GROEP 7-8
75
DXXba\\`^\ek\c\jZffg Kijken naar het heelal k`a[j[lli
c\j[f\c\e
Y\ef[`^[_\[\e
65 minuten
De leerling:
äIRWRWHOHVFRRSELMODJH äVWXNNHQSYFEXLVYDQ
b\ie[f\c\e
ä weet dat de uitvinding van de telescoop voor bewijzen heeft gezorgd dat de aarde
1 en 45
FPODQJPHWHHQ diameter van 40 mm
niet het middelpunt van het
äVWXNNHQSYFEXLVYDQ
heelal is
FPODQJPHWHHQ
ä weet dat je met een telescoop meer detail van een voorwerp ziet
diameter van 32 mm äOHQ]HQQXPPHU äOHQ]HQQXPPHUD
ä weet dat een lens meer
äJDIIHUWDSH
YHUJURRWQDDUPDWHGHEUDQG
äGXQNDUWRQ
puntsafstand kleiner is
äOLQLDDO äVFKDUHQ
\`e[gif[lZk
ä $SDSLHU
äHHQWHOHVFRRSYRRU
ä ]RQRIODPS
iedere leerling
äHYHQWXHHOKROSLMSMH
MffiY\i\`[`e^ Haal voor de activiteit De telescoop de foto van de telescoop uit de bijlage. Zorg voor de activiteit Telescoop maken voor de juiste lenzen. Deze zijn van het merk Astromedia te verkrijgen bij Ipacity. Lens nummer 2 heeft een diameter YDQPLOOLPHWHUHQHHQVWHUNWHYDQ/HQVQXPPHUDKHHIWHHQGLD meter van 40,0 millimeter en een sterkte van +5,6.
;\k\c\jZffg10 min. De leerlingen maken opdracht 1 van het doeblad. Vertel hierna dat een tele scoop een instrument is, waarmee je meer detail van voorwerpen kunt zien. Laat de foto van de telescoop zien. Leg uit dat er vroeger werd gedacht dat de aarde het centrum van het heelal was. Er was een aantal geleerden dat door berekeningen tot de conclusie kwam dat dit niet het geval was. De uitvinding van de telescoop zorgde voor bewijzen dat de aarde en andere planeten om de zon draaien. De leerlingen maken een telescoop.
PAGINA
475 äKijken naar het heelal äLES 75
Ter info. In les 35 maken de leerlingen ook een telescoop, maar een andere dan in deze les.
K\c\jZffgdXb\e30 min. Verdeel de leerlingen in tweetallen. In deze tweetallen denken ze na over de bouwtekening van hun telescoop. Waar moet de telescoop eigenlijk aan voldoen? Bespreek de eisen: ä PHWGHWHOHVFRRSPRHWMHPHHUGHWDLOYDQHHQYRRUZHUSNXQQHQ]LHQ KLMKHHIW««QRIPHHUGHUHOHQ]HQQRGLJ
Tip. De leerlingen kunnen hun telescoop versieren. Ze kunnen er bijvoorbeeld een waarschuwingssticker opplakken om niet in de zon te kijken.
ä PHWGHWHOHVFRRSPRHWMHVFKHUSNXQQHQVWHOOHQKLMPRHWNXQQHQEHZHJHQ ä GHWHOHVFRRSPRHWVWHYLJ]LMQ Uiteindelijk maakt iedere leerling een eigen telescoop. De leerlingen vullen opdracht 2YDQKHWGRHEODGLQ+HOSGHOHHUOLQJHQELMKHWPDNHQYDQGHERXZ tekening. Vraag als alle bouwtekeningen klaar zijn of de leerlingen deze aan de klas willen laten zien. Geef hier samen met de andere leerlingen commen taar op. Kan er nog iets beter? De leerlingen die nog iets moeten verbeteren, doen dat. Houd wel in de gaten dat ze niet al hun tijd stoppen in het maken van een bouwtekening, waardoor ze geen tijd meer over hebben om de telescoop te maken. Controleer of hun bouwtekening na de verbeteringen klopt. Geef de leerlingen de materialen die ze nodig hebben. Help de leerlingen waar nodig bij het maken van de telescoop. De zwarte tape moet zo geplakt worden dat de smallere buis nog kan bewegen, maar wel ‘blijft KDQJHQÝLQGHEUHGHSYFEXLV/HJDDQGHOHHUOLQJHQXLWGDW]HELMGHEHYHVWLJLQJ van de grote lens ervoor moeten zorgen dat er niet te veel tape op de lens komt. Door een holpijpje te gebruiken worden er twee exact dezelfde gaten in het karton gemaakt. Het is ook mogelijk om de gaten met een passer en een schaar te maken. Let erop dat deze gaten kleiner zijn dan de lens. Het uiteinde van de VPDOOHSYFEXLVLVGHNDQWGLHMHWHJHQMHRRJKRXGWRPGRRUGHWHOHVFRRSWHNLMNHQ
N\ibk[\k\c\jZffg610 min. De leerlingen vullen opdracht 3 in. Bespreek de antwoorden. Als de leerlingen door de telescoop kijken, zien ze meer detail van voorwerpen. Om een scherp EHHOGWHNULMJHQPRHWHQ]HGHVPDOOHEXLVLQRIXLWVFKXLYHQ2PGDWHUWZHH bolle lenzen in de telescoop zitten, zien de leerlingen het beeld omgekeerd. De leerlingen veranderen eventueel iets aan hun telescoop om deze beter te laten werken.
?f\n\ib\ec\eq\e615 min. *HHIHONWZHHWDOGHWZHHOHQ]HQHQHHQYHO$SDSLHU'HOHHUOLQJHQJDDQQDDU buiten of gebruiken een lamp om uit te zoeken hoe een lens lichtstralen breekt. Ze vullen opdracht 4 van het doeblad in. Lenzen breken lichtstralen die erop vallen. Als de stralen recht op de lens val len, komen ze allemaal samen in een bepaald punt. Dit punt heet het brandpunt. Dit brandpunt is op papier zichtbaar te maken. Als de lichtstip op het papier fel is, valt het brandpunt van de lens samen met het papier. Als het licht vager is, is het papier te hoog of te laag. Hierdoor wordt duidelijk waarom je een telescoop LQHQXLWPRHWVFKXLYHQ
PAGINA
476 äKijken naar het heelal äLES 75
GROEP 7-8
DXXba\\`^\ek\c\jZffg
A\dXXbk\\ek\c\jZffg%
1
De telescoop
C\\j[\k\bjk_`\ife[\i%
[f\YcX[
75
Een telescoop is een instrument waarmee je meer detail van verre voorwerpen kunt zien. De naam telescoop komt uit het Grieks. Het betekent ‘ver kijker’. Een telescoop bestaat uit ten minste twee lenzen. In het jaar 1608 is de telescoop uitgevonden. Wie de telescoop als eerste uitvond, is niet bekend. Het was Zacharias Jansen of Johannes Lipperhey. Deze mannen waren Nederlanders en woonden in Middelburg. De telescoop werd gezien als hulpmiddel om tijdens de oorlog de vijand van een afstand aan te zien komen. Galileo Galilei was de eerste die de telescoop gebruikte om het heelal te bekijken. Hij ontdekte dat er kraters op de maan zijn en dat Saturnus ringen heeft. Ook ontdekte hij dat de aarde niet het middelpunt van het heelal is.
X
NXkblea\d\k\\ek\c\jZffg6
jZ_i`a] ?@
Y
N`\_\\]k[\k\c\jZffgl`k^\mfe[\e6
jZ_i`a] ?@
PAGINA
477 äKijken naar het heelal äLES 75
Z
NXXifd`j[\k\c\jZffgqfËeY\cXe^i`ab\l`km`e[`e^^\n\\jk6
2 Telescoop maken
NXk_\Ya\ef[`^6
)jklbb\egmZ$Yl`j#(Yi\[\#(jdXcc\
c`e`XXc
)c\eq\e)\e/X
gfkcff[
^X]]\ikXg\
jZ_XXi
[lebXikfe
\m\ekl\\c1_fcg`aga\
NXk^Xa\[f\e6
( DXXb\\eYflnk\b\e`e^%CXXk_`\ifgq`\e_f\a\[\k\c\jZffg^XXkdXb\e%
C\\jmXek\mfi\e[\Y\jZ_i`am`e^mXeX]jkXg)fg[\mfc^\e[\YcX[q`a[\
[ffi\eb`abeXXi[\k\b\e`e^\e%>\Yil`b\\egfkcff[\ec`e`XXc\edXXb
[\Yflnk\b\e`e^%JZ_i`a]Y`a[\Yflnk\b\e`e^n\cb\Y\ef[`^[_\[\ea\
_\Yk^\k\b\e[%
dXXb ?@
PAGINA
478 äKijken naar het heelal äLES 75
) GXb[\jdXcc\gmZ$Yl`j%GcXbkXg\fd[\Yl`jkfk[Xk[`\^f\[gXjk`e
[\^ifk\i\Yl`j%C\kfg1a\df\k[\[lee\Yl`jn\c_\\e\en\\iblee\e
Y\n\^\e\e_`adf\kYc`am\eq`kk\eXcj[\k\c\jZffgjZ_l`ejkXXk
B`ab^f\[eXXi[\k\b\e`e^_`\iYfm\e%
* GXb[\^ifk\c\ej%GcXb[\q\d\kkXg\XXe_\kl`k\`e[\mXe[\^ifk\Yl`j%
Qfi^[Xk\i^\\ekXg\fm\i_\kd`[[\emXe[\c\ejbfdk%
+ GXb_\kbXikfe\e[\jdXcc\gmZ$Yl`j%Q\k[\gmZ$Yl`ji\Z_kfgfg_\kbXikfe
\eki\bd\kgfkcff[[\fe[\ibXekfm\i%;f\[`kkn\\b\\i%
PAGINA
479 äKijken naar het heelal äLES 75
, Be`g[\kn\\Z`ib\cjl`k%C\^[\Z`ib\cjfg\cbXXi%JcXd\k_\k_fcg`aga\
`e_\kd`[[\emXeY\`[\Z`ib\cj\\e^Xk%F]be`gkn\\\m\e^ifk\Z`ib\cjl`k#
qfXcjfg[\k\b\e`e^fe[\iXXe[\mfi`^\YcX[q`a[\%
- GXbel[\jdXcc\c\ej%C\^[\q\kljj\e[\kn\\Z`ib\cjbXikfefg[\gc\b
d\k[\^Xk\e%GcXb[\bXikfee\eZ`ib\cjmXjkd\kgcXbYXe[%;\c\ejq`kel
kljj\e[\kn\\^Xk\e`e%
. GcXb_\kbXikfed\k[\c\ejXXe_\kl`k\`e[\mXe[\jdXcc\gmZ$Yl`j%
/ JZ_l`][\jdXcc\Yl`j`e[\^ifk\Yl`j%Qfi^\imffi[XkY\`[\c\eq\e
XXe[\Yl`k\ebXekq`kk\e%
A\k\c\jZffg`jbcXXi
3 Werkt de telescoop? X
B`abd\ka\k\c\jZffgeXXi\\emffin\ig%
Q`\a\_\kmffin\igd\k\\ejZ_\ig6aX&e\\
Y
B`abef^dXXcjeXXi_\kq\c][\mffin\ig%
JZ_l`][\jdXcc\Yl`jmXea\k\c\jZffg`e\el`k%
Q`\a\_\kmffin\igjZ_\ig6aX&e\\
GifY\\i_\ke\kqfcXe^kfka\_\kY\\c[jZ_\igq`\k%
Z
NXkmXcka\fgXXe_\kY\\c[[Xka\q`\k6
[
Q`\a\_\kmffin\ig[`Z_k\iY`af]m\i[\in\^6
C\kfg
A\dX^d\k\\ek\c\jZffgeff`keXXi[\qfeb`ab\e%
QfY\jZ_X[`^a\a\f^\e%
PAGINA
480 äKijken naar het heelal äLES 75
FD:@IB
_\kal`jk\ Xeknffi[
FD:@IB
_\kal`jk\ Xeknffi[
4 Hoe werken lenzen?
A\_\Yke\kkn\\c\eq\e`ea\k\c\jZffg^\q\k%Jfdd`^\d\ej\e_\YY\e
[\_\c\[X^c\eq\emffi_lef^\eq`kk\e1`e_leYi`cf]ZfekXZkc\eq\e%C\eq\e Yi\b\ec`Z_kjkiXc\e[`\\ifgmXcc\e%8cj[\jkiXc\ei\Z_kfg[\c\ejmXcc\e#
bfd\eq\Xcc\dXXcjXd\e`e\\eY\gXXc[glek%;`kglek_\\k_\kYiXe[glek%
A\^XXk[\YiXe[glekjX]jkXe[mXec\eq\eq\c]Y\gXc\e%
NXk_\Ya\ef[`^6
)c\eq\e)\e/X
8+$gXg`\i
qfef]cXdg
NXk^Xa\[f\e6
( 8cj[\qfejZ_`aek#^Xa\eXXiYl`k\e%JZ_`aek[\qfee`\k#[Xeblea\ffb
) C\^\\ejklb8+$gXg`\ifg[\^ife[fe[\i[\c\ej%
* 9\n\\^[\c\ej_\\e\en\\ikfk[Xka\\\ejZ_\igc`Z_kglekfg_\kgXg`\i
_\kc`Z_kmXe\\ecXdg^\Yil`b\e%
q`\k%JZ_\igY\k\b\ek[Xk_\kc`Z_k_\\c]\c`j%
;\X]jkXe[kljj\e_\kgXg`\i\e[\c\ej`j[Xe[\YiXe[glekjX]jkXe[%
+ ;f\[`kmffiY\`[\c\eq\e%
PAGINA
481 äKijken naar het heelal äLES 75
Tip. Bedenk of je beide lenzen op dezelfde hoogte hield toen het beeld scherp was.
X
@j[\YiXe[glekjX]jkXe[mXeY\`[\c\eq\e_\kq\c][\6
aX&e\\
Y
?f\bc\`e\i[\X]jkXe[kljj\e_\kYiXe[glek\e[\c\ej# _f\d\\i[\c\ejm\i^iffk%N\cb\c\ejm\i^iffkd\\i6
c\ej)&c\ej/X
PAGINA
482 äKijken naar het heelal äLES 75
FD:@IB
_\kal`jk\ Xeknffi[
FD:@IB
_\kal`jk\ Xeknffi[
PAGINA
537ä Telescoop Zon äLES X äLES 35, 75