KIJK HOE DE STILTE VERDWEEN
Een korte kroniek van vijf bibliotheken die samen de Zeeuwse Bibliotheek vormen 1859 - 1985 (1992)
KIJK HOE DE STILTE VERDWEEN
Een korte kroniek van vijf bibliotheken die samen de Zeeuwse Bibliotheek vormen 1859 - 1985 (1992)
Middelburg 2005 tweede geheel gewijzigde druk geschreven door Liesbeth van der Doe-van der Geest.
INHOUD
Inleiding
3
Kroniek van de ontwikkelingen van vijf bibliotheken die samen de Zeeuwse Bibliotheek vormen
4
Provinciale Bibliotheek van Zeeland
6
Openbare Bibliotheek van Middelburg
19
Provinciale Bibliotheekcentrale
28
Zeeuwse Centrale Muziekbibliotheek
33
Technische Bibliotheek Zeeland
38
Archieven en documentatie
45
Literatuur
45
INLEIDING In 1995 vierde de Zeeuwse Bibliotheek in Middelburg haar 10-jarig bestaan. Ter gelegenheid daarvan is toen een kleine tentoonstelling gemaakt over de ontwikkeling van het bibliotheekwerk in Middelburg van 1859 tot 1985. Met behulp van foto’s, affiches, boeken, brochures, folders, krantenartikelen en oude bibliotheekmaterialen, zoals een oude filmcatalogus, werd het verhaal in beeld gebracht. Bij de tentoonstelling verscheen ook een korte kroniek over het ontstaan van de Zeeuwse Bibliotheek onder de titel Kijk hoe de stilte verdween. Deze nieuwe brochure draagt dezelfde titel, maar is een geheel vernieuwde versie van de kroniek uit 1995. In het overzicht is nu ook plaats ingeruimd voor de Technische Bibliotheek Zeeland te Vlissingen die in 1992 als vijfde bibliotheek integreerde in de Zeeuwse Bibliotheek. De tekst is verluchtigd met illustraties van gebouwen en mensen en laat de stilte ook via het beeld verdwijnen. De brochure bevat geen complete en uitputtende opsomming van gebeurtenissen, maar biedt een kort overzicht met soms kleine details, die zo karakteristiek zijn voor de geschiedenis van de afzonderlijke bibliotheken. Middelburg 2005, tweede geheel gewijzigde druk. Liesbeth van der Doe-van der Geest.
3
KRONIEK VAN DE ONTWIKKELINGEN VAN VIJF BIBLIOTHEKEN DIE SAMEN DE ZEEUWSE BIBLIOTHEEK VORMEN In januari 1985 gaan de deuren van de Zeeuwse Bibliotheek aan de Kousteensedijk in Middelburg open. Enkele maanden later, op 24 april, verricht koningin Beatrix de officiële opening. Het heeft een aantal jaren geduurd voordat de vier (en later vijf) bibliotheken in één gebouw samen gaan. Maar een fusie tussen een wetenschappelijke bibliotheek, een openbare bibliotheek, drie speciale bibliotheken én een provinciale bibliotheekcentrale is nu eenmaal niet eenvoudig. In het verleden zijn diverse pogingen ondernomen om een gemeenschappelijke bibliotheekorganisatie mogelijk te maken. Maar in de jaren 80 van de twintigste eeuw is het dan zover. De Provinciale Bibliotheek van Zeeland, de Openbare Bibliotheek Middelburg, de Zeeuwse Centrale Muziekbibliotheek en de Provinciale Bibliotheekcentrale vormen sindsdien het grootste culturele centrum in de provincie Zeeland: de Zeeuwse Bibliotheek. De vijfde bibliotheek, de Technische Bibliotheek Zeeland, volgt ruim zeven jaar later. De samenvoeging leidt tot een sterke groei. Niet alleen neemt het aantal lezers toe en stijgen de uitleningen, ook de dienstverlening is kwalitatief verbeterd. In de bibliotheeksector verandert veel en de Zeeuwse Bibliotheek kan als grote organisatie die ontwikkelingen goed volgen. Door de automatisering van de catalogus en de administratie kan het publiek niet alleen in het gebouw maar ook thuis via internet naar informatie zoeken en diverse collecties raadplegen. De Zeeuwse Bibliotheek is in Zeeland de enige bibliotheek op wetenschappelijk gebied, maar ze fungeert tevens als openbare bibliotheek voor de gemeente Middelburg: een unieke combinatie. Naast een wetenschappelijke collectie bezit de bibliotheek dus ook recreatieve lectuur. Bovendien is er een aparte afdeling ‘muziek’ en heeft het Zeeuws Documentatiecentrum specifieke verzamelingen over Zeeland. Naast boeken worden steeds meer nieuwe materialen in de bibliotheek geïntroduceerd, zoals cd-roms en dvd’s en via internet kunnen nieuwe elektronische bestanden geraadpleegd worden, bijvoorbeeld de Beeldbank Zeeland, waarin foto’s, affiches en prentbriefkaarten over Zeeland zijn opgenomen.
4
Op 28 januari 1985 opent de Zeeuwse Bibliotheek de deuren. (Foto Zeeuws Documentatiecentrum/Zeeuwse Bibliotheek Middelburg)
5
PROVINCIALE BIBLIOTHEEK VAN ZEELAND 1859 Op 11 februari vindt de oprichting plaats van de Provinciale Bibliotheek van Zeeland. Grote promotor voor de instelling van een wetenschappelijke bibliotheek is mr. G.A. Fokker, lid van het College van Gedeputeerde Staten van de Provincie Zeeland. G.A. Fokker (1811-1878) is werkzaam als advocaat en kantonrechter. Van 1849-1850 en van 1865-1870 zit hij in de Tweede Kamer. Van 1854 tot 1865 en van 1872 tot aan zijn overlijden is hij lid van Gedeputeerde Staten van Zeeland. Tijdens zijn werk ziet hij dat ambtenaren van de Provinciale Griffie kunnen beschikken over zeer vele en kostbare boeken. Een goed overzicht van al deze boeken is er niet. Mr. Fokker vindt ‘een openbare, dat is op gezette dagen voor het publiek toegankelijke, boekerij voor de beoefening en de bevordering der wetenschappen een hoogst wenschelijke zaak’ en stelt voor een wetenschappelijke bibliotheek op te richten. Eind november wordt de Provinciale Bibliotheek, ondergebracht in een gedeelte van het Abdijcomplex, het huis Zierikzee, opengesteld voor het publiek. Het boekenbezit van de Provincie is door schenkingen nog verder uitgebreid. Diverse ambtenaren worden met het beheer van de bibliotheek belast. 1860 Van de hand van mr. Fokker verschijnt de eerste catalogus. Daarna volgen aanpassingen en aanvullingen in 1861, 1863 en 1876. 1878 J. Broekema wordt tot bibliothecaris benoemd. Hij is de eerste bibliothecaris van de Provinciale Bibliotheek en vervult tevens de functie van adjunct-archivaris bij het Provinciaal Archief. J. Broekema (1846-1928) werkt in de periode 1869-1873 bij het lager onderwijs in Zierikzee en is van 1873-1877 leraar geschiedenis en aardrijkskunde aan de Rijks Hogere Burgerschool te Middelburg. 1892 Broekema publiceert zijn Catalogus van de pamfletten, tractaten, enz. aanwezig in de Provinciale Bibliotheek van Zeeland, eerste deel 1568-1795.
6
1898 Vanwege ruimtegebrek wordt voorgesteld de bibliotheek te verplaatsen naar een eigen pand. Gedeputeerde Staten vinden het pand Lange Delft, wijk H nr. 12, gebouwd door architect J.P. Baurscheit de Jonge, het meest geschikt als nieuw onderkomen. In het gebouw kunnen twaalf bibliotheekzalen en een aparte kamer voor de bibliothecaris worden ingericht. Op 14 juli wordt tot de aankoop ervan besloten. 1899 De bibliotheek zetelt in grote statige kamers aan de Lange Delft. Om het boekenbezit nog meer uit te breiden wordt een overeenkomst gesloten met het Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen en de Maatschappij voor Geneeskunst, afdeling Walcheren. Beide instanties staan hun boekerij in bruikleen af aan de bibliotheek, zodat het voor meer mensen mogelijk wordt ook die boeken te raadplegen.
Het gebouw van de Provinciale Bibliotheek aan de Lange Delft, ca. 1900. (Foto Zeeuws Documentatiecentrum/Zeeuwse Bibliotheek Middelburg)
7
1904 Het Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen geeft haar belangrijke en fraaie handschriftenverzameling in bruikleen aan de bibliotheek. 1905-1911 Bibliothecaris Broekema maakt een nieuwe catalogus in vijf delen. Zijn catalogus is systematisch opgezet. Eindelijk is er een goed overzicht van het boekenbezit van de Provinciale Bibliotheek. Broekema vraagt voor het eerst bij andere bibliotheken in Nederland boeken te leen. 1911 Bibliothecaris Broekema gaat met pensioen. Zijn belangstelling is altijd uitgegaan naar het socialisme. Het is niet verwonderlijk dat het aantal boeken over dat onderwerp sterk is uitgebreid. Daarnaast heeft Broekema ook een prachtige collectie pamfletten bijeengebracht. Tot nieuwe bibliothecaris wordt de gemeentearchivaris van Middelburg, W.O. Swaving, benoemd. Beide functies blijft hij naast elkaar vervullen. W.O. Swaving (1855-1918) drukt een eigen stempel op de bibliotheek. Hij behoort tot de kring van links-socialisten, is uitstekend thuis in de geschiedenis en houdt zich steeds op de hoogte van nieuwe geestesstromingen. Hij heeft een moderne visie op het bibliotheekwerk en stelt zich ten doel de lezerskring te vergroten. Hij wil niet alleen geleerden bereiken, maar ook ‘de breede kring onzer burgerij’. In feite voert hij een pleidooi voor een vermenging van wetenschappelijke literatuur en populaire literatuur over wetenschap. In het jaarverslag van 1912 is deze visie terug te vinden. Heel toevallig wordt in dat jaar ook de Openbare Leeszaal en Bibliotheek in Middelburg opgericht. Volgens bibliothecaris Swaving moet de Provinciale Bibliotheek een maatschappelijke functie vervullen. Elke lezer moet geholpen worden en daarbij wordt niet naar leeftijd of rang gekeken. De bibliotheek is onder zijn leiding geen elitaire bibliotheek voor enkelen, maar staat open voor een ieder die kennis wil opdoen. Hij maakt er een ‘cultureel centrum’ van. Dat alles maakt hem zo geschikt voor het ambt van bibliothecaris. Swaving is zeer ingenomen met de collectie Henri Tak: circa 1200 jeugdboeken uit de periode 1840-1880, waarvoor hij een aparte catalogus samenstelt. De bekende Zeeuwse dichter en kunstenaar J.C. van Schagen, oud-leerling en bewonderaar van Swaving, schrijft over hem: ‘Hij ontvouwde je de schatten van de bibliotheek, speciaal die van het legaat Tak: hij liet het Breviarium Grimani bewonderen en er kwam bijvoorbeeld een prachtige Swift op de proppen, die heel wat uitgebreider en zilter was dan die van vaders kast’. 8
In de periode 1910-1917 stijgt het aantal bezoekers van 2017 tot 6400. Het aantal uitgeleende boeken groeit van 3000 naar 9000. 1916 Er vinden gesprekken plaats met het bestuur van de Vereniging Openbare Leeszaal en Bibliotheek te Middelburg. Bibliothecaris Swaving past zijn visie toe en neemt plaats in het bestuur, maar trekt zich later toch terug om bij een eventuele samenwerking tussen de bibliotheken geen gemengde belangen te moeten verdedigen. 1918 Bibliothecaris Swaving is overleden. Zijn familie draagt zijn boekerij over aan de Provinciale Bibliotheek: het is een prachtige collectie van moderne letterkunde en vormt een goede aanvulling op het boekenbezit van de bibliotheek. Na de dood van de bibliothecaris solliciteert mw. H.C.M. Ghijsen naar de functie van provinciaal bibliothecaris. Zij schrijft: ‘De oude heer De Casembroot, lid van Gedeputeerde Staten, was op mijn hand, hij wilde liever iemand van links’. De opvolger wordt echter ds. M. van Empel. M. van Empel (1881-1960) is predikant van de Nederlands Hervormde Kerk. Hij wordt in 1906 in Biggekerke bevestigd en in 1910 naar Middelburg beroepen. Daar is hij ondermeer leraar godsdienstonderwijs aan de Rijkskweekschool. Hij is medeoprichter en voorzitter van het bestuur van de Vereniging Openbare Leeszaal en Bibliotheek. Van Empel is, in tegenstelling tot Swaving, geen voorstander van een samenwerking tussen de Provinciale Bibliotheek en de Openbare Leeszaal en Bibliotheek. Hij accentueert het wetenschappelijk karakter van de Provinciale Bibliotheek. Zijn belangstelling gaat uit naar de uitbreiding van werken over Zeeland en boeken over of door Zeeuwen geschreven: de Zelandica. 1919 Het eerste werk van bibliothecaris Van Empel is het maken van een catalogus van de boekerij van W.O. Swaving. De boeken staan in een aparte ruimte: de ‘Swaving-kamer’. Van Empel start ook met het opzetten van een losse kaartcatalogus. 1924 In dit jaar wordt een grote Zeeuwse Letterkundige tentoonstelling georganiseerd.
9
Een blik op het interieur van de bibliotheek tijdens de tentoonstelling, 1924. (Foto Zeeuws Documentatiecentrum/Zeeuwse Bibliotheek Middelburg)
1929 In een artikel in het Geïllustreerde Weekblad Groot-Rotterdam op 6 december wordt aandacht besteed aan het feit dat op elk gemeentehuis in de provincie Zeeland de zevendelige catalogus van de Provinciale Bibliotheek prijkt. Het is voor iedere inwoner mogelijk een boek aan te vragen bij de bibliotheek. Het boek wordt vervolgens gratis opgestuurd naar de aanvrager. 1931 De bezoekers van de bibliotheek kunnen nu ook de kaartcatalogus raadplegen. De alfabetische-, systematische- en trefwoorden catalogus zijn de opvolgers van de zevendelige catalogus. 1935 De bibliotheek viert een klein feestje want het is 75 jaar geleden dat de eerste catalogus verscheen. De amanuensis van de Provinciale Bibliotheek, J. Hoekstra, neemt afscheid. Hij heeft de 65-jarige leeftijd bereikt en gaat met pensioen, na 24 jaren tussen de boeken gewerkt te hebben. 10
Het afscheid van conciërge Hoekstra, met staand van links naar rechts: 7e persoon H. Pieters en 10e persoon ds. M. van Empel. (Foto Zeeuws Documentatiecentrum/Zeeuwse Bibliotheek Middelburg)
1939 De kerkenraden van de Nederlands Hervormde Gemeenten van Middelburg en Vlissingen geven hun boekerijen in bruikleen aan de bibliotheek. De collecties bevatten zeer belangrijke, oude werken op het gebied van theologie. 17 mei 1940 Middelburg wordt gebombardeerd en er ontstaan verschillende branden. Eén van de verwoeste panden is de Provinciale Bibliotheek aan de Lange Delft. De chaos is compleet, er gaan veel waardevolle boeken en handschriften verloren. Het geschatte aantal banden dat is verbrand bedraagt ongeveer 160.000. Het deel dat niet verbrand is, circa 20.000 stuks, raakt gedeeltelijk of zeer ernstig beschadigd door het vuur en het bluswater. Door hulp van assistent-bibliothecaris H. Pieters, die na het vertrek van Van Empel waarnemend-bibliothecaris is geworden, kunnen kostbare werken worden gered. Op de zolder van het gebouw van de Provinciale Zeeuwse Elektriciteitsmaatschappij (PZEM) worden natte en beschadigde exemplaren te drogen gelegd. Slechts enkele boeken kunnen gerestaureerd worden en krijgen een nieuwe band. Na de ramp moet het boekenbezit weer opnieuw opgebouwd worden.
11
De voorgevel van de bibliotheek staat nog overeind, 1940. (Foto Zeeuws Documentatiecentrum/Zeeuwse Bibliotheek Middelburg)
Het drogen van de boeken op de zolder van het PZEM-gebouw, 1940. (Foto Zeeuws Documentatiecentrum/Zeeuwse Bibliotheek Middelburg)
12
De bibliotheek vindt een tijdelijk onderdak in een ruimte in de woning van de assistent-bibliothecaris. Spoedig wordt begonnen met de bouw van een brandvrije kluis voor de kostbare werken en waardevolle Zelandica. 1941 Een pand op de Dam ‘In den Ingelsche Krayert’ wordt ingericht als nieuw onderkomen van de Provinciale Bibliotheek van Zeeland. Het is geen grote behuizing en de boeken moeten opgestapeld worden, maar in dit jaar bezoeken alweer 300 mensen de bibliotheek en worden 2600 boeken uitgeleend. De ‘nieuwe’ boeken worden antiquarisch gekocht, hoofdzakelijk om de lacunes in de collecties op te vullen. Particulieren en bibliotheken schenken zeer veel boeken.
Dam 71: het nieuwe onderkomen van de bibliotheek in 1941. (Foto Zeeuws Documentatiecentrum/Zeeuwse Bibliotheek Middelburg)
De bibliotheek hervat het tentoonstellen van het boekenbezit. In november kunnen de bezoekers kijken naar een expositie van fraaie en beroemde incunabelen, boeken gedrukt tussen 1450 en 1501, en postincunabelen, boeken die gedrukt zijn in de periode 1501-1540. 13
1945 Na de bevrijding schenken veel binnen- en buitenlandse bibliotheken en instellingen boeken. Het Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen krijgt een legaat van mr. Th.G. van Eck, waardoor deze verzameling ook in de Provinciale Bibliotheek terecht komt: bijzonder in deze verzameling zijn de geïllustreerde werken van Gustave Doré. 1949 Vanaf 1941 is het aantal boeken gegroeid met 64.000 stuks en er ontstaan ruimteproblemen. Het pand Dam 71 zit van de nok tot de kelder vol met boeken. Er is een dependance ingericht op de zolder van het kantoor van de Provinciale Waterstaat. Assistent-bibliothecaris Pieters gaat contacten leggen met de Nutsbibliotheken in Tholen, Terneuzen en Zierikzee, zodat ook die bibliotheken voor hun leden boeken kunnen aanvragen bij de Provinciale Bibliotheek. Indien de Provinciale Bibliotheek het gevraagde werk niet in het bezit heeft, wordt het boek elders in Nederland opgevraagd. Dit jaar bezoeken 4200 mensen de bibliotheek. 1950 De bibliotheek is open op iedere werkdag van 10.00-12.30 uur en van 13.30-18.00 uur. De leners kunnen, na legitimatie, de boeken kosteloos meenemen voor een termijn van vier weken. Inwoners van de provincie, die niet in Middelburg wonen, kunnen schriftelijk hun aanvragen indienen: de boeken worden dan portvrij toegestuurd. 1953 De Provinciale Bibliotheek verhuist naar prachtige en sfeervolle zalen in het Abdijgebouw. Assistent-bibliothecaris Pieters wordt officieel benoemd tot bibliothecaris. De bibliotheek krijgt een culturele functie voor geheel Zeeland. H. Pieters (1898-1962) heeft veel bijgedragen aan de opbouw van verschillende collecties, bijvoorbeeld boeken over Zeeland, techniek, beeldende kunst, muziek, letterkunde en theologie. Naast het bibliotheekwerk maakt hij tijd vrij voor het organiseren van tentoonstellingen, het geven van lezingen en het schrijven over de geschiedenis van Zeeland, zoals het standaardwerk Zeeland door de eeuwen heen, samen met de vroegere bibliothecaris ds. Van Empel.
14
De bibliothecaris bezit een fraai werkvertrek, maar gedurende de uitleenuren van de bibliotheek is hij toch altijd te vinden bij de ingang van de bibliotheek, want daar komen de klanten naar boeken vragen. Dat is de ontmoetingsplaats met het publiek en daar kan hij inlichtingen verstrekken. Als de bezoekers alleen maar geïnteresseerd zijn in mooie boekwerken, dan toont hij hen de meest fraaie boeken. 1956 Bibliothecaris Pieters krijgt een koninklijke onderscheiding voor zijn verdiensten voor de Provinciale Bibliotheek. Hij is 40 jaar in dienst en 150 vaste bezoekers schenken hem een boek met handtekeningen en een ‘welgevulde enveloppe voor het maken van een buitenlandse reis’. De aanbieder, de heer Heyse, benadrukt dat de bibliothecaris het geld écht voor zichzelf dient te gebruiken en niet voor de bibliotheek. Pieters biedt tijdens zijn dankwoord alle personeelsleden een zilveren potlood aan. 1959 De Provinciale Bibliotheek bestaat 100 jaar. Ter gelegenheid daarvan wordt een Vereniging van Vrienden van de Provinciale Bibliotheek opgericht. Het doel van de vereniging is het wekken van belangstelling voor boek en bibliotheek in het algemeen en voor die in de Provinciale Bibliotheek in het bijzonder. Met het bijeenbrengen van gelden wil de vereniging schenkingen doen van tijdschriften en boeken. 1961 Nadat bibliothecaris Pieters wegens ziekte vervroegd met pensioen is gegaan, benoemen Gedeputeerde Staten van Zeeland mr. W.D. de Bruine tot bibliothecaris-directeur van de Provinciale Bibliotheek. W.D. de Bruine (1924) is van 1949 tot 1952 archivaris van de gemeente Vlissingen. In 1956 wordt hij benoemd als wetenschappelijk ambtenaar bij de Provinciale Bibliotheek. Het Documentatiecentrum Zeeuws Deltagebied wordt opgericht en wordt een onderdeel van de Provinciale Bibliotheek. Het centrum zal zich sterk maken voor het verzamelen, beheren en toegankelijk maken van documentatiemateriaal betreffende de provincie Zeeland en haar bewoners in verleden, heden en toekomst. Naast boeken worden nu ook collecties van prentbriefkaarten, krantenartikelen, foto’s, dia’s en geluidsmateriaal gevormd.
15
In 1975 wordt het gaaischieten in Westkapelle op videofilm vastgelegd door een medewerker van het Zeeuws Documentatiecentrum. (Foto Zeeuws Documentatiecentrum/Zeeuwse Bibliotheek Middelburg)
1965 De Bruine bepleit de opzet van een speciale technische bibliotheek én een muziekbibliotheek voor Zeeland. Het Provinciaal Bestuur volgt de directeur van de Provinciale Bibliotheek daarin. 1968 De oprichting van de Provinciale Bibliotheekcentrale van Zeeland vindt plaats. De bibliothecaris van de Provinciale Bibliotheek wordt tot directeur benoemd. De Bruine wil door samenwerking hoogwaardig bibliotheekwerk in Zeeland van de grond krijgen.
16
De Technische Bibliotheek Vlissingen en de Zeeuwse Centrale Muziekbibliotheek gaan open. De Provincie neemt deel aan de bibliotheken, maar beide zijn onder gebracht in aparte stichtingen. Specifieke boeken over techniek en muziek uit de collectie van de Provinciale Bibliotheek worden naar de speciale bibliotheken overgebracht. 1969 De poging van De Bruine om een samenwerking te bewerkstelligen tussen alle bibliotheken en tot een bestuurlijke eenheid te komen mislukt. 1973 De Provinciale Bibliotheek laat geen jongeren meer toe die nog geen zestien jaar zijn. De uitlening van Nederlandse bellettrie wordt beperkt. De toevloed van scholieren heeft een te grote invloed op het bibliotheekwerk. De scholieren kunnen de boeken ook in de openbare bibliotheek lenen. 1974-1977 Bezuinigingen in de bibliotheeksector leiden tot gesprekken met andere bibliotheekinstellingen en er wordt nu wel gepraat over een verregaande samenwerking. 1980 Provinciale Staten beslissen dat de Provinciale Bibliotheek en de Openbare Bibliotheek Middelburg samen zullen gaan. De reden ervan is de krappe behuizing van beide instellingen. De Provinciale Bibliotheek koopt de collectie oude en waardevolle boeken op het gebied van letterkunde, geschiedenis en pedagogiek van de Rijks Pedagogische Academie in Middelburg. 1983 Eind van het jaar prijkt op alle boeken een streepjescode, zodat een geautomatiseerde administratie mogelijk wordt. Een deel van de boeken en tijdschriften wordt vanwege gebrek aan ruimte opgeslagen in het Rijksarchief in Middelburg en de opslagplaats van de Technische Bibliotheek in Vlissingen. Tijdens een hevige storm, eind november, waait het dak van de bergruimte in Vlissingen. Boeken en tijdschriften raken doorweekt en worden direct overgebracht naar droge ruimten. Door middel van een bijzondere methode van vriesdrogen worden de documenten gered en blijven zij behouden voor raadpleging.
17
1984 De Provinciale Bibliotheek bestaat 125 jaar. Het wordt een jubileum ‘na sluitingstijd’, want de bibliotheek is gesloten in verband met de verhuizing naar het nieuwe gebouw van de Zeeuwse Bibliotheek aan de Kousteensedijk. De ruim 500.000 boeken worden in twee maanden tijd verhuisd.
De prachtige sfeervolle ‘Studiezaal A’ in de Provinciale Bibliotheek net voor de verhuizing. (Foto Zeeuws Documentatiecentrum/Zeeuwse Bibliotheek Middelburg)
1985 De Provinciale Bibliotheek gaat op in de Zeeuwse Bibliotheek.
18
OPENBARE BIBLIOTHEEK VAN MIDDELBURG Over het oprichten van een openbare bibliotheek is al in de 17de eeuw nagedacht. In 1627 beslissen de bestuurders van Middelburg tot de benoeming van een commissie ‘omme te besoigneeren ter wat plaetse bequamlick soude moghen werden hier binnen de stede geërigeert eene publicque bibliotheecq ten dienste ende gebruick van geleerde ende geletterde personen zoo borgers ende innewonende deser stadt, als andere die onder sekere conditiën en de restrictiën toeganck tot dezelve souden moghen hebben’. Helaas zijn er na dit bericht geen aanwijzingen meer dat het ook is uitgevoerd. Pas aan het einde van de 19de eeuw en het begin van de 20ste eeuw beginnen de gesprekken weer over een openbare bibliotheek in Middelburg. 1893 De Middelburgse afdeling van de Maatschappij tot Nut van ‘t Algemeen staat een lokaal af om de oprichting van de Bibliotheek voor de Jeugd mogelijk te maken. Op 7 januari gaat de bibliotheek van start. Het doel is jeugdige lezers op te voeden. Aan de jonge lezers wordt een mening gevraagd over het boek dat ze gelezen hebben. Naast avontuurlijke boeken bezit de bibliotheek ook werken over planten en dieren, uitvindingen en levensbeschrijvingen van bekende Nederlanders. 1900 De Bibliotheek voor de Jeugd is een groot succes en trekt ook volwassenen die een boek willen lezen. Dat heeft tot gevolg dat de naam wordt veranderd: Bibliotheek voor Jong en Oud. 1911-1912 Het Natuurkundig Gezelschap Physica en het bestuur van de stichting Ons Huis praten over het oprichten van een leeszaal in Middelburg, zij bundelen hun krachten, gaan samenwerken en vormen een voorlopig comité. De stichting Ons Huis is een van de vele Ons Huis-stichtingen in Nederland, die aan het einde van de 19de eeuw zijn opgericht. Het doel is bij te dragen aan de ontwikkeling van het volk. Het comité nodigt H.E. Greve, één van de pioniers van het Nederlandse bibliotheekwerk, uit voor een lezing. Greve weet de aanwezigen enthousiast te maken voor het oprichten van een leeszaal. Op dezelfde avond wordt besloten tot het stichten van de Vereniging Openbare Leeszaal en Bibliotheek in Middelburg. De kosten voor een dergelijk initiatief zijn echter aan de hoge kant. Het bestuur van Ons Huis stelt een groot monumentaal pand beschikbaar 19
in de Molstraat, dat ideaal lijkt voor het starten van een bibliotheek. In eerste instantie moeten acties worden gevoerd om het geld bij elkaar te brengen. De Vereniging zoekt contact met organisaties die een boekerij bezitten. De bibliotheken van de Nederlandsche Protestantenbond, de Werknemersvereeniging, de Middelburgsche Bestuurdersbond, de stichting Ons Huis, de Vereniging Nut van ‘t Algemeen en de Bond van Onderwijzers worden aan de bibliotheek in bruikleen afgestaan. De Bibliotheek voor Jong en Oud staat de boeken voor volwassenen af en wordt weer een bibliotheek voor ‘jong’. Componist J. Morks stelt tijdschriften over muziek beschikbaar en het Natuurkundig Gezelschap biedt ook haar tijdschriften aan. Niet alle boeken blijken geschikt voor de Leeszaal, zo wordt het periodiek De Notekraker eerst door de voorzitter van het bestuur van de Openbare Leeszaal en Bibliotheek, ds. Van Empel, bekeken of er geen aanstootgevende illustraties te zien zijn. Een speciaal ingestelde boekencommissie bespreekt de aan te schaffen boeken en de pastoor wordt gevraagd een lijst met titels te geven, die niet door katholieken gelezen mogen worden. Inlichtingen over het opzetten van een bibliotheek worden ingewonnen bij de Openbare Leeszalen in Hilversum en Dordrecht. Mw. Snouck Hurgronje, de eerste bibliothecaresse van Nederland, geeft adviezen over de inrichting van zalen en boekenkasten en in de zomermaanden komt Dora de Wijs uit Dordrecht de catalogus en de uitlening regelen, onder de conditie van kost, inwoning en reiskostenvergoeding. Boekbinder Caral gaat eventuele reparaties aan de boeken uitvoeren. Op 23 november om 15.00 uur wordt de bibliotheek, in de volksmond ‘leeszaal’ genoemd, geopend aan de Molstraat. De bibliothecaresse is mw. D. de Wijs. Zij is aanwezig op elke werkdag van 10.00-12.00 en van 13.00-16.00 uur en op maandag-, donderdag- en zaterdagavond van 19.00-22.00 uur. Eenmaal in de drie maanden werkt zij op zondag. In het bestuur wordt gesteld dat bibliotheekbeambten, die daartegen gemoedsbezwaren hebben, niet verplicht kunnen worden op zondag te werken. Er gelden duidelijke regels voor de bezoekers: zo mogen bijvoorbeeld ‘jonge mensen geen boeken lenen die voor hen niet geschikt zijn’. 1913 Er komt een ontsmettingsoven in de bibliotheek. Het idee leeft dat besmettelijke ziekten worden overgedragen door het beetpakken van boeken. 1915-1916 Mw. O.M. de Meester wordt de nieuwe bibliothecaresse van de Leeszaal. De besprekingen tussen de Openbare Leeszaal en Bibliotheek en de Provinciale Bibliotheek zijn zover gevorderd dat een voorstel wordt gedaan 20
aan Provinciale Staten om een commissie te benoemen die de samenwerking of overname van de Leeszaal door de Provinciale Bibliotheek gaat bestuderen. De bibliothecaris van de Provinciale Bibliotheek, W.O. Swaving, heeft zijn bestuurszetel in het bestuur van de Openbare Leeszaal en Bibliotheek opgegeven, omdat hij namens beide bibliotheken beslissingen moet nemen. Gedeputeerde Staten adviseren de Provinciale Staten echter geen commissie met dit vraagstuk te belasten. Zij vinden de aard van de instellingen te verschillend om er één bibliotheek van te maken: de Openbare Leeszaal bezit meer boeken op het gebied van populaire literatuur, terwijl de Provinciale Bibliotheek wetenschappelijke boeken beheert. 1918 Met het aantreden van Van Empel als bibliothecaris van de Provinciale Bibliotheek eindigen de gesprekken over samenwerking. Het is duidelijk dat Van Empel, ook als voorzitter van het bestuur van de Openbare Leeszaal en Bibliotheek, niet voor samenwerking is. Hij vindt dat de Leeszaal er is voor ontspanningslectuur. Stichting Ons Huis verkoopt het pand van de bibliotheek, Molstraat 13, aan de Vereniging Openbare Leeszaal en Bibliotheek.
De leeszaal in de Molstraat, ca. 1920. (Foto Zeeuws Documentatiecentrum/Zeeuwse Bibliotheek Middelburg)
21
1936 De verbouwing van de Leeszaal is noodzakelijk door een grote toename van het aantal lezers. Dit is gedeeltelijk het gevolg van de werkloosheid en de talrijke bezoeken van leerlingen van een administratieve opleiding voor militairen. 1937 De Openbare Leeszaal bestaat 25 jaar. Op 14 september vindt de opening van de nieuwe leeszaal plaats voor het publiek. Het gebouw heeft een grondige verbouwing ondergaan en voldoet aan de eisen die aan een bibliotheek worden gesteld, zoals bijvoorbeeld de aanleg van een centrale verwarming. De drie kamers die het pand telde zijn vervangen door één grote ruimte: de leeszaal. Deze grote zaal biedt ruimte aan 12.000 boeken en kan een uitbreiding voor nog eens 6.000 boeken ondergaan. Tafels voor kranten en tijdschriften bieden de lezers een rustige en gezellige plaats om te lezen. De zaal is afgesloten van de gang, waar het loket is om boeken te halen en af te geven. De verbouwing kan mede plaats vinden door een legaat van mevrouw Van de Broecke van ƒ 5000 (ca. 1 2273,-). 1942 Ds. van Empel draagt het voorzitterschap van het bestuur van de Vereniging Openbare Leeszaal en Bibliotheek na dertig jaar over aan mr. B. Plomp. 1951 Vanuit het bestuur komt de suggestie leengeld te vragen aan de lezers van de bibliotheek: enkele openbare leeszalen in Nederland vragen dit ook. 1952 De Openbare Leeszaal en Bibliotheek bestaat 40 jaar. Vanwege de financiële toestand is het bestuur gedwongen dit sober te vieren. Er is geld nodig voor de aankoop van nieuwe boeken. Het aanschafbudget is zeer laag. Het bestuur klaagt over de wijze waarop de lezers soms met de boeken omgaan, waardoor de bindkosten de laatste jaren nogal zijn gestegen. 1957 Mw. O.M. de Meester verlaat de bibliotheek. Er is niet direct een opvolgster voor haar gevonden. 1960 Mw. Ch. Keller wordt bibliothecaresse van de Leeszaal. Haar eerste taak is het bijwerken van de catalogus. De aloude Leidse boekjes, de titelcatalogus, worden vervangen door een kaartcatalogus. Zij maakt één systeem, waarin de bezoekers, op alfabet, zowel schrijvers als titels kunnen vinden. Bovendien
22
wordt een nieuwigheid in de bibliotheekwereld gevolgd: de naam van de schrijver wordt op de rug van het boek geschreven. 1962 De toestand van de Openbare Leeszaal wordt slechter. De Rijksinspectie geeft een onvoldoende voor de huisvesting en beschouwt het boekenbezit als te gering. 1963 De gemeenteraad van Middelburg besluit tot restauratie van de Openbare Leeszaal. De bibliotheek verhuist gedurende de werkzaamheden naar Lange Noordstraat 40. De directrice van de bibliotheek zal vanaf nu zoveel mogelijk zelf de nieuwe aanwinsten aanschaffen, slechts in twijfelgevallen zal zij nog overleg plegen met het bestuur. 1965 Op 19 mei wordt de verbouwde bibliotheek geopend, vooral de achterzijde is ingrijpend veranderd. Vanaf die datum is een kinderleeszaal in het pand ondergebracht.
De gerestaureerde achterzijde van de bibliotheek aan de Molstraat, 1965. (Foto Zeeuws Documentatiecentrum/Zeeuwse Bibliotheek Middelburg)
De kinderleeszaal of jeugdbibliotheek is een onderdeel van de Zeeuwse Volksuniversiteit. Deze instelling beheert al twintig jaar lang een jeugdboekerij en werkt met vrijwilligsters. De jeugdbibliotheek telt 340 leden. 23
De jeugdbibliotheek van de Zeeuwse Volksuniversiteit in de Singelstraat, ca. 1955. (Foto Zeeuws Documentatiecentrum/Zeeuwse Bibliotheek Middelburg)
De voorzitter van het bestuur benadrukt bij de opening van het gerestaureerde pand het ‘conflict’ dat bij de verbouw ontstond. Er moest rekening gehouden worden met het karakter van het monumentale gebouw én er moest gelet worden op de toegankelijkheid en overzichtelijkheid voor het publiek. Het gevolg is dat de bibliotheek nu twee trappen telt, één monumentale en één praktische. 1968 Er wordt overwogen om, naast de uitleenposten voor de jeugd, een filiaal voor volwassenen en jeugd te openen in Middelburg-Zuid. In verband met de invoering van de Mammoetwet, die de scholieren meer zelfwerkzaamheid biedt in het onderwijs, is overleg met de scholen noodzakelijk om tot de inrichting van het filiaal te komen. Het blijkt dat de openbare bibliotheken een grote toeloop krijgen van middelbare scholieren. In het dienstencentrum Het Schuttershof voor bejaarden komt ook een uitleenpost. 1969 De jeugdbibliotheek verwelkomt het duizendste lid. Intussen groeit ook het aantal leden van de Openbare Leeszaal. Door de opening van een Technische Bibliotheek, waar vooral wetenschappelijke werken geraadpleegd kunnen worden, gaat de bibliotheek zich meer richten op de aanschaf van populaire boeken over techniek. 24
1971 Op 26 mei wordt de verenigingsvorm van de Openbare Leeszaal en Bibliotheek vervangen door de Stichting Openbare Bibliotheek Middelburg. Door het gebruik van de stichtingsvorm krijgt de gemeente Middelburg meer invloed op het beleid van de bibliotheek. Dankzij de gemeente kan Molstraat 15 worden aangekocht voor een uitbreiding in de toekomst. 1973 Het gebruik van de bibliotheek is niet gratis: dit jaar bedraagt de contributie voor volwassenen ƒ 10,- (1 4,50) en jeugdleden betalen ƒ 3,50 (1 1,60). 1975 Op zaterdag 25 januari wordt het Filiaal-Zuid aan de Roozenburglaan geopend.
Het filiaal in de wijk Dauwendale in Middelburg, 1975. (Dia Zeeuws Documentatiecentrum/Zeeuwse Bibliotheek Middelburg)
1977 Mw. S.J. van Dixhoorn in haar functie als waarnemend-directrice, gaat besprekingen voeren met de directeur van de Provinciale Bibliotheek, W.D. de Bruine, om tot een verregaande samenwerking te komen. In 1978 volgt zij mw. Keller op als directrice van de Openbare Bibliotheek Middelburg.
25
1980 Provinciale Staten van Zeeland nemen de beslissing dat de Openbare Bibliotheek Middelburg en de Provinciale Bibliotheek samen zullen gaan. De krappe behuizing van beide instellingen maken dit noodzakelijk.
De afdeling voor de volwassenen in de Molstraat, 1981. (Foto Zeeuws Documentatiecentrum/Zeeuwse Bibliotheek Middelburg)
1983 In het najaar gaat de openbare bibliotheek ruim een week dicht. In die tijd worden alle boeken voorzien van een streepjescode. Het is de bedoeling dat in 1984 een geautomatiseerde administratie wordt opgezet. Vanwege de bezuinigingen bij de overheid moet het Filiaal-Zuid waarschijnlijk in 1985 worden gesloten. Het hoofd van het filiaal, mw. Swenne, zet de aanschaf van boeken stop. Zij veronderstelt dat de dienstverlening snel achteruit zal gaan. 1985 De Openbare Bibliotheek Middelburg houdt op te bestaan en gaat organisatorisch op in de Zeeuwse Bibliotheek. Alle boeken en medewerk(st)ers verhuizen naar het nieuwe gebouw aan de Kousteensedijk.
26
De openbare bibliotheek Middelburg in de Molstraat, 1981. (Foto Zeeuws Documentatiecentrum/Zeeuwse Bibliotheek Middelburg)
27
PROVINCIALE BIBLIOTHEEKCENTRALE 1968 De oprichting van de Provinciale Bibliotheekcentrale van Zeeland vindt plaats. Het is een samenwerkingsorgaan van de Stichting Centrale Plattelandsbibliotheek voor Zeeland en de Katholieke Centrale Voorziening van Lectuur in de provincie Zeeland. De Provinciale Bibliotheekcentrale is een overkoepelende organisatie voor Zeeuwse bibliotheekvoorzieningen in plaatsen met minder dan 30.000 inwoners. Zij vormt een ondersteunend apparaat voor die bibliotheken. Diverse werkzaamheden worden gecentraliseerd zoals het bestellen en catalogiseren van boeken, bind- en restauratiewerkzaamheden, het laten rijden van bibliobussen in de provincie, het verzorgen van achtergrondcollecties en het uitvoeren van financiële- en personeelszaken. Verder worden adviezen gegeven op alle terreinen en vindt managementondersteuning plaats. Een belangrijke taak is ook het ondersteunen van initiatieven in de provincie om vaste bibliotheekvestigingen te creëren. Ook de Provinciale Bibliotheek, de Muziekbibliotheek en de Technische Bibliotheek maken gebruik van de diensten die de Provinciale Bibliotheekcentrale levert. De Provinciale Bibliotheekcentrale is gehuisvest in de Abdijgebouwen, later verhuist zij naar de Kloveniersdoelen. De bibliothecaris van de Provinciale Bibliotheek is tot directeur benoemd en mw. C.P. Geijsen wordt adjunctdirecteur.
De binderij van de Provinciale Bibliotheekcentrale, 1973. (Foto Zeeuws Documentatiecentrum/Zeeuwse Bibliotheek Middelburg)
28
1970 In West Zeeuwsch-Vlaanderen rijdt de eerste bibliobus. En op 29 juni start een experiment met een toeristenbibliotheek. Een vrolijk gekleurde salonwagen, ook wel ‘pipo-kar’ genoemd, dient als uitleenpost en tot 29 augustus kunnen de toeristen aan de stranden van West Zeeuwsch-Vlaanderen tussen 9.30 en 12.00 uur en 18.00-19.30 uur boeken lenen. Oostburg bezit vanaf 5 juni een vaste bibliotheekvestiging. Enkele maanden later opent het filiaal in Biervliet. Over bibliotheekvoorzieningen op Tholen en Schouwen-Duiveland worden besprekingen gevoerd. 1971 De scholen in Zeeland doen steeds meer een beroep op de openbare bibliotheek. Vanaf augustus start een nieuwe dienst: de Zeeuwse Onderwijsbibliotheekdienst. 1973 Vanwege het gebrek aan ruimte verhuist de Provinciale Bibliotheekcentrale naar nieuwbouw aan de Roozenburglaan in de wijk Dauwendaele in Middelburg. Alle 32 medewerkers komen nu in één gebouw te werken. 1974 In het gebouw is een studio ingericht voor de blindenbibliotheek: een afdeling van de Nederlandse blindenbibliotheek. In deze studio worden voornamelijk Zeeuwse boeken, veelal in het dialect, op de band ingesproken. De Provinciale Bibliotheekcentrale werkt samen met de besturen van Zeeuwse openbare bibliotheken bij het opstarten of vernieuwen van bibliotheken, zoals bijvoorbeeld in Breskens, Aardenburg, Sluis, Kloosterzande, Sas van Gent, Hulst, Tholen, Sint Annaland en Sint Maartensdijk en laat zes bibliobussen rijden: één in West Zeeuwsch-Vlaanderen, één in Oost Zeeuwsch-Vlaanderen, twee op Walcheren en twee op Zuid-Beveland. Op Walcheren is een toeristenbibliotheek opgezet. De collectie boeken komt uit de achtergrondcollectie van de Provinciale Bibliotheekcentrale. 1975 Op 1 juli treedt een nieuwe wet in werking. Jeugdigen hoeven niet meer te betalen voor het lenen van boeken. De zevende provinciale bibliobus rijdt op Schouwen-Duiveland en aan het einde van het jaar opent de bibliotheek in Zierikzee haar deuren. De toeristenbibliotheek zal volgend jaar ook naar Schouwen-Duiveland komen.
29
De opening van de openbare bibliotheek in Sint Annaland door gedeputeerde J. v.d. Bos, 1974. (Foto Zeeuws Documentatiecentrum/Zeeuwse Bibliotheek Middelburg)
Bibliobus De Dikke Van Dale in Schoondijke, 1974. (Foto Zeeuws Documentatiecentrum/Zeeuwse Bibliotheek Middelburg)
30
1977 Veel aangesloten bibliotheken en bibliobussen maken gebruik van de achtergrond- en wisselcollectie van de Provinciale Bibliotheekcentrale. Medewerkers van de Onderwijsbibliotheekdienst, een onderdeel van de Provinciale Bibliotheekcentrale, stellen speciale collecties samen en lenen ze uit aan scholen die een abonnement op de dienst kunnen nemen. Een voorbeeld van een projectcollectie is ‘Ziek zijn - kind in het ziekenhuis’. De collectie bestaat vooral uit boeken, later worden ook dia’s, cassettes, knipsels en posters uitgeleend.
De Onderwijsbibliotheekdienst, 1984. (Foto Zeeuws Documentatiecentrum/Zeeuwse Bibliotheek Middelburg)
1979 De Provinciale Bibliotheekcentrale wil een sociaal-educatieve kracht aanstellen. Deze medewerk(st)er moet contacten gaan leggen met bijvoorbeeld cursisten aan dagmavo’s voor volwassenen, om hen te wijzen op het bestaan van de openbare bibliotheek en voorlichting gaan verstrekken over het gebruik ervan. 1982 Al sinds 1974 bestaat de wens om een Bejaardenbibliotheekdienst op te zetten. De Provinciale Bibliotheekcentrale verzorgt collecties die uitgeleend kunnen worden aan bejaardencentra. De aanstelling van een sociaal-educatieve medewerker gaat niet meer door.
31
1983 Door een verminderde belangstelling laat de bibliotheekcentrale geen toeristenbibliotheken meer rijden. De toeristenvoorzieningen in West ZeeuwschVlaanderen en Schouwen-Duiveland worden nog wel ondersteund met boeken uit de wisselcollectie. 1984 De Provinciale Bibliotheekcentrale krijgt te maken met grote bezuinigingen, waardoor het werk onder druk komt te staan. Gedeputeerde Staten van Zeeland zoeken naar mogelijkheden om de centrale te integreren in de Zeeuwse Bibliotheek. 1985 De Provinciale Bibliotheekcentrale maakt deel uit van de Zeeuwse Bibliotheek. De medewerk(st)ers en alle diensten verhuizen naar de Kousteensedijk.
De verhuizing naar de Kousteensedijk, 1985. (Foto Zeeuws Documentatiecentrum/Zeeuwse Bibliotheek Middelburg)
32
ZEEUWSE CENTRALE MUZIEKBIBLIOTHEEK 1969 Op 23 mei is de opening van de Zeeuwse Centrale Muziekbibliotheek in het gebouw Koorkerkhof 5 te Middelburg. De bibliotheek wordt beheerd door de Provincie Zeeland en de Provinciale Bibliotheekcentrale Zeeland. Met de oprichting wordt beoogd de Zeeuwse bevolking en vooral diegenen die een muzikale opleiding volgen te voorzien van bladmuziek en muziekliteratuur. De Muziekbibliotheek is ondergebracht in het Abdijgebouw. Mw. J. PollArends is belast met de dagelijkse leiding. De bibliotheek is geopend van 9.00 tot 12.00 uur en van 15.30 tot 16.30 uur en iedere vrijdagavond van 19.30 tot 20.30 uur. In de bibliotheek staat een vleugel die geschonken is door de Vereniging van Vrienden van de Provinciale Bibliotheek.
De boeken worden in heel Zeeland bezorgd, ca. 1980. (Affiche Zeeuws Documentatiecentrum/Zeeuwse Bibliotheek Middelburg) 33
De Muziekbibliotheek heeft een regionale dienstverlenende functie. In feite is de bibliotheek een afdeling van de Provinciale Bibliotheekcentrale. Door inbreng van de Provinciale Bibliotheek is bij de Muziekbibliotheek het wetenschappelijk materiaal voor muziekbeoefening en -studie aanwezig, naast uitgaven voor de muziekpraktijk. Alle openbare bibliotheken in de provincie maken veel gebruik van de Muziekbibliotheek. Het is de bedoeling ook een discotheek aan deze bibliotheek toe te voegen. 1972 Het aantal bezoekers stijgt met 25%, terwijl het aantal uitleningen omhoog gaat met 15%. De Zeeuwse Volksuniversiteit geeft een grote concertvleugel in bruikleen. 1974 De Muziekbibliotheek verhuist naar de Kloveniersdoelen, Achter de Houttuinen 30. Het televisieprogramma Van Gewest tot Gewest filmt de opening.
In het gebouw van de Kloveniersdoelen is vanaf 1974 de Muziekbibliotheek ondergebracht. (Foto Zeeuws Documentatiecentrum/Zeeuwse Bibliotheek Middelburg)
1975 De Zeeuwse Centrale Discotheek is een nieuw onderdeel van de Muziekbibliotheek. Bij de Discotheek kunnen grammofoonplaten geleend worden door personen ouder dan 15 jaar. Er kunnen vijf platen geleend worden voor een vergoeding van ƒ 1,- (1 0,45) per plaat. De maximale uitleentermijn is twee weken. Bij het inschrijven betalen de leden ƒ 10,- (1 4,55) en een jaarabonnement kost ƒ 12,50 (1 5,68). De Discotheek telt al gauw 947 leden en zij lenen met elkaar ruim 47.000 platen per jaar. 34
Meer dan 8000 personen maken gebruik van de Muziekbibliotheek en er worden bijna 18.000 uitleningen geregistreerd. De bibliotheek bezit ongeveer 2600 boeken en 16.000 stuks bladmuziek. De dienstverlening gaat heel ver, want er is niet alleen een vleugel aanwezig, maar ook een spinet en andere instrumenten, zodat de leners de te lenen partituur ter plekke door kunnen nemen. 1976 De duizendste abonnee van de Discotheek wordt in de Muziekbibliotheek verwelkomd. Op 13 februari wordt de Discobus, met de passende naam De Zeeusche Nachtegael, in gebruik genomen. De bus rijdt in heel Zeeland en bezorgt de grammofoonplaten bij geïnteresseerden (bijna) thuis. De discobus start in Sas van Gent, Oostburg, Axel, Hulst, Goes, Tholen en Zierikzee.
De Discobus rijdt in Zeeland. (Foto Mieke Overbeeke Burghsluis)
1977 Na korte tijd blijkt dat de belangstelling voor de Discobus in Oost ZeeuwschVlaanderen afneemt. Dit in tegenstelling tot Goes en Schouwen-Duiveland waar tot een extra avonduitlening wordt besloten. 35
1979 De Zeeuwse Centrale Discotheek verhuist naar een voormalig winkelpand op de hoek Langeviele/Molenberg in verband met gebrek aan ruimte in de Kloveniersdoelen, waar naast de Muziekbibliotheek ook andere verenigingen gehuisvest zijn. Het aantal leden is inmiddels gegroeid naar 1750. 1982 Door de verhoging van het leengeld daalt het aantal uitleningen in de Discobus en de dienstverlening wordt ook niet meer gratis aan de gemeenten aangeboden. Ook de Zeeuwse Centrale Discotheek verhoogt het leengeld. Doordat het aantal uitleningen terugloopt kunnen er minder grammofoonplaten aangeschaft worden. 1984 De Zeeuwse Discobus is per 1 januari gestopt omdat er geen subsidies meer versterkt worden voor deze bijzondere vorm van dienstverlening aan ongeveer 600 leners van grammofoonplaten.
Een zaal in de Muziek Bibliotheek, 1984. (Foto Zeeuws Documentatiecentrum/Zeeuwse Bibliotheek Middelburg)
36
De Muziekbibliotheek en de Discotheek worden betrokken bij de plannen rond het opgaan van beide bibliotheken in één grote bibliotheekorganisatie: de Zeeuwse Bibliotheek. Op 1 juli gaat de Zeeuwse Centrale Discotheek over in particuliere handen. Eén van de medewerkers neemt de Discotheek over. 1985 De Muziekbibliotheek verhuist naar de Zeeuwse Bibliotheek aan de Kousteensedijk.
De Zeeuwse Centrale Discotheek in 1984. (Foto archief Zeeuwse Bibliotheek Middelburg)
37
TECHNISCHE BIBLIOTHEEK ZEELAND 1966 De Provinciale Bibliotheek te Middelburg, de Vereniging voor Nijverheidsonderwijs te Vlissingen (Hogere Technische School) en de N.V. Koninklijke Maatschappij De Schelde te Vlissingen voeren gesprekken om hun bibliotheken op het gebied van de technische wetenschappen samen te voegen. Zij willen samen een stichting gaan vormen: de Stichting Zeeuwse bibliotheek voor Technische en Natuurwetenschappen. Een unieke samenwerking tussen overheid, onderwijs en bedrijfsleven dat moet resulteren in één technische bibliotheek voor Zeeland. De Provinciale Bibliotheek is vanouds niet op technische boeken gericht en deze samenwerking biedt de mogelijkheid het bezit op peil te houden. De schoolbibliotheek van de Hogere Technische School (HTS) bestaat vooral uit schoolboeken en de samenwerking biedt de kans studenten meer zelfstandig te laten werken en hen te stimuleren bij het maken van verslagen over gespecialiseerde onderwerpen uit de literatuur. De bedrijfsbibliotheek van De Schelde dateert van circa 1900. De bibliotheek beheert boeken en tijdschriften, die op aanvraag van medewerkers worden aangeschaft of elders geleend en laat tijdschriften door het bedrijf circuleren. De samenwerking biedt het bedrijf de kans een dynamische bibliotheek op te zetten, nieuwe ontwikkelingen te volgen en kennis vast te leggen in een grotere ruimte en met meer mensen. 1968 De Technische Bibliotheek Zeeland (TBZ) wordt geopend en is gehuisvest in een lokaal van de HTS aan de Edisonweg te Vlissingen. De nieuwe bibliotheek telt ruim 11.000 banden en is een samenvoeging van het boekenbestand van drie bibliotheken: de rubriek Techniek en Natuurwetenschappen van de Provinciale Bibliotheek, de HTS-schoolbibliotheek en de bedrijfsbibliotheek van De Schelde. Er is een groot tijdschriftenrek, een studieruimte en een werkruimte voor administratie, uitlening en inlichtingen. Het wordt mogelijk boeken en tijdschriften, geheel kosteloos, in de hele provincie uit te lenen. De bibliotheek is ook aangesloten bij de Centrale Technische Catalogus in Delft en neemt daardoor ook deel aan het interbibliothecair leenverkeer. 1969 Nadat de Technische Bibliotheek Zeeland is gestart is ook de Stichting Zeeuwse Bibliotheek voor Technische en Natuurwetenschappen definitief een feit. De Provinciale Bibliotheek profileert zich nu vooral als humaniorabibliotheek.
38
Het gebouw van de Hogere Technische School in Vlissingen, 1968. Middelburg)
(Foto Rapport Technische Bibliotheek Zeeland, 1969. Zeeuwse Bibliotheek
De catalogus van de Technische Bibliotheek Zeeland, ca. 1969. (Foto Zeeuws Documentatiecentrum/Zeeuwse Bibliotheek Middelburg)
39
1973 De Technische Bibliotheek groeit sterk en ruimtegebrek leidt tot het verplaatsen van de bibliotheek naar een ander, ruimer lokaal binnen de HTS. 1975 Het aantal gebruikers blijft groeien, mede door de vestiging van de Hogere Beroepsopleiding voor Fysiotherapie en de komst van de Hogere Economische en Administratieve Opleiding naar Vlissingen. 1977 De bibliotheek start met het verfilmen van de catalogus, net als de andere Zeeuwse bibliotheken. 1978 Het magazijn op de zolder van de HTS wordt vervangen door een magazijn op de begane grond. Door het compacter opbergen van de materialen is daar voldoende ruimte beschikbaar. Het aantal uitleningen is verdrievoudigd en het aantal gebruikers van de Technische Bibliotheek Zeeland stijgt maar door. 1979 De PZEM leent van alle gebruikmakende industrieën de meeste publicaties en raakt ook financieel en bestuurlijk betrokken bij de bibliotheek. 1980 Er is een directe verbinding met Middelburg gemaakt ten behoeve van de geautomatiseerde uitlening. De lijnverbinding wordt ook gebruikt voor de catalogusinvoer.
De computer in het praktijklokaal van de Hogere Technische School in Vlissingen, 1980. (Foto Zeeuws Documentatiecentrum/Zeeuwse Bibliotheek Middelburg)
40
1981 Door de automatisering en het inschakelen van uitgebreide en internationaal bekende gegevensbestanden wordt de dienstverlening sterk uitgebreid. 1983 In de nacht van zaterdag 26 op zondag 27 november blaast een hevige storm de dakbedekking weg van het magazijn. Doordat het regenwater nu vrij spel heeft raken boeken en tijdschriften doorweekt. Met man en macht wordt eerst de computerapparatuur in veiligheid gebracht en daarna worden alle documenten ingepakt in kleurloze plastic zakken, zodat ze beschermd zijn tegen verdere water- en stormschade. In de getroffen opslagplaats liggen ook veel materialen van de Provinciale Bibliotheek, die zijn daar opgeborgen vanwege de krappe ruimte in de bibliotheek in Middelburg. Alle documenten worden overgebracht naar een magazijn van De Schelde. De Technische Bibliotheek Zeeland is drie dagen gesloten. De ruim twee kilometer natte boeken en tijdschriften worden op trailers naar een vriesdroogveem vervoerd en geconserveerd bij –18 graden. Voor enige tijd zijn oudere jaargangen van tijdschriften niet meer beschikbaar.
Alle natte boeken worden ingepakt na de storm in 1983. (Foto Zeeuws Documentatiecentrum/Zeeuwse Bibliotheek Middelburg)
41
1984 Het project Vriesdrogen onder vacuüm resulteert uiteindelijk in het redden van alle nat geworden materialen. Er zijn tien vriesdroogapparaten geïnstalleerd, die zorgen ervoor dat het aanwezige ijs in de boeken verdampt en het papier droogt. Het vocht slaat neer in een condensor. Na het drogen moeten de boeken, verzwaard met een trottoirtegel, acclimatiseren. Veel mensen helpen met het vriesdrogen, uitpakken, sorteren, repareren, labelen en terugplaatsen. Het magazijn wordt schoon- en drooggemaakt. Een aantal vriesdrogers worden na afloop opgesteld in het restauratieatelier in de Zeeuwse Bibliotheek in Middelburg. 1985 Op 28 mei eindigt het succesvolle Vriesdroogproject. Uiteindelijk is nog geen half procent van de materialen definitief verloren gegaan. 1986 Het uitleensysteem is geautomatiseerd. 1987 Met ingang van 1 januari fuseren alle HBO-scholen in Zeeland en wordt de Hogeschool Zeeland gevormd, die bestuurd wordt door de Stichting Hogeschool Zeeland. De stichting neemt ook plaats in de Stichting Zeeuwse Bibliotheek voor Technische en Natuurwetenschappen. In juli gaat bibliothecaris J.T.H.C. Schepman met vervroegd pensioen. Door een functiewijziging wordt geen nieuwe bibliothecaris benoemd maar volgt een wetenschappelijk ambtenaar hem op. Vanwege financiële perikelen valt een deel van de bijdrage van de B.V. Maatschappij De Schelde weg. Door de bezuinigingen wordt de relatie tussen de Technische Bibliotheek Zeeland en de Zeeuwse Bibliotheek nauwer. Ook kan een tweede vacature niet meer ingevuld worden. De taken worden verdeeld over de medewerkers om de dienstverlening op peil te houden. 1988 Een speciaal ingestelde commissie, belast met de relatie hoger onderwijs en bibliotheekwerk, stelt voor de wetenschappelijke functie van de Technische Bibliotheek naar Middelburg over te brengen.
42
1989 De subsidiërende partners van de bibliotheek, Provincie Zeeland, gemeente Vlissingen, Hogeschool Zeeland, PZEM en de Koninklijke Maatschappij De Schelde doen toch een poging de wetenschappelijke bibliotheek te laten voortbestaan.
De tijdschriften van de Technische Bibliotheek Zeeland, 1989. (Foto Zeeuws Documentatiecentrum/Zeeuwse Bibliotheek Middelburg)
1991 De Provincie Zeeland wil twee ton bezuinigen op de Technische Bibliotheek. De wetenschappelijk ambtenaar die de bibliothecaris in 1987 opvolgde heeft een andere baan gevonden en zijn functie wordt niet meer ingevuld. Dit is een eerste bezuiniging op de wetenschappelijke functie. Het Overkoepelend Studentenoverleg van de Hogeschool Zeeland houdt een enquête onder de studenten. De conclusie is dat de Technische Bibliotheek, als waardevol onderdeel van de Hogeschool, behouden moet blijven. Als de bibliotheek uit Vlissingen gaat verdwijnen zullen veel studenten de bibliotheek niet meer bezoeken. De resultaten worden aan de gedeputeerde mw. G. de Vries-Hommes aangeboden. Het bestuur van de bibliotheek met mw. de Vries-Hommes als voorzitter stelt een werkgroep in om naar de structuur te kijken. Nadat de werkgroep een aantal modellen heeft uitgewerkt, kiest het bestuur voor een volledige integratie in de Zeeuwse Bibliotheek. Er blijft wel een schoolbibliotheek aanwezig in de Hogeschool Zeeland in Vlissingen. 43
De integratie in de Zeeuwse Bibliotheek vergt veel aanpassingen, niet alleen voor het personeel maar ook wat betreft de plaatsing van boeken en tijdschriften in de Zeeuwse Bibliotheek en het bijwerken van de Zeeuwse catalogus. De Zeeuwse Bibliotheek neemt typische Technische Bibliotheekzaken over, zoals het on-line literatuuronderzoek. 1992 De integratie van de Technische Bibliotheek Zeeland in de Zeeuwse Bibliotheek is een feit. Enkele personeelsleden komen definitief in Middelburg werken en de collectie wordt opgesteld in de open opstelling van de Zeeuwse Bibliotheek. Het budget voor aanschaf van materialen in de rubriek techniek en natuurwetenschappen is gehalveerd. De reden is dat de collectie teruggebracht moet worden tot het niveau van de andere hoofdrubrieken in de Zeeuwse Bibliotheek. 1993 Ook de magazijncollectie van de Technische Bibliotheek, 1400 meter informatiedragers, wordt overgebracht naar de Zeeuwse Bibliotheek. Het duurt even voordat de gehele collectie op formaat geplaatst is en optimaal via de catalogus te raadplegen is. De Zeeuwse Bibliotheek is vanaf nu een wetenschappelijke bibliotheek waarin alle disciplines vertegenwoordigd zijn.
De Zeeuwse Bibliotheek in Middelburg, 2005. (Foto Zeeuws Documentatiecentrum/Zeeuwse Bibliotheek Middelburg)
44
ARCHIEVEN EN DOCUMENTATIE Zeeuws Archief Middelburg Archief Koninklijk Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen Archief van de Vereniging Openbare Leeszaal en Bibliotheek te Middelburg Zeeuwse Bibliotheek Middelburg Archief Zeeuwse Bibliotheek Collecties Zeeuws Documentatiecentrum
LITERATUUR Bibliocourant Zeeland, 1973-1985. Bree, L.W., ‘Zeelands culturele schatkamer in Middelburg’. In: Zeeuws Tijdschrift, jaargang 5, nr. 1 (1955) p. 13-19. Bruin, M.P. de, Driemaal is scheepsrecht. 125 jaar bibliotheekwerk in Middelburg, Middelburg 1985. Bruin, M.P. de, ‘Historisch’. In: Herkousteen, jaargang 2, nr. 2 (1980) p. 3. Bruine, W. de, ‘De Honderdjarige Provinciale Bibliotheek van Zeeland’. In: Bibliotheekleven, jaargang 44, nr. 5 (1959) p. 149-155. Catalogus van de Provinciale Bibliotheek van Zeeland, 7 delen, Middelburg 1905-1918. Geïllustreerde Weekblad Groot-Rotterdam, 6 december 1929. Ghijsen, H.C.M., ‘Herinneringen’, 1884 - 1976, Middelburg 1978. Herkousteen, mededelingenblad voor de personeelsleden van de Openbare Bibliotheek Middelburg en de Provinciale Bibliotheek van Zeeland, 19791981. Herkousteen, mededelingenbladvoor de personeelsleden van de Zeeuwse Centrale Diskotheek, Openbare Bibliotheek Middelburg en de Provinciale Bibliotheek van Zeeland, 1981-1983. Herkousteen, mededelingenblad voor de personeelsleden van de Zeeuwse Centrale Diskotheek, de Zeeuwse Centrale Muziekbibliotheek, de Openbare Bibliotheek Middelburg en de Provinciale Bibliotheek van Zeeland, 1983. De Herkousteen, personeelsblad Zeeuwse Bibliotheek, 1983-1992. Jaarverslag Zeeuwse Bibliotheek, Technische Bibliotheek Zeeland, Zeeuwse Centrale Muziekbibliotheek, Provinciale Bibliotheekcentrale Zeeland en aangesloten bibliotheken, 1983-1984. Jaarverslag Zeeuwse Bibliotheek, 1985-1991/1992. Jaarverslag Zeeuwse Bibliotheken, TBZ, ZCM, PBC, 1969-1982. Louwerse, Hanneke en Marleen van der Zee, ‘Never a dull moment’. In: Mededelingen voor Zeeuwse Bibliotheken, jaargang 10, nr. 5 (1981) p. 3-10. 45
Meester, O.M. de, ‘De O.L.B. te Middelburg’. In: Bibliotheekleven, jaargang 44, nr. 5 (1959) p. 156-160. Middelburgsche Courant. Nagtglas, F., Levensberichten van Zeeuwen, 2 delen, Middelburg 1890. Obbens, Carla, Bibliotheken en Leeszalen in beeld, Zaltbommel 1990. Provinciale Zeeuwse Courant. Provinciale Zeeuwsche Middelburgsche Courant. Ritter jr., P.H., ‘In memoriam W.O. Swaving, bibliothecaris der Provinciale Bibliotheek en archivaris der stad Middelburg’. In: Den Gulden Winckel, jaargang 17, nr. 6 (15 juni 1918) p. 84-85. Schagen, J.C. van, Zeeuwse Reflexen & Complexen, Middelburg 1982. Schepman, J.T.H.C., 15 jaar Technische Bibliotheek: mijlpaal of eindpunt, Vlissingen 1983. Technische Bibliotheek Zeeland, Vlissingen 1977. Tellegen, B.D.H., De provinciale bibliotheek van Zeeland, Middelburg 1953. De toekomst van de Technische Bibliotheek Zeeland, Vlissingen 1990. Verslag van de bibliotheek voor de jeugd, 1893-1898 en 1900. Verslag van de bibliotheek voor Jong en Oud, 1901-1915. Verslag van de toestand der Provincie Zeeland, 1859-1934. De Zeeuw, christelijk-historisch nieuwsblad voor Zeeland. ‘Zeeuwen lezen’. In: Panorama, 23 januari 1936, p. 16-17.
46
