende activiteiten vóór bijzondere posten bedroeg in 2008 24,6% (2007: 24,5%). De relatie tussen het belastingtarief in Nederland en het effectieve belastingpercentage op het resultaat uit doorlopende activiteiten is als volgt:


(9)

- Koersverschillen

Stand per 31 december

- Het resultaat uit doorlopende activiteiten

1


- Latente belastingvorderingen

392

346

- Latente belastingverplichtingen

(122)

(344)

DSM heeft groepsmaatschappijen in diverse landen die onderling een grote variëteit aan transacties uitvoeren. DSM heeft in diverse landen standpunten ten aanzien van zijn fiscale positie ingenomen die op enig moment door de fiscale autoriteiten kunnen worden betwist of reeds worden betwist omdat de betreffende autoriteit een andersluidende interpretatie van de wet aanhangt. DSM heeft bij het bepalen van de waarschijnlijkheid van de realisatie van latente belastingvorderingen en -verplichtingen rekening gehouden met deze onzekerheden.

133 127


De latente belastingvorderingen en -verplichtingen betreffen de volgende balansposten: 2008 Latente belastingvorderingen

2007




Immateriële activa

84

(45)

71

(49)


65

(237)

71

(261)

Financiële activa

23

(39)

23

(313)

Voorraden

53

(22)

34

(31)

5

(23)

4

(8)

Vermogen

-

(3)

-

(4)


5

(1)

8

(2)

94

(32)

73

(13)

Vorderingen

Langlopende voorzieningen Langlopende leningen

1

-

1

(22)

59

(8)

55

(3)

389

(410)

340

(706)

Compensabele verliezen

291

-

368

-

Eliminatie van dubbeltelling

(288)

288

(362)

362

Totaal

392

(122)

346

(344)


Voor een bedrag van € 51 miljoen (2007: € 48 miljoen) aan compensabele verliezen werden geen latente belastingvorderingen opgenomen. De waardebepaling van latente belastingvorderingen hangt af van de waarschijnlijkheid van het aflopen van waarderingsverschillen en de benutting van compensabele verliezen. Latente belastingvorderingen worden opgenomen voor toekomstige belastingbaten die voortvloeien uit tijdelijke verschillen en voor compensabele verliezen voor zover het waarschijnlijk is dat de belastingbaten zullen worden gerealiseerd. In Nederland kunnen compensabele verliezen maximaal 9 jaar vooruitgeschoven worden en beginnen zij vanaf 2013 te vervallen. Met name in de Verenigde Staten en Oostenrijk is voorwaartse verliescompensatie mogelijk. In de Verenigde Staten beginnen de compensabele verliezen vanaf 2023 te vervallen. In Oostenrijk kunnen compensabele verliezen onbeperkt vooruitgeschoven worden. DSM moet een inschatting maken van de waarschijnlijkheid dat latente belastingvorderingen kunnen worden gerealiseerd uit toekomstige fiscale winsten. Indien het niet waarschijnlijk is dat (een gedeelte van) de latente belastingvorderingen zullen worden gerealiseerd, worden de latente belastingvorderingen gereduceerd. Indien in toekomstige boekjaren de feitelijke resultaten verschillen van de schattingen, en afhankelijk van de belastingstrategieën die DSM eventueel zou kunnen implementeren, kunnen veranderingen in de waardering van latente belastingvorderingen noodzakelijk zijn. Deze kunnen de financiële positie en de nettowinst van de onderneming beïnvloeden.

Jaarverslag 2008


134 128


11 Immateriële activa Totaal

Goodwill

Licenties en octrooien

In aanleg

Overige

1.156

725

127

-

304

148

-

49

-

99

1.008

725

78

-

205

- Investeringen

48

-

5

-

43

- Acquisities

53

36

16

-

1

(3)

-

-

-

(3) (29)

Stand per 1 januari 2007 Kostprijs Afschrijvingen Boekwaarde Wijzigingen in boekwaarde:

- Desinvesteringen - Afschrijvingen

(37)

-

(8)

-

- Bijzondere waardeverminderingen

(12)

-

(9)

-

(3)

- Koersverschillen

(41)

(37)

(2)

-

(2)

- Herrubriceringen

21

-

2

-

19

29

(1)

4

-

26

1.224

725

139

-

360

187

1

57

-

129

1.037

724

82

-

231

50

-

5

14

31

Stand per 31 december 2007 Kostprijs Afschrijvingen Boekwaarde Wijzigingen in boekwaarde: - Investeringen - Inbedrijfstellingen - Acquisities - Desinvesteringen - Afschrijvingen - Bijzondere waardeverminderingen

-

-

-

(7)

7

119

75

-

-

44

(6)

-

-

-

(6)

(49)

-

(11)

-

(38) (3)

(3)

-

-

-

- Koersverschillen

35

23

4

-

8

- Herrubriceringen

17

-

10

10

(3)

163

98

8

17

40

1.443

822

157

17

447

243

-

67

-

176

1.200

822

90

17

271

Stand per 31 december 2008 Kostprijs Afschrijvingen Boekwaarde

DSM heeft in de afgelopen jaren door middel van bedrijfscombinaties verscheidene entiteiten verworven die worden verantwoord volgens de purchase-methode, als gevolg waarvan goodwill en overige immateriële activa in de balans zijn opgenomen. De aan de verworven activa en verplichtingen toegekende waarde is gebaseerd op aannames en schattingen betreffende hun reële waarde. Bij het maken van deze schattingen overlegt het management waar nodig met onafhankelijke gekwalificeerde taxateurs. Een verandering in aannames en schattingen kan leiden tot wijzigingen in de waarde die aan bepaalde activa wordt toegekend en in



135 129


de geschatte gebruiksduur. Dit kan gevolgen hebben voor de hoogte van de bedragen die in de winst-en-verliesrekening worden verwerkt of het tijdstip waarop deze worden verwerkt, bijvoorbeeld de afschrijving van immateriële activa. Ultimo 2008 was de boekwaarde van de goodwill als volgt samengesteld: Acquisitie

2008

2007

Kasgenererende eenheid

Functionele

Jaar van

valuta

acquisitie

NeoResins

358

358

DSM Resins

EUR

2005

Catalytica

308

295

DSM Pharmaceuticals, Inc.

USD

2001

The Polymer Technology Group

68

-

DSM PTG

USD

2008

Pentapharm

34

31

DSM Nutritional Products

CHF

2007

Lipid Technologies Provider

12

14


SEK

2006

Syntech Far East

10

9

DSM Resins

HKD

2005

Valley Research

7

-


USD

2008

DSM Japan Engineering Plastics

6

6

DSM Engineering Plastics

EUR

2003

Crina

6

6

DSM Nutritional Products

CHF

2006

CMT

4

-


EUR

2008

Pamako Engineering

4

3

DSM Dyneema

CHF

2007

Soluol

3

-

DSM Resins

USD

2008

Fontanals Composite Resins

1

1

DSM Resins

EUR

2007

Overige acquisities

1

1

822

724

Totaal

De jaarlijkse toetsing van de noodzaak van een bijzondere waardevermindering vindt plaats in het vierde kwartaal. De realiseerbare waarde van de betreffende kasgenererende eenheden wordt gebaseerd op een berekening van de indirecte opbrengstwaarde. De voorspellingen ten aanzien van de kasstromen voor de eerste vijf jaar worden afgeleid van DSM’s businessplan (Annual Strategic Review) zoals vastgesteld door de Raad van Bestuur. Kasstroomvoorspellingen voorbij de planperiode van vijf jaar worden geëxtrapoleerd, waarbij rekening wordt gehouden met de groeipercentages die volgens de Annual Strategic Review van toepassing zijn voor de betreffende kasgenererende eenheid. De eindwaarde voor de periode na tien jaar wordt bepaald onder aanname van nulgroei. De belangrijkste aannames in de kasstroomvoorspellingen hebben betrekking op de marktgroei voor de kasgenererende eenheid en de daaraan gerelateerde omzetvoorspellingen. De disconteringsvoet vóór belastingen ligt tussen 7 en 10% afhankelijk van het risicoprofiel van de betreffende kasgenererende eenheid. De overige immateriële activa zijn weergegeven in de volgende tabel.

Applicatiesoftware

2008

2007

Kostprijs

Afschrijvingen

Boekwaarde

Waarvan acquisitiegerelateerd

Acquisitiegerelateerd

144

(85)

59

11

13

Marketing-gerelateerd

20

(9)

11

7

6

Gerelateerd aan klanten

23

(8)

15

13

-

Technologie-gerelateerd

210

(63)

147

115

102

Overige

50

(11)

39

-

-

Totaal

447

(176)

271

146

121

Totaal 2007

360

(129)

231

Jaarverslag 2008


136 130

121


12 Materiële vaste activa Totaal

Grond en gebouwen

Fabrieken en installaties

Overige bedrijfsmiddelen

In aanleg

Niet in gebruik voor bedrijfsactiviteiten

Kostprijs

8.578

1.603

6.286

242

428

19


4.923

645

4.043

204

24

7

Boekwaarde

3.655

958

2.243

38

404

12


Wijzigingen in boekwaarde: - Investeringen

427

4

34

3

386

-

-

49

208

13

(270)

-

- Acquisities

37

17

19

-

1

-

- Desinvesteringen

(38)

(15)

(23)

-

-

-

- Afschrijvingen

(373)

(56)

(307)

(10)

-

-


(152)

(1)

(150)

-

(1)

-

5

-

5

-

-

-

- Koersverschillen

(99)

(28)

(52)

-

(19)

-

- Herrubriceringen

(21)

14

(12)

(1)

(22)

-

(1)

(1)

2

-

(1)

(1)

(215)

(17)

(276)

5

74

(1)

Kostprijs

8.688

1.634

6.309

246

481

18


5.248

693

4.342

203

3

7

Boekwaarde

3.440

941

1.967

43

478

11

- Inbedrijfstellingen

- Wijziging in geschatte kosten van buitengebruikstelling

- Overige wijzigingen


Wijzigingen in boekwaarde: - Investeringen

537

3

53

2

479

-

-

84

334

13

(431)

-

- Acquisities

26

10

16

-

-

-

- Desinvesteringen

(23)

(8)

(13)

-

(2)

-

(389)

(64)

(313)

(12)

-

-


(24)

(11)

(7)

-

(6)

-

- Terugneming van bijzondere waardeverminderingen

15

-

15

-

-

-

- Wijziging in geschatte kosten van buitengebruikstelling

10

-

10

-

-

-

- Koersverschillen

70

22

45

-

3

-

- Herrubriceringen

(18)

1

(1)

-

(18)

-

(3)

-

(2)

-

(1)

-

201

37

137

3

24

-

Kostprijs

9.068

1.727

6.568

245

507

21


5.427

749

4.464

199

5

10

Boekwaarde

3.641

978

2.104

46

502

11

- Inbedrijfstellingen

- Afschrijvingen





139 131


Onder de materiële vaste activa zijn activa begrepen met een boekwaarde van € 6 miljoen (31 december 2007: € 17 miljoen) die verkregen zijn op grond van financiële leaseovereenkomsten. De hiermee samenhangende verplichtingen zijn opgenomen onder Opgenomen leningen en bedragen € 6 miljoen (31 december 2007: € 8 miljoen). Het totaal van de minimale leasebetalingen bedroeg op de balansdatum € 6 miljoen (31 december 2007: € 10 miljoen) en hun contante waarde bedroeg € 5 miljoen (31 december 2007: € 9 miljoen). Overzicht van minimale leasebetalingen in de tijd:

13 Geassocieerde deelnemingen 2008

2007

20

26

- Aandeel in resultaat

1

(1)

- Ontvangen dividend

(1)

(1)

- Acquisities

1

-


(4)

-

- Overboekingen

-

(2)

Stand per 1 januari Wijzigingen:

2009

1

- Koersverschillen

2

(1)

2010-2013

4


0

(1)

Na 2013

1 19

20

Totaal

6

1

-

Stand per 31 december Waarvan verstrekte leningen

In 2008 werd per saldo € 9 miljoen aan bijzondere waardeverminderingen opgenomen. In 2008 had de bijzondere waardevermindering van activa voornamelijk betrekking op de sluiting van de clavulaanzuurlocatie van DSM Anti-Infectives in Zweden (€ 12 miljoen) en op verschillende niet langer in gebruik zijnde activa bij DSM Nutritional Products (€ 6 miljoen), bij DSM Dyneema (€ € 2 miljoen), bij DSM Business Support (€ 2 miljoen) en bij DSM Resins (€ 1 miljoen); bij DSM Anti-Infectives werden de bijzondere afwaarderingen die in 2007 waren opgenomen voor een deel (€ 15 miljoen) teruggenomen in verband met verbeterde business-vooruitzichten. In 2007 bedroeg de bijzondere waardevermindering van Materiële vaste activa € 152 miljoen; dit betrof voornamelijk DSM Anti-Infectives (€ 146 miljoen).

Jaarverslag 2008


140 132


14 Overige financiële activa


Totaal

Overige deelnemingen

Overige vorderingen

Overige overlopende posten

100

40

40

20

Wijzigingen: - Ten laste van winst-en-verliesrekening gebracht

(7)

-

-

(7)

- Kapitaalstortingen

3

3

-

-

42

42

-

-

- Desinvesteringen

(4)

(4)

-

-

- Verstrekte leningen

1

-

1

-

- Aflossingen

(2)

-

(2)

-

- Koersverschillen

(2)

(1)

(1)

-

- Overboekingen

(1)

-

(10)

9

- Wijzigingen in reële waarde

(7)

(7)

-

-


3

-

3

-

126

73

31

22

- Acquisities

Stand per 31 december 2007 Wijzigingen: - Ten laste van winst-en-verliesrekening gebracht

(4)

-

-

(4)


96

96

-

-


(20)

(20)

(0)

-

(1)

(1)

-

-

23

-

23

-

- Desinvesteringen - Verstrekte leningen - Aflossingen

(1)

-

(1)

-

- Overboekingen

(13)

0

(11)

(2)

- Wijzigingen in reële waarde

(30)

(30)

-

-


176

118

42

16

Overige deelnemingen hebben betrekking op belangen in al dan niet beursgenoteerde ondernemingen met activiteiten die de activiteiten van DSM ondersteunen. Onder Overige deelnemingen is een bedrag van € 32 miljoen begrepen dat betrekking heeft op vermogensinstrumenten waarvan de reële waarde niet op betrouwbare wijze kan worden vastgesteld (2007: € 35 miljoen). Deze instrumenten worden daarom gewaardeerd tegen kostprijs.



141 133


15 Voorraden 2008

Grond- en hulpstoffen Halffabrikaten en gereed product

2007

510

461

1.299

1.128

1.809

1.589

(44)

(42)

1.765

1.547

Afwaardering naar opbrengstwaarde Totaal

De boekwaarde van de voorraden afgewaardeerd naar opbrengstwaarde was € 155 miljoen (2007: € 165 miljoen); de waarde-aanpassing van voorraden die in de winst-enverliesrekening werd opgenomen was een last van € 83 miljoen (2007: een last van € 17 miljoen).

In de Overlopende posten is € 2 miljoen (31 december 2007: € 34 miljoen) aan vooruitbetaalde kosten begrepen die het toekomstig resultaat beïnvloeden, maar die reeds zijn betaald. Met betrekking tot handelsdebiteuren waarop geen bijzondere afwaardering is toegepast en waarbij geen sprake is van achterstallige betalingen zijn er geen aanwijzingen dat de debiteuren hun betalingsverplichtingen niet zullen nakomen. Onderstaande tabel bevat een overzicht van de ouderdom van uitstaande handelsdebiteuren voor een totaal bedrag van € 1.318 miljoen. Het resterende saldo dat wordt verantwoord als handelsvorderingen ten bedrage van € 207 miljoen wordt buiten deze analyse gehouden omdat het voornamelijk betrekking heeft op terug te vorderen BTW en niet gerelateerd is aan het betalingsgedrag van klanten. In %

2008

2007

81

85

14

11

3

1

2

3

2008

2007

Geen bijzondere afwaardering of

16 Vorderingen

betalingsachterstand Betalingsachterstand van 1-29 2008

2007

dagen Betalingsachterstand van 30-89 dagen

Handelsvorderingen Handelsdebiteuren

1.545

1.458

4

11

1.549

1.469

(24)

(17)

1.525

1.452

Vorderingen op geassocieerde deelnemingen

Betalingsachterstand van 90 of meer dagen

17 Liquide middelen

Waardecorrectie in verband met oninbaarheid Totaal

192

70

Kas, bank, giro

377

242

Betalingen onderweg

Overige vorderingen Te ontvangen winstbelastingen

Deposito's

17

9

Wissels en cheques

1

18

31

39

601

369

Overige belastingen en sociale lasten

16

128

Subsidies

1

7

Leningen

19

10

Overige vorderingen

35

35

Overlopende posten

19

46

107

235

Totaal

Jaarverslag 2008


Totaal

142 134


18 Vermogen

Stand per 1 januari Nettowinst Koersverschillen, na belastingen

2008

2007

5.383

5.855

571

434

77

(144)

(944)

154

Netto actuariële baten/(lasten) van pensioenverplichtingen inzake toegezegdpensioenregelingen Netto asset ceiling inzake toegezegd-pensioenregelingen

64

(46)

Dividend

(224)

(195)


(250)

(758)

Opbrengst herplaatste eigen aandelen

47

53

Overige wijzigingen

(29)

30

4.695

5.383

2008

2007

10

10

Per gewoon aandeel: € 1,20 (2007: € 1,20)

194

204

Totaal

204

214


Na balansdatum werden door de Raad van Bestuur de volgende dividenden voorgesteld:

Per cumulatief preferent aandeel A: € 0,23 (2007: € 0,23)

Het voorgestelde dividend op gewone aandelen moet nog worden goedgekeurd door de Jaarlijkse Algemene Vergadering van Aandeelhouders en is niet in mindering gebracht op het Vermogen.



143 135


Aandelenkapitaal Per 31 december 2008 bedroeg het maatschappelijk kapitaal € 1.125 miljoen, verdeeld over 306.960.000 gewone aandelen, 44.040.000 cumulatief preferente aandelen A en 375.000.000 cumulatief preferente aandelen B, elk met een nominale waarde van € 1,50 en 1.200.000.000 cumulatief preferente aandelen C, elk met een nominale waarde van € 0,03. Elke drie eurocent (€ 0,03) aan nominale waarde komt overeen met één stem. Het verloop van het aantal aandelen in 2008 is weergegeven in volgende tabel. Geplaatste aandelen


Ingekochte eigen aandelen

Gewoon

Cumprefs A

Cumprefs C

Gewoon

Cumprefs C

181.425.000

44.040.000

37.500.000

14.528.140

37.500.000

Heruitgifte aandelen i.v.m. uitoefening optierechten

-

-

-

(1.945.202)

-


-

-

-

6.615.000

-

181.425.000

44.040.000

37.500.000

19.197.938

37.500.000

19.197.938

-

37.500.000

162.227.062

44.040.000

-

Stand per 31 december 2008 Aantal ingekochte aandelen per 31 december 2008 Aantal uitstaande aandelen per 31 december 2008

Het gemiddeld aantal uitstaande gewone aandelen over 2008 bedroeg 164.195.834 (2007: 178.540.706 stuks). Alle uitstaande aandelen zijn volgestort. Agio Van het agio ad € 489 miljoen kan € 125 miljoen als geheel belastingvrij worden aangemerkt. Ingekochte aandelen Ultimo 2007 had DSM de beschikking over 14.528.140 ingekochte gewone aandelen (nominale waarde € 22 miljoen, dit is 6,4% van het aandelenkapitaal). In 2008 gebruikte DSM 1.945.202 gewone aandelen voor het afdekken van optierechten en prestatiegebonden aandelen. Ultimo 2008 had DSM de beschikking over 19.197.938 gewone aandelen (nominale waarde € 29 miljoen, dit is 8,5% van het aandelenkapitaal). De gemiddelde verkrijgingsprijs van de gewone aandelen was € 34,34. In 2008 werden 6,6 miljoen eigen aandelen ingekocht als onderdeel van de eerste en tweede fase van het programma voor inkoop van eigen aandelen in het kader van Vision 2010. Ultimo 2008 bedroeg het totale aantal in het kader van Vision 2010 ingekochte aandelen 13,5 miljoen. De overige 5,7 miljoen ingekochte gewone eigen aandelen zijn bestemd voor het afdekken van management- en personeelsopties.

Jaarverslag 2008


144 136


Overige reserves in het eigen vermogen Totaal


Translatiereserve

Afdekkingsreserve

Reserve voor op aandelen gebaseerde beloningen

Reëlewaardereserve

2

(53)

34

21

0

Wijzigingen in reële waarde van derivaten

49

-

49

-

-

Vrijval ten gunste van winst-en-verliesrekening

(28)

-

(28)

-

-

(8)

-

-

-

(8)

(134)

(133)

-

-

(1)

11

-

-

11

-

Uitgeoefende/vervallen opties en prestatiegebonden aandelen

(4)

-

-

(4)

-

Herrubriceringen

3

-

-

3

-

(14)

(7)

(7)

-

-

Totaal wijzigingen

(125)

(140)

14

10

(9)


(123)

(193)

48

31

(9)

-

Wijzigingen:

Wijzigingen in reële waarde van overige financiële activa Koersverschillen Toegekende opties en prestatiegebonden aandelen

Belastingen

Wijzigingen: Wijzigingen in reële waarde van derivaten

8

-

8

-

Vrijval ten gunste van winst-en-verliesrekening

(33)

-

(33)

-

-

Wijzigingen in reële waarde van overige financiële activa

(30)

-

-

-

(30)

Koersverschillen

45

45

-

-

-

Toegekende opties en prestatiegebonden aandelen

15

-

-

15

-

Uitgeoefende/vervallen opties en prestatiegebonden aandelen

(8)

-

-

(8)

-

Herrubriceringen

(1)

-

(1)

-

-

Belastingen

42

26

8

-

8

Totaal wijzigingen

38

71

(18)

7

(22)


(85)

(122)

30

38

(31)

19 Voorzieningen 2008

2007

Totaal

Waarvan kortlopend

Totaal

Waarvan kortlopend

Kosten van herstructureringen en afvloeiingsregelingen

83

44

75

50

Milieukosten

42

19

38

13

Overige personeelsbeloningen op lange termijn

35

2

36

1

Overige voorzieningen

112

17

112

27

Totaal

272

82

261

91



145 137


Indien het effect van de tijdswaarde van geld materieel is, worden voorzieningen gewaardeerd op basis van de contante waarde van de verwachte kasstromen die nodig zijn om aan de verplichting te voldoen. De gebruikte disconteringsvoet is gebaseerd op swap rates voor verschillende termijnen, vermeerderd met 75 tot 100 basispunten afhankelijk van die termijnen. Het totale bedrag aan voorzieningen gewaardeerd op basis van contante waarde steeg in 2008 met € 4 miljoen in verband met het verstrijken van de tijd en wijzigingen in de disconteringsvoet. De voorzieningen voor kosten van herstructureringen en afvloeiingsregelingen hebben vooral betrekking op de kosten van regelingen die verband houden met het ontslag en de overplaatsing van medewerkers en de kosten van het beëindigen van contracten. Deze voorzieningen hebben een gemiddelde looptijd van 1 tot 3 jaar. De voorzieningen voor milieukosten hebben onder meer betrekking op verplichtingen ten aanzien van bodemsanering. Deze voorzieningen hebben een gemiddelde looptijd van meer dan 10 jaar. Onder Overige voorzieningen is een aantal posten samengevoegd. Deze betreffen onder andere verplichtingen voortvloeiend uit toekomstige buitengebruikstelling van productieplatforms voor olie- en gaswinning en locatieherstel en uitgaven in verband met claims. Deze voorzieningen hebben een gemiddelde looptijd van 5 tot 10 jaar. Het totaal van langlopende en kortlopende voorzieningen nam toe met € 11 miljoen. Dit is het saldo van de volgende wijzigingen: Stand per 1 januari 2008

Dotaties

Vrijval

Gebruikt

Koersverschillen

Overige wijzigingen


afvloeiingsregelingen

75

59

(18)

(34)

Milieukosten

38

14

(7)

(7)

1

-

83

1

3

Overige personeelsbeloningen op lange termijn

36

1

(2)

42

0

-

-


112

16

35

(14)

(10)

-

8

112

Totaal

261

90

(41)

(51)

2

11

272

Kosten van herstructureringen en

De overige wijzigingen onder Overige voorzieningen hebben betrekking op een herziening van de kosten van toekomstige buitengebruikstelling van productieplatforms voor olie- en gaswinning en locatieherstel. De dotaties aan de Voorzieningen voor kosten van herstructurering en afvloeiingsregelingen hebben vooral betrekking op uitgaven voor de herstructurering van de citroenzuur-activiteiten, uitgaven voor de sluiting van de productielocatie van DSM Agro in IJmuiden en de maatregelen voor structurele kostenbesparing ter versterking van de winstgevendheid en toekomstige concurrentiepositie bij DSM Pharmaceutical Products, DSM Anti-Infectives, DSM Engineering Plastics, DSM Resins en DSM Industrial Services. De onttrekking aan deze voorziening betreft uitgaven aan herstructureringsactiviteiten bij DSM Nutritional Products, DSM Food Specialties, DSM Pharmaceutical Products, DSM Resins en DSM Industrial Services (Copernicus-project). De dotatie aan de milieuvoorziening heeft voornamelijk betrekking op uitgaven voor bodemsanering bij DSM Pharmaceutical Products. De dotaties aan de Overige voorzieningen hebben voornamelijk betrekking op een voorziening voor toekomstige buitengebruikstelling van productieplatforms voor olie- en gaswinning en locatieherstel. De onttrekking aan deze voorziening heeft voornamelijk betrekking op uitgaven in verband met claims bij DSM Nutritional Products en DSM Elastomers.

Jaarverslag 2008


146 138


20 Opgenomen leningen 2008

Obligatieleningen

Waarvan kortlopend

Totaal

1.398

177

1.210

0

391

58

385

41

Onderhandse leningen Financiële lease-verplichtingen

In overeenkomsten betreffende leningen met een schuldrest ultimo 2008 van € 1.614 miljoen, waarvan € 177 miljoen kortlopend (ultimo 2007: € 1.417 miljoen, waarvan nihil kortlopend), zijn clausules opgenomen die het stellen van zekerheden beperken. De documentatie bij de obligatielening van € 300 miljoen die in november 2005 werd uitgegeven en in september 2008 werd verhoogd met € 200 miljoen en de documentatie bij de obligatielening van € 750 miljoen die in oktober 2007 is uitgegeven bevat een change of controlclausule. Deze geeft houders van de obligaties het recht om terugbetaling tegen nominale waarde te eisen indien 50% of meer van de DSM-aandelen in handen zijn van een derde en indien de kredietwaardigheidsrating van de onderneming daalt tot minder dan investment grade (< BBB-).

6

1

8

2

498

149

149

2.293

734

1.752

192

In de volgende tabel zijn de leningen (exclusief schulden aan kredietinstellingen en commercial paper) onderverdeeld naar valuta: 2008

2007

EUR

1.324

1.150

USD

391

384

CNY

69

60

Overige

11

9

1.795

1.603

Totaal

De balanspost Opgenomen leningen steeg per saldo met € 541 miljoen. De wijzigingen zijn als volgt te specificeren:

De opgenomen leningen hadden ultimo 2008 voor een bedrag van € 1.398 miljoen een resterende looptijd van meer dan 5 jaar. Stand per 1 januari Op de langlopende schulden (exclusief de schulden aan kredietinstellingen en commercial paper) zal worden afgelost in: Opgenomen leningen

2008

2007

1.752

1.514

219

753

(49)

(466)

Wijzigingen in reële waarde

1

0

Acquisities

0

6

349

(10)

22

(47)

(1)

2

2.293

1.752

Aflossingen

2008

2007

2008

-

43

2009

236

225

2010

7

7

kredietinstellingen / commercial

2011

3

8

paper

151

107

2014 t/m 2018

1.398

1.213

Overige wijzigingen

Totaal

1.795

1.603


2012 en 2013

Waarvan kortlopend

498

Schulden aan kredietinstellingen / commercial paper Totaal

2007

Totaal

Wijziging in schulden aan

Koersverschillen

Het gemiddelde effectieve interestpercentage op de in 2008 uitstaande leningenportfolio inclusief de aan de leningen gekoppelde financiële instrumenten bedroeg 3,9% (2007: 4,5%).



147 139


De volgende tabel geeft een overzicht van de obligatieleningen: De volgende tabel geeft een overzicht van de onderhandse leningen: 2008

2007 2008

USD-lening

6,75%

1999-2009

177

169

EUR-lening

4,00%

2005-2015

480

300

EUR-lening

5,25%

2007-2017

741

741

NLG-lening NLG-lening

1.398

1.210

CNY-lening

2007

4,34%

1998-2008

-

4

variabel

2000-2014

65

65

2002-2009

38

60

2008-2011

31

-

(6 maanden)

Totaal

variabel (12 maanden)

Alle obligatieleningen zijn vastrentend.

CNY-lening

variabel (12 maanden)

Het vaste rentetarief van de 6,75% USD-lening 1999-2009 is omgezet in een variabel tarief door middel van renteswaps (reëlewaarde-afdekkingen). Deze lening werd aangemerkt als een afdekking van een netto-investering (net investment hedge) om het valutarisico in verband met netto-investeringen in dochtermaatschappijen in USD af te dekken. Het oorspronkelijke bedrag van € 300 miljoen van de 4% EURlening 2005-2015 werd omgezet naar CHF om het valutarisico van netto-investeringen in dochterondernemingen in CHF af te dekken. Dit oorspronkelijke bedrag van de lening werd in 2005 gepre-hedged (kasstroomafdekking) door middel van een forward starting swap, hetgeen leidde tot een lager effectief rentepercentage van 3,66%. De verhoging van de lening met € 180 miljoen (na discontering van € 20 miljoen) werd noch gepre-hedged noch omgezet; het effectieve vaste rentepercentage voor dit gedeelte van de lening bedraagt 5,21%.

USD-lening

5,51%

2003-2013

107

103

USD lening

5,61%

2003-2015

106

102

44

51

391

385

Overige leningen Totaal

De vaste rente van de 5,51% USD-lening 2003-2013 is omgezet in een variabele rente door middel van een renteswap (reëlewaarde-afdekking). In de loop van 2005 werd deze renteswap beëindigd. De hieruit voortvloeiende bate zal worden afgeschreven tot het einde van de looptijd, hetgeen resulteert in een effectief vast USD-rentepercentage van 4,29% voor de lening. Deze 5,51% USD-lening werd aangemerkt als een afdekking van een netto-investering (net investment hedge) om het valutarisico in verband met netto-investeringen in dochtermaatschappijen in USD af te dekken.

De valutacomponent van de 5,61% USD-lening 2003-2015 werd omgezet naar euro’s (kasstroomafdekking). De De 5,25% EUR-lening 2007-2017 werd in 2007 voor een bedrag resulterende EUR-verplichting werd omgezet naar CHF om het van € 650 miljoen en in 2008 voor een bedrag van € 100 miljoen valutarisico in verband met netto-investeringen in omgezet in CHF om het valutarisico van netto-investeringen in dochtermaatschappijen in CHF af te dekken (net investment dochterondernemingen in CHF af te dekken. Deze lening werd hedge). in 2006 en 2007 gedeeltelijk gepre-hedged (kasstroomDSM’s beleid ten aanzien van het beheersen van financiële afdekking) door middel van forward starting swaps, hetgeen leidde tot een lager effectief rentepercentage van 4,89% risico’s staat beschreven in noot 24. voor de totale lening. 21 Overige langlopende schulden

Jaarverslag 2008


2008

2007

Investeringssubsidies

15

23


50

12

Totaal

65

35

148 140


22 Kortlopende schulden

De verplichtingen voor operationele lease en huur lopen als volgt af: 2008

2007

Handelsschulden Vooruitontvangen Handelscrediteuren Te betalen wissels en cheques

2009

6

2010

13

2011

11

2012 en 2013

12

18

9

1.165

1.103

1

6

Na 2013

28

4

6

Totaal

70

1.188

1.124

70

65

76

68

Verschuldigd aan geassocieerde deelnemingen Totaal Overige kortlopende schulden Te betalen winstbelastingen Overige belastingen en sociale lasten Pensioenen

4

2

Overige schulden

207

216

Overlopende posten

135

254

Totaal

492

605

Gerechtelijke procedures De onderzoeken die eind 2002 werden ingesteld door de Europese Commissie, het Amerikaanse Ministerie van Justitie en de Canadese mededingingsautoriteit naar aanleiding van mogelijke mededingingsbeperkende overeenkomsten en/of onderling afgestemde feitelijke gedragingen door een aantal EPDM-producenten, waaronder DSM, werden halverwege 2006 afgerond zonder enige tenlastelegging tegen DSM of dochterondernemingen van DSM. In de Verenigde Staten en Canada lopen nog een aantal civielrechtelijke zaken.

Er zijn claims ontvangen in verband met de levering door DSM 23 Niet in de balans opgenomen verplichtingen en overige Food Specialties van een tussenproduct dat ondeugdelijk zou financiële verplichtingen zijn. Er zijn geen gezondheidsrisico’s aan de orde. Met de meeste eisers zijn gesprekken gaande om een minnelijke 2007 2008 schikking te treffen. In één geval is een rechtszaak aangespannen. DSM is verzekerd tegen eventuele 70 34 Operationele lease en huur aansprakelijkheid. Garantieverplichtingen ten behoeve van geassocieerde deelnemingen en derden

65

58

uitvoering

16

15

Overige

25

9

Totaal

176

116

DSM beschikt over een proces voor het periodiek en systematisch monitoren van rechtsclaims.

Bestellingen voor projecten in

De bestellingen voor projecten in uitvoering worden grotendeels in 2009 afgewikkeld. Materiële vaste activa onder operationele lease zijn voornamelijk katalysatoren, gebouwen en diverse installaties.



149 141


24 Financiële derivaten Beleid ten aanzien van financiële risico's Algemeen De belangrijkste financiële risico’s waaraan DSM onderhevig is zijn het liquiditeitsrisico en het marktrisico (bestaande uit een renterisico, valutarisico en prijsrisico). Het financiële beleid van DSM is erop gericht om op de korte termijn de effecten van koersen renteschommelingen op het resultaat te beperken en om op lange termijn de marktwisselkoersen en marktrentes te volgen. DSM maakt gebruik van financiële derivaten om de financiële risico’s die verbonden zijn aan bedrijfsactiviteiten te beheersen. De onderneming neemt met financiële derivaten geen speculatieve posities in. Liquiditeitsrisico DSM beschikt over twee gecommitteerde kredietfaciliteiten van resp. € 400 miljoen en € 500 miljoen, in totaal € 900 miljoen (2007: eveneens twee kredietfaciliteiten van in totaal € 900 miljoen), en een commercial paper-programma van € 1.500 miljoen (2007: € 1.500 miljoen). Er zal in totaal voor niet meer dan € 900 miljoen gebruikgemaakt worden van het commercial paper-programma (2007: € 900 miljoen). De overeenkomsten voor de gecommitteerde kredietfaciliteiten omvatten noch financiële convenanten noch clausules voor wijziging bij materiële negatieve veranderingen. De volgende tabel geeft een overzicht van de variabelrentende en vastrentende leningen, gerangschikt op basis van het einde van de looptijd. Opgenomen leningen exclusief schulden aan kredietinstellingen worden in onderstaand overzicht getoond rekening houdend met de daaraan gerelateerde, voor afdekkingsdoeleinden aangewezen rentederivaten.

2008

Vastrentende opgenomen leningen

Variabelrentende opgenomen leningen

Subtotaal

Rentebetalingen

Binnen 1 jaar

Betaling in Totale cash-out contanten bij aflossing1

13

223

236

86

-

322

Binnen 1 tot 2 jaar

6

1

7

78

-

85

Binnen 2 tot 3 jaar

2

1

3

78

-

81

Binnen 3 tot 4 jaar

4

39

43

77

-

120

Binnen 4 tot 5 jaar

108

-

108

74

-

182

Na 5 jaar

1.329

69

1.398

199

29

1.626

Totaal

1.462

333

1.795

592

29

2.416

2007 Binnen 1 jaar

6

37

43

87

-

130

Binnen 1 tot 2 jaar

14

211

225

76

-

301

Binnen 2 tot 3 jaar

6

1

7

67

-

74

Binnen 3 tot 4 jaar

2

7

9

66

-

75

Binnen 4 tot 5 jaar

1

2

3

66

-

69

Na 5 jaar

1.247

69

1.316

248

9

1.573

Totaal

1.276

327

1.603

610

9

2.222

1

Verschil tussen nominale aflossing en amortized costs.

Jaarverslag 2008


150 142


Renterisico Het renterisicobeleid heeft tot doel de renterisico’s die voortkomen uit de financiering van de onderneming te beperken en daarmee tevens de netto-rentelasten te optimaliseren. Dit beleid vertaalt zich in een gewenst profiel van vastrentende en variabelrentende posities inclusief liquide middelen, waarbij de variabelrentende positie in principe niet groter is dan 60% van de nettoschuld. Op 31 december 2008 bedroeg de hoofdsom van een voor langlopende leningen toegepaste renteswap € 177 miljoen (2007: € 170 miljoen). Op deze swaps is fair value hedge accounting toegepast tot 1 oktober 2008; vanaf dat moment was de afdekking niet langer effectief. In 2008 werd een immaterieel bedrag in de winst-en-verliesrekening opgenomen (onder Overige financiële baten en lasten) in verband met deze ineffectiviteit. In onderstaande analyse van de gevoeligheid van opgenomen leningen en daaraan gerelateerde financiële derivaten voor rentebewegingen wordt uitgegaan van een onmiddellijke verandering van 1% in de rentetarieven voor alle valuta en looptijden ten opzichte van het niveau op 31 december 2008, waarbij alle andere variabelen constant worden gehouden. Evenals in 2007 zou een verlaging van de rentetarieven met 1% niet resulteren in een materiële verandering in het resultaat of vermogen uitgaande van de samenstelling van de financiële instrumenten per 31 december 2008, aangezien tegenover variabelrentende leningen variabelrentende activa staan (voornamelijk liquiditeiten). Hetzelfde geldt voor een toename van de rentetarieven met 1%. De gevoeligheid van de reële waarde van de financiële instrumenten per 31 december 2008 voor veranderingen in de rentetarieven is in de volgende tabel weergegeven. 2008 Boekwaarde

Kortlopende beleggingen

Reële waarde

2007

Gevoeligheid van reële Boekwaarde waarde voor een wijziging van de rente met: +1% (1%)

Reële waarde

Gevoeligheid van reële waarde voor een wijziging van de rente met: +1% (1%)

4

4

-

-

4

4

-

-

Liquide middelen

601

601

-

-

369

369

-

-

Kortlopende leningen

(734)

(737)

1

(1)

(192)

(192)

-

-

(1.559)

(1.621)

97

(105)

(1.560)

(1.509)

89

(97)

variabelrentend)

1

1

-

-

(1)

(1)

(2)

2

Pre-hedges

-

-

-

-

-

-

-

-

Langlopende leningen Renteswaps (van vastrentend naar

Renteswaps worden incidenteel gebruikt om het vaste rentepercentage van een nieuwe externe lening af te dekken vanaf de toekomstige uitgiftedatum (pre-hedges). DSM bereikt daarmee dat voor een groot deel van zijn langlopende schulden in euro’s de rentelasten op voorhand vaststaan. In 2006 en 2007 heeft DSM de 5,25% EUR-lening 2007-2017 gepre-hedged voor een bedrag van € 625 miljoen met behulp van forward starting swaps tegen een vaststaand rentetarief (exclusief credit spread) van 4,1%. Inclusief de niet-afgedekte € 125 miljoen en de credit spread bedraagt het effectieve rentepercentage van deze lening 4,89%. Op 31 december 2008 stonden geen pre-hedges uit (hetzelfde als in 2007). Valutarisico DSM’s beleid is om de valutarisico’s die voortvloeien uit verkopen en inkopen volledig af te dekken op het moment waarop de handelsvorderingen of handelsverplichtingen in de balans worden opgenomen. Daarnaast kunnen werkmaatschappijen ervoor kiezen om – onder strenge voorwaarden – de valutarisico’s die voortvloeien uit vaststaande verplichtingen en verwachte transacties af te dekken. De voornaamste valuta’s die dit risico veroorzaken zijn de USD, de CHF en de JPY. De risico’s die voortvloeien uit valuta-exposure worden regelmatig door de businessgroepen geanalyseerd en waar nodig afgedekt. Average rate valutatermijncontracten, valutatermijncontracten, spottransacties en average rate valuta-opties worden gebruikt om de invloed van schommelingen in wisselkoersen te beperken. Ultimo jaar hadden deze instrumenten een looptijd van minder dan een jaar.



151 143


Om intercompany leningen, vorderingen en verplichtingen in andere dan de functionele valuta van de dochtermaatschappijen af te dekken, maakt DSM gebruik van valutaswaps of valutatermijncontracten. Er wordt geen hedge accounting toegepast. De hoofdsom van de valutatermijncontracten bedroeg ultimo 2008 € 1.977 miljoen (2007: € 1.556 miljoen). DSM dekte in 2008 USD 869 miljoen (2007: USD 718 miljoen) van zijn geschatte netto cashflow in USD voor 2009 af (deels tegen CHF) door middel van average rate valutatermijncontracten bij een gemiddelde dollarkoers over de vier kwartalen van 2009 van USD 1,42 per euro. DSM dekte in 2008 ook JPY 5.475 miljoen (2007: JPY 5.375 miljoen) van zijn geschatte netto cashflow in JPY voor 2009 af (voornamelijk tegen CHF) door middel van average rate valutatermijncontracten bij een gemiddelde JPY-koers over de vier kwartalen van 2009 van JPY 155,20 per euro. Door deze afdekkingen is een deel van de USD en JPY inkomsten van DSM in 2009 vastgelegd op deze wisselkoers. Op deze afdekkingen wordt cash flow hedge accounting toegepast. In 2008 werd als gevolg van deze afdekkingen een bedrag van € 29 miljoen (2007: € 27 miljoen) opgenomen in de bedrijfsopbrengsten van de betrokken segmenten overeenkomstig de realisatie van de verwachte kasstromen. Er werd vastgesteld dat geen van deze afdekkingen materieel ineffectief waren. Het valutarisico dat voortvloeit uit de omrekening van DSM’s netto-investeringen in entiteiten die in andere valuta's dan de euro luiden wordt gedeeltelijk afgedekt. Nettoactiva die luiden in CHF zijn gedeeltelijk afgedekt door middel van valutaswaps (CHF 1.901 miljoen). Nettoactiva die luiden in USD zijn gedeeltelijk afgedekt door middel van USD-leningen (USD 400 miljoen). Er werd vastgesteld dat geen van deze afdekkingen materieel ineffectief waren. In de hiernavolgende analyse van de gevoeligheid van nettoleningen en financiële derivaten voor schommelingen in valutakoersen ten opzichte van de euro wordt uitgegaan van een verandering van 10% in alle valutakoersen tegenover de euro uitgaande van hun niveau per 31 december 2008, waarbij alle andere variabelen constant worden gehouden. Een verandering van +10% houdt in dat de vreemde valuta’s sterker worden ten opzichte van de euro. Een verandering van -10% houdt in dat de vreemde valuta's zwakker worden ten opzichte van de euro. 2008 Boekwaarde

Kortlopende beleggingen Liquide middelen Kortlopende leningen

Reële waarde

2007

Gevoeligheid van de reële Boekwaarde waarde voor een wijziging van alle valutakoersen met: +10% (10%)

Reële waarde

Gevoeligheid van de reële waarde voor een wijziging van alle valutakoersen met: +10% (10%)

4

4

-

-

4

4

-

-

601

601

17

(14)

369

369

13

(11)

(734)

(737)

(37)

30

(192)

(192)

(7)

6

Langlopende leningen

(1.559)

(1.621)

(31)

25

(1.560)

(1.509)

(48)

39

Cross currency swaps

(19)

(19)

14

(12)

(28)

(28)

12

(10)

Valutatermijncontracten

20

20

(7)

6

23

23

(67)

55

(87)

(87)

(145)

119

25

25

(119)

97

(7)

(7)

(40)

32

20

20

(27)

22

-

-

-

-

2

2

-

6

Cross currency swaps gerelateerd aan nettoinvesteringen in dochtermaatschappijen 1 Average-rate valutatermijncontracten gebruikt voor economische afdekking 2 Average-rate valutaopties gebruikt voor economische afdekking 2 1 2

Verandering in reële waarde verantwoord in Translatiereserve Verandering reële waarde verantwoord in Afdekkingsreserve

In de hiernavolgende analyse van de gevoeligheid van nettoleningen en financiële derivaten voor schommelingen in valutakoersen ten opzichte van de euro wordt uitgegaan van een verandering van 10% in de koers van de USD tegenover alle vreemde valuta en de euro uitgaande van het niveau per 31 december 2008, waarbij alle andere variabelen constant worden gehouden. Een verandering van +10% houdt in dat de USD sterker wordt ten opzichte van de euro. Een verandering van -10% betekent een verzwakking van de koers van de USD.

Jaarverslag 2008


152 144


2008 Boekwaarde

Kortlopende beleggingen

Reële waarde

2007

Gevoeligheid van de reële Boekwaarde waarde voor een wijziging van de USD-koers met: +10% (10%)

Reële waarde

Gevoeligheid van de reële waarde voor een wijziging van de USD-koers met: +10% (10%)

4

4

-

-

4

4

-

Liquide middelen

601

601

1

-

369

369

2

Kortlopende leningen

(734)

(737)

(20)

17

(192)

(192)

(1)

1

Langlopende leningen

(1.559)

(1.621)

(27)

22

(1.560)

(1.509)

(43)

35

Cross currency swaps

(19)

(19)

14

(12)

(28)

(28)

12

(10)


20

20

(76)

62

23

23

(107)

87

(87)

(87)

-

-

25

25

-

-

(7)

(7)

(68)

56

20

20

(42)

34

-

-

-

-

2

2

-

10

(2)

Cross currency swaps gerelateerd aan nettoinvesteringen in dochtermaatschappijen 1 Average-rate valutatermijncontracten gebruikt voor economische afdekking 2 Average-rate valutaopties gebruikt voor economische afdekking 2 1 2

Verandering in reële waarde verantwoord in Translatiereserve Verandering reële waarde verantwoord in Afdekkingsreserve

Veranderingen in de reële waarde van deze posities worden in het algemeen verantwoord in het resultaat, met uitzondering van de instrumenten waarop cash flow hedge accounting of net investment hedge accounting wordt toegepast. Cash flow hedge accounting wordt toegepast op de average rate valutatermijncontracten en average rate valutaopties die worden gebruikt voor economische afdekking; de veranderingen in de reële waarde van deze derivaten worden verantwoord in de afdekkingsreserve in het vermogen totdat de hieraan gerelateerde kasstromen worden opgenomen. Net investment hedge accounting wordt toegepast voor de cross currency swaps die worden gebruikt ter bescherming van netto-investeringen in entiteiten die in een andere valuta dan de euro luiden; de veranderingen in de reële waarde van deze derivaten worden (voorzover zij worden veroorzaakt door veranderingen in valutakoersen) verantwoord in de translatiereserve in het vermogen totdat de netto-investering wordt gedesinvesteerd. Prijsrisico Financiële instrumenten die gevoelig zijn voor veranderingen in beurskoersen of beursindexen zijn onderhevig aan een prijsrisico. Ultimo 2008 waren er voor DSM beperkte prijsrisico’s aanwezig met betrekking tot investeringen in voor verkoop beschikbare effecten. Kredietrisico DSM beperkt het kredietrisico door gebruik te maken van kredietlimieten per financiële instelling en door uitsluitend zaken te doen met financiële instellingen met een hoge kredietwaardigheid. Op balansdatum waren er geen significante concentraties van kredietrisico. Met betrekking tot treasury-activiteiten wordt er op toegezien dat financiële transacties uitsluitend worden afgesloten met partijen die volgens Moody’s een kredietrating hebben van P1 (voor kortetermijn-instrumenten) of A3 (voor langetermijn-instrumenten). Op businessgroepniveau worden de uitstaande vorderingen voortdurend bewaakt door het management van de werkmaatschappijen. Vanwege de huidige economische omstandigheden is een wekelijkse analyse van de ouderdom van uitstaande handelsdebiteuren geïntroduceerd. Tevens is gestart met een wekelijkse rapportage van de uitstaande bedragen bij belangrijke klanten. Daarbij wordt adequaat rekening gehouden met de onderkende kredietrisico’s, waarvan in noot 16 een overzicht wordt gegeven. Het is dan ook niet waarschijnlijk dat er significante verliezen zullen ontstaan met betrekking tot vorderingen waarmee geen rekening is gehouden.



153 145


Het maximale kredietrisico waaraan DSM onderhevig is komt overeen met de boekwaarde van de in de balans opgenomen financiële activa, inclusief afgeleide financiële instrumenten. Op de verslagdatum waren er geen significante overeenkomsten of financiële instrumenten beschikbaar die het maximale kredietrisico waaraan de onderneming onderhevig is zouden verminderen. Reële waarde van financiële instrumenten Onderstaande tabel geeft een overzicht van de boekwaarde en de geschatte reële waarde van financiële instrumenten: 31 december 2008

31 december 2007

Boekwaarde

Reële waarde

Boekwaarde

Reële waarde

118

118

73

73

42

42

31

31

1.632

1.632

1.687

1.687

86

86

83

83

4

4

4

4

601

601

369

369

1.559

1.621

1.560

1.509

65

65

35

35

734

737

192

192

Activa Overige deelnemingen Overige langlopende vorderingen Kortlopende vorderingen Financiële derivaten Kortlopende beleggingen Liquide middelen Verplichtingen Langlopende leningen Overige langlopende schulden Kortlopende leningen Financiële derivaten Overige kortlopende schulden

179

179

42

42

1.680

1.680

1.729

1.729

De reële waarde van financiële instrumenten werd bepaald op basis van de volgende methoden en uitgangspunten: liquide middelen, kortlopende beleggingen, kortlopende en langlopende vorderingen, kortlopende leningen en overige kortlopende en langlopende verplichtingen worden opgenomen tegen hun boekwaarde. Gezien de korte looptijd van deze instrumenten benadert deze de reële waarde. De reële waarde van financiële derivaten en langlopende instrumenten is gebaseerd op berekeningen, marktprijsnoteringen of prijsopgaven verkregen van tussenpersonen.

Jaarverslag 2008


154 146


De volgende tabel biedt een overzicht van de boekwaarde van financiële derivaten onderverdeeld naar type en doel: Activa

Schulden

Totaal

Renteswaps

0

(1)

(1)

Valutaswaps

27

(30)

(3)

Totaal financiële derivaten in relatie tot opgenomen leningen

27

(31)

(4)


54

(11)

43

2

-

2

83

(42)

41

Valutaopties Stand per 31 december 2007

Renteswaps

1

-

1

Valutaswaps

-

(106)

(106)

Totaal financiële derivaten in relatie tot opgenomen leningen

1

(106)

(105)

85

(73)

12

-

-

-

86

(179)

(93)

Valutatermijncontracten Valutaopties Stand per 31 december 2008

25 Vergoedingen na uitdiensttreding De groep heeft een aantal toegezegd-pensioenregelingen en toegezegde-bijdrageregelingen over de gehele wereld. De middelen daarvoor worden in het algemeen ondergebracht in afzonderlijk beheerde pensioenfondsen. De pensioenregelingen worden in het algemeen gefinancierd uit betalingen door werknemers en de betreffende groepsmaatschappijen. De groep kent bovendien bepaalde aanvullende beloningen in de vorm van regelingen voor medische zorg voor gepensioneerde werknemers in de Verenigde Staten.

Voor 2009 zullen de kosten van pensioenen en medische zorg exclusief baten en lasten uit beperkingen van regelingen en uit afwikkelingen, circa € 70 miljoen hoger zijn dan voor 2008 (€ 3 miljoen). In het volgende overzicht worden de in de balans opgenomen wijzigingen in Vooruitbetaalde pensioenkosten en Verplichtingen inzake personeelsbeloningen weergegeven:

De in de winst-en-verliesrekening verwerkte lasten voor pensioenkosten (noot 5) bestaan uit de volgende onderdelen: 2008

2007

Pensioenregelingen

0

11

Regelingen voor medische zorg

3

3

Overige vergoedingen na uitdiensttreding

5

3

Toegezegde-bijdrageregelingen

26

25

Totaal

34

42



155 147


2008

2007

1.169

918

personeelsbeloningen

(282)

(325)

Stand per 1 januari

887

593

Vooruitbetaalde pensioenkosten Verplichtingen inzake

Wijzigingen: - Saldo van actuariële baten/ (lasten)

(1.270)

208

- Saldo asset ceiling

85

(62)

- Personeelskosten

(9)

(17)

- Acquisities en desinvesteringen

-

2

93

156

- Koersverschillen

(1)

7


5

0

(1.097)

294

(210)

887

137

1.169

(347)

(282)

- Werkgeversbijdragen

Totaal wijzigingen Stand per 31 december Waarvan: - Vooruitbetaalde pensioenkosten - Verplichtingen inzake personeelsbeloningen

In Nederland resteerde ultimo 2008 een vooruitbetaald pensioenactief van € 135 miljoen. De Verplichtingen inzake personeelsbeloningen ad € 347 miljoen (2007: € 282 miljoen) omvatten een bedrag van € 291 miljoen (2007: € 229 miljoen) dat betrekking heeft op pensioenregelingen, € 36 miljoen (2007: € 33 miljoen) voor regelingen ter vergoeding van medische en overige kosten en € 20 miljoen (2007: € 20 miljoen) aan overige vergoedingen na uitdiensttreding.

Toegezegd-pensioenregelingen (defined benefit plans) zijn van toepassing op bepaalde werknemers in Nederland, Duitsland, het Verenigd Koninkrijk, Zwitserland, de Verenigde Staten en Oostenrijk. De rechten die aan deze regelingen kunnen worden ontleend zijn in de eerste plaats gebaseerd op het aantal dienstjaren en de meeste regelingen zijn gebaseerd op het eindloon. De meeste van deze verplichtingen zijn afgefinancierd en overgedragen aan onafhankelijke pensioenfondsen en levensverzekeringsmaatschappijen. De regelingen in Duitsland en Oostenrijk zijn in het geheel niet afgefinancierd en vertegenwoordigen tesamen 4% van de totale verplichtingen ten aanzien van toegezegd-pensioenregelingen. Vergoedingen na uitdiensttreding hebben te maken met verplichtingen die in de toekomst zullen worden afgewikkeld en waarvoor bepaalde aannames moeten worden gedaan ten aanzien van de hoogte van de verplichtingen en de reële waarde van de fondsbeleggingen. De betrokken lasten dienen toegerekend te worden aan het bij benadering geschatte dienstverband van de medewerkers in overeenstemming met de reglementen van de regelingen en de investeringen en financieringen. Voor de administratieve verantwoording moet het management aannames doen ten aanzien van variabelen als de disconteringsvoet, toekomstige salarisverhogingen, rendement op fondsbeleggingen en toekomstige medische kosten. Het management voert voor belangrijke regelingen tenminste een keer per jaar overleg met externe actuarissen over deze aannames. Veranderingen in deze belangrijke aannames kunnen een significante invloed hebben op de verwachte toegezegdpensioenverplichtingen, financieringsbehoefte en periodieke kosten. De volgende tabel is een weergave van de wijzigingen in de contante waarde van de toegezegd-pensioenverplichtingen en in de reële waarde van de fondsbeleggingen van de belangrijkste regelingen:

Pensioenen De groepsmaatschappijen van DSM kennen verschillende pensioenregelingen, die zijn afgestemd op de lokale regelgeving en praktijk in de landen waarin zij actief zijn. Aangezien deze pensioenregelingen zijn aangepast aan de wettelijke kaders, belastingwetgeving, lokale gewoonten en economische situatie in de betreffende landen, varieert de aard van de regelingen van land tot land. De regelingen zijn gebaseerd op lokale wettelijke en contractuele verplichtingen.

Jaarverslag 2008


156 148


Contante waarde van toegezegd-pensioenverplichtingen

De in de balans verwerkte bedragen zijn als volgt:

2008

2007

4.478

4.906

- Servicekosten

80

92

- Interestkosten

236

224

21

20

(132)

(541)

- Beperkingen van regelingen

-

-

- Afwikkelingen

-

-

Contante waarde van niet-

- Lasten over verstreken diensttijd

2

8

- Acquisities/desinvesteringen

-

28

7

(35)

(239)

(224)

1

-

4.454

4.478

Stand per 1 januari Wijzigingen:

2008

2007

(4.252)

(4.276)

4.213

5.400

(39)

1.124

afgefinancierde verplichtingen

(202)

(202)

Financieringsstatus

(241)

922

Contante waarde van

- Werknemersbijdragen - Actuariële (baten)/lasten

- Koersverschillen op buitenlandse regelingen - Betaalde uitkeringen - Overige wijzigingen Stand per 31 december

afgefinancierde verplichtingen Reële waarde van de fondsbeleggingen

Niet opgenomen lasten over verstreken diensttijd Effect van asset ceiling Nettoverplichtingen en nettoactiva

87

99

-

(81)

(154)

940

(291)

(229)

137

1.169

Waarvan:

Reële waarde van de fondsbeleggingen

- Verplichtingen (Verplichtingen

2008

2007

5.400

5.466

inzake personeelsbeloningen) - Activa (Vooruitbetaalde

Stand per 1 januari

pensioenkosten)

Wijzigingen: - Verwacht rendement fondsbeleggingen - Actuariële baten/(lasten)

330

321

(1.402)

(331)

(1.072)

(10)

Feitelijk rendement fondsbeleggingen - Afwikkelingen

-

-

- Acquisities/desinvesteringen

-

34

- Werkgeversbijdragen

92

146

- Werknemersbijdragen

21

20

- Koersverschillen op buitenlandse regelingen - Betaalde uitkeringen - Overige wijzigingen Stand per 31 december


11

(32)

(239)

(224)

-

-

4.213

5.400


157 149


In de balans zijn de volgende wijzigingen in de nettoactiva opgenomen:

Stand per 1 januari Netto lasten verwerkt in de winst-en-verliesrekening Gedurende het boekjaar rechtstreeks in het vermogen verwerkte actuariële baten/(lasten)

2008

2007

940

651

0

(11)

(1.270)

210

Gedurende het boekjaar rechtstreeks in het vermogen verwerkte asset ceiling

85

(62)

Werkgeversbijdragen

92

146

Acquisities/desinvesteringen

-

2

Koersverschillen op buitenlandse regelingen

0

4

Overige wijzigingen

(1)

-

(154)

940


In 2009 zal DSM naar verwachting € 111 miljoen (realisatie 2007: € 92 miljoen) bijdragen aan zijn toegezegd-pensioenregelingen. De voornaamste categorieën van pensioenfondsbeleggingen (in percentages van het totaal) worden in onderstaande tabel weergegeven: 2008

2007

Obligaties

63%

51%

Aandelen

29%

44%

Onroerend goed

4%

5%

Overig

4%

0%

De pensioenfondsbeleggingen omvatten geen gewone aandelen DSM of door DSM gebruikt onroerend goed. De totale lasten verwerkt in de winst-en-verliesrekening zijn als volgt: 2008

Aan het dienstjaar toegerekende servicekosten

2007

80

92

Interestkosten op pensioenverplichtingen

236

224

Verwacht rendement fondsbeleggingen

(330)

(321)

14

16

-

-

(0)

11

Lasten over verstreken diensttijd (Baten)/lasten uit beperkingen van regelingen en uit afwikkelingen Kosten gerelateerd aan toegezegd-pensioenregelingen

Jaarverslag 2008


158 150


De voornaamste actuariële veronderstellingen voor het boekjaar (gewogen gemiddelden) zijn de volgende: 2008

2007

Nederland

Buitenland

Nederland

Buitenland

Disconteringsvoet

5,75%

4,70%

5,50%

5,00%

Prijsinflatie

1,75%

2,19%

1,75%

2,19%

Salarisstijging

1,75%

3,10%

1,75%

3,14%

Pensioenstijging

1,75%

1,48%

1,75%

1,69%

Verwacht rendement fondsbeleggingen

6,45%

4,8%-8,75%

6,25%

4,5%-8,5%

De veronderstellingen met betrekking tot het verwachte rendement op fondsbeleggingen zijn gebaseerd op een analyse van historische rendementsgegevens met betrekking tot de beleggingscategorieën waarin de fondsen van de pensioenregelingen zijn geïnvesteerd en de verwachte verdeling van de fondsen over deze categorieën op de lange termijn. Voor het verslagjaar en de voorgaande jaren zijn de bedragen ultimo jaar als volgt: 2008

2007

2006

2005

Toegezegd-pensioenverplichtingen

(4.454)

(4.478)

(4.906)

(5.064)

Fondsbeleggingen

4.213

5.400

5.466

5.231

(241)

922

560

167

(1.402)

(331)

25

430

26

21

(94)

(149)

106

519

459

(1)

Financieringsstatus belegging/(verplichting) Ervaringsaanpassingen fondsbeleggingen, boekwinst/(boekverlies) Ervaringsaanpassingen pensioenverplichtingen, boekwinst/(boekverlies) Aannamen boekwinst/(boekverlies) op verplichtingen

Kosten van medische zorg en andere kosten na beëindiging dienstverband In sommige landen, met name in de Verenigde Staten, bieden groepsmaatschappijen gepensioneerde medewerkers en hun nabestaanden naast pensioenen ook andere vergoedingen na uitdiensttreding aan. Het gaat daarbij voornamelijk om vergoedingen voor de kosten van medische zorg en levensverzekeringspremies. Sommige daarvan zijn niet afgefinancierd; in die gevallen worden goedgekeurde declaraties betaald uit de financiële middelen van de betreffende groepsmaatschappijen. In de balans zijn de volgende bedragen opgenomen:

Contante waarde van afgefinancierde verplichtingen Reële waarde van de fondsbeleggingen (inclusief vergoedingsrechten)

2008

2007

(37)

(35)

8

8

(29)

(27)

Contante waarde van niet-afgefinancierde verplichtingen

(6)

(5)

Niet verwerkte lasten over verstreken diensttijd

(1)

(1)

(36)

(33)

Netto verplichting (voorziening voor vergoedingen na uitdiensttreding)



159 151


In de winst-en-verliesrekening zijn de volgende bedragen opgenomen: 2008

2007

Aan het dienstjaar toegerekende servicekosten

2

2

Interestkosten

2

2

Verwacht rendement fondsbeleggingen en vergoedingsrechten

(1)

(1)

Lasten over verstreken diensttijd

(0)

(0)

(Baten)/lasten uit beperkingen van regelingen of uit afwikkelingen

-

-

Kosten gerelateerd aan regelingen voor medische zorg

3

3

De wijzigingen in de netto verplichting betreffende medische en andere kosten na beëindiging dienstverband die in de balans zijn verwerkt (voorziening voor vergoedingen na uitdiensttreding) kunnen als volgt worden samengevat: 2008

2007

(33)

(33)

Uitgaven verwerkt in de winst-en-verliesrekening

(3)

(3)

Rechtstreeks in het vermogen verwerkte actuariële baten/(lasten)

0

(2)

Betaalde uitkeringen/werkgeversbijdragen

2

1

Acquisities/desinvesteringen

-

-

(2)

4

(36)

(33)

Stand per 1 januari

Koersverschillen Stand per 31 december

In 2009 zal DSM naar verwachting € 1 miljoen bijdragen aan zijn regelingen voor medische en andere kosten na beëindiging dienstverband. De voornaamste actuariële aannames betreffende de kosten van medische zorg na beëindiging dienstverband voor het gehele jaar (gewogen gemiddelden) zijn de volgende:

Disconteringsvoet

2008

2007

6,25%

6,0%

Prijsinflatie

3,5%

3,0%

Salarisstijging

4,5%

4,0%

Trendmatige stijging van de kosten van medische zorg (initieel)

9,0%

8,0%

4,75%

4,75%

Trendmatige stijging van de kosten van medische zorg (uiteindelijk)

Een verandering van één procentpunt in de veronderstelde trendmatige stijging van de kosten van medische zorg zou de volgende effecten hebben: Toename met één procentpunt

Afname met één procentpunt

Effect op totaal van servicekosten en interestkosten (toename)

(0)

0

Effect op toegezegd-pensioenverplichtingen (toename)

(5)

4

Jaarverslag 2008


160 152


Voor het lopend jaar en de voorgaande jaren zijn de bedragen als volgt:

Toegezegd-pensioenverplichtingen Fondsbeleggingen (inclusief vergoedingsrechten) Financieringsstatus belegging/(verplichting)

2008

2007

2006

2005

(43)

(40)

(40)

(69)

8

8

8

13

(35)

(32)

(32)

(56)

1

1

0

(4)

Ervaringsaanpassingen van toegezegd-pensioenverplichtingen (boekverlies)

26 Nettoschuld De nettoschuld is een belangrijke parameter voor het financiële beleid van DSM. Teneinde een 'single-A' kredietwaardigheidsrating te behouden streeft DSM naar een nettoschuld-positie tussen 30% en 40% van het vermogen plus nettoschuld en een bedrijfsresultaat vóór afschrijvingen van ten minste 8,5 keer het saldo van de financiële baten en lasten. Het financiële beleid wordt uitvoerig beschreven in het hoofdstuk over Financieel beleid op pagina 95. 2008

2007

1.559

1.560

734

192

2.293

1.752

Opgenomen leningen: - Langlopende leningen - Kortlopende leningen Totaal opgenomen leningen Kortlopende beleggingen Liquide middelen Financiële derivaten, activa (zie ook noot 24) Financiële derivaten, verplichtingen (zie ook noot 24) Nettoschuld

(4)

(4)

(601)

(369)

(86)

(83)

179

42

1.781

1.338

De liquide middelen ultimo 2008 waren niet als zekerheid gesteld en waren daardoor vrij beschikbaar (evenals in 2007). 27 Toelichting bij het kasstroomoverzicht Het kasstroomoverzicht geeft een toelichting op de wijzigingen in liquide middelen. Bij het opstellen van dit overzicht wordt uitgegaan van een vergelijking van beginbalans en eindbalans. Vervolgens worden die wijzigingen die niet tot een kasstroom hebben geleid, zoals koersverschillen, afschrijvingen en bijzondere waardeverminderingen en overboekingen tussen balansrekeningen, geëlimineerd. Wijzigingen in het bedrijfskapitaal als gevolg van de acquisitie of de desinvestering van geconsolideerde deelnemingen worden opgenomen onder Investeringsactiviteiten.



161 153


De wijzigingen in het kasstroomoverzicht kunnen grotendeels worden ontleend aan de wijzigingsoverzichten van de betreffende balansposten. Voor die balansposten waarvoor geen gedetailleerd wijzigingsoverzicht wordt verstrekt, volgt hierna de aansluiting tussen de balanswijziging en de wijziging volgens het kasstroomoverzicht: 2008 Operationeel bedrijfskapitaal

Stand per 1 januari

1.875


2.102

Balanswijziging

In % van de netto-omzet (uit doorlopende activiteiten)

2007 Operationeel bedrijfskapitaal

In % van de netto-omzet (uit doorlopende activiteiten)

1.801 22,6

1.875

227

74

(59)

69

- Wijzigingen in de consolidatie

7

(19)

- Overboekingen

5

-

Totaal

180

124

Kasstroomwijziging

(180)

(124)

21,4

Wijzigingen: - Koersverschillen

28 Op aandelen gebaseerde beloningen Onder de DSM Stock Incentive-regeling worden prestatiegebonden en niet-prestatiegebonden optierechten of Stock Appreciation Rights (SAR’s) toegekend aan topmanagers. Toekenning vindt plaats op de dag van de eerste ex-dividend notering van het aandeel DSM na de Jaarlijkse Algemene Vergadering van Aandeelhouders. De uitoefenprijs van de aandelenopties/SAR’s is gelijk aan de openingskoers van het aandeel op de datum van toekenning. De opties en SAR’s worden toegekend voor een periode van acht jaar, inclusief de periode van drie jaar waarin ze niet uitoefenbaar zijn. Na deze periode van drie jaar wordt eenderde van de niet-prestatiegebonden opties en SAR’s uitoefenbaar en wordt tweederde van de prestatiegebonden opties en SAR’s geheel, gedeeltelijk of in het geheel niet uitoefenbaar, afhankelijk van de door DSM gerealiseerde total shareholder return (TSR) in vergelijking met een referentiegroep. Opties en SAR’s die niet uitoefenbaar worden, vervallen. Indien het dienstverband wordt beëindigd vóór de uitoefeningsdatum gelden speciale regels ten aanzien van het uitoefenbaar worden en vervallen van de opties en SAR’s. De uitoefening van stock-incentives is gereguleerd. Naast prestatiegebonden optierechten zijn aan de leden van de Raad van Bestuur ook prestatiegebonden aandelen toegekend. Prestatiegebonden aandelen worden onvoorwaardelijk drie jaar na realisatie van een vooraf vastgestelde prestatiemaatstaf (hetzelfde toekenningsschema als voor aandelenopties). Alle opties en prestatiegebonden aandelen worden afgewikkeld door middel van fysieke levering van DSM-aandelen. SAR's worden in contanten afgewikkeld.

Jaarverslag 2008


162 154


Overzicht van aandelenopties en Stock Appreciation Rights voor managers Uitgiftejaar

Uitstaand op 31 dec. 2007

Uitgeoefend

Vervallen/ verlopen


Reële waarde op datum toekenning (€ )

Uitoefenprijs (€ )

Vervaldatum

Toegekend

2000

15.000

-

(15.000)

-

-

3,52

18,240

31 mrt. 2008

2001

229.625

-

(187.175)

-

42.450

3,88

19,990

30 mrt. 2009

2002

510.300

-

(111.250)

-

399.050

5,22

23,505

4 apr. 2010

2003

632.000

-

(250.800)

-

381.200

3,09

18,195

4 apr. 2011

2003 1

92.200

-

(11.000)

-

81.200

3,64

19,770

3 nov. 2011

2004

1.278.321

-

(478.320)

-

800.001

2,97

17,895

2 apr. 2012

2005 2,3,4

2.441.028

-

(360.900)

(1.130.786)

949.342

6,15

29,050

8 apr. 2013

2006 2

2.817.725

-

(44.000)

(158.500)

2.615.225

8,95

38,300

31 mrt. 2014

2007 2

3.176.800

-

(2.500)

(132.850)

3.041.450

7,69

33,600

30 mrt. 2015

-

3.377.350

(2.500)

(67.850)

3.307.000

5,73

29,790

28 mrt. 2016

11.192.999

3.377.350

(1.463.445)

(1.489.986)

11.616.918

2008

2

2008 Totaal

In 2008

Waarvan onvoorwaardelijk

2007 Totaal

3.330.396

3.287.143

31 december 2006

31 december 2007

10.833.702

3.271.300

(2.479.053)

(432.950)

11.192.999

Waarvan onvoorwaardelijk 1 2

3

4

2.831.473

3.330.396

Op 3 november 2003 ontving een selecte groep medewerkers van DSM Nutritional Products een eenmalige toekenning van opties en SAR’s. Bij beëindiging van het dienstverband in verband met – al dan niet vervroegde – pensionering wordt een deel van de aandelenopties onvoorwaardelijk en mag daarom onmiddellijk worden uitgeoefend. De aandelenopties of SAR’s die onvoorwaardelijk worden als gevolg van – al dan niet vervroegde – pensionering kunnen vervolgens gedurende een periode van drie jaar worden uitgeoefend (aandelenopties en SAR’s die op de reguliere wijze onvoorwaardelijk worden kunnen gedurende een periode van vijf jaar worden uitgeoefend). Op basis van de TSR werd van de in 2005 toegekende prestatiegebonden stock incentives slechts een deel onvoorwaardelijk; het overige deel verviel.

Een bepaalde groep DSM-werknemers in Nederland komt in aanmerking voor aandelenopties die worden toegekend op de eerste dag na de Jaarlijkse Algemene Vergadering van Aandeelhouders waarop het DSM-aandeel ex dividend wordt genoteerd. De openingskoers van het DSM-aandeel op die dag is de uitoefenprijs van de aandelenopties. Personeelsopties kunnen onmiddellijk worden uitgeoefend en hebben een looptijd van vijf jaar. Overzicht van aandelenopties voor het personeel Uitgiftejaar


Toegekend

Uitgeoefend

Vervallen/ verlopen

2003

50.214

-

(47.428)

2005

184.412

-

(46.950)

2006

584.533

-

2007

599.488

2008

1.418.647

Totaal Wijzigingen in 2007


in 2008


Reële waarde op datum van toekenning (€ )


Uitoefenperiode

(2.786)

-

2,33

18,19

tot apr. 2008

(400)

137.062

4,29

29,05

tot apr. 2010

(41.704)

(3.030)

539.799

6,03

38,30

tot mrt. 2011

-

(133.713)

(2.090)

463.685

4,27

33,60

tot mrt. 2012

657.428

(210.462)

(998)

445.968

3,27

29,79

tot mrt. 2013

657.428

(480.257)

(9.304)

1.586.514

648.828

(198.203)

(33.948)


163 155


In 2008 zijn op basis van het in 2007 behaalde resultaat 657.428 personeelsopties toegekend. Bepaling van reële waarde De kosten van optieregelingen worden bepaald op basis van de reële waarde van de opties op de datum waarop de opties worden toegekend. De reële waarde wordt bepaald met gebruikmaking van het Black-Scholes model voor opties, rekening houdende met marktvoorwaarden die gerelateerd zijn aan het DSM-aandeel. De volatiliteit van de koers van het aandeel DSM wordt vastgesteld op basis van de historische volatiliteit van deze koers zoals maandelijks bepaald over een periode gelijk aan de verwachte looptijd van de opties. De kosten van deze opties worden verantwoord in de winst-en-verliesrekening (onder Personeelskosten). De volgende aannames werden gehanteerd in het Black-Scholes model ter bepaling van de reële waarde op de datum van toekenning: 2008

2007

3,75%

4,00%

Verwachte looptijd van managementopties

6 jaar

6 jaar

Nominale looptijd van managementopties

8 jaar

8 jaar

2,5 jaar

2,5 jaar

Risicovrije rente (6 jaar risicovrij)

Verwachte looptijd van personeelsopties Nominale looptijd van personeelsopties

5 jaar

5 jaar

Volatiliteit van de aandeelprijs van managementopties

26%

26%

Volatiliteit van de aandeelprijs van personeelsopties

20%

20%

In de lonen en salarissen is een bedrag van € 13 miljoen begrepen voor op aandelen gebaseerde beloningen (2007: € 9 miljoen). De volgende tabel geeft een overzicht van de op aandelen gebaseerde beloningen.

Aandelenopties

2008

2007

14

10

Stock Appreciation Rights

(2)

(1)

Prestatiegebonden aandelen

1

-

13

9

Totale lasten

29 Belangen in joint ventures Het aandeel van DSM in de belangrijkste joint ventures wordt in onderstaande tabel toegelicht: Onderneming

Plaats

DEX-Plastomers VoF Noordgastransport B.V. EdeA VoF

Jaarverslag 2008


Land

DSM-belang

2008

2007

Heerlen

NL

50%

50%

Zoetermeer

NL

40%

40%

Sittard-Geleen

NL

50%

50%

164 156


De financiële gegevens van joint ventures worden in de geconsolideerde jaarrekening opgenomen volgens de methode van de proportionele consolidatie. DSM’s aandeel in de activa, verplichtingen, baten en lasten van deze joint ventures is als volgt: 2008

2007

159

151

68

75

Langlopende schulden

(100)

(100)


(44)

(38)

Nettoactiva

83

88

Vaste activa Vlottende activa

Netto-omzet

134

121

Lasten

(95)

(82)

Nettowinst

39

39

30 Belangen in geassocieerde deelnemingen Het aandeel van DSM in de belangrijkste geassocieerde deelnemingen wordt onderstaand toegelicht: Onderneming

Plaats

Nylon Polymer Company, LLC Xinhui Meida - DSM Nylon Chips Co. Ltd.

Land

DSM-belang

2008

2007

Augusta

US

25%

25%

Guangzhou

CN

25%

25%

Investeringen in geassocieerde deelnemingen worden verwerkt op basis van de equity-methode. De volgende tabel geeft een samenvatting van financiële informatie over geassocieerde deelnemingen op 100%-basis. 2008

2007

Vaste activa

61

60

Vlottende activa

45

66

Langlopende schulden

(15)

(5)


(35)

(54)

Nettoactiva

56

67

256

217

(16)

(1)

Netto-omzet Nettoresultaat



165 157


31 Verbonden partijen De toelichting op verbonden partijen heeft geheel betrekking op het hoogste management van DSM, te weten de Raad van Bestuur en de Raad van Commissarissen van DSM. De totale beloning (inclusief pensioenuitgaven en overige verplichtingen) van de leden van de Raad van Bestuur bedroeg in 2008 € 4,6 miljoen (2007: € 3,8 miljoen). Daarin is begrepen een bedrag van € 2,8 miljoen (2007: € 2,8 miljoen) aan vaste jaarsalarissen inclusief overige emolumenten, een bedrag van € 1,6 miljoen (2007: € 1,0 miljoen) aan bonussen en een bedrag van € 0,2 miljoen (2007: nihil) inclusief een korting van € 0,2 miljoen voor pensioenuitgaven. Voor verdere details van de beloning van leden van de Raad van Bestuur zie noot 10 in de toelichting op de jaarrekening van Koninklijke DSM N.V. Commissarissen ontvingen een vaste beloning (begrepen in Overige bedrijfskosten) van in totaal € 0,3 miljoen (2007: € 0,3 miljoen). Op pagina 80 van het Bestuursverslag is verdere informatie opgenomen met betrekking tot de beloning van bestuurders en commissarissen en hun optierechten. 32 Servicekosten vergoed aan externe accountants De in de jaarrekening 2008 opgenomen service-vergoedingen voor het Ernst & Young netwerk bedroegen € 4,7 miljoen voor de controle van de jaarrekening (2007: € 4,6 miljoen), € 1,1 miljoen voor overige assurance-services (2007: € 0,3 miljoen), € 2,2 miljoen voor fiscale services (2007: € 2,1 miljoen) en € 3,6 miljoen voor overige diensten (2007: € 0,8 miljoen). In 2008 omvatten de overige assurance-services en overige diensten additionele services met betrekking tot het ontvlechtingsproces van de DSMactiviteiten die nu in het cluster Base Chemicals and Materials zijn ondergebracht. In de service-vergoedingen die zijn opgenomen in de jaarrekening 2008 zijn de volgende bedragen voor Ernst & Young Accountants LLP begrepen: € 1,6 miljoen voor de controle van de jaarrekening (2007: € 1,6 miljoen), € 0,7 miljoen voor overige assurance-services (2007: € 0,2 miljoen) en nihil voor fiscale services en overige diensten (2007: nihil).

Jaarverslag 2008


166 158




167 159

Jaarrekening Jaarrekening Koninklijke DSM N.V.

Balans per 31 december x € miljoen

Noot

2008

2007

Immateriële activa

2

409

409


3

36

26

Financiële activa

4

9.816

9.738

45

-

10.306

10.173

155

473


1

27

Liquide middelen

0

3

156

503

10.462

10.676

6

4.633

5.310

-

217

Voorzieningen

7

2

2

Opgenomen leningen

8

1.437

1.417

1.439

1.636 4

Activa Vaste activa


Vlottende activa 5

Vorderingen

Totaal Passiva Eigen vermogen Koninklijke DSM N.V. Langlopende schulden Latente belastingverplichtingen

Kortlopende schulden Voorzieningen

7

2

Opgenomen leningen

8

536

3

106

32

3.746

3.691

4.390

3.730

10.462

10.676

2008

2007

(na belastingen)

765

529

Overige baten en lasten

(188)

(100)

Nettowinst toekomend aan aandeelhouders van Koninklijke DSM N.V.

577

429

Financiële derivaten 9


Totaal

Winst-en-verliesrekening x € miljoen

Aandeel in resultaat dochtermaatschappijen, joint ventures en geassocieerde deelnemingen

Jaarverslag 2008


168 160


Toelichting op de jaarrekening van Koninklijke DSM N.V. 1

Algemeen

Alle bedragen luiden in € miljoen, tenzij anders vermeld. DSM stelt zijn jaarrekening op volgens de in Nederland algemeen aanvaarde grondslagen voor financiële verslaggeving. De gebruikte waarderingsgrondslagen zijn dezelfde als die welke gebruikt worden voor de geconsolideerde jaarrekening volgens de bepalingen van artikel 362-8, Boek 2 BW. Investeringen in dochtermaatschappijen worden verantwoord volgens de equitymethode. Onder toepassing van artikel 402, boek 2 BW, is in de enkelvoudige jaarrekening van Koninklijke DSM N.V. een beknopte winst-en-verliesrekening opgenomen. Een lijst met DSM-deelnemingen is gedeponeerd bij de Kamer van Koophandel voor Limburg in Maastricht en wordt op verzoek door de onderneming verstrekt. De lijst kan ook worden gedownload van de website van de onderneming (www.dsm.com). 2

Immateriële activa

De boekwaarde van immateriële activa bestaan voornamelijk uit goodwill van de acquisitie van NeoResins in 2005 (€ 358 miljoen), Crina in 2006 (€ 6 miljoen) en Pentapharm in 2007 (€ 34 miljoen). 3


De onder dit hoofd opgenomen post heeft voornamelijk betrekking op bedrijfsgebouwen, grond en automatiseringsprojecten op concernniveau. De investeringen in 2008 bedroegen € 20 miljoen, terwijl de afschrijvingslast in 2008 € 3 miljoen bedroeg. Ultimo 2008 bedroeg de historische kostprijs van materiële vaste activa € 75 miljoen en het cumulatieve bedrag van de afschrijvingen € 39 miljoen.



169 161


4

Financiële activa Totaal


8.647

Dochtermaatschappijen Aandeel in vermogen

Leningen

overige deelnemingen

8.242

404

1

-

Wijzigingen: - Aandeel in resultaat

529

529

-


(103)

(103)

-

-


485

455

-

30

(31)

(31)

-

-

154

154

-

-

- Goodwill - Netto actuariële baten/(lasten) - Netto asset ceiling

(46)

(46)

-

-

234

234

-

-

(10)

(10)

-

-

(164)

(164)

-

-

43

39

4

-

9.738

9.299

408

31

- Aandeel in resultaat

765

765

-

-


(85)

(85)

-

-


176

95

-

81

- Netto actuariële baten/(lasten)

(944)

(944)

-

-

64

64

-

-

(2)

(2)

-

-

(30)

-

-

(30) -

- Intercompany transacties - Waarde-aanpassingen - Koersverschillen - Overige wijzigingen Stand per 31 december 2007 Wijzigingen:

- Netto asset ceiling - Intercompany transacties - Wijziging van reële-waarde-reserve - Wijziging van afdekkingsreserve - Koersverschillen - Overige wijzigingen Stand per 31 december 2008

5

(20)

(20)

-

165

165

-

-

(11)

17

(15)

(13)

9.816

9.354

393

69

Vorderingen 2008

2007

Vorderingen op dochtermaatschappijen

93

418

Overige vorderingen

62

55

155

473

Totaal

Jaarverslag 2008


170 162


6

Eigen vermogen Koninklijke DSM N.V.

Stand per 1 januari Nettowinst Koersverschillen, na belastingen

2008

2007

5.310

5.784

577

429

71

(140)

(944)

154

Netto actuariële baten/(lasten) van pensioenverplichtingen inzake toegezegdpensioenregelingen Netto asset ceiling inzake toegezegd-pensioenregelingen

64

(46)

Dividend

(220)

(193)


(250)

(758)

Opbrengst van herplaatsing eigen aandelen

47

53

Overige wijzigingen

(22)

27

4.633

5.310


Voor details zie geconsolideerd overzicht van wijzigingen in het vermogen (noot 18). Wettelijke reserve Aangezien de door dochtermaatschappijen, joint ventures en geassocieerde deelnemingen van Koninklijke DSM N.V. ingehouden winsten zonder beperking kunnen worden uitgekeerd en in Nederland ontvangen, behoeft geen wettelijke reserve voor ingehouden winst te worden aangehouden. In het Eigen vermogen Koninklijke DSM N.V. is een bedrag van € (122) miljoen (2007: € (193) miljoen) begrepen als Translatiereserve, een bedrag van € 30 miljoen (2007: € 48 miljoen) als Afdekkingsreserve en een bedrag van € (31) miljoen (2007: € (9) miljoen) als Reële-waarde-reserve. 7

Voorzieningen 2008

2007

Totaal

Waarvan kortlopend

Totaal

Waarvan kortlopend

Milieukosten

3

1

3

1


1

1

3

3

Totaal

4

2

6

4

Het totaal van langlopende en kortlopende voorzieningen nam af met € 2 miljoen. De wijzigingen zijn als volgt te specificeren: Stand per 1 januari 2008

Dotaties

Milieukosten

3


3

Totaal 2008

6

Wijzigingen 2007



171 163

Vrijval

Gebruikt


1

0

(1)

3

0

(2)

0

1

1

(2)

(1)

4

1

-

(2)


8

Opgenomen leningen 2008

Obligatieleningen

2007

Totaal

Waarvan kortlopend

Totaal

Waarvan kortlopend

-

1.398

177

1.210

Onderhandse leningen

216

-

207

-

Schulden aan kredietinstellingen / commercial paper

359

359

3

3

1.973

536

1.420

3

Totaal

Van het totaal van de leningen ultimo 2008 had een bedrag van voortvloeien uit rechtshandelingen. Deze schulden zijn in de € 1.329 miljoen een resterende looptijd van meer dan 5 jaar. geconsolideerde balans opgenomen. 10 Beloning van leden van de Raad van Bestuur

Op de leningen zal worden afgelost in: 2008

2007

2009

177

170

2010

-

-

2011

-

-

108

104

2014 t/m 2018

1.329

1.143

Totaal

1.614

1.417

2012 en 2013

In overeenkomsten betreffende leningen met een schuldrest ultimo 2008 van € 1.614 miljoen, waarvan € 177 miljoen kortlopend, (ultimo 2007: € 1.417 miljoen, waarvan nihil kortlopend), zijn clausules opgenomen die het stellen van zekerheden beperken. 9

De totale beloning (inclusief pensioenuitgaven en overige verplichtingen) van de leden van de Raad van Bestuur bedroeg € 4,6 miljoen (2007: € 3,8 miljoen). De beloningen van de afzonderlijke leden van de Raad van Bestuur waren als volgt:

Overige kortlopende schulden 2008

2007

3.649

3.612

94

73

3

6

3.746

3.691

Verschuldigd aan dochtermaatschappijen Overige schulden Overlopende posten Totaal

Niet in de balans opgenomen verplichtingen De garantieverplichtingen ten behoeve van deelnemingen en derden beliepen € 200 miljoen (ultimo 2007: € 247 miljoen). Ten behoeve van een aantal geconsolideerde deelnemingen zijn door Koninklijke DSM N.V. schriftelijke verklaringen van hoofdelijke aansprakelijkheid afgegeven voor schulden die

Jaarverslag 2008


Totale beloning De beloning van de leden van de Raad van Bestuur wordt vastgesteld door de Raad van Commissarissen als onderdeel van het beloningsbeleid voor 2008 en de daaropvolgende jaren zoals goedgekeurd door de Jaarlijkse Algemene Vergadering van Aandeelhouders van 26 maart 2008. Meer details met betrekking tot het beloningsbeleid zijn opgenomen in het onderdeel Beloningsbeleid in het verslag van de Raad van Commissarissen vanaf pagina 80.

Feike Sijbesma: salaris inclusief overige kosten € 796.000 (2007: € 643.000), bonus € 396.000 (2007: € 233.000), pensioenuitgaven € 57.000 (2007: nihil); Jan Zuidam: salaris inclusief overige kosten € 529.000 (2007: € 515.000), bonus € 317.000 (2007: € 233.000), pensioenuitgaven € 35.000 (2007: nihil); Nico Gerardu: salaris inclusief overige kosten € 506.000 (2007: € 492.000), bonus € 317.000 (2007: € 176.000), pensioenuitgaven € 38.000 (2007: nihil); Rolf-Dieter Schwalb: salaris inclusief overige kosten € 506.000 (2007: € 493.000), bonus € 317.000 (2007: € 59.000), pensioenuitgaven € 38.000 (2007: nihil); Stephan Tanda: salaris inclusief overige kosten € 508.000 (2007: € 332.000), bonus € 213.000 (2007: nihil), pensioenuitgaven € 38.000 (2007: nihil). Uitstaande en uitgeoefende stock incentives In de volgende tabel worden de stock incentive-posities van de individuele leden van de Raad van Bestuur en de uitgeoefende rechten weergegeven.

172 164


Overzicht van prestatiegebonden aandelen en aandelenopties Jaar van uitgifte

Uitstaand per 31 dec. 2007

Toegekend

Uitgeoefend

in 2008 Vervallen/ verlopen


Gemiddelde prijs per aandeel bij uitoefening (€ )


Vervaldatum

2001

60.000

-

(60.000)

2002

60.000

-

-

-

-

35,490

19,990

30 mrt. 2009

-

60.000

23,505

2003

60.000

-

4 apr. 2010

-

-

60.000

18,195

2004

60.000

4 apr. 2011

-

-

-

60.000

17,895

2 apr. 2012

2005 2006

30.000

-

-

(22.500)

7.500

29,050

8 apr. 2013

30.000

-

-

-

30.000

38,300

31 mrt. 2014

2007 2008

30.000

-

-

-

30.000

33,600

30 mrt. 2015

-

37.500

-

-

37.500

29,790

Totaal

28 mrt. 2016

330.000

37.500

(60.000)

(22.500)

285.000

Feike Sijbesma Opties


240.000

187.500


2005

8.000

-

-

(6.000)

2.000

29,050

2006

8.000

-

-

-

8.000

38,300

2007

8.000

-

-

-

8.000

33,600

2008

-

10.000

-

-

10.000

29,790

Totaal

24.000

10.000

-

(6.000)

28.000

Waarvan onvoorwaardelijk 1

-

2.000

Jan Zuidam Opties

2001

60.000

-

(60.000)

-

-

19,990

30 mrt. 2009

2002

60.000

-

-

-

60.000

36,922

23,505

4 apr. 2010

2003

60.000

-

-

-

60.000

18,195

4 apr. 2011

2004

60.000

-

-

-

60.000

17,895

2 apr. 2012

2005

30.000

-

-

(22.500)

7.500

29,050

8 apr. 2013

2006

30.000

-

-

-

30.000

38,300

31 mrt. 2014

2007

30.000

-

-

-

30.000

33,600

30 mrt. 2015

2008

-

30.000

-

-

30.000

29,790

18 mrt. 2016

Totaal

330.000

30.000

(60.000)

(22.500)

227.500


240.000

187.500


2005

8.000

-

-

(6.000)

2.000

29,050

2006

8.000

-

-

-

8.000

38,300

2007

8.000

-

-

-

8.000

33,600

2008

-

8.000

-

-

8.000

29,790

Totaal

24.000

8.000

-

(6.000)

26.000

Waarvan onvoorwaardelijk 1 1

-

2.000

In lijn met de Nederlandse corporate governance code houden deelnemers hun onvoorwaardelijk geworden prestatiegebonden aandelen aan gedurende vijf opeenvolgende jaren of tot beëindiging van het dienstverband.



173 165


Jaar van uitgifte


Toegekend

Uitgeoefend

in 2008 Vervallen/ verlopen



Vervaldatum

2002

36.000

-

-

-

36.000

23,505

4 apr. 2010

2003

36.000

-

2004

36.000

-

-

-

36.000

18,195

4 apr. 2011

-

-

36.000

17,895

2005

36.000

2 apr. 2012

-

-

(18.000)

18.000

29,050

2006

30.000

8 apr. 2013

-

-

-

30.000

38,300

31 mrt. 2014

2007 2008

30.000

-

-

-

30.000

33,600

30 mrt. 2015

-

30.000

-

-

30.000

29,790

Totaal

28 mrt. 2016

204.000

30.000

-

(18.000)

216.000

Nico Gerardu Opties


108.000

126.000


2006

8.000

-

-

-

8.000

38,300

2007

8.000

-

-

-

8.000

33,600

2008

-

8.000

-

-

8.000

29,790

Totaal

16.000

8.000

-

-

24.000


-

-

Rolf-Dieter Schwalb Opties

2007

30.000

-

-

-

30.000

33,600

30 mrt. 2015

2008

-

30.000

-

-

30.000

29,790

28 mrt. 2016

Totaal

30.000

30.000

-

-

60.000


-

-


2007

8.000

-

-

-

8.000

33,600

2008

-

8.000

-

-

8.000

29,790

Totaal

8.000

8.000

-

-

16.000


-

-

Stephan Tanda Opties

2007

30.000

-

-

-

30.000

33,600

30 mrt. 2015

2008

-

30.000

-

-

30.000

29,790

28 mrt. 2016

Totaal

30.000

30.000

-

-

60.000


-

-


2007

8.000

-

-

-

8.000

33,600

2008

-

8.000

-

-

8.000

29,790

Totaal

8.000

8.000

-

-

16.000


-

Jaarverslag 2008


-

174 166


Aandelen Naast de aan hen toegekende prestatiegerelateerde aandelen in het kader van de DSM Stock Incentive-regeling hebben de leden van de Raad van Bestuur zelf geïnvesteerd in aandelen DSM. Op 31 december 2008 hielden de leden van de Raad van Bestuur tezamen 23.027 aandelen (2007: 12.050 aandelen) in Koninklijke DSM N.V. Leningen DSM verstrekt geen leningen aan leden van de Raad van Bestuur. 11 Beloning van leden van de Raad van Commissarissen De totale beloning (vaste jaarlijkse vergoeding en jaarlijkse vergoeding lidmaatschap commissies) van de leden van de Raad van Commissarissen bedroeg € 0,3 miljoen (2007: € 0,3 miljoen). De beloningen van de individuele leden van de Raad van Commissarissen waren als volgt: In €

Vaste jaarlijkse vergoeding

Cor Herkströter, voorzitter

Vergoeding lidmaatschap commissies

Overige kosten

Totaal

2008

2007

50.000

7.500

3.499

60.999

61.991

8.750

1.875

312

10.937

45.741

Ewald Kist, plv. voorzitter vanaf 26 maart 2008

35.000

5.000

3.499

43.499

43.241

Louise Gunning-Schepers, vanaf 26 maart 2008

26.250

-

2.624

28.874

-

Pierre Hochuli

35.000

3.750

1.250

40.000

36.250

Henk Bodt, plv. voorzitter tot en met 26 maart 2008

Okko Müller

-

-

-

-

10.313

Claudio Sonder

35.000

5.000

1.250

41.250

40.000

Tom de Swaan

35.000

6.875

3.499

45.374

43.241

Cees van Woudenberg

35.000

5.000

3.499

43.499

41.748

Totaal

260.000

35.000

19.432

314.432

Totaal 2007

268.750

36.250

17.525

-

322.525

De leden van de Raad van Commissarissen hielden ultimo 2008 geen aandelen (2007: 6.084 aandelen) Koninklijke DSM N.V.

Heerlen, 16 februari 2009

Heerlen, 17 februari 2009

DE RAAD VAN BESTUUR, Feike Sijbesma Jan Zuidam Nico Gerardu Rolf-Dieter Schwalb Stephan Tanda

DE RAAD VAN COMMISSARISSEN, Cor Herkströter Ewald Kist Louise Gunning-Schepers Pierre Hochuli Claudio Sonder Tom de Swaan Cees van Woudenberg



175 167

Jaarrekening Overige gegevens

Accountantsverklaring

werkzaamheden is afhankelijk van de professionele oordeelsvorming van de accountant, waaronder begrepen zijn beoordeling van de risico’s van afwijkingen van materieel belang als gevolg van fraude of fouten.

Koninklijke DSM N.V. t.a.v. Raad van Bestuur

In die beoordeling neemt de accountant in aanmerking het voor het opmaken van en getrouw weergeven in de jaarrekening van vermogen en resultaat relevante interne beheersingssysteem, teneinde een verantwoorde keuze te kunnen maken van de controlewerkzaamheden die onder de gegeven omstandigheden adequaat zijn, maar die niet tot doel hebben een oordeel te geven over de effectiviteit van het interne beheersingssysteem van de entiteit. Tevens omvat een controle onder meer een evaluatie van de aanvaardbaarheid van de toegepaste grondslagen voor financiële verslaggeving en van de redelijkheid van schattingen die de Raad van Bestuur van de entiteit heeft gemaakt, alsmede een evaluatie van het algehele beeld van de jaarrekening.

Verklaring betreffende de jaarrekening

Wij hebben de in dit verslag opgenomen jaarrekening van Koninklijke DSM N.V. te Heerlen gecontroleerd. De jaarrekening omvat de geconsolideerde en de enkelvoudige jaarrekening. De geconsolideerde jaarrekening bestaat uit de geconsolideerde balans per 31 december 2008, winst-en-verliesrekening, overzicht van in de jaarrekening opgenomen baten en lasten en kasstroomoverzicht over 2008 alsmede uit een overzicht van de belangrijkste grondslagen voor financiële verslaggeving en overige toelichtingen. De enkelvoudige jaarrekening bestaat uit de enkelvoudige balans per 31 december 2008 en de enkelvoudige winst-en-verliesrekening over 2008 met de toelichting. Wij zijn van mening dat de door ons verkregen controleinformatie voldoende en geschikt is als basis voor ons oordeel. Verantwoordelijkheid van het bestuur De Raad van Bestuur is verantwoordelijk voor het opmaken van Oordeel betreffende de geconsolideerde jaarrekening de jaarrekening die het vermogen en het resultaat getrouw dient Naar ons oordeel geeft de geconsolideerde jaarrekening een weer te geven in overeenstemming met International Financial getrouw beeld van de grootte en de samenstelling van het Reporting Standards zoals aanvaard binnen de Europese Unie vermogen van Koninklijke DSM N.V. per 31 december 2008 en en met Titel 9 Boek 2 BW, alsmede voor het opstellen van het van het resultaat en de kasstromen over 2008 in jaarverslag in overeenstemming met Titel 9 Boek 2 BW. Deze overeenstemming met International Financial Reporting verantwoordelijkheid omvat onder meer: het ontwerpen, Standards zoals aanvaard binnen de Europese Unie en met Titel invoeren en in stand houden van een intern beheersingssysteem 9 Boek 2 BW. relevant voor het opmaken van en getrouw weergeven in de jaarrekening van vermogen en resultaat, zodanig dat deze geen Oordeel betreffende de enkelvoudige jaarrekening afwijkingen van materieel belang als gevolg van fraude of fouten Naar ons oordeel geeft de enkelvoudige jaarrekening een bevat, het kiezen en toepassen van aanvaardbare grondslagen getrouw beeld van de grootte en de samenstelling van het voor financiële verslaggeving en het maken van schattingen die vermogen van Koninklijke DSM N.V. per 31 december 2008 en onder de gegeven omstandigheden redelijk zijn. van het resultaat over 2008 in overeenstemming met Titel 9 Boek 2 BW. Verantwoordelijkheid van de accountant Onze verantwoordelijkheid is het geven van een oordeel over de Verklaring betreffende andere wettelijke voorschriften en/ jaarrekening op basis van onze controle. Wij hebben onze of voorschriften van regelgevende instanties controle verricht in overeenstemming met Nederlands recht. Dienovereenkomstig zijn wij verplicht te voldoen aan de voor ons Op grond van de wettelijke verplichting ingevolge artikel 2:393 geldende gedragsnormen en zijn wij gehouden onze controle lid 5 onder f BW melden wij dat het jaarverslag, voor zover wij zodanig te plannen en uit te voeren dat een redelijke mate van dat kunnen beoordelen, verenigbaar is met de jaarrekening zoals zekerheid wordt verkregen dat de jaarrekening geen afwijkingen vereist in artikel 2:391 lid 4 BW. van materieel belang bevat. Maastricht, 17 februari 2009 Ernst & Young Accountants LLP Een controle omvat het uitvoeren van werkzaamheden ter verkrijging van controle-informatie over de bedragen en de toelichtingen in de jaarrekening. De keuze van de uit te voeren w.g. drs. P.J.A.M. Jongstra RA

Jaarverslag 2008


178 168


Winstbestemming

Bijzondere statutaire rechten

Ingevolge artikel 32 van de Statuten van de Koninklijke DSM N.V. wordt jaarlijks door de Raad van Bestuur onder goedkeuring van de Raad van Commissarissen vastgesteld welk deel van de nettowinst wordt gereserveerd. Over het jaar 2008 bedraagt de nettowinst € 577 miljoen en is de reservering bepaald op € 373 miljoen. Uit de winst na deze reservering (€ 204 miljoen) wordt eerst een dividend uitgekeerd op de cumulatief preferente aandelen B. Ultimo 2008 waren geen cumulatief preferente aandelen B geplaatst. Vervolgens wordt op de cumulatief preferente aandelen A een dividend uitgekeerd dat gebaseerd is op een dividendgrondslag van € 5,29 en een dividendpercentage van 4,348%. Over 2008 bedraagt dit dividend € 0,23 per aandeel, in totaal € 10 miljoen. Aangezien in augustus 2008 een interim-dividend van € 0,08 per cumulatief preferent aandeel A is uitgekeerd, bedraagt het slotdividend € 0,15 per cumulatief preferent aandeel A.

Stichting Preferente Aandelen DSM In 1989 is de Stichting Preferente Aandelen DSM opgericht. Krachtens de Statuten van DSM kunnen 375.000.000 stuks cumulatief preferente aandelen B worden uitgegeven. Indien zonder de instemming van de Raad van Bestuur en de Raad van Commissarissen hetzij een bod op de gewone aandelen wordt gedaan, hetzij een aanzienlijk pakket gewone aandelen wordt opgebouwd, of zo'n gebeurtenis zich waarschijnlijk gaat voordoen, kunnen deze preferente aandelen B worden uitgegeven, die dezelfde stemrechten hebben als de gewone aandelen.

Volgens een door de Stichting Preferente Aandelen en DSM gesloten overeenkomst heeft de Stichting het recht dergelijke preferente aandelen te verwerven (call optie) tot een maximum overeenkomend met 100% van het in enige andere vorm dan Het na uitkering van dit dividend overblijvende deel van de winst preferente aandelen B geplaatste kapitaal, minus één. (€ 194 miljoen) zal ter beschikking worden gesteld van de Jaarlijkse Algemene Vergadering van Aandeelhouders Met deze overeenkomst wordt onder meer beoogd dat de overeenkomstig artikel 32, lid 6 van de Statuten. Stichting DSM in de gelegenheid kan stellen zijn positie te bepalen, bijvoorbeeld met betrekking tot een mogelijke bieder Gezien het bovenstaande zou het voorgestelde dividend op op de aandelen DSM, om de plannen van deze bieder in detail gewone aandelen voor het jaar 2008 € 1,20 per aandeel te onderzoeken en, voor zover van toepassing, te zoeken naar bedragen. Rekening houdend met het in augustus 2008 (betere) alternatieven. Preferente aandelen B zullen niet langer uitgekeerde interim-dividend van € 0,40 per gewoon aandeel, uitstaan dan noodzakelijk. Zodra er geen redenen meer zijn voor zou het slotdividend € 0,80 per gewoon aandeel bedragen. het uitstaan van preferente aandelen B zal de Raad van Bestuur een Algemene Vergadering van Aandeelhouders bijeenroepen Indien de Jaarlijkse Algemene Vergadering van Aandeelhouders en een aanbeveling doen tot intrekking van de uitstaande besluit conform het voorstel, krijgt de nettowinst de volgende preferente aandelen B. bestemming: Door de Stichting werden in het verslagjaar 2008 geen In € miljoen 2007 2008 preferente aandelen B verworven. Nettowinst

577

429

Het Bestuur van de Stichting Preferente Aandelen DSM was per 31 december 2008 als volgt samengesteld:

373

215

10

10

Prof. Drs. F.A. Maljers, voorzitter Ir. M.C. van Veen, plaatsvervangend voorzitter Prof. Mr. M.W. den Boogert

65

59

129

145

Winstbestemming: - Toe te voegen aan de reserves - Dividend op cumprefs A - Interim-dividend op gewone aandelen

Bestuur Stichting Preferente Aandelen DSM

- Betaalbaar gesteld slotdividend op gewone aandelen



179 169

Jaarrekening Overige gegevens

Onafhankelijkheidsverklaring De Raad van Bestuur van DSM en het Bestuur van de Stichting verklaren hiermede dat naar hun gezamenlijk oordeel is voldaan aan de eisen ten aanzien van de onafhankelijkheid zoals verwoord in artikel 5:71, eerste paragraaf, lid c van de Wet op het financieel toezicht.

Jaarlijkse Algemene Vergadering van Aandeelhouders De Jaarlijkse Algemene Vergadering van Aandeelhouders zal plaatsvinden op woensdag 25 maart 2009 in het hoofdkantoor van de vennootschap te Heerlen, aanvang 14.00 uur. Relevante data

Raad van Bestuur Koninklijke DSM N.V.

Notering ex-dividend

vrijdag 27 maart 2009

Bericht over het eerste

Bestuur Stichting Preferente Aandelen DSM

kwartaal

dinsdag 28 april 2009

Bericht over het tweede kwartaal Bericht over het derde kwartaal Jaarverslag 2009

dinsdag 4 augustus 2009 dinsdag 3 november 2009 woensdag 24 februari 2010

Jaarlijkse Algemene Vergadering van Aandeelhouders

Jaarverslag 2008


180 170

woensdag 31 maart 2010




181 171

Jaarrekening Vijf jaar DSM

Balans x € miljoen

2008

2007

2006

2005

Immateriële activa

1.200

1.037

1.008

1.003

453


3.641

3.440

3.655

3.750

3.811

2004

Activa


392

346

496

533

492


137

1.169

918

478

166

19

20

26

43

78

176

126

100

189

82

Vaste activa

5.565

6.138

6.203

5.996

5.082

Voorraden

1.765

1.547

1.515

1.535

1.348

Vorderingen

1.632

1.687

1.739

1.597

1.556

86

83

79

36

244

4

4

3

5

6

601

369

552

902

1.261

4.088

3.690

3.888

4.075

4.415

-

-

-

43

-

Vlottende activa

4.088

3.690

3.888

4.118

4.415

Totaal activa

9.653

9.828

10.091

10.114

9.497

4.633

5.310

5.784

5.501

4.668

62

73

71

67

22

4.695

5.383

5.855

5.568

4.690

122

344

383

219

134

personeelsbeloningen

314

273

304

383

378

Voorzieningen

190

170

188

166

284

1.559

1.560

907

1.381

1.497

Geassocieerde deelnemingen Overige financiële activa

Financiële derivaten Kortlopende beleggingen Liquide middelen Voor verkoop aangehouden activa

Passiva Eigen vermogen Koninklijke DSM N.V. Belang van derden Vermogen Latente belastingverplichtingen Verplichtingen inzake

Opgenomen leningen Overige langlopende schulden Langlopende schulden

65

35

44

53

60

2.250

2.382

1.826

2.202

2.353

Verplichtingen inzake personeelsbeloningen

33

9

21

23

39

Voorzieningen

82

91

127

220

219

Opgenomen leningen

734

192

607

329

527


179

42

41

65

59

1.680

1.729

1.614

1.699

1.610

2.708

2.063

2.410

2.336

2.454

Overige kortlopende schulden Voor verkoop aangehouden verplichtingen

-

-

-

8

-


2.708

2.063

2.410

2.344

2.454

Totaal passiva

9.653

9.828

10.091

10.114

9.497

Jaarverslag 2008


182 172


Winst-en-verliesrekening x € miljoen

2008

2007

2006

2005

2004

Netto-omzet

9.297

8.757

8.380

8.195

7.832

Bedrijfsresultaat plus afschrijvingen (EBITDA)

1.357

1.247

1.274

1.311

1.067

Bedrijfsresultaat (EBIT)

903

823

834

808

562


(102)

(75)

(81)

(70)

(56)

Belastingen

(196)

(183)

(198)

(180)

(103)

(3)

(2)

1

(2)

9

602

563

556

556

412

(31)

(129)

(4)

(36)

(142)

571

434

552

520

270

6

(5)

(5)

7

23

577

429

547

527

293

(10)

(10)

(10)

(16)

(22)

567

419

537

511

271

6.558

5.982

6.303

6.221

5.558

- Immateriële en materiële vaste activa

587

475

457

401

348

- Acquisities

152

93

44

573

0

27

52

165

222

28

Aandeel in resultaat geassocieerde deelnemingen Nettowinst vóór bijzondere posten Nettoresultaat bijzondere posten Resultaat boekjaar Belang van derden in het resultaat Nettowinst toekomend aan aandeelhouders van Koninklijke DSM N.V. Nettowinst toekomend aan houders van cumulatief preferente aandelen Nettowinst gebruikt voor berekening van de winst per aandeel Geïnvesteerd vermogen Investeringen:

Desinvesteringen Afschrijvingen Nettoschuld 1 Dividend Personeel ultimo jaar (x 1000)

454

424

451

567

613

1.781

1.338

921

832

339

204

214

197

207

190

24

23

22

22

24

1.465

1.389

1.332

1.385

1.411

- Netto-omzet / gemiddeld geïnvesteerd vermogen

1,48

1,43

1,34

1,34

1,34

- Vlottende activa / kortlopende schulden

1,51

1,78

1,61

1,76

1,80

- Vermogen / balanstotaal

0,49

0,55

0,58

0,55

0,49

- Gearing (nettoschuld / vermogen plus nettoschuld)

0,28

0,20

0,14

0,13

0,07

- EBIT / netto-omzet in %

9,7

9,4

10,0

9,9

7,2

- CFROI in %

8,7

8,3

8,5

9,1

8,1

Kosten personeelsbeloningen (x € miljoen) Ratio's 1

- Nettowinst / gemiddeld eigen vermogen Koninklijke DSM N.V. toekomend aan houders van gewone aandelen in % - EBITDA / nettofinancieringslasten 1

11,9

7,9

9,9

10,1

5,8

13,3

16,6

15,7

18,7

19,1

Om redenen van vergelijkbaarheid is in de nettoschuld en de ratio’s voor 2004 niet het effect van de tijdelijke herrubricering van cumulatief preferente aandelen A verwerkt.



183 173

Jaarrekening Vijf jaar DSM

Informatie over gewone aandelen DSM 1 Per gewoon aandeel in €

2008

2007

2006

2005

2004


3,64

3,07

2,85

2,82

2,09

Nettowinst

3,45

2,35

2,83

2,68

1,41

Cashflow

6,20

5,56

5,21

5,65

4,52

27,12

30,42

30,03

27,59

25,19

Eigen vermogen Koninklijke DSM N.V. Dividend:

1,20 2

1,20

1,00

1,00

0,875

- Interim-dividend

0,40

0,33

0,33

0,29

0,290

- Slotdividend

0,80

0,87

0,67

0,71

0,585

36

35

38

33

45

3,9

3,3

2,9

3,4

4,3

- Hoogste

41,27

39,87

39,70

35,22

23,85

- Laagste

15,76

31,63

28,58

23,07

17,88

- Ultimo jaar

18,33

32,33

37,43

34,50

23,81

- Ultimo jaar

162.227

166.897

184.850

190.923

191.957

- Gemiddeld

164.196

178.541

189.550

190.783

191.617

1.783

1.590

1.301

1.063

1.014

Pay-out inclusief dividend op cumulatief preferente aandelen als % van nettowinst vóór bijzondere posten Dividendrendement (dividend als % van gemiddelde prijs van een gewoon DSM-aandeel) Koersen Euronext Amsterdam:

(x 1000)

Aantal uitstaande gewone aandelen:

Dagomzet Euronext Amsterdam: - Gemiddeld - Laagste

152

94

267

238

26

- Hoogste

5.894

11.347

5.268

6.563

6.494

1

2

Op 5 september 2005 splitste DSM het aandeel DSM in de verhouding 2:1 (twee nieuwe aandelen voor één oud aandeel) om de verhandelbaarheid van het aandeel te vergroten. In het overzicht zijn de gegevens met betrekking tot het aantal aandelen en de winst per aandeel gepresenteerd alsof de splitsing van gewone aandelen DSM reeds vóór alle genoemde perioden had plaatsgevonden. Nog goed te keuren door de Jaarlijkse Algemene Vergadering van Aandeelhouders.

Jaarverslag 2008


184 174

Jaarrekening

Toelichting op enkele financiële begrippen en ratio's

Geconsolideerde overzichten Jaarrekening Koninklijke DSM N.V. Overige gegevens Vijf jaar DSM Toelichting op enkele financiële begrippen en ratio's

Definities

Algemeen

Bij de berekening van rendementsratio’s wordt voor de Cashflow balansposten uitgegaan van het gemiddelde van de beginstand Cashflow is nettowinst plus afschrijvingen. en de eindstand in het betreffende jaar. Cash flow return on investment (CFROI) Cash flow return on investment is de sustainable cash flow De kencijfers per gewoon aandeel worden berekend op basis (EBITDA vóór bijzondere posten minus normatieve jaarlijkse van het gemiddelde aantal uitstaande gewone aandelen belasting en minus 1% afschrijving op het gewogen gemiddelde (bepaald op dagbasis), met uitzondering van het Eigen vermogen Koninklijke DSM N.V. per gewoon aandeel, waarvoor van de historische kostprijs van de activa) gedeeld door het gewogen gemiddelde van de waarde van de activa plus het het aantal uitstaande aandelen ultimo jaar wordt genomen. gemiddelde bedrijfskapitaal. Bij het berekenen van de cijfers per gewoon aandeel en de Desinvesteringen ‘nettowinst als percentage van gemiddeld Eigen vermogen Deze omvatten de desinvesteringen van immateriële en Koninklijke DSM N.V. toekomend aan houders van gewone aandelen’ zijn de bedragen die toekomen aan de houders van materiële vaste activa, alsmede de desinvestering van deelnemingen en overige effecten. cumulatief preferente aandelen in mindering gebracht op het resultaat en op het Eigen vermogen Koninklijke DSM N.V. Earnings before interest, tax, depreciation and amortization (EBITDA ) EBITDA is de som van bedrijfsresultaat plus afschrijvingen. Geïnvesteerd vermogen Het totaal van de boekwaarde van immateriële en materiële vaste activa, voorraden, handelsdebiteuren en overige vorderingen minus handelscrediteuren en overige kortlopende schulden. Investeringen Deze omvatten de investeringen in immateriële en materiële vaste activa, alsmede de verwerving van deelnemingen en associates. Operationeel bedrijfskapitaal Het totaal van voorraden en handelsvorderingen, minus handelsschulden. Return on capital employed (ROCE) Bedrijfsresultaat als percentage van gemiddeld geïnvesteerd vermogen. Total shareholder return (TSR) Total shareholder return is koersontwikkeling plus dividend. Winst per gewoon aandeel Nettowinst toekomend aan aandeelhouders van Koninklijke DSM N.V. minus dividend op cumulatief preferente aandelen, gedeeld door het gemiddeld aantal uitstaande gewone aandelen.



185 175

Jaarverslag 2008


186 176




Staying the Course



Jaarverslag 2008






www.dsm.com


Jaarverslag 2008

www.dsm.com

Koninklijke DSM N.V. Jaarverslag Life Sciences and Materials Sciences. Staying the Course

Recommend Documents