Klimaatverandering — Wat houdt het precies in? Een inleiding voor jongeren
Europese Commissie
954587_CV_NL.indd 2
06-12-2005 15:28:03
954587_CV_NL.indd 3
06-12-2005 15:28:04
Klimaatverandering — Wat houdt het precies in? Een inleiding voor jongeren
Europese Commissie Directoraat-generaal Milieu
954587_BW_NL.indd 1
06-12-2005 15:26:24
Europe Direct helpt u antwoord te vinden op uw vragen over de Europese Unie Gratis nummer (*): 00 800 6 7 8 9 10 11 (*) Als u mobiel of in een telefooncel of hotel belt, hebt u misschien geen toegang tot gratis nummers of kunnen kosten worden aangerekend.
© Foto’s: Digital Vison Ltd, page 6; Digital Vision Ltd, blz. 6; E. Johansson, blz. 12 (bovenaan); Europese Gemeenschap, blz. 19; Europese Gemeenschap, Directoraat-generaal Milieu, Mike St. Maur Sheil, blz. 17; Europese Gemeenschap, Directoraat-generaal Onderzoek, blz. 14; Hans Oerter (EPICA), blz. 10; International Institute for Sustainable Development (IISD), Earth Negotiations Bulletin, Leila Mead, blz. 13; PhotoDisc, voorpagina en bladzijde 3, 7, 8 en 12 (onderaan); Jack Stein Grove, blz. 9. Meer gegevens over de Europese Unie vindt u op internet via de Europaserver (http://europa.eu.int). Bibliografische gegevens bevinden zich aan het einde van deze publicatie. Luxemburg: Bureau voor officiële publicaties der Europese Gemeenschappen, 2005 ISBN 92-894-8918-9 © Europese Gemeenschappen, 2005 Overneming met bronvermelding toegestaan. Printed in Belgium GEDRUKT OP KRINGLOOPPAPIER WAARAAN HET EUECOLABEL VOOR GRAFISCH PAPIER IS TOEGEKEND HTTP://EUROPA.EU.INT/ECOLABEL.
954587_BW_NL.indd 2
06-12-2005 15:26:28
3
Inhoud
954587_BW_NL.indd 3
Klimaatverandering — Wat houdt het precies in?
4
Oorzaken
4
Het broeikaseffect Broeikasgassen
4 5
Bewijzen van de klimaatverandering
7
De gevolgen van de klimaatverandering Het werk van klimaatwetenschappers
8 10
Maatregelen om de klimaatverandering onder controle te houden
12
Maatregelen van regeringen
12
Het Raamverdrag van de Verenigde Naties inzake klimaatverandering e
12
Het Protocol van Kyoto
13
Maatregelen van de EU Maatregelen van bedrijven Wat men zelf kan doen
14 17 18
De toekomst
19
Interessante websites over klimaatverandering
20
06-12-2005 15:26:28
4
Klimaatverandering — Wat houdt het precies in?
Dat het klimaat aan het veranderen is, staat buiten kijf, net als het feit dat de effecten daarvan op ieder van ons toenemen. Denk maar aan stormen en overstromingen: als ze in je eigen omgeving al niet vaker voorkomen, zie je op de televisie dat ze in andere streken vaker dan vroeger toeslaan. En vind je ook dat het's winters warmer is en dat er minder sneeuw en meer regen valt dan toen je jonger was? Heb je bovendien ook het gevoel dat de lente elk jaar een beetje vroeger zijn intocht maakt, en bloemen en vogels sneller verschijnen dan je verwachtte? Al deze tekenen wijzen erop dat het klimaat in een steeds sneller tempo verandert. Dit fenomeen wordt naast „klimaatverandering” ook wel „opwarming van de aarde” genoemd.
Oorzaken
Het klimaat verandert door de manier waarop wij tegenwoordig leven, vooral in rijke, economisch ontwikkelde landen, zoals de lidstaten van de Europese Unie. De krachtcentrales die onze huizen van energie en warmte voorzien, de auto’s en vliegtuigen waarmee wij ons verplaatsen, de fabrieken die goederen voor ons produceren, de landbouwbedrijven die ons voedsel telen: het zijn één voor één factoren die een rol spelen in de verandering van het klimaat.
Het broeikaseffect Stel je de atmosfeer voor als een doorzichtige, beschermende deken rond de aarde, die het zonlicht doorlaat en de warmte vasthoudt. Zonder deze deken zou de warmte van de zon meteen door het aardoppervlak worden teruggekaatst, terug de ruimte in. De temperatuur op aarde zou ongeveer 30° Celsius lager liggen en alles zou bevriezen. Je kunt de atmosfeer dus vergelijken met de glazen wanden van een broeikas: vandaar „broeikaseffect”. De veroorzakers van dit „effect” zijn de broeikasgassen in de atmosfeer, die de warmte vasthouden.
954587_BW_NL.indd 4
06-12-2005 15:26:29
5 De meeste broeikasgassen komen van nature voor — dus zonder ingrijpen van de mens. Sinds de industriële revolutie in de 18e eeuw zijn onder invloed van de mens de concentraties van deze stoffen in de atmosfeer hoger geworden dan in de daaraan voorafgaande 420 000 jaar ooit het geval is geweest. Broeikasgassen versterken het broeikaseffect. Het resultaat: temperatuurstijging op aarde — klimaatverandering.
Canadese ndering van de over klimaatvera Bron: Website
overheid.
Broeikasgassen Het belangrijkste broeikasgas dat bij menselijke activiteiten ontstaat, is kooldioxide. Maar liefst 75 % van alle broeikasgassen die over de hele wereld in de atmosfeer worden uitgestoten (de zogenaamde „broeikasgasemissies”), bestaat uit kooldioxide. Die stof zit in rook, stoom en gassen van uitlaten, schoorstenen, vuur en andere bronnen, en komt vooral vrij bij de verbranding van fossiele brandstoffen, zoals kolen, olie en aardgas. Vergeet niet dat fossiele brandstoffen nog steeds de meest gebruikte bron van energie vormen. We verbranden ze voor de productie van elektriciteit en warmte en gebruiken ze als brandstof voor auto’s, schepen en vliegtuigen. Je kent kooldioxide (CO) vast van de frisdranken: de prik in koolzuurhoudende dranken en bier bestaat eigenlijk uit CObubbels. Kooldioxide speelt bovendien een belangrijke rol bij de ademhaling: we ademen zuurstof in en kooldioxide uit, terwijl bomen en planten CO absorberen om zuurstof te kunnen produceren. Daarom zijn bossen zo belangrijk: ze helpen een deel van het overtollige, door ons geproduceerde CO op te slorpen. Het probleem is de ontbossing: op elk continent krimpt de beboste oppervlakte als gevolg van het kappen van bomen of zelfs hele bossen en het afbranden van stukken bos!
954587_BW_NL.indd 5
06-12-2005 15:26:29
6 Methaan en distikstofoxide (lachgas) zijn andere broeikasgassen die vrijkomen als gevolg van menselijke activiteiten. Deze stoffen zitten in de onzichtbare gassen die zich vormen op afvalstortplaatsen, bij de veehouderij en de rijstteelt en als gevolg van bepaalde bemestingsmethoden in de landbouw. Voorts zijn er de broeikasgassen die we op een kunstmatige manier produceren, de zogenaamde fluorhoudende gassen. Deze worden gebruikt in koelsystemen en airconditioning apparaten, en komen soms in de atmosfeer terecht via lekken in apparaten of wanneer apparaten in het afvalverwerkingsstadium verkeerd worden behandeld.
ation l Resource Inform n). al (GRID: Globa s & GRID Arend over de mondiale hulpbronne tie Na e igd ren Ve atie ramma van de ank met inform Bron: Milieuprog Arendal gestationeerde datab in het Noorse
954587_BW_NL.indd 6
Database — een
06-12-2005 15:26:31
7
Bewijzen van de klimaatverandering
40 o 30 o 20 10 o 0o -10 o -20 o
954587_BW_NL.indd 7
o
De verandering van het klimaat is al begonnen, zoals blijkt uit de stijging van de gemiddelde mondiale temperatuur met 0,6° Celsius en de stijging van de gemiddelde temperatuur in Europa met bijna 1° Celsius in de afgelopen eeuw. Uit de geregistreerde waarnemingen (sinds circa 1860, toen instrumenten in gebruik werden genomen die een redelijk nauwkeurige temperatuurmeting mogelijk maakten) blijkt dat, over de hele wereld bekeken, de volgende vijf jaren het warmste waren (1998 spande de kroon): 1. 2. 3. 4. 5.
1998 2002 2003 2004 2001
De temperaturen vertonen dus een stijgende trend, en deze is terug te voeren op de toenemende hoeveelheid broeikasgassen die als gevolg van menselijke activiteiten in de atmosfeer wordt uitgestoten. Volgens ramingen van klimaatdeskundigen zal de temperatuur in de toekomst nog sneller stijgen: op wereldschaal met 1,4° à 5,8° Celsius tegen 2100 en op Europees niveau met 2° à 6,3° Celsius. Dat lijkt op het eerste gezicht best mee te vallen, tot je beseft dat in de laatste ijstijd, die 11 500 jaar geleden afliep, de gemiddelde mondiale temperatuur maar 5° Celsius lager lag dan nu. Ogenschijnlijk een peulenschil, maar wel voldoende om een groot deel van Europa met poolijs te bedekken. Een paar graden maken een enorm verschil voor het klimaat. De verandering van het klimaat is trouwens al voelbaar en zichtbaar in Europa en elders ter wereld (zie de volgende bladzijde) en kan op lange termijn rampen veroorzaken, zoals een snelle stijging van de zeeniveaus, overstromingen, krachtige stormen, en voedsel- en watertekorten in sommige delen van de wereld. De klimaatverandering zal alle landen treffen, maar nergens zal het effect zo groot zijn als in de ontwikkelingslanden, die vaak afhankelijk zijn van klimaatgevoelige activiteiten, zoals landbouw, en over weinig geld beschikken om zich aan de gevolgen van de klimaatverandering aan te passen.
06-12-2005 15:26:34
8
Gevolgen van de klimaatverandering • De poolijskappen smelten. De afgelopen decennia is het met ijs bedekte deel van de Noordpoolzee met 10 % gekrompen en is de drijvende laag ijs 40 % dunner geworden. Aan de andere kant van wereld is de ijslaag die Antarctica bedekt, inmiddels onstabiel geworden. • Gletsjers krimpen. Waarschijnlijk zal 75 % van de gletsjers in de Zwitserse Alpen tegen 2050 verdwenen zijn. Beheerders van de Zwitserse skiplaats Andermatt zijn van plan om de bij skiërs erg populaire Gurschen-gletsjer in de zomer te bedekken met een gigantische isolerende kunststoflaag, in de hoop zo te voorkomen dat hij verder smelt en verschuift. • Naarmate de ijskappen smelten, nemen de zeeniveaus toe. De stijging bedroeg 10-25 centimeter in de vorige eeuw (afhankelijk van de meting) en zal naar schatting tegen 2100 nog verder toenemen, met maximaal 88 centimeter. Hierdoor zouden laagliggende eilanden en kustgebieden, zoals de Maladiven, de Nijldelta in Egypte en Bangladesh blank komen te staan. In Europa zouden ongeveer 70 miljoen kustbewoners worden bedreigd. Het achterland zou bovendien te maken krijgen met insijpeling van zeewater in de landbouwgrond en de zoetwatervoorraden en met de daarmee samenhangende verontreiniging. • Als de uitgestrekte Groenlandse ijskap
954587_BW_NL.indd 8
wegsmelt (wat de komende paar eeuwen kan gebeuren), kunnen de zeeniveaus met zeven meter stijgen. • De klimaatverandering veroorzaakt extreme weersfenomenen, zoals stormen, overstromingen, droogtes en hittegolven. De afgelopen tien jaar is het aantal met het weer samenhangende natuurrampen op wereldschaal verdrievoudigd ten opzichte van de jaren zestig; het gaat dan met name over overstromingen en stormen. Dergelijke rampen brengen aanzienlijke schade met zich mee en drijven bovendien de verzekeringskosten op. • Water is in grote delen van de wereld al een schaars goed. Bijna éénvijfde van de wereldbevolking, 1,2 miljard mensen, heeft geen toegang tot schoon drinkwater. Als de mondiale temperaturen 2,5° Celsius boven de pre-industriële niveaus stijgen, zullen waarschijnlijk nog eens 2,4 to 3,1 miljard mensen met waterschaarste af te rekenen krijgen. • Bovendien, bij een temperatuurstijging van 2,5° Celsius zouden er bij de groep van 850 miljoen mensen die nu chronisch honger lijden, nog eens 50 miljoen mensen komen die door honger worden bedreigd. In Europa is het teeltseizoen tussen 1962 en 1995 met tien dagen verlengd. De meeropbrengst die dit voor de Noord-Europese landbouw heeft opgeleverd zal echter afnemen wanneer de temperaturen met meer dan 2° Celsius boven de pre-industriële niveaus stijgen. • Voorts is het mogelijk dat tropische ziekten, zoals malaria, zich verspreiden, omdat de klimaatomstandigheden waarin de malariamug gedijt in steeds meer gebieden zullen voorkomen. Door een temperatuurstijging van 2° Celsius kunnen >>> 210 miljoen extra mensen in de gevarenzone terechtkomen.
06-12-2005 15:26:35
9
• Vanaf 2070 kan Europa om de twee jaar een hittegolf zoals in 2003 meemaken. De verzengend hete zomer van 2003 lag mee aan de basis van de vroegtijdige dood van ongeveer 20 000 Europeanen, van grootschalige bosbranden in Zuid-Europa en van verliezen in de landbouwsector ter waarde van meer dan 10 miljard euro. • Talrijke dieren en planten zullen de temperatuurveranderingen niet aankunnen of zullen hun verspreidingsgebied verleggen naar regio’s met een geschikter klimaat. Volgens een alarmerende studie kan de klimaatverandering ertoe leiden dat tegen 2050 éénderde van de op aarde voorkomende soorten uitgestorven zal zijn. Vooral zoogdieren en vogels die in koude streken leven, zoals ijsberen, zeehonden, walrussen en pinguïns, lopen gevaar. Wetenschappers hebben ook vastgesteld dat in het Amazonewoud de grote, snel groeiende bomen, die meer CO2 opnemen, het bijzonder goed doen, ten nadele van andere soorten.
gezien het schaarser worden van voedsel, water en energiebronnen, met hongersnoden en vluchtelingenstromen tot gevolg. • Een ander rampscenario (dat in beeld is gebracht in de film „The Day After Tomorrow” van 2003) is het wegvallen van de Golfstroom, die warm water brengt naar het noordelijke deel van de Atlantische Oceaan. Dit scenario, dat naar alle waarschijnlijkheid niet meer in de loop van deze eeuw wordt bewaarheid, zou volgens wetenschappers een eind maken aan de stijgende trend van de temperaturen in het noorden van Europa, en de komst van veel kouder weer in deze streken inluiden (). () Deze en tal van andere interessante gegevens en cijfers vind je in het rapport van het Europees Milieuagentschap „Impacts of Europe’s changing climate” (augustus 2004) op het adres http://reports.eea. eu.int/climate_report_2_2004/en en in een achtergronddocument van de Europese Commissie „Winning the battle against climate change” (februari 2005) op het adres http://www.europa.eu.int/comm/environment/climat/pdf/staff work paper sec 2005 180 3.pdf.
• Op lange termijn kan een grootschalige verandering van het klimaat regionale conflicten aanwakkeren,
954587_BW_NL.indd 9
06-12-2005 15:26:36
10
Het werk van klimaatwetenschappers De moderne klimaatwetenschap houdt zich bezig met het bestuderen van het verleden en het nauwkeurig observeren en interpreteren van het heden. Wetenschappers maken gebruik van een verbazend brede waaier aan bronnen om inzicht te krijgen in de omstandigheden die in het verleden heersten. Zij boren aan de polen bijvoorbeeld gaten in de ijskap tot ze op de rotsbodem stoten, en bestuderen vervolgens het ijs dat met de boor wordt bovengehaald (zogenaamde ijskernen). Op Antarctica heeft een team van Europese wetenschappers onlangs ijskernen van een diepte van 3 kilometer bovengehaald die meer dan 900 000 jaar lang niet in contact zijn gekomen met licht of lucht ()! De fysische eigenschappen van het ijs en de luchtbelletjes die erin zitten, vertellen de wetenschappers hoe het klimaat en de atmosfeer er in die periode uitzagen. Andere bronnen die aanwijzingen over het verleden bevatten, zijn boomringen, fossiele koralen, stalagmieten en oud pollen-, zaaden bladmateriaal. Deze studies leren ons dat ijstijden en warmere perioden elkaar afwisselden en dat de temperaturen op aarde in de loop der tijden varieerden tussen 9° en 22° Celsius — de mondiale gemiddelde temperatuur bedraagt tegenwoordig 15° Celsius. Deze schommelingen werden veroorzaakt door natuurlijke factoren, zoals vulkaanuitbarstingen en veranderingen in de baan van de aarde rond de zon, de oriëntatie van de aardas en de activiteit van de zon. De laatste 8 000 jaar is het klimaat min of meer stabiel gebleven, met kleine temperatuurwijzigingen van minder dan 1° Celsius per eeuw. Dankzij deze stabiliteit hebben de samenlevingen en de ecosystemen zoals wij die nu kennen, zich kunnen ontwikkelen. Sinds kort is de temperatuurstijging echter in een stroomversnelling terechtgekomen die de laatste 1 000 jaar — volgens sommige studies, 2 000 jaar — haar gelijke niet heeft gekend en die onmogelijk alleen aan natuurlijke oorzaken kan worden toegeschreven. De informatie die door de wetenschappers is ontdekt, wordt voor een groot deel gebruikt om de toekomstige veranderingen in het klimaat en de gevolgen daarvan te voorspellen. Hiervoor wordt gebruikgemaakt van computermodellen en -simulaties. De computers die hiervoor worden ingezet zijn geen eenvoudige PC’s, maar complexe systemen die in staat zijn rekening te houden met () Meer informatie over dit Europese project met de naam EPICA vind je op http://www.esf/org/esf article.php?activity=1&article=85&domain=3.
954587_BW_NL.indd 10
06-12-2005 15:26:38
halfrond) ar (noordelijk ja 0 00 1 e st at ar erloop in de la mende 100 ja Temperatuurv jging in de ko ti rs u u at er p e tem en voorspeld
hte van (°C) ten opzic temperatuur Afwijkingen in 1990 61 tot en met 19 van de rio pe
e het gemiddeld
over de
mondiaal Geprojecteerd r 2000middelde voo temperatuurge schillende d volgens de ver de 2100, bereken en n), jne elli (stipp o’s ari cen C-s n (grijs). IPC van de resultate volledige marge
e temperatuur. Gereconstrueerd boomringen, Gegevens van ernen (blauw), koralen en ijsk de vens (zwart) en geëffende gege ijs). foutenmarge (gr
Geregistreerde gevens thermometerge (rood)
Jaar
ap. Milieuagentsch Bron: Europees
954587_BW_NL.indd 11
11 een groot aantal variabelen en die 100, 200 of 300 jaar in de toekomst kunnen kijken. De wetenschappers weten bijvoorbeeld nog steeds niet precies hoe gevoelig ons klimaat is voor de stijgende broeikasgasconcentraties, met andere woorden welke concentraties aanleiding geven tot welke temper atuurveranderingen. Er zijn namelijk nog andere factoren in het spel, zoals luchtverontreiniging en wolkenvorming. De wetenschappers werken daarom op basis van verschillende hypothesen en voeren aan de hand daarvan simulaties uit.
In hun hypothesen moet overigens nog een groot aantal andere factoren worden ingebouwd, zoals de vraag hoeveel fossiele brandstoffen we in de toekomst zullen verbranden, hoeveel mensen de aarde zullen bevolken en hoe de economieën zich verder zullen ontwikkelen. Dat is dan ook de reden waarom in de projecties over de ontwikkeling van het klimaat onzekerheidsmarges met minima en maxima worden gehanteerd. In 1988 is in het kader van de Verenigde Naties de Intergouvernementele Werkgroep inzake klimaatverandering (IPCC) opgericht, waarin duizenden wetenschappers van over de hele wereld worden samengebracht. Zij hebben als taak de beschikbare onderzoeksinformatie en kennis inzake klimaatverandering en de gevolgen ervan te beoordelen en hierover verslag uit te brengen. Tot dusverre heeft de IPCC drie verslagen gepubliceerd — in 1990, 1995 en 2001. Op basis van alle gegevens tot dusver heeft de IPCC geconcludeerd dat de toename van de broeikasgasconcentraties in de atmosfeer voornamelijk terug te voeren is op menselijke activiteiten en dat de temperaturen tegen 2100 met 1,4 à 5,8° Celsius zullen stijgen (zie blz. 7).
06-12-2005 15:26:39
12
Maatregelen om de klimaatverandering onder controle te houden
Het antwoord op de vraag hoe wij de verandering van het klimaat onder controle kunnen houden is eenvoudig: door minder broeikasgassen in de atmosfeer uit te stoten. Sommige broeikasgassen hebben een lange verblijftijd in de atmosfeer, soms tientallen jaren of zelfs langer. Dat betekent dat zelfs als we nu krachtig ingrijpen, de temperatuurstijging nog een tijd zal doorzetten. Anderzijds: als we passief afwachten, zullen de temperaturen nóg verder stijgen en kan de klimaatsituatie op een bepaald moment volledig uit de hand lopen. Pogingen om de uitstoot van broeikasgassen terug te dringen zullen echter op niets uitlopen indien de nodige investeringen achterwege blijven en wij onze energieproductie en ons energiegebruik niet veranderen. Recente studies tonen aan dat niet-ingrijpen ons veel duurder komt te staan en we dan de prijs zullen moeten betalen voor het lijden en de schade die een ongebreidelde verandering van het klimaat met zich meebrengt.
Maatregelen van regeringen In de jaren tachtig bleek steeds duidelijker dat het klimaat aan het veranderen was. Regeringen overal ter wereld gaven zich rekenschap van de omvang van de bedreiging die de klimaatverandering inhield, en beseften dat ze moesten ingrijpen. Het was hun eveneens duidelijk dat ze de handen in elkaar moesten slaan, wilden ze enige kans van slagen hebben. De klimaatverandering is namelijk een mondiaal probleem: alle landen dragen in meer of mindere mate bij aan de uitstoot van broeikasgassen en ondervinden de gevolgen ervan. Een land kan met andere woorden dit probleem nooit in zijn eentje oplossen.
Raamverdrag van de Verenigde Naties inzake klimaatverandering In 1992 werd op regeringsniveau een akkoord bereikt over het Raamverdrag van de Verenigde Naties inzake klimaatverandering. Dit internationale verdrag is inmiddels door 189 landen (bijna alle landen ter wereld) officieel aangenomen (of „geratificeerd”). Het uiteindelijke doel van het verdrag is: de stabilisering van de concentraties van broeikasgassen in de atmosfeer op een niveau waarop gevaarlijke antropogene (door de mens veroorzaakte) verstoring van het klimaatsysteem wordt voorkomen. Dit niveau moet worden bereikt binnen een termijn die de ecosystemen voldoende tijd biedt om zich op een natuurlijke manier aan de klimaatverandering aan te passen,
954587_BW_NL.indd 12
06-12-2005 15:26:40
13 zodat de voedselproductie niet in gevaar komt en de economie zich op een duurzame manier kan blijven ontwikkelen In het kader van het verdrag zorgen de 189 regeringen ervoor dat de informatie over de hoeveelheden broeikasgassen die zij produceren wordt bijgehouden en gerapporteerd, dat klimaatver anderingstrategieën worden ontwikkeld en dat de arme landen hulp krijgen om het veranderende klimaat het hoofd te bieden. De regeringen komen jaarlijks samen om een en ander te bespreken en te beslissen wat er verder moet gebeuren. Het Verdrag is zo ingericht dat het voldoende ruimte biedt voor eventuele extra maatregelen die in de toekomst door de regeringen worden afgesproken.
Protocol van Kyoto De volgende stap werd in 1997 in de Japanse stad Kyoto gezot, met de goedkeuring van het belangrijke Protocol van Kyoto. In dit protocol verbinden industrielanden zich ertoe om hun broeikasgasemissies te verminderen of te beperken en tegen 2012 bepaalde emissiereductiedoelstellin gen te halen. Voor elk land is in het protocol zo’n doelstelling vastgesteld. In het protocol wordt veel nadruk gelegd op industrielanden, omdat het grootste deel van de uitstoot van broeikasgassen, zowel vroeger als nu, voor hun rekening komt en zij over de nodige kennis en financiële middelen beschikken om de uitstoot ervan te verlagen. Ter illustratie: in de EU wordt per burger per jaar 11 ton broeikasgassen geproduceerd — in de ontwikkelingslanden 1 ton. Het Protocol van Kyoto is op 16 februari 2005 officieel in werking getreden. Tot nu toe is het door 150 regeringen, waaronder die van de 25 lidstaten van de EU, geratificeerd (). Zesendertig van deze landen zijn industrielanden waarvoor Kyoto-doelstellingen zijn vastgesteld; dit houdt meestal in dat zij hun uitstoot van broeikasgassen tegen 2012 met 5 tot 8 % moeten verlagen ten opzichte van de niveaus van 1990. Alleen de Verenigde Staten en Australië hebben besloten niet tot het Protocol van Kyoto toe te treden, hoewel beide landen dat oorspronkelijk wel van plan waren.
() Stand van zaken op 29 april 2005.
954587_BW_NL.indd 13
06-12-2005 15:26:42
14
Het Protocol van Kyoto is een eerste stap. Zelfs tijdens de onderhandelingen erover bleek al dat er meer nodig zou zijn om de klimaatverandering tegen te houden. Dit neemt niet weg dat het Protocol een cruciaal instrument is, omdat het aan de rest van de wereld duidelijk maakt dat het leeuwendeel van de industrielanden bereid is een andere koers te varen in het belang van het mondiale klimaat. Bovendien zijn in het kader van het protocol diverse mechanismen ingevoerd die de landen in staat stellen samen te werken aan de verlaging van de uitstoot en zo de kosten te drukken.
Maatregelen van de EU In de wereldwijde strijd tegen de klimaatverandering staat de Europese Unie in de voorste gelederen. De EU is ervan overtuigd dat zij als belangrijke economische macht de taak heeft om het voortouw te nemen door zelf het juiste voorbeeld te geven. Tijdens de onderhandelingen over het Protocol van Kyoto zijn de 15 landen die toen de EU vormden (zie volgende blz., in het geel) een bijzonder ambitieuze verbintenis aangegaan, nl. om hun gezamenlijke broeikasgasemissies tegen 2012 met 8 % te verlagen ten opzichte van de niveaus van 1990. Vervolgens hebben zij beslist welke maatregelen elk van hen moest nemen om deze gezamenlijke doelstelling te halen; hierbij is rekening gehouden met de economische situatie en de industriële structuur in elke lidstaat. De meeste lidstaten moeten hun emissies verlagen, sommige mogen hun uitstoot (tot een bepaald maximum) verhogen, weer andere moeten hun emissies op dezelfde niveaus handhaven als in 1990. Voor de tien landen die op 1 mei 2004 tot de EU zijn toegetreden (in het blauw), zijn in het protocol individuele doelstellingen vastgesteld, behalve voor Cyprus en Malta waarvoor geen doelstellingen zijn bepaald.
954587_BW_NL.indd 14
06-12-2005 15:26:45
15
Kyoto-doelstellingen in de EU EU-lidstaten met een gezamenlijke reductiedoelstelling van 8 % in het kader van het Protocol van Kyoto
EU-lidstaten met individuele doelstellingen in het kader van het Protcol van Kyoto
Oostenrijk
–13 %
Tsjechië
–8 %
België
–7.5 %
Estland
–8 %
Denemarken
–21 %
Hongarije
–6 %
Finland
0%
Letland
–8 %
Frankrijk
0%
Litouwen
–8 %
Duitsland
–21 %
Polen
–6 %
Griekenland
+25 %
Slowakije
–8 %
Ierland
+13 %
Slovenië
–8 %
Italië
–6.5 %
Luxemburg
–28 %
Nederland
–6 %
Portugal
+27 %
Spanje
+15 %
Zweden
+4 %
Verenigd Koninkrijk
–12.5 %
In maart 2002 heeft de EU het Europees programma inzake klimaatverandering (EPK) op de rails gezet. In overleg met vertegenwoordigers van het bedrijfsleven, milieuverenigingen en andere belanghebbende groepen heeft de EU 42 maatregelen vastgesteld die de lidstaten moeten helpen hun broeikasgasemissies op een kostenefficiënte manier te verlagen. Al deze maatregelen zijn intussen in wetgeving omgezet of zitten in de goedkeuringsfase. Een hoeksteen van het EU-beleid inzake klimaatverandering is het systeem voor de handel in broeikasgasemissierechten dat op 1 januari 2005 van start is gegaan. De regeringen van de EUlidstaten hebben voor ongeveer 12 000 krachtcentrales en energieintensieve bedrijven vastgesteld hoeveel CO zij jaarlijks maximaal mogen uitstoten. Deze bedrijven nemen bijna de helft van de COemissies van de EU voor hun rekening. De bedrijven die onder hun maximum blijven, mogen de ongebruikte emissierechten verkopen aan bedrijven die het op dat gebied minder goed doen. Op die manier worden bedrijven financieel gestimuleerd om hun emissies te verlagen. Het systeem zorgt er ook voor dat er kopers zijn voor de emissierechten. Bedrijven die hun maximum overschrijden en geen emissierechten van andere bedrijven kopen om het teveel aan uitstoot te compenseren moeten zware boetes betalen. Dankzij
954587_BW_NL.indd 15
06-12-2005 15:26:46
16 dit systeem voor de handel in broeikasgasemissierechten zullen de broeikasgasemissies worden teruggedrongen waar dat op de goedkoopste manier kan gebeuren, zodat totale kosten van de inspanningen ter verlaging van de uitstoot zullen dalen. Voorts bevat het EPK onder meer maatregelen om de brandstofefficiëntie van auto’s en de energie-efficiëntie van gebouwen te vergroten (dankzij betere isolatie kunnen de verwarmingskosten met maar liefst 90 % dalen), om het gebruik van hernieuwbare energiebronnen te verhogen, zoals wind, zon, getijden, biomassa (organisch materiaal zoals hout, houtafval van zagerijen, planten en dierlijke uitwerpselen) en geothermische energie (warmte uit warmwaterbronnen en vulkanen), om de techniek van de warmtekrachtkoppeling (een minder energie-intensieve productie van warmte en elektriciteit) verder te ontwikkelen, om het gebruik van fluorhoudende gassen in airconditioning te verminderen, om de methaanemissies van afvalstortplaatsen te verlagen, om de mensen bewuster te maken van de problematiek en om de onderzoeks- en ontwikkelingsinspanningen op het gebied van klimaatvriendelijke technologieën te versterken en het gebruik ervan aan te moedigen.
sies in de EU
is Broeikasgasem ctor Elek triciteitsse 28%
in 2001 Vervoer 21%
Andere 4% Landbouw 10 % Gezinnen en KMO's 17% hap. Milieuagentsc Bron: Europees
954587_BW_NL.indd 16
Industrie 20 %
Een groot aantal klimaatvriendelijke technologieën is nu al voorhanden en kan na verdere verbeteringen op grote schaal worden gebruikt. Een deel van de koolstof die vrijkomt bij de verbranding van fossiele brandstoffen kan bijvoorbeeld al worden afgevangen en opgeslagen in oude mijnen of lege olievelden. Dit afvangen en opslaan van CO wordt aangeduid met de afkorting CCS (carbon capture and storage) en verlaagt de CO-emissies in de atmosfeer. Een andere veelbelovende technologie waarnaar nog wel aanzienlijk meer onderzoek moet worden verricht, bestaat in de productie van waterstof met behulp van hernieuwbare energie en het gebruik van die waterstof in zogenaamde „brandstofcellen”. De brandstofcel zet de waterstof samen met zuurstof om in water en produceert daarbij elektriciteit.
Als alle maatregelen die de EU en de lidstaten zich hebben voorgenomen, worden uitgevoerd, zal de EU erin slagen haar Kyoto-doelstellingen voor 2012 halen. Tegen 2002 — het laatste jaar waarvoor gegevens beschikbaar waren toen deze brochure werd samengesteld — hadden de 15 „oude” lidstaten van de EU hun broeikasgasemissies met 2,9 % teruggedrongen ten opzichte van de niveaus van 1990 (de Kyoto-doelstelling is 8 %). De emissiereductie van de 25 EU-lidstaten samen bedroeg 9 %.
06-12-2005 15:26:46
17 Maatregelen van bedrijven Bedrijven spelen een belangrijke rol in de strijd tegen de klimaatverandering. Ook bij hen dringt het besef door dat zij dankzij inspanningen om hun broeikasgasemissies te verminderen niet alleen het klimaat beschermen, maar ook geld besparen, een goede beurt maken bij het publiek en een streepje voor hebben op hun concurrenten. Om een voorbeeld te geven: een grote multinational die een breed assortiment producten maakt in diverse delen van de wereld, heeft sinds 1990 1,5 miljard euro bespaard door minder energie te verbruiken en nieuwe klimaatvriendelijke technologieën te installeren in zijn fabrieken. Door gebruik te maken van hernieuwbare energie bespaart het bedrijf bovendien 7 tot 11 miljoen euro per jaar extra. Dankzij deze maatregelen zijn de broeikasgasemissies van dit bedrijf met 67 % gedaald ten opzichte van 1990 (). De verenigingen van Europese, Japanse en Koreaanse autofabrikanten hebben vrijwillig een overeenkomst gesloten om de gemiddelde CO emissies van nieuwe personenauto’s die in Europa worden verkocht met grofweg een kwart te verlagen ten opzichte van de niveaus van 1995. De Europese autofabrikanten moeten deze doelstelling tegen 2008 halen; de Japanse en Koreaanse tegen 2009. De ontwikkeling van klimaatvriendelijke technologieën creëert ook nieuwe banen en markten. Dankzij de steunregelingen voor windenergie die in een aantal EU-lidstaten bestaan, hebben Europese bedrijven momenteel 90 % van de snel groeiende wereldmarkt voor windenergieapparatuur in handen. In Duitsland heeft de introductie van windenergie 40 000 mensen een baan bezorgd. Een snelle ontwikkeling van nieuwe klimaatvriendelijke technologieën zal de Europese bedrijven een concurrentievoordeel opleveren wanneer de mondiale vraag naar dergelijke technologieën stijgt. If European companies are quick in developing new climatefriendly technologies, they will have a competitive advantage when global demand for such technologies rises. () Zie het document „Less is more: 14 pioneers in reducing greenhouse gas emissions” (Minder is meer: 14 pioniers in de reductie van broeikasgasemissies) van de „Climate Group”, een vereniging van organisaties die streven naar een reductie van hun broeikasgasemissies. Dit document is beschikbaar op http://www.theclimategroup.org/ tcg_lessmore.pdf.
954587_BW_NL.indd 17
06-12-2005 15:26:47
18
Wat men zelf kan doen Het feit dat de klimaatverandering een mondiaal probleem is, betekent niet dat wij er persoonlijk niets aan kunnen doen. Als we ons gedrag een beetje bijsturen, kunnen we de uitstoot van broeikasgassen helpen verminderen zonder op onze levenskwaliteit te hoeven inleveren. Integendeel: we kunnen er zelfs geld mee besparen
• Als jij of je ouders een nieuw elektrisch apparaat (een koelkast of een wasmachine) kopen, controleer dan of het apparaat in het kader van de verplichte Europese regeling inzake het energie-efficiencylabel zijn voorzien van label A. Dat betekent namelijk dat het apparaat erg zuinig is.
• Recycle. Voor het recyclen van 1 kg gebruikte aluminium blikjes wordt tien keer minder energie verbruikt dan voor de productie van blikjes uit ruw aluminium en papierfabrieken hebben minder energie nodig om papier uit oude kranten te maken dan uit houtpulp.
• Koop waar mogelijk producten met de Europese milieukeur. Je herkent ze aan het kleine bloemetje (zie links bovenaan in dit kader) dat betekent dat bij het maken van deze producten strenge milieunormen in acht zijn genomen.
• Gebruik voor het klaarmaken van je warme drankje niet meer water dan je nodig hebt.
• Zet de verwarming niet te hoog. Als je de temperatuur met 1° Celsius verlaagt, kan dat tot 7 % schelen op je energierekening.
• Voor een douche heb je minder water — en vier keer minder energie — nodig dan voor een bad.
• Als je je kamer wilt luchten, zet het raam dan enkele minuten helemaal open en sluit het dan weer; zo vermijd je dat te veel warmte ontsnapt.
• Doe het licht uit waar het kan. Dertig procent van het elektriciteitsverbruik in de EU komt voor rekening van de gezinnen. Als we allemaal ons steentje bijdragen, maakt dat dus wel degelijk een verschil. • Vervang kapotte peertjes door spaarlampen. Ze gaan langer mee en gebruiken vijf keer minder electriciteit. • Laat je TV, stereo en computer niet in de wachtstand staan — je merkt dat aan het brandende lampje. Gemiddeld verbruikt een televisietoestel 45 % van zijn energie in de wachtstand. Als alle Europeanen hun toestellen volledig uitschakelden, zouden zij genoeg elektriciteit besparen om een land ter grootte van België van stroom te voorzien. • Haal je telefoonlader uit het stopcontact zodra je mobieltje is opgeladen. Doe je dat niet, dan gaat
954587_BW_NL.indd 18
95 % van de elektriciteit verloren — voor het opladen volstaat 5 %.
• Personenauto’s zijn verantwoordelijk voor 10 % van de CO-uitstoot in de EU. Denk aan je gezondheid én je portemonnee en gebruik liever het openbaar vervoer, de fiets of de benenwagen! • Als je ouders aan een nieuwe auto toe zijn, vraag dan of zij een klein en zuinig model willen aanschaffen. De Europese wetgeving verplicht de autofabrikanten duidelijk de informatie te geven over de CO-uitstoot van hun modellen. • De luchtvaart is de snelst groeiende bron van COemissies ter wereld. Voor afstanden tot een paar honderd kilometer neem je beter de trein of de bus. • Plant een boom op school, in je tuin of in je buurt. Vijf bomen absorberen gedurende hun leven ongeveer 1 ton CO.
06-12-2005 15:26:49
19
De toekomst
De Europese Unie is ervan overtuigd dat wij onze broeikasgasemissies kunnen verminderen en tegelijkertijd onze levensstandaard en levenskwaliteit kunnen verbeteren. Beide doelstellingen kunnen met elkaar worden verzoend, op voorwaarde dat wij veranderingen aanbrengen in de manier waarop wij leven en energie produceren en gebruiken. De regeringsleiders van de EU-lidstaten hebben afgesproken dat de mondiale temperaturen niet meer dan 2° Celsius boven de preindustriële niveaus mogen stijgen — stijgen ze verder, dan wordt het mondiale gevaar van afnemende voedsel- en watervoorraden en milieurampen aanzienlijk groter. Om die doelstelling van 2° Celsius te halen, zullen verregaande maatregelen vereist zijn na 2012, het jaar waarin de Kyoto-doelstellingen moeten zijn bereikt. Mogelijk moeten de industrielanden hun broeikasgasemissies, ten opzichte van de niveaus van 1990 met 15 tot 30 % verminderen tegen 2020 en met 60 tot 80 % tegen 2050. Daarnaast is het ook belangrijk dat ontwikkelingslanden die het economisch goed doen deelnemen aan een toekomstig akkoord, omdat hun emissies namelijk snel stijgen. De internationale besprekingen over het toekomstige beleid inzake de klimaatverandering gaan nu van start. De Europese Commissie heeft al een document gepubliceerd waarin een aantal essentiële elementen van het nieuwe beleid zijn opgenomen, zoals deelname door alle landen met een grote uitstoot en een stevige stimulans voor nieuwe klimaatvriendelijke technologieën. Een fenomeen als de klimaatverandering verdwijnt niet zomaar van de ene dag op de andere, maar hoe vroeger wij ons van het probleem bewust worden en maatregelen treffen, hoe groter de kans is dat wij erin slagen ons lot in eigen handen te nemen, comfortabel te leven en de schoonheid en diversiteit die de aarde te bieden heeft voor toekomstige generaties te beschermen.
954587_BW_NL.indd 19
06-12-2005 15:26:50
20
Interessante websites over klimaatverandering Europese Commissie, Directoraat-generaal Milieu http://www.europa.eu.int/comm/environment/climat/home_en.htm Europees Milieuagentschap http://themes.eea.eu.int/Environmental_issues/climate Raamverdrag van de Verenigde Naties inzake klimaatverandering en Protocol van Kyoto http://unfccc.int/2860.php Intergouvernementele werkgroep inzake klimaatverandering http://www.ipcc.ch/ Milieuprogramma van de Verenigde Naties http://www.unep.org/themes/climatechange/ The Climate Group http://www.theclimategroup.org WWF http://panda.org/about_wwf/what_we_do/climate_change/index.cfm Greenpeace http://www.greenpeace.net/climate.htm
Exemplaren van deze publicatie kunt u bestellen of downloaden via: http://europa.eu.int/comm/environment/pubs/home.htm
954587_BW_NL.indd 20
06-12-2005 15:26:53
Europese Commissie Klimaatverandering — wat houdt het precies in? Een inleiding voor jongeren Luxemburg: Bureau voor officiële publicaties der Europese Gemeenschappen 2005 — 20 blz. — 21 x 21cm ISBN 92-894-8918-9
VERKOOP EN ABONNEMENTEN De publicaties van het Publicatiebureau waarvoor een vergoeding wordt gevraagd, zijn verkrijgbaar bij zijn over de hele wereld verspreide verkoopkantoren. Plaats een bestelling bij een van deze kantoren, waarvan de lijst te raadplegen is: • op de internetsite van het Bureau (http://publications.eu.int), • via het Bureau zelf met een verzoek om toezending van de lijst op het faxnummer (352) 2929-42758.
954587_CV_NL.indd 4
06-12-2005 15:28:04
KH-35-01-344-NL-C
8-NL
,!7IJ2I9-eijbii!
ISBN 92-894-8918-9
›
954587_CV_NL.indd 1
06-12-2005 15:27:59
