Verwaarloosd achterterrein omgetoverd tot een groene weelde Annemarie van Velzen AplusB Arnhem
Kleurrijke oase in hartje stad Utrecht
Aan de statige Maliebaan in Utrecht is bij het nieuwe kantoor van het Oranje Fonds een bijzondere tuin gerealiseerd. Na de grootscheepse renovatie van het huis is ook de tuin flink aangepakt. Waar eerst barakken stonden met een rommelige parkeerplaats en brokkelige muren is nu een kleurrijke oase verschenen waar parkeren en verblijven goed samen gaan. Glooiende heuvels, een slingerend beekje en drie prinsessenlinden
Voorjaar 2009 is de 2.000 m2 grote tuin opgeleverd in opdracht van het Oranje Fonds in Utrecht. Het ontwerp uit 2007 is van Landlab, studio voor Landschapsarchitectuur uit Arnhem. De uitvoering was in handen van Heimans Sport en Groen. Zij doen ook het tweewekelijkse onderhoud van de tuin en dat van de buren. Het beplantingsplan is van Climmy Schneider, ontwerp tuin en landschap.
nodigen uit om een korte wandeling te maken of met je laptop neer te strijken in de schaduw van een 150 jaar oude beuk. Drie verhalen vanuit verschillende invalshoeken van opdrachtgever, uitvoerder en ontwerper.
Google Oranje Fonds vanuit de lucht
24
GROEN
Na telefonisch contact met het Oranjefonds aan de Maliebaan 18 in Utrecht is de tuin op afspraak te bezichtigen.
Ronald van der Giessen (Oranje Fonds):
Het pand zelf
‘Oranje Fonds werkt thuis ook samen met de buren’ ‘Het Oranje Fonds staat voor samenhang in de buurt. Dat hebben we ook toe kunnen passen bij ons eigen kantoor. Vanaf het begin hebben we in goed overleg met zeven aangrenzende percelen een landschappelijke tuin kunnen realiseren. De boomkruinen van de buren geven zelfs extra diepte aan onze tuin. En andersom. De tuinmuur is gezamenlijk hersteld en hier en daar is recht van overpad aangepast waardoor er achter in de tuin ruimte kwam voor een mooie lommerrijke zit op zwerfkeien.’ Aan het woord is Ronald van der Giessen, directeur van het Oranje Fonds. Dit particuliere fonds is opgericht ter ere van het huwelijk van prins Willem-Alexander en prinses Maxima in 2002 en zet zich in voor betrokkenheid in de samenleving. Zij organiseert onder andere NL DOET, de burendag en de jaarlijkse uitreiking van de Appeltjes van Oranje door prinses Maxima. Tuin waaiert uit
‘Een van de uitgangspunten is het gedicht van Marsman: “Denkend aan Holland zie ik brede rivieren traag door oneindig laagland gaan”. Dat is,
zelfs op deze kleine oppervlakte van tweeduizend vierkante meter, echt gelukt. De landschapsarchitecten van Landlab zijn uit drie bureaus geselecteerd en hebben er een grote lijn in weten te brengen. Samen met de praktische eisen en veel gevoel voor perspectief waaiert de tuin zich uit als een landschap. Als Oranje Fonds hebben we veel ontvangsten. Landlab kwam met het voorstel van een veranda waardoor je vanuit de tuinzaal via een hardstenen terras zo de tuin inloopt. Het parkeren van auto en fiets is achterin opgelost onder een robuuste pergola achter een beukenhaag. Onze bezoekers komen wandelend door de tuin via onze zijdeur bij ons binnen.’ Huiselijk kantoor
Ook het huis van honderdvijftig jaar oud heeft een metamorfose ondergaan. De renovatie was in handen van bureau Heyligers D+P uit Amsterdam. Van der Giessen: ‘Het huis heeft de status van Rijksmonument, waardoor alle ingrepen zorgvuldig moesten gebeuren. Na onderzoek van een kunsthistoricus zijn een aantal elementen hersteld
GROEN
In drie interviews belichten de opdrachtgever, uitvoerder en ontwerper elk vanuit hun eigen perspectief hoe de bijzondere tuin bij het nieuwe kantoor van het Oranje Fonds aan de Maliebaan in Utrecht werd gerealiseerd.
25
maar hebben we ook moderne kunstwerken toegevoegd. Zoals het glas in loodraam over drie verdiepingen aan de zijkant van het huis. Naast ingetogen chique ademt het kantoor ook huiselijkheid uit. Voordat het in 1920 als kantoor in gebruik werd genomen was het een woonhuis van een adellijke Utrechtse familie.’
Gedicht op het hek met de buren:
Het volgende dubbelgedicht is aan beide zijden van het hek dat tussen de twee tuinen staat te lezen is. Het is als geheel te lezen, maar ook om en om als twee afzonderlijke gedichten: Sleutels
Hek als kunstwerk
Onder: Plantekening uit 2008; het ontwerp is Landlab, studio voor Landschapsarchitectuur in Arnhem. Rechts: Schematische weergave van de indeling, die tot dwalen en ontmoeten inspireert.
‘Naast dat we genieten van de drie prinsessenlinden, de bloemenguirlandes en het beekje vind ik de samenwerking met onze buren het meest bijzonder,’ aldus Ronald van der Giessen. ‘We hebben een prachtig hek laten ontwerpen door Linda Verkaik met een gedicht van stadsdichter Ingmar Heytze er op. Als we veel mensen over de vloer hebben, zetten we het hek open en kunnen we bij de buren parkeren. Het ontwerp is zo dat het niet storend is dat er auto’s doorheen rijden. Er is een speciaal asfalt gebruikt dat visueel doorloopt in de tuin. De golvende lijnen zorgen er vanzelf voor dat auto’s langzaam gaan rijden. Het is een tuin die aan alle kanten klopt met veel aandacht voor detail. Huis en tuin zijn één en versterken elkaar.’
Bewerkte vlonder.
26
GROEN
Vandaag begin ik aan een tuin Varens in de schaduw waken in het midden staat een hek de tijd groeit er vanzelf doorheen niets trekt zich er iets van aan de wereld raakt voorgoed verbonden hier en daar bestaan alleen maar waar het hek zichzelf omhelst voor wie dit nog niet begrijpt de grond gaat diep, de lucht is vrij alles is van licht gemaakt alles is van licht gemaakt Ingmar Heytze
Wim Lentink en Rik Berkhout (Heimans Sport en Groen):
Een kijkje tijdens de uitvoering van het project.
‘de tuin ligt er nu bij alsof het altijd zo is geweest’ ‘De aanleg was een flinke klus waar we met veel plezier aan gewerkt hebben,’ aldus Wim Lentink en Rik Berkhout van Heimans Sport en Groen.‘We blijven betrokken want we doen ook het onderhoud. Dat betekent dat we twintig keer per jaar het gras maaien en iedere twee weken langskomen om te wieden, de waterloop schoon te houden en alles weer even na te lopen. Dat doen we ook bij de buren op nummer 16.’ Waterkelders van voor de waterleiding
‘Een opdracht als deze doen we met meerdere medewerkers binnen Heimans. Na uitleg van de landschapsarchitecten heeft onze calculator alles doorgerekend. We zijn uitgegaan van een gesloten grondbalans en moesten rekening houden met honderdvijftig jaar oude waterkelders onder het maaiveld. Deze opvang van hemelwater gebruiken we bij de doorstroming van het beekje. Ook de veranda met glazen overkapping is een nieuw element aan de gevel van het huis. We hebben het op tien poeren gezet om te voorkomen dat het verzakt.’
Grond geploft voor rode beuk
‘Tijdens de aanleg zijn er altijd momenten waarop je opnieuw beslissingen moet nemen. Het kantoor was al in gebruik. Zo moesten er steeds tien parkeerplaatsen op de bouwplaats beschikbaar blijven voor het personeel. Ook de monumentale bomen, waaronder een rode beuk van honderd jaar oud, vroegen extra aandacht. Deze beuk heeft door Copijn extra tuidraden gekregen en is met jute ingepakt nadat de oude kastanje ernaast omgevallen was. De grond er omheen is ‘geploft’ om er meer zuurstof in te brengen en we hebben de voedingsomstandigheden verbeterd.’ Aan het woord is Rik Berkhout. Hij had de leiding tijdens de uitvoering. Sinds kort woont hij in de buurt van de Maliebaan en gaat hij er geregeld even kijken. Het onderhoud is in handen van zijn collega Gerard Heitink. Bergrind in het asfalt
Via het entreehof komen er auto’s binnen rijden. Dat stelt speciale eisen aan de verharding. Op de paden in de siertuin ligt een zandkleurig berg-
GROEN
27
grind. Het gedeelte waarover de auto’s rijden is van decoflex. Een decoratief asfalt waarin hetzelfde natuursteen verwerkt is. In het entreehof ligt een typisch Utrechts klinkertje: de paarse drieling. Op het laatst is er toch nog besloten om verlichting aan te brengen. Zowel functioneel op alle hoeken
van de rijbaan als in de nutstuin. Schijnwerpers lichten de drie prinsessenlinden van onderen aan. Wim Lentink: ‘We zijn vier tot vijf maanden bezig geweest om de tuin aan te leggen. In het begin was het een grote bouwput. Nu ligt de tuin erbij alsof het altijd zo geweest is.’
De drie linden zijn opgedragen aan de drie prinsessen Amalia, Alexia en Ariane. Inzet: De tuin, gezien vanuit een hoog standpunt.
Bram Breedveld (Landlab):
‘Lusthof voldoet aan praktische eisen’ ‘Een lusthof met drie prinsessenlinden dat ook voldoet aan praktische eisen, zoals parkeren en opslag. Een lommerrijke tuin als contrast met de drukke Maliebaan. Dat was ons beeld bij het ontwerpen van deze verborgen stadstuin in Utrecht.’ Bram Breedveld heeft samen met Ed Joosting Bunk, beide van studio Landlab uit Arnhem, een verwaarloosd achterterrein omgetoverd tot een groene weelderige oase. Langs alle zijden maakt het contact met de aangrenzende tuinen. Zo komt er diepte in en nodigt het uit om er te wandelen of neer te strijken.
28
GROEN
Huis en tuin zijn één
‘Wij ontwerpen altijd met meerdere varianten. Zo scherpen we onze gedachten en maken we alle mogelijke kansen inzichtelijk,’ vertelt Bram Breedveld. ‘De opdrachtgever kan afgewogen keuzes maken waardoor het uiteindelijke plan meer draagvlak krijgt. Wij willen meer dan een mooie kijktuin met auto’s langs de rand en een hagentuin in het midden. Door huis en tuin als één geheel te benaderen en alles, ook de tuinen van de buren, mee te laten doen is het gelukt om er een zekere grandeur in te brengen. De monumentale bomen en de oorspron-
kelijke tuinmuur dragen hier ook aan bij. Vanuit de tuin kijk je anders naar het huis en andersom. Het huis was nogal gesloten aan de achterkant.Wij hebben het geopend met een veranda als verbinding tussen huis en tuin.’ Alles meandert en stroomt
Na veel discussie is gekozen voor de klassieke drie-
deling. Het perspectief bouwt zich naar achteren op. Dat beeld versterkt zich omdat de gehele breedte van het perceel is benut. De ruimte bij de zijdeur is het entreehof, daarachter ontvouwen zich de veranda, de siertuin en de nutstuin. De nutstuin of het erf ligt verscholen achter een beukenhaag. Hier zijn alle praktische zaken als parkeren en opslag te vinden. In de siertuin golft, meandert en stroomt
Een blik in de vrolijk ogende tuin tijdens het voorjaar.
Vanuit de tuinzaal loop je via deze veranda over een hardstenen terras zo de tuin in.
GROEN
29
Van boven naar onder: De meanderende beek nodigt uit voor een wandeling naar een verstilde bron. Het parkeerprobleem werd opgelost door de creatie van een robuuste pergola achter een beukenhaag. Deze stilteplek biedt onder andere een mooie lommerrijke zit op zwerfkeien.
alles. Over de drie grasheuvels liggen sierlijke guirlandes met oranje en witte bloemen: in het vroege voorjaar grote Sneeuwklokjes met daarna witte Narcissen met oranje hart en later oranje Tulpen en Daglelies. De borders rondom bestaan uit een combinatie van verschillende soorten Cornus, Helleborus, Euphorbia en Geranium. Perspectief van alle kanten
‘Vanaf de bovenverdiepingen van het kantoor is het een kijktuin. Daar is goed te zien hoe het perspectief doorwerkt en materialen en verhoudingen in elkaar grijpen.We hebben het vooral ontworpen op de beleving in de tuin zelf. Medewerkers en bezoekers kunnen er op verschillende manieren doorheen bewegen. De meanderende beek nodigt uit tot een wandeling naar een verstilde bron. Een rustige plek om in de schaduw te zitten en een ander gesprek te voeren dan aan een vergadertafel. Dat geldt ook voor het houten podium. Daar is een stopcontact voor een labtop. Zelfs de grasheuvels zijn bedoeld om languit naar de boomkronen en de wolken te kijken. Zo kijk je aan de voet van de prinsessenlinden weer terug naar het huis en is de cirkel weer rond.’ Prinsessenlinden
De drie linden zijn opgedragen aan de drie prinsessen Amalia, Alexia en Ariane. Ze staan bij elkaar op een van de grasheuvels. De soort is Tilia Henryana op een onderstam van Koningslinde Tilia pallida. Ze zijn gekozen vanwege hun decoratieve bladeren, en een lange uitbundige bloei. Ze hebben geen last van ‘druipen’ en worden niet al te groot.
30
GROEN
