KNOLLATHYRUS heischrale zoomplant in vrije val Eddy Weeda
meest Atlantische v/d Euraziatische Lathyrussen – Nederland centrale gat in areaal ??
bestuiving, vruchtzetting
fam. Vlinderbloemigen – bestuiving door bijen/hommels
obligaat kruisbestuivend ?
op locaties met (vermoedelijk) 1 kloon wél peulen gevormd (soms?) erwten in de peulen ... maar kiemkrachtig? geen kiemplanten gezien (ejw)
geen zaadbank (?)
klonale vermeerdering, opslag nutriënten
uitbreiding via dunne ondergrondse assen
vooral bij maaibeheer
ondergrondse reserves in knollen
ter grootte van hazelnoten profiteert van brand
twee vormen, ingewikkelde nomenclatuur (1) (nadat rankloze Orobus werd geïncorporeerd in Lathyrus)
vorm met afgerond langwerpige deelblaadjes:
Orobus tuberosus L. Lathyrus montanus Bernh.
(want er was al een Lathyrus tuberosus L.)
twee vormen (2) vorm met lijnvormige (grasachtige) deelblaadjes:
Orobus linifolius Reichard Orobus tenuifolius Roth Lathyrus montanus Bernh. v. tenuifolius (Roth) Garcke Lathyrus linifolius (Reichard) Bässler, 1971
2 vormen van 1 soort, geografisch overlappend
epitheton linifolius heeft prioriteit
langwerpig: Lathyrus linifolius var. montanus, ‘gewone’ vorm; in NL nu nog 6 locaties
lijnvormig: Lathyrus linifolius var. linifolius, alleen in Z. deel areaal? (Meusel); in NL: Veluwe & Rijk van Nijmegen, nu nog 1 locatie
genetisch verschillend ?
verspreidingspatroon in NL lang slecht bekend
Heukels (1904): Het meest in Zuid-Limburg en om Nijmegen, ook zeldzaam op andere plaatsen. Gams in Hegi (1924): Südholland (Limburg und Nijmwegen) • vgl. areaalkaart Meusel 1965
Van Ooststroom (1970): In Kr en om Nijmegen; overigens zeld. Wilde Planten 3 (1973): buiten het Krijtdistrict en het Rijk van Nijmegen, voornamelijk, doch toch maar zelden, in Twente
... ook andere concentraties in O- en ZNederland, maar inmiddels Ernstig Bedreigd ! laatste vondst in: Salland 1935 W-/Midden-Brabant 1953 Achterhoek 1962/’63 Twente 2011 Zuid-Limburg 2011
positie Knollathyrus in de vegetatie (1)
Britse eilanden :
open landschap heide & heischraal grasland zwak gebufferd (pH ~ 5.8) • ìnfo John Rodwell
zo ook bij Havelte • W-ste, rijkste locatie NL
positie Knollathyrus in de vegetatie (2)
Midden-Europa :
in bosgebieden • zo ook in Z- & ZO-Nederland
bosplant (zure eikenbossen) of zoomplant ?
zuur- of basenindicator ? • volgens De Wever en Diemont op kalkhoudende bodem
Frequente begeleiders (50-65 %; N=66, heel NL, 1936-2015)
Tormentil Bochtige smele Echte guldenroede Pijpenstrootje Zwarte bramen Bosanemoon Bleeksporig bosviooltje Liggend walstro Pilzegge
arm arm, zuur mesotroof, ± gebufferd arm mesotroof mesotroof, gebufferd mesotroof, gebufferd arm, zuur arm, zuur
Knollathyrus in W-Drenthe (Havelte) (1)
eikenhakhout • 1944, 1945, 1947
gebrande heide • 1947, 1959, 1962
kruidenrijke heide hoog op N-helling • 2011
fietspadbermen langs bosranden • 2011
Knollathyrus in W-Drenthe (Havelte) (2) regionale begeleiders (N=25; 44-68 %): Struikhei Gewone dophei Gevlekte orchis Stekelbrem Tandjesgras Gewone rolklaver kruidenrijke heide/ heischraal grasland
Knollathyrus in W-Drenthe (Havelte) (3)
rode keileem
relatief weinig uitgeloogd
enige recente NL ‘metapopulatie’
ca. 5 plekken in gebied grootste afstand 1,2 km grootste plek c. 100 m² deze ook meest verstoord (vm. brandnetelruigte)
Knollathyrus in O-Drenthe (Hondsrug) (1)
eikenhakhout • 1936, 1937
onbeschaduwde bermen • 2015
landbouwweggetje • 90 x 1,5 m²
fietspad • 6 m²
12 km uiteen gelegen
Knollathyrus in O-Drenthe (Hondsrug) (2) Regionale begeleiders (N=14; 57-93 %):
Stijf havikskruid Dalkruid Zevenster Fioringras Ruige veldbies Kruipend zenegroen • Zaagblad 36 %
bos/zoomvegetatie • recent echter in volle zon
Knollathyrus-berm Weerdinge in 1978 en 2015 in 1978 o.a.:
in 1978 + 2015:
bos/zoom: Bosdroogbloem, droog grasland: Kleine Scherm- & Stijf havikskruid, bevernel, Gewone W.kamperfoelie, Dalkruid, veldbies, Grasmuur W.klaverzuring, Egelantier, E.guldenroede, Bl.bosviooltje droog grasland: Grasklokje, in 2015: Gewone rolklaver heischraal grasland: Veelbl. Boerenwormkruid & veldbies, Tormentil, Kruipwilg Fluitenkruid in opmars
Knollathyrus in O-Drenthe (3): óók rode keileem
Knollathyrus op de Veluwe (1)
eikenhakhout op heide • 1939
ijzerslakkenstort in bos • 1956
weginsnijding • 1975, 2005, 2014
kapvlakte • 2001
leemkuilen • 2015
Knollathyrus op de Veluwe (2)
3 recente plekken
elk 1 kloon, 3 tot 5 m² ± bedreigd
vergrassing schaduw • begroeiing weginsnijding 19752014 vrij constant
Knollathyrus in ZO-Nederland
hellingbossen • Limburg, Nijmegen
beekinsnijdingen • Midden-Brabant, Achterhoek, Twente
leemkuilen • Nijmegen
Regionale begeleiders (N=19; 26--58 %):
enige recente plek in laantje, ‘atypisch’ • omg. Nijmegen • 1,5 m²
Valse salie Adelaarsvaren Grote muur Ruwe smele Karwijselie Betonie
standplaatskenmerken
± stikstofarm • ( Vlinderbloemigen ! )
minerale bodem • weinig bladstrooisel
zonnig / halfschaduw leem / zand basenrijkdom bos / zoom / grasland
zwak zuur, gebufferd
begunstigd door: bodemverstoring hakhoutcultuur maaien branden
knelpunten / onderzoeksvragen
op meeste recente locaties nog maar 1 kloon ? • ook op 90 m lange groeiplaats in O-Drenthe ?
kwaliteit gevormde peulen/erwten ?
kiemingsvoorwaarden ?
grasbladige vorm genetisch afwijkend ?
met dank aan Gert Jan Blankena, Hans Dekker, Eeuwe Dijk, Jan Nillesen, Fons Reijerse, Joop Smittenberg, Karin Uilhoorn, Tjalling Waterbolk, Harry Wouda © Wageningen UR
