augustus 2015 het houtblad
6
komt dat z ie n! r en ovat ie s ch o u w b u rg k u n s tm in d o r d r ech t Renoveren is een kunst apart. Architecten, adviseurs en uitvoerders moeten opereren binnen een knellend keurslijf van randvoorwaarden: niets mag, alles moet. Toch is het eindresultaat vaak van grote klasse. Dat laat ook de Houdini-act zien die onlangs aan schouwburg Kunstmin is verricht.
gaarde Blijdorp (1939-1941) en voormalig Rotterdam CS (1957). Hij breidde Kunstmin aan de parkkant uit met een strak, rond, glasrijk entreepaviljoen. De Grote Zaal kortte
ren zitplaatsen terug te winnen, voegde hij een balkon toe. Ter plaatse van de oude entreegevel voorzag hij in een Kleine Zaal. Als meubel- en interieurontwerper ontwierp hij tevens alle stoelen in beide zalen, terwijl hij de openbare ruimtes uitbundig opsierde in neobarokstijl,
augustus 2015
hij in, waardoor de akoestiek minder zwom. Om de verlo-
met een zwierige rondgaande trap, luchters, ornamenten,
marmereffecten en andere Efteling-krullaria. Aan het vlijmscherpe contrast met z’n Nieuwe Zakelijkheid droeg een nieuwe liefde schuld.
Waterhuishouding Later zijn er nog enkele kleinere frutselarijen aangestulpt, zoals het langwerpige filmhuis Cinode. Ook binnen slibden de ruimtes steeds meer dicht. Tijdsgetrouw ontstonden nieuwe klachten van diverse aard. De waterhuishouding in Dordrecht was (tijdelijk) gezakt, waardoor bossen houten heipalen droog stonden en begonnen te rotten. Ook Kunstmin stond onvast op z’n palen en kreeg scheuren in de muren. Hoegenaamd voldeed het niet langer aan moderne opvoeringseisen. Het toneelhuis was ontoereikend, het toneel te klein, de hoogte te beperkt, de toneelvloer te hoog boven de straat
foto: jannes linders rotterdam
en decors moesten met een lift 1 m omhoog (t.o.v. de laadvloer van de vrachtwagen). In plaats van een vlak had het nog een uitdetijds oplopend toneel. Alle installaties waren toe aan vernieuwing. Foyer en garderobes zaten elkaar in de weg, waardoor hinderlijke publieksopstoppingen ontstonden. Er was veel achterstallig onderhoud.
Tapijthal of casino Er is lang over gediscussieerd of Kunstmin niet moest worden vervangen door een nieuw theater. De Dordtenaren protesteerden vehement: het gebouw behoort tot het geheugen van de stad. Gelukkig
Ook in de Grote Zaal is de Sis-
De ouderwetse naam Kunstmin doet terecht vermoeden
was het ook rijksmonument, dus sloop was uitgesloten.
si-achtige uitstraling bewaard.
dat het theater van een ver eergisteren is. Ontworpen in
Maar het mocht zeker ook geen tapijthal of casino wor-
neorenaissancestijl door architect Jan Verheul (1860-
den. De gemeenteraad honoreerde de tegenspraak en be-
1948), opende het cultuurgebouw in 1887 z’n deuren. De
sliste tot renovatie. Daarna begon een langdurig en ge-
zaal in de vorm van een schoenendoos voldeed vanaf het
compliceerd proces dat alles aan inventiviteit, denkkracht
begin niet aan de bedoeling van toneel en muziek. De
en oplossingsvermogen vergde. Greiner Van Goor Huij-
akoestiek bevredigde alleen dovemansoren en met name
ten Architecten uit Amsterdam won de aanbesteding. Dit
het gesproken woord maakte iedereen tot slechthorende.
bureau heeft veel ervaring met zowel nieuwbouw als re-
Plint van golvend mahonie.
novatie van theaters; hoogtepunt is de indrukwekkende
Efteling-krullaria In 1938-1940 onderging het ge-
restauratie van Koninklijk Theater Carré (2004).
bouw een aanzienlijke aanpassing naar ontwerp van Sybold van Ravesteyn (1889-1983). Deze architect van de
Leukste opgaven Partner-architect Eric Huijten:
Nieuwe Zakelijkheid is onder andere bekend van Dier-
‘Voor collega Martien van Goor en mij behoort dit uiterst
7
het houtblad
spiegels, golvende mahonie en esdoorn wanddecoraties,
augustus 2015
tekeningen: greiner van goor huijten architecten amsterdam
het houtblad
8
Theatercafé Sybold: moderne vloer van teak, eiken en essen delen die in drogpatronen over de grond bliksemflitsen.
Plattegronden begane grond oude en nieuwe situatie.
Legenda. 1.
Entree
2.
Theatercafé
3.
Foyer
4.
Kleine Zaal
5.
Grote Zaal
6.
Toneel
7.
Opslag/decoraanvoer (oud)/Truckdock (nieuw)
8.
Kleedkamers (oud)/Kleedkamer (nieuw)
9.
Artiestenfoyer (oud)/Truckdock Kleine Zaal (nieuw)
10. Filmhuis Cinode
De neorenaissance van architect Verheul en de Nieuwe Zakelijkheid van architect Van Ravesteyn (paviljoen rechts) zijn gebleven.
ingewikkelde gepuzzel tot de leukste opgaven. Je moet je
gebouw. Het baksteenbeeld wordt ontsaaid door vele
ook bescheiden willen opstellen. Het bestaande dat je
diepliggende FSC-merbau kozijnen die de interieurs verti-
aantreft, mag je zeker geen geweld aandoen.’ Van begin
caal van helder licht voorzien. Door de horizontaal geori-
tot eind was er een adviseur van Monumentenzorg bij
enteerde baksteenlagen lopen als accent verticale ‘rolla-
betrokken, die ieder detail en elke wijziging wilde zien en
gen’ boven-, onder- en tussenraams langs de gevel.
goedkeuren. Vooruitlopend op de zaken, een veelgehoord commentaar bij de opening in november 2014 was
Bliksemflitsen Binnen is het toneelhuis verbreed met
dat ‘er niets is veranderd’. Een groter compliment kun je
twee zijtonelen en verdiept met een achtertoneel. Ook is
niet krijgen, vooral als die uitspraak compleet onwaar is.
de hellende toneelvloer naar moderne eis vlakgemaakt en
Als je er nu binnen en buiten rondloopt, is rust het eerste
verlaagd tot + 1 m boven maaiveld, zijnde het niveau van
wat opvalt. De renovatiearchitecten zijn er verbluffend in
de laadklep der vrachtwagens in het truckdock. ‘Andere
geslaagd een sublieme balans tot stand te brengen tussen
voordelen van de laadplaats zijn het droog kunnen wer-
neorenaissance, Nieuwe Zakelijkheid, neobarok en hun
ken en de buurt vrijwaren van lawaai, zeker ‘s avonds bij
eigen abstract minimalisme. Binnen geldt dat alle tegen-
het afbreken.’ Het entreepaviljoen met café kreeg een
stellingen ook wegvallen, doordat de vele bestaande en
volledig nieuwe inrichting. De oude keuken, die als sta-
nieuwe doorkijkjes extra ruimtelijkheid en licht scheppen.
in-de-weg de ruimte bedierf, is gesloopt. Een glazen wand heft de scheiding tussen schouwburg en theatercafé
Behoorlijke uitschieter Buiten zijn de oude gevels
Sybold op. Doordat de rondgevel ook grotendeels van
en het paviljoen hersteld, schoongemaakt, geschilderd.
glas is, ontstaat een fantastisch lichte ruimte. Dit wordt
Alle ruis van aanbouwsels is verwijderd. De grootste ver-
nog versterkt door het lichte meubilair en de moderne
andering zit aan de achterzijde, waar de schouwburg is
vloer van FSC-gecertificeerde teak, eiken en essen delen
uitgebreid met een verhoogd toneelhuis (25 m) en een
die in drogpatronen over de grond bliksemflitsen.
tweehoog rechthoekig baksteenblok, waarin een truckdock, kleedkamers, artiestenfoyer en kantoren zijn onder-
Miniheistellinkje De grootste klus, van liefst zes
gebracht. ‘Dat toneelhuis is een behoorlijke uitschieter.
maanden, was het funderingsherstel. In de Grote Zaal
Om de eenheid van het ensemble te bewaren en de om-
mocht de oude vloer eruit, zodat er een volwaardige hei-
wonenden te ontzien, is het nieuwe rechthoekige boven-
stelling kon staan. De deels marmeren beganegrondvloer
stuk mooi abstract gepotdekseld met glas dat met het
moest echter intact blijven. Tegelijkertijd moest de Kleine
weer meekleurt. Daardoor valt de toren redelijk weg.’ De
Zaal-vloer 1 m boven maaiveld worden getild voor het ar-
donkerrode baksteen draagt bij aan de weldadige rustge-
boveilig afladen der decors. ‘Eerst is met schoppen zand
ving. Aan weerszijden van het blok houden glazen trap-
weggehaald. Daarna kon met een klein graafmachientje
penhuizen de nieuwbouw subtiel los van het bestaande
verder onder de vloer worden afgegraven. En ten slotte
augustus 2015 het houtblad
foto: katarina sledz dordrecht
foto’s: jannes linders rotterdam
De renovatie nam vier jaar in beslag.
9
Voor een soepeler publiekscirculatie is de garderobe met toiletten onder de Kleine Zaal geplaatst (links). Rechts de esdoorn wanden rond de Grote Zaal (en overige ornamentiek).
Kleine Zaal: voor een betere geluidsweerkaatsing zijn er 10 m hoge prefab voorzetwanden in Amerikaans wit eiken-gefineerd MDF langs en achter het auditorium gezet.
foto’s: jannes linders rotterdam
De grootste verandering zit aan de achterzijde, waar de schouwburg is uitgebreid met een verhoogd toneelhuis (25 m) en een tweehoog rechthoekig baksteenblok.
getoogd, zijn eveneens nieuw. ‘Probleem was dat ze 60 minuten brandwerend en geluidsdicht moesten zijn. De kern bestaat nu uit een vlakke stalen deur, afgewerkt met een gebogen esdoorn plaat.’ Ook in de Grote Zaal is de
mahonie plint strekken zich wanden van zandkleurige tegeltjes-op-hun-punt uit; verspreide witte exemplaren verbeelden als cameeën theaterfiguurtjes. Het poreuze, vergeelde keramiek is schoongemaakt.
augustus 2015
Sissi-achtige uitstraling bewaard. Boven een golvende
Natuurlijke balans Omdat de toneelvloer is verlaagd steiler worden en lager aansluiten op het toneel. De lamkonden met een miniheistellinkje betonnen buispaaltjes
brisering in de Grote Zaal moest aldaar worden aange-
meter voor meter de grond in.’ Helaas ontstonden toen
heeld met nieuw FSC-mahonie. Alle Van Ravesteyn-stoe-
scheuren in het monumentale stucwerk. Daarom is men
len zijn gerestaureerd en opnieuw roodbekleed. Heel
overgegaan tot het boren van de paaltjes.
wezenlijk is dat de zichtlijnen van het auditorium (755 stoelen) zijn verbeterd door balkon en zaalvloer steiler te
Gestaffeld, geperforeerd De Kleine Zaal (178 stoe-
maken. De luchtkanalen van de nieuwe klimaatinstalla-
len) is compleet nieuw gebouwd en ingericht. De dicht-
ties, die geen lawaai mogen produceren, lopen tussen de
getimmerde ramen zijn weer opengemaakt, waardoor het
schitterende oude houten kapspanten van Grote en Kleine
daglicht een levende ruimte schept. Net als in de Grote
Zaal door. Aldus hebben de architecten aan de versmel-
Zaal is er een nieuwe vloer gelegd in de theaterhoutsoort
ting van verleden en heden een onnavolgbaar natuurlijk
keruing (FSC). Voor een betere geluidsweerkaatsing zijn
evenwicht gegeven. Tijd voor een klaterend applaus. •
er 10 m hoge prefab voorzetwanden in Amerikaans wit eiken-gefineerd MDF (eveneens FSC) langs en achter het
hans de groot
auditorium gezet. Ze zijn met wigjes aan de vaste wanden bevestigd. De langswanden zijn voor de geluidsspreiding bovendien gestaffeld, de achterwand is voor de absorptie
CO2-VOETAFDRUK
geperforeerd. De fijnafstemming geschiedt met gordij-
In het project is onder andere 74,76 m3 nieuw hout
nen. Verder is alle theatertechniek, als in de Grote Zaal,
toegepast: 4,5 m3 keruing, 0,6 m3 teak/ 0,6 m3 ei-
vernieuwd. Het ondergraven van de Kleine Zaal had ook
ken/0,6 m3 essen, 22 m3 vuren constructiehout, 28,80
tot doel eronder de garderobe met toiletten te creëren,
m3 vurentriplex, 1,70 m3 merbau, 6,90 m3 meranti
zodat er boven van filevorming geen sprake meer is.
(binnenkozijnen), 0,06 m3 mahonie, 8,7 m3 MDF, 0,3 m3 Amerikaans wit eiken-fineer. Dit betekent een
Sissi-achtig uitstraling De foyer met alle zwierige
CO2-vastlegging van 60.144 kg. Het compenseert de
ornamentiek is in luister hersteld. De nieuwe vloerbedek-
uitlaatgassen van een middenklassenauto over
king sluit er met een vrij patroon van roomwitte, beige,
366.346,5 km, of het jaarlijkse elektragebruik van
grijzige en roze blokken kalm op aan. De oorspronkelijke
54,5 huishoudens.
esdoorn toegangsdeuren tot de Grote Zaal, gekromd en
Locatie: Sint Jorisweg 76, Dordrecht Opdrachtgever: Gemeente Dordrecht Ontwerp + bouwdirectie: Greiner van Goor Huijten Architecten Amsterdam (ggharchitecten.nl); Martien van Goor, Eric Huijten, Richard Zwagemaker Vormgeving interieur: Studio Makkink & Bey Rotterdam (studiomakkinkbey.nl) Hoofdaannemer: Hillen & Roosen Amsterdam (hillen-roosen.nl) Constructeur: IMd Raadgevende Ingenieurs Rotterdam (imdbv.nl) Adviseur bouwfysica: Adviesbureau Peutz & Associes Zoetermeer (peutz.nl) Toneelvloeren keruing, teak-eiken-essen vloer theatercafé: Conijn Parket Vloeren Alkmaar (conijnparket.nl) Amerikaans wit eiken-gefineerde MDF-voorzetwanden: Kwakman Afbouw Volendam (kwakmanafbouw.nl) Bouwperiode: Oktober 2012 - oktober 2014 (Opening: 1 november 2014) Oppervlak (bvo): 5.924 m2 Bouwkosten: € 12,6 miljoen (excl. btw)
11
het houtblad
en van hellend vlak is gemaakt, moest de auditoriumzaal
