Jacques Snel, de aanjager van Juriconnect Beloond met de titel Informatieprofessional van het jaar 2008 Erik Bouwer Fotografie: Daniëlle van der Schans
uriconnect is het platform waarin een aantal par-
J
gebieden van het Centrum voor kennis en communicatie:
tijen een – op het eerste gezicht weinig voor de
leren en informeren, interne en externe communicatie en
hand liggend – samenwerkingsverband is aange-
personeels- en organisatieontwikkeling. “Belastingwetten
gaan. Afnemers van informatie binnen het fiscaal-
veranderen vrijwel ieder jaar. Het werd binnen de Belas-
juridisch terrein zijn samen met de wetenschap en
tingdienst steeds lastiger om de medewerkers met de juiste
de fiscaal-juridische uitgevers al vier jaar bezig met de ont-
kennis toegerust te houden: er kwam steeds meer informa-
wikkeling en implementatie van standaarden voor ontsluiting
tie en de toegang tot digitale informatie werd steeds breder.
en toegankelijkheid van digitale documenten. Jacques Snel,
Als gevolg daarvan ontstond een soort ‘information over-
initiator van het Juriconnect-platform, is voor zijn inzet be-
load’; het resultaat was dat groepen medewerkers stopten
loond met de titel Informatieprofessional van het Jaar 2008.
met leren. Het werd eenvoudigweg te veel. Maar in een dynamische organisatie als de Belastingdienst geldt ‘stilstand
Meer dan trias politica
is achteruitgang’.”
De overheid omvat tegenwoordig meer dan de trias politica
Bij het aanpakken van dit vraagstuk stond het begrip ‘vraag-
met wetgevende, uitvoerende, en rechtsprekende macht. De
gestuurd’ centraal. “Hoe zorg je er voor dat de kennis die
overheid is ook een grootschalige producent van kennis en
nodig is voor het bedrijfsproces, op het juiste moment, bij
informatie: wetten, rechterlijke uitspraken, onderzoeksrap-
de juiste medewerker, in de juiste staat aangereikt wordt?
porten, beleidsnota’s en voorlichtingsmateriaal. Veel van
Dat is tamelijk nieuw, want in veel gevallen bepalen ande-
deze informatie wordt door commerciële partijen uitgege-
ren voor ons waarover we zouden moeten beschikken”, al-
ven. Grote spelers zijn SdU, Reed Business Information en
dus Snel. “Dat lijkt een beetje op de oude uitgeverijgedachte:
Kluwer. Zij voorzien de burger, de professional, grote onder-
we maken een boek en we zien wel of mensen het kopen.”
nemingen, maar ook de overheid van kennis en informatie.
Bij de omkering van dat principe gaat het wat Snel betreft
Die laatste partij is in veel gevallen zowel producent als (her)-
niet primair om de vraag waar de medewerker behoefte aan
gebruiker van die informatie, die blijkbaar een zekere waar-
heeft. Het bedrijfsproces moet leidend zijn: “De eerste vraag
de heeft. Moet de overheid opnieuw betalen voor kennis die
is hoe we kunnen bijdragen aan het optimaal functioneren
zij zelf produceert, maar die door derden wordt uitgegeven?
van het bedrijfsproces waar medewerkers onderdeel van
“De meest eenvoudige redenering is dat informatie die in het
uitmaken. Dat is een fundamenteel andere benadering. Daar-
publieke domein tot stand is gekomen, door alle Nederlanders
mee zeg ik overigens niet, dat je nooit aan de medewerkers
met elkaar is betaald – daarmee is die informatie eigendom
moet vragen wat ze wel of niet willen hebben.”
van alle Nederlanders”, aldus Jacques Snel, tegenwoordig directeur Rijksweb. Hij heeft zich in zijn eerdere functie als ma-
Aanbod gestuurd
nager bij het Centrum voor kennis en communicatie (B/CKC)
Was voor de Belastingdienst helder dat de eigen wensen aan
bij de Belastingdienst gebogen over het informatievraagstuk.
het veranderen waren, voor de uitgevers – belangrijke infor-
De gevolgen waren niet gering voor zowel overheid als be-
matieleveranciers – was dat nog niet direct het geval. Snel:
trokken uitgevers: er is een kanteling in gang gezet.
“Uitgevers hebben lange tijd hun businessmodel gebaseerd op een aanbodmodel: de uitgever bepaalt en de afnemer
28
Information overload
betaalt. Er is door de uitgevers veel geld verdiend in al die
Bij de Belastingdienst was Snel betrokken bij de drie werk-
jaren. Daarbij zijn mechanismen gebruikt die toen overi-
IK, zevende jaargang, nummer 5, 2008
gens gebruikelijk waren, maar die nu niet meer voldoen:
er waarde aan willen toevoegen. Maar het materiaal is ook
zoals verkoop met als fundament bekende namen en be-
noodzakelijk voor de overheid zelf. Bovendien bestaat er
kende of historische titels.” Een ander voorbeeld van het
een onderhoudsverantwoordelijkheid: de overheid staat in
sterk aanbodgedreven gedrag van uitgevers ziet Snel in de
voor de juistheid van de informatie op het moment van pu-
markt die werd bediend. Of liever gezegd: een markt die
blicatie. Toen Snel nadacht over een andere vorm van het
over het hoofd werd gezien: “Traditionele uitgeverijen richt-
organiseren van kennis en informatie voor de Belasting-
ten zich vooral op de doelgroepen academici en hbo-plus.
dienst, kwamen deze aspecten nadrukkelijk naar voren.
De laatste tien jaar is het kenniswerk in de organisatie naar
“Ook de afnemer – in dit geval de Belastingdienst – is altijd
alle werk- en denkniveaus ingedaald. Voor academische
gewend geweest aan de aanbodsturing van de uitgevers: er
juristen is het vloeken in de kerk, maar het materieel juri-
is altijd gekeken naar wat er in de markt beschikbaar was.
dische werk wordt inmiddels ook op mbo-niveau uitgevoerd.
Ofwel: ‘als er een blad is wat in de buurt komt van mijn in-
Ook daar moeten medewerkers worden toegerust met ken-
formatiebehoefte, dan neem ik daar een abonnement op.’
nis. Als uitgeverijen geanticipeerd zouden hebben, hadden
Maar vooraf bedenken wat je wilt en wat je nodig hebt, dat
ze zich veel eerder gericht op nieuwe doelgroepen, zoals
vereist een paradigma-shift”, aldus Snel.
kenniswerkers met een ander niveau dan academisch.”
Het inzicht binnen de Belastingdienst vormde in feite de basis voor het ontstaan van Juriconnect. Snel schetst de om-
Paradigma
slag: “We hebben tegen de uitgevers gezegd: wat wij nu van
Overheidsinformatie is lastige materie. Het is publiek ma-
jullie kopen, dat is eigenlijk niet meer wat we willen heb-
teriaal, vrij beschikbaar – ook voor commerciële partijen die
ben. We willen wat anders.”
Tarieven Daarnaast is het bestaande afrekenmodel een rol gaan spe-
Juriconnect
len. “De overheid maakt haar wetten zelf en de wetteksten
Bij Juriconnect zijn de Belastingdienst, de grote uitgevers
moesten we terugkopen van de uitgevers. Dat doen we niet
Kluwer, SdU en RBI, Ernst & Young en Binnenlandse Zaken
meer: de mate waarin de overheid nu betaalt voor wettek-
met ondersteuning van intermediair Stipp – inmiddels zijn
sten is drastisch afgenomen en gaat teruglopen naar nul.”
ook Rijksweb en de advocatuur aangesloten – gaan samen-
Natuurlijk komt er bij het zorgvuldige digitale beheer van
werken om te komen tot standaarden voor informatieuitwis-
wetteksten, zoals dat nu gebeurt, wel het een en ander kij-
seling en verrijking in het fiscaal-juridische domein, zodat re-
ken aan beheer en verrijking, “maar op dit moment maakt
dundantie in de informatieketen zoveel mogelijk kan worden
een verstandige overheidsorganisatie – er zijn er steeds
voorkomen. Pas later zijn de uitgevers aangeschoven. Voor-
meer – gebruik van dat gratis product dat al in eigendom is
heen hadden uitgevers hun eigen standaarden – bij deze par-
bij de overheid. Op wetten.nl vind je iedere wettekst gra-
tijen bestond terecht de angst dat de door hen aangeboden
tis.” Dat past goed bij het eerder door Snel geformuleerde
content in waarde zou afnemen. Ook de Universiteit van Am-
uitgangspunt dat overheidsinformatie, tot stand gekomen
sterdam is (in de vorm van het Leibniz Center of Law) part-
met algemene middelen, publiek eigendom is.
ner in het Juriconnect Platform. Binnen het Leibniz Center of
Toch heeft de informatie in dit publieke domein een belang-
Law houdt Tom van Engers zich bezig met het ontwikkelen
rijke (commerciële) waarde. Het is de grondstof waarmee
van juridische ontologieën voor het kunnen vergelijken en har-
de uitgevers hun traditionele rol op het vlak van waarde-
moniseren van wetgeving, de beschikbaarstelling van juridi-
toevoeging kunnen uitoefenen. “Op het moment dat een
sche informatie voor leken en het inzetten van ICT bij juridi-
onderneming kans ziet waarde toe te voegen aan het bron-
sche besluitvorming. Binnen Juriconnect maakt Van Engers
materiaal, dan is daar niets op tegen. Maar niet ten koste
zich hard voor de positionering van standaarden – daarmee
van de overheid. Daar moeten we zelf alert op zijn, bijvoor-
kom je al snel met Europese ‘verlanglijstjes’ op het gebied
beeld wanneer we toe zijn aan een nieuw contract. Dat een
van standaarden voor informatie over jurisprudentie en wet-
commercieel advieskantoor ergens 100 euro voor wil beta-
en regelgeving. Snel: “Er is geen standaard procedure om tot
len, is geen maatstaf voor de overheid.”
standaarden te komen. Een standaard is een standaard als
Met andere woorden: als de overheid tot de conclusie komt
voldoende mensen het er over eens zijn dat het een goede
dat de helft van de inhoud van de informatie al eigendom is
standaard is. Nederland hoort in dit opzicht bij de voorlopers.”
van de overheid, dan wordt er over sterk gereduceerde tarieven gesproken.
Een artikel over de opzet van Juriconnect verscheen eerder in IK 2008 nr. 2 en is online beschikbaar via www.ikmagazine.nl.
Waarde toevoegen Het businessmodel van uitgevers kan dus niet meer vol-
30
IK, zevende jaargang, nummer 5, 2008
staan met het meerdere malen verkopen van dezelfde con-
vooral kennis blijven produceren, daarvoor wordt hij be-
tent. Toch wil Snel niet stellen dat juist de overheid er voor
taald. Hij moet daarbij zelf uitspraken doen over de inhoud
heeft gezorgd dat de uitgevers zijn teruggedrongen in de
van wat hij geproduceerd heeft om het voor anderen vind-
oorspronkelijke rol van ‘verrijken, interpreteren, waarde-
baar te maken – dat zou je metadateren kunnen noemen,
ren van informatie’, al helpt het wel dat de Belastingdienst
maar dat is alleen de inhoudskant van de metadatering.
natuurlijk de grootste klant van de uitgevers was. “Er is een
Daarna begint het werk van een uitgever pas: beheer en
maatschappelijke beweging aan de gang; dat is niet iets dat
ontsluiting, verrijking of het toevoegen van een samenvat-
Jacques Snel Informatieprofessional van het Jaar 2008
Uit het juryrapport: “Het feit dat de bij Juriconnect betrokken partijen destijds vielen voor de visie van Jacques Snel en gehoor gaven aan zijn oproep tot delen én daadwerkelijk daarmee aan de slag zijn gegaan, mag bestempeld worden als een prestatie van nationaal belang. De concrete resultaten van zijn visie delen met anderen is een andere opmerkelijke karaktereigenschap van Jacques Snel. Daaraan ligt het besef ten grondslag dat de Overheid er bovenal ten nutte van de gemeenschap is. Voor Snel de gewoonste zaak van de wereld, terwijl velen eerder geneigd zijn de deur gesloten te houden. Het is dan ook voor deze verdiensten dat hij met recht de titel van Informatieprofessional van het jaar 2008 ontvangt.” De Verkiezing tot Informatieprofessional van het Jaar 2008 en de uitreiking van de Gouden Prissma is een initiatief van NVB/Prissma en wordt georganiseerd door uitgeverij Essentials, Rotterdam. Snel kreeg het glaskunstwerk de Gouden Prissma, een object van kunstenares Ellen Urselmann. Daarnaast ontving hij een door de NVB gesponsorde cheque voor een studiereis ter waarde van 2.500 euro. Snel zal deel uitmaken van de jury die de Informatieprofessional van het Jaar 2009 zal aanwijzen.
ik of de Belastingdienst heeft verzonnen. Het is zonder meer
ting om het voor een grotere groep toegankelijk te maken.
waar dat een aantal uitgevers zich op dit moment buigt
De overheid wil graag via verschillende kanalen publice-
over de vraag waarin zij kunnen excelleren – het oude bu-
ren: internet, folders, formulieren, soms willen we sms’jes
sinessmodel voldoet niet meer helemaal.”
versturen, radio, televisie. Dat valt allemaal onder het uit-
Snel ziet een nieuwe rol voor de uitgevers, die met hun dienst-
geefproces. In alle drie de stappen – creëren, beheren en
verlening de overheid kunnen helpen in het informatie- en
verstrekken – zie ik mogelijkheden voor de uitgevers, waar
kennismanagement. “Dat kan op verschillende momenten
de overheid nu nog veel zelf doet. We kunnen daar overi-
in de kennis-waardeketen. We hebben ondersteuning no-
gens ook niet morgen mee stoppen, want dan hebben we
dig aan de creatie-kant. Ook in het beheer, het verrijken en
een probleem. We moeten de uitgevers er van bewust ma-
het verstrekken van informatie is veel te doen. Dat is pre-
ken dat ze de businessprocessen moeten gaan ondersteu-
cies de reden waarom een insourcingsvariant interessant
nen. Zodat de eindgebruiker van kennis op maat en in sa-
kan zijn naast het traditionele uitgeversvak, waarbij je ken-
menhang wordt voorzien van wat hij nodig heeft. Daarbij is
nis toevoegt aan de wereld.”
de bron – Kluwer, SdU of een ander – relatief onbelangrijk.
Daarbij heeft de overheid volgens Snel baat bij concurren-
Wel is het dan nodig dat je dan afspraken maakt over de
tie in de markt, die tot stand zou kunnen komen door het ver-
manier van aanleveren – en dat is waar Juriconnect om
delen van kavels, beleidsgebieden of onderdelen: “Ik zou
begonnen is.”
niet weten waarom we niet aan multisourcing zouden doen.”
Een Rijkswerkplek Ondersteunen van een businessproces
Tot nu toe ging het over de grondstof waarmee ambtenaren
De uitgeverij krijgt dus een nieuwe rol bij de klant die
werken: kennis. Jacques Snel is thans directeur van Rijks-
Overheid heet. “De ambtenaar is kenniswerker. Die moet
web en houdt zich onder meer bezig met het ontwikkelen
IK, zevende jaargang, nummer 5, 2008
31
traditioneel in kolommen georganiseerd, hebben hun eigen voorzieningen en zijn daar tevreden mee”, aldus Snel. “Maar je komt tot suboptimale producten als je alleen maar vanuit de kolom denkt en werkt. Je moet de verbinding zoeken met andere specialismen en beleidsterreinen.” Als je de verkokering wil vermijden en dwarsverbanden tussen departementen wil stimuleren, dan kan je eigenlijk niet beginnen aan afbakening van de informatiebehoefte. “Voor beleidsambtenaren moet je inderdaad niet te veel afschermen”, erkent Snel, “die moet je vooral goed leren zoeken. De bibliotheekdiensten zoals ministeries nu nog zelf hebben, bieden in feite ook die zoekondersteuning. Een soort redactiefunctie die op een overzichtelijke wijze kenbaar maakt wat er allemaal is zodat je gemakkelijker kunt kiezen. De consequentie van de Rijkswerkplek is in ieder geval dat je als ambtenaar uiteindelijk toegang krijgt tot veel meer dan nu het geval is.”
Digital natives Ook dit alles gaat allemaal over informatie. Hoe zit het met leren samenwerken? “Social software en collaborative software is in opkomst”, aldus Snel – en daar ligt volgens hem niet de uitdaging. Ook al biedt de Rijkswerkplek een instru-
De nieuwe Informatieprofessional van het Jaar krijgt van de vorige (Wouter Gerritsma) de Gouden Prissma aangeboden.
mentarium dat veel mensen ook van thuis al kennen: het is geen garantie voor samenwerking. Jongere ambtenaren, die zijn opgegroeid met samenwerkingsondersteuning en chat,
en implementeren van een Rijkswerkplek. Sterk gericht op
zullen spontaan van dit soort voorzieningen gebruik gaan
een voorziening die als een cockpit kan worden gezien met
maken. Jonge ambtenaren zeggen bijvoorbeeld; waarom kan
de juiste hard- en software die de ambtenaar optimaal in
ik als ik binnenkom niet gewoon op mijn scherm zien wie
staat stelt zijn werk zo goed mogelijk te doen. Gaat de amb-
er al binnen zijn? Hij vindt dat hij hier hetzelfde moet kun-
tenaar/kenniswerker in de toekomst anders werken? “Voor
nen als wat hij thuis kan. Maar een tool voor videoconferen-
een deel wel. Kennis is het vermogen tot effectieve actie.
cing is voor veel mensen geen vanzelfsprekende toepassing.
Als we spreken over kennis of kennisgebruik, heeft men het
We zullen daar lespakketten in moeten aanbieden. De lijn-
vaak over informatie die ergens beschikbaar is. Maar met
manager moet met mensen in gesprek en uitleggen dat er
het ‘vermogen tot effectieve actie’ ligt de focus op de mens
een competentie-eis is bijgekomen.
in relatie tot zijn taak. Het gaat er niet alleen om dat je de
Ook hier verlaat Snel zijn vraaggerichte benadering. “Als je
juiste informatie hebt waar je iets mee moet doen, het bete-
het laat bepalen door de vraag van de digital immigrant,
kent ook dat je weet hoe je er mee om moet gaan. Dat heeft
waar de overheid er nog wel een paar van heeft, dan blijf je
te maken met gedrag, met attitudes en vaardigheid.”
achter de feiten aanlopen. Al is het geen pregnante vraag
De Rijkswerkplek moet de ideale cockpit worden, maar dat
voor het zittende personeel, voor toekomstig personeel is
riekt wel naar een aanbodbenadering in plaats van een
het een voorwaarde om de overheid als moderne, aantrek-
vraagbenadering. Snel is het daar niet helemaal mee eens:
kelijke werkgever te beschouwen.”
“De werkplek moet doen wat je er van verwacht: je zet hem aan en je hebt alles bij de hand van wat je nodig hebt om effectief te kunnen handelen. Daarbij heb je je eigen belangstelling, maar het kan ook zijn dat de organisatie vindt dat je iets moeten weten, omdat het bij je taak, functie of rol hoort.”
Goed leren zoeken Voor Snel is het toewerken naar interdepartementale samenwerking belangrijker. “Departementen zijn nog steeds
32
IK, zevende jaargang, nummer 5, 2008
Intellectueel Kapitaal kenniseconomisch magazine Intellectueel Kapitaal www.ikmagazine.nl Hoofdredactie Henk Verbooy Erik Bouwer
[email protected] Adviesraad drs. Arno Boersma, prof. dr. Dany Jacobs, prof. dr. Joseph W.M. Kessels drs. Bart van der Meij Aan dit nummer werkten mee: Ronald Beullens, Désirée Crommelin, Lourense Das, Erwin van Dijke, Jaap Dijkstra, Edith van Gameren, Dany Jacobs, Tjip de Jong, Hugo Louter, Daniëlle van der Schans, Patrick Vanouplines, Simon van der Veer, Kierty Verbooy, Laura Vogels Advertenties Monique de Jong Tel. 010 205 3479
[email protected] Vormgeving en opmaak Fraaiontwerp, Utrecht Druk DeltaHage, Den Haag Uitgever Essentials, Postbus 30179 3001 DD Rotterdam Tel. 010 205 3479
[email protected] Abonnementen IK verschijnt 9 keer in 2008. Een jaarabonnement kost 1 59,-. Losse nummers: 1 12,-. Alle bedragen zijn excl. btw en voor het buitenland ook excl. verzendkosten. Abonnementen dienen uiterlijk 2 maanden voor het verstrijken van de abonnementsperiode te worden opgezegd. Privacybeleid Aan ons verstrekte NAW(+)gegevens van u als abonnee/lezer van IK zijn opgenomen in onze database. Conform de Wet Bescherming Persoonsgegevens gebruiken wij deze gegevens voor de juiste verzending van onze publicaties. Bovendien kunnen de gegevens worden gebruikt om u te informeren over relevante producten en diensten. Daarbij kunnen wij uw gegevens ter beschikking stellen aan zorgvuldig door ons geselecteerde derden. Indien u geen prijs stelt op deze extra informatie, kunt u dit, uitsluitend schriftelijk, kenbaar maken aan: Essentials, Postbus 30179, 3001 DD Rotterdam ©2008 – Niets uit deze uitgave mag zonder toestemming van de uitgever worden vermenigvuldigd of anderszins openbaar gemaakt. ISSN 1569-3821
IK, zevende jaargang, nummer 5, 2008
33
