Klimaat en gezondheid in Brussel

s é m u rés s i a ç n a en fr

P 3A 9110 afgiftekantoor Brussel X Oude Graanmarkt 5 1000 Brussel

PB- PP B- 06386 BELGIE(N) - BELGIQUE

MAANDBLAD > JAARGANG 39 > NUMMER10> DECEMBER 2015 (behalve in juli en augustus)

BUREN VAN DE MARKTEN > P6 JURGEN MASURE

STADSCHAP VIJFHOEK > P8 KAN GROEN DE STAD REDDEN?

Klimaat en gezondheid in Brussel ©CHARLES SIX

DE OPROEP VAN DE MAAND > P9 VOOR EEN GEZONDER STADSCENTRUM

DECEMBER IN DE MARKTEN

FILM EN INFORMATIE

BEFORE WE GO, VAN JORGE LÉON

© CHARLES SIX

KLIMAAT EN GEZONDHEID IN BRUSSEL Naar aanleiding van de 21ste klimaatconferentie in Parijs hebben we deze maand voor de thema's klimaat en gezondheid gekozen. Ook in Brussel is er op dat vlak immers nog veel werk aan de winkel. In de rubriek 'Ter Plekke' kunt u daarover heel wat interessante dingen lezen. We spraken ook met buurman Jurgen Masure, die vertelt over de klimaatkameraad en over zijn band met Brussel. In de rubriek 'Stadschap' wordt de vraag gesteld of groen de stad kan redden. Met 'De oproep van de maand' verzoeken we iedereen om leuke ideeën voor een gezonder stadscentrum in te sturen. Tenslotte kondigen we graag ons bezoek aan het KMI in Ukkel aan, dat zal plaatsvinden op dinsdag 15 december. Tijdens een boeiende rondleiding daar zullen al onze vragen over temperatuur en klimaat beantwoord worden. Geïnteresseerden zijn van harte welkom!

2

Topaz is een huiselijk dagcentrum voor mensen met een ongeneeslijke aandoening. Ernstig zieken kunnen er terecht voor contact en activiteiten. Tevens worden er palliatieve zorgen verleend. Noël en Lidia zijn er kind aan huis. Lidia lijdt aan vergevorderde Parkinson, Noël is terminale kankerpatiënt. Michel, die ten gevolge van een verkeersongeluk een been en een oog verloor en een hele tijd als dakloze op Brusselse pleinen leefde, verblijft in het Pacheco Instituut, in hartje Brussel. Alle drie zijn ze erg beperkt in hun mobiliteit en onderworpen aan zware medicatie. In 2012 ontmoeten Noël, Lidia en Michel de Brusselse regisseur Jorge Léon, die hen voorstelt om mee te werken aan een film. Daarvoor gaan ze naar de Muntschouwburg, dé plek waar tragiek een hoofdrol speelt. Ze maken er kennis met choreografen, acteurs en muzikanten. Samen maken ze een uniek experiment mee, waarin muziek, dans en stilte zich vermengen. “Before we go” is een mooie, fragiele film, waarin de deelnemers hun relatie

© PHOTOS DÉRIVES

met hun komende dood onderzoeken. De film is een hommage aan de menselijke kwetsbaarheid en werd verschillende keren bekroond. Na de film geeft Wim Distelmans informatie over patiëntenrechten, palliatieve zorg en beslissingen bij het levenseinde, inclusief euthanasie. Wim Distelmans is oncoloog, professor in de palliatieve geneeskunde aan de VUB en mede-oprichter van Omega en TOPAZ. Hij bekommert zich om het kwalitatief levenseinde voor terminale

patiënten en ijverde voor de euthanasiewet, de wet op palliatieve zorg en de wet over patiëntenrechten. Hij is momenteel voorzitter van de Federale Commissie Euthanasie. Er is ook informatieve toelichting over de werking van TOPAZ, Omega en LEIF. • Donderdag 3 december om 15u en 20u. Organisatie: TOPAZ en De Markten. Iedereen welkom, gratis toegang maar reserveren noodzakelijk: [email protected], 02 512 34 25

© NEWSWORKS WILLIAM BUTLER YEATS

OPEN MIC De jongeren van Jeugdhuis Chicago claimen een avond lang het café van De Markten. Met een frisse mix van hiphop, stand-up comedy, impro en jong zangtalent tonen ze de meest creatieve kant van hun leefwereld. Soms vertederend, soms rauw, maar vooral bruisend fris. Onder artistieke leiding van muzikant Jonas Bastijns en theatermaker Ismaël Akhlal vormt de avond de apotheose van maandenlang experimenteren, creëren en repeteren. Laat het beproefde concept van Open Mic je onderdompelen in de lokale jongerencultuur en geniet van de overvloed aan talent uit Jeugdhuis Chicago. Jeugd en diversiteit in al haar facetten! • Woensdag 23 december vanaf 19u30 Café De Markten, Oude Graanmarkt 5, 1000 Brussel 02 513 98 55 Toegang: gratis

STAMINÉE V Het heeft enige tijd geduurd, maar eindelijk is het weer zover. Op woensdag 9 december organiseert De Markten een samenkomst voor al haar vrijwilligers én voor de mensen die zin hebben om in de toekomst als vrijwilliger aan de slag te gaan. Bij een hapje en een drankje zal het aankomend programma van De Markten worden toegelicht. Heb jij zin om kennis te komen maken met de andere vrijwilligers, het huis en de werking? Kom dan zeker langs! • Woensdag 9 december van 18u tot 20u Info: [email protected]

LEZING

POËZIECAFÉ © B-ART

CURSUS

DE NAAM VAN DE STRAAT Het Sint-Jansplein In het jaar 1220 somt kardinaal Jacob van Vitry de belangrijkste gasthuizen in Europa op. Hij vermeldt wel het Brusselse Sint-Jansgasthuis, maar niet het Brugse Sint-Janshospitaal! Toch wel spijtig dat de Brusselaars deze grote bladzijde uit hun geschiedenis vergeten zijn, in tegenstelling tot de Bruggelingen. Na de verhuis van het gasthuis naar de Kruidtuinlaan wordt de plaats waar het oorspronkelijk stond een

architecturaal laboratorium. Een poging om een neoklassiek rondplein aan te leggen mislukt en uiteindelijk wordt het Sint-Jansplein één van de mooiste voorbeelden van de Brusselse stedenbouwkundige complexiteit. Elke straat die er op uitkomt, vertelt een ander verhaal. • Donderdag 3 december van 19u tot 21u30 Deelnameprijs: 8/7 euro

Poets, that’s all! Romanticus, mytholoog, mysticus, opstandeling en eeuwige minnaar William Butler Yeats (1865–1939) heeft een paar Ierse collega’s van hem meegebracht. Seamus Heaney zal hierbij zeker niet ontbreken. Veel aandacht zal ook gaan naar Emily Dickinson (1830–1886). De uniciteit van haar werk kan niet genoeg worden benadrukt. Wij nemen de tijd om enkele gedichten van haar samen te lezen en te becommentariëren. Om het najaar te besluiten zullen we gedichten van de vrienden Louis Paul Boon en Ben Cami lezen. • Woensdag 16 december om 14u Bop, Zaterdagplein 6, 1000 Brussel 02 210 04 60, [email protected] Deelnameprijs: 5/4,50 euro Organisatie: Bop

Organisatie en info: De Markten, 02 512 34 25, www.demarkten.be, [email protected] 3

© MARIE STAES

TENTOONSTELLING

TE GAST

ART'CONTEST 2015 Art’Contest is een jaarlijkse wedstrijd voor jonge kunstenaars die in België wonen of verblijven en maximaal 35 jaar oud zijn. De wedstrijd heeft tot doel het werk van jonge, hedendaagse kunstenaars te promoten en hen ook op langere termijn te begeleiden en te ondersteunen. De jury heeft voor deze editie tien kandidaten geselecteerd, wier werk getoond wordt in De Markten: Christian Bors & Marius Ritiu, Nicolas Bourthoumieux, Pieter De Clercq, Sarah De Vos, Rein Dufait, Clara Fanise, Ariane

TRAPTENTOONSTELLING KUNST TEN DIENSTE VAN DE REGENBOOG Loze, Oriol Vilanova, Collectif VOID en Marie-Louise Wasiela. Tijdens de vernissage werden Oriol Villanova, Rein Dufait en Ariane Loze door de jury uitgeroepen tot laureaten van Art'Contest 2015. De tentoonstelling loopt nog tot 13 december en is dagelijks open (behalve maandag) van 12u tot 18u en op donderdag van 12u tot 20u. Toegang gratis. • Organisatie en info: www.artcontest.be, www.demarkten.be

Silver Selfie-Color Selfie Pact Ateliers, een sociaal-artistieke werking van het OCMW, VGC, Stad en GGC viert binnenkort haar 15-jarig bestaan binnen de muren van het Pacheco Instituut, dat eind 2016 haar deuren sluit. In 2015 werd er op ludieke wijze gewerkt rond het thema "Silver Selfie-Color Selfie", een communicatiemiddel tussen jong en oud. De selfie als middel tot sociale uitwisseling, waarbij de technieken van het zelfportret en de historiek van de selfie-mania belicht werden. Onze diversiteit, leeftijd, identiteit, onze individuele of collectieve emoties zijn voelbaar in de artistieke expressie. De anticipatie op het vertrek uit deze unieke plek bepaalde de artistieke voetdruk van 2015. Deze selectie van werken getuigt van de zilveren en gekleurde sfeer ...

Van 18 december tot en met 7 januari, met een onderbreking tijdens de feestdagen, houden de Rainbow Friends een verkooptentoonstelling in De Markten. De Rainbow Friends is een vereniging die fondsen verzamelt voor twee andere verenigingen, het Regenbooghuis en de Belgian Pride. Die kampen namelijk voortdurend met liquiditeitsproblemen, waardoor hun werking in het gedrang komt. Daaraan willen de Rainbow Friends een einde stellen door een serieuze som bijeen te sprokkelen. De Rainbow Friends krijgen daarvoor de steun van 17 kunstenaars, gaande van schilders, beeldhouwers, tekenaars en fotografen,

• De tentoonstelling loopt van 3 tot 23 december in trappenhal 2, dagelijks gratis te bezichtigen van 9u tot 22u Info: www.pactforum.irisnet.be 02 226 43 28

SUNSETS FROM... POSTCARDS COLLECTION 2012 ORIOL VILANOVA

4

© STAN ARTE

tot juweelontwerpers. Verschillende stijlen, verschillende prijzen, interessante verhalen. Elke kunstenaar staat een deel van de opbrengst van zijn verkoop af aan de Rainbow Friends, sommigen zelfs het hele bedrag. Tentoonstelling van 19 december tot en met 23 december 2015 en van 4 januari tot en met 8 januari 2016 (vernissage op vrijdag 18 december om 19u, finissage op vrijdag 8 januari 2016 om 19u). Openingsuren: op weekdagen van 12u tot 20u en zaterdag en zondag van 10u30 tot 18u. • Info: www.rainbowfriends.be

TER PLEKKE > LUCHTIG BRUSSEL

Deze dagen vliegen persartikels en (kook)boeken ons om de oren met do’s-and -don’ts in verband met voeding. Het thema ‘gezond eten’ verschuift van niveau ‘hype’ naar niveau ‘obsessie’. Over de lucht die we gemiddeld tachtig keer per minuut binnenscheppen, wordt minder kabaal gemaakt. Misschien omdat we meer controle hebben op wat we eten dan op wat we inademen. De gezondheidsrisico’s van luchtverontreiniging zijn nochtans niet gering. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) en de Europese Unie stelden hierover duidelijke richtlijnen op. In het Brussels gewest meten elf stations van Leefmilieu Brussel continu onze luchtkwaliteit. Samen met Vlaamse en Waalse evenknieën bewaken ze deze essentiële parameter in de klimaatproblematiek. En naast een Brussels schepen voor Milieu hebben we ook vier ministers (drie regionale en een federale) die ons milieu behartigen. Dat wordt dringen in Parijs. Op die klimaattop moeten meer dan 190 landen het eens geraken over een beperking van de uitstoot van broeikasgassen. Het doel is de wereldwijde opwarming te beperken tot twee graden. Als we niets doen, stijgt de temperatuur met vier graden, wat de wereld minder bewoonbaar zou maken. Aan mogelijke rampscenario’s geen gebrek. De Europese milieuministers willen Europa klimaatneutraal maken tegen 2100. Dat is veilig ver weg. Tegen 2050 zouden er 50% minder broeikasgassen moeten zijn. Maar milieuorganisaties als WWF en Greenpeace tonen zich zwaar teleurgesteld over deze vage voornemens. Brusselse lucht Luchtkwaliteit definiëren is een technische kwestie waarvoor grondige kennis van chemie en biologie noodzakelijk is. Olivier Brasseur beheert het departement bij Leefmilieu Brussel, dat de verzamelde data analyseert en het effect onderzoekt van vervuiling op gezondheid.

“Wij onderzoeken zowel buitenlucht als lucht binnenshuis. Op vraag van artsen doen we analyses bij ademhalingsstoornissen gelinkt aan omgevingsfactoren.” Volgend jaar gaat een project van start met een groep van 25 proefpersonen, die zwaar blootgesteld zijn aan het Brussels verkeer (politieagenten, postbodes, taxibestuurders in files,…). Die groep wordt vergeleken met een gelijkaardig samengestelde groep die zich niet in het Brussels verkeer begeeft. Paks (zoals benzeen), carbon black (dieselroet en roet van onvolledige verbranding), zwaveldioxide, stikstofoxides, koolstof, fijnstof, ozon: het zijn geen sympathieke stadsgenoten en hun nefaste invloed op de gezondheid is bewezen, zowel op korte als op lange termijn. En men weet wat aan de bron ligt van de vervuilende uitstoot: verkeer, vooral dieselwagens (waarvoor de Europese regelgeving laks blijft om de eigen auto-industrie te sparen), alle vormen van verbranding (boilers, verwarming, houtkachels), indus-

trie. In Brussel liggen de waarden voor stikstofdioxide in twee meetstations boven de Europese norm: die grenswaarde mag 18 dagen per jaar overschreden worden. Europa is toleranter dan het WHO, dat stelt dat de grenswaarde geen enkele dag mag overschreden worden. Fijnstof mag er voor Europa 35 dagen per jaar te veel zijn, voor het WHO 3 dagen. De richtwaarden van het WHO houden enkel rekening met gezondheidsrisico’s, niet met economische haalbaarheid. Maatregelen Volgens Olivier Brasseur zal men binnenkort via de smartphone een kaart van Brussel kunnen raadplegen met de gebieden die op dat moment (weersomstandigheden spelen een grote rol) het meest vervuild zijn, samen met een alternatief parcours. Een straat of twee omlopen om de meest vervuilde lucht te vermijden en je raam aan de tuinkant openen en niet aan de straatkant: dit haalt niet eens het niveau van symptoombestrijding. Verdienen de Brusselse volksgezondheid en de klimaatproblematiek dan geen ingrijpende maatrege-

len? Schermen met de noodzaak van een Europese en mondiale aanpak is voor de hand liggend, maar vermindert de eigen verantwoordelijkheid niet. Maatregelen zoals in andere grootsteden worden niet enthousiast onthaald, maar zijn realiseerbaar, zegt Olivier Brasseur. Het gaat dan over alternerende nummerplaten, het aan banden leggen van het vrachtverkeer, lage-emissiezones, snelheidsbeperkingen. Hoezeer de wetenschappers van Leefmilieu Brussel zich ook inspannen met data-analyses en adviezen, het is aan de politiek om prioriteiten te stellen. De voetgangerszone in het centrum is een stap in de goede richting. Groene longetjes Iedereen weet intussen dat vegetatie een belangrijke rol speelt als luchtzuiveraar. Toch moet voor elke lap groen in Brussel langdurig gevochten worden. De ambitieuze plannen voor een weids park op de site van Thurn en Taxis zijn in tien jaar tijd geslonken tot een tiende. Ook het beloofde park aan de Ninoofse Poort dreigt herleid te worden tot de proporties van een achtertuintje.

Leefmilieu Brussel is terecht trots op de voltooide lus van de Groene Wandeling (waarin ook privézones werden opgenomen) en het groene pad langs lijn 28 waar al plannen voor bestonden in 1994. Bij mooi weer is het Brussels groen een gewaardeerde trekpleister. Maar parkjes van een te geringe omvang kunnen de luchtverontreiniging niet bufferen, zegt Olivier Brasseur. Een ‘park’ zoals aan de Hallepoort brengt weinig soelaas. Bomen binnen de Vijfhoek: een begerenswaardig en te koesteren goed! Marleen Janssens Résumé en français

La qualité de l’air est mesurée constamment dans 11 stations de la Région bruxelloise. Les données sont transmises aux instances européennes. Le trafic et plus particulièrement les voitures diesel sont la plus grande source de pollution. Mais la densité de population joue également un rôle. Les effets négatifs sur la santé ont déjà été démontrés. Un projet visant à mesurer les risques de santé de la pollution de l’air à Bruxelles va démarrer l’année prochaine. Les mesures d’urgence se font attendre. L’organisation de la conférence climatique de Paris influence positivement l’opinion publique et aura, espérons-le, également un impact sur l’esprit de décision des hommes et femmes politiques. 5

BUREN VAN DE MARKTEN Jurgen Masure Klimaatkameraad met een passie voor de pen

© ARNOUT WILLEMS

Op 30 november is de belangrijke klimaatconferentie in Parijs van start gegaan. Ter gelegenheid daarvan spraken we met buurman van De Markten Jurgen Masure, die zijn schouders zet onder de klimaatkameraad, een initiatief van het Vlaams ABVV. De Vijfhoek: Jurgen, wat is een klimaatkameraad? Jurgen Masure: Klimaatkameraden zijn bezorgde burgers die een engagement aangaan in de strijd tegen de klimaatopwarming. Het zijn mensen die niet langer aan de zijlijn willen staan. Je kan het initiatief een beetje vergelijken met de BOB-campagnes: we proberen mensen te stimuleren om hun verantwoordelijkheid op te nemen. In het geval van de klimaatkameraad gaat het uiteraard over de verantwoordelijkheid om een steentje bij te dragen aan de strijd tegen de klimaatopwarming. De mogelijkheden zijn legio, gaande van het organiseren van een klimaatgesprek op het werk, tot het zelf brouwen van ecologisch bier. Het hoeven dus niet noodzakelijk grote acties of projecten te zijn. Het gaat meer over het vormen van een bewustzijn en 6

het aanmoedigen van een mentaliteitswijziging. Onze campagne werd begin december gelanceerd. Je kan er meer over lezen op onze website (www.klimaatkameraad.be).

”

Alleen samen kunnen we ons laten gelden Kan iedereen klimaatkameraad worden? Ja, maar er moet wel een actief engagement tegenover staan. We richten ons zeker niet specifiek of uitsluitend op onze traditionele achterban. We willen zoveel mogelijk mensen en organisaties bereiken en betrekken. De klimaatkwestie is niet gebonden aan een poli-

tieke kleur of ideologische overtuiging. Het is een algemeen probleem waar intussen wetenschappelijke consensus over bestaat. Een probleem dus waar we met zijn allen voor staan en dat we met zijn allen zullen moeten oplossen, in het belang van de huidige en toekomstige generaties. Meer en meer worden de gevolgen van de klimaatopwarming duidelijk en de wetenschappelijke vooruitzichten zijn niet bepaald rooskleurig. Het is daarom tijd om daadwerkelijk iets te ondernemen. Alleen samen kunnen we ons laten gelden. Maar de klimaatconferentie in Parijs en de akkoorden die daar gesloten worden, blijven toch cruciaal? Zeer zeker. Maar als samenleving kunnen we meer dan ooit ook van binnenuit verandering organiseren. Daar willen wij mee voor zorgen, ook hier in Brussel. Brussel Hoe lang woon jij hier inmiddels? Ik ben geboren en getogen in Vilvoorde, maar zes à zeven jaar geleden, na mijn studie politieke en culturele geschiedenis aan de VUB koos ik ervoor om definitief naar Brussel te verhuizen. Daarna heb ik nog journalistiek aan de Erasmushogeschool gestudeerd en ten slotte ook wijsbegeerte en moraalwetenschappen, opnieuw aan de VUB. Was die keuze voor de Vrije Universiteit Brussel een logische keuze voor jou? Ja, toch wel. Niet zozeer omdat het de

dichtstbijzijnde universiteit was, wel omwille van het vrijzinnige karakter en de openheid die aan de VUB toegeschreven worden. Toevallig lag die universiteit ook in mijn achtertuin, aangezien ik dus afkomstig ben van Vilvoorde. Maar ook voor ik aan de VUB ging studeren, vertoefde ik vaak in onze hoofdstad. Heel wat vrienden van mij woonden in Strombeek, niet ver van Kinepolis en Bruparck. Daar hingen we geregeld rond en namen we de tram richting Brussel-centrum.

”

De vijfhoek kruipt onder de huid

Jij hebt al op verschillende plaatsen in de stad gewoond. Inderdaad, na mijn studie geschiedenis ben ik in de Lepagestraat gaan wonen. Dat was toen nog niet zo'n drukbezochte straat. Tegenwoordig is ze zo hip als de Kartuizer- en de Dansaertstraat samen. Booming business is het daar. Ik woonde er drie jaar en heb de straat zien evolueren. Mijn appartement was zo schots en scheef dat als je er een knikker op de grond legde, die naar alle kanten rolde. En de douche stond in de keuken. Ik vond dat allemaal geweldig. (lacht) Daarna vertoefde ik drie jaar in de Zennestraat, in het al even legendarische 'Melrose Place'. Zo noemden we

het grote appartementsgebouw daar. Nadien heb ik een klein jaar in Elsene gewoond, maar ik kon er niet zo goed aarden. De vijfhoek kruipt onder de huid. Daarom woon ik hier sinds kort terug, midden in het centrum. Vakbond Na je studies ben je onmiddellijk bij het ABVV beginnen werken. Was dat een bewuste keuze of is dat toevallig gegaan? Dat is absoluut een bewuste keuze geweest. Tijdens mijn studies raakte ik meer en meer geboeid door thema’s zoals racisme in de samenleving en diversiteit in de stad. Ik ben eigenlijk wijsbegeerte en moraalwetenschappen gaan studeren om mij volledig te kunnen toeleggen op die thema's en er onderzoek naar te verrichten. Uiteindelijk schreef ik een masterproef over de filosoof Kwame Anthony Appiah en diens ideeën over kosmopolitisme en identiteit. Appiah werd geboren in Londen, groeide op in Ghana, keerde terug naar Groot-Brittannië en week nadien uit naar de Verenigde Staten. Het is een fascinerend man, die bijzonder boeiende dingen te vertellen heeft over kosmopolitisme. Met de kennis die ik vergaard had, wou ik aan de slag gaan in een sociale beweging. Interessant, maar je hoeft toch niet bij een vakbond te gaan om rond thema's zoals racisme en diversiteit te werken. Vanwaar jouw passie voor de linkse zaak?

Gaston. Die zou je eens moeten interviewen.

© ARNOUT WILLEMS

Omdat een vakbond noodzakelijk blijft. Zolang mensen werken, hebben zij recht op bescherming, op vertegenwoordiging en op een instantie die hun belangen behartigt. Dat vakbonden alleen maar staken, is trouwens manifest onjuist. Dat is slechts één aspect, het topje van de ijsberg in zekere zin. Het dagelijks werk dat de vakbondsafgevaardigden verrichten, wordt echter zelden belicht in de media. Wat doe jij precies bij het ABVV? Drie jaar geleden ben ik er beginnen werken als 'educatief medewerker ABVV-senioren'. Dat was een zeer boeiende leerschool. De ABVV-senioren zijn geweldig. Nadien ben ik 'projectmedewerker sociale actie' geworden, zowel bij het ABVV als bij Linx+, een ABVV-partner. Die job doe ik momenteel nog steeds heel graag. Kan je daar iets meer over vertellen? Linx+ is in feite een 'vrijetijdsorganisatie'. We organiseren evenementen, maken tentoonstellingen, schrijven teksten en boeken, stippelen wandelingen en reizen uit, stellen educatieve paketten samen, noem maar op. Een van de grotere projecten die we samen met het VIVA-SVV (de socialistische vrouwenver-

eniging, nvdr) gerealiseerd hebben, is de tentoonstelling 'Vrouwen in de Groote Oorlog'. Die gaat over de belangrijke rol die vrouwen gespeeld hebben tijdens de Eerste Wereldoorlog. De tentoonstelling werd vorig jaar geopend in het stadhuis van Brussel en is nadien in alle Vlaamse provincies te zien geweest. Wat voor boeken geven jullie uit? Recentelijk hebben we een boek gepubliceerd over de mijnramp van Marcinelle in 1956. Eigenlijk gaat het om de heruitgave van een artikelenreeks van Vlaams schrijver Gaston Durnez, die destijds als 28-jarige journalist van De Standaard naar de plaats des onheils werd gestuurd. Hij verbleef er wekenlang, kroop er mee de schachten in, leefde met de mijnwerkers en schreef er voor de krant een zeer boeiende reeks over: 'Mannen met zwarte gezichten'. Het werd een buitengewoon sterke reportage en een aanklacht tegen de arbeidsomstandigheden in de mijnsector. Durnez kreeg er de allereerste Vlaamse persprijs voor. Volgend jaar is het precies zestig jaar geleden dat de mijnramp in Marcinelle plaatsvond. Vandaar dus dit boek, met als bijlage een interview met een terugblikkende Gaston Durnez. Ik ken trouwens niemand zo pienter als

Stadsklimaat Vind je Brussel een aangename stad? Ja, dat vind ik wel. Zoals elke grootstad heeft Brussel haar positieve en negatieve kanten, daar mogen we niet blind voor zijn. Brussel is enorm boeiend door haar grote diversiteit, maar die diversiteit gaat jammer genoeg nog steeds gepaard met een grote sociaal-economische ongelijkheid. De werkloosheidscijfers zijn te hoog en heel wat kinderen groeien op in armoede. Dat is onaanvaardbaar. Opvallend is ook dat de diversiteit die we doorgaans in het straatbeeld zien, vaak niet even sterk weerspiegeld wordt in de woonwijken. Ook hier in Brussel spelen concentratie en gentrificatie een voorname rol. Een goed voorbeeld daarvan is de Dansaertwijk, waar je al snel in een bubbel terechtkomt. Wat vind je van de nieuwe voetgangerszone? Ik ben daar erg blij mee. Van mij mag heel de vijfhoek autovrij worden. Hoe minder wagens, hoe beter. Maar dan moet daar wel tegenover staan dat er degelijk wordt ingezet op openbaar vervoer, mobiliteit en veiligheid. Het zou fantastisch zijn als onze stad ooit een voorbeeldfunctie kan vervullen, zowel ecologisch als op het vlak van leefbaarheid, in Europa én in de wereld. Men werkt daar momenteel wel aan, maar wat mij betreft mag er zeker een versnelling hoger geschakeld worden.

van andere jonge kunstenaars hing het twee jaar geleden in een expositieruimte in de Fabrieksstraat. BRUXEL, EEN WERK VAN JURGEN MASURE

Literatuur en kunst Wat doe jij in je vrije tijd? Ik lees heel veel. Als ik een dag geen boek in mijn handen heb gehad, voelt het aan alsof er wat ontbreekt. Dan mis ik iets. Wat lees je zoal? Politiek, essays, maatschappijkritiek, filosofie, literatuur, gaande van Franz Kafka, Herman Hesse, Chantal Mouffe tot momenteel H.P. Lovecraft, Walter Benjamin of Albert Camus. Vroeger las ik ook veel poëzie en schreef ik regelmatig zelf gedichten. Dat is nu wel verminderd, al ik ben nog steeds een gigantische fan van bijvoorbeeld Paul Van Ostaijen. Ik vind poëzie een enorm krachtig iets, maar nog veel krachtiger vind ik beeldende poëzie. Toen ik jonger was, was ik zo onder de indruk van Van Ostaijen, dat ik zijn stijl probeerde na te doen. Een bundeling van het werk dat ik toen maakte, werd in 2011 onder de naam C.R.I.S.I.S. tentoongesteld in café Het goudblommeke in papier. Later hebben er ook stukken van mij gehangen in het café van De Markten. Dat ging toen over de diversiteit in Brussel, over de hoog- en de laagstad. Het laatste dat ik gemaakt heb, 'I love BXL', heeft meer weg van pop-art. Samen met het werk

Wat zijn je plannen voor de toekomst? Ik heb honderden plannen, maar momenteel ben ik erg geïnteresseerd in het bestuderen van de trends op de arbeidsmarkt en de gevolgen daarvan voor de werkgelegenheid. Daar wil ik me graag verder in verdiepen. Ook Brussel als kosmopolitisch voorbeeld is een thema dat me sterk bezighoudt en waarop ik me wil blijven toeleggen. We zijn alvast benieuwd, Jurgen. Bedankt voor dit gesprek en veel succes met je projecten. Hans Moyson Résumé en français

Jurgen Masure est originaire de Vilvorde et habite depuis plus de six ans à Bruxelles. Il a étudié l’histoire, le journalisme et la philosophie. Il travaille à l'ABVV. Il a lancé début décembre la campagne de sensibilisation “klimaatkameraad” (camarade du climat) dans le cadre de la lutte contre le réchauffement climatique. La campagne vise à inciter les gens à s’engager et à devenir une camarade du climat. Jurgen est par ailleurs un passionné de la lecture et a écrit des poèmes qui ont été exposés à divers endroits de Bruxelles. 7

STADSCHAP VIJFHOEK > KAN GROEN DE STAD REDDEN?

Stadslucht maakt vrij! Maar is ze ook gezond? Een zoektocht naar een betere en gezondere gemeenschappelijke stadsruimte. Stad en Gezondheid Dan denken we vandaag aan: fijn stof, geluidsoverlast, gebrek aan groen, verkeer, veiligheid, netheid, elektromagnetische straling, geurhinder, bodemverontreiniging. Allemaal min of meer technisch meetbare factoren die allemaal in technische tabellen kunnen gegoten worden en vergeleken met hypertechnische normen, waarvan de tastbaarheid recht evenredig vervaagd met de n-de machten en de micro-ohm getallen der tabellen. Een kwantitatieve, schijnbaar wetenschappelijke benadering, een optelling van cijfers, maar wat

heeft dat allemaal te maken met het “wel voelen” in de stad. De antwoorden van het beleid zijn doorgaans ook telkens cijfers, vierkante meters, aantal bomen, aantal banken (soms), metingen, aantal sociale woningen (weinig). De problematiek wordt “vercijferd”. Als we het hebben over gezondheid en gemeenschaps-ruimte, hebben we het over de stadsruimte die van iedereen hoort te zijn, vandaag dikwijls bestempeld met de ambtelijke term 'openbare ruimte'. Het wel voelen op publieke plaatsen kan niet gemeten worden met

wiskundige formules. Het functioneren van straten, pleinen en parken heeft zoveel meer aspecten waaraan bouwkundigen voorbijgaan. Naast de fysieke aspecten zijn ook de mentale en sociale aspecten van de stadsruimte erg belangrijk. Betrokkenheid, veiligheid en sociale contacten zijn van levensbelang voor de samen-leefbaarheid van wijken. Gemeenschapsruimten en groen Aanwezigheid van groen in de stad wordt algemeen naar voor geschoven als gezond. Parken, straat- en laanbomen, tegeltuintjes, groendaken, gevelgroen, terrastomaten, wijkgroentenkweek, worden vandaag allemaal gepromoot om de stad te vergroenen, te verduurzamen en te verfraaien. Groen brengt inderdaad rust, verkoeling, vogels en insecten (biodiversiteit) en helpt CO2 verwerken. Maar helpt het ook tegen fijn stof, geluidsoverlast en zwerfvuil? Draagt het bij tot een beter sociaal leven? We stellen vast dat daar waar de grootste nood bestaat, in de dichtbevolkte wijken, dikwijls het minste groen aanwezig is en dat er meestal geen sprake is van een gecoördineerde groenstrategie. Parken worden aangelegd op toevallig vrijgekomen of kaalgeslagen plaatsen (Fontainas-Sarajevo), campagnes worden opgezet “bij gelegenheid”. Nooit hebben we een studie gezien die uitgaat van de objectieve globale noden

8

van wijken, nooit hebben we ruimte zien vrijmaken, bouwblokken zien metamorfoseren tot buurtparken. Administraties zitten bij onderhandelingen over stedenbouwkundige vergunningen in dichtgeslibde buurten te muggenziften over het vrij houden van een minuscule koer of “tuin”, stedenbouwkundige plannen kiezen niet voor herverkaveling, groen blijft bladvulling. Kan groen de stad redden? Groen zou meer kunnen bijdragen tot de gezondheid en leefbaarheid van wijken, meer groen is zeker nodig, maar op zich niet voldoende. In de eerste plaats moet de gemeenschappelijke ruimte ontworpen worden in functie van de gebruikers. Er moeten hoeken, pleinen en parkjes zijn, die plaats bieden en attractief zijn voor vele diverse groepen. Voor elk wat wils. Zo vermijdt men conflicten tussen voetballende jongeren en rustzoekende flaneurs. De betrokkenheid van de mensen bij het tot stand komen van deze plekken is ook van cruciaal belang voor hun succes. Participatieve projecten werken beter, worden beter onderhouden en zijn duurzamer alleen al omdat ze langer meegaan. De campagne die de Stad Brussel al enkele jaren voert binnen het wijkcontract Bloemenhof “Aux arbres citoyens!” is een lovenswaardig begin, maar steunt

nog te veel op occasioneel initiatief en kadert te weinig in een globale aanpak. Marcel Rijdams FOTO’S: WIJK GROENTETUIN PAPENVEST EN BINNENTUIN IN DE HOPSTRAAT

Résumé en français

L’air de la ville rend libre, mais cet air est-il également sain? Qui pense ville, pense particules fines, nuisances sonores, pénurie d’espaces verts, sécurité, propreté, rayonnements électromagnétiques, nuisances olfactives et pollution du sol. Outre les aspects physiques, il y a également l’importance des aspects mentaux et sociaux de la ville. La participation, la sécurité et les contacts sociaux sont d’un intérêt vital pour la convivialité des quartiers. La présence d’espaces verts dans la ville est généralement mise en avant comme un facteur de santé. Force est de constater la pénurie d’espaces verts dans les quartiers densément peuplés qui en ont le plus besoin. Une stratégie coordonnée en matière d’espaces verts fait défaut la plupart du temps. Les espaces verts doivent pouvoir contribuer à la santé et à la viabilité des quartiers. Une politique cohérente des espaces verts est une condition nécessaire mais non suffisante.

DE OPROEP VAN DE MAAND >IDEEËN VOOR EEN GEZONDER STADSCENTRUM

Je kan de laatste tijd geen krant of tijdschrift openslaan of het televisiejournaal bekijken zonder dat een of andere zelfverklaarde expert je om de oren slaat met gezondheidstips en staat te zwaaien met de zoveelste wetenschappelijke studie, die aantoont dat wat je al je hele leven lang eet eigenlijk puur vergif is. Niet meer en niet minder. Onlangs nog stond op de cover van Le Vif-L’Express in grote letters “Faut-il avoir peur du grand méchant lait?”, alsof het heerlijk witte vocht plots gemetamorfoseerd was tot een groot en kwaadaardig monster. De Nederlandse Gezondheidsraad verkondigt met grote stelligheid dat vers geperst fruitsap even slecht is als pure cola. Onze zekerheden met betrekking tot wat al dan niet gezond is, worden op die manier “vakkundig” naar het rijk van de illusies verwezen. Er is nu zelfs een nieuw woord bedacht om de onzekerheid uit te drukken die mensen treft die niet weten wat nu al dan niet gezond is: dieetverwarring. Stel nu even dat we al deze onheilsberichten ernstig nemen. En als we met deze alarmerende berichten in het achterhoofd een wandeling door het stadscentrum maken, dan is er uiteindelijk maar één conclusie mogelijk: het centrum van Brussel moet een van de ongezondste plekken ter wereld zijn. Vergeleken met het stadscentrum is het van fijn stof vergeven Meiserplein een verademing. De kans dat u sterft aan de ziekenhuisbacterie in een of ander Belgisch ziekenhuis is niets vergeleken met wat u te wachten staat als u besluit om zich in het centrum van Brussel culinair te laten verwennen. Groot risico Tussen de Beenhouwerswijk en de straten rond Manneken Pis loopt de argelo-

ze toerist het grootste risico: het wemelt daar van handelaars in puur vergif. Om te beginnen is er al dat rood vlees dat hangt te bengelen achter de vitrines van de restaurants in en rond de Been-

houwerswijk. U dacht dat rood vlees een bron was van ijzer, eiwitten en vitamine B12? Dream on, mijn goedgelovige gastronoom: rood vlees, blijkt nu, is kankerverwekkend en zorgt op korte termijn

voor hart- en vaatziekten. We ontvluchten halsoverkop de beenhouwerswijk en slaan de onvolprezen Sint-Hubertusgalerij in. Foute keuze. Het wemelt hier van gifmengers en -verkopers. En ze hebben het lef om dat vergif dan nog aan te bieden in kleurrijk versierde ballotins en op zilveren schaaltjes. In chocolade zit niet alleen suiker en vet, maar ook alkaloïde en dat is naar het schijnt puur vergif. Gifmengers We verlaten de Sint-Hubertusgalerij en nemen onze toevlucht tot de Grote

Markt. Nog meer gifmengers proberen hun waren aan de niets vermoedende en naïeve toeristen te slijten: van Luikse wafels met bergen slagroom, over chocoladefonteinen tot metershoge snoep-

piramides. De goedlachse verkoopsters presenteren ons hun laatste gifmengsels met witte handschoenen, als betrof het artistieke creaties. En hoe dichter u bij het wereldberoemde mannetje komt, hoe groter het aantal winkels die zich specialiseren in gifdelicatessen. Het mag een wonder heten dat zoveel toeristen uiteindelijk tot aan Manneken Pis geraken… Caloriebommen Alle gekheid op een stokje: laten we ons toch even bevrijden van die gezondheidscassandra's. Tast toe, geniet met volle happen van al deze Brusselse lekkernijen. Het stadscentrum is een pays de cocagne dat werkelijkheid is geworden. Toch willen we hier alsnog het voorzorgsprincipe hanteren. Laten we voorzichtig zijn en met mate genieten. En daarom toch nog deze oproep van de maand aan alle maître-queues, hobby-koks, gastronomen en lekkerbekken: zou het mogelijk zijn om ook nog iets anders dan caloriebommen aan te bieden aan onze buitenlandse gasten? De Brusselse gastronomie moet toch meer zijn dan suikers en rood vlees? Laat u even culinair-creatief gaan en stuur ons uw re-

cepten en ideeën voor gezonde “snoepjes”. We denken spontaan aan iets met Brusselse spruitjes. Of een combinatie van witloof en Schaarbeekse krieken, gepresenteerd in een Brussels frietzakje? Schaadt het niet, dan baat het niet. Of het moet zijn dat volgende week een studie verschijnt die zal duidelijk maken dat ook Brusselse groenten en fruit eigenlijk slecht zijn voor onze gezondheid. Ik kan het me niet voorstellen, maar tegenwoordig zijn er geen culinaire zekerheden meer. Daar kan je gif op innemen. Stefan Moens Résumé en français

Après toutes les mauvaises nouvelles concernant la nourriture malsaine à Bruxelles, on arrive à la conclusion: les magasins du centre de Bruxelles vendent du pur poison. Qu’il s’agisse de la viande rouge de la rue des Bouchers ou des fontaines de chocolat à proximité du Manneken Pis. Il est plus qu’urgent que les gastronomes et chefs cuisiniers accueillent les touristes du centre-ville avec des bonbons sains. 9

>BRUSSELS ENSEMBLE LEPORELLO BESTAAT 30 JAAR! Het Ensemble Leporello werd in 1985 gesticht in de Ancienne Belgique. Een belangrijk stuk van zijn geschiedenis is geschreven in Brussel. Het was uitgerekend in De Markten, toen nog een niet-gerenoveerde maar heerlijk bespeelbare ruïne, dat het gezelschap in zijn beginjaren een aantal legendarische producties creëerde en speelde. De naam Leporello verwijst naar de knecht van Giovanni in de gelijknamige opera van Mozart. "Dat is niet toevallig", vertelt Dirk Opstaele, directeur van Leporello, "ons gezelschap had van in het begin affiniteit met opera en teksttheater". Muzikaliteit, ritme, woordkunst, choreografie en vocale orkestratie zijn sleutelwoorden in het oeuvre van het ensemble.

1985 Dirk Opstaele vertelt dat hij al jaren aan het werk was met het operaduo Moshe Leiser en Patrice Courier, toen hij in Alden Biesen, tijdens een Europese zomerschool, een workshop opera begeleidde waar Judith Vindevogel aan deelnam. Van het één kwam het ander: begin 1985 richtte Dirk Opstaele samen met Judith Vindevogel Ensemble Le-

porello op. "We wilden zonder technologie werken: akoestische instrumenten, de menselijke stem en lichaam op een lege scène", vertelt Dirk. "We hebben toen twee producties samen gemaakt. De eerste daarvan, "Herz und Schmerz", creëerden en speelden we in de Ancienne Belgique. Na een tijd vertrok Vindevogel naar theater Walpurgis en ik bleef bij Leporello." Het ensemble is in de loop der jaren sterk geëvolueerd, maar de basiskeuzes, zoals de affiniteit met opera, blijven. Er is vaak zang en koorwerk in de voorstellingen, ons Tsjechov-project wordt zelfs helemaal gezongen. "Dan is er wel eens twijfel: zijn we een theatergroep of een muziekensemble?" Gaten in de vloer In een eerste tijd werd veel in Brussel gespeeld. Op de oude zolders van De Markten, met gaten in vloeren en plafonds en enkel een oude smalle houten wenteltrap om die zolders te bereiken, werden begin jaren negentig drie producties gemaakt: Tartuffe, Tweelingen en Rondpunt. Ook in de Beursschouwburg en de KVS vond het Ensemble een thuishaven. Maar dingen veranderen. "Nu staan we in Brussel met onze Nederlandstalige voorstellingen in CC Woluwe, GC De Kroon, Bronks...", vertelt Dirk verder. Via die weg zijn we dan weer opgenomen in het scholenprogramma van enkele gemeenschapscentra in Brussel. Franstalige of tweetalige voor-

10

MINNEVOZEN 2009 © LEPORELLO

stellingen spelen we in Théâtre 140, in het Huis van Culturen, in de Montagne Magique of de Roseraie. Onze dertigjarige carrière zit vol vreemde bochten. De theaterwereld in Brussel is toch wel een lappendeken van niches, waar je, zonder dat je daar iets aan kan doen, in terechtkomt of uit verdwijnt." We spelen intussen vooral in Vlaanderen en Frankrijk. Maar in heel Europa heeft Leporello stevige partnerships uitgebouwd. Bijvoorbeeld in Ljubljana, vanwaar opgetreden wordt in Kroatië, Slovenië, Hongarije en Duitsland, met straatacts die in het Italiaans, Duits en Spaans worden opgevoerd. In Wallonië en Frankrijk zijn er de coproducties met Cie des Mutants en Angers Nantes Opera. Wachten op Godot Leporello heeft in de afgelopen dertig jaar ruim veertig theaterproducties gemaakt, die in totaal zo'n tweeduizend keer werden opgevoerd. Nu heeft het gezelschap een pool van

dertig acteurs, zangers, dansers en muzikanten. Jaarlijks worden zo'n zeven producties gespeeld, de meeste zowel in het Nederlands als in het Frans en dat zijn zo'n honderdvijftig à tweehonderd voorstellingen per jaar. Sommige titels blijven tot zes jaar op de affiche staan. In dit jubileumjaar 2015 speelt het gezelschap maar liefst tien verschillende stukken. Een bijzondere uitdaging is de enscenering van Wachten op Godot van de Ierse schrijver Samuel Beckett, een gereputeerde "moeilijke tekst" en een zware opdracht voor acteurs. Er bestaan voor het brengen van dit stuk zeer strenge regels, die auteursrechterlijk strikt moeten gevolgd worden. We werken daarvoor een uiterst gedetailleerde spelregie uit, een evenwichtsoefening tussen tragiek en slapstick. De première is voorzien voor februari volgend jaar in Leuven, maar daarna toert de voorstelling en krijgt u hopelijk ook in Brussel de kans om ze te zien. • info: www.leporello.brussels

>MENSENRECHTENPRIJS VOOR MILIEUACTIVISTEN UIT HET ZUIDEN Met 100.000 trokken we eind november (normaal gezien) naar Parijs voor het klimaat. Ook in het Zuiden komen activisten op voor het behoud van hun land en tegen de plundering van natuurlijke rijkdommen. Zij bekopen het soms met hun leven. Volgens een rapport van de ngo Global Witness werden in 2014 maar liefst 116 milieuactivisten vermoord. Dat zijn er gemiddeld meer dan twee per week. Met een nieuwe campagne en bijhorende mensenrechtenprijs wil het actieplatform Stop The Killings aandacht vragen voor deze zorgwekkende evolutie.

VOOR DE LEZERS VAN DE VIJFHOEK

BEZOEK AAN HET KMI

Centraal- en Zuid-Amerika, maar ook Zuidoost-Azië, blijken bijzonder gevaarlijk voor milieuactivisten. Hier zoeken multinationale ondernemingen hun winsten met grootschalige land- en mijnbouwprojecten en met de bouw van stuwdammen. Lokale overheden doen alles om deze activiteiten te faciliteren. Het zijn in eerste instantie de inheemse gemeenschappen die hier de prijs voor betalen. Hun leefomgeving wordt vervuild en de gronden die ze gebruiken raken uitgeput. Vaak worden ze zelfs van hun historische grond verdreven, waardoor ze niet meer in hun levensonderhoud kunnen voorzien.

Verzet hiertegen wordt meestal met geweld in de kiem gesmoord. Activisten worden bedreigd, gearresteerd, mishandeld of zelfs vermoord. Over de daders zijn er wel aanwijzingen, maar in veel gevallen blijven ze ongestraft. Het actieplatform zet vier organisaties in de kijker voor hun buitengewoon engagement. Het publiek bracht in november haar stem uit. Op 10 december, internationale mensenrechtendag, zal om 18u een symbolische optocht plaatsvinden van het Centraal Station naar De Markten, waar de officiële prijsuitreiking doorgaat om 19u. • Info: www.stopthekillings.be

In dit nummer kan een uitnodiging voor een bezoek aan het KMI in Ukkel natuurlijk niet ontbreken. Het Koninklijk Meteorologisch Instituut van België is een federaal Belgisch instituut, dat wetenschappelijk onderzoek uitvoert op het domein van de meteorologie en klimatologie. Het KMI bevindt zich, samen met 2 andere federale instituten (KSB en Bira), op een plateau waar we het klimatologisch park aantreffen dat als referentie geldt voor de klimatologie in België. We bezoeken het park en het weerbureau. Het personeel van de dienst klimatologische en meteorologische inlichtingen zal onze vragen beantwoorden. We nodigen vijftien lezers uit voor dit bezoek, dat ongeveer anderhalf uur zal duren. • Dinsdag 15 december om 14u. Afspraak om 14u aan het KMI, Ringlaan 3, 1180 Brussel. Het KMI is te bereiken met tram 4, richting Stalle, halte Helden. Daar neem je bus 43 richting Sterrenwacht met als eindhalte het KMI. Reservaties (maximaal 2 personen per reservatie) [email protected] 02 512 34 25 11

BERICHTJES VAN HIER EN GINDER

COLOFON VERENIGINGEN EN ANDERE LEUKE ACTIVITEITEN De Vlaamse Club voor Kunst, Wetenschap en Letteren organiseert in december, telkens op maandagavond om 19u45, lezingen in De Markten. Op 7 december bespreekt Patrick Loobuyck zijn boek “de lokroep van IS”, waarin relevante informatie vanuit verschillende perspectieven werd samengebracht en waarmee het debat over Syriëstrijders en radicalisering wordt aangezwengeld. Op 14 december is musicoloog Jos Meersman te gast. Hij zal het hebben over de vriendschap tussen pianist Robert Lortat en Gabriël Fauré. In deze monoloog wordt de tragiek van de Eerste Wereldoorlog herdacht. • Info: www.vlaamseclubbrussel.be [email protected] Club Raval brengt op woensdag 16 december een bezoek aan een bijzonder klassiek concert met de Italiaanse mezzosopraan Cecilia Bartoli, begeleid door het orkest “La Scintilla”. Afspraak om 19u30 aan Bozar, Ravensteinstraat 23, 1000 Brussel. Op donderdag 18 december staat een operette van Jacques Offenbach op het programma. 12

Afspraak om 19u30, Kaaitheater, Sainctelettesquare 20, 1000 Brussel. Zondag 27 december neemt de club deel aan "U zijt wellekome", een gezellige kerstsamenzang. Afspraak om 15u aan de hoofdingang van de Basiliek van Koekelberg. • Info: [email protected] 02 465 98 40 www.ravel.be La Chapelle Royale de Versailles. Muziek geschreven voor de kapel van Louis XIV en Louis XV voor koor, soli en continuo. Op het programma staat werk van Campra, Madin, Du Mont en Delalande. Maak dit prachtige concert mee op zondag 20 december om 16u in de Miniemenkerk, Miniemenstraat 62, 1000 Brussel. Het Brussels Bachkoor zingt onder leiding van Pieter De Moor. Solisten: Erik Van Nevel (bas), Pieter De Moor (tenor), Gunther Vandeven (alt), Kristine Nijs (sopraan) Continuo: Zeljko Manic (orgel), Lies Weyers (gamba). Toegang: 10 euro. • Info & tickets: www.brusselsbachkoor.be

VORMING Centrum Basiseducatie Brusselleer organiseert, in twee korte lessenreeksen, een cursus “wegwijs op je tablet”. Daarin leer je de tablet opstarten, een spelletje spelen en een e-mail schrijven. Ook het installeren van allerlei praktische apps staat op het programma. Het eerste deel van de cursus vindt plaats op 1 december van 10u tot 12u in de Philippe de Champagnestraat 23, 1000 Brussel. • Info: 02 223 20 25 www.brusselleer.be Steunpunt vrijwilligerswerk Het Punt vzw organiseert op dinsdag 8 december van 9u30 tot 16u in ’t Lakenhuis, Lakensestraat 76, 1000 Brussel de cursus “De vrijwilligerswet en omgaan met vertrouwelijke informatie” . • Info & inschrijvingen: www.hetpuntbrussel.be

Werkten aan dit nummer mee: Nora De Kempeneer, Etienne Philips, Hilde Van Geel, Simon Vandewalle, Marcel Rijdams, Arnout Willems, Marleen Janssens, Stefan Moens, Hans Moyson, Werner De Bus, Daan Dessers en Charles Six. Foto’s: De Markten en ingezonden Lay-out en druk: Drukkerij Atlanta Schaffen Oplage: 6.350 Advertentiewerving: De Markten, 02 512 34 25, [email protected] Verantwoordelijke uitgever: Isolde Boutsen De Vijfhoek is het maandblad van De Markten, Oude Graanmarkt 5, 1000 Brussel 02 512 34 25, [email protected], www.demarkten.be

Met de steun van de Vlaamse Gemeenschapscommissie. De Markten maakt deel uit van Cultuurcentrum Brussel. Steun De Vijfhoek: uw steun blijft welkom op rekeningnummer BE62- 433-1147061-61 van De Markten met vermelding "steun De Vijfhoek". Voor het januarinummer van De Vijfhoek zijn teksten en aankondigingen welkom tot uiterlijk 7 december. Openingsuren onthaal: Openingsuren onthaal: maandag tot donderdag van 9 tot 20u, vrijdag van 9 tot 17u en zaterdag van 9 tot 13u (behalve tijdens de schoolvakanties) De Markten is gesloten van 25 december tot en met 3 januari 2016.