ŠKODA AUTO VYSOKÁ ŠKOLA, O.P.S.
Studijní program: B6208 Ekonomika a management Studijní obor: 6208R163 Podniková ekonomika a finanční management
FINANCOVÁNÍ VYSOKOŠKOLSKÉHO STUDIA
Kateřina DOHNALOVÁ
Vedoucí práce: Ing. Bc. Karina Benetti, Ph.D.
Tento list vyjměte a nahraďte zadáním bakalářské práce
Prohlašuji,
že
jsem
bakalářskou
práci
vypracoval(a)
samostatně
s použitím uvedené literatury pod odborným vedením vedoucího práce. Prohlašuji, že citace použitých pramenů je úplná a v práci jsem neporušil(a) autorská práva (ve smyslu zákona č. 121/2000 Sb., o právu autorském a o právech souvisejících s právem autorským).
V Mladé Boleslavi dne 1. 12. 2016
3
Děkuji Ing. Bc. Karina Benetti, Ph.D. za odborné vedení bakalářské práce, poskytování rad a informačních podkladů.
4
Obsah Úvod ........................................................................................................................ 7 1
2
3
Úvod do problematiky financování vysokoškolského studia ............................. 8 1.1
Vysoké školství v České republice ............................................................ 8
1.2
Studentské výdaje vs. příjmy .................................................................... 9
1.3
Poplatky spojené se studiem .................................................................. 12
Osobní finance, finanční plánování................................................................. 13 2.1
Startovní pozice ...................................................................................... 13
2.2
Finanční plánování .................................................................................. 14
Financování vysokoškolského studia.............................................................. 16 3.1
4
Způsoby financování studia v České republice ....................................... 16
3.1.1
Studentský úvěr ............................................................................... 16
3.1.2
P2P – Person-to-person lending ...................................................... 17
3.1.3
Stipendia, granty, ostatní možnosti .................................................. 19
3.2
Možnosti financování v zahraničí ............................................................ 20
3.3
Bílá kniha terciárního vzdělávání ............................................................ 22
ŠKODA AUTO VYSOKÁ ŠKOLA, O.P.S. ....................................................... 25 4.1
Systém a podpora studentů .................................................................... 25
4.2
„Ideální student“ ...................................................................................... 26
4.3
Modelový příklad ..................................................................................... 27
4.3.1
Student zaměřený výhradně na studium bez vedlejších příjmů....... 29
4.3.2
Student s polovičním úvazkem ........................................................ 32
4.3.3 Zhodnocení vhodnosti nabízeného produktu pro studenty ŠAVŠ a návrhy na zlepšení ......................................................................................... 36 Závěr ..................................................................................................................... 39 Seznam obrázků a tabulek .................................................................................... 44 Seznam příloh ....................................................................................................... 45
5
Seznam použitých zkratek a symbolů BAföG
Bundes-Ausbildungsförderungs-Gesetz
ČR
Česká republika
EU
Evropská unie
KB
Komerční banka
MŠMT
Ministerstvo školství, mládeže a tělovýchovy
OECD
Organizace pro hospodářskou spolupráci a rozvoj (The Organisation for Economic Co-Operation and Development)
SVŠ
Soukromá vysoká škola
ŠAVŠ
ŠKODA AUTO VYSOKÁ ŠKOLA o.p.s.
VŠ
Vysoká škola
VVŠ
Veřejná vysoká škola
6
Úvod Konkurencischopnost na trhu práce dnes určuje hlavně kvalita a výše dosaženého vzdělání každého člověka. Kvalita vzdělání určitým způsobem odráží budoucí výši příjmu, pokud tedy opomineme praxi. Proto by každý student se zájmem nastoupit na vysokou školu a tím zvýšit kvalitu svého vzdělání, měl mít stejnou šanci studovat školu, kterou chce, bez ohledu na výši aktuálních finančních prostředků. A právě této problematice se v následujících kapitolách práce věnuji. V první kapitole se věnuji obecné problematice financování vysokoškolského studia
popsáním
aktuálního
stavu
vysokého
školství
v České
republice,
porovnáním studentských příjmů a výdajů z Evropského studentského výzkumu EUROSTUDENT, kde je porovnána tato problematika i ostatními evropskými zeměmi. Druhá kapitola je krátce věnována osobním financím a finančnímu plánování, které s touto problematikou také úzce souvisí. Následující kapitola je věnována způsobům financování vysokoškolského studia v České republice, tedy studentskému úvěru, P2P (Person-to-person lending) a studijním grantům či stipendiím. V závěru kapitoly jsou uvedeny možnosti financování v zahraničí, konkrétně v Holandsku, Švédku a Německu. Dále je představena tzv. Bílá kniha terciárního vzdělávání, kde Ministerstvo školství a tělovýchovy České republiky naznačuje budoucí možný vývoj českého školství a to zejména ze strany financování. Praktická část je zaměřena na studenty ŠKODA AUTO VYSOKÉ ŠKOLY, o.p.s. a jejich možnosti financování studia přes nabízený studentský úvěr Gaudeamus. Cílem bakalářské práce je porovnání možností financování vysokoškolského studia v České republice a zhodnocení výhodnosti a dostupnosti nabízeného úvěrového produktu Gaudeamus od Komerční banky a.s. pro studenty ŠKODA AUTO VYSOKÉ ŠKOLY, o.p.s. Ke splnění práce zejména využiji následující vědecké metody práce: komparativní analýzu, syntézu dílčích poznatků a dedukci.
7
1 Úvod do problematiky financování vysokoškolského studia Kapitola pojednává o situaci vysokého školství v České republice a hodnotí výstup z mezinárodního výzkumu studentů vysokých škol Eurostudent, kde se zejména zaměřuje na studentské příjmy a výdaje. V poslední řadě jsou zmíněny možné poplatky spojené se studiem v České republice.
1.1 Vysoké školství v České republice V České republice (dále jen ČR) rozlišujeme tři druhy vysokých škol (dále jen VŠ), a to vysoké školy veřejné, státní a soukromé. S každým typem vysoké školy je spojen jiný způsob financování. V současnosti je v ČR 26 veřejných vysokých škol, 2 státní a 44 soukromých škol. Veřejná vysoká škola (dále jen VVŠ) se zřizuje a zrušuje zákonem, ten též stanoví její název a sídlo. Mezi nejdůležitější příjmy rozpočtu VVŠ jsou zejména: příspěvek a dotace ze státního rozpočtu, poplatky spojené se studiem, výnosy majetku, příjmy z darů a dědictví. Státní vysoké školy v ČR představují Univerzitu obrany a Policejní akademii ČR, kde jsou obě financované zejména ze státního rozpočtu Ministerstva obrany. Kvůli odlišné povaze je tento typ školy ze statistik vyřazen. Soukromá vysoká škola (dále jen SVŠ) je právnická osoba, která je oprávněna působit jako SVŠ, pokud jí ministerstvo udělilo státní souhlas. Příjmy školy jsou závislé na vlastních aktivitách a tvoří především školné od studentů, které není zákonem limitováno, za určitých podmínek také dotace od Ministerstva školství, mládeže a tělovýchovy (dále jen MŠMT). Následující tabulka (tabulka 1) ukazuje vývoj počtu studentů na vysokých školách v ČR a z toho je zdůrazněn podíl SVŠ, jelikož se teoretická část vztahuje k soukromé škole. Tab. 1 Vývoj počtu studentů Rok
2010
2011
2012
2013
2014
Počet studentů celkem
395 990
392 099
381 047
368 304
347 339
Podíl SVŠ
14,50 %
13,70 %
12,70 %
11,80 %
11,40 %
Zdroj: Sdružené informace matriky studentů – stav k 20. 1. 2015
8
Na první pohled je zřejmý meziroční pokles, a ten od roku 2010 do roku 2014 představuje 48 651 studentů. Tento pokles je důsledkem hlavně demografických změn v ČR, kdy počet narozených dětí rapidně klesal od roku 1990, což lze vidět v tabulce číslo 2. Lze také předpokládat zvýšení počtu studentů VŠ od roku 2020, kdy počet narozených dětí od roku 2000 značně roste. Tab. 2 Počet narozených dětí v ČR od roku 1990 do roku 2013 Rok narození
Počet narozených
1990
130 564
1991
129 354
1992
121 705
1993
121 025
1994
106 579
1995
96 097
1996
90 446
1997
90 657
1998
90 535
1999
89 471
2000
90 910
2001
90 715
2002
92 786
2003
93 685
2004
97 664
2005
102 211
2006
105 831
2007
114 632
2008
119 570
2009
118 348
2010
117 153
2011
108 673
2012
108 576
2013
106 751
Zdroj: Český statistický úřad
1.2 Studentské výdaje vs. příjmy Problematiku financování vysokoškolského studia lze v mezninárodním měřítku posoudit například z výstupu mezinárodního výzkumu studentů vysokých škol Eurostudent, z přehledu Organizace pro hospodářskou spolupráci a rozvoj (dále
9
jen OECD) Education at a Glance nebo ze zdrojů nalezených na oficiálních webových stránkách MŠMT. Mezinárodní výzkum studentů vysokých škol Eurostudent (EUROSTUDENT V, 2012–2015) se zaměřuje na sociální a ekonomické podmínky studentského života v Evropě. Poslední výstup tohoto výzkumu zahrnuje, analyzuje a porovnává podmínky studentů z 30 evropských zemí. V sedmé kapitole je výzkum zaměřen na zdroje studentů a otázky: •
Jaký je průměrný příjem studentů vysokých škol?
•
Z jakých zdrojů pocházejí příjmy studentů?
•
Jak rozdílné jsou příjmy mezi studenty v každé zemi?
•
Jaké jsou rozdíly ve využívání určitých zdrojů příjmů mezi různými skupinami studentů?
Výzkum definuje čtyři hlavní kategorie zdroje příjmů: podpora rodiny/partnera, podpora z veřejných zdrojů, vlastní výdělek a jiné zdroje. Zastoupení každého zdroje se liší podle toho, zda student bydlí s rodiči či nikoliv. Průměrný měsíční příjem studenta, který nebydlí s rodiči, činí 885 EUR. ČR se nachází pod tímto mezinárodním průměrem, a to s částkou 496 EUR. Nejvýše nad tímto průměrem se pak nachází Norsko s čáskou 2 446 EUR a naopak nejníže Arménie s 254 EUR. Měsíční příjem studenta žijícího s rodiči je nižší a činí v průměru 646 EUR. V průměru všech zemí činí podíl podpory ze strany rodiny či partnera 47 %, vlastní výdělek 35 %, podpora z veřejných zdrojů 11 % a příjmy z jiných zdrojů zbývajících 7 %. Toto rozdělení se vztahuje ke studentům nežíjících s rodiči. Podpora studentů z veřejných zdrojů byla analyzována z hlediska podílu příjemců této podpory, v celoevropském průměru 34 %, a podílem této podpory na celkovém příjmu studenta v průměru 29 %. Uvedený celoevropský průměr však zastírá rozdíly mezi jednotlivými zeměmi, jejichž jednotlivé pozice svědčí o tom, že v různých zemích mají dost odlišné představy o závislosti/nezávislosti studentů a financování jejich studia. Pozice ČR v oblasti veřejné podpory je extrémně nízká, veřejnou podporu dostává pouze 9 % studentů a její podíl představuje 7 % z jejich celkových příjmů. Přitom ČR v roce 2012 vydala na vysoké školství srovnatelný podíl hrubého domácího produktu jako průměr zemí OECD, který je 1,5 %.
10
Značnou část těchto zdrojů však tvořily finance z fondů EU. Podle výpočtů MŠMT vydané zdroje ze státního rozpočtu na vysoké školství tvořily v roce 2012 0,85 %, včetně podpory vědy a výzkumu na VŠ. Ve srovnání s dalšími zeměmi Evropské Unie (dále jen EU) relativní část finančních zdrojů českého vysokého školství pocházela ze soukromých zdrojů, což je zajímavé s ohledem na to, že v ČR neexistuje školné ani systém studentských půjček. Osmá kapitola výzkumu se věnuje struktuře a velikosti všech výdajů studentů, které jsou rozdělené do dvou hlavních kategorií: životní náklady a náklady přímo spojené se studiem. Obě kategorie v sobě zahrnují některé zvlášť důležité výdaje označované za “klíčové výdaje”: na ubytování, výdaje na dopravu, stravování, na případné školné a další výdaje přímo spjaté se studiem. Studenti, kteří nebydlí s rodiči, hradí své životní náklady jen částeně z vlastních prostředků a to 55 % celkových měsíčních výdajů a dalších 32 % hradí rodina či partner. Pro studenty, kteří nebydlí se svými rodiči, činí klíčové výdaje na ubytování, školné a dopravu asi 9 % a 7 % celkových měsíčních výdajů. Nejvyšší podíl mají výdaje na ubytování ve Finsku, Francii a Švédsku, kde přesahují 40 %, nejnižší pak v ČR, Armenii, Rumunsku a Maltě, jen 23 % a méně. V závěru průzkumu, měli studenti posoudit jejich finanční situaci. Téměř ve všech zúčastněných zemích většina studentů ohlásila, že má v současnosti přiměřené finanční problémy. Z toho jedna třetina studentů přiznala závažné až velmi závažné finanční problémy. ČR po vyhodnocení tohoto průzkumu se nachází pod mezinárodním průměrem v průměrném měsíčním příjmu studenta, což vyrovnává fakt, že průměrné výdaje na ubytování a ostatní výdaje jsou v mezinárodním srovnání daleko nižší než v ostatních zemích. Co se týče oblasti veřejné podpory ČR značně “zaostává” nad jinými zeměmi, k tomuto tématu se přiblížím v samotné kapitole o možnostech financování v zahraničí a srovnání s ČR.
11
1.3 Poplatky spojené se studiem Pro studenty SVŠ nemusí být jedinou finanční zátěží pouze školné, ale i různé poplatky související se studiem. V ČR mohou vysoké školy stanovovat různé poplatky spojené se studiem. Zatímco poplatky na SVŠ nejsou přímo zákonem regulovány, VVš jsou značně omezeny zákonem o vysokých školách. Tento zákon stanovuje, které poplatky a v jaké vyši může VVŠ v rámci studia stanovit. Stanovení se odvíjí od stanoveného základu (základní jednotku na daný kalendářní rok) vyhlášeného Ministerstvem školství, mládeže a tělovýchovy. Pro akademický rok započatý v roce 2016 je základ pro stanovení poplatků stanoven ve výši 3 217 Kč. Ve srovnání s rokem 2015 je základ vyšší o 287 Kč. Výpočet základu je definován zákonem jako 5 % z průměrné částky připadající na jednoho studenta z celkových neinvestičních výdajů poskytnutých ministerstvem ze státního rozpočtu VVŠ v kalendářním roce. Student se může setkat s těmito druhy poplatků: Poplatky za příjímací řízení – VVŠ může stanovit poplatek ve výši max. 20 % stanoveného základu Poplatky za prodloužené studium – při překročení standardní doby studia, stanoví VVŠ poplatek za studium, který činí za každých dalších započatých šest měsíců studia nejméně jedenapůlnásobek základu Poplateky za studium v cizím jazyce – výše poplatku není zákonem definována Poplatky za další studium – pokračuje-li absolvent bakalářského nebo magisterského studia v dalším bakalářském nebo magisterském studijním programu, stanoví mu VVŠ poplatek za studium, který činí za každý další započatý jeden rok studia nejvýše základ v daném roce. V závěru však rektor může s přihlédnutím ke studijním výsledkům a sociální situaci studenta v rámci rozhodování o vyměření poplatku spojeného se studiem poplatek snížit, prominout nebo odložit termín splatnosti, a to podle zásad uvedených ve statutu veřejné vysoké školy.
12
2 Osobní finance, finanční plánování ČR získala ohledně finančního plánování letité špatné návyky. (Filip, 2006) V době socializmu byly veškeré prostředky přerozdělovány a distribuovány zcela automaticky, tudíž na zajištění základních potřeb, zdraví, vzdělání, bydlení nebylo potřeba vůbec myslet. Lidé tedy zákonitě začali upřednostňovat hlavně potřeby sekundární, tedy oblečení, jídlo a spotřební předměty jako osobní automobil, dovolená, televize apod. Důkazem toho může i být fakt, že jsou obchodní centra o víkendech stále plnější a plnější lidmi, kteří přišli utrácet své peníze. Postupem času je pak každý donucen k tomu začít nad svými financemi přemýšlet, tedy naučit se finančně plánovat. Smutné je, že většina občanů na to přijde pozdě, až v době, kdy peněz začíná být nedostatek a náklady či dluhy jen rostou. Je potřeba si hned na začátku uvědomit, že o vzdělání, bydlení, zdraví a zajištěné stáří se každý musí postarat sám – sám si ho naplánovat, a to něco stojí. Stát je a odjakživa byl jejich špatným garantem.
2.1 Startovní pozice Před začátkem samotného finančního plánování a konkretizování cílů je potřeba zjistit tzv. startovací pozici daného jednotlivce, studenta, rodiny, atd. (Česká národní banka, 2003-2016). Nejdříve zanalyzujeme současný finanční stav, při kterém je základem finanční rozvaha, kde se na jednu stranu položí příjmy – čistá měsíční mzda a jisté příjmy z investic (např. příjmy z pronájmu, úroky z vkladů apod.), a na druhou stranu nezbytné výdaje – nájem a výdaje spojené s bydlením, průměrné výdaje na jídlo, hygienické potřeby, školné, doprava, oblečení, splátky případných půjček atd. Tyto položky a potřeby se samozřejmě mohou lišit podle toho, zda se jedná o dospělého pracujícího člověka, o studenta, či o rodinu. Při tomto porovnání příjmů a výdajů mohou nastat pouze 3 výsledné situace. Rozvaha může být přebytková, tedy příjmy přesahují naše výdaje, kdy se člověku naskytne příležitost plánovat a vybírat možnosti uložení zbývajících peněz. V druhé možnosti je rozvaha vyrovnaná, což neznačí ještě úplně špatnou situaci, ale je potřeba udělat pár škrtů a změn ve svých výdajích. Třetí situaci, tedy rozvahu deficitní je nutno co nejrychleji řešit a uvědomit si, co je opravdu nezbytné, důležité a bez čeho se člověk v životě neobejde. . 13
2.2 Finanční plánování I když celý proces od plánování k vytvoření a realizaci finančního plánu je velmi časově náročný, na to začít plánovat své finance není nikdy pozdě. Mnoho času může zabrat samotné poctivé sledování osobních výdajů, dále ujasnění a konkretizování cílů a přání a v neposlední řadě vymezení finančních produktů, které musí být nezbytně zahrnuty ve finančním plánu. (Filip, 2006) definuje pět standardních kroků finančního plánování: 1. vyhodnocení zdrojů, 2. definice cílů, 3. vytvoření plánu, 4. realizace, 5. monitorování. Jako první krok finančního plánování je potřeba vyhodnotit současnou finanční situaci. K tomu je potřeba si ujasnit tyto 4 veličiny: 1. aktiva (co dnes vlastníte), 2. závazky (dluhy), 3. příjmy (kolik jste schopni vydělat), 4. výdaje (za co utrácíte). K tomu lze doplnit ještě dvě základní rovnice: rozdíl mezi aktivy a pasivy je čisté jmění (část, která ukazuje stupeň finanční nezávislosti), rozdíl mezi příjmy a výdaji je čistý příjem. Z pohledu splnění finančních cílů je potřeba zaměřit se hlavně na čistý příjem. Pro upřesnění, čistý příjem tvoří rozdíl mezi pravidelnými měsíčními příjmy po zdanění a měsíčními výdaji. Finanční plánování vychází z osobního statutu a životních/osobních cílů. (Filip, 2006). Osobní cíle by měly být sepsány, rozděleny do kategorií kratkodobé, střednědobé a dlouhodobé a poté by k nim měla být přiřazena priorita. V poslední kroku je potřeba odhadnout, kolik financí si splnění daného cíle vyžádá. Jiný finanční plán a cíle bude mít student, rodina, osoba v penzijním věku nebo jiná samostatná domácnost. Nejčastější osobní a rodinné cíle ve studentském věku bývá rezervní fond na neočekávané výdaje, ochrana příjmu v případě nemoci, penzijní plánování, krátkodobé úspory – na auto, cestování apod., střednědobé a dlouhodobé budování majetku – koupit si vlastní byt, auto atd. Oproti tomu osobní cíle v penzijním věku – rezervní fond na neočekávané výdaje, zábava, odpočinek, plánování dlouhodobé zdravotní péče, léčebné výlohy, plánování dědictví a potřeba nahradit ztracené výhody v zaměstnání (např. služební automobil,
14
zdravotní pojištění aj.). K samostnému sestavení finančního plánu jsou potřeba 3 předpoklady, a to průměrná budoucí míra inflace, očekávaný průměrný výnos investic a detaily o nákladech a finanční náročnosti našich cílů. Základní osobní plán mívá pět dílů: ošetření osobních rizik, plánování nezávislého penzijního věku, plán vzdělání dětí, investiční plán a plán dědictví. V této kapitole se však samotnému sestavení nebudu příliš věnovat, protože se práce vztahuje hlavně k financování samotného studia jednotlivcem a nebere v potaz otázky budoucnosti samotné rodiny. Dále navazuje společná část (Filip, 2006), kdy by finanční plán měl být přehodnocen na základě okamžiku životních změn, ať už rodinných či osobních. Za takové změny zejména považujeme změnu nebo ztrátu povolání, narození dítěte, sňatek či rozvod, úmrtí v rodině apod. Existují minimálně čtyři důvody, proč finanční plán potřebuje pravidelnou údržbu a monitorování: dojde ke změně osobních cílů, mění se doba splnění určitého cíle, změna předpokladů finančního plánu nebo se vyskytnou jiné nepředvídatelné okolnosti. V každém případě je nutné přizpůsobit a změnit finanční plán daným okolnostem, a to buď snížením měsíčních výdajů, zvýšením měsíčního příjmu nebo částky přispívané, odsunutím daného finančního cíle do vzdálenější budoucnosti nebo snížením finanční náročnosti cíle/přání. Z finančního plánování lze shrnout pět základních rad, které by se měly dodržovat při tvorbě osobního finančního plánu (Dittrichová a kol., 2014, s. 202) : „Žít podle výše svých příjmů a zadlužit se jen v nejnutnějších případech. Rozlišovat mezi věcmi nutnými a věcmi zbytnými, na které si nikdy nepůjčuji a kupuji je pouze v případě, že mám dostatek vlastních příjmů. Vždy může přijít nutnost nečekaného výdaje či nákupu, na které by rodina měla mít nějaké volné peníze stranou. Je třeba mít též rezervu na případ delší nemoci, ztráty zaměstnání apod., a to jak ve formě úspor tak při plánování splátek úvěru ve vazbě na příjmy. Kromě toho by rodina měla spořit na dlouhodobější cíle – vzdělání dětí, odchod do důchodu.“
15
3 Financování vysokoškolského studia Proč vůbec věnovat pozornost financování vzdělání? Vzdělání je v dnešní době jedna z nejvýnosnějších investic. Kvalifikovaní budou bohatnout, nekvalifikovaní mají a budou mít problémy, protože v důsledku globalizace budou muset konkurovat levné pracovní síle z rozvíjících se a rozvojových zemí. Tak z ní jedna z myšlenek z knihy profesora Harvardovy univerzity Roberta B. Reicha, Dílo národů – Příprava na kapitalismus 21. století.
3.1 Způsoby financování studia v České republice V následujících subkapitolách budou definovány způsoby financování studia, které student v ČR má. Jedná se zejména o možnost čerpání studentského úvěru, Person-to-person lending (dále jen P2P půjčky) tedy kdy lidé půjčují lidem a zmíní se i možnost grantů či stipendií poskytovaných v ČR a jiné možnosti.
3.1.1 Studentský úvěr Ideální studentský úvěr by měl být dostupný každému studentovi, tedy i těm, kteří nemají stálý příjem, a nemůže za ně nikdo jiný ručit (Králová, 2009). Úroky by něměly být příliš vysoké a mělo by být možné splacení dluhu odložit na dobu po studiu. Tyto parametry ovšem nejsou pro komerční banky přijatelné. Studentské půjčky vnímají banky jako extrémně rizikové, studenty jako nestálé klienty a nakonec fakt, že školné nebylo ze strany státu zavedeno, vede k nízké nabídce samotných úvěrů. Studentských půjček na českém trhu příliš není, vybrat si lze ze dvou nabídek, které jsou nabízeny přímo studentům, ale nejsou lehce získatelné. Přesto je však možné jich s určitými podmínkami využít. Veškeré poplatky spojené se zpracováním žádosti o úvěr nebo jeho provozováním jsou ve většině případů nižší než u běžných úvěrů. Následuje přehled parametrů aktuálně dostupných studentských půjček v ČR.
16
Tab. 3 Přehled parametrů studentských půjček v ČR Banka
Parametry
Komerční banka, a.s.
Česká spořitelna, a.s.
Úvěr Gaudeamus
Půjčka pro studenty
600 000 Kč
300 000 Kč
až 7,3 % p. a.
8,9 % p. a.
RPSN
7,13%
9,41%
Maximální doba splatnosti
10 let
10 let
Jednorázová výplata úvěru
ano
ano
Postupné čerpání čásky
ano
ne
Možnost odkladu splátek
ano ano (u žadatele bez pravidelného příjmu)
ano ano (při výši úvěru nad 100 000 Kč)
Název produktu Maximální výše úvěru Úroková sazba
Vyžadován ručitel
Zdroj: zpracováno podle webových stránek Komerční banky, a.s (www.kb.cz) a České spořitelny a.s (www.csas.cz)
V ČR spousta bank v minulosti nabízela specializované úvěry na studium, avšak pro malý zájem tyto služby zrušila. Studenti se pravděpodobně bojí zadluženosti hned
na
počátku
své
kariéry.
Nicméně,
některé
banky
např.
ČSOB
(Českomoravská obchodní banka), nabízí možnost využití kreditní karty nebo přečerpání účtu.
3.1.2 P2P – Person-to-person lending Aneb lidé půjčují lidem, P2P půjčky jsou alternativou ke klasickým bankovním půjčkám, kdy se přes internetový portál na podmínkách domlouvají přímo klienti mezi sebou. Většinou mezi těmi co půjčují a těmi, kteří potřebují půjčit, stojí nezávislý mechanismus, který posoudí bonitu klienta, zajistí automatizovaný převod peněz za daleko nižší poplatek než v klasické bance a za jasných podmínek. Jedním takovým zprostředkovatelem je zonky.cz, který mezi svými hlavními výhodami zmiňuje lidský přístup “Lidé jako vy půjčují lidem jako vy”, kde navíc tuto půjčku od lidí můžete kdykoliv zdarma splatit. Navíc fungují online, tedy nevznikají nutné náklady na pronájmy poboček či více zaměstnanců, proto si mohou dovolit 17
nabízet úrok od 3,99 %. Do třetice nabízejí možné snížení úroků až na polovinu při refinancování půjčky. Nejdůležitějším ukazatelem výhodnosti či nevýhodnosti půjčky je RPSN (roční procentní sazba nákladů), který je ze zákona součástí každé nabídky půjčky a započítává v sobě nejen úroky, ale i další výdaje nebo poplatky spojené s danou půjčkou. Jde o procento z dlužné částky, kterou dlužník zaplatí za 1 rok půjčky. V případě zonky, RPSN zahrnuje úrok a jeden jediný poplatek za využití služby, a to 2 % z půjčené částky. Avšak i tento způsob financování má určité omezení, lze si půjčit od 20 000 Kč do 300 000 Kč, ale s dobou splácení minimálně 6 měsíců a maximálně na dobu 7 let. Navrhnutá doba splácení je na P2P portálech důležitá, protože investoři chtějí dobu návratnosti investice co nejkratší, s uspokojujícím zhodnocením a ratingem. Rating je u zonky pojem, který obsahuje písmena A-D, kterými označí danou půjčku, tedy i zájemce o půjčku a odráží i výši úroku půjčky. Přehled skupin ratingu je znázorněn na následujícím obrázku (Obr. 1)
Zdroj: webová stránka www.zonky.cz Obr. 1 Přehled skupin ratingu
Pro představu, skupina A** je definována tím, že se žadateli o půjčku daří v práci, se splátkou se nikdy neopozdil ani o den, půjčuje si výjimečně a své finance má zcela pod kontrolou. Této skupině je pak nabídnut úrok 3,99% p. a., a v průměru se nabízí 5 % žadatelů. Skupina D tím, že žadatelovi se v minulosti něco hodně nepovedlo, ale umí to vysvětlit a dokáže přesvědčit, že to s druhou šancí myslí opravdu vážně. Úrok u této skupiny je 19,99 % p. a., a je v průměru nabízen 2 % žadatelů. Nejvíce žadatelů se vyskytuje v “zlatém” středu tedy v souhrnu vede skupina A+ s 25 % žadately a skupina A s taktéž 25 %. Zažádat si může občan ČR nebo osoba s trvalým pobytem vlastnící bankovní účet a starší 18 let. Dále je nutné nahrát dva doklady (občanský a řidičský průkaz nebo pas) a doložit příjmy, nejlépe zasláním kompletních neupravených bankovních výpisů za poslední 3 měsíce.
18
3.1.3 Stipendia, granty, ostatní možnosti Další možností, jak si pomoci při financování studia je získání stipendia. Zákon č. 111/1998 Sb., o vysokých školách umožňuje studentům vysokých škol čerpat až několik druhů stipendií. Stipendia přiznává studentům vysoká škola nebo fakulta podle stipendijního řádu. Studentovi může být přiznáno stipendium za vynikající studijní výsledky (prospěchové stipendium), za vynikající vědecké, výzkumné, vývojové, umělecké nebo další tvůrčí výsledky přispívající k prohloubení znalostí, dále v případě tíživé sociální situace studenta (sociální stipendium). Osoby v tížívé životní situaci mohou v ČR využít podpory od některých neziskových organizací poskytující stipendia. Mezi tyto organizace se řadí např. Nadační fond manželů Livie a Václava Klause a Výbor dobré vůle – Nadace Olgy Havlové. Tento výčet není definitivní, poukazuje na základní a nejběžnější způsoby financování, kterým lze ještě přiřadit možnost podpory rodiny či partnera, financování
z
vlastních
příjmů
nebo
popodra
vzdělávání
zaměstnance
zaměstnavatelem podle zákona č. 586/1992 Sb., o daních z příjmů. “Část třetí - Společná ustanovení § 24 odstavec 2): J) 3. provoz vlastních vzdělávacích zařízení nebo výdaje (náklady) spojené s odborným rozvojem zaměstnanců podle jiného právního předpisu a rekvalifikací zaměstnanců podle jiného právního předpisu upravujícího zaměstnanost, pokud souvisejí s předmětem činnosti zaměstnavatele, zu) motivační příspěvek poskytnutý na základě smluvního vztahu žákovi nebo studentovi připravujícímu se pro poplatníka na výkon profese, a to do výše 5 000 Kč měsíčně, v případě studenta vysoké školy do výše 10 000 Kč měsíčně; motivačním příspěvkem se pro účely tohoto zákona rozumí stipendium, příspěvek na stravování, ubytování, vzdělávání ve vzdělávacích zařízeních související s budoucím výkonem profese, jízdné v prostředcích hromadné dopravy do místa vzdělávání a na pořízení osobních ochranných prostředků a pomůcek poskytovaných nad rámec zvláštních právních předpisů,” Zaměstnavatel má tedy možnost podpořit vzdělávání přímo zaměstnance nebo “potencionálního zaměstnance” tedy studenta a tím si výše uvedné výdaje zahrnout do výdajů (nákladů) vynaložených na dosažení, zajištění a udržení 19
zdanitelných příjmů, tedy snížit tím základ daně, a naopak pro studenta to znamená snížení nákladů na studium.
3.2 Možnosti financování v zahraničí V každé zemi finanční pomoc studentům funguje jinak, některé z nich oproti ČR mají jednu důležitou věc společnou, a to propracovaný a velkorysý systém podpory studentů z veřejných/stáních zdrojů. Vůbec nejznámější svou podporou vzdělávání jsou severské země jako např. Finsko, Norsko, Švédsko a jiné. Ve Finsku je předpokladem poskytnutí finanční podpory fakt, že pomoc není povinností rodičů a student nepodnikl k zajištění příjmu na živobytí jiné finančí opatření. Podmínkou nároku je také denní studium, uspokojivé výsledky a potřeba finanční pomoci. Univerzitní vzdělání je bezplatné, studenti bakalářského a magisterského studia pouze platí roční nízký členský příspěvek studentskému svazu, který jim zaručí zlevněné stravování, zdravotní péči a ostatní sociální výhody. V rámci programu finančí pomoci se ve Finsku poskytují tyto dávky: studijní grant, státem garantovaná půjčka a příspěvek na bydlení. Měsíční dávky jako studijní grant a příspěvek na bydlení jsou financované státem a nemusí být spláceny. Pokud student využije vládní garanci půjčky, může žádat o studentskou půjčku v kterékoliv finské bance, kde další ručitel není požadován a půjčka je úročena běžnou denní sazbou. Studijní grant se poskytuje v okamžiku, kdy student již nemá nárok na přídavek na dítě, tedy od počátku následujícího měsíce po 17. narozeninách. Příspěvek na bydlení pokryje 80 % nájemného, při podmínkách nájmu vyššího než 33,63 EUR měsíčně a nižšího než 252 EUR. Tento příspěvek je poskytován studentům žijícím v pronajatém bytě nebo bytě s nájemním právem, naopak nárok nevzniká při soužití s rodiči. Existují I další druhy podpory jako např. podpora stravování, pomoc zahraničním studentům, pomoc při studiu v zahraničí, pomoc při splácení úroků ze studentských půjček aj. Švédské vysokoškolské vzdělání je až na nízký členský poplatek do místní studentské unie zdarma. Většina je financována ze státních dotací a základním principem švédského system je rovný přístup pro všechny. Zahrnuje téměř všechny občany, je určen pro studenta a je poskytován nezávisle na finanční situaci rodičů nebo partnera. O finanční podporu mohou žádat všichni dospělí studenti do věku 54 let bez ohledu na stupeň vzdělávání. Podpora se skládá
20
částečně z půjčky a částečně z grantu. Částka vyplácená jako studjní grant je pro všechny stejná a každým rokem valorizována dle vývoje cen. Půjčka tvoří přibližně dvě třetiny z celkové částky na podporu studia, její splácení je závislé na příjmu a začíná počátkem následujícího roku od ukončení studia. Půjčka obvykle trvá po dobu 25 let a musí být splacena nejpozději do 60. narozenin studenta. Úroková sazba je výhodnější ve srovnání s jinými půjčkami a je připočítávána do dluhu. Nejen země severské mají velkorysý systém na podporu vzdělávání i v Evropě najdeme stejně rozvinuté systémy. Například v Nizozemsku, se sice platí školné, ale to je každoročně statutárně stanoveno a přizpůsobováno v závislosti na indexu spotřeby rodiny. Každý student v prezenčním studiu má bez podmínky potřebnosti nárok na základní grant, a v závislosti na výši příjmu rodičů mohou žádat o grant doplňkový. Výše obou grantů závisí na tom, zda student žije s rodiči nebo samostatně a na typu vzdělávání, a jsou poskytovány ve formě podmíněné půjčky. Vedle základního a dopňkového grantu mohou někteří studenti mít nárok na přídavek pro osamělé rodiče nebo příplatek na partnera. Všichni studenti, kteří příjímají finanční pomoc mají nárok na bezplatnou veřejnou dopravu po celém Nizozemsku a vystavení potvrzující průkazky veřejné dopravy. Propracovaný systém veřejné podpory má i náš západní soused. V Německu platí vyživovací povinnost rodičů vůči plnoletým dětem pro zabezpečení přiměřeného vzdělávání. Stát přitom poskytuje přídavky na děti do 25 let. Rozsah povinnosti záleží na příjmu rodičů a jestliže příjem jednoho z rodičů je nižší než 1 100 EUR, nemusí životní náklady studenta hradit. Tzv. Bundes-AusbildungsförderungsGesetz (dále jen BAföG), tedy státní podpora pro studující podle spolkového zákona o podpoře vzdělávání, která umožňuje podporu student bez ohledu na jejich
finanční
situaci.
Na
základě
zákona
se
tato
podpora
poskytuje
vysokoškolským studentům jako státní pěněžní dávka, z jedné poloviny jako příspěvek a z druhé jako bezúročná státní půjčka. Předpokladem pro získání podpory je německá státní příslušnost a zahájení studia před dosažením 30. roku (s existencí výjimek). Pro poskytování podpory po celé délce studia jsou studenti povinni předložit potvrzení o výsledcích studia po složení průběžné zkoušky ve 4. semestru. Povinnost samotného splácení začíná pět let po ukončení maximální doby poskytování podpory BAföG a trvá maxiálně 20 let. Při splacení
21
mohou být poskytnuty různé slevy, např. při předčasném splacení nebo za rychlé či mimořádně úspěšné studium. Dále v Německu fungují stipendia poskytována různými institucemi a jiné formy pomoci, např. pozůstalostní důchod, sociální pomoc pro studenty, podpora bydlení, stravenky zdarma, osvobození od poplatků (za rozhlas, televizi, internet aj.) apod. Studentům v pokročilejších fázích studia je nabízena možnost programu úvěrů na vzdělávání spolkové vlády, který probíhá nezávisle na podpoře BAföG. Jedná se o časově omezený úvěr s výhodným úrokem, kde stát hraje roli ručitele za studentův závazek vůči bance KfW (Kreditanstalt für Wiederaufbau), která úvěrové smlouvy uzavírá. Tento úvěr se bance spláci po 4 letech od první výplaty úvěru v měsíčních splátkách ve výši 120 EUR, možné je i celé nebo částečné předčasné splacení. ČR si má rozhodně kde čerpat inspiraci pro určitá vylepšení stávajícího systému. O návrzích na zlepšení a případnou změnu systému byla sepsána tzv. Bílá kniha tericiárního vzdělávání, viz kapitola 3.3.
3.3 Bílá kniha terciárního vzdělávání Školné je v ČR zpravidla spojováno se studiem na soukromé škole, jeho výše závisí na rozhodnutí každé vysoké školy a pohybuje se v rozmezí 25 000 do 50 000 Kč i výše ročně. Již mnohokrát se v ČR hovořilo o nutnosti či možnosti zavedení školného na veřejných vysokých školách a jeho financování. Tento koncept je rozpracován v tzv. Bílé knize terciárního vzdělávání. Bílá kniha je strategický a koncepční dokument pro legislativní změny, stanovující, jakým směrem se má terciární vzdělávání v ČR vyvíjet v následujících deseti až dvaceti letech. Na začátku knihy je stručný přehled popisujícící stav českého systému terciárního vzdělávání. Například mezi silné stránky systému zmiňuje pokračující propojování vzdělávací, výzkumné a vývojové činnosti, vysokou společenskou prestiž akademických pracovníků, standardizovaný akreditační systém, příznivé pokrytí ČR institucemi terciárního vzdělávání, anebo velký význam přikládaný vysokoškolskému vzdělávání pro úspěch v životě. Dále je zde poměrně delší výčet slabých stránek systému, kde se zmiňuje např. nesoulad mezi volbou uchazečů o studium a poptávkou po absolventech na trhu práce, výrazné podfinancování a minimální garance objemu finančních prostředků poskytovaných státem, vysoká míra neukončování studia, přílišná závislost VVŠ na veřejných zdrojích a v neposlední řadě velké nerovnosti v šancích na dosažení a vůbec překážky na 22
vstupu do terciárního vzdělávání. Kniha je dale rozdělena do dílčích kapitol vypovídající o struktuře systému, výzkumu a vývoji, spolupráci s aplikační sférou, řízení a samosprávě, rovnosti šancí a take řeší jednu velmi důležitou část, a to oblast financování vysokého školství. ČR v rámci OECD patří k zemím s podprůměrnými výdaji na terciární vzdělávání. A budou-li studenti v budoucnu muset za své vzdělání platit školné, je za potřebí tento výchozí stav změnit, vytvořit efektivně fungující systém různých stipendií, grantů nebo studentských půjček. Bílá kniha zmiňuje tři pilíře reforem financování, na kterých by stál systém finanční pomoci studentům. První pilíř reformy financování hovoří o studijních grantech a stipendiech, kdy v první řadě doporučuje zavést univerzální studijní grant, jako nenávratnou výpomoc, která by se za určitých podmínek (nesplnění studijních povinností, prodloužení standardní doby studia aj.) časem měnila na vratnou pomoc, tedy půjčku. Peníze na vyplácení tohoto grantu by plynuly z převedení úlev na dani, které dosud rodiče uplatňovali z titulu vyživování nezaopatřeného dítěte, studenta, do systému univerzální finanční podpory. Kniha dále zdůraňuje nutnost zvýšit efektivitu administrace sociálních stipendií z důvodu prevence sociální bariéry v přístupu k vysokoškolskému vzdělání. Druhým pilířem reform by měly být státem poskytované nízkoúročené půjčky, která by alespoň částečně pokryla životní náklady studenta a kterou by student splácel tzv. kontingenčním způsobem. Princim odloženého a kontingenčně spláceného školného fungujícího například v Nizozemsku, Velké Británii, Austrálii aj., spočívá v odložení splátek školného do doby po absolvování školy (odložené školné), formou procentní výměry z jejich příjmů nepřevyšující danou minimální úroveň (kontingenční splácení). V této souvislosti se kniha zmiňuje o zavedení spoření na vzdělávání s finanční podporou státu. Poslední, třetí pilíř reformy navrhuje určité zvýhodnění příležitostné práce studentů, například osvobozením od placení zdravotního a sociálního pojištění do určitého limitu.
23
Výše uvedené reformy a změny by měly vyústit v systém vyjádřený v následujícím diagramu (Obr. 2)
Zdroj: MATĚJŮ, Petr. Bílá kniha terciárního vzdělávání. Praha: Ministerstvo školství, mládeže a tělovýchovy, 2009. ISBN 978-80-254-4519-8, Obr. 2 Schéma navrhované finančí pomoci studentům
24
4 ŠKODA AUTO VYSOKÁ ŠKOLA, O.P.S. ŠKODA AUTO VYSOKÁ ŠKOLA, o.p.s. (dale jen ŠAVŠ) je soukromá prestižní vysoká škola, úzce spolupracující se společností ŠKODA AUTO, a.s., a současně také s dalšími významnými partnery z výrobní i z nevýrobní oblasti. Jako jedna z mála proporuje teorii s praxí při zachování vysokého akademického standardu s důrazem na internacionalizaci (Výroční zpráva ŠKODA AUTO Vysoké školy, 2015). ŠAVŠ i přes to, že nepatří mezi největší vysoké školy v ČR, je školou nadregionálního charakteru. Potvrzuje to samotný fakt, že více než 70 % studentů pochází z oblasti mimo okres Mladá Boleslav a získává i internacionální charakter s 20 % studentů s jiným občanstvím než ČR.
4.1 Systém a podpora studentů Stipendia vyplácí vysoká škola ze stipendijního fondu ŠAVŠ, vytvořeného podle § 58 odst. 7 zákona, a z jiných zdrojů, jako jsou zejména příspěvky, dotace a granty. Vysoká škola poskytuje několik typů stipendií: prospěchová, sociální a ubytovací stipendia, dále stipendia za vynikající výzkumné vývojové a inovační, umělecké nebo další tvůrčí výsledky přispívající k prohloubení znalostí, na výzkumnou, vývojovou a inovační činnost podle zvláštního právního předpisu, stipendia na podporu studia v zahraničí, doktoranská stipendia a jiná mimořádná stipendia (ve výši školného na podporu při výjezdu na zahraniční praxi, ve výši školného pro studenty zařazené do Motivačního programu pro talentované uchazeče). Mimořádně nadaným studentům ŠAVŠ každý rok přiznává a následně vyplácí prospěchová stipendia na základě studijních výsledků. Celkem nejlepším 30 uchazečům, vybraným na základě vynikajícího prospěchu během studia na střední škole nebo výsledků v Národních srovnávacích zkouškách SCIO bylo umožněno absolvovat studium v ŠAVŠ s přiznáním stipendia ve výši školného. ŠAVŠ nedisponuje vlastním ani pronajatým ubytovacím zařízením. Ubytování je ošetřeno rámcovými smlouvami s několika ubytovacími zařízeními v Mladé Boleslavi. Mezi které patří Penzion Uno nacházející se přibližně 2,5 km od školy a cena za lůžko se pohybuje okolo 2 700 Kč, Domov dětí a mládeže přlibližně 700 m od školy a s cenou za lůžko okolo 2 000 Kč za měsíc, 70 metrů od školy se
25
nachází ubytování na Karmeli, kde se cena za lůžko pohybuje okolo 4 000 Kč, dále nově postavená ubytovna od firmy Ariete, 3 km od školy a 5 000 Kč za měsíc a v neposlední řadě společnost Apartments MB s.r.o. zabývající se pronájmem bytů od 1+kk za 12 000 Kč/ měsíc včetně záloh za energie až po 3+1 za 18 000 Kč. Další možností, která se studentům zároveň vykonávající praxi ve společnosti ŠKODA AUTO, a.s. nabízí, je využití ubytovny ŠKODA AUTO, nacházející se 2 km od školy a cena za sdílený pokoj je 1 500 Kč měsíčně včetně energií a některým je poskytnuto hrazení ubytovny samotným oddělením jako bonus za odvedení dobré či přesčasové práce.
4.2 „Ideální student“ Ideální student, představuje profil studenta, kterému se již během studia větší část investovaných prostředků do školného vrátí. V případě studenta bakalářského programu je investovaná částka 196 000 Kč za 7 semestrů. Pokud by student dosáhl nároku na všechna nebo alespoň většinu poskytovaných stipendií, tedy prospěchové stipendium ve výši 2 100 za měsíc za podmínky prospěchu do 1,5, tedy 21 000 Kč za školní rok. Za celé bakalářské studium je tedy možné získat až 63 000 Kč. Dále ubytovací stipendium pro studenty žijící mimo Středočeský kraj, mohou pobírat čásku 540 Kč za měsíc, tedy za dobu bakalářského studia až 18 360 Kč. Podle odst. 2 a 3 § 91 zákona č. 111/1998 Sb., zákona o vysokých školách a o změně a doplnění dalších zákonů a prostřednictvím § 17 zákona č.117/1995 Sb., o státní sociální podpoře. Student veřejné nebo soukromé vysoké školy, jenž splňuje zákonem stanovené podmínky, to jest má nárok na přídavek na dítě ve zvýšené výměře (rozhodný příjem rodiny za minulý rok nepřesáhl výši 1,5násobku životního minima), má nárok na stipendium ve výši 1 620 Kč měsíčně, vypláceného deset měsíců v akademickém roce v průběhu standardní doby studia. V našem případě by to za bakalářský program bylo až 48 600 Kč. Již v této fázi by se studentovi vrátilo celkem 129 960 Kč, tedy přes 66 % částky zaplacené za školné. Dále je možno využít výjezdu na zahraniční pobyt v rámci programu Erasmus +, kdy například při výjezdu na délku jednoho roku na pracovní pobyt s průměrnou měsíční mzdou 200 EURO a grantem od Evropské unie, lišícího se podle země, ale bereme v úvahu, že grant pokryje většinu nákladů
26
souvisejících s výjezdem a žitím v jiné zemi a, že by si student šetřil z každé výplaty alespoň 100 EURO. Tudíž by si za ten rok uspořil 1 200 euro, v přepočtu 32 442 Kč (použit měnový kurz České národní banky k 18. 11. 2016, tedy 1 euro = 27,035 Kč). Částka vrácená za studium se zvýší na 159 402 Kč. Samozřejmě není vyloučena i vyšší částka, jelikož granty a výdělky v rámci programu Erasmus + se budou lišit a každý student s tím nakládá individuálně. Studentovi by se vrátilo přes 80 % investované částky do vzdělání na ŠAVŠ. Nutné je zmínit, že v nejideálnějším případě by se student měl dostat do motivačního programu ještě před začátkem studia a tím si zajistit studium bez nutnosti platit školné. Do motivačního programu se mohou dostat studenti na základě vynikajícího prospěchu během studia na střední škole nebo výsledků v Národních srovnávacích zkouškách SCIO.
4.3 Modelový příklad Komerční banka, a.s. (dále jen KB) ve spolupráci se ŠAVŠ připravila výhodné podmínky při založení úvěru Gaudeamus. Právě tyto podmínky budu následně analyzovat po stránce jejich výhodnosti pro studenty ŠAVŠ, dále navrhnu případné změny či úplné navržení nového úvěrového produktu vhodného k financování vysokoškolského studia. Úvěr Gaudeaums od KB je účelový nebo bezúčelový úvěr od 20 000 Kč do 600 000 Kč. Od běžného spotřebitelského účtu se zde neplatí žádný poplatek za sjednání úvěru ani za vedení úvěrového účtu. Lze ho čerpat jednorázově nebo postupně a při předčasném splacení není doprovázen žádnými sankcemi. Doba splatnosti úvěru je maximálně 10 let a při poskytnutí úvěru do 150 000 Kč lze u vybraných typů studia sjednat odklad splátek. Pokud student nedisponuje vlastním pravidelným příjmem, je třeba doložit jištění, například: ručení třetí osoby či vlad u KB. Úrokovou sazbu nabízenou speciálně studentům Škoda Auto Vysoké školy v závislosti na bonitě klienta lze vyčíst z následujícího obrázku (Obr. 3) znázorňující reklamní leták prezentovaný na dni otevřených dveří ŠAVŠ.
27
Zdroj: Prezentace den otevřených dveří ŠAVŠ 2015 Obr. 3 Úvěrový produkt Komerční banky pro studenty ŠAVŠ
Takto postavený produkt budu aplikovat na 2 typy studentů. Prvním typem je průměrný student zaměřený čistě a výhradně na studium bez větších příjmů. Druhým typem je průměrný student, který při svém studiu pracuje na poloviční úvazek. V obou případech se bude posuzovat úvěr ve třech rovinách: 1.
student financující pouze bakalářské studium,
2.
student financující bakalářské a následně magisterské studium,
3.
a student financující pouze magisterské studium.
28
Veškeré modelové příklady jsou počítány přes kalkulačku spotřebitelských úvěrů KB pro typ úvěru Gaudeamus, a vychází z předpokladů uvedených ve Vzorovém příkladu a splátkovém kalendáři. Vstupní podmínky pro výpočet vzorového příkladu jsou následující: úvěr je čerpán jednorázově v den vyhotovení této kalkulace, pravidelná splátka je hrazena vždy k 20. dni v měsíci, první anuitní splátka bude hrazena k 20. 12. 2016 a výpůjční úroková sazba je stanovena ve výši 6,90 % p. a.
4.3.1 Student zaměřený výhradně na studium bez vedlejších příjmů Tato část je zaměřena na to, jaké šance pro získání úvěru Gaudeamus by měl student bez vedlejších příjmů, soustředící se pouze na studium. Získání úvěru je rozděleno podle typu financovaného studia, tedy bakalářské studium, bakalářské a navazující magisterské studium a pouze magisterské studium. 1. Financování pouze bakalářského studia Školné při zahájení studia od zimního semestru 2015/2016 a dále, zahrnující všechny obory s výukou v českém jazyce je stanoveno částkou 28 000 Kč za semestr. Na ŠAVŠ je standardní délka bakalářského studia 3,5 roku, tedy 7 semestrů, kdy v pátém semestru studenti absolvují povinnou praktickou stáž. Celkově student jen za školné za bakalářské studium zaplatí 196 000 Kč. Další uvažující náklady studenta žijícího mimo Středočeský kraj / okres Mladá Boleslav jsou náklady na ubytování, které by se při nenáročnosti studenta pohybovaly okolo 3 000 – 4 000 Kč za měsíc. Tedy v přepočtu do 84 000 Kč za 3,5 roku. V případě studenta žijícího v okresu Mladá Boleslav / Středočeském kraji budu počítat s jako hlavními náklady pouze školné. Předpokládá se rodinné zázemí včetně ubytování a stravy jako vedlejších výdajů. Bude tedy potřebovat zafinancovat pouze školné ve výši 196 000 Kč s dobou splatnosti alespoň 10 let, což je maximální doba splatnosti u úvěru Gaudeamus, a při této době splatnosti, která přesahuje 6 let bude vyžadováno zajištění úvěru.
29
Splátkový kalendář při této výši úvěru by vypadal následovně: Tab. 4 Splátkový kalendář k financování bakalářského studia Číslo splátky
Datum splátky
Typ splátky
Výše splátky
1
20. 11. 2016
splátka úroku
112,70 Kč
2 – 119
vždy k 20. dni v měsíci
anuitní splátka
2 279,00 Kč
120
20. 10. 2026
anuitní splátka
2 257,96 Kč
Zdroj: Kalkulačka spotřebitelských úvěrů KB ke dni 17. 11. 2016
Celková splatná částka bude v tomto případě 271 292,66 Kč. Tedy na úrokách a nákladech spojených s úvěrem by student bance zaplatil 75 292, 66 Kč. Již zde lze rozpoznat několik problémů, které by student mohl mít, aby si tento úvěr vůbec mohl dovolit. Pro průměrného studenta zaměřeného hlavně na vzdělání bez vedlejších příjmů není možné platit takovou výši splátek během studia a někteří by si tento úvěr nemohli ani zřídit za předpokladu, že by neměli nikoho, kdo by za ně mohl ručit, nebo neměli příležitost vkladu u KB. Tedy již zde se vyplývá problém v tom, že každý student, který chce studovat vysokou školu, nemá rovnou startovací pozici, tedy rovnou příležitost na vzdělání. Odklad splátek by u studentských půjček měl být základ, a tento odklad umožňuje i KB u úvěru Gaudeamus, kde studenti vysokých a vyšších odborných škol mohou splácení jistiny odložit až na dobu po skončení studia a v jeho průběhu hradit jenom úroky z vyčerpaného úvěru. To by se na první pohled zdálo jako dobré řešení problému, až na fakt, kdy při využití odkladu splátek je horní hranice úvěru maximálně 150 000 Kč. V našem případě, kdy pouze na pokrytí školného pro bakalářské studium potřebuje student 196 000 Kč je tento odklad při takto dané maximální výši naprosto nevyužitelný. Nemluvě o tom, kdy v případě studenta žijícího mimo středočeský kraj, kde by bylo nutné pokrýt i ostatní náklady jako např. na ubytování, jídlo, by tíže úvěru byla nepředstavitelná. Je zřejmé, že student zaměřený pouze na studium bez vedlejšího příjmu by bez ručitele a někoho, kdo by mu se splátkami pomohl, nemohl získat úvěr a tím tedy na ŠAVŠ studovat bakalářský program.
30
2. Financování bakalářského a navazujícího magisterského studia Další případ studenta vycházející s předchozího příkladu, je student bakalářského studia, který tedy úvěr získal a rozhodl se, že by chtěl pokračovat na ŠAVŠ na navazujícím magisterském programu. V případě, že by již před zahájením bakalářského studia věděl, že bude pokračovat i na navazujícím magisterském studiu, pravděpodobně by si vzal úvěr ve výši školného pro oba stupně studia, což činí 196 000 Kč za bakalářské studium a 128 000 Kč za magisterské studium. Školné při zahájení magisterské studia na ŠAVŠ od zimního semestru 2015/2016 a dále, pro všechny obory s výukou v českém jazyce je stanoveno na 32 000 Kč za semestr. Standardní délka magisterského studia jsou 4 semestry. Pro oba stupně studia je potřeba úvěr ve výši 324 000 Kč a splátkový kalendář od KB by vypadal následovně: Tab. 5 Splátkový kalendář k financování bakalářského i magisterského studia Číslo splátky
Datum splátky
Typ splátky
Výše splátky
1
20. 11. 2016
splátka úroku
196,63 Kč
2 – 119
vždy k 20. dni v měsíci
anuitní splátka
3 768,00 Kč
120
20. 10. 2026
anuitní splátka
3 618,59 Kč
Zdroj: Kalkulačka spotřebitelských úvěrů KB ke dni 17. 11. 2016
Pro průměrného studenta je měsíční splácení této anuitní částky nemožné a při stejných podmínkách již jmenovaných v prvním příkladu, tedy hlavně nemožnosti odkladu splátek a nutnosti ručitele, je získání tohoto úvěru, a hlavně jeho splácení více méně nereálné. V případě, že by student tohoto úvěru dosáhl, zaplatil by bance na úrocích a ostatních nákladech částku 124 428,89 Kč, tedy jako by platil magisterské studium dvakrát, akorát titul by získal pouze jeden. Z důvodu platné legislativy KB není navýšení v oblasti občanských úvěrů možné. Proto v druhém případě, kdy by studetn potřeboval navýšit úvěr, by měl pouze možnost sjednat si k tomuto úvěru další úvěr, tudíž splácet dva úvěry najednou. 3. Financování pouze magisterského studia V případě studenta, který by potřeboval pokrýt pouze magisterské studium na ŠAVŠ, by na uhrazení školného potřeboval úvěr ve výši 128 000 Kč, který by při určitých podmínkách mohl být nejreálnější ze všech předchozích situací. Při úvěru
31
do 150 000 Kč je u KB možné splácení jistiny odložit až na dobu po skončení studia a v jeho průběhu hradit pouze úroky z vyčerpaného úvěru a při době splácení do 6 let není vyžadováno zajištění úvěru. V našem případě by se měsíčně platil pouze úrok ve výši 736 Kč po 2 roky studia. A samotné splácení úvěru by se rozložilo do následujících 4 roků. Tato možnost by se netýkala studentů žijící mimo středočeský kraj, kteří musí pokrýt i vedlejší nutné náklady, a to hlavně na ubytování, kde by průměrný student za dva roky zaplatil přibližně 48 000 Kč (uvažujeme průměrnou cenu za pokoj/lužko 4 000 Kč za měsíc). Došlo by tedy k překročení maximálního limitu umožňujícího odklad splátky a úvěr by byl stejně nevyhovující jako v předchozích případech.
4.3.2 Student s polovičním úvazkem Je časově možné, aby student prezenční formy na ŠAVŠ zároveň při studiu pracoval na poloviční úvazek, který by mu pomáhal vysokou školu a náklady s ní spojené zaplatit. Většina studentů na ŠAVŠ má právě poloviční úvazek u ŠKODA AUTO, a.s. nebo ostatních partnerských společností. Pro účely modelového příkladu bude brán student s polovičním úvazkem u ŠKODA AUTO a.s., který průměrně každý měsíc odpracuje 80 hodin za 90 Kč hrubého za hodinu, což činí čistý příjem z pracovní činnosti kolem 6 400 Kč. Tedy máme studenta, který by byl schopný splácet určitou výši anuitní splátky úvěru. Při této výši příjmu zde bude velmi záležet na tom, zda student žije v okresu Mladá Boleslav/ ve Středočeském kraji a jeho ostatní životní náklady podporují nadále rodiče nebo zda žije mimo a tyto výdaje na ubytování, jídlo a jiné výdaje si z části hradí sám. 1. Financování pouze bakalářského studia U studenta žijícího v okresu Mladá Boleslav a podporovaného ze strany ubytování a stravy rodinou, by byl žádán úvěr čistě na školné pro bakalářský program ve výši 196 000 Kč s dobou splácení 6 let, aby nebylo nutné zajištění úvěru, tedy ručení třetí osobou.
32
Splátkový kalendář by vypadal následovně (Tab. 5): Tab. 6 Splátkový kalendář k financování bakalářského studia Číslo splátky
Datum splátky
Typ splátky
Výše splátky
1
20. 11. 2016
splátka úroku
75,13 Kč
2 – 71
vždy k 20. dni v měsíci
anuitní splátka
3 371,00 Kč
72
20. 10. 2026
anuitní splátka
3 294,03 Kč
Zdroj: Kalkulačka spotřebitelských úvěrů KB ke dni 17. 11. 2016
Anuitní splátka ve výši 3 371 Kč by pro studenta byla únosná, byla by i možná kratší doba splatnosti např. 3 roky při měsíčních splátkách 6 200 Kč, ale bere se v úvahu, že student má i jiné zájmy či výdaje, na které by část peněz chtěl využít. V opačném případě je možná i doba splatnosti až 10 let při anuitních splátkách ve výši 2 280 Kč, ale bylo by již nutné zajištění úvěru a není důvod splácet tak dlouhou dobu a zbytečně by se bance zaplatilo o necelých 32 000 Kč více než při splatnosti do 6 let. V případě studenta, který si částeně hradí ubytování, jídlo a ostatní výdaje už výše úvěru a splátky budou vypadat jinak. K výši školného 196 000 Kč je nutné připočíst i 84 000 Kč za ubytování (počítáno 4 000 Kč měsíčně za lůžko). Ostatní náklady se u průměrného studenta mohou dostat až na 5 000 Kč měsíčně s tím, že je zde určitá podpora rodiny, tedy alespoň 50 % a student si měsíčně hradí druhou polovinu 2 500 Kč měsíčně z výplaty. Budeme uvažovat, že student potřebuje úvěr zejména na školné a ubytování, v součtu 280 000 Kč a volných peněžních prostředků k splácení má student po odečtení ostatních výdajů 2 500 Kč od průměrné výplaty 6 400, k dispozici 3 900 Kč měsíčně. Tab. 7 Splátkový kalendář k financování bakalářského studia Číslo splátky
Datum splátky
Typ splátky
Výše splátky
1
20. 11. 2016
splátka úroku
107,33 Kč
2 – 107
vždy k 20. dni v měsíci
anuitní splátka
3 512,00 Kč
108
20. 10. 2026
anuitní splátka
3 384,81 Kč
Zdroj: Kalkulačka spotřebitelských úvěrů KB ke dni 17. 11. 2016
Pro naše účely a omezenou výši splátek vychází nejvýhodněji úvěr s dobou splatnosti alespoň 9 let, kdy student bude měsíčně splácet 3 512 Kč. Avšak
33
překročil by hranici 6ti let, tedy je nutné zajištění úvěru ručitelem nebo vkladem u KB. 2. Financování bakalářského a navazujícího magisterského studia Další případ vycházející s předchozího příkladu, je student bakalářského studia, který tedy úvěr získal a rozhodl se, že by chtěl pokračovat na ŠAVŠ na navazujícím magisterském programu. V případě, že by již před zahájením bakalářského studia věděl, že bude pokračovat i na navazujícím magisterském studiu, pravděpodobně by si vzal úvěr ve výši školného pro oba stupně studia. Tedy 196 000 Kč za bakalářské studium a 128 000 Kč za magisterské studium. Tedy je potřeba úvěr ve výši 324 000 Kč a splátky do výše měsíčního příjmu tedy 6 400 Kč u studenta, který jiné vedlejší větší náklady nemá a potřebuje pokrýt pouze školné, které chce co nejdříve splatit. Splátkový kalendář od KB by vypadal následovně: Tab. 8 Splátkový kalendář k financování bakalářského a magisterského studia Číslo splátky
Datum splátky
Typ splátky
Výše splátky
1
20. 11. 2016
splátka úroku
124,20 Kč
2 – 71
vždy k 20. dni v měsíci
anuitní splátka
5 572,00 Kč
72
20. 10. 2026
anuitní splátka
5 485,68 Kč
Zdroj: Kalkulačka spotřebitelských úvěrů KB ke dni 17. 11. 2016
U každého úvěru, pokud je to možné, se preferuje doba splatnosti do 6ti let z důvodu nepotřebnosti zajištění úvěru. V tomto případě se student hraničně vejde do této doby splatnosti s měsíčnimi splátkami 5 572 Kč. Tedy pokud opravdu chce splatit úvěr co nejdříve, v tomto případě do 6ti let bude muset většinu svého příjmu odevzdávat bance. V druhém případě, kdy student má určité vedlejší výdaje a k tomu potřebuje navýšit úvěr o náklady na ubytování, se do doby splatnosti 6 let určitě vejít nebude. Již teď je zřejmé, že bude potřeba zajištění úvěru. Výše potřebného úvěru bude od předchozího případu zvýšena o částku 132 000 Kč, která představuje ubytování na 11 semestrů. (7 semestrů bakalářského programu plus 4 semestry magisterského). Celkově by žádal o úvěr ve výši 456 000 Kč (324 000 Kč za
34
školné plus 132 000 Kč za ubytování), s tím že může měsíčně splácet do výše částky 3 900 Kč (příjem 6 400 Kč mínus 2 500 Kč ostatní náklady). Splátkový kalendář by byl následovný: Tab. 9 Splátkový kalendář k financování bakalářského a magisterského studia Číslo splátky
Datum splátky
Typ splátky
Výše splátky
1
20. 11. 2016
splátka úroku
174,80 Kč
2 – 119
vždy k 20. dni v měsíci
anuitní splátka
5 302,00 Kč
120
20. 10. 2026
anuitní splátka
5 280,76 Kč
Zdroj: Kalkulačka spotřebitelských úvěrů KB ke dni 17. 11. 2016
Jak se dalo předpokládat, financování tohoto úvěru sebou nese mnoho komplikací. Nutnost ručitele ještě není ta největší, ale fakt toho, že by student nebyl schopný tyto měsíční splátky splácet v plné výši bez pomoci nebo by si úvěr dovolit vůbec nemohl. Počítá se maximální doba splatnosti 10 let. 3. Financování pouze magisterského studia V případě studenta, který by potřeboval pokrýt pouze magisterské studium na ŠAVŠ, by na uhrazení školného potřeboval úvěr ve výši 128 000 Kč s možností odkladu splátek jistiny až po skončení vysoké školy. To ale u studentů s určitým příjmem a minimem výdajů nebude potřeba tolik, jak u těch, kteří úvěr musí navýšit i o náklady na ubytování. V prvním případě je potřeba úvěr ve výši 128 000 Kč a splátky do výše měsíčního příjmu tedy 6 400 Kč u studenta, který jiné vedlejší větší náklady nemá a potřebuje pokrýt pouze školné, které chce co nejdříve splatit, aby po dokončení školy začínal bez dluhů, tedy bude chtít splatit úvěr do dvou let. Splátkový kalendář bude za těchto podmínek vypadat následovně: Tab. 10 Splátkový kalendář k financování magisterského studia Číslo splátky
Datum splátky
Typ splátky
Výše splátky
1
20. 11. 2016
splátka úroku
49,07 Kč
2 – 23
vždy k 20. dni v měsíci
anuitní splátka
5 958,00 Kč
24
20. 10. 2026
anuitní splátka
5 940,53 Kč
Zdroj: Kalkulačka spotřebitelských úvěrů KB ke dni 17. 11. 2016
35
Student by neměl problém splatit úvěr do dvou let s měsíční splátkou necelých 6 000 Kč s otevřenou možností odkladu splátek. Pokud však splatí úvěr do 2 let, zaplatí bance na úrocích něco málo přes 9 000 Kč, což je asi zatím nejúnosnější částka ze všech uvedených příkladů. V případě kdy student potřebuje úvěr zvýšený o náklady na ubytování, tudíž ke školnému 128 000 Kč přičíst 48 000 Kč za ubytování po dobu studia, žádal by o úvěr ve výši 176 000 Kč. Splatit úvěr do dvou let jako v předchozím případě můžeme rovnou vyloučit, částka úvěru se navýšila a maximální měsíční částka ke splácení se snížila na 3 900 Kč (jako v předchozích případech, 6 400 Kč sníženo o další výdaje ve výši 2 500 Kč). Tab. 11 Splátkový kalendář k financování magisterského studia Číslo splátky
Datum splátky
Typ splátky
Výše splátky
1
20. 11. 2016
splátka úroku
67,47 Kč
2 – 59
vždy k 20. dni v měsíci
anuitní splátka
3 527,00 Kč
60
20. 10. 2026
anuitní splátka
3 463,50 Kč
Zdroj: Kalkulačka spotřebitelských úvěrů KB ke dni 17. 11. 2016
Splacení úvěru bude možné nejdříve do 5ti let při měsíčních splátkách ve výši 3 527 Kč. Dále by nebyl možný odklad splátek, tudíž pokud by pro studenta nastala nečekaná událost, která by negativně ovlivnila jeho příjem po nějakou dobu, nebyl by schopen úvěr sám bez pomoci splácet. Pozitivní je, že není třeba zajištění úvěru.
4.3.3 Zhodnocení vhodnosti nabízeného produktu pro studenty ŠAVŠ a návrhy na zlepšení Úvěrový produkt Gaudeamus od KB je skoro jediný produkt na českém trhu, který nabízí určité výhody pro studenty na rozdíl od běžných spotřebitelských úvěrů, kde jsou úrokové sazby vyšší a odklad splátek také není běžnou součástí úvěrových produktů. Chybou ale je, srovnávat studentskou půjčku určenou pro studenty s úvěrem pro dospělého pracujícího člověka, který má úplně jiné potřeby a jinou výchozí situaci než student vysoké školy, což se jen potvrdilo v předchozích modelových příkladech.
36
V případě, kdy by se student potřeboval nebo chtěl soustředit pouze na studium bez vedlejších příjmů, jeho šance na získání úvěru pro školné, ubytování a jiné náklady se studiem spojené, je nulová. Jedinou šancí by pro takového studenta byl možný odklad splácení jistiny až po skončení studia a v průběhu hradit pouze úroky, to je ale v případě studentů ŠAVŠ a úvěrového produktu Gaudeamus vyloučené. Komerční banka má nastavený limit maximálně 150 000 Kč pro uskutečnění odkladu splátek, ale pokud školné pro bakalářské studium na ŠAVŠ je stanoveno ve výši 196 000 Kč, tak je tento možný odklad naprosto bezvýznamný pro účely studentů ŠAVŠ. V případě studenta magisterského studia, kde je školné stanoveno ve výši 128 000 Kč by se tento odklad splátek mohl využít. Dalším problém, který by se mohl vyskytnout, je pro studenty nutnost zajištění úvěru při době splatnosti nad 6 let. Například student s polovičním úvazkem, který by byl schopný platit určitou měsíční částku, ale s potřebou delší doby splatnosti a bez rodinného zázemí by tedy neměl šanci úvěr vůbec dostat. Pro studenta s určitým příjmem, v našem případě polovičním úvazkem s průměrným měsíčním příjmem 6 400 Kč, by nebyl až tak velký problém úvěr dostat a splatit v relativně krátkém čase a to do dvou let, ale pouze za předpokladu, že by úvěr byl pouze ve výši školného a student by neměl žádné jiné vedlejší náklady, které by ze mzdy musel sám platit. Tudíž studenti žijící mimo okres Mladá Boleslav, kterým by se k nákladům za školné připočetly i náklady na ubytování a jídlo, by měli veliký problém se splácením úvěru během studia nebo by ho spláceli 9 až 10 let, kde na úrocích zaplatí bance nemalou částku, a to až ve výši dvojnásobku získaného úvěru. Ze všech stanovených podmínek, které banky k dosažení studentského úvěru mají, vyplívá, že banky studentům jako klientům příliš nedůvěřují, protože je tu minimální šance pro odklad splácení úvěru až po skončení studia a ve většině případů i nutnost zajištění úvěru. Přitom zrovna v případě studentů ŠAVŠ, by banka měla tyto klienty chtít a dát jím více důvěry. Už jen samotný fakt, že nezaměstnanost absolventů ŠAVŠ je opravdu minimální by měl banky pobídnout k nabízení možnosti odkladu splátek do vyššího limitu , protože je zde velmi nízké riziko nenávratnosti a toho, že by absolvent nebyl schopný splácet úvěr. Vedlejší motivací by pro banky měla být vysoká pravděpodobnost toho, že pokud si student u nich tento svůj zřejmě první úvěr vezme, a bance bude důvěřovat, nebude mít
37
důvod od banky po splacení úvěru odcházet, a může se stát jejím věrným dlouholetým klientem. Dále to vše poukazuje na existující nerovnost možnosti vzdělání studentů v ČR. Tedy opravdu né každý student může jít na vysokou školu, kterou by chtěl, pokud na to nebude mít určité finanční prostředky nebo rodinné podporující zázemí. Přitom by bylo rozumné a fér aby každý mohl studovat, co chce a kde chce, bez ohledu na další faktory. Startovací pozice pro všechny by měla být stejná. V ČR chybí produkt, který je již v mnoha evropských i neevropských zemích zaveden a funguje, tedy vyšší míra státní podpory a pozice státu jako ručitele. ČR o tomto problému ví, o čemž vypovídá podaný návrh v roce 2009 na komplexní reformy vzdělávání,
který
vysokoškolského
má
za
cíl
vzdělávání
vytvořit a
podmínky
snížení
pro
sociální
větší bariéry
zpřístupnění v přístupu
k vysokoškolskému vzdělání. Tento koncept navrhuje jak by vysoké školství mělo vypadat v následujících 15 až 20 letech a zahrnuje i právě možnost státem poskytované nízkoúročené půjčky a grantů na pokrytí nákladů spojených se studiem. Doposud ale k žádné zásadní změně nedošlo. V ideálním případě by úvěrový produkt pro studenty měl být bez nutnosti zajištění úvěru nebo pro klid bankám, měl by být stát v roli ručitele u těchto studentských úvěrů. Dále by mělo být možné úvěr v průběhu navýšit, právě proto když se student rozhodne studovat po bakalářském programu dál na magisterský či doktorandský program. U této možnosti a služby by se stanovil jednorázový poplatek za navýšení úvěru. Co je u studentských půjček obzvláště důležité, je možnost odkladu splátek po skončení studia, tudíž až jako pracující osoba s vlastním příjmem a se schopností splácet. V neposlední řadě by se úrokové sazby měly pohybovat níže, než se aktuálně pohybují. Samozřejmě tak, aby to pro banku bylo stále výhodné. Ve srovnání s jinými zahraničními studentskými úvěry, jako je například americká federální studentská půjčka, by se úroková sazba měla pohybovat okolo 3,76 %.
38
Závěr Cílem bakalářské práce bylo navrhnout optimální řešení financování studia na ŠAVŠ z produktů nabízených na finančním trhu v České republice. Praktická část práce je zprvu zaměřena na samotnou ŠAVŠ její studenty a hlavně na podporu studentů, která se v základu skládá z prospěchového, sociálního a ubytovacího stipendia. Dále podpora zahrnuje stipendia na podporu studia v zahraničí, doktoranská stipendia a jiná mimořádná stipendia (ve výši školného na podporu při výjezdu na zahraniční praxi, ve výši školného pro studenty zařazené do Motivačního programu pro talentované uchazeče). Tedy nejlepších 30 vybraným studentům na základě vynikajícího prospěchu během studia na střední škole nebo výsledků v Národních srovnávacích zkouškách SCIO studentů dostane šanci dostat se do motivačního programu a získat stipendium, které pokryje výši školného za celou dobu studia. Ti, kteří se do motivačního programu nedostanou, mají ale stále šanci na částečné proplacení zaplaceného školného, tedy vzniká model „ideálního studenta“. Ideální student je v případě bakalářského programu student, pobírající ubytovací, prospěchové i sociální stipendium v kombinaci s ročním
zahraničním
pracovním
výjezdem
s průměrnou
měsíční
mzdou
200 EURO. Studentovi by se za těchto podmínek vrátilo přes 80 % investované částky do vzdělání na ŠAVŠ. Druhá část práce obsahuje modelový příklad, který analyzuje studentský úvěrový produkt Gaudeamus od Komerční banky a.s. a zhodnocuje přínos a vhodnost aplikace produktu pro potřeby studentů ŠAVŠ. Úvěr Gaudeaums od KB je účelový nebo bezúčelový úvěr od 20 000 Kč do 600 000 Kč. Od běžného spotřebitelského účtu se zde neplatí žádný poplatek za sjednání úvěru ani za vedení úvěrového účtu. Lze ho čerpat jednorázově nebo postupně a při předčasném splacení není doprovázen žádnými sankcemi. Doba splatnosti úvěru je maximálně 10 let a při poskytnutí úvěru do 150 000 Kč lze u vybraných typů studia sjednat odklad splátek. Pokud student nedisponuje vlastním pravidelným příjmem, je třeba doložit jištění, například: ručení třetí osoby či vlad u KB. Úrokové sazby stanovené speciálně pro studenty ŠAVŠ se pohybují od 4,5 % až 7,3 % p. a. Takto postavený produkt byl aplikován na dva typy studentů. Prvním typem byl průměrný student zaměřený čistě a výhradně na studium bez vedlejších příjmů. 39
Druhým typem byl průměrný student, který při svém studiu pracuje na poloviční úvazek. V obou případech se posuzoval úvěr ve třech rovinách: student financující pouze bakalářské studium, student financující bakalářské a následně magisterské studium, a student financující pouze magisterské studium. V případě prvního typu, studenta zaměřeného pouze a výhradně na studium bez vedlejších příjmů vyplynulo, že bez ručitele a rodinného zázemí, nebo někoho kdo by za studenta mohl splácet, by student nemohl úvěr získat skoro ani v jediném případě financování studia. Jedině v případě financování pouze magisterského studia, kde výše úvěru nepřesáhne 150 000 Kč a byla by zde možnost odkladu splácení jistiny až po ukončení studia a v průběhu splácet pouze úroky. Z toho již plyne první zásadní nedostatek nabízených úvěrových produktů pro studenty v ČR, velmi omezená možnost splácení úvěru až po ukončení studia a pro naše účely, kdy na samotné financování školného bakalářského studia je za potřebí úvěr ve výši 196 000 Kč, nemožnost získání úvěru bez ručitele. U druhého typu, studenta s polovičním úvazkem, se vycházelo z následující výchozí pozice: student s polovičním úvazkem u ŠKODA AUTO, a.s., který průměrně každý měsíc odpracuje 80 hodin za 90 Kč hrubého za hodinu. Tudíž se jeho čistý příjem z pracovní činnosti se pohybuje kolem 6 400 Kč a byl by schopný splácet určitou výši anuitní splátky úvěru. Při této výši příjmu zde bude velmi záležet na tom, zda student žije v okresu Mladá Boleslav/ ve Středočeském kraji a jeho ostatní životní náklady podporují nadále rodiče nebo zda žije mimo a tyto výdaje na ubytování, jídlo a jiné výdaje si z části hradí sám. U financování pouze bakalářského studia by student bez výrazných vedlejších nákladů úvěr dostal bez podmínky zajištění a splatil by ho nejdříve za 6 let, v případě studenta s vedlejšími náklady na ubytování, jídlo apod. by úvěr splatil nejdříve za 9 let a pod podmínkou zajištění úvěru. Při financování bakalářského a navazujícího magisterského studia by student bez vedlejších příjmů úvěr dostal a mohl ho splatit do 6 let bez nutnosti zajištění úvěru, ale anuitní splátka by byla skoro ve výši příjmu. Student s náklady na ubytování, jídlo apod. by tento úvěr získat nemohl, aniž by překročil maximální dobu splácení 10 ti let a bez nutnosti zajištění úvěru. Nejvýhodněji by vycházela varianta financování pouze magisterského studia, kde by student bez vedlejších výdajů mohl úvěr splatit již do dvou let a student s vedlejšími výdaji do 5 let, ale s anuitními splátkami ve výši necelého čistého příjmu. Tudíž, pokud by nastala
40
nečekaná situace, kdy student nebude moct úvěr splácet, dostane se do finančních potíží, jelikož zde nebude možný odklad splátek. Z toho vyplývá další zásadní nedostatek a to výše úrokových sazeb, které jsou na studentský úvěr velmi nepřiměřené a vysoké. Z uvedených modelových příkladů vyplývají následující nedostatky veřejné podpory studentům ze strany státu i bank jako poskytovatelů úvěrových produktů. Na českém trhu i v systému vysokého školství chybí produkt, který by odstranil nebo alespoň snížil sociální bariéry v přístupu k vysokoškolskému vzdělání a vytvořil podmínky pro větší zpřístupnění vysokoškolského vzdělávání. Na základě analýzy problému by bylo za potřebí aby Ministerstvo školství a tělovýchovy České republiky a bankovní instituce vytvořili úvěrový studentský produkt, u kterého by stát byl v pozici ručitele, nebo by on sám vytvořil státní studentskou půjčku, s úrokem srovnatelným se studentskými půjčkami v zahraničí, tedy kolem 3 3,76 % p. a., a s možností odkladu splácení jistiny až po ukončení studia a případnou možností navýšení samotného úvěru za určitý poplatek. Návrh na zlepšení aktuálního produktu pro studetnty, úvěru Gaudeamus od Komerční banky, a.s. spočívá zejména v možnosti odkladu splátek jistiny až po ukončení studia a v průběhu hradit pouze úroky bez nastaveného úvěrového limitu 150 000 Kč. Dále možnosti pořízení úvěru bez nutnosti zajištění úvěru nad dobu splatnosti přesahující 6 let a možnost navýšení úvěru za určitý jednorázový poplatek. V poslední řadě, je nutné upravit úrokovou sazbu, která by měla být srovnatelná se studentskými půjčkami v zahraničí a to v maximální výši 3,7 % p. a. Práce
blíže
specifikovala
metodou
komparace
problematiku
financování
vysokoškolského studia, která se potvrdila v praktické části kdy byla aplikována na studenty ŠAVŠ v různých modelových typech, z kterých byly následně vyvozeny doporučení k vytvoření nového studentského úvěru.
41
Seznam literatury Česká spořitelna: Půjčka pro studenty [online]. [cit. 2016-10-02]. Dostupné z URL:
DITTRICHOVÁ, J. Základy financí. Vyd. 2. Hradec Králové: Gaudeamus, 2014. ISBN 978-80-7435-409-0. Education, Work, Guidance in Sweden (3. kap. Education in Sweden) [online]. Euroguidance. 2006. [cit. 2016-10-02].Dostupné z URL: Federal Student Aid [online]. [cit. 2016-11-02].
Dostupné
z
URL:
FILIP, M. Osobní a rodinné bohatství : Jak chytře investovat. 1. vyd. Praha : C. H. Beck, 2006. 381 s. ISBN 80-7179-532-2. FILIP, M. Osobní a rodinné bohatství : Jak se dobře zajistit. 1. vyd. Praha : C. H. Beck, 2006. 273 s. ISBN 80-7179-466-X. FILIP, M. Osobní a rodinné bohatství: kam s penězi. Praha: C. H. Beck, 2006. 474 s. ISBN 80-7179-416-3. Informace ze stránek Bundesministerium für Bildung und Forschung. [cit. 2016-1002]. Dostupné z URL: Informace ze stránek Zonky s.r.o. [online]. [cit. 2016-10-02]. Dostupné z URL: Komerční banka a.s.: Úvěr Gaudeamus KB [online]. [cit. 2016-10-02]. Dostupné z URL: KRÁLOVÁ, L. Krotitelé dluhů: Průvodce vaším rodinným rozpočtem. Praha: PLOT, 2009. 167 s. ISBN 978-80-7428-017. Kurzy měn: Česká národní banka [online]. [cit. 2016-11-18]. Dostupné z URL: MATĚJŮ, P. Bílá kniha terciárního vzdělávání. Praha: Ministerstvo školství, mládeže a tělovýchovy, 2009. ISBN 978-80-254-4519-8. Ministerstvo školství, mládeže a tělovýchovy: Vysoké školství České republiky v mezinárodním srovnání na základě OECD Education at a Glance 2015 [online], 13 s. [cit. 2016-10-02]. Dostupné z URL:
42
Osobní finanční plán. ČNB pro všechny [online]. [cit. 2016-10-02]. Dostupné z URL: Social and Economic Conditions of Student Life in Europe: Synopsis of Indicators | EUROSTUDENT V 2012–2015 [online], 206 s. [cit. 2016-10-02]. Dostupné z URL: Study in Holland [online]. [cit. 2016-10-02]. Dostupné
z
URL:
Study in Sweden [online]. [cit. 2016-10-02].
z
URL:
Dostupné
SYROVÝ, P., NOVOTNÝ, M. Osobní a rodinné finance. 1. vyd. Praha : Grada Publishing, 2003. 172 s. ISBN 80-247-0478-1. Výroční zpráva o činnosti Škoda Auto Vysoké školy za rok 2015. 1. vyd. Mladá Boleslav: Škoda Auto Vysoká škola, 2016. ISBN 80-7021-491-9. Zákon č. 111/1998 Sb. Zákon o vysokých školách a o změně a doplnění dalších zákonů
43
Seznam obrázků a tabulek Seznam obrázků Obr. 1 Přehled skupin ratingu ................................................................................ 18 Obr. 2 Schéma navrhované finančí pomoci studentům......................................... 24 Obr. 3 Úvěrový produkt Komerční banky pro studenty ŠAVŠ ............................... 28
Seznam tabulek Tab. 1 Vývoj počtu studentů .................................................................................... 8 Tab. 2 Počet narozených dětí v ČR od roku 1990 do roku 2013............................. 9 Tab. 3 Přehled parametrů studentských půjček v ČR ........................................... 17 Tab. 4 Splátkový kalendář k financování bakalářského studia .............................. 30 Tab. 5 Splátkový kalendář k financování bakalářského i magisterského studia.... 31 Tab. 6 Splátkový kalendář k financování bakalářského studia .............................. 33 Tab. 7 Splátkový kalendář k financování bakalářského studia .............................. 33 Tab. 8 Splátkový kalendář k financování bakalářského a magisterského studia .. 34 Tab. 9 Splátkový kalendář k financování bakalářského a magisterského studia .. 35 Tab. 10 Splátkový kalendář k financování magisterského studia .......................... 35 Tab. 11 Splátkový kalendář k financování magisterského studia .......................... 36
44
Seznam příloh Příloha č. 1 Vzorový příklad pro úvěr Gaudeamus ................................................ 46 Příloha č. 2 Úvěrové podmínky pro fyzické osoby nepodnikatele ......................... 47
45
Příloha č. 1 Vzorový příklad pro úvěr Gaudeamus
46
Příloha č. 2 Úvěrové podmínky pro fyzické osoby nepodnikatele
47
48
49
50
51
ANOTAČNÍ ZÁZNAM AUTOR STUDIJNÍ OBOR
Kateřina Dohnalová 6208R163 Podniková ekonomika a finanční management Financování vysokoškolského studia
NÁZEV PRÁCE
VEDOUCÍ PRÁCE
Ing. Bc. Karina Benetti, Ph.D.
KATEDRA
KFRP - Katedra finančního řízení podniku
POČET STRAN
51
POČET OBRÁZKŮ
3
POČET TABULEK POČET PŘÍLOH
STRUČNÝ POPIS
KLÍČOVÁ SLOVA
ROK ODEVZDÁNÍ
2016
11 2
Cílem bakalářské práce je návrhnout optimální řešení financování studia na ŠKODA AUTO VYSOKÉ ŠKOLE o.p.s. z produktů nabízených na finančním trhu v České republice. Práce se v praktické části zaměřuje na studentský úvěr Gaudeamus, který je aplikován na studenty ŠAVŠ a dále je porovnávána jeho vhodnost pro studenty. Z analýzy vhodnosti úvěru pro studenty vyplynuly nedostaky úvěrového produktu z hlediska ručení, odkladu splátek a výše úroků. Na základě těchto nedostatků byl navržen ideální studentský úvěrový produkt, který by mohl odstranit sociální bariéry v přístupu k vysokoškolskému vzdělání a vytvořil by podmínky pro větší zpřístupnění vysokoškolského vzdělávání.
Způsoby financování, studentský úvěr, vysoké školství
PRÁCE OBSAHUJE UTAJENÉ ČÁSTI: Ne
ANNOTATION AUTHOR
Kateřina Dohnalová
FIELD
6208R163 Business Management and Finance Financing of higher education
THESIS TITLE
SUPERVISOR
Ing. Bc. Karina Benetti, Ph.D.
DEPARTMENT
KFRP - Department of Financial Management
NUMBER OF PAGES
51
NUMBER OF PICTURES
3
NUMBER OF TABLES
11
NUMBER OF APPENDICES
YEAR
2016
2
SUMMARY
The aim of this Bachelor thesis is make a suggestion of optimal solutions of higher education financing on ŠKODA AUTO University o.p.s. from product which are offered on financial market in Czech republic. Thesis is focused in practical part on student loan Gaudeamus which is apllied on ŠAVŠs‘ students and also there is a comparison of its suitability for students. As emerged from the analysis of suitability for students, there are quite lot of imperfections of this product from the point of view of surety, postponement of repayment and interest rate. On the basis of these imperfections was proposed ideal students‘ loan which could help to remove social barriers in access to higher education and create conditions for better access in general.
KEY WORDS
Methods of financing, students loan, higher education
THESIS INCLUDES UNDISCLOSED PARTS: No