Kenniscentrum Microverzekeren

208.1138 FOV oktober:208.1138 FOV oktober

23-10-2008

11:55

Pagina 1

FOV Een uitgave van de Federatie van Onderlinge Verzekeringmaatschappijen in Nederland JAARGANG 18 NUMMER 8 OKTOBER 2008

IN DIT NUMMER ONDER MEER:

Pagina 4

Najaarsbijeenkomsten in het teken van Beheerste Bedrijfs-

Kenniscentrum Microverzekeren

Coöperatieve en onderlinge verzekeraars zetten zich in voor mondiale solidariteit

voering

Per 1 januari 2009 zal aan een van de universiteiten in Nederland een Kenniscentrum Pagina 5

Mantelovereenkomst FOV en NIBE-SVV

Microverzekeren worden ingesteld. Aan dit centrum zal een bijzondere leerstoel worden verbonden. Het Kenniscentrum is een initiatief van Eureko, het moederbedrijf van Achmea. Eureko zal het kenniscentrum en de bijzondere leerstoel gedurende vier jaar volledig financieren. We vroegen om een toelichting van deze plannen aan

Pagina 7

Herverzekeringsprijzen

Toon Bullens, voorzitter van de FOV en mede-initiatiefnemer van Micro Insurance Association Netherlands (MIAN).

en -condities op weg naar een harde markt? Pagina 8

Drie stappen naar minder verloop Pagina 8

Questions & answers kredietcrisis

Het voornemen om een Kenniscentrum en een

’empowerment’ van mensen in achterstands-

bijzondere leerstoel Microverzekeren in te

situaties, waarbij zij hun zelfstandigheid

stellen, is neergelegd in het zogeheten Actieplan

behouden en versterken door op onderdelen

Microverzekeringen van Eureko/Achmea. Dit

waar dat relevant is, met elkaar samen te

actieplan werd op 24 september 2008 door

werken. Dit nu is precies ook de grondslag en

Eureko’s vicebestuursvoorzitter Gerard van

de kracht van coöperatief ondernemerschap.” In

Olphen officieel overhandigd aan prinses

vergelijkbare bewoordingen lichtte Gerard van

Máxima. Zij was aanwezig bij de conferentie

Olphen tijdens de conferentie ’Microverzekeren’

’Microverzekeren; de maatschappelijke verant-

de beweegredenen van Eureko/Achmea toe.

woordelijkheid van onderlinge en coöperatieve Pagina 9

Mediators in de

ondernemingen’. Deze conferentie werd georganiseerd ter gelegenheid van de officiële

verzekeringsbranche

opening van het nieuwe bestuurs- en confe-

bundelen krachten

rentiecentrum van Eureko/Achmea in Zeist.

Pagina 11

Vrijwillige Liefde Beurs

ECONOMISCHE WEERBAARHEID

Toon Bullens is nauw betrokken bij de

meer dan een rotary

uitwerking van het Actieplan Microverzeke-

of sociëteit

ringen. ”We gaan zowel een onderzoeksprogramma als een onderwijsprogramma opstellen,” legt hij uit. ”De precieze invulling daarvan zal in de komende weken en maanden plaatsvinden, maar de kern ervan zal de microdienstverlening zijn in verbinding met coöperatief

Prinses Máxima ontving uit handen van Gerard van

ondernemerschap. De filosofie zal heel sterk op

Olphen, vicebestuursvoorzitter van Eureko, het

die tweedeling worden gericht. Het gaat om de

Actieplan Microverzekeringen.

De onderlinge

1


23-10-2008

11:55

Pagina 2

Hij zei: ”Wij zijn groot geworden door onder-

leerstoel voor veel coöperatieve en onderlinge

linge solidariteit, het belangrijkste concept van

verzekeraars de inspiratie zullen opleveren om

verzekeren. Nu is de tijd rijp om die solidariteit

op een of andere manier met hun medewerkers

verder uit te breiden naar ontwikkelingslanden.

en met hun klanten actief in ontwikkelings-

Niet uit liefdadigheid, maar vanuit een econo-

landen te zijn. Daar liggen volgens mij, als ik dat

misch perspectief. Door onze steun geven we

een keer zo mag noemen, nog voldoende

mensen in ontwikkelingslanden de kans hun

commerciële kansen vanuit een maatschappelijk

economische weerbaarheid te vergroten. We

perspectief.”

brengen geen geld, maar kennis.” RELEVANTE THEMA’S EN VRAGEN

2

De onderlinge oktober 2008

MONDIALE SOLIDARITEIT

Toon Bullens toont zich in FOV-verband, bijvoor-

De toepassing van het concept microverzekeren

beeld in zijn jaarlijkse nieuwjaarsboodschap en

in ontwikkelingslanden is al sinds 2004 de

zijn inleiding op de algemene ledenvergadering,

kernactiviteit van Micro Insurance Association

steevast een vurig pleitbezorger van het coöpe-

Netherlands (MIAN). Inmiddels is een reeks

ratieve gedachtegoed. Hij is ervan overtuigd dat

projecten in gang gezet, in onder meer India,

de coöperatieve en onderlinge ondernemings-

Kenia, Nepal en Oeganda. Men mag verwachten

vormen ten langen leste als enige stand zullen

dat deze projecten van MIAN ondersteuning

houden. De huidige kredietcrisis ziet hij als een

vanuit het in te stellen Kenniscentrum Micro-

veelzeggend symptoom daarvan – en de relatie

verzekeren zullen krijgen. Toon Bullens: ”Van

met bovengenoemde mondiale solidariteit is

belang is natuurlijk om technieken en

snel gelegd. Bullens: ”De primaire functie van

methoden uit te wisselen en om te leren van

banken is het benutten van overliquiditeit in

de activiteiten die er in dit domein nu al zijn.

situaties van een liquiditeitsbehoefte. Spaarders

We zullen dan ook zeker ’good practices’ en

kunnen hun geld naar de bank brengen en de

’bad practices’ gaan inventariseren en die

bank zorgt vervolgens voor kredieten, bijvoor-

kennis in nieuwe projecten gaan inbrengen.

beeld voor bedrijvigheid, waardoor de econo-

Daarnaast is wat mij betreft vooral de vraag

mische motor blijft lopen. Op een wereldschaal

relevant hoe we mondiale solidariteit kunnen

gezien hebben mensen in ontwikkelde landen

organiseren. Solidariteit uit zich vrijwel altijd

een overliquiditeit, die op dit moment over-

door de beschikbaarstelling van geld, tijd of

wegend nog voor consumptie wordt gebruikt.

kennis of van een combinatie daarvan.

Is het dan niet vanuit verschillende optieken

In toenemende mate zien we dat bijvoorbeeld

denkbaar, bijvoorbeeld vanuit de opvatting dat

studenten, voordat zij aan hun carrière

de consumptie moet worden teruggebracht

beginnen, gedurende een periode in een

teneinde het milieu minder te belasten, dat we

ontwikkelingsland gaan werken. Die vorm van

die huidige overliquiditeit gebruiken voor

solidariteit, door tijd en kennis ter beschikking te

tekorten aan liquiditeit in landen met een

stellen, zie je ook bij bijvoorbeeld de vrijwilligers

achterstandssituatie, om daar ook economische

die bij de Stichting Nederlandse Vrijwilligers zijn

activiteiten tot stand te brengen? En zo weet ik

aangesloten en bij de mensen die namens

er nog wel een paar. Laten we bijvoorbeeld

MIAN worden uitgezonden. Een belangrijke taak

eens werk maken van de intensivering en

van het nieuwe kenniscentrum zal dan ook zijn

verduurzaming van de voedselproductie in

het verder verdiepen van de rol van de coöpe-

ontwikkelingslanden: typisch een karwei waar

ratieve financiële dienstverleners in Nederland

we in Nederland toch enig verstand van

in het organiseren van die mondiale solidariteit.

schijnen te hebben. En kan dan de verbinding

Ik hoop dat het kenniscentrum en de bijzondere

van het Nederlandse agrarische bedrijf met de


23-10-2008

11:55

Pagina 3

coöperatieve financiële dienstverleners

hoogtepunt voor een aantal MIAN-vrijwilligers

misschien model staan voor ontwikkelingen die

was hun gesprek in de pauze met prinses

in ontwikkelingslanden nog moeten plaats-

Máxima. Dit onderhoud nam maar liefst ruim

vinden? Voor mij zijn dit allemaal thema’s en

een halfuur in beslag. ”Het is ongelofelijk hoe

vragen die in zo’n Kenniscentrum Micro-

betrokken zij is,” aldus Bullens, ”en hoe goed zij

verzekeren aan de orde kunnen komen.”

in de problematiek en ook in detailvraagstukken is ingevoerd. Haar inzet is voor alle betrokkenen

STEUN IN DE RUG

bij microdienstverlening een buitengewoon

De conferentie ’Microverzekeren’ in het nieuwe

grote steun in de rug.”

bestuurs- en conferentiecentrum van Eureko/ Achmea in Zeist kende een afwisselend

Tot slot wil Toon Bullens de lezers van ’de

programma, met inleidingen van dagvoorzitter

Onderlinge’ oproepen om na te gaan, eventueel

Willemijn Verloop (directeur van War Child

samen met bestuur en/of directie, wat zij op het

Nederland), Gerard van Olphen (die de door

gebied van microverzekeringen en overige micro-

griep gevelde bestuursvoorzitter Maarten Dijks-

dienstverlening in ontwikkelingslanden zouden

hoorn verving) en Noreena Hertz (momenteel

kunnen betekenen. Geïnteresseerden in vrij-

gasthoogleraar aan de Erasmus Universiteit).

willigerswerk voor MIAN kunnen zich melden bij

Daarnaast werden films vertoond over onder

Marie-José Korenromp

meer microverzekeren in Kenia en was er een

([email protected]). Zij kan de meest

forumdiscussie waarin voornamelijk de

actuele informatie over de huidige mogelijk-

activiteiten van MIAN werden toegelicht. Een

heden geven.


3


23-10-2008

11:56

Pagina 4

F E D E R AT I E

Hans Hoekstra met pensioen

Onderlingen, Distributie, het domein

de bijeenkomsten. Vertegenwoordigers

Na ruim 11 jaar als directievoorzitter

Schade en de marktunits MKB en Parti-

hiervan zullen aandacht besteden aan de

gewerkt te hebben bij Bovemij Verzeke-

culier. Duvivier heeft zijn sporen ruim-

kredietcrisis, de nieuwe verslagstaten en

ringen in Nijmegen, heeft Hans Hoekstra

schoots verdiend in verzekeringsland. Hij

de verplichte auditcommissie.

zijn pensioengerechtigde leeftijd bereikt.

begon zijn carrière in 1980 als account-

De bijeenkomsten worden op vier dagen

Op 16 september nam hij tijdens een

manager Bedrijvenmarkt Schade bij

en verspreid over het land gehouden:

receptie op het

Centraal Beheer. Via verschillende

– dinsdag 4 november, Oudendijk

landgoed

management- en directiefuncties, veelal

Groenevecht in

op marketing en commercieel gebied bij

Breukelen

Aegon, UAP Nieuw Rotterdam en Levob,

afscheid van zijn

belandde hij in 1998 voor een korte

maatschappij.

periode bij Zorgverzekeraar VGZ. De

Dit afscheid

afgelopen jaren was Duvivier directie-

betreft feitelijk

voorzitter van Delta Lloyd Groep Zorg en

alleen zijn

directievoorzitter / ceo van ABN Amro

voorzitterschap

Verzekeringen (beide onderdeel van Delta

De bijeenkomsten worden afgesloten met

van de directie;

Lloyd Groep). Martin Duvivier ziet veel

een gezamenlijk diner. Opgave is mogelijk

Hoekstra blijft tot 1 januari aan als

potentieel in de combinatie Univé-VGZ-

via het FOV-secretariaat.

adviseur en neemt vervolgens plaats in de

IZA-Trias: ”Dat geldt zowel voor de klanten

Raad van Commissarissen van Bovemij.

als voor de eigen organisatie. Bovendien

Ook voor de FOV blijft hij behouden, in de

kent Univé-VGZ-IZA-Trias een aantal

Schepenafdeling zoekt het hogerop

rol van plaatsvervangend bestuurslid voor

herkenbare en onderscheidende

Op 23 september jl. vond het jaarlijkse

de afdeling motorrijtuigen. De hoofddi-

kenmerken, zoals de Onderlingen en

informeel overleg plaats van de FOV-

rectie van Bovemij Verzekeringen bestaat

de distributie-formule. In mijn optiek is

afdeling schepenverzekering . Doel van

vanaf 1 oktober nog uit twee personen:

het een persoonlijk, open en oprecht

dit evenement is om zonder een vooraf

René Leander gaat de functie van

bedrijf. Met nuchterheid, enthousiasme

opgestelde agenda te kunnen stilstaan

voorzitter bekleden en Hans Wittenberg

en overtuiging”, aldus Duvivier.

die van vicevoorzitter. Beiden maakten al van Hoekstra. Leander en Wittenberg

Najaarsbijeenkomsten over beheerste bedrijfsvoering

blijven hun huidige taken uitvoeren en

In november en december vinden de

verdelen de taken van Hoekstra onderling.

traditionele najaarsbijeenkomsten plaats

deel uit van de hoofddirectie onder leiding

van de afdelingen Brand-Regionaal. Het

Martin Duvivier in FOV-bestuur

centrale thema tijdens deze avondbijeen-

Martin Duvivier (50) heeft per 1 oktober

voorheen bekend als AO/IC (Administra-

de FOV-bestuurszetel van Univé centraal

tieve Organisatie / Interne Controle). Het

ingenomen. Per 1 september 2008 is

ligt in de bedoeling om aan de hand van

Duvivier als lid van de Raad van Bestuur

twee inleidende presentaties een open

in dienst getreden bij de verzekeraars-

discussie over het centrale onderwerp te

combinatie Univé-VGZ-IZA-Trias (UVIT).

voeren. Vanuit de praktijk zal er inbreng

Duvivier was hiervoor werkzaam als

worden gepleegd door de heren R. Hoek

directievoorzitter en CEO van ABN AMRO

(regio West Zuid), mr. R. Heeringa (regio

verzekeringen. Hij zal zich vooral bezig

Noord) en B. Doornweerd (regio midden).

houden met de aandachtsgebieden

Daarnaast verleent DNB medewerking aan

4


komsten is Beheerste bedrijfsvoering,

Restaurant La Mère Anne – maandag 10 november, Zeist Congrescentrum Figi – woensdag 19 november, Markelo Restaurant De Poppe – dinsdag 2 december, Odoorn Hotel Lubbelinkhof


23-10-2008

11:56

Pagina 5

O N D E R L I N G E N

nemen veel van hen zitting in de regionale

keraars raken. Traditiegetrouw wordt aan

Boogaard directeur Centramed

deze bijeenkomst een activiteit gekoppeld.

Jan Boogaard (51) is benoemd tot

onze agrarische adviseurs hebben een

In voorgaande jaren werd steevast het

algemeen directeur van onderlinge

achtergrond in de sector. Zij moeten

ruime sop gekozen. Daarbij werd onder

waarborgmaatschappij Centramed, die is

zich kunnen inleven in de situatie van

meer het Fort Pampus aangedaan en de

gespecialiseerd in medische aansprake-

onze klanten”, aldus Ensing. De uitslag van

Vecht in Breukelen bevaren. Dit jaar werd

lijkheid. Boogaard was voorheen onder

het onderzoek is eind september gepubli-

eveneens gevaren, maar dan in de lucht.

meer werkzaam voor AXA en Delta Lloyd.

ceerd in een speciale uitgave van het blad

Per heteluchtballon werd over Heerenveen

Hij volgt Ad van Sluijs op die per 1 januari

V-focus.

en de omgeving gevaren, toegeschouwd

afscheid neemt. Van Sluijs stond in 1994

door enkele leden van de afdeling die de

aan de wieg van de Centramed. Per

onderneming wat té uitdagend vonden.

1 januari 2009 bestaat de directie uit

Agriver komt met sneeuwschadepolis

Jan Boogaard en Peter Kamp. Centramed

Op verzoek van en in samenwerking met

Mantelovereenkomst FOV en NIBE-SVV

telt 66 leden, voornamelijk academische

de boomkwekerijsector heeft Agriver een

en algemene ziekenhuizen en instellingen

dekking voor sneeuwdrukschade aan

De FOV en NIBE-SVV Amsterdam hebben

in de geestelijke gezondheidszorg.

boomkwekerijproducten ontwikkeld. Deze

bij onderwerpen die alle betrokken verze-

een mantelovereenkomst gesloten die

en landelijke besturen van Univé. ”Al

verzekering geldt als overbrugging van de periode tot de komst van de brede weers-

alle NIBE-SVV-cursussen. Deze korting

Univé beste agrarische verzekeraar van Nederland

geldt voor alle (medewerkers van)

Uit onderzoek van marktonderzoeksbureau

verwacht. De polis werkt op dezelfde basis

FOV-leden die een opleiding bij NIBE-SVV

AgriDirect en agrarische uitgever Agrimedia

als de regenwateroverlastverzekering:

afnemen. Aanleiding voor de overeen-

is Univé als beste agrarische verzekeraar

Boomkwekers hebben een eigen risico

komst zijn de nieuwe PE-eisen waar

naar voren gekomen. Het onderzoek, dat

van 25%. Als de schade hoger blijkt

financiële dienstverleners aan dienen

gehouden werd onder ruim 2.000

dan de premie-inkomsten kunnen de

te voldoen.

veehouders, leverde Univé het rapport-

verzekerden een naheffing krijgen.

voorziet in een korting van 12-17,5% op

verzekering, die in januari 2010 wordt

cijfer 7.4 op. Univé scoort met name hoog

gescoord is, wil niet zeggen dat we

Nieuw (bouw)verzekeringspakket glastuinbouwondernemers van Avéro

achterover kunnen leunen”, aldus Cor

Avéro Achmea introduceert het

Ensing, algemeen directeur van Univé

Bouwpakket Glastuinbouw voor glastuin-

Drenthe Overijsssel. ”Ons streven is om

bouwondernemers die gaan bouwen.

volgend jaar weer als eerste te eindigen

Glastuinbouw is een snel innoverende

op service, goede kennis van de sector, duidelijkheid en prijs. ”Dat er goed

en om continue in te zetten op tevreden-

sector. Bouwprojecten worden complexer

Bob Seemann, directeur NIBE-SVV

heid van onze klanten. De premies zijn zo

en financiële belangen nemen toe. In het

en (l) Chris van Toor, directeur FOV.

laag mogelijk en onze leden delen mee in

verzekeringspakket worden drie aandachts-

de winst”. Univé heeft van oudsher een

gebieden gebundeld: Bouwadvies, CAR-

Productwijzers levens- en inkomensverzekeringen

sterke binding met de agrarische sector.

verzekering en Teeltplandekking. Het

Eind 19e eeuw bundelden boeren hun

onderdeel Bouwadvies is bedoeld om een

De productwijzers levens- en inkomens-

krachten om de toenmalige landbouwcrisis

beter inzicht te krijgen in de risico’s en

verzekeringen zijn inmiddels definitief

het hoofd te bieden. Overal in het land

de verzekerbaarheid van het bouwproject.

vastgesteld en op de FOV-site geplaatst.

werden onderlinge waarborgmaatschap-

De Construction All Risk-verzekering (CAR)

De productwijzer schadeverzekeringen was

pijen opgericht. 45% Van de agrarische

dekt de schade die ontstaat tijdens de

ondernemers in Nederland heeft een of

bouw. De Teeltplandekking regelt de

meer Univé-verzekeringen. Bovendien

vergoeding van schade die ontstaat door

al eerder op de site geplaatst.


5


23-10-2008

11:56

Pagina 6

vertraging van het bouwproject door een

de helft van de omzet loopt nu via het

moet een aanvullend traject doorlopen,

gedekt risico. Een van de diensten waarop

volmachtkanaal. Dit jaar zijn onder meer

bijvoorbeeld in de vorm van een

de ondernemer kan terugvallen is het

met Voogd & Voogd en Kroymans

medische keuring of het geven van schrif-

bouwen preventieadvies door de glastuin-

volmachtovereenkomsten gesloten en is

telijke toestemming om meer gegevens te

bouwspecialisten van Avéro Achmea. De

Enra overgenomen van DSB Bank. Verder

verzamelen. Momenteel accepteert Inter-

adviezen zijn gratis bij afname van alle

wil Bovemij meer verzekeringen via aange-

polis 97 procent van haar klanten tegen

drie diensten uit het verzekeringspakket

sloten Bovag-bedrijven gaan verkopen.

een normale premie. De overige 3 procent

Bouwpakket Glastuinbouw.

Bron: AM-signalen, 6 oktober 2008

accepteert Interpolis ook bijna altijd, maar tegen een verhoogde premie. Slechts één

ONVZ biedt ondernemer Zó-fit

op 500 klanten wordt niet geaccepteerd.

ONVZ wil de ondernemer met het servicepakket Zó-fit snel weer terug in het arbeids-

Achmea Leusden verhuisd naar Amersfoort

proces helpen. De module kan los

De Achmea-vestiging in Leusden is

afgesloten worden, zonder een basis- of

verhuisd naar Amersfoort. De 430

aanvullende verzekering van ONVZ. Zonder

medewerkers werken nu in het pand van

basisverzekering geldt een toeslag van

zorgverzekeraar Agis. Het betreft voor

25 procent op de premie van € 9,50

meer dan de helft medewerkers van Avéro

per maand. Als een ondernemer de

Achmea. De rest werkt bij Achmea Bank,

Zó-fitmodule heeft afgesloten en hij moet

het pensioenbedrijf en enkele onder-

verzuimen, dan belt hij met de ’Zó-fit

steunende diensten. Reden van de

Assistent’. Deze neemt de ondernemer

verhuizing is het vestigingsbeleid van

werk uit handen door afspraken te maken

Achmea, dat erop gericht is te komen tot

voor behandelingen. Daarvoor wordt

acht kernlocaties in Nederland. ”Op

gebruik gemaakt van een landelijk netwerk

termijn zullen de kleinere vestigingen

van specialisten en zorginstellingen.

worden ondergebracht bij één van deze

Het bouwadvies geeft de ondernemer

ONVZ garandeert de ondernemer dat hij

kernlocaties. Amersfoort is zo’n kern-

inzicht in de risico’s en de verzeker-

binnen vijf werkdagen een eerste gesprek

locatie”, aldus Achmea. De zeven andere

baarheid hiervan. Maar ook brandvei-

heeft of dat de behandeling gestart wordt.

kernlocaties zijn: Amsterdam, Apeldoorn,

ligheid, stormbestendigheid, wateroverlast,

Afhankelijk van de aanvullende verzekering

De Meern, Leeuwarden, Leiden, Tilburg

diefstal tijdens de bouw en bedrijfsconti-

en het aantal behandelingen, krijgt de

nuïteit zijn zaken die in het advies aan bod

ondernemer een groot aantal behande-

komen. De premie van de CAR-verze-

lingen vergoed.

kering is afhankelijk van de duur en

Bron: AM-signalen, 6 oktober 2008

omvang van het bouwproject en worden steld. De premie voor de teeltplandekking

Interpolis accepteert binnen tien minuten

is afhankelijk van de soort teelt.

Interpolis heeft het acceptatieproces voor

per project op basis van maatwerk vastge-

het afsluiten van een levensverzekering

Bovemij wil meer uit volmachtkanaal halen

verkort tot tien minuten of minder.

Bovemij verwacht dit jaar uit te komen op

in beslag. Volgens Interpolis wordt na het

Voorheen nam dit proces enkele dagen

een premieomzet van € 230 (203) mln.

invullen van de digitale gezondheids-

Het aandeel van het volmachtkanaal moet

verklaring ruim 90 procent direct geaccep-

daarin verder worden vergroot. Ongeveer

teerd als klant. De overige 10 procent

6


en Zwolle.


23-10-2008

11:56

Pagina 7

A C T U A L I T E I T E N

Herverzekeringsprijzen en -condities op de weg naar een harde markt?

beter de presentatie en de argumenten,

fundamenteel gezond en levensvatbaar is.

hoe voordeliger de condities en prijzen die

Aan al deze maatregelen zullen wel

met herverzekeraars kunnen worden

voorwaarden worden verbonden om de

Door Louis Braun, herverzekerings-

afgesproken.

marktwerking zo min mogelijk te verstoren,

makelaar

de financiële risico’s voor de overheid te beperken en oneigenlijk gebruik te

tracten dit jaar moeilijker maken. Op de

Maatregelen van de Nederlandse autoriteiten ter bescherming van de financiële sector

jaarlijkse bijeenkomst van verzekeraars en

De Nederlandse autoriteiten willen met

ringskosten van de autoriteiten door

herverzekeraars in Monte Carlo werd

een aantal maatregelen de financiële

betrokken financiële ondernemingen, de

tegenstrijdig gediscussieerd over de

ondernemingen beschermen tegen de

bestuursbeloningen en de vertegenwoor-

ontwikkeling van de herverzekeringsprijzen.

extreme schokken waarmee zij op dit

diging in de bestuursorganen.

De ratingagenturen en een grote makelaar

moment worden geconfronteerd. Op deze

Uitgangspunt voor de Nederlandse

gingen ervan uit dat de herverzekerings-

wijze moet een solide basis voor deze

autoriteiten is flexibel in te spelen op snel

prijzen nog verder dalen. Münchener Rück

ondernemingen worden gecreëerd, het

veranderende omstandigheden. Hiervoor

en Swiss Re daarentegen betoogden dat zij

vertrouwen in het Nederlandse financiële

is € 20 mrd beschikbaar. De autoriteiten

eerder bereid zijn zaken te verliezen dan

systeem hersteld en versterkt, en worden

zullen elke aanvraag afzonderlijk beoor-

verdere prijsdalingen over een breed front

bijgedragen aan de stabiliteit van het

delen en direct optreden. De overheids-

te accepteren. Volgens de Münchener

internationale financiële stelsel. De maat-

bijdragen zullen op basis van markt-

Rück zijn de redenen daarvoor:

regelen die in de huidige uitzonderlijke

conforme condities worden uitgevoerd.

omstandigheden nodig zijn, zullen in lijn

Het bovenstaande geldt voor een periode

schadenbedragen betalen. Schade-

zijn met soortgelijke initiatieven die andere

van één jaar, te rekenen vanaf 10 oktober

bedragen voor hogere letselschades

landen recentelijk hebben genomen,

2008.

stijgen buiten proportie. Daarnaast is

mede om ongelijke concurrentieverhou-

sprake van een stijging van natuur-

dingen te voorkomen. De maatregelen

gevarenexposures en van het aantal van

omvatten zowel liquiditeitsverstrekking als

Nieuwe bevoegdheid van DNB en AFM

grote schades. Door dit alles daalde de

kapitaalversterking. Ook zullen de Neder-

Minister Bos heeft een wetsvoorstel

winst van de vijf grootste herverzeke-

landse autoriteiten actief deelnemen aan

ingediend dat aan DNB en de AFM de

ringsmaatschappijen in het eerste helft

internationaal overleg hierover. Gegeven

bevoegdheid verleent om in bijzondere

van 2008 met 39%;

de aanhoudende spanningen op de

omstandigheden tijdelijke algemeen

De problemen op de kapitaalmarkt zullen de verlenging van herverzekeringscon-

Herverzekeraars moeten hogere

Voor de eerste maal sinds jaren wordt

voorkomen. De voorwaarden zullen onder meer betrekking hebben op rendementswaarborgen, de financiering van uitvoe-

geldmarkten heeft het Eurosysteem op

verbindende voorschriften vast te stellen

in 2008 een daling van het kapitaal van

8 oktober 2008 besloten om voor zolang

om bij te dragen aan de stabiliteit van de

de globale herverzekeringsindustrie

als dat nodig is, maar in ieder geval tot

financiële sector. Hierbij kan bijvoorbeeld

verwacht;

20 januari 2009, de wekelijks door

worden gedacht aan een verbod op

banken gevraagde liquiditeit volledig toe

(naked) short selling. De minister van

De winst uit kapitaalbeleggingen daalt.

te wijzen tegen een vast tarief. Daarnaast

Financiën kan de algemeen verbindende

Naar verwachting zullen deze problemen

zal De Nederlandsche Bank (DNB) indien

voorschriften intrekken als deze naar zijn

dit jaar van invloed zijn op het tekenings-

en zo lang als nodig bijzonder krediet

oordeel in strijd zijn met de wet, een

en de prijspolitiek van herverzekeraars.

verstrekken aan individuele financiële

verdrag, een bindend besluit van een

Daarom zal de prijs voor herverzekering

ondernemingen op basis van toereikend

volkenrechtelijke organisatie of een

niet alleen niet verder dalen maar juist

onderpand. Voor wat betreft de solvabili-

onredelijke belasting voor de financiële

overall stijgen. In deze situatie is het

teit committeert de Nederlandse overheid

markten tot gevolg hebben, en de

daarom belangrijk goede argumenten

zich om kapitaal te verstrekken aan elke

toezichthouder de geconstateerde onvol-

tegenover herverzekeraars te hebben. Hoe

financiële onderneming in Nederland die

komenheid na overleg niet onverwijld De onderlinge oktober 2008

7


23-10-2008

11:56

Pagina 8

heeft weggenomen. Het voorstel is met

geplaatst (open boek toezicht). Dit

liever één goede manager waar je tien jaar

algemene stemmen aangenomen in de

overzicht beoogt een helder beeld te

in investeert, dan tien jaar achter elkaar

Tweede Kamer. De vaste commissie voor

verschaffen van de lopende beleids- en

een nieuwe manager. Dat is slecht voor

Financiën van de Eerste Kamer heeft

regelgevingstrajecten, die direct van belang

de continuïteit van de organisatie en denk

aangegeven zich te onthouden van het

zijn voor de onder toezicht staande onder-

ook aan de kosten die voor werving en

maken van opmerkingen en het stellen

nemingen in het kader van de door DNB

selectie worden gemaakt.

van vragen. Het ligt in de verwachting dat

uit te oefenen toezichttaken.

het wetsvoorstel door de Eerste Kamer

Wat zeggen de cijfers?

Drie stappen naar minder verloop

Uit landelijke cijfers van de Nationale

Door de voordeur naar binnen, door de

kwart van de werknemers in Nederland

Harmonisatie van regelgeving inzake provisie- en kostentransparantie

achterdeur naar buiten. Medewerkers

actief op zoek is naar ander werk.

die net zo snel gaan als ze komen,

Hiervan zoekt 16,2% werk buiten de

kosten veel geld. Uit recent onderzoek

organisatie en 8,4% zoekt (nog) bij de

Minister Bos heeft bij brief van 12

blijkt dat bijna 25% van de Nederlandse

eigen werkgever naar een andere functie.

september 2008 aan de Tweede Kamer

medewerkers actief op zoek is naar een

Het is daarmee zaak om scherp te zijn

nadere informatie verschaft over de

andere functie. Terwijl in de huidige

op medewerkers die van functie willen

voorgenomen maatregelen om de regel-

krappe arbeidsmarkt het behoud van

veranderen. Een intern vervulde vacature

geving met betrekking tot provisie- en

mensen juist voorop staat. Drie stappen

zorgt immers voor grote besparingen op

kostentransparantie voor complexe

naar minder verloop:

wervingsgebied. Bovendien heeft de eigen

wordt aangenomen en met terugwerkende kracht in werking treedt.

producten te harmoniseren. De uit MiFID

Tevredenheidsindex® blijkt dat bijna een

werknemer al ervaring opgebouwd in de

geldende normen worden daarbij als

Stap 1: Haal de juiste mensen binnen

uitgangspunt genomen. Dit betekent dat

Natuurlijk wilt u de beste persoon voor de

provisiebetalingen altijd in het belang van

baan vinden. Zorg er echter wel voor dat

de consument moeten zijn én de kwaliteit

de functie helder wordt omschreven en

Herverzekeraars niet van openbaar belang

van de dienstverlening ten goede moeten

dat deze op termijn genoeg uitdaging

Bij de implementatie van de herverzeke-

komen. In dat kader is een concept

biedt. Als dit niet het geval is, zal de

ringsrichtlijn zijn herverzekeraars ten

voorstel tot wijziging van het Besluit

motivatie snel dalen. Er wordt veel tijd,

aanzien van het toezicht op veel punten

Gedragstoezicht financiële ondernemingen

energie en geld geïnvesteerd in de

gelijk gesteld aan schade- en levens-

Wft opgesteld. Voorgesteld wordt om

werving van medewerkers. Dat is prima

verzekeraars. Dit is niet het geval ten

zowel tussenpersonen als ook aanbieders

wanneer deze investeringen zich naar

aanzien van het zijn van een Organisatie

te verplichten nominale provisietranspa-

verloop van tijd terugverdienen. Het is

van Openbaar Belang (OOB). Herverzeke-

rantie te betrachten. De regels hebben

echter weggegooid geld wanneer

raars zijn dit volgens de huidige regels

betrekking op alle complexe producten,

medewerkers de organisatie net zo snel

niet.

effectenhypotheken en niet-complexe

weer verlaten.

organisatie.

dienstverleningsovereenkomst verplicht

Stap 2: Zorg voor betrokkenheid

Questions & answers kredietcrisis

worden gesteld. De nieuwe regels treden

Betrokken medewerkers blijven bij een

Het Verbond van Verzekeraars heeft een

naar verwachting met ingang van 1 januari

organisatie omdat zij dat écht willen. Zij

Q&A-lijst over de kredietcrisis gepubliceerd

2009 in werking.

leveren vaak extra inspanningen, wat ten

op de publiekssite www.verzekeraars.nl.

hypotheken. Bij al deze producten zal een

goede komt aan de productiviteit en

In de lijst krijgen consumenten antwoord

Nieuw regelgevingsoverzicht met toelichting van DNB

daarmee de prestaties van de organisatie.

op de meest gestelde vragen van dit

DNB heeft de nieuwste versie van het

Stap 3: Zorg voor loyaliteit

homepage. Maatschappijen die dat willen,

regelgevingsoverzicht op haar website

Goede mensen wil je behouden. Je hebt

kunnen ernaar verwijzen.

8


moment. De lijst staat bovenaan op de


Mediators in de verzekeringsbranche bundelen krachten

23-10-2008

11:56

Indexcijfers voor gebouwen-, inboedel- en glasverzekering Vanaf 1 oktober 2008 gelden de volgende indexcijfers:

Eind september vond de oprichting plaats van de Nederlandse Vereniging van Mediators in de Verzekeringsbranche (NVMV). Deze vereniging heeft tot doel de knowhow over mediation in verzekeringsland te bundelen teneinde de kwaliteit van mediation in deze branche te bewaken, het vak verder te professionaliseren en meer mensen op te leiden tot mediator. De ultieme doelstelling is om binnen de verzekeringsbranche een eigen plaats te creëren voor mediation.

Pagina 9

1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

november 2007 december januari 2008 februari maart april mei juni juli augustus september oktober november

gebouwen

inboedels

indexcijfers

1990 = 100

1993 = 100

glasverzekering

152 151 151 151 155 155 155 159 159 159 164 164 164

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

juli juli juli juli juli juli juli juli juli

116,3 120,5 125,2 130,8 137,3 142,1 141,6 140,9 141,0

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

2,0% 3,7% 6,8% 4,4% 2,8% 0% 0% 1,5% 1,7%

Het indexcijfer gebouwen is gekoppeld aan de CBS-reeks Nieuwbouwwoningen outputindex; 2000 = 100. Voor de consistentie wordt dit getal vermenigvuldigd met de factor 1,185484.

B. Neervoort en A. Westerhof.

verzekeraars om met hun klanten naar

ringsbranche. Daarnaast dienen zij te

oplossingen te zoeken, in plaats van ze

beschikken over relevante opleiding en

meteen naar de rechter of het KiFiD te

ervaring met betrekking tot geschillen in

verwijzen.”, aldus Neervoort. Westerhof

de verzekeringsbranche. De NVMV zal de

vult aan: ”Wij werken toe naar een wereld

specifieke kennis van de leden op peil

waarin alle verzekeringsmaatschappijen

houden door middel van o.a. een extranet,

een mediationfunctionaris in dienst

cursussen en intervisiebijeenkomsten. Met

De initiatiefnemers mr. W.G.B. Neervoort

hebben, die uitzoekt welke geschillen zich

het oog op de toekomstige werkdruk

(mediator en voorzitter van de NVMV) en

lenen voor mediation. Dat werkt kosten-

streeft de vereniging ernaar het aantal

A. Westerhof re (algemeen directeur

besparend voor alle partijen. Geen dure

mediators te vergroten. Daartoe worden

Troostwijk Groep, mediator, secretaris/

advocaten of tijdrovende rechtszaken. Het

onder andere gerichte opleidingen voor

penningmeester NVMV) zien een toe-

beginsel van mediation is dat je het zelf

aspirant-leden verzorgd.

nemende behoefte in de branche om

doet.” Het lidmaatschap van de NVMV

onderlinge conflicten of conflicten met

staat open voor mediators die gecertifi-

Resultaten schade

afnemers van verzekeringsproducten snel,

ceerd zijn, ofwel geregistreerd bij het

Het Centrum voor verzekeringsstatistiek

efficiënt en relatief goedkoop zelf op te

Nederlands Mediation Instituut (NMI).

(CVS) heeft bekend gemaakt dat voor

lossen. ”Mediation in verzekeringen

Omdat de specifieke branchekennis van

2008 wordt verwacht dat het resultaat

voorkomt oeverloze en te dure discussies.

de mediator van wezenlijk belang is voor

van de sector Schade licht afneemt. De

In de USA en de UK is het heel gebrui-

het slagen van het mediationtraject,

resultaatdaling is ook zichtbaar bij de

kelijk dat geschillen niet via de rechter,

worden niet alleen hoge eisen gesteld aan

branches Motor, Transport en Overige.

maar via mediation worden opgelost.

vakbekwaamheid. Mediators die zich

Het resultaat bij branche Brand herstelt

Het aantal zaken dat te mediaten is, is

willen inschrijven moeten tevens

zich na het dramatische verlopen jaar

groot en slagingspercentage hoog.

gedurende ten minste vijf jaar werkzaam

2007 (januaristorm). Het premie-

Bovendien is het goed voor het imago van

zijn in of ten behoeve van de verzeke-

volume laat evenals voorgaande jaren De onderlinge oktober 2008

9


23-10-2008

11:56

Pagina 10

stijgingen en meer schade. De geringe

Grote brandschaden

stijging van de premies komt onder

De grote brandschaden in het derde kwartaal 2008 zijn geïnventariseerd. Het betreft branden met een schadebedrag vanaf € 1 miljoen, inclusief de schadedatum, locatie, het soort risico en een (begroot) schadebedrag.

andere doordat er fel wordt geconcurreerd

Datum 17/07 17/07 18/07 20/07 21/07 23/07 23/07 26/07 02/08 05/08 06/08 08/08 11/08 16/08 19/08 20/08 24/08 29/08 29/08 31/08 04/09 04/09 06/09 07/09 10/09 20/09 24/09

zichtbaar. De stijging zal naar verwachting

Plaats Hoek van Holland Amsterdam Erp Schiedam Apeldoorn Almelo Asten Nijkerkerveen St. Maartensbrug Kwadendamme Tilburg Vredepeel Hillegom Hoofddorp Horst Thesinge Zwolle Rotterdam Westerland Nieuwegein Son Oss Beek (L) Huissen Heerlen Velsen Holsloot

Soort bedrijf Bedrijfsverzamelgebouw Basisschool Woonhuis Glasfabriek Fitnesscentrum Gascentrifugetechnologiebedrijf Restaurant Poeliersbedrijf Bloembollenbedrijf Loods Fruitteeltbedrijf Textielwasserij Loods (visverwerkingsbedrijf en viskwekerij) Aantal hallen bedrijfsverzamelgebouw 8 woonhuizen Interieurbouwbedrijf Veehouderij Restaurant Bedrijvencomplex Loonbedrijf landen tuinbouw Benzinestation Cateringsbedrijf Meubelfabriek / vloerenbewerkingsbedrijf Dorpscafé Plasticfabriek / zeefdrukkerij / zonweringenbedrijf Winkelpanden aan woonboulevard Papierloods Hotel-Restaurant

Bedrag 1.500.000 1.400.000 1.500.000 5.000.000 2.000.000 2.000.000 1.300.000 1.000.000 2.425.000 1.000.000 5.000.000 1.785.000 2.355.500 2.500.000 8.500.000 1.000.000 1.200.000 4.724.675 1.200.000 2.000.000 2.500.000 4.200.000 1.700.000 2.631.000 4.500.000 7.500.000 1.500.000

Ter vergelijking van de cijfers met andere jaren volgt hieronder het overzicht van het derde kwartaal van de laatste zes jaar. 2005 € 52.400.000 (15 branden) 2008 € 73.921.175 (27 branden) 2007 € 103.857.500 (22 branden)

2004 € 76.850.000 (20 branden)

2006 € 76.500.000 (20 branden)

2003 € 119.500.000 (36 branden)

Bron: Verbondsnet 13 oktober 2008

in verzadigde markten. Ook dit jaar is weer een stijging van het premievolume uitkomen boven het inflatiecijfer van 2008. De ontwikkeling van de schade vertoont doorgaans grotere uitslagen dan de ontwikkeling van het premievolume, omdat incidenten zich elk jaar voor kunnen doen, maar ook kunnen uitblijven. Door meer aandacht voor preventie en selectieve acceptatie is de structurele trend een afname van de schade, maar een paar incidenten kunnen ervoor zorgen dat er in een jaar ineens veel meer schade is dan gemiddeld. Zware incidenten, zoals de brand bij de TU Delft en de hagelbuien van eind juni in het Gelders rivierengebied, kunnen een patroon zelfs laten omslaan. De hagelbuien van juni 2008 zullen een wezenlijke rol hebben gespeeld bij de sterke daling van het resultaat bij Motor voor 2008. De sterke stijging van het resultaat bij Brand is enerzijds het gevolg van het slechte resultaat over 2007 als gevolg van de zware januaristorm en anderzijds van het ontbreken van zware incidenten over 2008 die beperkt herverzekerd zijn. De grote brand bij de TU Delft blijkt goed herverzekerd te zijn geweest, aangezien de herverzekeringsmarge is gehalveerd ten opzichte van voorgaande jaren. De aanzienlijke daling van het resultaat bij de branche Overige komt enerzijds door het goede resultaat over 2007, als gevolg

zowel in de totale sector als in de

afneemt. Het resultaat blijft positief, maar

van vrijval bij de schadevoorziening,

afzonderlijke branches een lichte stijging

de ontwikkeling is een voortzetting van de

en anderzijds door de verslechterde

zien.

in 2007 geconstateerde omslag in het

herverzekeringsmarge alsmede het treffen

patroon, waarmee de conjunctuurcyclus Toelichting

van de verzekeringssector in de neer-

Voor 2008 is de verwachting dat het

gaande fase terechtkomt. De oorzaak ligt

resultaat van de sector Schade licht

in een combinatie van lage premie-

10


van een aanzienlijke schadevoorziening.


23-10-2008

11:56

Pagina 11

Vrijwillige Liefde Beurs meer dan een rotary of sociëteit

mag, maar alles moet en zodoende tot volle wasdom komt’. Wie tot directeur van De Onderlinge wordt geïnstalleerd – voor het leven – wordt als Veulen eerst de proef afgenomen. Deze

Op weg naar de ’Vrijwillige Liefde Beurs’ dreigen we even verdwaald te raken

bestaat uit het voorlezen van de klassieker

in de smalle straatjes van het Begijnhof. We bevinden ons in een van de

’t Veulen van Top Naeff. De enige eis die

oudste buurten van Haarlem, ook wel bekend vanwege de betaalde liefde

aan een nieuwe directeur wordt gesteld is

die de dames hier achter hun rode lantaarns bieden.

namelijk dat hij kan lezen en schrijven. ’Een hele opluchting als hij dat heeft

Als we in een steegje aanschellen op een

We zijn deze avond getuige van een vast

aangetoond’, ironiseert Joan Smidt van

pandje, waar volgens een stenen

ritueel, dat zich hier al eeuwen voltrekt.

Gelder (89), die hier 44 jaar geleden

plaquette de ’Vrijwillige Liefde Beurs’ is

Twee ’dienende broeders’ houden zich in

binnenkwam als Veulen. Ruud Nijs daaren-

gevestigd, treffen we daarentegen een

de aanpalende ’Dienkamer’ via een luikje

tegen is pas 45 en bankier bij Rabo Inter-

gezelschap, bestaande uit louter heren.

beschikbaar voor mogelijk bezoek van

national. En zo treffen we deze avond

Ze zitten rond een eikenhouten tafel, in

leden-verzekerden van De Onderlinge.

onder de broeders een houthandelaar,

een kamer waarvan de inrichting dateert

Na gedane arbeid nemen de directeuren,

een cardioloog, een uitgever, een

uit eeuwen her. ’Welkom bij de oudste

commissarissen en adviseurs aan tafel

verzekeraar, een museumdirecteur, een

levensverzekerings-

tandarts en nog

maatschappij van

wat beroepen. Wat

Nederland’, begroet

bindt hen? ’De voort-

Cees van Wijk zijn

zetting van een

gast. Het is vrijdag-

goede traditie’,

avond halfnegen, het

meent Smidt van

enige moment in de

Gelder. ’Als je hier lid

week waarop het

bent, heb je meer

kantoor is geopend

verplichtingen dan in

van ’De Onderlinge

welk ander gezel-

van 1719 u.a.’, ooit

schappen. Dit is

opgericht onder de

meer dan een Rotary.

wonderlijke naam ’De Haarlemse

plaats in de ’Boskamer’ ter vergadering.

Je praat over zaken, maar ook over je

Begrafenisbos De Vrijwillige Liefdebeurs’.

Niets meer aan de orde zijnde, verschijnt

persoonlijke leven. En wat je hier heel

Elke eerste vrijdagavond van de maand

Eugène weldra met glazen, flessen wijn en

openlijk met elkaar bespreekt, komt nooit

houdt de voltallige negenkoppige directie

versnaperingen. Enkele speeltafels staan al

naar buiten’.

hier zitting, samen met de raad van

klaar en het skatspel kan beginnen.

Kandidaat-directeuren krijgen eerst thuis

commissarissen en de raad van advies.

’Geliefd maar verdraaid moeilijk’. De enige

een delegatie broeders op bezoek, waarbij

De heren spreken elkaar aan met

plek in Nederland, waar nog met overgave

de vrouw des huizes te verstaan krijgt dat

’broeder’. Gezamenlijk sturen ze het

skat wordt gespeeld. Soms tot diep in de

de plaats van haar man straks op vrijdag-

voltallige personeel van de Onderlinge

nacht. De verliezers deponeren hun

avond op het kantoor van de ’Vrijwillige

aan, bestaande uit één vrouw. Een van de

’boete’ in een beduimeld blikje, dat daar-

Liefde Beurs’ is. En dat daar geen enkele

broeders tast naar het touwtje dat boven

toe al meer dan honderd jaar dienstdoet.

geldelijke beloning tegenover staat.

de tafel hangt, en schelt. Uit een in de

Uit het blikje wordt de grafkrans betaald

’Je zou het als een sociëteit kunnen

lambrisering verborgen deur verschijnt de

voor de broeder die als eerste overlijdt.

beschouwen’, zegt voorzitter Cees van

huisbewaarder. ’Eugène, een biertje voor

Het bestellen van de krans is een taak van

Wijk, in het dagelijks leven directeur-

meneer hier.’

het ’Veulen’, de jongste broeder, die ’niets

eigenaar van een uitgeverij. ’In die zin dat De onderlinge oktober 2008

11


23-10-2008

11:56

Pagina 12

wordt het jaarverslag gespeld door de machtige collega’s in de verzekeringswereld. Met luim en ernst, spottend en openhartig, stellen de broeders de misstanden in de financiële wereld aan de kaak. De waan van dag, het winstbejag, de excessieve bonussen elders staan in schril contrast met het moderne ’one-tier board’ van De Onderlinge, even oud als solvabel en solide. Na afloop van het we een vertrouwelijke band hebben en

ook nu weer zo spannende skatspel

aandacht voor elkaars wel en wee. Onder

scheppen de directeuren nog even een

ons motto ”In alles ghetrou”. Maar tegelij-

luchtje in de kantoortuin, het aangename

kertijd is De Onderlinge van 1719 nog

binnenplaatsje, waar ook wat kippetjes

altijd een échte, gezond functionerende

rondscharrelen. Om vervolgens hun

COLOFON

verzekeringsmaatschappij. We hebben nog

rijwiel te bestijgen, op weg naar huis

De onderlinge is een uitgave van de FOV (Federatie van Onderlinge Verzekeringmaatschappijen in Nederland) en verschijnt 10 keer per jaar in een oplage van 1.250 exemplaren. Leden van de FOV zijn gratis geabonneerd op De onderlinge.

altijd 6000 begrafenispolissen uitstaan en

aan de Haarlemse dreven. En zo

jaarlijks groeien we nu weer met enkele

opereert De Onderlinge óók nog eens

Redactiecommissie:

Fieke Sjoukes Chris van Toor

Met medewerking van: Peter van Steen, Geldermalsen Redactiesecretariaat:

Karla van Binsbergen Postbus 92, 3980 CB Bunnik Telefoon 030 - 656 71 60 Telefax 030 - 656 75 04 E-mail [email protected] Internet www.fov.nl

Productie en druk:

Drukkerij De Eendracht, Schiedam

© Overname van (gedeelten van) artikelen is toegestaan mits de bron wordt vermeld. ISSN 0927-6173

12


honderden. We staan dan ook onder toe-

CO2-neutraal.

zicht van de Nederlandsche Bank.’ Over De Onderlinge moeten we dan ook

Bron: Door Kokke, J.K Het Financieele Dagblad

niet al te geringschattend denken. Zo

7 augustus 2008, www.fd.nl, [email protected]

Kenniscentrum Microverzekeren

Recommend Documents