vestiging Doetinchem
T 0314 34 15 12
Rabobank 12 62 35 627
F 0314 34 23 68 Burg. van Nispenstraat 8
E
[email protected]
Handelsregister 09049209
Postbus 281 / 7000 AG Doetinchem
I www.jorissensimonettiarchitecten.nl
BTW-nr. NL005433733B01
Jorissen Simonetti architecten Do eti nc he m Lei de n M aa r ss en R ij s se n St ee nw i j k
inschrijvings document ARC12
datum:
05–07-2012
projectnummer:
12500
project betreft datum pagina
: 12500 | architectuurprijs : inschrijvingsdocument ARC12 : 31 augustus 2012 :2|8
Jorissen Simonetti
veldhuizerschool te ede
aanleiding
De Veldhuizerschool is een school met geschiedenis. Die startte in de jaren dertig van de 20
ste
eeuw. Een markant en kenmerkend schoolgebouw werd opgericht en gedurende de volgende decennia meerdere malen uitgebreid en verbouwd. Toen vanwege de groei van de school en de gewijzigde onderwijsvisie bouwen opnieuw ter sprake kwam, is allereerst onderzoek gedaan naar het renoveren, hergebruiken en uitbreiden van de bestaande school; de meest duurzame optie.
architecten
Allerlei onderzoeken werden verricht naar de bouwkundige, bouwfysische en onderwijskundige staat van het pand. Uit die rapporten bleek dat de gesteldheid van het gebouw zo slecht was dat sloop en nieuwbouw het enige aanvaardbare alternatief was.
Do eti nc he m Lei de n M aa r ss en R ij s se n St ee nw i j k
programma van eisen
Met nieuwbouw als uitgangspunt, de bestaande locatie als vertrekpunt en bovendien het standpunt van het schoolbestuur om een goede rentmeester over de aarde te zijn, is een ambitieus programma van eisen van eisen opgesteld. Het betreft een schoolgebouw voor elf groepen met een groot multifunctioneel te gebruiken ‘hart’ dat zodanig flexibel is dat het kan meebewegen met de getijdenbeweging van onderwijs en leerlingen. Het rentmeesterschap is vertaald in de ambitie van het schoolbestuur om een pand te realiseren dat zowel duurzaam, energiearm, gezond en fris is. Doordat als schoolbestuur zelf het bouwheerschap over te nemen van de gemeente, werd bewerkt dat deze visie ook werkelijkheid is geworden.
proces
Om het proces te begeleiden, koos het schoolbestuur voor het aanstellen van een (onafhankelijke) ontwerpmanager die het gehele proces van A-Z begeleidde. Hij formeerde een team van adviseurs (architect, constructeur, adviseur installaties, adviseur bouwfysica/akoestiek, adviseur subsidies) dat vanaf het allereerste begin samen met opdrachtgever/gebruikers als integraal ontwerpteam aan de slag ging met deze uitdagende opgave. Daarbij werd gekozen voor de tool ‘morfologisch ontwerpen’. Om in een vroeg stadium gefundeerde beslissingen te kunnen en willen nemen, is het nodig om diverse sub- of deelproblemen tot een dieper niveau uit te zoeken. Hier komen veel sub- of deeloplossingen uit. Deze deeloplossingen
project betreft datum pagina
: 12500 | architectuurprijs : inschrijvingsdocument ARC12 : 31 augustus 2012 :3|8
Jorissen Simonetti
worden op hun beurt naast elkaar worden geplaatst om tot één of meer over-all oplossingen te komen. Grote hoeveelheden deeloplossingen kunnen worden gegroepeerd en weergegeven in een matrix. Door middel van een morfologisch overzicht kunnen hieruit op een heldere manier de verschillende keuzemogelijkheden naar voren komen.
architecten
Afbeelding 1: principe morfologisch ontwerpen
Do eti nc he m Lei de n M aa r ss en R ij s se n St ee nw i j k
In feite worden met deze methodiek uit een wirwar van keuzemogelijkheden een overzichtelijk aantal combinaties gefilterd. De opdrachtgever is daarmee in staat op een vroeg tijdstip en met meer en nauwkeurige keuzemogelijkheden invloed uit te oefenen op het project. In combinatie met het programma van eisen en de ambities van het schoolbestuur is, door middel van deze ontwerpmethode, uiteindelijk de keuze gemaakt voor een school die gebouwd is volgens de principes van het passiefhuis. Een duurzaam bouwconcept dat, in Nederland, voor onderwijsprojecten nog niet eerder was toegepast. Alle hebben zich gedurende het ontwerpproces hier grondig in verdiept door onder andere het volgen van onderwijs en cursussen. Het gehele gebouw (bouwkunde, constructie en installatie) is gemodelleerd in een 3d BIM-pakket. Deze oplossing maakt dat alle relevante informatie gedurende het hele bouwproces wordt opgeslagen, gebruikt en beheerd in een digitaal gebouwmodel. Alle partijen die bij het bouwproces betrokken zijn, werken met dezelfde informatie en zien dus van elkaar wat er gebeurt. Daarmee controleer je elkaar en worden faalkosten gereduceerd. In het verlengde van BIM verliep de projectcommunicatie via PIM (project informatie managementsysteem). Eén plaats op internet waar alle up-to-date gegevens binnen het project bewaard en gemanaged worden: efficiënte communicatie en opnieuw minder faalkosten
stedenbouw en architectuur
De nieuwe school is gelegen in een jaren dertig wijk met veel vrijstaande woningen, prachtige groene plekken en markante bomen(rijen). De situatie vroeg om een gebouw dat zich voegt in het
project betreft datum pagina
: 12500 | architectuurprijs : inschrijvingsdocument ARC12 : 31 augustus 2012 :4|8
Jorissen Simonetti
bestaande stedelijke weefsel en tegelijkertijd anticipeert op de monumentale bomen op het kavel, waaronder een grote, oude eik die midden op het schoolplein stond en staat. De bewuste eik vormt een spil in het stedenbouwkundig plan. De twee delen van de school – bestaande uit één en twee bouwlagen - zijn ten opzichte van elkaar verschoven. En wel zodanig dat de boom een centrale en belangrijke plek krijgt op het plein en daarnaast een prachtige interactie aangaat met het hart van de school - speellokaal en multifunctionele ruimte. Door de keuze voor grote, gevelhoge vliesgevels in het hart van de school wordt de verschuiving van de twee bouwdelen benadrukt en gaan binnen en buiten naadloos in elkaar over.
architecten Do eti nc he m Lei de n M aa r ss en R ij s se n St ee nw i j k
Afbeelding 2: Ontwerptekening situatie
Het ontwerp sluit ook door zijn metselwerk en grote dakoverstekken – met sedumbeplanting - goed aan bij de omliggende jaren ’30 bebouwing. Door te variëren met de kozijngrootte en deze op speelse manier in de gevels te plaatsen, krijgt het schoolgebouw een dynamisch karakter en onderscheidt het zich ook weer van de omliggende woningen.
De mooie lijn die het gebouw aan de buitenkant heeft, komt aan de binnenkant terug. De vliesgevels zorgen voor een prachtige lichtinval en mooie zichtlijnen. Binnen vallen licht, ruimte en kleur dan ook meteen op. De school ademt een gemoedelijke sfeer uit en nodigt uit om in rond te lopen. Het geeft het gebouw iets huiselijks, terwijl het tegelijkertijd ook zichtbaar een school is.
project betreft datum pagina
: 12500 | architectuurprijs : inschrijvingsdocument ARC12 : 31 augustus 2012 :5|8
Jorissen Simonetti
Afbeelding 3: 3d revitmodel
architecten
De onderwijsvisie is het belangrijkste uitgangspunt geweest voor de (interne) structuur van de school. Allereerst is gekozen voor een drietal entrees (onder-, midden- en bovenbouw). De onderbouw is gesitueerd aan de rustige en veilige achterzijde van de school en heeft een entree die gelegen is aan ‘hun’ schoolplein. De drie onderbouwlokalen zijn gesitueerd rond een speelgang
Do eti nc he m Lei de n M aa r ss en R ij s se n St ee nw i j k
waar ook de toiletten, IB/RT-ruimte, bergingen en pantry zijn gesitueerd. De lokalen van de middenbouw grenzen aan de gemeenschapsruimte die ook als leerplein wordt gebruikt. Daarnaast is er tussen de ruimten een verwerkingsruimte gerealiseerd waar de kinderen alleen of in kleine groepjes kunnen werken aan hun opdrachten. De bovenbouw is ondergebracht op de verdieping. Ook daar is een groot leerplein en documentatiecentrum met een directe, ruimtelijke relatie met de multifunctionele ruimte op de begane grond. Daarmee ontstaat een ruimtelijke werking en is de bovenbouw niet ‘weggestopt’ op de verdieping. Aan de voorzijde van het gebouw zijn de personeelsvoorzieningen ondergebracht zodat de verkeersbewegingen op de leerpleinen zoveel mogelijk worden beperkt en de kinderen rustig kunnen werken en leren.
Qua kleur- en materiaalgebruik is gekozen voor onderhoudsarme en duurzame materialen in een rustige kleurstelling – de kinderen en hun werkt geeft de school kleur. Daarom heeft alleen de vloer een frisse kleurstelling gekregen; horizontale banen die, in de breedte, systematisch doorgezet zijn en alle ruimten van het gebouw zo visueel met elkaar verbinden.
Zuinig en comfortabel door het passief-huisconcept
Het passiefhuis concept staat voor energiezuinig en comfortabel bouwen. In Nederland is het nog niet helemaal afgestemd op scholen. Voor het ontwerp van de Veldhuizerschool hebben wij daarom mede gebruik gemaakt van Duitse en Belgische kennis en uitgangspunten.
project betreft datum pagina
: 12500 | architectuurprijs : inschrijvingsdocument ARC12 : 31 augustus 2012 :6|8
Jorissen Simonetti
De school is volledig energiezuinig en toch comfortabel. Als voorbeeld voor het passiefhuisconcept gebruiken we vaak het volgende beeld: als het buiten koud is en het hard waait, heb je naast een wollen jas ook een windjack nodig, want anders waait de wind er zo doorheen. Dat is het principe bij de Veldhuizerschool: een zeer goede isolatie met een dikte van 30 à 40 cm, in combinatie met een luchtdichting aan de binnenzijde van de gevels, vloeren en daken. Wat je aan energie kunt behouden is immers het eerste verdiend en zie je direct in je exploitatie terug. De school krijgt geen vloerverwarming en zelfs geen gasaansluiting. Met passieve warmte uit de bodem (WKO) wordt de school 's morgens vroeg op temperatuur gebracht. Daarna leveren de kinderen, computers, digiborden en niet te vergeten de zon in het lokaal voldoende warmte om het behaaglijk te houden. 's Zomers zorgt hetzelfde systeem voor ‘gratis’ koeling.
architecten
Aangetoond is dat frisse lokalen een betere werk- en leerprestaties opleveren. In het nieuwe gebouw is de hoeveelheid frisse lucht daarom anderhalf keer meer dan de eis van het bouwbesluit. Hoe meer kinderen in een lokaal, hoe groter de noodzakelijke ventilatie in het lokaal. Het klimaatsysteem meet het CO2-gehalte en stuurt het ventilatiegehalte. De temperatuur kan ook door de leerkracht ingesteld worden. Zo ontstaat een stabiel binnenklimaat en verdwijnen de muffe lokalen als sneeuw
Do eti nc he m Lei de n M aa r ss en R ij s se n St ee nw i j k
voor de zon. Niettemin kan het raam nog steeds open, maar het is niet nodig. Op primaire energie wordt 80% bespaard ten opzichte van een vergelijkbaar nieuw gebouw dat uitsluitend aan de eisen van het bouwbesluit voldoet. De afgevoerde lucht draagt haar warmte voor 90% over aan de lucht die wordt aangevoerd. Deze waarden zijn haalbaar omdat het gebouw luchtdicht wordt gemaakt.
Naast aandacht voor isolatie en ventilatie is ook goed gekeken naar daglicht in het schoolgebouw. In de multifunctionele ruimten zorgen de grote vliesgevels voor veel licht in het hart van de school. In de metselwerk gevels zijn veel vierkante kozijnen opgenomen die ter plekke van de lokalen groter zijn uitgevoerd. Tenslotte hebben we zowel in de multifunctionele ruimten als lokalen ook een tweede lichtlijn ingebracht door het toepassen van solatubes. Deze zorgen voor een prettige vorm van daglicht die ver in de ruimten reikt. De benodigde armaturen zijn verder uitgevoerd met daglichtregelingen. Als er veel daglicht is, wordt het lichtniveau van de armaturen teruggebracht en zo energie bespaard.
Een klein deel van de investering in dit schoolgebouw is tot stand gekomen door een subsidie op duurzame maatregelen van de provincie Gelderland. Afhankelijk van de subsidiemogelijkheden is passief bouwen terug te verdienen tussen de 5 en 8 jaar. Naast een aantrekkelijke terugverdientijd, die ook de exploitatie van het gebouw verbetert, zal ook de waarde van het gebouw na 20 jaar hoger blijken. Alleen al de jaarlijkse energielasten betekenen een forse verlichting van de exploitatiekosten: deze zijn teruggebracht van € 22.000,- naar € 4.000,-
project betreft datum pagina
: 12500 | architectuurprijs : inschrijvingsdocument ARC12 : 31 augustus 2012 :7|8
Jorissen Simonetti
Alle duurzame maatregelen op een rij
•
isolatie gemiddeld RC=10 m²K/W
•
triple glas en houten kozijnen met koudebrugonderbreking
•
extreem luchtdicht bouwen
•
gebruik zonne-energie in de winter
•
warmtewisselaars
•
gebruik bodemtemperatuur voor verwarmen en koelen (WKO)
•
geen CV-ketel en ook dus geen gas-aansluiting
•
geen vloerverwarming
architecten
•
duurzaam voorverwarmde of voorgekoelde ventilatie
•
automatisch dimbare verlichting bij meer daglicht
energiemaatregelen
andere maatregelen voor een goed en ergonomisch binnenklimaat
Do eti nc he m Lei de n M aa r ss en R ij s se n St ee nw i j k
•
hogere eisen ten aanzien van installatie-geluid binnen
•
in elk lokaal minstens één te openen raam
•
temperatuur instelbaar per ruimte
•
ventilatie in lokalen via airsocks voor optimale luchtverdeling en voorkoming van tocht (bovendien maak je duurzaamheid en techniek zo inzichtelijk)
•
extra aandacht voor goede geluids-isolatie tussen de verschillende verblijfs-ruimten
•
extra aandacht thermische behaaglijk-heid (weinig temperatuurschommelingen)
•
extra daglicht via ondermeer solatubes in het dak
overige duurzame maatregelen •
duurzaam hout gebruikt
•
kozijnen van Accoya (zeer duurzaam en weinig onderhoud)
•
door overstekken weinig onderhoud aan gevels
•
vegetatiedak (mos-sedum)
•
bestaande bomen leveren zonwering in de zomer en laten zonnewarmte toe in de winter
•
gebouwvorm is aangepast om een monumentale boom te behouden
•
veel ventilatie (Frisse scholen klasse B) levert een goed leerklimaat en goed welzijnsniveau op en daarmee een bijdrage aan duurzaamheid
•
gecombineerd gebruik verkeerszones en werkplekken
project betreft datum pagina
: 12500 | architectuurprijs : inschrijvingsdocument ARC12 : 31 augustus 2012 :8|8
Jorissen Simonetti
Ontwerpteam
Architect:
Jorissen Simonetti architecten, Doetinchem
Constructeur:
Bartels, Veenendaal
Adviseur installaties:
I
nnax, Veenendaal
Adviseur bouwfysica:
Van der Weele, Groningen
Adviseur duurzaamheid:
W/E adviseurs, Eindhoven
Ontwerpmanagement:
HartmanBouwVisie en BouwQuest, Ede
Aannemer:
Bouwbedrijf Van Ree, Ede
Installateur:
Hellebrekers, Nunspeet
architecten Do eti nc he m Lei de n M aa r ss en R ij s se n St ee nw i j k
