Klimaatverandering: De neerwaartse spiraal www.g3w.be
Wat is het verband tussen het huidige economische systeem en klimaatverandering? Vanaf het betreden van de markt wil een bedrijf zo veel mogelijk winst maken. Maar daarvoor moet het ook opboksen tegen andere bedrijven. Ongebreidelde concurrentie is één van de bepalende elementen van het kapitalistisch systeem.
geralt CC0 Public Domain
Om zoveel mogelijk winst te maken, zullen bedrijven meer en meer produceren, schaalvoordelen proberen te behalen en trachten de productiekost zoveel mogelijk te verlagen. Op die manier worden sommige bedrijven steeds groter en geraken de kleinere bedrijven in financiële moeilijkheden omdat ze zich niet kunnen meten met deze reuzen. Zo verwerven deze bedrijven geleidelijk een monopolie binnen hun sector. Ze worden op den duur de enige spelers die het (de) product(en) waarin zij gespecialiseerd zijn nog produceren en verkopen. Monsanto (een multinational in de landbouwgewassensector) is bijvoorbeeld de leider op vlak van genetisch gemodificeerde organismen (GGO’s) en bezit 70% van het marktaandeel in deze sector. Tegen zo’n reus kunnen de kleine boeren niet op en velen gaan failliet. Joki Gauthier for Oxfam1
In de praktijk zijn de inkomens van de landbouwers de afgelopen jaren zo sterk gedaald dat de boeren onvoldoende inkomen hebben om hun gezin te voeden en niet langer de nodige middelen (gereedschap, zaden, enz.) kunnen kopen om hun productie te verhogen. Dit is problematisch omdat de kleine boeren vaak 1
The material on page(s) XX , from Behind the Brands, 2013 is reproduced with the permission of Oxfam GB, Oxfam House, John Smith Drive, Cowley, Oxford OX4 2JY, UK www.oxfam.org.uk. Oxfam GB does not necessarily endorse any text or activities that accompany the materials
milieuvriendelijker zijn en kleinere landbouwgrond zich kan herstellen.
hoeveelheden
produceren
waardoor
De strijd voor het grootst mogelijke marktaandeel en de meeste winst leidt ertoe dat bedrijven steeds meer produceren. Ons huidig economische systeem wordt inderdaad gekenmerkt door overproductie. Maar dit betekent niet per se dat er ook een overaanbod is voor de bevolking. De markt raakt snel verzadigd, bedrijven kunnen hun producten niet meer verkopen en maken niet genoeg winst meer.
lyzadanger CC BY-SA 2.0
Geconfronteerd met deze situatie heeft een bedrijf maar weinig opties: • Het bedrijf zal de productiekosten verlagen. Daartoe zal het de lonen verlagen, of zal het werknemers ontslaan. Dit is een vicieuze cirkel, want als werknemers een lager loon hebben, zullen ze nog minder producten kopen. Of het bedrijf zal de kosten verminderen van de grondstoffen die nodig zijn voor de vervaardiging van haar producten. Of het bedrijf zal naar een land verhuizen waar arbeid goedkoop is en de nodige grondstoffen voorradig zijn. • Het bedrijf gaat op zoek naar andere markten om de onverkochte goederen op zijn grondgebied te verkopen.
CIFOR CC BU-NC 2.0
marissaorton CC BY-SA 2.0
Vrijhandelsakkoorden zijn hier goed op afgestemd. De Europese Unie zal, door het sluiten van vrijhandelsakkoorden met de landen in het Zuiden, de bedrijven toelaten om hun onverkochte waren te verkopen op andere markten.
Mémo Commission européenne2
Bedrijven zullen zo hun producten opnieuw kunnen verkopen aan zeer concurrentiële prijzen. Reden daarvoor is dat veel producten goedkoper zijn omdat de bedrijven grote schaalvoordelen hebben, dat wil zeggen: hoe meer ze produceren hoe minder vaste kosten ze hebben waardoor de verkoopprijs daalt en ze hun producten zo dus aan een lagere prijs kunnen verkopen. Of omdat de bedrijven gesubsidieerd worden door de overheid en daardoor in staat zijn om producten aan te bieden tegen lage prijzen. Dit is bijvoorbeeld het geval binnen het kader van het Europese Gemeenschappelijke Landbouwbeleid, waarbij boeren subsidies krijgen. De lokale productie kan niet op tegen deze buitenlandse concurrentie. Bedrijven zullen op die manier volledige economieën van een land vernietigen. © Yakana voor G3W
Lokale boeren, die nochtans milieuvriendelijker zijn, hebben hier weinig oplossingen voor. Ze kunnen ober worden in een luxueus resort, ze kunnen vluchten naar een ander land, of ze zien zich gedwongen naar de stad te trekken op zoek naar werk en gaan uiteindelijk op in de massa werklozen in de sloppenwijken. Vrijhandelsakkoorden laten multinationals ook toe naar het Zuiden te verhuizen, waar de arbeid goedkoop is en waar de grondstoffen (hout, mineralen, land, water, enz.) toegankelijker zijn.
TUBS CC BY-SA 3.0
2
European Commission, Mémo, [ Online ], http://trade.ec.europa.eu/doclib/docs/2012/november/tradoc_150129.pdf , Geconsulteerd op 29 juni 2015
Om toegang te krijgen tot deze natuurlijke hulpbronnen, gaan veel multinationals de landen die hierover beschikken onder druk zetten. Zij corrumperen de lokale overheid, destabiliseren het land, lokken een staatsgreep of zelfs een oorlog uit. Zodra ze toegang krijgen tot deze grondstoffen, gaan ze vaak over tot een totale plundering van het lokale milieu. Of het nu over ontbossing, vervuiling, plundering van grondwater of mijnbouw gaat, er zijn zeer weinig bindende regels die kunnen verhinderen dat multinationals deze grondstoffen massaal vernietigen. Coca-Cola en water
Terwijl drinkbaar water steeds schaarser wordt, heeft Coca-Cola 3 zich in het dorp Plachimada (India) gevestigd en pompt er jaarlijks 1,5 miljoen liter water uit de lokale reservoirs. Ter vergelijking: de gemiddelde Belg verbruikt 120 liter per dag4, wat op zich al enorm veel is in vergelijking met de rest van de wereld. Het waterpeil is dramatisch gezakt, boeren hebben geen water meer om hun akkers te bevloeien en de gemeenschap heeft veel moeite om toegang te krijgen tot drinkbaar water. Bovendien heeft het bedrijfsafval de velden, bronnen en kanalen vervuild waardoor de lokale bevolking kilometers verder moet wandelen om aan drinkbaar water te geraken.
Ontbossing Bossen spelen een cruciale ecologische rol. Het zijn grote opslagreservoirs van koolstofdioxide. 40% Van de koolstofdioxide op aarde wordt vastgehouden door bomen en bosgronden. Wanneer een bos verdwijnt 5, komt de opgeslagen koolstofdioxide voor een groot deel vrij in de atmosfeer, wat bijdraagt aan het broeikaseffect en de opwarming van de aarde. Daarom is het zo belangrijk de bossen te beschermen. Het Amazoneregenwoud, Azië en Afrika: miljoenen hectares bos verdwijnen er elk jaar en versnellen de klimaatverandering. Heel veel Europese ondernemingen zijn hier mee schuldig aan. PRO World Bank Photo Collection CC BY-NC-ND 2.0
3
Rohan D. Mathews, La lutte de Plachimada contre Coca-Cola, [ Online ], http://base.d-ph.info/fr/fiches/dph/fiche-dph-8911.html , Geconsulteerd op 29 juni 2015
4
http://h2oweb.be/consommation , Geconsulteerd op 29 juni 2015
5
http://www.ffem.fr/webdav/site/ffem/shared/ELEMENTS_COMMUNS/U_ADMINISTRATEUR/4EVENEMENTS/conference%20forets%20tropicales/ documents%20remis%20aux%20participants%20sur %20cle%20USB/Rapport_Le_Guen.pdf
Mijnbouw In de grond van de Democratische Republiek Congo (DRC) zitten grote deposito’s mineralen en metalen zoals koper, titanium, koltan of kobalt. Al tientallen jaren leidt de ontginning van deze middelen tot conflicten, schendingen van de mensenrechten en corruptie. Ondanks deze rijkdom leeft de meerderheid van de 77 miljoen inwoners van het land in extreme armoede. Deze mijnbouw heeft zware gevolgen voor het milieu en het klimaat. De mijnbouw heeft grote hoeveelheden water nodig. Het grondwater in de buurt van de mijnen zakt zeer snel en waterputten en -bronnen drogen op. Bovendien wordt het water vaak verontreinigd door de zuren die vrijkomen door de mijnbouw: zware metalen, soms meegedragen door de wind, vervuilen de rivieren en vergiftigen de vissen. Gevaarlijke chemische stoffen zoals cyanide die gebruikt worden in verschillende stappen van de metaalverwerking belanden vaak in het waternetwerk. 6 Katanga Mining, een dochteronderneming van de Zwitserse multinational Glencore (dat voor 75% eigenaar is) heeft kopermijnen in de provincie Katanga. Glencore wordt ervan beschuldigd de rivier Luilu te vergiftigen met mijnafval 7. Dit zorgt voor enorme problemen in een land waar 74% van de bevolking (dat zijn in totaal 51 miljoen mensen) geen toegang heeft tot veilig drinkwater8. Romski CC BY-SA 3.0
Multinationals trekken ook naar het Zuiden omdat ze er het maximum kunnen halen uit werknemers in vernederende arbeidsomstandigheden en alle vormen van sociale bescherming kunnen ontlopen. Indien nodig zullen ze niet aarzelen om de autoriteiten of de plaatselijke politie om te kopen om elke maatschappelijke weerstand de kop in te drukken. Zo wees een rapport van de OESO over de werkgelegenheid uit 2007 op “een verdieping van de loon-ongelijkheid gepaard met een daling van het aandeel van 6
World Rainforest movement, Afrique: ses forêts menacées, [ Online ], http://www.wrm.org.uy/oldsite/countries/Africa/menacees5.html ,Geconsulteerd op 29 juni 2015
7
FACING FINANCE, Dirty Profits, [ Online ], http://www.facing-finance.org/wpcontent/blogs.dir/16/files/2012/12/ff_dirtyprofits.pdf , Geconsulteerd op 29 juni 2015
8
P. FEUDJEU DEFO , Risques sanitaires et environnementaux liés au rejet des eaux usées au quartier Ngoa Ekellé à Yaoundé au Cameroun, [ Online ], http://www.memoireonline.com/06/13/7215/m_Risques-sanitaires-et-environnementauxlies-au-rejet-des-eaux-usees-au-quartier-Ngoa-Ekelle--Ya2.html , Geconsulteerd op 29 juni 2015
de lonen in het nationaal inkomen van de meerderheid van de OESO-landen 9”. In België was de wens om de arbeidskosten te verlagen de belangrijkste reden voor 52% van de overhevelingen met een collectief ontslag tussen 1990 en 1995. 10 Het Noord-Amerikaanse Vrijhandelsakkoord NAFTA, een akkoord tussen Mexico, de Verenigde Staten en Canada, is in werking sinds januari 1994. Het heeft, vooral op de Mexicaanse grens met de Verenigde Staten, de opstart vergemakkelijkt van 3500 assemblagefabrieken: de maquiladoras. Deze bedrijven produceren goedkope goederen voor verschillende sectoren: textiel, (landbouw) chemicaliën, elektronica en auto’s. De lage Mexicaanse lonen (6 tot 10 keer lager dan in de V.S. 11) en lagere transportkosten door de nabijheid van de twee landen trokken heel snel Noord-Amerikaanse investeerders aan die in de maquiladoras een kans zagen om hun winsten te verhogen. Maar de situatie nam al snel een alarmerende wending. Het personeel 12, voornamelijk vrouwen, is onderbetaald, er bestaan weinig arbeidsreguleringen of -organisaties. Het gaat nochtans om meer dan 1 miljoen werknemers13.
Milieunormen zijn bijna onbestaande en belastingen werden sterk verlaagd. De maquiladoras hebben heel veel werknemers uit de maïsindustrie opgevangen. De mannelijke bevolking verhuisde naar de Verenigde Staten of ergens anders, vrouwen verloren hun werk, terwijl ze een volledig gezin te onderhouden hadden.
Ze hadden vaak geen andere keuze dan om in de maquiladoras te gaan werken. Het veranderde in een gebied van geweld en wetteloosheid: femicide steeg (duizenden vrouwen werden gedood of gemarteld) en de maffia nam de controle over. Er werd een schrikbewind geïnstalleerd om de arbeiders in het gareel te houden. Belangrijk om op te merken is dat deze maquiladoras ook sterk afhankelijk zijn van de Noord-Amerikaanse economie en dus ook van de economische en financiële crises. Zo hebben veel van de maquiladoras hun deuren moeten sluiten met als gevolg duizenden vrouwen die hun werk verloren zonder enige vorm van compensatie. De Mexicaanse regering bleef echter blind voor deze situatie. Als belangrijkste excuus gaven ze de creatie van duizenden jobs. De schattingen spreken in theorie over 600.000 jobs per jaar en een jaarlijkse exportgroei van 11,2%. Ja, er worden jobs gecreëerd, maar tegen welke prijs? Marissaorton CC BY-SA 2.0
9
OCDE, Perspective de l’emploi 2007 [Online ], http://www.oecdilibrary.org/employment/perspectives-de-l-emploi-de-l-ocde-2007_empl_outlook-2007-fr (Geconsulteerd op 29 juni 2015)
10 GRESEA, Le big business en 25 fiches, Charleroi, Couleur livres, 2012, 148 p. 11 RFI, A qui bénéfice l’ALENA [Online ] http://www.rfi.fr/actufr/articles/032/article_16410.asp (Geconsulteerd op 29 juni 2015) 12 Conferentie gegeven door Gérard Karlhausen tijdens het intal vormingsweekend in 2013 13 CONOMIC POLICY INTITUTE OF WASHINGTON, New report shows NAFTA has harmed workers in all three countries [Online ], http://www.ratical.org/coglobalize/NAFTA@7/release.pdf (Geconsulteerd op 29 juni 2015)
Deze overplaatsingen zorgen ook voor een toename aan transport van goederen in de wereld. Zo vissen Europese boten naar garnalen in Afrika en brengen deze terug naar België. België verscheept ze naar Marokko om ze te pellen. Deze garnalen worden dan teruggebracht naar België om hier te worden verkocht. De impact op het milieu die veroorzaakt wordt door het transport van producten naar alle uithoeken van de wereld is enorm. 20% van de CO2-uitstoot wordt veroorzaakt door transport. Dit heeft grote gevolgen voor het milieu omdat het het broeikaseffect vergroot, en de klimaatverandering versnelt. hunt041 CC BY-SA 3.0 Samengevat: het transport van onze goederen, overproductie, vervuiling, ontbossing en andere vormen van milieudestructie leiden tot een toename van CO2-uitstoot en dragen zo bij tot de klimaatverandering. Volgens de WHO maakt de klimaatverandering wereldwijd 150.000 slachtoffers per jaar. Maar niet alle mensen worden op eenzelfde manier getroffen door de klimaatverandering.
Landen in het Zuiden worden vaker getroffen door extreme weersomstandigheden dan landen in het Noorden. 95% Van de door natuurrampen veroorzaakte slachtoffers vallen in de arme landen. Bijvoorbeeld. Op 8 november 2013 verwoestte de tyfoon Haiyan 14 de archipel van de Filippijnen en maakte duizenden doden en miljoenen slachtoffers. Honderdduizenden hectaren met gewassen werden vernietigd en dit beroofde mensen van hun 14 M3M, Les Philippines et le typhon Haiyan : Une catastrophe en cache une autre, [ Online ], http://m3m.be/news/les-philippines-et-le-typhon-haiyan-une-catastrophe-encache-une-autre , Geconsulteerd op 29 juni 2015
belangrijkste bronnen van inkomsten. Ook vandaag nog zitten veel gezinnen zonder dak of inkomen en kunnen ze niet aan hun basisbehoeftes voldoen.
roberto de vido CC BY-NC-ND 2.0
Dit heeft grote gevolgen in het Zuiden, maar ook in het Noorden. Tussen 2030 en 2050 wordt verwacht dat de klimaatverandering meer dan 250.000 extra doden per jaar zal maken – als gevolg van ondervoeding, malaria, diarree en stress gerelateerd aan warmte15. Tegen 2050 zullen er in de wereld naar schatting 200 miljoen klimaatvluchtelingen zijn16. Oxfam international CC BY-NC-ND 2.0
De Europese Unie is de grootste importeur van levensmiddelen ter wereld, terwijl de regio’s waaruit zij die levensmiddelen importeert zeer gevoelig zijn voor klimaatverandering. Droogtes, stormen en moessonregens zullen de komende jaren alleen maar toenemen. Als gevolg daarvan zullen gewassen vernietigd worden en de voedselprijzen in de hele wereld stijgen. Meer dan 72% van de invoer uit de Europese Unie is afkomstig uit ontwikkelingslanden en regio’s die kwetsbaar zijn voor klimaatverandering17. In plaats van hun lokale economie op een duurzame manier te ontwikkelen, heeft Europa gekozen voor een naar buiten gerichte economie die georiënteerd is op winst 15 WHO, Changement climatique et santé, [Online ], http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs266/fr/ , Geconsulteerd op 29 juni 2015 16 http://www.hm-treasury.gov.uk/d/Part_II_Introduction_group.pdf , [Online ], Geconsulteerd op 29 juni 2015
en die het milieu steeds meer vernietigt met daarmee een negatieve invloed op de klimaatverandering. Klimaatverandering terugschroeven is duurder dan haar te voorkomen. Ondanks alle gepraat over langetermijnsdenken heeft de wereld in 2011 532 miljoen dollar uitgegeven aan het voorkomen van rampen maar ook 19,4 miljard aan het bestrijden ervan (dus 40 keer meer uitgegeven om te “genezen” in plaats van te voorkomen) 18.
Picture of money CC BY 2.0
In een kleine wereld als de onze heeft de keuze van de ene persoon onvermijdelijk een impact op het leven van anderen. Het is tijd voor overheden over de hele wereld om vandaag ambitieuze klimaatdoelen te stellen en beslissingen te nemen die in overeenstemming zijn met de beloofde doelstellingen. Wij willen geen wereld die bepaald wordt door multinationals. Wij willen een samenleving die werkelijk democratisch is en die georganiseerd is in het belang van de mensen en van de toekomst van de planeet. Wij willen geen samenleving in functie van een economische minderheid. Het is tijd om de huidige marktlogica te veranderen. Wij moeten een einde maken aan vrijhandelsakkoorden die het milieu en de soevereiniteit van het Zuiden schaden. Wij willen een systeem dat gebaseerd is op respect voor het milieu en op samenwerking tussen de verschillende landen. Het is tijd dat de stem van de mensen luider klinkt dan de logica van de markt en de winst. De toekomst van de planeet staat op het spel. Sociale bewegingen hebben oplossingen. Er rest ons niets anders dan onze regeringen te dwingen om de juiste beslissingen te nemen.
17 OXFAM, THE EU’S 2030 ENERGY AND CLIMATE CHANGE PACKAGE, [ Online ], , http://www.oxfam.org/sites/www.oxfam.org/files/ib-eu-2030-energy-climate-change-foodsecurity-030614-en.pdf , Geconsulteerd op 29 juni 2015 18 Oxfam, Disaster Risk Reduction Makes Development Sustainable, [Online ], http://policypractice.oxfam.org.uk/publications/disaster-risk-reduction-makes-developmentsustainable-311422 (Geconsulteerd op 29 juni 2015)
LEXICON
Kapitalisme Kapitalisme is een economisch en juridisch systeem dat gekenmerkt wordt door het feit dat de productiemiddelen niet toebehoren aan de mensen die het aandrijven. Het is gebaseerd op een aantal principes, zoals private ondernemingen, vrijhandel, de macht van de aandeelhouders, winstbejag en kapitaalvergroting. Klimaatverandering Dit omvat alle veranderingen van klimatologische kenmerken op een bepaalde plaats in de tijd: opwarming of afkoeling. Sommige menselijke activiteiten vervuilen de lucht en vormen een aanzienlijke bedreiging voor het klimaat, zoals de opwarming van de aarde. Een stijgende zeespiegel, extreme weersomstandigheden (droogtes, overstromingen, cyclonen, enz.), ontbossingen, bedreigingen voor drinkwater, landbouwproblemen, woestijnvorming, afname van de biodiversiteit, toename van tropische ziekten, enz. Fair Trade Eerlijke handel streeft naar meer gelijkheid in de internationale handel. Het is gebaseerd op de volgende principes: zorgen voor een eerlijke vergoeding voor het werk van de producenten en arbeiders, de eerbiediging van fundamentele mensenrechten, duurzame betrekkingen tussen economische partners, het bevorderen van het behoud van het milieu en het aanbieden van kwaliteitsvolle producten aan de consument. CO2: koolstofdioxide Een broeikasgas dat vrijkomt door de verbranding van fossiele brandstoffen (vervoer, opslag, energieopwekking, industriële activiteiten, enz.), biomassa en grondtransformaties (bijvoorbeeld door ontbossing). Ontbossing De vernietiging of transformatie van bebost naar niet-bebost land, wat veel milieuproblemen veroorzaakt: de uitstoot van koolstofdioxide, bodemerosie, woestijnvorming, bedreigde biodiversiteit. Verhuizing Dit is de overdracht door een internationale onderneming van een productiefaciliteit of fabrek van het ene land naar het andere. Deze overdracht leidt tot de verwijdering
van één of alle delen van een dochteronderneming in het oorspronkelijke land. Het is niet noodzakelijk synoniem – eerder integendeel – met het creëren van een nieuwe productie- of distributie-faciliteit. Duurzame ontwikkeling Ontwikkeling die in staat is te beantwoorden aan de actuele economische, sociale en ecologische noden, zonder afbreuk te doen aan de kansen van toekomstige generaties. Het resultaat van een samenwerking op basis van wederkerigheid tussen maatschappelijke actoren in de hele wereld om zo meer rechtvaardigheid in het Noorden en in het Zuiden te bereiken. Schaalvoordelen Hoe meer een bedrijf produceert hoe minder de vaste kosten een rol spelen in de verkoopprijs en hoe meer het bedrijf dus goedkopere producten kan verkopen. Broeikas Het oppervlak van de aarde wordt opgewarmd door zonnestralen waarvan twee derde wordt geabsorbeerd. Door het weerkaatsingeffect wordt het resterende derde deel terug de ruimte ingestuurd in de vorm van infrarode straling, maar deze wordt deels door een gaslaag tegengehouden in de lagere atmosfeer: het kaatst de warmte terug naar de aarde en draagt bij aan de opwarming van de aarde. Dankzij dit natuurlijke verschijnsel, het broeikaseffect, bedraagt de gemiddelde temperatuur van de lucht aan het oppervlak van de aarde ongeveer 15°C. Zonder deze natuurlijke thermostaat zou de gemiddelde temperatuur ongeveer 33°C lager liggen en -18°C bedragen. Fossiele energie Energie gewonnen uit deposito’s van fossiele steenkool (steenkool, aardolie, aardgas, schaliegas). Hun verbranding is wereldwijd de grootste bron van CO2-uitstoot. Hernieuwbare energie Energie die zichzelf continu aanvult met een snelheid die ten minste even groot is als die van het verbruik ervan. Er zijn verschillende energiebronnen (wind, zon, water, warmte van de aarde, enz.) en dus ook verschillende vormen van exploitatie (windturbines, zonnepanelen, waterkracht, warmtepompen, enz.). Vrijhandel Vrijhandel is een economisch systeem dat het vrije verkeer van goederen en diensten binnen een geografische gebied bevordert door middel van het wegnemen van
handelsbelemmeringen (rechten en heffingen) en alles wat die handel verder kan belemmeren. Lobby Lobby’s zijn particuliere drukkingsgroepen, vaak voor het verdedigen van de belangen van de industriële en financiële groepen. Globalisering Integratieproces van markten als gevolg van de wereldwijde liberalisering van de handel en de werking van concurrentie. Vooruitgang op het gebied van transport en communicatie hebben de globalisering een nieuwe dimensie en een groter bereik gegeven. Het is in essentie liberaal: privaat geld kan vrij circuleren en daar worden geïnvesteerd waar het een maximaal rendement belooft. Monocultuur Een vorm van landbouw die slechts één gewassoort produceert. Gevaarlijk omdat het leidt tot uitputting van de bodem en een probleem vanuit het oogpunt van ontwikkeling van biodiversiteit en ziektes. Veel ontwikkelingslanden zijn zich gaan specialiseren in de productie van een grondstof voor de export (katoen, koffie, cacao, pindanoten, tabak, enz.) om valuta te verdienen waarmee ze hun schulden kunnen terugbetalen. Deze specialisatie leidt ook de uitbreiding van marktgewassen (die geld opbrengen) ten koste van voedingsgewassen (die voedzaam zijn). Monopolie Een bedrijf met een monopolie is een bedrijf dat het enige bedrijf is dat het (de) product(en) waarin het gespecialiseerd is produceert en verkoopt. Monsanto (een multinational in de landbouwgewassensector) is bijvoorbeeld de leider van GGO’s en bezit 70% van het marktaandeel in deze sector. Tegen zo’n reus kunnen de kleine boeren niet op en worden er onmiddellijk door opgeslokt. Multinational Een bedrijf dat gevestigd is in verschillende landen via dochterondernemingen waarvan het een deel of het volledige kapitaal bezit. Het heeft zich gespecialiseerd in en beheert één of meerdere sectoren, waarbij het faillissementen veroorzaakt van kleinere structuren die niet opkunnen tegen de concurrentie van deze economische reuzen. Landen in het Zuiden De term gaat verder dan de geografische ligging. Het gaat om mensen die hun eigen manier van ontwikkeling hebben, maar die onderworpen zijn aan de dominante
economische, culturele en politieke krachten die spelen in de relaties met de geïndustrialiseerde landen. Koolstofreservoirs Kunstmatige of natuurlijke systemen die in staat zijn om gedurende een bepaalde periode een broeikasgas op te slaan (bijvoorbeeld een levend bos, bodem, enz.). Verplaatsing van de economie Draait rond het inkorten van de commerciële circuits, het opstarten van kleine boerderijen op menselijke schaal, het opgeven van monocultuur. Lokaal produceren en consumeren van goederen die geproduceerd zijn volgens methodes die niet schadelijk zijn voor het milieu of de gezondheidszorg, met bescherming van de eetbare en wilde biodiversiteit, tot verbetering van het landschap, met behoud van de integriteit en de schoonheid van natuurlijke en sociale landschappen, enz. Het helpt om de ongelijkheid tussen het Noorden en het Zuiden te verminderen en een betere balans te bevorderen.
