Informatiefolder
Kinderziekten
Inhoudsopgave
Wat zijn kinderziekten
Wat zijn kinderziekten
3
Inenten
3
Inentingsprogramma Pneumokokkenvaccin Bijwerkingen
Algemene richtlijnen
6
Kinderziekten
7
Bof Kinkhoest Mazelen Rode hond Roodvonk Waterpokken Vijfde ziekte Zesde ziekte Hersenvliesontsteking
Veel ziekten komen voortdurend voor onder de bevolking en zijn zo besmettelijk dat kinderen bij een eerste contact de ziekte krijgen. Daarom worden ze kinderziekten genoemd. Het lichaam vormt bij het eerste contact antistoffen, waardoor de ziekte zelden of nooit een tweede keer bij dezelfde persoon voorkomt. Bijna ieder kind heeft wel eens vlekjes of blaasjes op de huid. Vaak betreft het één van de bekende kinderziekten. Deze ziekten zijn meestal het gevolg van een besmetting met een virus of bacterie. Virale kinderziekten zijn: bof, mazelen, rode hond, vijfde ziekte, waterpokken en zesde ziekte. Bacteriële kinderziekten zijn: kinkhoest, hersenvliesontsteking en roodvonk. De tijd tussen het binnendringen van de ziektekiemen en de eerste ziekteverschijnselen noemen we de incubatietijd. Infecties met bacteriën kunnen doorgaans bestreden worden met medicijnen. Tegen virussen bestaan geen geneesmiddelen, maar het is mogelijk de natuurlijke afweer tegen een virus een handje te helpen door middel van een vaccin.
Inenten Wie een kinderziekte heeft doorgemaakt, heeft tijdens deze periode afweerstoffen geproduceerd die in het bloed aanwezig blijven. Hierdoor is hij of zij niet meer vatbaar (immuun) voor deze ziekte. Bij een vaccinatie wordt het lichaam geïnjecteerd met dode of verzwakte ziektekiemen. Deze ziektekiemen zijn te zwak om de ziekte te veroorzaken maar, maar zetten het lichaam wel aan om afweerstoffen te maken. Door inenting wordt een kind dus immuun en is het niet meer vatbaar voor de betreffende ziekte. Om voldoende afweer op te bouwen, is soms meer dan één inenting nodig. Om bepaalde ziekten te voorkomen worden kinderen op jonge leeftijd ingeënt. Ook als het kind een van de ziekten al heeft doorgemaakt, is inenten zinvol. Dit geeft een grotere weerstand tegen deze ziekte. Het kan dus
2
3
geen kwaad als een kind dat de mazelen gehad heeft, via een BMR-prik nog een keer met mazelen in contact komt. Soms is het raadzaam om een inenting uit te stellen of helemaal niet te geven. Hiervoor kan worden gekozen als een kind koorts heeft boven de 38 graden of ziek is en als de behandelend arts/specialist bezwaren heeft tegen de inenting. Als een kind een verstoord afweersysteem heeft (bijvoorbeeld bij leukemie) of als een kind geneesmiddelen gebruikt die invloed hebben op het afweersysteem, wordt vaccinatie soms ontraden. Neem bij twijfel contact op met een arts of specialist. Als uw kind overgevoelig is voor kippeneiwit, dan dient u dit te melden bij het inenten. Na het inenten moet uw kind dan nog een half uurtje blijven om te kijken of er een allergische reactie optreedt.
Inentingsprogramma In Nederland kunnen alle kinderen tussen de nul en negen jaar kosteloos ingeënt worden volgens een vastgesteld inentingsprogramma (het Rijks Vaccinatie Programma). Ouders ontvangen automatisch bericht over deze inentingen en de tijdstippen waarop deze moeten plaatsvinden. Het inentingsprogramma bevat inentingen tegen DKTP (Difterie, Kinkhoest, Tetanus, Polio), DTP (= DKTP zonder kinkhoest), BMR (Bof, Mazelen, Rode Hond), HIB (een bepaalde vorm van hersenvliesontsteking), Meningokokkenziekten C en pneumokokken (voor kinderen geboren na 1 april 2006). In sommige gevallen wordt ook een hepatitis B-vaccin toegediend. Dit geldt voor kinderen van wie de moeder besmet is met het hepatitis B-virus (draagster) en kinderen waarvan één van de ouders afkomstig is uit een land waar hepatitis B veel voorkomt. Ook kinderen met het syndroom van Down die geboren zijn na 1 januari 2008 krijgen een hepatitis B-vaccin.
4
Kinderen krijgen de vaccinaties in 3 fasen: Fase Fase 1
Fase 2 Fase 3
Leeftijd 0 maanden 2 maanden 3 maanden 4 maanden 11 maanden 14 maanden 4 jaar 9 jaar
Injectie 1 HepB* DKTP-Hib ** DKTP-Hib ** DKTP-Hib ** DKTP-Hib** BMR DKTP DTP
Injectie 2 Pneu Pneu Pneu Pneu MenC BMR
*
Alleen kinderen die in aanmerking komen voor Hepatitis B-vaccin ** Kinderen die in aanmerking komen voor Hepatitis Bvaccin krijgen hier een combinatievaccin DKTP-Hib-HepB
Bijwerkingen Een inenting tegen kinkhoest biedt niet meer dan 90 procent bescherming en kan soms een stuip veroorzaken. Na inenting met DTP of BMR treden nauwelijks bijwerkingen op. Er kan hooguit een korte tijd een pijnlijk gevoel ontstaan op de plaats van de inenting en de arm kan wat stijf worden. Na een DTPinenting wordt de arm wat rood en gezwollen en er kan tot twee dagen na de inenting koorts optreden. Na toediening van de BMR-prik kan er een branderig, stekend gevoel zijn op de plaats van inenting. Een enkele keer komen vijf tot twaalf dagen na de inenting koorts en huiduitslag voor. Indien er koorts boven de 40 graden optreedt, is het belangrijk om uw kind voldoende te laten drinken en de huisarts te waarschuwen. Wanneer zich andere ongebruikelijke verschijnselen voordoen na een inenting, dient u de huisarts te raadplegen en eventueel uw ervaringen te melden aan de plaatselijke GGD. Op www.rijksvaccinatieprogramma.nl treft u alle bekende bijwerkingen aan, de symptomen, de gemiddelde duur en wat u eraan kunt doen.
5
Algemene richtlijnen
Kinderziekten
Als gevolg van het inentingsprogramma komen sommige kinderziekten nog maar zelden voor. Toch is het belangrijk om de ziektebeelden die ze veroorzaken te herkennen, want ook onschuldige kinderziekten kunnen vervelende complicaties hebben. In het algemeen kunt u de volgende richtlijnen aanhouden: • Als uw kind zich erg ziek voelt, kan het in bed blijven. Anders is binnen blijven voldoende. • Ondanks de vlekjes mag uw kind gewoon onder de douche of in bad. Bij waterpokken mag het bad echter niet gedeeld worden met andere kinderen. • Het is maar zelden nodig om koorts te onderdrukken. Wel is voldoende vochtinname belangrijk. • Vertel bezoek van tevoren dat uw kind een besmettelijke ziekte heeft. • Als bij een pasgeborene of een baby jonger dan twee maanden koorts optreedt, dient u een arts te raadplegen. Dat geldt ook in het geval van aanhoudende koorts bij oudere kinderen, bij twijfel over de aard van de ziekte en als de ziekte heviger verloopt dan verwacht.
In dit hoofdstuk beschrijven we de meest voorkomende kinderziekten. We geven daarbij aan wat de incubatietijd is, wat de verschijnselen zijn, wat u er zelf tegen kunt doen, wat de eventuele complicaties zijn en wanneer u er verstandig aan doet de huisarts te raadplegen.
Bof De bof (Parotitis epidemica) wordt veroorzaakt door het bofvirus en komt voornamelijk voor bij kinderen tussen zes en tien jaar. Incubatietijd Twee tot drie weken. Verschijnselen Het kind heeft geen eetlust, pijn bij het kauwen (lijkend op oorpijn), hoofdpijn, buikpijn en lichte koorts. Na één tot twee dagen treedt aan één of aan beide kanten van de oorspeekselklier een zwelling op. De zwelling zit onder en net voor het oor en breidt zich uit naar de hals. In sommige gevallen kunnen de speekselklieren onder de tong en onderkaak ook opzwellen. Opletten als enkele dagen na het begin van de ziekte weer koorts optreedt of als het kind gaat braken. Besmettelijkheid Matig besmettelijk vanaf zes dagen vóór tot negen dagen na het begin van de zwelling. Verzorging Houd het kind binnen tot de zwelling verdwenen is. Geef het kind voldoende te drinken (zonder koolzuur) en zacht, niet zuur eten. Sabbelen op een ijsblokje of een waterijsje kan de pijn verlichten. Een ouder kind kunt u ook kauwgom geven. Complicaties Bij jongens na het begin van de puberteit en bij mannen kan een zaadbalontsteking optreden. Ook een hersenvliesontsteking kan als complicatie optreden.
6
7
Huisarts raadplegen Indien de koorts langer dan drie dagen aanhoudt, als het kind hoofdpijn of een pijnlijke stijve nek krijgt, bij veel braken en als het kind een zieke indruk maakt.
Kinkhoest Kinkhoest (Pertussis) wordt veroorzaakt door een bacterie. Incubatietijd Eén tot drie weken.
Complicaties Een longontsteking kan als complicatie optreden. Zuigelingen kunnen een hersenbeschadiging oplopen ten gevolge van een zuurstoftekort bij langdurige hoestbuien (verschijnselen: sufheid, slecht drinken, ademstilstand, stuiptrekkingen). Huisarts raadplegen Voor het behandelen van een eventueel bijkomende luchtweginfectie.
Mazelen Verschijnselen De verschijnselen zijn in te delen in twee stadia. In het eerste stadium zijn een loopneus, hoesten en een lichte temperatuurverhoging de belangrijkste verschijnselen. De klachten worden nog niet herkend als kinkhoest, maar de patiënt is wel besmettelijk. Dit stadium heet officieel het catarrale stadium. Eén tot twee weken na het eerste stadium treden vooral 's avonds hoestaanvallen op. De hoestaanvallen gaan gepaard met hevige benauwdheid, gierende ademhaling en soms braken. De aanvallen treden op met korte tussenpozen, totdat ze eindigen in het moeizaam ophoesten van taai wit slijm uit mond en neus. In dit stadium, officieel het convulsieve stadium genoemd, kunnen ook nevenverschijnselen zoals een neusbloeding en bloedingen in het bindvlies van het oog (door persen tijdens hoestaanvallen) optreden. Het kind voelt zich tussen de aanvallen door niet ziek. De klachten kunnen vijf tot zes weken aanhouden, een kinkhoestachtige hoest kan langer blijven.
Mazelen (Morbilli) is een zeer besmettelijke virusziekte die zich via de lucht verspreidt.
Besmettelijkheid Vanaf de eerste verkoudheidsverschijnselen tot drie weken na het begin van de hoestaanvallen. De besmetting vindt plaats door de lucht via besmette druppeltjes (niezen en hoesten).
Verzorging Geef het kind voldoende koud drinken en zacht eten. Laat het kind in een schemerige kamer liggen. Na de genezing is het kind tijdelijk extra vatbaar.
Verzorging Het is belangrijk niet in paniek te raken tijdens een hoestaanval van het kind. Probeer het kind gerust te stellen. Hoestdrankjes helpen in dit geval niet.
8
Incubatietijd Acht tot veertien dagen. Verschijnselen De ziekte begint met hoge koorts, pijnlijke hoest, rode ogen en een loopneus. Na ongeveer twee dagen daalt de temperatuur om vervolgens weer te stijgen. Daarna ontstaan witte vlekjes met een rode rand aan de binnenzijde van de wang (vlekjes van Koplik). Achter de oren en aan de haargrens ontstaat uitslag die zich binnen enkele dagen over het hele lichaam heeft uitgebreid. Na drie tot vijf dagen verbleekt de huiduitslag en daalt de temperatuur. Besmettelijkheid Vanaf de eerste verkoudheidsverschijnselen tot vijf dagen na het ontstaan van de vlekjes op het lichaam.
Complicaties Bronchitis, oor-, long- en hersenontsteking kunnen voorkomen. Let daarom op als drie dagen na het begin van de vlekjes nog steeds of opnieuw koorts optreedt.
9
Huisarts raadplegen Indien de koorts langer dan enkele dagen aanhoudt of als drie dagen na het uitbreken van de blaasjes opnieuw koorts ontstaat.
Rode hond Rode hond (Rubella) is een goedaardige kinderziekte die zich verspreidt door met virus besmette luchtdeeltjes. Deze ziekte is gevaarlijk voor zwangere vrouwen, die geen antistoffen hebben, omdat ze niet zijn ingeënt of de ziekte nooit eerder hebben doorgemaakt. Rode hond kan afwijkingen veroorzaken bij het ongeboren kind. Incubatietijd Twee tot drie weken. Verschijnselen Over het algemeen zijn kinderen weinig ziek (licht verkouden, vergrote lymfeklieren achter de oren en in de nek). Soms zijn keel en gehemelte rood. In een enkel geval is er sprake van koorts. Na 24 uur verschijnen de eerste rode vlekjes op het gezicht, deze verspreiden zich binnen een paar uur over romp en ledematen. De vlekjes verdwijnen na enkele dagen weer. Besmettelijkheid Van zeven dagen voor tot zeven dagen na het uitbreken van de vlekjes. Verzorging Als bij een flinke verkoudheid. Zorg ervoor dat uw kind voldoende drinkt. Complicaties Er komen zelden complicaties voor. Huisarts raadplegen In verband met het risico voor zwangere vrouwen is het raadzaam om de huisarts te laten vaststellen of het om rode hond gaat.
10
Roodvonk Roodvonk (Scarlatina) wordt veroorzaakt door een bacterie (hemolytische streptokok) en komt vooral voor bij kleuters. Incubatietijd Twee tot zeven dagen. Verschijnselen Plotseling snel oplopende koorts, hevige keelpijn, pijnlijke halsklieren, hoofdpijn, stuipen (convulsies), soms braken en een 'frambozentong'. Na ongeveer twee dagen ontstaat uitslag (rood kippenvel) op de romp, onder de oksels en in de liezen. Opvallend is dat een deel van het gezicht, vooral rond de mond niet rood wordt. Meestal zijn de keelamandelen ontstoken en zitten er donkerrode vlekjes op het gehemelte. Na één week zakt de koorts, verbleekt de uitslag en krijgt de tong haar oorspronkelijke kleur weer terug. Na één tot drie weken treedt vervelling van handpalmen en voetzolen op. Besmettelijkheid De ziekte is niet erg besmettelijk en kan worden overgebracht tot circa twee dagen na het begin van de behandeling met antibiotica. Iedereen kan meer dan één keer besmet worden. Verzorging Deze ziekte wordt vaak behandeld met antibiotica. Voldoende drinken is noodzakelijk. Hygiëne is voor ouders of verzorgers belangrijk in verband met besmetting. Complicaties Middenoorontsteking, neusholteontsteking. Na twee tot drie weken kunnen zogenaamde late complicaties ontstaan zoals nierontsteking en acute reuma. Overigens komen deze laatste complicaties zeer zelden voor. Huisarts raadplegen Voor een behandeling met antibiotica. U dient ook een arts te raadplegen als na twee tot drie weken de volgende klachten optreden: pijnlijke gewrichten, plotselinge kortademigheid of afwijkende urine.
11
Vijfde ziekte
Waterpokken
De vijfde ziekte (Erythema infectiosum) is een virusziekte die voornamelijk voorkomt bij kinderen van vier tot tien jaar en die meestal ontstaat tijdens het voorjaar of in de vroege zomer.
Waterpokken (Varicella) wordt veroorzaakt door het varicella-zoster virus, dit virus is identiek aan het virus herpes-zoster (gordelroos). Waterpokken is een goedaardige ziekte die echter bij kinderen met een verminderde weerstand levensbedreigend kan zijn. De ziekte komt over het algemeen voor bij kinderen tussen de twee en zeven jaar.
Incubatietijd Vijf tot tien dagen. Verschijnselen De ziekte begint met felrode bultjes op de wangen. De uitslag breidt zich vervolgens uit naar billen, ledematen en romp. Vaak treedt ook koorts op. Kenmerkend is dat de roodheid vaak wegtrekt en een paar uur later weer terugkomt. Na ongeveer zeven tot negen dagen verbleken de vlekjes zonder te vervellen of littekens te vormen. Bij inspanning, na een heet bad of zonlicht kunnen de vlekjes terugkeren. Besmettelijkheid Zodra er uitslag ontstaat, is de ziekte niet meer besmettelijk. Verzorging Er is geen speciale verzorging noodzakelijk. Complicaties Er komen geen complicaties voor. Huisarts raadplegen Het is niet nodig om een arts te raadplegen. Vrouwen die in de eerste helft van de zwangerschap de vijfde ziekte krijgen, hebben een iets verhoogde kans (9% ) op een miskraam of een doodgeboren kindje. U kunt zich hier niet tegen beschermen. De ziekte is immers besmettelijk in de week voordat de uitslag optreedt en de ziekte herkend wordt. Deze vrouwen krijgen het advies met hun huisarts contact op te nemen.
12
Incubatietijd Twee tot drie weken. Verschijnselen Deze ziekte begint met vlekjes, die de tweede dag overgaan in blaasjes. De blaasjes drogen na enige tijd in. Er ontstaan dan korstjes die er afvallen zonder littekens achter te laten. De blaasjes komen voor op romp, gezicht en ledematen en soms enkele in de mond. Koorts en jeuk komen voor, maar maken het kind niet echt ziek. Door krabben kunnen de blaasjes geïnfecteerd raken. Besmettelijkheid Deze ziekte is zeer besmettelijk. Besmetting vindt plaats via besmette luchtdruppeltjes of door direct contact met de blaasjes. Vanaf één dag voor het uitbreken van de blaasjes, totdat de huidblaasjes zijn ingedroogd, is het kind besmettelijk. Dit duurt meestal tien dagen. Verzorging De jeuk kan bij kinderen ouder dan twee jaar eventueel met een mentholgel behandeld worden. Houd de nagels van uw kind schoon en kort. Vermijd krabben, dit verergert de jeuk en kan littekens veroorzaken. Wanneer uw kind geen koorts heeft, mag het naar buiten. Vermijd wel het contact met andere kinderen en laat uw kind niet in het zand of de modder spelen, omdat waterpokken door bacteriën geïnfecteerd kunnen worden. Als er plekjes in de keel aanwezig zijn en uw kind heeft keelpijn, dan kan een waterijsje of koude drank verlichting bieden.
13
Complicaties Ontsteking van de blaasjes. Als waterpokken gepaard gaan met hoge koorts en keelpijn kan dit ook wijzen op een complicatie. Huisarts raadplegen Bij het optreden van bovengenoemde complicaties.
Hersenvliesontsteking Hersenvliesontsteking (Meningitis) komt relatief weinig voor bij zuigelingen en kinderen. We maken onderscheid tussen bacteriële en virale meningitis. In de verschijnselen die optreden, maakt dit geen wezenlijk verschil. Het is van groot belang dat het ziektebeeld vroegtijdig wordt herkend en dat snel wordt gestart met een passende behandeling.
Zesde ziekte De zesde ziekte (Exanthema subitum) wordt waarschijnlijk veroorzaakt door een virus en komt voor bij kinderen van zes maanden tot ongeveer drie jaar. Incubatietijd Ongeveer tien dagen. Verschijnselen Plotseling hoogoplopende koorts die drie tot vijf dagen aanhoudt. De temperatuur daalt even plotseling als hij gestegen is. Vervolgens lijkt het kind genezen, maar dan verschijnt de eerste uitslag. Deze uitslag lijkt op de mazelen en de vlekjes bevinden zich vooral op romp en gezicht. Overigens jeukt de uitslag niet. De ziekte gaat vaak gepaard met gezwollen klieren in de hals en op het achterhoofd. Besmettelijkheid Niet groot. Wijze van besmetting onbekend. Verzorging Er is geen speciale verzorging nodig. Als het kind beter is, mag het weer naar buiten.
Verschijnselen • Pasgeborenen en kleine zuigelingen Slecht drinken, grauw zien, luierpijn, verhoogde prikkelbaarheid met klagelijk huilen en braken komen voor. Vaak is er geen koorts, soms een lagere temperatuur. • Oudere baby's en peuters Stuiptrekkingen, hoog, schril huilen, grote pijnlijkheid bij aanraken, luierpijn en nekstijfheid. Daarnaast is er sprake van het zogenaamde 'driepootfenomeen'. Dit betekent dat het kindje alleen rechtop kan zitten met steun van beide armen, die achter de rug worden geplaatst. • Oudere kinderen: Het kind is acuut ziek met hoge koorts, nekstijfheid, hoofdpijn en sufheid. Bij het buigen van het hoofd worden de knieën opgetrokken en in liggende houding kunnen de benen niet hoger dan 45 graden geheven worden. Huisarts raadplegen Bij alle bovengenoemde verschijnselen is het belangrijk dat u meteen een huisarts raadpleegt of naar het ziekenhuis gaat.
Complicaties Er komen geen complicaties voor. Huisarts raadplegen Bij koortsstuipen (plotselinge temperatuurstijgingen).
14
15
Meer weten? Deze folder is onderdeel van een serie informatiefolders, die wordt uitgegeven door Kring-apotheek BV. De teksten van deze folders zijn ook via internet beschikbaar op www.kring-apotheek.nl. Wilt u meer weten over dit onderwerp, uw gezondheid of de geneesmiddelen die u gebruikt? Kom dan gerust eens langs bij uw Kring-apotheek. Wij zijn u graag van dienst. Ook voor geneesmiddelen die u zonder recept koopt, is het raadzaam te laten controleren of ze samengaan met eventueel andere geneesmiddelen die u al gebruikt. Geef het gebruik van deze zogeheten zelfzorgmiddelen dan ook altijd door bij uw apotheek.
2009c ZZ52/6311676
