Kokhalsproblemen en gebitsprothese
Kokhalzen is gewoonlijk een normale, automatisch optredende reactie (reflex) met een nuttige, beschermende functie. Het voorkomt dat men zich verslikt of stikt door voorwerpen die te diep in de keel komen. Kokhalzen kan gepaard gaan met gevoelens van misselijkheid en gaat soms over in braken. Bij sommige mensen treedt het kokhalzen al spontaan op in situaties waarin geen sprake is van verslikken of dreigend gevaar van stikken. Dit gebeurt wel zo overmatig dat tandheelkundige behandeling, zoals het maken van afdrukken of het dragen van een gebitsprothese, héél moeilijk of onmogelijk is.
Oorzaken
Overmatige kokhalsreacties zijn soms geleidelijk ontstaan en erger geworden. Soms is er een duidelijke aanleiding, zoals het nemen van een afdruk of het voor het eerst dragen van een gebitsprothese. Het gewoonlijk zo nuttige kokhalzen verandert dan in een zéér hinderlijke, beangstigende reactie die men zelf niet meer onder controle heeft, al doet men nog zo z’n best. Meestal is er niet één oorzaak aan te wijzen, maar gaat het om een combinatie van factoren die zich tegelijkertijd voordoen. Verder zijn sommige mensen zo ‘gebouwd’ dat de overgang van het harde naar het zachte verhemelte erg ver naar voren ligt. Dit maakt het harde verhemelte kort en het zachte, gevoelige verhemelte naar verhouding lang. Het zachte verhemelte komt dan nogal sterk omlaag en sluit samen met een vaak forse tong de keelholte hermetisch af: deze ‘bouw’ maakt mensen gevoelig voor kokhalzen. Bovendien biedt de bovenkaak onder deze omstandigheden vaak onvoldoende houvast aan de bovenprothese die gemakkelijk loskomt of verschuift bij een bepaalde manier van bijten. Dit is op zich weer een ‘prikkel’ om een kokhalsreactie uit te lokken. Ook kunnen psychische factoren een belangrijke rol spelen in het ontstaan van overmatige kokhalsreacties. Alleen al de herinnering aan een bepaalde vervelende of angstwekkende situatie waarin horen, zien, ruiken of een bepaalde gedachte een rol speelt, kan aanleiding zijn om een kokhalsreactie teweeg te brengen. Overmatige kokhalsreacties komen vaker voor bij mensen die erg gespannen, nerveus of angstig zijn, gemakkelijk in paniek raken, hyperventileren of weinig zelfvertrouwen hebben.
1
Nicotine en alcohol beïnvloeden het zenuwstelsel zodanig dat het optreden van kokhalsreacties wordt gestimuleerd. Tot slot kunnen medische problemen zoals benauwdheid bij longaandoeningen (CARA), maagklachten en bepaalde medicijnen patiënten gevoelig maken voor kokhalzen.
Onderzoek
Bij onderzoek naar kokhalsproblemen wordt gekeken naar alle mogelijke factoren die de klachten veroorzaken. Allereerst wordt gekeken naar tandheelkundige factoren zoals de vorm van de kaak, de pasvorm, stevigheid en houvast van een gehele of gedeeltelijke prothese, de verhemeltebedekking, enzovoort. Verder worden medische gegevens bekeken en is vaak overleg nodig met de huisarts of de medisch specialist. Tot slot zal meestal ook een onderzoek door de klinisch psycholoog plaatsvinden om vast te kunnen stellen hoe het kokhalsprobleem in elkaar zit. Zodra de oorzaken bekend zijn kan worden bepaald welke behandeling mogelijk en noodzakelijk is.
Behandeling
Afhankelijk van de diagnose wordt soms begonnen met tandheelkundige behandeling of wordt soms eerst de hulp ingeroepen van een psycholoog/psychotherapeut of logopedist/ademtherapeut. Vaak gaan beide behandelingen hand in hand. De tandheelkundige behandeling zal erop gericht zijn om allereerst het nemen van een afdruk mogelijk te maken als dit tot dan toe onmogelijk is gebleken. Ademhalings- en ontspanningsoefeningen helpen om deze eerste stap op weg naar een gebitsprothese door te komen. Hiervoor wordt ‘huiswerk’ meegegeven in de vorm van oefeningen met een theelepel, dessertlepel, kleine en grote eetlepel, en tot slot een afdruklepel. Als het goed mogelijk is een afdruk te nemen, wordt een zogenaamde ‘trial base’ (oefenplaat of probeerprothese) gemaakt. Dit is als het ware een boven-prothese zonder tanden, meestal van transparante kunststof. Hiermee wordt nagegaan of en tot hoever het verhemelte kan worden bedekt zonder dat kokhalzen optreedt.
2
De tandarts probeert de vorm zodanig te maken dat deze tenminste een halve dag zonder kokhalzen kan worden gedragen. Soms moet van de verhemeltebedekking zoveel worden afgenomen dat het houvast van de ‘trial base‘ verloren gaat. Men moet dan toch door gaan met oefenen, zonodig met het gebruik van kleefmiddelen. In sommige gevallen gaat het kokhalzen ook uit van de onderkaak. Dan wordt de procedure ook voor de onderkaak herhaald. Wanneer het dragen van de ‘trial base’ goed gaat, worden daarop tanden en later ook kiezen aangebracht. Uiteindelijk ontstaat een normale gebitsprothese die zonder kokhalzen kan worden gedragen. Deze benadering levert weinig teleurstellingen op, omdat de volgende stap in de behandeling pas wordt gezet nadat de vorige stap succesvol is afgerond. In een aantal gevallen zal blijken dat de ‘trial base’ slechts kan worden gedragen nadat de verhemeltebedekking bijna geheel is verwijderd en dat daarmee niet voldoende houvast kan worden verkregen voor een normale gebitsprothese. Dit betekent dat men òf aangewezen is op het permanent gebruik van kleefmiddelen òf op het aanbrengen van implantaten in de tandenloze boven- en/of onderkaak. Over de gang van zaken in het laatste geval vindt u informatie in andere folders. Als ook na wegnemen van de verhemeltebedekking de ‘trial base’, zonodig met gebruik van kleefmiddelen, niet zonder kokhalzen kan worden gedragen, biedt verdere tandheelkundige behandeling vooralsnog geen uitzicht op resultaat en moet andere hulp worden gezocht. Psychologische behandeling, logopedie of ademtherapie is veelal gericht op het aanleren van ademhalings- en ontspanningsoefeningen en het geleidelijk wennen aan en beter verdragen van voorwerpen in de mond. Zij proberen ook negatieve gedachten over de behandeling of het dragen van een gebitsprothese om te zetten in positieve gedachten. De behandeling kan verder gericht zijn op het verwerken van bepaalde traumatische of angstwekkende gebeurtenissen als die een rol hebben gespeeld bij het ontstaan van de overmatige kokhalsneiging. In een enkel geval zal langdurige, intensieve psychotherapie noodzakelijk zijn vóórdat überhaupt met de tandheelkundige behandeling kan worden begonnen. Dit doet zich soms voor als de overmatige kokhalsneiging een uiting is van uitgebreidere problemen van psychische aard die met allerlei persoonlijke omstandigheden te
3
maken kunnen hebben. Onze taal geeft daarvan een aantal voorbeelden, zoals ‘een brok in de keel voelen’, ‘ergens spuugzat of kotsmisselijk van zijn’, of ‘het zit me tot hier’.
Resultaat
Helaas heeft de behandeling niet bij alle patiënten succes. De kans van slagen van de behandeling is niet te voorspellen. Wel heeft de ervaring geleerd dat de kans van slagen toeneemt naarmate men meer geduld kan opbrengen, meer gedisciplineerd is in het opvolgen van de instructies en meer gemotiveerd is tot het doen van het ‘huiswerk’. Als in het verloop van de behandeling onvoldoende vooruitgang zichtbaar is, kan uiteraard altijd in overleg worden besloten deze stop te zetten.
Kosten van de behandeling/verzekering
Eigen Bijdrage Uw zorgverzekeraar bepaalt welk deel van de behandeling wordt vergoed. Bijna altijd zult u zelf in de kosten moeten bijdragen. Nadat u zich akkoord heeft verklaard met de kosten die voor uw eigen rekening komen, kan aan de behandeling worden begonnen. Houd u er rekening mee dat het steeds gaat om een schatting van de kosten. Onvoorziene omstandigheden en complicaties kunnen kostenverhogend werken.
Adviezen
Wat u niet moet doen bij overmatig kokhalzen U laten ontmoedigen door anderen die u het gevoel geven zelf de schuld van de problemen te zijn of die u het gevoel geven dat u niet flink genoeg bent. Als oplossing voor het kokhalzen met grote haast aandringen op nieuwe tandheelkundige voorzieningen, zoals nieuwe protheses, vaste constructies op implantaten enzovoort. Dat kan - indien noodzakelijk - later nog, maar dan met meer kennis van uw specifieke kokhalsprobleem en dus meer zekerheid dat uw problemen daardoor ook werkelijk succesvol worden opgelost.
• •
4
Wat u wèl kunt/moet doen U laten behandelen door middel van begeleide oefeningen, de instructies nauwgezet opvolgen en uw ‘huiswerk’ doen. U heeft het resultaat van de behandeling voor een belangrijk deel zèlf in de hand. Geduld oefenen; de voortgang van de behandeling gaat langzaam. Uw eventueel nog aanwezige eigen tanden en kiezen zo goed mogelijk verzorgen (mondhygiëne!) en laten controleren en behandelen door uw eigen tandarts.
• • •
Vragen
Uiteraard is het goed denkbaar, dat u na het lezen van deze informatie nog met vragen zit. Aarzelt u niet om ze te stellen.
5
10-2015-3856
Adres Centrum voor Bijzondere Tandheelkunde Gebouw Tandheelkunde Ingang west Philips van Leydenlaan 25, route 353 6525 EX Nijmegen Postadres Radboudumc 309 Centrum voor Bijzondere Tandheelkunde Postbus 9101 6500 HB Nijmegen Contact 024 - 361 40 27 Fax 024 - 361 70 25 E-mail
[email protected]
Radboud universitair medisch centrum
