Keuzewijzer voor koelinstallaties in de utiliteitsbouw

Keuzewijzer voor koelinstallaties in de utiliteitsbouw (bij nieuwbouw, renovaties en bestaande bouw)

Opdracht : SenterNovem Auteurs : TNO en Deerns Begeleidingscommissie: RGD, TNO, TUE, Itho/Daikin

Keuzewijzer koelinstallaties in de Utiliteitsbouw, Rijswijk maart 2007

1

INHOUD

Hoofdstuk

Blad

1. 1.1. 1.2. 1.3. 1.4.

Inleiding (milieu & energiekosten & organisatie) Milieu Energiekosten Organisatie, belangrijke procesmatige overwegingen Opbouw van het Stappenplan

5 5 6 7 10

2. 2.1. 2.2. 2.3. 2.4. 2.4.1. 2.4.2. 2.4.3. 2.4.4. 2.4.5. 2.4.6. 2.5. 2.6.

Stappenplan Beperken koudebehoefte Toepassen bodem als koelsysteem (‘bodemkoeling’) Selecteren efficiënt koudeafgifte- en distributiesysteem Koelrendement maximaliseren, koudemiddelinhoud minimaliseren Inleiding Koelrendement (COP) Koudemiddelen Koudemiddelinhoud Lekverlies Vergelijking van de TEWI-resultaten Financiële overwegingen bij keuze koelsysteem Bemetering en monitoring

11 11 12 14 17 17 17 20 21 21 22 23 25

Achtergrondliteratuur

27

Bijlage 1: Uitvoeringsvormen koelmachines

28

Bijlage 2: Extra achtergrondinformatie

31

Bijlage 3: Berekening TEWI resultaten.

33

Bijlage 4: Overzicht regelgeving voor koelinstallaties

35

Bijlage 5 : Investeringskosten Koelsystemen

38


2

Doelstelling (‘een goed koelsysteem begint bij jezelf’) Het doel van dit stappenplan is een gebruiksvriendelijke methode aan te reiken, waarmee elke geïnteresseerde zelf de beste oplossing voor zijn bouwproject kan herkennen. Het resultaat van deze specifieke voorkeur voor de hoogste koelprestaties en lage exploitatiekosten is het vastleggen in het bestek.

Stappenplan

Milieu, Startenergiekosten, organisatie stappenplan

Aanbevelingen voor beperken koudebehoefte

Aanbevelingen voor toepassen bodemkoeling

Aanbevelingen voor keuze efficiënt distributiesysteem Bodemkoeling?

nee

Aanbevelingen koelinstallatie met Aanbevelingen voorvoor koelinstallatie milieuvriendelijke koudemiddelen, laag met natuurlijke koudemiddelen, lekverlies en hoge laag lekverlies en hoge COPCOP

ja

Berekening TEWI Economie

Beoordeling / keuze koelsysteem

Monitoring Stop


3

Voor wie? Deze aanpak is bedoeld voor gebouweigenaren, beslissers, bouwadviseurs en installatiebureaus die beslissen over nieuwe koelinstallaties in de utiliteitsbouw. Zowel in nieuwbouwals in renovatieprojecten en bestaande bouw.

Hoe dit Stappenplan te gebruiken Praktisch zou u meteen aan de slag kunnen met het Stappenplan in hoofdstuk 2. Desgewenst kunt u ook eerst hoofdstuk 1 lezen, ‘Wat u moet weten bij koeltechniek’.

Veel succes!


4

1.

INLEIDING (MILIEU & ENERGIEKOSTEN & ORGANISATIE) (‘Wat u moet weten bij koeltechniek’)

1.1.

Milieu Koeltechniek en koudemiddelen. Koelinstallaties bevatten koudemiddelen. Als koudemiddelen uit installaties weglekken (ca. 4-5% per jaar) is dat nadelig voor het milieu. Ook de keuze van het koudemiddel heeft invloed op het milieu. Deze keuze bepaalt het energieverbruik van koelinstallaties.

Koudemiddelen als ‘broeikasgassen met een GWP waarde’ Centrale thema’s bij koeltechniek zijn het ‘ozongat’ (door CFK’s en HCFK’s) en ‘broeikasgas’ (door HFK’s). Broeikasgassen zijn onder andere die koudemiddelen die bijdragen aan de opwarming van de aarde. Zo vormen HFK koudemiddelen bij lekkage een serieuze bijdrage aan het broeikaseffect. HFK’s kennen GWP* waarden van 1600 tot 3800! De zogenaamde natuurlijke koudemiddelen ammoniak NH3 (GWP 0) en kooldioxide CO2 (GWP 1) kennen dit nadelige milieueffect niet.

* GWP. Het Global Warming Potential (GWP) geeft het effect weer van de emissie van dat gas ten opzichte van de emissie van 1 kg CO2. 1 kg CO2 heeft per definitie een GWP van 1.

De TEWI-waarde Koelinstallaties dragen met twee soorten emissies bij aan het broeikaseffect:

•

Koudemiddelgerelateerde emissie, door lekkage van HFK koudemiddel. De traditionele HFK koudemiddelen hebben een hoog broeikasgaseffect (hoge GWP waarde). Deze emissie kan een aandeel hebben van 0% (gegarandeerd lekvrij) tot 20% in de totale emissie.

•

Energiegerelateerde emissie, door de CO2-emissie van het fossiele energieverbruik. Deze emissie heeft met 80 – 100% het grootste aandeel in de totale emissie.

Het totale broeikaseffect (energie, koudemiddel) noemen we ook wel de TEWI waarde*. Een milieuvriendelijke en economische keuze uit de typen koelinstallaties betekent zoeken naar de laagste TEWI-waarden, met zo laag mogelijke bedrijfskosten.


5

* TEWI. Total Equivalent Warming Impact (TEWI) is de som van de bijdragen van het energiegebruik en van de HFK lekkage (in kg CO2 per jaar): TEWI = kg CO2 t.g.v. energieverbruik + kg CO2 t.g.v. lekkage HFK koudemiddel.

Zijn TEWI verlagingen van 75% mogelijk? Voor een standaard koelinstallatie van een mechanisch geventileerd gebouw met topkoeling bedraagt de TEWI waarde circa 300 kg CO2/m2 bvo per jaar. Bij keuze voor een duurzame, energie-efficiënte koelinstallatie voor hetzelfde gebouw kan de TEWI verlaagd worden tot circa 75 kg CO2/m2 bvo per jaar. Een verbetering van tenminste 75% valt binnen de mogelijkheden!

De TEWI van een bouwproject kan gunstig beïnvloed worden door: -

een lagere koelvraag

-

duurzame koude uit de bodem, of

-

een hoger koelmachine rendement (koudefactor, COP), met

-

een milieuvriendelijker koudemiddel (GWP-waarde), en

-

(liefst) gegarandeerde vermijding van enige HFK koudemiddel lekkage.

Op deze aspecten is dit Stappenplan gebaseerd.

En als we ‘groene stroom’ gebruiken? Wordt dan het stroomverbruik van gebouwen (o.a. voor koeling) minder belangrijk? Uiteraard niet, volgens de trias energetica dient u de koudevraag te beperken. Ook vanwege de energiekosten!

1.2.

Energiekosten Naast gewone koelsystemen, zijn er ook ‘duurzamer maar duurder’ koelsystemen op de markt. De meerinvestering wordt dan terugverdiend door het veel zuiniger energieverbruik. De terugverdientijd wordt nog korter door de stijgende energieprijzen. Uit Figuur 1 is af te lezen dat we inmiddels uit mogen gaan van elektriciteitskosten van minstens 0,10 euro/kWh (grootverbruik). De overheid stimuleert de aanschaf van de ‘duurdere maar duurzamere’ koelinstallaties met fiscale regelingen, waaronder de Energie-InvesteringsAftrek of EIA.


6

70

Ontwikkeling energiekosten

Eurocent/m3 en eurocent/kWh

60 50 40 30 20 10

19 87 19 88 19 89 19 90 19 91 19 92 19 93 19 94 19 95 19 96 19 97 19 98 19 99 20 00 20 01 20 02 20 03 20 04 20 05 20 06

0

Jaar gas kleinverbruik

gas grootverbruik

elektra kleinverbruik

elektra grootverbruik

Figuur 1. Stijgende kWh-tarieven van groot- en kleinverbruikers, all-in incl. BTW

1.3.

Organisatie, belangrijke procesmatige overwegingen

Er zijn dus belangrijke milieu- en financiële voordelen, die een duurzame koeling haalbaar kunnen maken. Maar let wel op de kritische randvoorwaarden die het toepassen van deze duurzame aanpak (via dit GPG stappenplan) mogelijk moeten maken. Het onderkennen van deze randvoorwaarden en budgetbeperkingen zijn dus de eerste drempel. Daarna zijn goede oplossingen niet moeilijk te vinden, praat met banken of energiebedrijven.

Energiediensten In projecten kan het probleem ontstaan dat de hogere investeringskosten de uitvoering onmogelijk maken wegens budgetbeperkingen. Een mogelijke oplossing hiervoor is het onderbrengen van (een deel van) de energiefuncties bij een energiedienst. Deze energiedienst verzorgt de financiering en exploitatie, waardoor de (meer)investering buiten het investeringsbudget blijft en verrekend wordt in de exploitatielasten. Zoals bijvoorbeeld stadsverwarming en -koeling


7

Randvoorwaarden (1) in de vastgoedsector en bij projectontwikkelaars: Een duurzamer koeling levert niet alleen een groen imago, het kan tegelijkertijd een hogere Internal Rate of Return (IRR) opleveren (‘win-win’ dus). Belangrijke randvoorwaarden zijn echter: -

De locatie (het budgetverschil tussen een gebouw bij Schiphol langs de snelweg of bij de hunebedden in Drenthe).

-

Verkoop of verhuur; bij verhuur leeft de veronderstelling dat de investeerder geen belang heeft bij lage exploitatiekosten. Echter bij langdurige leegstand zullen eisen van huurders toenemen en zal een gebouw met lage exploitatiekosten beter verhuurbaar/ verkoopbaar zijn.

-

Het type gebruiker (deze is vaak nog niet bekend, zodat soms in de gebruiksfase nog aanvullende proceskoeling gerealiseerd moet worden).

Voor de eigenaar/gebruiker gelden dit soort randvoorwaarden niet. Maar in het algemeen geldt dat de investeerder een belang moet hebben bij lagere exploitatiekosten als deze investeert in energiezuinige oplossingen.

Randvoorwaarden (2) in de zorgsector: Als er in verpleeghuizen een noodzaak voor mechanische koeling is, dan kan gekozen worden voor het meest duurzame en kostenefficiënte koelsysteem (‘win-win’ dus). De kritische randvoorwaarden zijn in deze sector: -

Het extra budget dat voor koeling beschikbaar is, zoals aangegeven in het Lange Termijn Huisvestingsplan (LTHP), moet toereikend zijn of het budget moet uit andere middelen worden voorzien.

-

Aparte budgetten voor investering enerzijds en exploitatie anderzijds, zodat de meerinvestering niet ‘terugverdiend’ zou kunnen worden.

-

Het bouwkundig ontwerp dient zodanig te zijn, dat er distributie-installaties kunnen worden geprojecteerd, waarmee koelenergie kan worden overgebracht. Denk aan voldoende plafondhoogte voor luchtkanalen of betonkernactivering.

Vooral de gewenste mate van comfort in de zomer zal een functionele eis moeten zijn.

Randvoorwaarden (3) in de overige marktsectoren: De randvoorwaarden in de overige marktsectoren kunnen dan weer lijken op die bij projectontwikkelaars in de vastgoedmarkt, dan weer op die in de zorgsector.


8

Er zullen altijd randvoorwaarden van organisatorische, financiële en technische aard zijn. Het is nu de kunst deze op te heffen of te doorbreken, in de organisatorische fasen.

Organisatorische fasen (Programma van Eisen – Ontwerp – Bestek – Aanbesteding- Oplevering – Nazorg) - PVE: Voor een goede kans van slagen dient de boodschap van deze GPG-aanpak in het Programma van Eisen opgenomen te worden. Dit kan door eisen te stellen aan thermisch comfort in de zomer en milieueisen aan het koelsysteem. In deze vroege fase dient al nagedacht te worden over hoe om te gaan met de genoemde randvoorwaarden.

- Ontwerp: De aanpak (boodschap) is vooral bedoeld voor gebruik in het voorontwerp en het definitief ontwerp. Ook al zijn verwarming en koeling sterk gerelateerd, denk bijvoorbeeld aan het benutten van (koel)afvoerwarmte, toch beperkt de aanpak zich tot de koelfunctie van de klimaatinstallaties.

- Bestek: Als aan de diverse randvoorwaarden voldaan kan worden, dan vertaalt de boodschap van deze aanpak zich vanzelf in het bestek.

- Aanbesteding (‘Specificeren & Borgen’) •

Traditionele aanbesteding o

PVE: hier moeten de eisen van DUBO worden vastgelegd

o

VO, DO, bestek, realisatie, vertaling van PVE in ontwerpkeuzes, een onafhankelijke commissioner kan toetsen en borgen dat aan de DUBO eisen wordt voldaan

•

PPS (Privaat Publieke Samenwerking) o

Output specificaties: hier moeten de eisen t.a.v. DUBO functioneel worden vastgelegd

o

Selectie consortia, realisatie, exploitatie: omdat in deze contractvorm de opdrachtgever veelal niet wordt bijgestaan door een installatieadviseur kan een onafhankelijk commissioner bewaken dat de DUBO eisen ook daadwerkelijk in het ontwerp worden toegepast en functioneren zoals beoogd.


9

- Realisatie, oplevering en nazorg: Onafhankelijke controles op een goede uitvoering (prestatiemonitoring!) en een beheerbestek zijn van belang voor het garanderen van een goede werking.

1.4.

Opbouw van het Stappenplan Hiervoor hebben we gezien dat per project eerst de kritische randvoorwaarden goed opgelost moeten worden. Dan pas kunnen we kiezen voor de duurzame oplossingen (Stappenplan). Hierbij wordt de beproefde werkwijze van de ‘trias energetica’ gevolgd: 1. Het beperken van de koudebehoefte. 2. Het toepassen van duurzame koudebronnen. 3. Het zo hoog mogelijk rendement koudeopwekkers (koelrendement maximaliseren, koudemiddelinhoud minimaliseren, HFK koudemiddel met lage GWP waarde of natuurlijk koudemiddel, voorkomen HFK lekverliezen).

Het werken met een duurzame koudebron (‘bodemkoeling’) vereist niet alleen een geschikte bodem, maar ook een aangepast koudedistributie- en afgiftesysteem, d.w.z. op hogere temperatuur. Als aan die voorwaarden niet voldaan kan worden, komt de focus definitief te liggen op een zo gunstig mogelijke prestatie van de koelmachine en op het beperken van de milieunadelen van de koudemiddelen.

Het stappenplan eindigt met energetische en financieel economische resultaten. Door verschillende koelsystemen als varianten na te rekenen en te vergelijken kunt u op overzichtelijke wijze tot een optimale keuze komen.


10

2.

STAPPENPLAN Gebruikstip: Neem het stappenplan erbij. Vul elke stap in met de informatie uit de volgende rubrieken en zonodig uit de bijlagen.

Beperken koudebehoefte Het beperken van de koudebehoefte heeft de volgende voordelen: -

lager energiegebruik, dus lagere indirecte emissie, lagere energiekosten en een lagere EPC waarde

-

lager koelvermogen, dus: -

een kleinere koudemiddelinhoud koelinstallatie, dus lagere directe emissie,

-

een lagere investering,

-

en een lager vastrecht door een lager elektrisch aansluitvermogen.

Hoe de koudevraag te beperken (Figuur 2.1) De koudebehoefte wordt het meest verlaagd met (buiten)zonwering of een laag glaspercentage, plus het beperken van de interne warmtelast door verlichting & apparatuur. Deze maatregelen moeten goed worden afgestemd met de architect. Effect buitenzonwering op TEWI 20 18 Beglazing 20%; Int. last 40 W/m2 (dag)

16 TEWI [kg CO2/jr/m2]

2.1.

14

Beglazing 35%; Int. last 40 W/m2 (dag)

12


10 8


6

Zorg. Glas 35%; int. last 40/20 W

4 2 0 Geen zonwering

Met zonwering

Figuur 2.1 Effect glasoppervlak op TEWI, bij een interne last van 40 W/m2 (dag)

In figuur 2.1 is ter illustratie ook een beglazing van 20% aangegeven. Een dergelijk laag percentage is zelden zinvol. Een beglazing vanaf 35% is gebruikelijker.


11

2.2.

Toepassen bodem als koelsysteem (‘bodemkoeling’) De meest energiezuinige optie is koudeopslag in de bodem. Zie de NEN 2916 (EPN).

Koudeleverancier

Rendement / COP

Compressiekoelmachine

4

Absorptiekoelmachine −

op warmtelevering door derden

0,7 * ηequiv;verw;wd

−

op WK

1,0 * €wk;th

Koudeopslag

12

Warmtepomp in zomerbedrijf

5

Tabel 2.1. Opwekrendement koelinstallaties volgens NEN 2916 (EPN U-bouw)

Het gebruik van bodemkoeling heeft in een veel hogere koelfactor dan gewone compressie koelsystemen.

Coefficient of performance (COP) Een COP 4 voor compressiekoeling wil zeggen dat met 1 eenheid elektriciteitsverbruik voor de compressor 4 eenheden koude worden geproduceerd. Een COP 12 voor bodemkoeling wil zeggen dat met 1 eenheid elektriciteitsverbruik voor de bronpompen 12 eenheden koude worden geproduceerd.

De bodem kan op drie manieren als warmte- en koudebron worden gebruikt: -

Aquifer (open bronnen)

-

Bodemwarmtewisselaars (gesloten systeem)

-

Energiepalen (bodemwarmtewisselaar in heipaal)


figuur 2.2

figuur 2.3

12

Aq

Bo Figuren 2.3 en 2.4 de aquifer en de energieheipalen

Voorbeeld (Deerns) van uitgewerkt concept voor koudeopslag in de bodem (LTEO). Gebruikelijk wordt koudeopslag gecombineerd met de toepassing van warmtepompen in de winter. Doel is daarmee ’s zomers 65% primaire energie te besparen op de koeling, en ’s winters 55% op de verwarming. In dergelijke projecten is het logischer om niet de naam ‘koudeopslag’ in de bodem te gebruiken, maar ‘lange termijn energie opslag’ (LTEO). In figuur 2.4 is een LTEO concept afgebeeld tijdens zomerbedrijf (koude bedrijf). Afgebeeld zijn de beide bronnen (koud en warm) en de warmtepomp. In zomerbedrijf zorgt de warmtepomp hier voor extra koelcapaciteit, afgebeeld als compressiekoelmachine (CKM-R) t.b.v. de koude-pieklast. In figuur 3 zijn een drietal uitgangspunten vermeld, om het LTEOsysteem goed te kunnen laten functioneren: 1. De basislast wordt geleverd door de koude bron (8 °C) met het gunstigste rendement (COP). 2. De koudelevering vindt plaats een hogere retourtemperatuur (18 °C) dan gebruikelijk. 3. De pieklast-koelmachine functioneert op deze piekmomenten gunstig door de watergekoelde condensor.


13

Figuur 2.4 Conceptontwerp voor het project Herontwikkeling gebied “De Hallen” in Amsterdam Oud-West (bron: Deerns)

2.3.

Selecteren efficiënt koudeafgifte- en distributiesysteem

De koudeafgifte en koudedistributie kunnen op zeer uiteenlopende manieren gebeuren, afhankelijk nog van bouwkundige randvoorwaarden. Hierbij kunnen drie transportsystemen worden onderscheiden, waarop meerdere (combinatie)-varianten mogelijk zijn: 1. Watersystemen, 2. Luchtsystemen, 3. Directe of DX systemen.

Watersystemen De koude wordt getransporteerd via gekoeldwaterleidingen om daarmee de vloer of het plafond, fan-coil units dan wel inductie-units van koude te voorzien.


14

Figuur 2.5 Betonkernactivering

Vooral deze koudeafnemers zijn uitermate geschikt om hoge temperatuurkoeling toe te passen en daarmee een hoog rendement van het koelsysteem te halen.

Luchtsystemen De inblaaslucht vervult vooral de koeling van de ruimten. De ventilatiehoeveelheid wordt veelal bepaald door de koelbehoefte.

Figuur 2.6 Koeling middels lucht (bron pg 97 uit ISSO 43)


15

Randvoorwaarden waaraan voldaan moet zijn: -

Uit energiekostenoverweging dient de ventilatielucht in de luchtbehandelingskasten minimaal te worden voorgekoeld of -verwarmd.

Directe of DX systemen. Directe systemen zijn koelinstallaties waarbij de koude (en warmte, voor omkeerbare systemen) met het koudemiddel naar de afgifte-units in de verschillende ruimten wordt getransporteerd.

Figuur 2.7 Multi-split met watergekoelde condensor (bron Daikin)

-

Het directe gebruik van de koude uit een bodemsysteem is bij dit systeem niet mogelijk, omdat de multi-split installatie blijft tussengeschakeld. De buitenunit (de condensor) zou wel gekoeld kunnen worden met de lagere temperaturen van een bodemsysteem (aquifer).


16

2.4.

Koelrendement maximaliseren, koudemiddelinhoud minimaliseren

2.4.1.

Inleiding Indien de bodem niet als duurzame koudebron wordt gekozen, zal next-best een optimale ‘gewone’ koelinstallatie worden gekozen, gelet op broeikasgasreductie en energiebesparing.

Voor een optimale koelinstallatie gelden de volgende richtlijnen: 1. selecteer een koelinstallatie met een hoog koelrendement (COP) 2. gebruik koudemiddelen met een laag broeikasgaseffect (GWP) 3. selecteer een koelinstallatie met zo weinig mogelijk koudemiddel inhoud (m3); 4. laat een laag lekverlies garanderen van de koelinstallatie (lek-%).

2.4.2.

Koelrendement (COP) Voor de beoordeling van het koelrendement (COP) is ook hier de NEN 2916 (EPN) beschikbaar. Echter, de indeling maakt geen onderscheid tussen de verschillende typen compressiekoelmachines (zie tabel 2.1.).

In de praktijk blijkt echter dat gewone compressiekoelmachines een jaargemiddeld koelrendement van 4 niet halen. De EPN geeft een (te) florissante waarde. De praktijkwaarde is ca. 3.

In Tabel 2.2 is voor de verschillende typen koelinstallaties een indicatie gegeven van de koelrendement op jaarbasis dat verwacht mag worden als het koelproces op vergelijkbare wijze is uitgevoerd.


17

Type koelinstallatie

Indicatie

indien

Indien HoogTempera-

van het

compressor toerenregeling

tuur afgiftesysteem

koelren-

& elektronisch expansie-

(extra rendement)

dement

ventiel

Met luchtgekoelde condensor

3,5

4

+1

Met verdampingscondensor

4,5

5

+1

Met watergekoelde condensor en droge

3,0

3,5

+1

4,5

5

+1

6–8

8 – 10

+3

Met luchtgekoelde condensor

Nvt

nvt

nvt

Met watergekoelde condensor en droge

Nvt

nvt

nvt

Waterkoelinstallaties met compressorkoeler

koeltoren Met watergekoelde condensor en natte koeltoren Met watergekoelde condensor en grondwater

Waterkoelinstallaties met absorptiekoeler

koeltoren Met watergekoelde condensor en natte

nvt

koeltoren Met watergekoelde condensor en grondwater

nvt

Splitsystemen, DX Single-split

3

4,5

nvt

3,5

5

nvt

3

4,5

nvt

4

5,5

nvt

6–8

8 - 10

+3

3

4

nvt

Multi-split Met luchtgekoelde condensor Met watergekoelde condensor en droge koeltoren Met watergekoelde condensor en natte koeltoren Met watergekoelde condensor en grondwater DX in luchtbehandelingskast

Tabel 2.2 Koelrendement op jaarbasis voor verschillende typen koelinstallaties

Het deellastgedrag van installaties kan sterk uiteen lopen. Sommige installaties leveren in deellast vergelijkbare prestaties als in vollast, andere installaties zien hun prestaties in deellast scherp dalen. Het deellastgedrag wordt niet alleen bepaald door de specifieke kenmerken van de koelmachine, maar ook door de inpassing in de installatie. Denk aan het temperatuurniveau van het koelwater (droge koeltoren, natte koeltoren, grondwater) of buitenlucht (geringe of grote opwarming aan de condensor) en van de afgiftetemperaturen.


18

Juist door de verschillen in inpassing is de vergelijking tussen verschillende fabrikaten lastig en is een vergelijking volgens de Eurovent classificatie niet afdoende.

Eurovent In het kader van Eurovent is een labelsysteem ontwikkeld voor water- of luchtgekoelde splitsystemen en packaged units. Hierbij wordt een EER (Energy Efficiency Ratio) bepaald bij vollast in één gegeven testconditie. De resultaten worden in een label van A-G weergegeven, waarbij verschillende criteria gelden voor de verschillende typen koelinstallatie.

Voor een goede selectie van een koelmachine is inzicht belangrijk, in zowel het deellastgedrag van de machine als de invloed van de inpassing in de installatie. Projectvoorbeeld Onderstaande tabel is gemaakt voor het eerder genoemde projectvoorbeeld De Hallen (bron: Deerns) om de invloed van de temperatuurtrajecten op het koelrendement (en verwarmingsrendement) van de koelmachine zichtbaar te maken. Als het temperatuurtraject van 10-16 ºC met 2 K verhoogd wordt en gelijktijdig de warmte afgevoerd wordt naar de bodem met 25-31 C in plaats van naar droge koelers met 44-50 C, dan betekent dit een rendementsverhoging van 38% (2,1 van 3,4 naar 5,5) van de koelmachine. Daar het de bedoeling is, dat de meeste koude (zo’n 80%) uit de koude bron geleverd wordt, zal het rendement op jaarbasis 7,6% (0,2 x 38 %) toenemen. Voor dit project betekent dit dus een besparing van 7,6% op de energiekosten voor koelen.

44-50 oC

RENDEMENT

25-31 oC

koelen

verwarmen

Koelen

verwarmen

12-18 oC

3,6

4,6

5,5

6,5

10-16 oC

3,4

4,4

5,4

6,4

Tabel 2.3. Voorbeeld van rendementverhoging door een zo hoog mogelijke retourtemperatuur in het gekoeldwatercircuit en een zo laag mogelijk aanvoertemperatuur in het verwarmingscircuit.


19

Om een indruk te krijgen in het deellastgedrag van verschillende typen machines is voor dit project inzicht gevraagd in de rendementen bij verschillende belastingen, zie figuur 2.8.

Figuur 2.8 Het koelrendement (COP) voor het deellastgedrag bij dezelfde temperatuurcondities van verschillende typen koelmachines (bron : Holland Koeling)

2.4.3.

Koudemiddelen In nieuwe koelinstallaties mogen alleen koudemiddelen worden toegepast die de ozonlaag niet aantasten. De vroegere (H)CFK’s, zoals R22, tasten de ozonlaag aan en mogen niet meer worden toegepast in nieuwe installaties. De koudemiddelen die wel toegepast mogen worden in airco-installaties hebben sterk uiteenlopende GWP-waarden (broeikaseffect). •

Synthetische HFK koudemiddelen zijn sterke broeikasgassen met een hoge GWPwaarde tussen 1300 en 1900.

•

Natuurlijke koudemiddelen, zoals ammoniak, CO2 en propaan, tasten de ozonlaag niet aan en zijn geen nadelige broeikasgassen.


20

Tabel 2.5 Global Warming Potential (GWP) van koudemiddelen

Koudemiddel

GWP (kg CO2 / kg koudemiddel )

Synthetische koudemiddelen (HFK): R134a

1300

R407C

1610

R410A

1890

Natuurlijke koudemiddelen: R717 (ammoniak)

0

R744 (CO2)

1

R290 (propaan)

3

Momenteel worden de synthetische HFK koudemiddelen het meest toegepast in aircoinstallaties. Indien de installatie als ‘gegarandeerd lekvrij’ kan worden geleverd, is er in feite geen milieunadeel.

2.4.4.

Koudemiddelinhoud Voor de koudemiddelinhoud mag een gemiddelde vulling van 0,25 kg koudemiddel per kW koelvermogen worden verondersteld.

Bij multi-splitsystemen met lange leidingen (100 m en meer) kan de HFKkoudemiddelinhoud oplopen tot 1 kg koudemiddel per kW koelvermogen. Het voordeel van een hoger koelrendement valt dan deels weer weg tegen de extra koudemiddelinhoud.

2.4.5.

Lekverlies Als vuistregel mag het jaarlijks lekpercentage worden gebruikt zoals gegeven in onderstaande tabel. Voor specifieke koelinstallaties zijn hierover in de regel geen specificaties beschikbaar.


21

Tabel 2.6 Lekverliezen van koelinstallaties

Type koelinstallatie

Lekverlies

Toelichting

richtwaarde Water-koelinstallaties Package unit

2%

Compacte en robuuste bouw koelinstallatie waarbij het gehele koudemiddelcircuit in de fabriek is gemonteerd en getest.

Split systeem

3,5 %

Gemonteerd en met koudemiddel gevuld op locatie.

Split systemen, DX

3,5 %

Gevoelig voor montage.

DX in LB-kast

3,5 %

De lekdichtheid kan verder beperkt worden door toepassing van Regeling Lekdichtheid Koelinstallaties (RLK).

2.4.6.

Vergelijking van de TEWI-resultaten

Het Stappenplan met rekenmethodiek en onderstaande rekentabel zijn in de vorm van een spreadsheet op CDROM door TNO/SenterNovem vrijgegeven. De rekentabel kan ook handmatig worden ingevuld. Zie hiervoor de bijlage 2 en 3 met details voor de TEWI berekening.

Voor de TEWI-afweging tussen koelvarianten zijn de volgende keuze-aspecten uit het Stappenplan van belang, zoals genoemd in de 1e kolom. Hiermee worden de CO2-emissies uitgerekend, de directe en de indirecte CO2-emissies. Door meerdere varianten uit te rekenen kunnen de TEWI resultaten worden vergeleken.


22

Tabel 2.7 Vergelijken van de TEWI-resultaten (Referentie en koelvarianten)

Referentie

Variant 1.

Variant 2.

Variant 3.

Koelinstallatie

Duurzame koeling

Koelmachi-

Koelmachi-

uit de bodem

ne

ne

(aquifer) Koudevraag (GJ of KWh/j)

K

K

K

Is Bodemkoeling mogelijk?

nee

Ja

nee

Koelrendement koelsysteem

4

12

3 - 5,5

Energieverbruik

X

Y

Z

CO2-emissie (indirect)

X

Y

Z

Koudemiddel keuze (GWP)

X

Y

Z

Koudemiddel inhoud

X

Y

Z

Koudemiddel lek-%

X

Y

Z

CO2-emissie (direct) ton/j

X

Y

Z

==== +

==== +

==== +

TEWI X

TEWI Y

TEWI Z

(COP)

(m3 HFK)

CO2-emissie totaal (TEWI) (=directe+indirecte emissie)

2.5.

Financiële overwegingen bij keuze koelsysteem

Voor de financiële afweging tussen installatievarianten zijn o.a. de volgende aspecten van belang: -

Kosten (aanvullende) bouwkundige voorzieningen, zoals zonwering.

-

Bouwkundige meerkosten kunnen tot een aanzienlijk kleinere en goedkopere koelinstallatie leiden.

-

Investeringskosten koelsysteem.

-

Bron, koelinstallatie, distributie en afgifte, regeling.

-

Energiekosten koelinstallatie.

-

Zowel aandrijving als hulpenergie.

-

Het vastrecht kan aanzienlijk lager uitvallen bij beperking van aandrijfvermogen koelinstallatie.

-

Onderhoudskosten.


23

In het globaal ontwerp kan alleen met globale kostenkentallen voor de koelinstallatie gewerkt worden. Een indicatie van investeringskosten en de onderhoudskosten wordt hierna gegeven in bijlage 5. Opgemerkt wordt, dat de splitsystemen niet goed vergelijkbaar zijn met de andere koelsystemen vanwege het specifieke leidingwerk, de units en de regeltechniek. Systemen met een laag energiegebruik (en dus een lage TEWI) vergen vaak hogere investeringskosten dan traditionele systemen. In veel gevallen kunnen deze meerkosten binnen enige jaren worden terugverdiend.

Eenvoudig rekenvoorbeeld aan de hand van de tabel in Bijlage 5 Vergeleken worden 2 koelsystemen, bij een gevraagd koelvermogen van 1000 kW en een koudebehoefte van 500 vollasturen, resulterend in een koudevraag van 500.000 kWh/jaar: Referentie: een gekoeldwater systeem met koelmachine en droge koeltoren •

Variant: een gekoeldwater systeem met bodemkoeling (aquifer) in combinatie met backup koelmachine/warmtepomp.

Resultaat: een bruto/netto meerinvestering voor de aquifer-variant van € 98.000, excl EIA aftrek, waar tegenover lagere jaarlijkse kosten (koeling) van € 10.600. De kapitaalslasten van deze aquifer variant worden sterk verlaagd via de fiscale aftrekregeling (EIA), wat bij de referentie koelinstallatie niet het geval is! Resulterend in een netto meerinvestering van € 30.000. Wat het totale duurzame energiesysteem zo interessant maakt: de terugverdientijd van deze 75% zuinigere koelvariant wordt tevens bepaald door de ca. 50% lagere verwarmingskosten in de winter (t.g.v. de warmtepomp/koelmachine)!


24

Tabel 2.8. Voorbeeld aquifer (bodemkoeling). Ca 10% meerinvestering en 50% lagere jaarlijkse kosten.

Referentie. Watergekoelde koelinstallatie met een droge koeltoren, koelrendement = 3

Variant. Aquifer, met koelrendement =12, in combinatie met backup koelmachine/warmtepomp

Eenmalige kosten Investering koelmachine

1000 x € 150 =€ 150.000

300 x € 200 = € 60.000

Investering koeltoren of aquifer

1330 x € 125 =€ 162.500

1000 x € 350 = € 350.000

Investering regeltechniek

€

8.050

€

€ 320.550 Totaal

8.450

€ 418.450 na EIA aftrek: ca € 350.000

Jaarlijkse kosten Onderhoud koelmachine

€ 1.580

€ 1.580

Onderhoud koeltoren of aquifer

€ 2.700

€ 4.500

Energiekosten bij € 0,10 per kWh

0,10 x 500.000 / 12 = € 4.170 0,10 x 500.000 / 3 =€ 16.660

Totaal

€ 10.250 € 20.880

2.6.

Bemetering en monitoring

Bemetering en monitoring heeft een aantal doelen: -

Commissioning en beheer : het signaleren en bewaken van de energetisch prestaties (rendementen) van zowel het systeem als afzonderlijke apparaten

-

Management : het sturen van de inzet van systemen op het vermijden van inkooppieken en het optimaliseren van energie-efficiency

-

Verrekenen : het verrekenen van de afgenomen energie en het contractueel registreren van de ingekochte energie

De mate van bemetering en monitoring is afhankelijk van de grootte en complexiteit van de installatie en de organisatie. De nauwkeurigheid moet zodanig zijn, dat een betrouwbare analyse mogelijk is.


25

De monitoring houdt in, dat meetgegevens automatisch verzameld en geanalyseerd worden en dat hieruit conclusies en signaleringen over het functioneren van het systeem als geheel en van de afzonderlijke systemen worden gegenereerd. Voor de analyse-intervallen moet gedacht worden aan voortschrijdend uurlijks, 4-wekelijks en jaarlijks.

Wet- en regelgeving koelinstallaties Zie de uitgave van Infomil 2006.


26

ACHTERGRONDLITERATUUR

1. NEN 2916 – Energieprestatie van utiliteitsgebouwen - Bepalingsmethode NEN, Delft, december 2001 2. ISSO publicatie 37 – Energiewijzer kantoorgebouwen ISSO, Rotterdam, juli 1995 3. Quickscan warmtepompen Site: www.warmtepompenindeglastuinbouw.nl 4. ISSO 39 - Langetermijnkoudeopslag in de bodem ISSO, Rotterdam, 1997 5. ISSO 73 - Ontwerp en uitvoering van verticale bodemwarmtewisselaar ISSO, Rotterdam, 2005 6. ISSO 43 - Concepten voor klimaatinstallaties ISSO, Rotterdam, 1998 7. ISSO 47 –Het ontwerp van hydraulische schakelingen voor koelen ISSO, Rotterdam, 2005 8. ISSO 48 – Klimaatplafonds / koelconvectoren: richtlijnen voor ontwerp en uitvoering ISSO, Rotterdam, 1998 9. ISSO 68 – Energetisch optimale stook- en koellijnen ISSO, Rotterdam, 2002 www.PortalWarmtepompenenOpslag.nl

www.stichtingwarmtepompen.nl

www.nvoe.nl


27

BIJLAGE 1: UITVOERINGSVORMEN KOELMACHINES Toevoegen als illustratiemateriaal bij tabel 2.2

Luchtgekoelde Condensor

Verdamper

Warmte

Koudwater

Buitenlucht

Water-koelinstallaties met luchtgekoelde condensor

Verdamper

Buitenlucht

Warmte

Koudwater Verdampingscondensor

Water-koelinstallaties met verdampingscondensor

Droge koeltoren

Watergekoelde Condensor

Verdamper

Warmte

Watercircuit Buitenlucht

Koudwater

Water-koelinstallaties met watergekoelde condensor en droge koeltoren


28


Verdamper

Warmte

Watercircuit Koudwater

Grondwater/aquifer of bodemwarmtewisselaars/energiepalen

Water-koelinstallaties met watergekoelde condensor en grondwater/aquifer

Buitenlucht


pakket

Verdamper

Warmte

Watercircuit

Koudwater

Natte koeltoren

Water-koelinstallaties met watergekoelde condensor en natte koeltoren

Watergekoelde Condensor Opties: droge of natte koeltoren

Verdamper

Warmte

Watercircuit Koudwater Absorptieproces

Water-koelinstallaties met absorptiekoeler


29

Buitenunit

Binnenunit

Warmte

Binnenlucht

Buitenlucht

Single-split

Buitenunit

Binnenunits

Warmte

Buitenlucht

Binnenlucht

Multi-split met luchtgekoelde condensor

Watergekoelde Condensor Opties: droge of natte koeltoren

Binnenunits

Warmte

Watercircuit Binnenlucht

Multi-split met watergekoelde condensor


30

BIJLAGE 2: EXTRA ACHTERGRONDINFORMATIE

Vermindering koudevraag

Effect buitenzonwering op TEWI 20 18 Beglazing 20%; Int. last 40 W/m2 (dag)

TEWI [kg CO2/jr/m2]

16 14


12


10 8


6

Zorg. Glas 35%; int. last 40/20 W

4 2 0 Geen zonwering

Met zonwering

Figuur 2. Effect glasoppervlak op TEWI, bij een interne last van 40 W/m2 (dag)

In Figuur 2 is ter illustratie ook een beglazing van 20% aangegeven. Een dergelijk laag percentage is zelden zinvol. Een beglazing vanaf 35% is gebruikelijker.

Uit Figuur 2 blijkt o.a.:

•

Toepassing van buitenzonwering leidt tot een reductie van de koelvraag met zo’n 30 – 45 %.

•

Bij toepassing van buitenzonwering is het aandeel beglazing van geringe invloed op de koelvraag.

•

Bij afwezigheid van buitenzonwering is het aandeel beglazing van grote invloed op de koelvraag: +22% (35-50% glas) en -22% (35-20% glas).

•

Verhoging van de interne last van 40 naar 60 W/m2 leidt tot een stijging van de koellast met bijna 100% (met zonwering) of 50% (zonder zonwering).


31

Bodemkoeling Voor de kleinere koelsystemen, met bodemwisselaars of energiepalen, wordt een warmtepomp toegepast uit het oogpunt van verwarming. De geleverde koude is dan een energetisch voordeel. Voor de grotere systemen wordt een aquifer toegepast uit het oogpunt van koudevraag, vooral voor gebouwen met een hoog ICT-gehalte. Een warmtepomp maakt het systeem robuuster en rendabeler dan een systeem zonder een warmtepomp en vergroot de energiebesparing.

Uitgangspunten voor een goed functionerend bodemopslagsysteem zijn (zie figuur 2.4): •

Koudeafnemers (gekoeldwatercircuit) met hogere aanvoertemperaturen dan 12 0C en zo hoog mogelijke retourtemperaturen, (18 0C).

•

Warmteafnemers (warmwatercircuit) met een zo laag mogelijke aanvoertemperatuur.

•

Voldoende groot verwarmend oppervlak (VO) voor de energieafnemers.

•

Een zo groot mogelijk gemiddeld temperatuurverschil tussen de warme en koude bronnen.

•

Een zo laag mogelijke koudebron-aanvoertemperatuur.

•

Ontvochtiging en levering van de kleine (piek)koudevraag door de warmtepomp.

•

Een overzichtelijk hydraulisch schema.

•

Voldoende energiemeters bovengronds om het systeemrendement te kunnen monitoren en de energiekosten te kunnen bewaken.

•

Controle op openstaande kortsluitkleppen.


32

BIJLAGE 3: BEREKENING TEWI RESULTATEN. Vergelijken van de TEWI-resultaten (Referentie en koelvarianten) Referentie

Variant 1.

Variant 2.

Variant 3.

Koelinstallatie

Duurzame koeling

Koelmachi-

Koelmachi-

uit de bodem

ne

ne

enz

(aquifer) Koudevraag per jaar

K

K

K

Is bodemkoeling mogelijk?

nee

Ja

nee

Koelrendement koelsys-

4

12

3 - 5,5

Energieverbruik

X

Y

Z

CO2-emissie (indirect)

X

Y

Z

Koudemiddel keuze (GWP)

X

Y

Z

Koudemiddel inhoud

X

Y

Z

Koudemiddel lek-%

X

Y

Z

CO2-emissie (direct) ton/j

X

Y

Z

==== +

==== +

==== +

XX

YY

Zz

teem (COP)

(m3 HFK)

CO2-emissie totaal (TEWI) (=directe+indirecte emissie)

Rekenmethodiek TEWI De TEWI valt te berekenen met de onderstaande formule voor elektrische compressiekoelmachines:

TEWI = Total Equivalent Warming Impact in kg CO2 per jaar = kg CO2 tgv energieverbruik + kg CO2 tgv HFK koudemiddel lekkage = koudebehoefte x 0,61/ (0,95 x koelrendement x 0,39) + koelvermogen x 0,25 x 0,02 x GWPkm = 1,65 x koudebehoefte/ koelrendement + 0,005 x koelvermogen x GWPkm

Bij een jaarlijkse koudevraag van 500 vollasturen, koelrendement =3, GWP=1610, volgt: = 97% emissie (energieverbruik) + 3% emissie (lekkage HFK koudemiddel).


33

Koudebehoefte

Jaarlijkse koudebehoefte van gebouw in kWh thermisch

0,61

CO2 emissie bij de opwekking van elektriciteit in kg CO2 / kWhe, ofwel 0,066 kg CO2/ MJprim op bw.

0,95

Distributie(systeem)rendement van een mechanische geventileerd koelsysteem, afhankelijk van het systeem kan dit rendement enigszins lager zijn.

3,5

Koelrendement van het koelsysteem op jaarbasis, zie tabellen 1 en 2 voor waarden van andere koelsystemen.

0,39

Opwekrendement van de elektrische centrale op bovenwaarde. Waarde volgens de NEN 2916.

Koelvermogen

Nominaal koelvermogen in kW.

0,25

Specifieke koudemiddelinhoud in kg/kW nom. koelvermogen

0,02

Verlies koudemiddel per jaar als aandeel van de totale koudemiddelinhoud voor een packed unit, voor split-units is de waarde 0,035.

GWPkm

GWP (Global Warming Potential) waarde van het koudemiddel in ton CO2 / ton koudemiddel, zie tabel 3 voor een overzicht van koudemiddelen.

Richtlijn: als de koelmachine tevens een verwarmingsfunctie heeft, dan kan eenvoudigheidshalve de gehele koudemiddelgerelateerde emissie aan de koelfunctie toegerekend worden. De emissie t.g.v. het energieverbruik voor verwarming valt dan buiten de TEWI berekening.


34

BIJLAGE 4: OVERZICHT REGELGEVING VOOR KOELINSTALLATIES Er is nationale en Europese regelgeving van toepassing op koelinstallaties, conform het onderstaande overzicht. Alleen de regelgeving in de donkere velden is voor de betrokkenen rechtstreeks van toepassing. In het overzicht zijn ook de Europese richtlijnen en de praktijknormen vermeld (de lichte velden). Tabel 1. Overzicht van de Nationale en EU regelgeving bij koelinstallaties

EU regelgeving

Nationale regelgeving

Praktijknormen Praktijknorm EU nationaal

Warenwetbesluit drukapparatuur: - ontwerp, installatie - ingebruikneming - gebruiksfase

EN 378

Bij alle koudemiddelen: Richtlijn drukapparatuur (ontwerp, installatie) Bij de onderstaande koudemiddelen is ook van toepassing:

NPR 7600

- Ozonlaag afbrekende koudemiddelen (CFK’s,HCFK’s): Verordening 2037 / 2000

Besluit ozonlaag afbrekende stoffen Wms 2003, en Besluit broeikasgassen Wms 2003

- Broeikasgas koudemiddelen (HFK’s):

Ministeriële regelingen: - RLK (controle lekdichtheid) - diplomavereiste

Concept Verordening F-gassen

- Ammoniak:

Besluit externe veiligheid inrichtingen

PGS 13 (voorheen CPR 13-2)

Regeling externe veiligheid inrichtingen: - afstandstabellen


35

Drukapparatuur De nationale regelgeving voor drukapparatuur is de aflopen jaren in drie fasen geheel vernieuwd. -

De eerste fase betreft de implementatie van de Pressure Equipment Directive of PED (Richtlijn drukapparatuur) van de EU in de Nationale wetgeving. Het Warenwetbesluit drukapparatuur (Staatsblad nr 311, 1999) is in 1999 in werking getreden en na een overgangstermijn in 2002 definitief geworden.

-

De tweede fase betreft de keuring voor ingebruikneming (nationaal beleid). Het wijzigingsbesluit (Staatsblad nr 339, 2001) is in 2002 in werking getreden.

-

De derde fase betreft de gebruiksfase (nationaal beleid). Het wijzigingsbesluit (Staatsblad, nr 387, 2004) is op 1 augustus 2005 in werking getreden. In dit besluit worden voorschriften gegeven voor herkeuring, intredekeuring en wijziging/reparatie van drukapparatuur in de gebruiksfase.

De lekdichtheid van koelinstallaties bij ontwerp en installatie is nu geregeld via het Warenwetbesluit drukapparatuur, uitgezonderd koelinstallaties op schepen. Vóór 2002 was de lekdichtheid van koelinstallaties in de ontwerpfase geregeld in de Regeling Lekdichtheidsvoorschriften Koelinstallaties (RLK, 1997) door middel van technische voorschriften. Deze technische voorschriften voor het ontwerpen van een koelinstallatie uit de RLK zijn dus vervangen door het warenwetbesluit en niet meer van toepassing. De RLK wordt daarom aangepast.

Koelinstallaties met alle typen koudemiddelen Voor koelinstallaties met alle typen koudemiddelen geldt het Warenwetbesluit drukapparatuur. Voor de hierna genoemde typen koudemiddelen met nadelige milieueffecten gelden aanvullende besluiten.


36

Koelinstallaties met koudemiddelen CFK’s/HCFK’s en HFK’s Bij ozonlaag afbrekende chloorfluorkoolwaterstof-koudemiddelen (CFK’s, HCFK’s) gelden ook de EU Verordening ozonlaag afbrekende stoffen 2037/2000 en het Besluit ozonlaag afbrekende stoffen Wms 2003. Bij gefluoreerde koudemiddelen (HFK’s) is de EU Verordening gefluoreerde broeikasgassen aanstaande en geldt ook het Besluit broeikasgassen Wms 2003. Op grond van deze besluiten is de ministeriële regeling Lekdichtheidsvoorschriften koelinstallaties (RLK) in werking inzake lekdichtheidscontrole, diplomavereisten en terugwinning van CFK’s en HCFK’S. Tevens worden bij ministeriële regeling diplomavereisten gesteld. De installateurs moeten beschikken over het zogenoemde STEK-diploma en werkzaam zijn bij een STEK erkend bedrijf. Deze regeling wordt vervangen door de ministeriële regeling Opleidingseisen. Verwacht wordt dat dit in 2006 het geval zal zijn.

Over de toepassing van HFK koudemiddelen in stationaire koelinstallaties heeft de EU een gemeenschappelijk standpunt bereikt (anno 2005) in het kader van de Verordening gefluoreerde broeikasgassen (Concept Verordening F-gassen). Publicatie wordt verwacht in 2006 en de inwerkingtreding is 12 maanden na publicatie. Voor de autoairco’s komt er een Richtlijn m.b.t. gefluoreerde broeikasgassen.

Koelinstallaties met ammoniak Voor koelinstallaties met grote hoeveelheden ammoniak (inhoud meer dan 400 kg) is het Besluit externe veiligheid inrichtingen (Staatsblad nr. 250, 2004) van toepassing. Daarnaast is de regeling externe veiligheid inrichtingen met afstandstabellen voor o.a. ammoniakinstallaties gepubliceerd (Staatsblad nr. 183, 2004).


37

BIJLAGE 5 : INVESTERINGSKOSTEN KOELSYSTEMEN Type koelinstallatie

Vermogensafhankelijke kosten Zeer klein Klein Midden vermogen vermogen groot euro/kW euro/kW euro/kW < 8 kW < 20 kW

Water-koelinstallaties met compressorkoeler − Met luchtgekoelde condensor

> 600

groot vermogen euro/kW > 500 kW

vermogensonafhankelijke kosten koeltoren, regeltechn onderhoud onderhoud bodemvoo iekeuro compr. koeltoren rziening machine /bodem euro euro euro

100-600

3750

1580

5750

1580

8050

1580

480

1580

2700

nvt −

Met verdampingscondensor

− Met watergekoelde condensor en droge koeltoren − Met watergekoelde condensor en natte koeltoren − Met watergekoelde condensor en bodemwisselaar − Met watergekoelde condensor en aquifer Water-koelinstallaties met absorptiekoeler − Met luchtgekoelde condensor nvt − Met watergekoelde condensor en droge koeltoren − Met watergekoelde condensor en natte koeltoren − Met watergekoelde condensor en grondwater Splitsystemen* − Single-split − Multi-split − Met luchtgekoelde condensor − Met watergekoelde condensor en droge koeltoren

niet niet beschikbaar beschikb nvt aar nvt 100-400 100-200 '100-400 100-200

nvt 50-200/ kW 30-40/ kW 12360

> 600 nvt

100-600 '100-400 100-200

1300-1500 /m 200700/kW

8450

nvt

nvt

nvt

nvt

nvt

nvt

nvt

nvt

nvt

nvt

nvt

nvt

nvt

nvt

nvt

nvt

nvt

nvt

30-40/ kW 150-260

nvt

500 - 900

nvt

400 - 600

1000 - 1500 800 - 1300

nvt

5200

2700

13000

1580

280

150-261 nvt

nvt

nvt

nvt

800 1300 700 1200

800 - 1300 nvt

nvt

700 - 1200 200-50/ kW nvt

480

2700

700 - 1200

nvt − Met watergekoelde condensor en natte koeltoren

700 - 1200

700 1200

700 - 1200 30-40/ kW nvt

200 - 300

150 200

nvt

400

13000 200700/kW

nvt

DX in luchtbehandelingskast

1580 1% van investering 1580 1% van investering

8450

50 - 100

nvt nvt

nvt

Tabel 6. indicatie van de investering en onderhoud


38

Keuzewijzer voor koelinstallaties in de utiliteitsbouw

Recommend Documents