KNX Meeting Verslag van de KNX-bijeenkomst op 19 maart 2013
KNX Netwerkbijeenkomst over led-verlichting
Led verovert markt en ontdoet zich langzaam van kinderziekten Led-verlichting verovert in rap tempo de markt. De gloeilamp wordt een museumstuk en ook halogeen is gedoemd een ‘verboden middel’ te worden. Led is wel een techniek die, gezien zijn nog zeer korte levenscyclus, in de kinderschoenen staat. De lichtsterkte en –kwaliteit, de dimbaarheid en de toepasbaarheid zijn logischerwijs nog niet volmaakt. KNX Professionals lopen in de praktijk geregeld tegen problemen aan. Reden te meer om tijdens de eerste KNX themabijeenkomst van dit jaar nader in te gaan over de techniek van led-verlichting en –besturing. Wetenschappers, fabrikanten en ervaringsdeskundigen lieten hun licht schijnen over deze techniek. Boeiende maar soms ook pittige kost voor een hongerig publiek. De grote interesse voor deze themadag toonde aan hoe zeer de led-problematiek leeft in de KNX-wereld. Waar sommigen al zweren bij led en met kwaliteitsproducten tot prima resultaten komen, branden anderen er liever hun vingers niet aan. Zowel de beproefde pioniers als de twijfelaars kwamen ruimschoots aan het woord. Ook in de pauzes werden stevige bomen opgezet over het wel en wee bij de praktische toepassing van led in KNX-systemen. Lezingen en discussies leidden uiteindelijk tot nieuwe inzichten en vooral stof tot nadenken. De invloeden van moderne verlichtingsbronnen, maar ook andere eigentijdse installaties en toestellen, op het reeds decennia oude elektriciteitsnet vormde een belangrijk onderdeel van het themaprogramma. De KNX|VERSLAG
1
aftrap van de netwerkbijeenkomst was een duo-presentatie rond dit thema. Rob van Veldhuizen, productmanager bij Hager, en hoogleraar Power Quality Sjef Cobben vulden elkaar aan in een verhelderend betoog. Rob van Veldhuizen schetste de ontwikkeling van verlichting en andere apparatuur in relatie tot het elektriciteitsnet. “Leds, maar ook plasmatv’s, mobiele opladers en pc’s; we hebben de afgelopen jaren te maken gehad met een exponentiële groei in elektrische apparatuur en we sluiten het allemaal aan op hetzelfde energienet dat stamt uit de vorige eeuw. Een netwerk dat is ingericht op lineaire belastingen, terwijl computers, spaarlampen en leds allemaal niet-lineaire belastingen veroorzaken. Een groot deel van de problematiek bij de eindgebruiker – een apparaat erbij en het dataverkeer werkt niet meer, flikkerende verlichting bij het inschakelen van de stofzuiger – ontstaat door alle verschillende belastingen die wij steeds maar weer voor hen aansluiten”, zei Van Veldhuizen. Rekenen voorkomt problemen Sjef Cobben haakte daarop in met een wetenschappelijke onderbouwing. Hij liet zien hoe problemen met Power Quality ontstaan en waar die toe leiden. Hij legde daarbij de verantwoordelijkheid vooral bij de installateur en de eindgebruiker. Het net is nu eenmaal zoals het is, componenten zijn zoals ze zijn en netbeheerders kunnen de problematiek van de 19 maart 2013
de spanning vervormt.” Cobben riep vooral op tot voorzichtigheid. Goede berekeningen vooraf kunnen veel problemen voorkomen. Ook kan men aan alternatieve oplossingen denken, zoals een langzame inschakeling van vele gebruikers met een afwijkende belasting, frequentieregelaars en actieve filters. Het toepassen van condensator-banken raadde hij af. Deze kunnen in algemene zin het blindvermogen verlagen, maar niet als dat door harmonische komt. Werkgroep tegen netvervuiling
groeiende druk op het net niet oplossen. Het is dus vooral aan de installateur om met kennis van zaken en gedetailleerd voorrekenwerk te voorkomen dat installaties of apparaten problemen gaan veroorzaken. Tien gloeilampjes zomaar vervangen door tien led-lampen kan zonder vooronderzoek al vrij snel leiden tot ongewenste effecten. Bezint eer ge begint, was dus de kern van zijn verhaal. Cobben: “40% van de spanningsklachten wordt veroorzaakt door harmonische vervuiling in stromen. Niet-lineaire belastingen nemen geen sinus-vormige stroom op, ook niet als ze met een sinusvormige spanning gevoed worden. Ze veroorzaken dus harmonische vervuiling. PV-installaties, led-verlichting, het elektrisch opladen van auto’s; het zijn allemaal nieuwe ontwikkelingen die kunnen zorgen voor overbelasting en niet goed functionerende apparaten. Het is dus heel belangrijk om te weten hoe het zit met bijvoorbeeld de immuniteit van toestellen. Maar ook wat voor inschakelstroom en assimilatiestroom er voor wordt gebruikt. Toch weten we dat meestal niet. Dat kan tot gevaarlijke situaties leiden. Zo kan het gebeuren dat het inschakelen van de stofzuiger leidt tot uitval van het PV-systeem. Omdat de inschakelstroom van die stofzuiger het net tijdelijk deed wegzakken, de PV-installatie het net op dat moment even niet detecteerde en daarom zichzelf automatisch uitschakelde. Of lampen springen kapot door aandrijvingen die KNX|VERSLAG
Rob Veldhuizen nam na Cobben het stokje weer over. Hij ging in op een nieuw marktinitiatief dat zich richt op het vinden van een oplossing voor de problematiek van de moderne, niet-lineaire belastingen. Het gaat hier om een werkgroep in oprichting waarvan de coördinatie bij NEN en FME ligt. De eerste doelstelling van deze groep is het standaardiseren en afstemmen van componenten en verdelers. Door normen op te stellen voor producten die netvervuiling kunnen veroorzaken, hoopt de werkgroep schadelijke effecten in de toekomst te verminderen. Bijvoorbeeld door regels op te leggen voor een maximale belasting en die te verbinden aan een soort keurmerk. “We moeten daarvoor een methode bedenken waarmee alle fabrikanten op dezelfde manier berekeningen kunnen maken en die methode in de productbeschrijvingen te laten opnemen. Het gaat dan om berekeningen van inschakelstromen, nominale stroom en harmonische vervorming. Die moeten we dan vervolgens afstemmen met de installatieautomaten, de schakelaars en de actoren die we gebruiken, het verwachte schakelgedrag en de eigenschappen van het lokale energienetwerk.” Met nieuwe gegevens en rekentools zal de installateur beter uitgerust zijn om optimale installaties te ontwerpen en aan te leggen. “Er is op dit moment geen overkoepelende installatienorm, zoals de NEN 1010, die een dergelijke methode bindend voorschrijft. Dus iedere fabrikant is vrij om voor producten een eigen calculatiemanier aan te bieden of gewoon alleen de eisen van de productnorm te volgen. Met de komst van KNX waren we daar nou juist een beetje vanaf. Het zou toch mooi zijn al we in de branche het ‘KNXgevoel’ als oplossing ook voor dit probleem zouden kunnen hanteren”, zo riep Van Veldhuizen zijn collega’s en alle installateurs in de zaal op tot actie. Als we niets doen, kunnen installateurs straks niet meer met vertrouwen aan installaties werken en raken we ook het vertrouwen van de consument kwijt, besloot hij zijn betoog. Nieuwe generatie leds Led is op dit moment de meest energiezuinige en duurzame lichtoplossing. De techniek is 2
nog erg jong en heeft dus in korte tijd een stormachtige ontwikkeling doorgemaakt. De slechte ervaringen met de eerste generatie leds en met producten van ‘duistere’ producenten hebben veel installateurs schrik aangejaagd. Maar de nieuwe generatie ledlampen – met name van de A-merken – zijn in grote mate ontdaan van kinderziekten. Het licht is warmer geworden, er zijn nu veel dimbare led-lampen en de prijzen zijn aanzienlijk verlaagd. Maar nog altijd zorgen dubieuze producten uit verre buitenlanden voor een slecht imago. Ze hebben een lage Power Factor en veroorzaken problemen op het net door bijvoorbeeld het gebruik van ‘zand’ in plaats van koper in transformatoren en condensatoren. Ze hebben geen optimale lichtsterkte doordat ze vaak slecht gekoeld zijn. Bij gebruik in grote aantallen, zorgt de grote piekbelasting soms voor het ‘doorslaan van de stoppen’.
Verbetering in retrofit-leds Osram is als fabrikant van verlichtingstechnieken al ver met de ontwikkeling van kwalitatieve led-producten. De fabrikant geeft op de website alle gegevens, compatibiliteitseisen en mogelijke combinaties aan van het aanbod in leds. René Driessen van Osram deed een boekje open over het belang van kwaliteit bij leds, de do’s en de don’ts. “Er is veel verbeterd in leds. Het aantal lumen per Watt is verhoogd, de kleurtemperaturen zijn warmer geworden en dimmen kan nu uitstekend werken. Alles kan met de leds van vandaag. Alleen moet u weten waar het slim is om leds te gebruiken en waar niet. Een fluorescentiebuis vervangen door een led-buis op zes meter hoogte in een fabriekshal, lijkt niet verstandig. Op de werkvloer houd je dan te weinig licht over. Een hotel met honderden lampjes zal niet snel voor led gaan met een Power Factor van 0,9 omdat dat erg prijzig is. Dat zijn de keuzes van vandaag.” Driessen vertelde zijn publiek dat ook het aanbod aan retrofit led-lampen inmiddels prima is. 19 maart 2013
Het ombouwen van een conventionele T8 lamp naar een led-vervanger is vrij simpel, zo gaf hij aan, en de voordelen in termen van energieverbruik en duurzaamheid zijn groot. Als voorbeeld noemde hij de toepassing van led-vervangers in parkeergarages. Driessen: “Door die in een KNX-systeem te integreren, levert dat nog meer energiebesparing op. Zo kunnen de leds op bewegingssensoren van 10 naar 100% oplichten als mensen aan komen lopen, om later weer te worden terug gedimd.” Automatiseren is besparen Het verhaal van Driessen sloot weer nauw aan op de presentatie van Erik Zwaan, sales manager Buildings bij Schneider-Electric
meren van led-verlichting. In totaal kwamen zo’n 30 geïnteresseerde professionals naar de workshop. De geboden ETS-kennis werd door Zwemmer en Douwma heel praktisch en inzichtelijk gekoppeld aan besturingen van nieuwe verlichtingsvormen. Show- en lichttechniek in KNX
Nederland. Daarin stond het onderwerp energieverbruik door automatisering centraal. Hij liet zien dat in de utiliteit 30% - en daarmee het grootste deel - van de energiekosten opgaat aan verlichting. “Energiekosten zijn één van de weinige, beïnvloedbare kosten voor bedrijven. Nu die kosten onbeheersbaar aan het worden zijn, dwingt dit bedrijven om iets te doen. Daar kunt u op inspelen. Niet door een paar led-vervangers te installeren, maar door de oplossing van een probleem te verkopen. In een integraal, geautomatiseerd jasje. Het is zaak om uw klanten te overtuigen dat investeren in duurzame technieken uiteindelijk tot winst zullen leiden. Naast de voordelen van energiezuinige verlichting, kunnen additionele automatiseringssystemen nog eens tot 15% extra besparing leiden,” aldus Zwaan.
Goede voorbeelden van succesvolle ledtoepassingen in KNX-installaties zijn er genoeg. Hedser Heinsius, KNX Professional uit het Friese Gorredijk, presenteerde met gepaste trots drie KNX-projecten waarin led een grote rol speelde. Zo heeft hij in Zeeland een luxe woning volledig geautomatiseerd op basis van KNX en daarin een groot aantal led-strips en –spots opgenomen. Hij vulde de standaardsturing voor halogeen aan met eldoLED drivers voor de leds en maakte een koppeling tussen KNX en DMX. Alle leds zijn er relatief en absoluut te dimmen en kunnen vertraagd opkomen. In een woning op de Veluwe – met veel lagere led-vermogens – koppelde hij de leds direct aan het KNX-systeem voor de sturing en het dimmen van de spots en strips. Het meest opvallende project
was toch wel de discotheek in Heerenveen. Hier is show- en lichttechniek samengevoegd in een totaalinstallatie door middel van een interface tussen DMX en KNX over IP. Een enorme led-wall draait er op bijna 10.000 DMX-kanalen. Om het lichtsysteem ook apart te kunnen besturen, is een Xxter visualisatie toegepast voor het personeel. Led-problemen getackeld Ook Barend van Roessel, directeur van Hoogspoor en voorzitter van de Vereniging Professionele Lichtadviseurs (VPLa), liet de KNX Professionals delen in zijn ervaringen met led. Zijn bedrijf leerde met vallen en opstaan de problemen tackelen en kan nu heel goed met led uit de voeten. Wat zijn dan die problemen? “Gebruik je led als halfproduct, dan is er geen systeemverantwoordelijke. Knoop je dus zelf een rolletje leds en een driver aan elkaar, weet dan wat je koopt en hoe je ermee om gaat. Zorg dat er voldoende koeling is ingebouwd, want anders valt het gegarandeerd na drie maanden uit. Zorg ook dat de driver en het type leds matchen. Tenslotte is het belangrijk dat je een rolletje
Verlichtingsbesturing in ETS Toepassing van led-verlichting heeft gevolgen voor de programmering van KNX-projecten in ETS. Zo zijn er koppelingen nodig met bijvoorbeeld Dali of DMX en moeten er regelingen worden geprogrammeerd. Eric Zwemmer van Instaver gaf samet Marco Douwma van Instaver gaven samen tijdens de bijeenkomst een ‘masterclass’ en gingen daarbij specifiek in op de technische finesses van het programKNX|VERSLAG
3
19 maart 2013
met ledstrips maximaal elke 2,5 m van twee kanten voedt.” Verder zei hij dat voorzichtigheid geboden is bij de keuze van de sturing voor schakelen en dimmen, omdat er nu eenmaal geen standaard voor is. Bij het dimmen van RGB-kleuren is het belangrijk om rekening te houden met de samenstelling van de verhoudingen, gaf Van Roessel aan. “Led-vervangers? Daar heb ik zelf een hekel aan. Het werkt gewoon niet. Mijn advies: kies voor ‘chip on board’ en vervang de driver mee”, zei de KNX Professional.
Subsidie voor gezamenlijk innoveren in domotica Wist je dat het ministerie van Economische Zaken ook voor de domoticabranche een subsidieregeling heeft voor gezamenlijke innovatieprojecten? Met een Innovatie Prestatie Contract Domotica kun je maximaal 25.000 euro subsidie krijgen (bij een investering van 100.000 euro) of een deel daarvan bij een lagere investering. Groepen bedrijven die in samenwerking innovatieve producten of concepten ontwikkelen in de categorieën Zorg, Energie, Serious Gaming of Veiligheid, kunnen zich aanmelden bij de Stichting Smart Homes, penvoerder van de IPC-regeling voor de domoticabranche. Meer informatie bij Ad van Berlo,
[email protected]
Mannen komen van Mars, vrouwen van Venus Een terugkerend onderdeel bij de bijeenkomsten van de KNX Professionals is een uiteenzetting van de marketingaanpak van collega’s. Hierin vertellen KNX Professionals hoe zij opdrachtgevers overtuigen om voor KNX te kiezen. Dit keer spraken Martin van Ling (Van Ling Domotica) en Rob Vregelaar (Invence) over hun marketing-ervaringen. De twee zijn ‘concullega’s’ maar werken veel samen. Omdat hun wijze van klantbenadering overeenkomt, maar ook omdat ze zo van elkaars specialiteiten gebruik kunnen maken. Ling en Vregelaar benadrukten vooral het verschil tussen het aanspreken van mannen en vrouwen in het bespreken van KNX-projecten. “Ten eerste: we verkopen geen KNX, we verkopen oplossingen, luxe en gemak. De techniek achter de oplossing komt vrijwel nooit ter sprake. Een
KNX|VERSLAG
man kan misschien opgewonden raken over de inhoud van de schakelkast, een vrouw interesseert dat voor geen meter. Maak het voor beiden niet te ingewikkeld. Beloof niet te veel en overtref je beloftes. Daarbij moet je bij mannen en vrouwen een andere snaar zien te raken. Zorg dat je hen aanspreekt in hun eigen belevingswereld”, vulden de heren elkaar aan. Ze maakten dit duidelijk met de bekende Heineken commercials van de walk-in closet en de ‘walking’ fridge.
4
19 maart 2013
Volop innovatie in KNX producten Tijdens de InnovatiePitch kregen verschillende fabrikanten de gelegenheid hun nieuwste KNX-producten te tonen. In maximaal acht minuten tijd probeerde elk van hen vol enthousiasme de betreffende innovatie uit de doeken te doen. Martwin de Man van Hager stal de show met zijn presentatie van een revolutionaire wanddimmer binnen de nieuwe Generation R lijn van Berker by Hager. Het betreft een modern vormgegeven dimmer voor led- en spaarlampen die door het verwisselen van het afdekraam en eenvoudige programmering via de Quick Link tool om te ‘toveren’ is tot een KNX-dimmer. Met een simpele tweedraads aansluiting is deze dimmer ook uitstekend toepasbaar in renovatieprojecten.
Andere innovaties: ABB: - KNX/Dali gateway - DUO/DMX gateway met geïntegreerde webserver - koppelbare, universele dimactoren. BEG: - KNX aanwezigheidsmelders voor grote hoogten en bereik - KNX weerstation. Gira: - KNX-dimmers (enkelvoudig, tweevoudig, drievoudig, viervoudig) Hateha: - FAP-HTML 5 server Siemens: - Room Automation Box voor decentrale installatie utiliteitsbouw - Contouch Ruimtebediening in vier designs/ templates - KNX-voeding met hulpspanning (twee voedingen kunnen parallel één buslijn vormen) Theben: - KNX-dimmer voor alle soorten leds (actor in twee varianten: basisunit en uitbreidingsunit) WAGO: - KNX-IP controller, -router en –module Schneider-Electric: - Insight Control: eenvoudige KNX besturings-app voor kleine projecten (iOS en Android)
KNX-bestuur informeert partner netwerk van groothandelsbedrijven KNX Nederland breidt het KNX-netwerk uit met groothandelaren die de groeiende markt voor KNX actief willen ondersteunen. Inmiddels zijn vier Nederlandse groothandelsbedrijven aangesloten bij het partnernetwerk. Dit zijn Van Egmond Elektro, Rexel, Technische Unie en Oosterberg. Zij gaan een actieve rol spelen in de marketing van het KNX protocol en de producten. Vertegenwoordigers van de nieuwe KNX GroothandelsPartners werden tijdens de KNX themabijeenkomst in een parallelsessie ingelicht door het KNX-bestuur over de doelstellingen, de organisatie en de activiteiten van KNX Nederland. De komende tijd zal KNX dit netwerk verder uitbreiden en worden meer medewerkers van de groothandelsbedrijven nader ingelicht en nauw betrokken bij de activiteiten van KNX Nederland.
KNX|VERSLAG
5
19 maart 2013
